კვირა, აგვისტო 3, 2025
3 აგვისტო, კვირა, 2025

მოგზაურის დღიურები #7

0

თუ ბათუმში დილით ზღვისკენ წახვალ, აუცილებლად შეამჩნევ კაცს, რომელიც ოდნავ მოხრილი დგას და სიგარეტს ეწევა. სულერთია, ჰგავს თუ არა ეს კაცი წინა დღით მდგომს – ან სიმაღლით, ან წონით, ან მოხრილობით. ის აუცილებლად დგას და სიგარეტს ეწევა. ირგვლივ ზღვის, მაზუთისა და ნაწვიმრის სუნია. დგას კაცი, გაჰყურებს და ეწევა. რომ არ იდგეს, მზე არ ამოვა. ყოველ შემთხვევაში, ბათუმში.

 

* * *

გურული ღვეზელის რეცეპტი გურულადვე, მოსმენილი და დამახსოვრებული ბებიაჩემისგან:

ფქვილი უნდა ერთი კილო. ცოტა თუ დააკლდება, მაი აფერი. დროჟი უნდა ერთი სტოლის კობზი. ზუსტად. მარილი – სიყვარულის მიხედვით. ზეთი ნახევარი ჩაის ჭიქა გინდებლარიენ. ყველი – ჩვეულებრივი. ახლა რომ შობიენ ფრონცკის, იმფერი არა. ჩვეულებრივი. კარაქიც სიყვარულის მიხედვით, ბევრი არ ჩაადღლიზოთ. რძეი თუ გაქვენ, უქენით, თუ არ გაქვენ, მაინც გამოცხობა უმისმაგისოდ. ახლა თვითონ გამოცხობა რაფერ უნდა: ფქვილს დუუმატეთ წყალი, კარგად დუუმიზნეთ, არ მოლაშტროთ სტოლი, მერე მოზილეთ, გააბტყელეთ ცემენტივით, უქენით ყველი, კვერცხი, ახალი მთვარის ფორმა მიეცით, შედევით დუხონკაში და გამეიღეთ, სანამ მთლა დეიწობა. და ღვეძელიც გამოცხობა.

 

***

ექვსი წლის წინ, მამაჩემის სიკვდილამდე ხუთი დღით ადრე, მამაჩემი და მე პატარა, რძისფერ პალატაში ვიწექით.

– გინდა ახლა ახორში ვიყოთ და ძროხას ვწველიდეთ? – მკითხა უცებ მამაჩემმა.

– არ მინდა! – ვიცრუე მე და ცრემლი ჩავიბრუნე.

– ჩხრრ, ჩხრრ! – წაიჩურჩულა მამაჩემმა და გადაბრუნდა. და რაც უნდა ლექსები ვწეროთ სიცოცხლეზე, მის სიყვარულზე, ამ მოკლე დიალოგს ვერ გავუსწორდებით. ასე მგონია ახლა, ექვსი წლის შემდეგ, დღეისსწორს, საათებით – ცოტა გვიან.

 

* * *

ოზურგეთი მთლად ინდუსტრიის მშენებელი ვერ იყო, მაგრამ ციტრუსის და ჩაის ძალისხმევით წელგამართულ ქალაქთა რიცხვში ნამდვილად ეწერა. შესაბამისად, ოზურგეთს კინოთეატრი ჰქონდა. სახელად – „ოზურგეთი“. მერვე კლასში ვიყავი, იქ პირველად რომ აღმოვჩნდი. მანამდე ოთხმოცდაათიანების ხელით გადარაზული გახლდათ და დროის ან ვინმეს სიმუხთლეს წარწერაზე „უ“ და „რ“ ჩამოეტეხა. ეს „უ“ და „რ“ ერთმანეთში გადახლართულიყო და მათი ჩახუტება იმ რიცხვს მიაგავდა, ვახტოია ღლონტს რომ ხუთჯერ შვიდი ეგონა. ხოლო რამდენი ეგონა, ამაზე თქვენ იფიქრეთ, მე სხვა ამბავს გიყვებით.

ჰოდა, ერთ დღეს მასწავლებელმა წაგვიყვანა და შევედით ფეხების თრთოლვით და გულის ფრიალით. მე მომიწია მეორე რიგის სკამი, რომელზეც საგანგებოდ შევამოწმე სავარაუდოდ ამოშვერილი ლურსმანი. არ აღმოჩნდა.

წინ უზარმაზარი ეკრანი მდუმარებდა და ველოდით მის სადღესასწაულოდ განათებას. ველოდით, ველოდით და უცებ შემოიტანეს პატარა ტელევიზორი, დადგეს დიდი ეკრანის წინ და ჩართეს „ტიტანიკი“.

გგონიათ გატყუებთ? ჩემს დანარჩენ ათობით კლასელს ჰკითხეთ. ამსიშორიდან ფილმი ეს ამბავი უფრო იყო, ვიდრე „ტიტანიკი“. ჩვენ ამგვარ „ფილმებში“ გავიზარდეთ.

თეზერბოლი – ფიზიკა და სპორტი

0

ადამიანების ცხოვრების წესი მნიშვნელოვნად შეცვალა კოვიდპანდემიამ. სპორტის გაკვეთილებიც ,,გადავიდა“ რელსებიდან. დისტანციური სწავლების დაწყებისას მასწავლებლების მცირე ნაწილი იყენებდა ფიზიკურ აქტივობებს, ისიც ძირითადად დაწყებით საფეხურზე. საბაზო და საშუალო საფეხურის მოსწავლეები ან მხოლოდ საპრეზენტაციო მასალებს ამზადებდნენ, ან არ ესწრებოდნენ გაკვეთილებს. იშვიათად მასწავლებელი მაინც ახერხებდა მათ ჩართვას ფიზიკურ აქტივობებში. სპორტის გაკვეთილებზე სკოლაში დაბრუნების შემდეგაც მოსწავლეების ჩართულობა საკმაოდ დაბალია. სპორტის ნებისმიერი სახეობა დაკავშირებულია ფიზიკის კანონებთან. მასში გამოყენებული აღჭურვილობა კი მათ დასამზადებლად გამოყენებული ნივთიერებების ქიმიურ და ფიზიკურ თვისებებს უკავშირდება. ცენტრისკენული ძალისა და დაჭიმულობის ძალების შესასწავლად საინტერესო იქნება ინტეგრირებული პროექტის განხორციელება თემაზე „თეზერბოლი“, სადაც შესაძლებელია სპორტის, ფიზიკისა და კინოხელოვნების მასწავლებლების ერთობლივი ჩართულობა. პროექტის დასაწყისში მოსწავლეებს დაინტერესების მიზნით აჩვენეთ ფილმი „ნაპოლეონ დინამიტე“. ფილმში მთავარი გმირი მოსაწყენი ახალგაზრდაა, რომელიც თავის კლასელს უნდა დაეხმაროს კლასის თავმჯდომარედ გახდომაში, თან თავის უცნაურ ოჯახსაც უნდა გაუმკლავდეს.

https://www.imovies.cc/ka/movies/1883/Napoleon-Dynamite/GEO/HIGH

მთავარი გმირი ფილმში უმეტესად თეზერბოლის თამაშის დროს ჩანს. ეს არის შეჯიბრის მსგავსი თამაში ორ მონაწილეს შორის. მას თამაშობენ სკოლის მოედანზე, სკვერებში, ქალაქის პარკებში. ევროპაში, აშშ-სა და კანადაში ფართოდ არის გავრცელებული მისი ეკონომიურობისა და მარტივი წესების გამო. მოედნის ცენტრში აღმართულია 3მ. სიმაღლის სვეტი, რომელზეც ნაილონის თოკით დაკიდებულია სპეციალური რეზინის ბურთი. ბურთს აქვს თოკის კაუჭის მისაბმელი ადგილი. ბურთი შიგნიდან მხოლოდ ჰაერით არის სავსე. თოკის სიგრძე 2.3 მეტრია.

თამაშის წესები:

ორი მოთამაშე დგება სვეტიდან დაახლოებით 1.5 მ მანძილზე, ერთმანეთის მოპირდაპირე მხარეს. დარტყმა შეიძლება მხოლოდ მუშტით. ერთი მოთამაშე ურტყამს საათის ისრის, მეორე კი საათის ისრის საპირისპირო მიმართულებით. ისე უნდა ამოძრაონ ბურთი, რომ თოკი სვეტზე დაეხვიოს. თამაშის დროს ბურთს ისე უნდა უბიძგოს, რომ ის თავზე გადაევლოს მოწინააღმდეგეს. თამაშის ზოგიერთი ფორმისას მოთამაშეს რამდენიმე ცდის უფლება აქვს. დასრულებისას თამაში უფრო და უფრო რთულდება, რადგან თოკი მოკლდება და მოგება ამ ეტაპზე მონაწილეების მხოლოდ ფიზიკურ მომზადებაზეა დამოკიდებული. თამაშის დროს აკრძალულია ბურთის ხელში დაჭერა, თოკზე შეხება და გაშლილი ხელით დარტყმა. ნაპოლეონ დინამიტის მსგავსი სერიოზული მოთამაშეები ძალიან ცოტაა. თამაში ვერ დამკვიდრდა როგორც სპორტის სახეობა. ამის ერთ-ერთი მიზეზია მსაჯობის სირთულე. ასევე მედიასაშუალებებისთვის ვერ იქცა საინტერესო გადასაღებ მასალად.

ფიზიკის გაკვეთილზე საინტერესოა სიმულაციის გამოყენება. სიმულაციის ინსტრუქციის მიხედვით შესაძლებელია მოსწავლეებმა განახორციელონ კვლევა, სადაც შეისწავლიან თოკის დაჭიმულობის ძალის დამოკიდებულებას თოკის სიგრძეზე, ბურთის მასასა და ბურთის სიჩქარეზე. აქ წარმოდგენილია შევსებული ცხრილები. მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს სამუშაო ფურცელი, სადაც მოსწავლეების საჭიროებებიდან გამომდინარე შესთავაზებს მათ ნაწილობრივ შევსებულ, ან ცარიელ ცხრილს და მოსწავლე თავად დაგეგმავს კვლევას.

  1. რა დამოკიდებულებაა ბურთის მასასა და თოკის დაჭიმულობას შორის? ეტაპი 1.
ბურთის მასა (კგ) თოკის სიგრძე (მ) ბურთის სიჩქარე (მ/წმ) T (ნიუტონი)
0.6 2.5 4 2.5
0.8 2.5 4 5
1 2.5 4 6
1.2 2.5 4 8

 

დამოუკიდებელი ცვლადია ბურთის მასა, დამოკიდებული ცვლადია ძაფის დაჭიმულობის ძალა. ძაფის სიგრძე და ბურთის სიჩქარე საკონტროლო ცვლადებია.

ბურთის მასის გაზრდით იზრდება თოკის დაჭიმულობის ძალა. ე.ი. T ˜m.

  1. რა დამოკიდებულებაა თოკის სიგრძესა და თოკის დაჭიმულობის ძალას შორის? ეტაპი 2.
ბურთის მასა (კგ) თოკის სიგრძე (მ) ბურთის სიჩქარე (მ/წმ) T (ნიუტონი)
1.2 1.5 4 12
1.2 2 4 10
1.2 2.5 4 8

 

დამოუკიდებელი ცვლადია თოკის სიგრძე, დამოკიდებული ცვლადია ძაფის დაჭიმულობის ძალა. ბურთის მასა და სიჩქარე საკონტროლო ცვლადებია.

ბურთის მასის გაზრდით იზრდება ძაფის დაჭიმულობის ძალა. ე.ი. T ˜1/l

  1. რა დამოკიდებულებაა ბურთის სიჩქარესა და თოკის დაჭიმულობის ძალას შორის? ეტაპი 3.
ბურთის მასა (კგ) თოკის სიგრძე (მ) ბურთის სიჩქარე (მ/წმ) T (ნიუტონი)
1.2 2.5 3 4
1.2 2.5 4 8
1.2 2.5 5 12
1.2 2.5 6 18

 

დამოუკიდებელი ცვლადია ბურთის სიჩქარე, დამოკიდებული ცვლადია ძაფის დაჭიმულობის ძალა. ბურთის მასა და თოკის სიგრძე საკონტროლო ცვლადებია.

ბურთის მასის გაზრდით იზრდება ძაფის დაჭიმულობის ძალა. ე.ი. T ˜v.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები დაადგენენ ცენტრისკენული და დაჭიმულობის ძალების არსს და მათზე მოქმედ ფაქტორებს, შესაძლებელია ამოცანების შეთავაზება:

ამოცანა 1: თეზერბოლს თამაშობს ორი ახალგაზრდა. ერთ-ერთის მუშტის მასაა 350 გ. ის ურტყამს 450 გ მასის ბურთს და ანიჭებს 5.5 მ/წმ სიჩქარეს. ამ დროს მოთამაშის მუშტის სიჩქარე მცირდება 0.5 მ/წმ-მდე. ბურთი იწყებს მოძრაობას წრეწირზე. სვეტიდან ბურთის ცენტრამდე მანძილია 1.7 მ (ე.ი. ბურთი მოძრაობს 1.7 მ რადიუსის წრეწირზე). თოკსა და სვეტს შორის კუთხეა თეტა. რას უდრის თოკის დაჭიმულობის ძალა, თუ თოკის სიმაღლეა 2.5 მ.

ამოხსნის ეტაპები:

  1. იფიქრე, რა სიდიდეების ცოდნაა საჭირო პრობლემის გადასაჭრელად;
  2. დახაზე თავისუფალი სხეულის დიაგრამა სვეტის ირგვლივ მოძრავი ბურთისთვის;
  3. გამოთვალე დახრის კუთხე;
  4. გამოთვალე დაჭიმულობის ძალის მიმართულება და რიცხვითი მნიშვნელობა.

ამოცანა 2: 80 კგ მასის ადამიანი უბიძგებს თეზერბოლის ბურთს და ბურთი იწყებს მოძრაობას 2 მ რადიუსის წრეწირზე 5 მ/წმ სიჩქარით. რას უდრის ცენტრისკენული ძალა?

F ც = m υ 2/r

სადაც: m – მასა, υ- სიჩქარე,  r – რადიუსი.

ამოხსნა: F ც = m υ 2/r = 80 x 5 2/2 = 1000 ნ.

ამოცანა 3: თეზერბოლში ბურთი ბრუნავს სვეტის ირგვლივ. რა მიმართულება აქვს ბურთზე მოქმედი ძალების ტოლქმედს? ამოხსნა

ამოცანა 4: 2 კგ თეზერბოლი მოძრაობს 1.5 მ რადიუსის წრეწირზე 3.5 მ/წმ სიჩქარით. რას უდრის კუთხე? დაჭიმულობის ძალა? ამოხსნა.

ამოცანა 5: 120 გ მასის თეზერბოლი დაკიდებულია 57 სმ სიგრძის თოკზე. რას უდრის ბურთის ბრუნის პერიოდი და სიხშირე, თუ სვეტსა და თოკს შორის კუთხე 30 გრადუსია?  ამოხსნა 1; ამოხსნა 2; ამოხსნა 3.

ამოცანა 6: ბურთის მასაა 450 გ. მოძრაობის სიჩქარე – 4 მ/წმ. თოკის სიგრძე – 1.8 მ. რას უდრის თოკსა და სვეტს შორის კუთხე? ძაფის დაჭიმულობის ძალა? ამოხსნა 1, ამოხსნა 2.

ამოცანა 7: ბურთის მასაა 0.3 კგ, თოკის სიგრძე – 1 მ. დახრის კუთხეა 400. რა სიჩქარით მოძრაობს ბურთი? რას უდრის ძაფის დაჭიმულობის ძალა? ამოხსნა 1, ამოხსნა 2.

პროექტში ჩართვა შეუძლია ქიმიის მასწავლებელსაც სინთეზური ბოჭკოების მიმართულებით. საინტერესო იქნება მოსწავლეებმა შეაფასონ თოკის დასამზადებლად ნაილონის გამოყენებისა და ბურთის დასამზადებლად რეზინის გამოყენების მნიშვნელობა.

პროექტის გაშლა სხვა მიმართულებებითაც შეიძლება. ეს დამოკიდებულია მოსწავლეების და მასწავლებლების ინტერესებზე, კათედრებს შორის თანამშრომლობის ხარისხზე.

თამაშისთვის საჭირო ინვენტარის დამზადება (ბურთის გარდა) შესაძლებელია ვიდეოში მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით:

 

 

 

 

 

 

განმავითარებელი შეფასებისთვის შესაფერისი ადაპტირებული დავალებების ნიმუშები და შეფასების კრიტერიუმები

0

I ნაწილი

ნებისმიერი შეფასების, მათ შორის, განმავითარებელი შეფასების მიზანია, ნათელი მოჰფინოს იმას, რა ისწავლა მოსწავლემ, როგორ ისწავლა და როგორ იყენებს ნასწავლს. ჩვეულებრივ, საგაკვეთილო საქმიანობაში მასწავლებელი განმავითარებელი შეფასებისათვის აქტიურად ეყრდნობა სახელმძღვანელოში წარმოდგენილ დავალებებს. მაგრამ, თუ დავალებად დიდი მოცულობის ტექსტია და მოსწავლისთვის ძნელია მოცულობითი ინფორმაციის გადამუშავება და ცნებებზე მუშაობაც უჭირს, მაშინ მასწავლებელი მას სთავაზობს ადაპტირებულ ტექსტს და დავალებებს და თან ისე, რომ არ დაზარალდეს მოსწავლის კითხვის, წერის, მოსმენილი ინფორმაციის გაგებისა და გამოყენების უნარები. ამ დროს:

  • ტექსტი და დავალების პირობა მარტივი ფრაზების, მოსწავლისთვის ნაცნობი სიტყვებისა და მოკლე წინადადებების სახითაა ჩამოყალიბებული (ტექსტი შემოკლებულია და გამარტივებული);
  • მოსწავლეთა ნაწილი მუშაობს ჩვეულებრივ ტექსტზე და დავალებებზე, ნაწილი – განსხვავებულ, ადაპტირებულ ტექსტებსა და დავალებებზე;
  • დავალების მიზნები, შეფასების კრიტერიუმები და სააზროვნო უნარები კი ერთი და იგივე რჩება.

მაგრამ ადაპტირებული დავალებების შედგენას განსაკუთრებული ძალისხმევა სჭირდება. ამ დროს ყურადღება ეთმობა ადაპტირებისათვის აუცილებელი ისეთი კომპონენტების გამოყენებას, როგორიცაა: დავალების ფორმა, დავალების მოცულობა, შესრულების ფორმა და შესრულების პირობა.

 

განმავითარებელი შეფასებისთვის შესაფერისი ადაპტირებული დავალებების ნიმუშები

 

საფეხური – საბაზო; საგანი – ისტორია; კლასი –VII; თემა: ძველი აღმოსავლეთი

მკვიდრი წარმოდგენები: პირველი სახელმწიფოები დიდი მდინარეების გასწვრივ ჩამოყალიბდა; უძველესი ცივილიზაციების ჩამოყალიბება ძველი აღმოსავლეთის ხალხებს უკავშირდება.

განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტი: „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარი „რა შემიძლია მე?!“ (კრიტერიუმები: მე შემიძლია ვიპოვო… მე შემიძლია განვმარტო… მე შემიძლია განვასხვავო… მე შემიძლია ავხსნა… მე შემიძლია ვიპოვო შესაბამისობა… მე შემიძლია გავაკეთო… მე შემიძლია დავაკავშირო…).

მასწავლებლის მითითებით, გაკვეთილზე მოსწავლე მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ ადაპტირებულ სავარჯიშოებზე, ავსებს „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს „რა შემიძლია მე?!“, ხოლო მასწავლებელი, მუშაობის პროცესში, მყისიერად აწვდის მოსწავლეს განმავითარებელი ხასიათის უკუკავშირს.

ადაპტირებული დავალების ნიმუში N1

საკითხი: „რატომ გაჩნდა პირველი სახელმწიფოები მდინარის პირას?“

შეფასების ინდიკატორი: მოსწავლე გამოკვეთს ძველი აღმოსავლეთისათვის დამახასიათებელ ნიშნებს; ახდენს მიღებული მასალის ინტერპრეტირებას, მსჯელობს და მასალებს ერთმანეთს ადარებს  (ისტ.საბ.1; 2; 3; 7; 9 )

სააზროვნო უნარების დონე: გაგება/გააზრება; გამოყენება

გაკვეთილის მიმდინარეობა – მოსწავლე, მასწავლებლის მითითებით და ძირითადი საგაკვეთილო აქტივობების პარალელურად, ეტაპობრივად მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ შემდეგ ადაპტირებულ სავარჯიშოებზე:

სავარჯიშო N1: მოცემულ ილუსტრაციებზე დაყრდნობით აღწერე: ა) ძველი აღმოსავლეთის ხალხის სამეურნეო საქმიანობა; ბ) გამოყავი ძველ ეგვიპტესა და შუმერში ცივილიზებული საზოგადოების ჩამოყალიბების ხელშემწყობი პირობები; გ) მოცემულ ილუსტრაციებზე დაყრდნობით იმსჯელე, რატომ უწოდებდნენ ძველ ეგვიპტესა და შუმერს „სამდინარო ცივილიზაციას“?

სავარჯიშო N2: მოცემულ სქემაზე წელიწადის დროებს მიუწერე სახელები; წელიწადის დროებს მიუსადაგე ძველი აღმოსავლეთის ხალხის სამეურნეო საქმიანობასთან დაკავშირებული ცნებები: ხვნა, თესვა, მოსავლის აღება, ნილოსის ადიდება, მშრალი სეზონი, წვიმიანი სეზონი.

           

სავარჯიშო N3: ახსენი ლოგიკური კავშირები ქვემოთ მოცემული ჯაჭვის რგოლებს შორის ისე, რომ გამოიყენო შემდეგი ცნებები და ტერმინები: სარწყავი მიწა, უდაბნო, შლამი, ნილოსი, ტიგროსი, ევფრატი, ვაკე, შუმერი, ეგვიპტე, სოციალური ფენა, მოხელე, მეთემეები, მეფე-ფარაონი, მთავარი მოხელე, მონები. მიღებული დასკვნები ჩაწერეთ შესაბამის უჯრაში.

 

 ძლიერი სასოფლო მეურნეობა

 

სახელმწიფო გადასახადის გაზრდა

 

 

სახელმწიფოს გაძლიერება

 

 

მოსწავლე მოცემულ მასალებზე დაყრდნობით პოულობს ლოგიკურ კავშირებს ცალკეულ ცნებებს შორის; განსაზღვრავს ძველი აღმოსავლეთის ხალხის სამეურნეო საქმიანობას და აღწერს მას; გამოთქვამს მოსაზრებას, რა კავშირია განვითარებულ მეურნეობასა და სახელმწიფოს ძლიერებას შორის; აკეთებს ლოგიკურ დასკვნას, რატომ გაჩნდა პირველი სახელმწიფოები მდინარის პირას“.

გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლე ავსებს მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს „რა შემიძლია მე?!“ და მასწავლებლისგან შესაბამის უკუკავშირს იღებს.

 

ადაპტირებული დავალების ნიმუში N2

საკითხი: „როგორ იმართებოდა სახელმწიფო?“

შეფასების კრიტერიუმი: მოსწავლე გამოკვეთს ძველი აღმოსავლეთისათვის დამახასიათებელ ნიშნებს; ახდენს მიღებული მასალის ინტერპრეტაციას, მსჯელობს, აანალიზებს და ადარებს ინფორმაციებს (ისტ.საბ.1; 2; 3; 7; 9 )

ააზროვნო უნარების დონე: გაგება/გააზრება; გამოყენება; ანალიზი

გაკვეთილის მიმდინარეობა – მოსწავლე, მასწავლებლის მითითებით, ძირითადი საგაკვეთილო აქტივობების პარალელურად, ეტაპობრივად მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ ადაპტირებულ სქემაზე – „პირამიდული ეგვიპტე“ – და პასუხებს დაიტანს შესაბამის ადგილზე:

 

დავალების თითოეული ეტაპი შეასრულე ცალ-ცალკე:

1.  ვიზუალური მასალის მიხედვით აღწერე ძველი ეგვიპტის თითოეული სოციალური ფენის საქმიანობა;

2.  რამდენ ფენად იყოფოდა იმდროინდელი საზოგადოება?

3.  სახელმძღვანელოს ტექსტში იპოვე თითოეული მათგანის შესაფერისი სახელწოდება;

4.  სახელმძღვანელოს ტექსტში იპოვე მინიშნება, რას ნიშნავს ტერმინი „ნომი“?

5.  შენი აზრით, როგორ და ვისი დახმარებით უნდა ემართა ფარაონს ეგვიპტე? სახელმძღვანელოს ტექსტში იპოვე შესაბამისი მინიშნება.

6.  რა იყო საჭირო სახელმწიფოს სამართავად?

პასუხები: ——————————-

მოსწავლე მუშაობს სქემაზე, აანალიზებს მას, ადარებს ერთმანეთს სქემისა და სახელმძღვანელოს ტექსტისგან მიღებულ ინფორმაციას და პასუხობს კითხვებს.

გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლე ავსებს „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს „რა შემიძლია მე?!“ და იღებს მასწავლებლისგან შესაბამის უკუკავშირს.

 

ადაპტირებული დავალების ნიმუში N3

საკითხი – „როგორ გახდა აქემენიანთა სპარსეთი სახელმწიფოების და ხალხების დაპყრობის, ადმინისტრაციული, სახელმწიფო მმართველობის, სამხედრო და რელიგიური რეფორმების გატარების შედეგად ძველი აღმოსავლეთის პირველი სახმელეთო იმპერია“

მოსწავლემ უნდა შეძლოს: ისტ. საბ. 2;4;7; 9; 11

სააზროვნო უნარების დონე: გაგება, გააზრება, გამოყენება

გაკვეთილის მიმდინარეობა – მოსწავლე, მასწავლებლის მითითებით და ძირითადი საგაკვეთილო აქტივობების პარალელურად, ეტაპობრივად მუშაობს მასწავლებლის მიერ შეთავაზებულ ადაპტირებულ ტექსტზე „დარიოს I-ის რეფორმები“ – და ასრულებს რუკასთან დაკავშირებულ დავალებებს:

დავალება:

  1. წაიკითხე ქვემოთ მოყვანილი ტექსტი დარიოს I-ის რეფორმის შესახებ;

ა) ამოიწერე ტექსტიდან დარიოს I-ის დროინდელი საგადასახადო სისტემის თავისებურებები (არანაკლებ ოთხი ნიშანი);

ბ) განსაზღვრე: რატომ განახორციელა დარიოს I-მა ფულადი რეფორმა? შენი აზრით, რატომ დააკისრა გადასახადი დარიოს I-მა შემოერთებულ, დაპყრობილ მიწებზე არსებულ ტაძრებს? დარიოს I-მა გაატარა სახელმწიფო მმართველობის რეფორმაც. შენი აზრით, რა კავშირი უნდა არსებობდეს დარიოსის საგადასახადო სისტემის რეფორმასა და სახელმწიფო მმართველობის რეფორმას შორის? დარიოს I-მა გაატარა სამხედრო რეფორმაც. როგორ ფიქრობ, რატომ დაჭირდებოდა დარიოსს სამხედრო რეფორმის გატარება საგადასახადო რეფორმის პარალელურად? „იმპერიული ხელისუფლებისათვის“ დამახასიათებელ რომელ ნიშანს ხედავ დარიოსის რეფორმაში?

 

დარიოს I-ის რეფორმა
საგადასახადო სისტემა და ფულადი რეფორმა
დარიოს I-მა ბევრი რეფორმა გაატარა, მათ შორის მან ახალი საგადასახადო სისტემაც შემოიღო. ყველა სატრაპიას, რომელთა სათავეშიც სატრაპები იდგნენ, მკაცრად რეგლამენტირებული გადასახადი უნდა გადაეხადა, რომელიც ეფუძნებოდა დასამუშავებელი მიწების რაოდენობას და ამ მიწათა ნაყოფიერებას. გადასახადები დააკისრეს ასევე შემოერთებულ მიწებზე არსებულ ტაძრებსაც. თავად სპარსელები, როგორც გაბატონებული ხალხი, ფულად გადასახადს არ იხდიდა, თუმცა ნატურალური გადასახადისგან არ თავისუფლდებოდნენ. დანარჩენი ხალხი, მათ შორის ავტონომიური სტატუსის მქონე ქვეყნები (მაგალითად, ფინიკიელები, კილიკიელები და სხვ. რომლებიც თავის დროზე დაუზავდნენ აქემენიდებს და უბრძოლველად დაუთმეს თავიანთი ქვეყნები) ყოველწლიურად იხდიდნენ მნიშვნელოვან თანხას (რომელიც დაახლოებით 230 ტონა ვერცხლის შესაბამისი იყო). ამ თანხის უმეტესობას იხდიდნენ მცირე აზიის ეკონომიკურად განვითარებული ქვეყნები. ბაბილონი, ფინიკია, ეგვიპტე, სირია (ანუ ის ქვეყნები, რომელთაც ჰქონდათ საკუთარი ვერცხლის მარაგი,   ყიდდნენ სახელოსნო და სოფლის მეურნეობის პროდუქციას, აღებულ თანხას ცვლიდნენ ვერცხლის მონეტებზე და ისე იხდიდნენ გადასახადს, რაც ხელს უწყობდა იმპერიაში ფულადი და ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარებას. დარიოს I-მა ფულადი რეფორმაც განახორციელა და შემოიღო ოქროს მონეტა „დარიკი“.
 

პასუხები: ა) ……………………………

     ბ) ……………………………

 

 

  1. დააკვირდი რუკას „ძველი სპარსეთის (აქემენიანთა) სახელმწიფო“ და გაასიტყვე ის;
  2. შენი აზრით, რა მოვალეობა ექნებოდა ცალკეული მხარეების მმართველ სატრაპებს?
  3. უკვე არსებული ცოდნისა და რუკის გამოყენებით განსაზღვრე, რატომ უწოდებდნენ აქემენიანთა სპარსეთს „პირველ სახმელეთო იმპერიას?“

 

მოსწავლე:

  • გასაზღვრავს დარიოს I-ის საგადასახადო სისტემის პირველ, მეორე, მესამე და მეოთხე თავისებურებას, ფულად/საგადასახადო რეფორმის მიზანს და პასუხებს ჩაწერს შესაბამის უჯრაში;
  • გამოთქვამს მოსაზრებას, რატომ დააკისრებდა გადასახადს დარიოს I შემოერთებულ, დაპყრობილ მიწებზე არსებულ ტაძრებს და რატომ დასჭირდებოდა სპარსეთის მეფეს სამხედრო რეფორმის გატარება;
  • პოულობს ლოგიკურ კავშირს დარიოს I-ის საგადასახადო სისტემის რეფორმასა და სახელმწიფო მმართველობის რეფორმას შორის;
  • იყენებს რუკაზე არსებულ ინფორმაციას და პასუხობს კითხვას – რა მოვალეობები ექნებოდათ სატრაპებს და რატომ იყო აქემენიანთა სპარსეთი „პირველი სახმელეთო იმპერია“.

 

გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლე ავსებს „მოსწავლეთა ცოდნისა და უნარის განსაზღვრის კითხვარს – „რა შემიძლია მე?!“ და მასწავლებლისგან იღებს შესაბამის უკუკავშირს.

დავალებების ადაპტირება ხელს უწყობს გაკვეთილზე მოსწავლეების პროდუქტიულობას, ჩართულობას, სწავლის შედეგების მიღწევას, რეალურად ორიენტირებულია მოსწავლეთა ზრდა-განვითარებაზე და წარმატებით გამოიყენება საგაკვეთილო პრაქტიკაში.

 

საინტერესო გაკვეთილი – ეს შესაძლებელია

0

კარგი მასწავლებელი ესტრადის კარგ მომღერალს ჰგავს,

 რომელიც დასაწყისში აუდიტორიის ყურადღებას იპყრობს“.

ჯონ ჰენრიკ კლარკი

(ამერიკელი ისტორიკოსი, 1915/1998წ.)

 

დეივ ბერჯესი  (Dave Burgess) წიგნში – „სწავლება, როგორც თავგადასავალი. როგორ გავხადოთ გაკვეთილები საინტერესო და მომხიბვლელი“ – მკითხველს საინტერესო გაკვეთილის ჩატარების ორიგინალურ, კრეატიულ და ზოგ შემთხვევაში ძალიან უცნაურ შეხედულებებს უზიარებს. (დეივ ბერჯესი ამერიკაში, კალიფორნიის შტატში, ქალაქ სან-დიეგოს ისტორიის მასწავლებელია).

ამერიკელ მასწავლებელს მიაჩნია, რომ გაკვეთილის გავლენა მოსწავლეზე ძლიერი არ იქნება, თუ სასწავლო მასალა პროფესიონალურად, ოსტატურად არ არის მიწოდებული. ეს ზუსტად იმას ჰგავს, რომ ადამიანმა საბურავებდაშვებული ველოსიპედით იმგზავროს. მიუხედავად იმისა, რომ ის ყველაფერს წესების დაცვით გააკეთებს და დიდ ძალისხმევას დახარჯავს, შედეგი მაინც საშუალოზე დაბალი ექნება. იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებელი გაკვეთილს იმგვარად გეგმავს, რომ მოსწავლეები დააინტერესოს, მაშინ ყველაფერი გაცილებით მარტივი გახდება, რადგან თქვენი საგაკვეთილო მასალა მოსწავლეებს ერთგვარი მაგიური ძალით იზიდავს.

ჩემი სტატიების მკითხველი უკვე იცნობს დეივ ბერჯესის შეხედულებებს, რომლებიც გაკვეთილების საინტერესოდ ჩატარებას ეხება. სანამ კიდევ გავაგრძელებ ამ ავტორის მოსაზრებების გადმოცემას, მინდა იცოდეთ, რომ ამერიკელი მასწავლებელი, რომელიც, შეიძლება ითქვას, საკუთარი მოსწავლეებისთვის ცოდნის სახალისოდ და მხიარულად გადაცემაზე ფიქრობს, არავითარ შემთხვევაში არ უარყოფს კლასში ქცევის წესებს. ახლა სწორედ ამ წესებზე მოგითხრობთ.

მაშ ასე, „მე ყველაზე ხისტ და მკაცრ წესებსაც კი ვთავაზობ მოსწავლეებს“ – განმარტავს დეივ ბერჯესი და განაგრძობს: „სასწავლო წლის დასაწყისშივე, სწრაფად და იუმორით ვასწავლი მოსწავლეებს წესებსა და პროცედურებს, არცერთი მათგანის შესახებ საუბარს დიდხანს არ ვუნდები. შემდეგ ვეუბნები მათ, რომ ჩემი გაკვეთილები სრულიად განსხვავებული იქნება იმათგან, რაც მათ აქამდე უნახავთ და მოუსმენიათ. გულწრფელად ვპირდები, რომ ჩემი გაკვეთილები სხვებზე მეტად ეყვარებათ და მეტიც, ვთვლი, რომ არასდროს დაავიწყდებათ. მაგრამ ეს ყველაფერი მოხდება მხოლოდ მაშინ, თუ ჩვენ შევთანხმდებით, დავიცვათ შემდეგი წესი: არასდროს ვიყოთ უხეში!!!  ვაფრთხილებ ყველას, რომ შემიძლია გავიგო ხუმრობები, იუმორი და ნებისმიერი სახის ერთი შეხედვით აღმაშფოთებელი საქციელი, მაგრამ ვერასდროს შევეგუები უზრდელობას, უხეშობას, თავხედობას, უკულტურობას. ნებისმიერი, გართობა სრულდება მაშინ, როდესაც რომელიმე მოსწავლე თანაკლასელის მიმართ რაიმე სახის უხეშობას, უზრდელობას, უპატივცემულობას გამოამჟღავნებს. ძალიან მნიშვნელოვანია, გაკვეთილზე შევქმნათ უსაფრთხო და კეთილგანწყობილი გარემო, რომელშიც გვერდიგვერდ თანაცხოვრობს სწავლა, შემოქმედებითობა და გართობა. არ ვიყოთ უხეში! – ეს წესი თანაბრად ვრცელდება, როგორც მოსწავლეებზე ასევე ჩემზე. მე ბავშვებს ვუხსნი, რომ მათაც თავისუფლად შეუძლიათ მიმითითონ ჩემს ნებისმიერ, მათი აზრით, გადაჭარბებულ, უტაქტო ხუმრობაზე. მინდა, რომ ჩემმა მოსწავლეებმა თავისუფლად იგრძნონ თავი, როდესაც მომმართავენ რაიმე საკითხთან დაკავშირებით. სწავლების ჩემი სტილის მთავარი პირობაა კლასში უსაფრთხო ზონის შექმნა.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები წესებს გაეცნობიან, ვთხოვ მათ, ათი წუთი დაუთმონ პლასტილინისგან რაიმე ისეთის გამოძერწვას, რაც რამე კუთხით დაახასიათებს თავად მათ, ოღონდ ეს უნდა ჯდებოდეს გაკვეთილის ფორმატში. მოსწავლეებს ვეუბნები, რომ მათ მიერ გაკეთებულ ნივთს ვუჩვენებ მთელს კლასს, რამდენიმე შეკითხვას დავუსვამ და ვთხოვ ავტორს, გვითხრას საკუთარი სახელი. ამ მარტივი საქმიანობით ბავშვებს ეხსნებათ დაძაბულობა, რომელიც შესაძლოა მოსწავლეებს კლასის წინაშე გამოსვლისას შეექმნას. როდესაც მოსწავლეები მუშაობას იწყებენ, მე შესაძლებლობა მეძლევა, რაღაც მნიშვნელოვანი და განსხვავებული გავაკეთო პირველი სასკოლო დღისთვის. ამ დროს კლასში მოსწავლეებს შორის ვიწყებ სიარულს და მათთან არაფორმალურ საუბარს ვაბამ. ამით ბავშვებს ვასწავლი, რომ რთულ სიტუაციაში მოხვედრისას ყოველთვის შეუძლიათ, მოძებნონ გამოსავალი. თანაც ვსარგებლობ სიტუაციით და ვსვამ შეკითხვებს მათი პლასტილინის ფიგურების შესახებ, რითაც თავად ბავშვებზე რაღაც ახალს და მნიშვნელოვანს ვიგებ. სამომავლოდ, შესაძლებელია ეს ინფორმაცია „კაუჭის“ შესაქმნელად გამოვიყენო, რომლის საშუალებითაც ისინი უკეთ შეძლებენ ათვისებას („კაუჭების“ მაგალითებს მკითხველი წინა სტატიაში გაეცნო). საგულისხმოა, რომ მსგავსი ინსტრუმენტები ძალიან ქმედით როლს ასრულებს, რადგან ისინი ეხება მოსწავლეების ინტერესებსა და გატაცებებს. ათი წუთის შემდეგ, კიდევ ერთხელ სწრაფად გავივლი მოსწავლეებს შორის რიგებში, თითოეულს სათითაოდ ველაპარაკები და ვთხოვ, საკუთარი თავი გაგვაცნონ. ვიწყებ შეკითხვების დასმას იმის შესახებ, რა შექმნეს პლასტილინისგან. ამას სწრაფად და ადვილად ვაკეთებ თანაც საქმეში ვრთავ იუმორს, შესაძლებელია მცირე ირონიასაც. ვფიქრობ, რომ ამით იმ მოსწავლეებს ვეხმარები, რომლებსაც უჭირთ სწორი სიტყვების მოძებნა. საბოლოო ჯამში კი ბავშვები კლასიდან გადიან იმ განცდით, რომ მათ პირველივე საქმიანობაში წარმატებას მიაღწიეს.

გაკვეთილის მსვლელობისას, რამდენჯერმე ვამახვილებ ყურადღებას მოსწავლეების სახელებზე. უფრო მეტიც, ჯილდოსაც კი ვპირდები იმ მოსწავლეს, რომელიც გაკვეთილის დასასრულ ყველა თანაკლასელის სახელს უშეცდომოდ ჩამოთვლის. ვაძლევ დროს, სახელები ჩამოთვლა სასწავლო კვირის პირველ დღეებში შეძლონ. მიმაჩნია, რომ, თუ ჩვენ გვსურს ნდობისა და ურთიერთპატივისცემის ატმოსფერო პირველივე დღეებში შევქმნათ, მოსწავლეებმა, როგორც მინიმუმ, ერთმანეთის სახელები უნდა იცოდნენ. გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლეებს მადლობას ვუხდი, იმისთვის, რომ ისინი სკოლაში მოვიდნენ და გაკვეთილებს დაესწრნენ. შემდეგ კი დაახლოებით ასეთ რამეს ვამბობ: „უმჯობესია ხვალინდელი გაკვეთილები, არ გააცდინოთ. გაკვეთილის დასაწყისში ჩვენ დაგეგმილი გვაქვს უზომოდ საინტერესო აქტივობა. ამიტომ თქვენ ან მოხვალთ და თავად ნახავთ ყველაფერს, ან სხვების მონათხრობს დასჯერდებით“. დამიჯერეთ, მსგავსი ტექსტის მოსმენისას ბავშვები იმდენად ინტერესდებიან, რომ არავითარ შემთხვევაში გაკვეთილს უმიზეზოდ არ გააცდენენ.

ახლა მინდა, მოსწავლეებთან და მოსწავლეებს შორის კონტაქტის პროცესზე ვისაუბრო. რამდენიმე წლის წინ მე თავად გამოვცადე დიდი შოკი და იმედგაცრუება, როცა აღმოვაჩინე, რომ ზოგჯერ ერთ მერხზე, ერთმანეთის გვერდით მჯდომი თანაკლასელები ერთმანეთს არ იცნობდნენ. ერთხელ, გაკვეთილის დასრულებამდე რამდენიმე წუთით ადრე სამ მოსწავლეს ვთხოვე თანაკლასელებისთვის დაერიგებინათ ჩემ მიერ შესწორებული დავალების ფურცლები. როდესაც ზარი დაირეკა, მათ გაუნაწილებელი ფურცლები უკან დამიბრუნეს. ვერც წარმოიდგენთ, როგორი შეძრწუნებული ვიყავი, როდესაც აღმოვაჩინე, რომ ფურცლების ვერდარიგების მიზეზი თანაკლასელების სახელების არცოდნა იყო. ეს საოცარი ამბავი სასწავლო წლის დასაწყისში კი არა, ზუსტად ნახევარი წლის შემდეგ მოხდა. ანუ მე, ვინც მთელ ქვეყანაში ვმოგზაურობ და უამრავ მოსწავლეს კონტაქტის დამყარების აუცილებლობაზე ვესაუბრები, აღმოვაჩინე, რომ საკუთარ მოსწავლეებს ერთმანეთის სახელებიც კი არ სცოდნიათ. სწორედ ამის შემდეგ, ყოველ წელს სპეციალურად ვაკეთებ აქცენტს მოსწავლეების სახელებზე სასწავლო წლის დასაწყისშივე. ამ პროცესში გარკვეული შეჯიბრებითობის ელემენტების შეტანა, მეხმარება მოსწავლეების დაინტერესებაში.

სასწავლო წლის მეორე დღე სრულიად ფანტასტიკური რიტუალით იწყება. როგორ? მოსწავლეებს წინა დღეს ხომ სუპერგაკვეთილს შევპირდი? ჰოდა, საკლასო ოთახში მოსწავლეების თვალწინ თვითმფრინავად გადავიქცევი და გაშლილი ხელებით ვირაჟებს ვაკეთებ. შემდეგ, უფრო დიდი საოცრებები ხდება, თვითმფრინავი ხან წყალში ვარდება, ხან პილოტი წამით გონებას კარგავს. მერე ოკეანეში აღმოჩენილი მგზავრების გადარჩენა და ა.შ… ჩემი ფანტაზია ხომ უსაზღვროა. მაგრამ მთავარი ახლა იწყება: უდაბურ კუნძულზე, რომელზეც ათი გადარჩენილი მგზავრი აღმოჩნდა, ვერტმფრენი მიფრინდა, რომელსაც მხოლოდ ხუთი ადამიანის წაყვანა შეუძლია, დანარჩენი ხუთი ისევ კუნძულზე უნდა დარჩეს და სცადოს თავის გადარჩენა. აქ მოსწავლეებს ვთხოვ, დაიყონ მცირე ჯგუფებად და გადაწყვიტონ, ვინ დარჩეს და ვინ გაფრინდეს, იმ სიიდან, რომელსაც თავად ვაძლევ. სიაში გამოგონილი პერსონაჟები იმგვარად არიან შერჩეული, რომ მოსწავლეებში კამათი გამოიწვიოს. მაგალითად: მეცნიერი, ბოტანიკოსი, ორი შვილის მარტოხელა დედა, ყოფილი მსჯავრდებული, რომელიც მკვლელობის ბრალდებით იყო გასამართლებული, მაგრამ შემდეგ ვადამდე გაათავისუფლეს. არ არსებობს არცერთი პირობითი მგზავრი, რომლის დარჩენის ან სახლში დაბრუნების მომხრე და მოწინააღმდეგე არ აღმოჩნდეს ნებისმიერ ჯგუფში. ამ აქტივობის მთავარი არსიც ხომ ბავშვებს შორის კამათისა და დისკუსიის გამოწვევაა. საინტერესო და სახალისო გაკვეთილის ჩატარებასთან ერთად ვაკვირდები ჯგუფის დინამიკას, კლასელებს შორის ურთიერთობების, თანამშრომლობის პროცესს. მუშაობის დასრულებისთანავე ჯგუფები ასაბუთებენ საკუთარ გადაწყვეტილებებს, რომლებსაც დაფაზე ვწერ. ანუ ყველაფერი ისეა, როგორც ჯგუფური აქტივობა მოითხოვს. მთავარია, დავიცვათ წესი: „არასდროს ვიყოთ უხეში!“

მესამე უმთავრესი დღეა მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში. ამ დღეს მე ვცდილობ, ავუხსნა ჩემს მოსწავლეებს, რატომ ვიქცევი ასე „გიჟურად“. ეს არის დღე, როდესაც მოსწავლეებს ვარწმუნებ, რომ სწორედ ჩემი გაკვეთილებია ყველაზე განსხვავებული შემეცნებითი სივრცე, რომელიც ოდესმე უნახავთ. და სწორედ ისინი არიან, ვინც აუცილებლად მიაღწევენ წარმატებას და ჩემი გაკვეთილების მიზანიც ეს არის. მიმაჩნია, რომ კარგი მასწავლებელი ნებისმიერ უნარსა და ჩვევას უნდა იყენებდეს, რათა მოსწავლეებმა საუკეთესო განათლება მიიღონ. ამ საინტერესო დღის ბოლოს, ყველაზე რთულ და დაუმორჩილებელ მოსწავლესაც კი, უნდა ვათქმევინო: „ეს მასწავლებელი, რაღაც განსხვავებულ სიბრძნეს ფლობს და ამიტომ ვეცდები, მისგან რამე მაინც ვისწავლო. რაც იქნება იქნება!“. ეს ზუსტად ის არის, რაც მე მინდა. შემდეგ კი საინტერესო გაკვეთილები გაგრძელდება, მკითხველი ამას თავად ნახავს მომავალ სტატიაში“.

 სტატია თარგმნა: ქეთევან კობალაძემ

სამი წიგნი ბავშვობასა და საშიშ გზებზე   

0

იმ წიგნით დავიწყებ, რომლის ქართული თარგმანიც მალე მოხვდება მკითხველის ხელში. მათ, ვინც ავტორის მშობლიურ ენაზე – ინგლისურად კითხულობენ, შეუძლიათ არც დაელოდონ ამ დღეს და ჩარლზ დარვინის ავტობიოგრაფიის ძებნა დაიწყონ – გამოიწერონ, გადმოიწერონ, წაიკითხონ. არა, არ იცნობთ დარვინს და რაც სკოლის წლებში დაგიმახსოვრებიათ, დაფიქრების შემდეგ ორ-სამ მოკლე წინადადებად თუ იქცევა. კარგად დაწერილი ავტობიოგრაფიების კითხვა სიამოვნებაა, დიდი მეცნიერის ჩანაწერებისა კი სხვა სიხარულსაც გაგრძნობინებთ – აწმყოს წარსულიდან გამოხედავთ.

სკოლაში ახლად შესული ბიჭუნა მეგობარს არწმუნებს, შემიძლია სხვადასხვა ფერის ფურისულები გავახარო, თუ ფერად-ფერადი სითხით მოვრწყავო, არადა, მსგავსი რამ არასოდეს უცდია. მეცნიერებისადმი სიყვარულის დასაწყისიც აქ უნდა იყოს – ამ პატარა ოცნებაში, სინამდვილის მარტივად შეცვლის ამ სურვილში.

„ვფიქრობ, მასწავლებლებიც და მამაჩემიც ჩვეულებრივ ბიჭად მიმიჩნევდნენ და ჩემს გონებრივ გაქანებას ცოტა ეჭვის თვალით უცქერდნენ. ძალიან მეტკინა გული, როცა ერთხელ მამაჩემმა მითხრა: თოფის სროლის, ძაღლებთან თამაშისა და ვირთხების დევნის მეტი არაფერი გაღელვებს – ასე თავსაც მოიჭრი და და ოჯახსაც შეარცხვენო“, – ვკითხულობთ წიგნში, რომლის გვერდებიც სავსეა გულწრფელად მოთხრობილი ამბებით, გასაოგნებელი მოგონებებით, ავტორის თანამედროვე მეცნიერებისა და სხვა სანტერესო ადამიანების სახეებით, ძალიან საყურადღებო იდეებით, დასკვნებით.

*

ჩარლზ დარვინის ავტობიოგრაფიის გვერდით ჟოზე სარამაგუს „იესოს სახარება“ მიდევს, რომელსაც ძილის წინ ვკითხულობ ხოლმე – გამოზოგვით, გვერდების დათვლით. ამ ორ წიგნზე ერთდროულად ფიქრი დამაბნეველიცაა და შეიძლება ითქვას, რომ – თავშესაქცევიც. ცხადია, ერთით აღფრთოვანებული მკითხველი მეორესაც გატაცებით წაიკითხავს – თითქოს ავტორები სადღაც, სხვა მიწაზე, სხვა ცის ქვეშ შეთანხმებულიყვნენ იმაზე, რომ მისთვის სწორედ ის სიმართლე გაემხილათ, რომლის დავიწყებასაც ვეღარასდროს მოახერხებდა.

„იესოს სახარება“ იესოს ბავშვობისა და მოზარდობის შესახებ უფრო მეტს მოგვითხრობს, ვიდრე მისი სიცოცხლის ბოლო წლებზე. ფიქრობთ, რომ კარგად იცით ეს ისტორია, მისი ნაწილების თანმიმდევრობა და პასუხებსაც კარგა ხნის წინ მიაგენით? დაივიწყეთ, ყველაფერი დაივიწყეთ და ისე გააყოლეთ თვალი პირველ წინადადებებს. მზად იყავით იმისთვისაც, რომ გეზს მოულოდნელად შეგიცვლიან, გალილეის მიწიდან მეოცე საუკუნის შემინულ შენობებში, ფროიდსა თუ ლაკანთან დაგაბრუნებენ, რაღაც სახალისოს გეტყვიან, თვალს ჩაგიკრავენ და მერე თავს ისევ ნაზარეთისკენ მიგაბრუნებინებენ.

*

ჩემს მაგიდაზე კიდევ ერთი წიგნი დევს, რომელსაც დილაობით, ყავის სმისას  ჩავყურებ ხოლმე – იუვალ ნოა ჰარარის „ჰომო დეუსი. ხვალინდელობის მოკლე ისტორია“. როგორ შეიძლება ხანდახან მაინც არ გამიტაცოს იმის კითხვამ, რა თამაშს თამაშობდნენ ჩვენი წინაპრები, სადამდე მიიყვანა წარმოსახვის თავნებობამ და რას ფიქრობს ახალი წინასწარმეტყველი – ისევ გათენდება? ისევ დაღამდება? „ახალი ხანის ისტორიას აღწერენ, როგორც მეცნიერებისა და რელიგიის დაპირისპირებას, – ამტკიცებს ისრაელელი ისტორიკოსი. – თეორიულად, მეცნიერებაც და რელიგიაც, უმთავრესად, ჭეშმარიტების დადგენითაა დაინტერესებული და რადგან თითოეული განსხვავებულ ჭეშმარიტებას ქადაგებს, მათი შეტაკება გარდაუვალია. სინამდვილეში არც მეცნიერებასა და არც რელიგიას ჭეშმარიტება დიდად არ ადარდებს; ამიტომ ისინი ადვილად რიგდებიან, თანაარსებობენ და თანამშრომლობენ კიდეც“. რელიგიის საზღვრები ფართოა – წიგნის ავტორი მასში მარქსიზმს, ნაციზმსა და ლიბერალიზმსაც ათავსებს. „რელიგიისთვის ყველაფერზე მნიშვნელოვანი წესრიგია, – აგრძელებს იუვალ ნოა ჰარარი. – მისი მიზანი სოციალური სტრუქტურის შექმნა და შენარჩუნებაა. მეცნიერებისთვის ყველაფერზე მნიშვნელოვანი ძალაა. მას სურს, რომ კვლევების მეშვეობით დაავადებების განკურნების, ომების გაჩაღებისა და საკვების წარმოებისთვის საჭირო ძალა მოიპოვოს. როგორც ინდივიდები, მღვდლები და მეცნიერები, შესაძლოა, ჭეშმარიტებას უზარმაზარ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ, მაგრამ მეცნიერება და რელიგია, როგორც ინსტიტუტები, ჭეშმარიტებაზე მაღლა წესრიგსა და ძალას აყენებენ. შესაბამისად, ისინი კარგი ამხანაგები არიან. ჭეშმარიტების შეუპოვარი ძიება სულიერი მოგზაურობაა, რომელიც რელიგიური ან სამეცნიერო სისტემების საზღვრებში დარჩენას იშვიათად ახერხებს“.

ჭეშმარიტების შეუპოვარ მაძიებელს „ჰომო დეუსი“, ისევე, როგორც ამავე ავტორის სხვა წიგნები შესაძლოა საკამათო იდეებით სავსე საკითხავად მოეჩვენოს და რაღაც გასაოგნებლის მოლოდინიც მალევე გაუნელდეს, მაგრამ ალბათ მაინც გაიფიქრებს, რომ ბოლო გვერდამდე, ბოლო წინადადებამდე მისვლა ღირდა. მე კი უფრო ის მიკვირს, როგორ ადვილად გაიბა ძაფები ჩემს სამ წიგნს შორის, ერთის აზრი მეორეში გაგრძელდა, გზა კი ხან გაიყო, ხანაც ისევ შეერთდა.

როგორც ვფიქრობ, ნეტა, ისე ვწერდე! – წერის სირთულის შესახებ

0

წერა რთული პროცესია. არ არის იოლი, აზრები ისე დაალაგო, ისეთი ფორმა მისცე, ისე გადმოსცე ყველაფერი, რომ მკითხველისთვის ნათელი გზავნილების გაგზავნა შეძლო. შემდეგ კი წაიკითხო საკუთარი ნაწერი და კმაყოფილი დარჩე. არც წერის სწავლაა იოლი, მით უმეტეს მოსწავლეებისთვის, რომელთაც წერითი დავალებები აბნევს, ხშირად მოტივაციას უკარგავს, რადგან ამ საქმეში თავდაჯერება აკლიათ. ხვდებიან, რომ რთული პროცესია და ფიქრობენ, რომ დამარცხდებიან.

 

წერილობით აზრის ჩამოყალიბება ადამიანის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უნარია. ყოველდღიურად ჩვენ გვიწევს საკუთარი აზრები წერილობით გამოვთქვათ, კომუნიკაცია წერილობით ვაწარმოოთ, სოციალურ ქსელებში გამოვხატოთ ჩვენი აზრი ისე, რომ ჩვენი შეხედულება ყველასთვის გასაგები და მკაფიო იყოს და არა მარტო გამოვთქვათ აზრები, არამედ დასამახსოვრებელიც გავხადოთ.

 

„როგორც ვფიქრობ, ნეტა, ისე ვწერდე!” – მითხრა ჩემმა მეოთხეკლასელმა შვილმა ერთ დღეს, როდესაც სკოლისთვის საშინაო დავალებას ამზადებდა. მოსწავლეთა უმეტესობისთვის წერითი დავალება თავსატეხად და დიდ სიძნელედ იქცევა, თუ ჩვენ არ დავეხმარეთ წერითი გამოცდილების შეძენაში და წერითი პრაქტიკის დანერგვაში.

 

წერითი პრაქტიკის დანერგვა კი ხანგრძლივი პროცესია, რომელსაც მოსწავლე მხოლოდ თვითონ ვერ უხელმძღვანელებს და მასწავლებლისა და მშობლის განსაკუთრებული მხარდაჭერა დასჭირდება.

 

იმისათვის, რომ კარგად ვწეროთ, საჭიროა ხშირად ვწეროთ და მოსწავლეც მივაჩვიოთ ყოველდღიურად წერითი დავალებების შესრულებას. ისევე როგორც სხვა უნარები, წერა ყოველდღიურად მუშაობას, ვარჯიშს საჭიროებს და სხვა უნარების მსგავსად წვრთნადია. წერითი მეტყველების გასაუმჯობესებლად კი ერთ-ერთი ეფექტური გზა ინტენსიური მუშაობაა ამ უნარის გასავარჯიშებლად.

 

ჩემი მეოთხეკლასელი შვილის ჩანაწერებიდან გთავაზობთ რამდენიმე ტექსტს, რომელიც ზაფხულში, კოვიდისშემდგომი მოსაწყენი იზოლაციის პერიოდში დაიწერა:

 

„თავისუფლება არის, როცა ადამიანი თავს გრძნობს თავისუფლად, როცა მას კარგად ექცევიან, როცა ის სულ თვითონ აკეთებს არჩევანს და კარგი განწყობა აქვს”.

 

„პეპი გრძელწინდასთან ვიმეგობრებდი დიდი სიამოვნებით, რადგან ის თავის აზრს პატივს სცემს, გაბედულია. შეუძლია მეგობრები გაიჩინოს, თავისი მეგობრები დაიცვას, უყვარს თავგადასავლებში ყოფნა და ძალიან უშიშარია. მორცხვი არაა, არც მე ვარ მორცხვი და ეს ძალიან მომწონს”.

 

„ახალი მეგობრები გავიჩინე ქობულეთში და ძალიან გავერთეთ. თუ ვინმეს ჩაკეტილობის პრობლემები აქვს და ურთიერთობები უჭირს, როცა ეუბნები, წამო ერთად გავერთოთ და ვითამაშოთ, მას დიდი სიხარული ეუფლება, ყველანაირად ემზადება, იღებს ჯგუფურ თამაშებში მონაწილეობას, მისი გუნდიც იგებს და ბედნიერია“.

 

„ჩემი მეგობარი უნდა იყოს ჩემი ჭკუის, იყოს კეთილი, რომ შევძლო და დავუახლოვდე. უნდა შეეძლოს სიყვარულის და გრძნობების გამოხატვა. ჩემი აზრით, საჭიროა არ იყოს მორცხვი, იყოს ჩემნაირი. მე არ მიყვარს, როცა ეხვეწებიან ადამიანს და აძალებენ რამე გააკეთოს, რამე ითამაშოს. დაძალება არც შეიძლება”.

 

„სამი საათის განმავლობაში უჩინმაჩინი რომ ვიყო, ავიღებდი დედას ტელეფონს და ვითამაშებდი. მამას გავყვებოდი ჩუმად სამსახურში და გადაღებაზე რომ იქნებოდა, ცოტას გავეხუმრებოდი. გასაიდუმლოებულ ადგილებში ვივლიდი და კანფეტებს მოვიპარავდი. ცირა ბებოსთან და ლამარა ბებოსთან ჩავიდოდი და ბებოებს ძალიან გავახარებდი. დეიდებსაც”.

 

„ჩემი მარცხენა ხელის თავგადასავალი.

 

თურმე როგორი აუცილებელია მარცხენა ხელი, ამას მაშინ მივხვდი, როცა მარცხენა ხელი მოვიტეხე. მარჯვენა ხელით ყველაფერს ვაკეთებ, მაგრამ მაინც ძალიან საჭიროა მარცხენა. ხელი სოფელში, კედელზე ცოცვისას მოვიტეხე, მთამსვლელი ვარ და რომ ვცოცავდი ჩამოვვარდი საცოცი კედლიდან. ჩემმა ბიძამ გამაქანა თბილისში და იქ ოპერაცია გამიკეთეს. სამი დღე ვიყავი საავადმყოფოში. ჩემმა ექიმმა ამირანმა მირჩია თითები „გიფსშიც” ამოძრავე და ყველაფერი კარგად იქნებაო. სამ კვირაში თაბაშირს მომხსნიან და იმერეთში უნდა წავიდე. ჩემი ზაფხული მაინც ძალიან არეული იყო, ხელი მოვიტეხე, მერე მთელ ოჯახს კოვიდი დაგვემართა და იზოლაციაში ვიყავით. ვაი, ახლა ვიღაც მეძახის, აბა, ნახვამდის”.

 

 

 

 

მხოლოდ კითხვა საკმარისი არ არის

0

ერთი კარგი ნაცნობი მყავს, სულ რაღაცას კითხულობს, მაგრამ თუ წიგნებით ხელში არ დაინახავ, სხვა ვერაფერზე მიხვდები, რომ ამდენი რამ აქვს წაკითხული – არც განსაკუთრებულად ნათელი გონება აქვს, არც განსაკუთრებულად განვითარებული კრიტიკული აზროვნება, არც არაფერი განსაკუთრებული.  მეტად არ დავკონკრეტდები, ალბათ ყველას გყავთ თითო ასეთი ნაცნობი.

 

მხოლოდ კითხვა საკმარისი არ არის და სწორედ ამიტომ არსებობენ ცალკე დისციპლინებად ლოგიკა, მედიაწიგნიერება და სხვა სპეციალობები, რომლებიც ტექსტების, მოვლენების, ამბების უკეთ აღქმაში გვეხმარებიან, გვწვრთნიან და გვასწავლიან განვასხვაოთ მთავარი ამბები არამთავარისგან, ერთმანეთთან დავაკავშიროთ სხვადასხვა მოვლენა და დავიჭიროთ საერთო კანონზომიერები თუ იშვიათი გამონაკლისები ჩვენ ირგვლივ მიმდინარე პროცესებში.

 

როცა პატარა გოგო და დამწყები მკითხველი ვიყავი, წიგნი ინფორმაციის მიღების ფაქტობრივად ერთადერთი მედიუმი იყო – ისე წავიკითხე ათ-ათჯერ ლინდგრენის ყველა იმ დროისთვის ქართულად გამოცემული წიგნი, რომ ნანახი არ მქონდა თავად ავტორის ფოტო. მეტიც, კარგა ხანს ის კაცი მეგონა. არადა, მაშინ, როცა მის წიგნებს ვეცნობოდი, ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო და წერილის მიწერაც კი შემეძლო. თუმცა, ეს გვიან გავიგე.

 

დღეს, როცა ჩემს შვილებს წიგნებს ვუკითხავ და უცნობ სიტყვას, ქალაქს ან ისეთ ისტორიულ მოვლენას შევხვდებით, რომელზეც მათ არაფერი იციან, ვეუბნები, რომ შეგვიძლია ინტერნეტში მოვძებნოთ მეტი მათ შესახებ და მერე ვუყურებ, როგორ არჩევენ და ახარისხებენ ინფორმაციას, რაც ინტერნეტში ხვდებათ. მაგალითად, როცა ცნობილი გამომძიებელი კალე ბლუმკვისტი წუხს იმაზე, რატომ ცხოვრობს პატარა, მშვიდ და წესიერ ქალაქში, სადაც არაფერი ხდება, როცა შეიძლებოდა კრიმინალებით სავსე ჩიკაგოში ეცხოვრა, ცოტა ხნით ვტოვებთ კალეს მარტოს თავის დარდებთან და ჩიკაგოს შესახებ google-ს კითხვებს ვუსვამთ.

 

დღევანდელი მკითხველისთვის სხვადასხვა წყაროდან ინფორმაციის მოპოვება და მათ შორის სანდოსა და არასანდროს, ხარისხიანისა და უხარისხოს გადარჩევა ისეთივე საჭირო უნარია, როგორც სწრაფი კითხვა და წაკითხულის გააზრება. და ეს უსასრულო სამყარო, ანუ ინტერნეტი, რომელიც ჩემს ბავშვობაში ასეთი ხელმისაწვდომი არ იყო, ინახავს ყველაფერს: საყვარელი მწერლების სხვადასხვა დროს გადაღებულ ფოტოებს, მათი სახლებისა და ოჯახის წევრების, მეგობრების დეტალურ აღწერებს, წერილებს, წიგნების სხვადასხვა გამოცემას, სხვადასხვაგვარ ილუსტრაციებს, მათი გმირებით გაფორმებულ ყოველდღიურ ნივთებს, პერსონაჟების გადაადგილების რუკებს და რას აღარ. ეს ყველაფერი წიგნებში მოგზაურობას უფრო სრულყოფილს ხდის, უფრო ფართოა და გაცილებით მრავალფეროვნადაც გამოიყურება სამყარო, რომელსაც ერთი წიგნით შეგიძლია ესტუმრო. ყველაფერი ის, რაც უკვე გაკეთებულია წიგნების შესახებ, ახალი იდეების შთაგონების გზაც არის: თავად დახატო გზამკვლევი, გააკეთო კომიქსები, წარმოიდგინო შენთვის ცნობილი ავტორების დისკუსია სხვადასხვა თემაზე, შექმნა საყვარელი გმირების მენიუები და ასე უსასრულოდ.

 

და მიუხედავად იმისა, რომ კითხვა პირველ რიგში სასიამოვნო უნდა იყოს, ამისთვის მაინც საჭიროა გარკვეული დისციპლინა, მოთმინება და წესები. ნორჩ მკითხველებს კითხვასთან და ინფორმაციის გადახარშვასთან ერთად თხრობის, წერის უნარების განვითარებაც სჭირდებათ, საკუთარი პოზიციების დაცვის ტექნიკის გამომუშავება, დისკუსიაში დაოსტატება და თითქმის ისე წერის უნარი, როგორც ამას მათი საყვარელი მწერლები ახერხებენ: პირდაპირ და შთამბეჭდავად, წლები რომ გახსოვს ფრაზები ან პასაჟები ტექსტებიდან. მათ უნდა იცოდნენ, რომ მათი ხმები, ფიქრები და მოსაზრებები საინტერესოა და ამაში სხვების დასარწმუნებლად ვერავინ დაეხმარება ისე, როგორც საკუთარი თავი. კითხვაც და წერაც ხომ ერთგვარად მარტოსულების თავშესაფარია, სადაც ძალებს იკრეფენ ავტორებიც და მათი მკითხველებიც, იმისთვის, რომ მარტოობა მტანჯველი არ იყოს, სხვებთან თანაცხოვრება შესაძლებელი გახდეს და ცხოვრებისგან სიამოვნების მიღება შევძლოთ. ასე რომ, მხოლოდ კითხვა საკმარისი არ არის, საჭიროა ვიცოდეთ, რატომ და როგორ ვკითხულობთ და რა ხდება მაშინ, როცა ამ ცოდნის გამოყენება გვჭირდება.

 

 

 

 

 

 

 თანამედროვე ქართული კონვენციური ლექსი

0

 თანამედროვე ქართველი პოეტების სრული უმეტესობა თავისუფალ ლექსს ანიჭებს უპირატესობას, თუმცა, არიან პოეტები, რომლებიც ძირითადად კონვენციურ ლექსებს წერენ და შიგადაშიგ ვერლიბრებსაც გაურევენ ხოლმე. ასევე არიან პოეტები, რომლებიც თანაბრად იყენებენ ორივე ფორმას, თუმცა, იშვიათია პოეტი, რომელიც ორივე ფორმას ერთნაირი სიძლიერით ფლობს.

 

ოციანი წლების ბოლოდან მოყოლებული, ორმოცდაათიანი წლების ბოლომდე, კომუნისტების მხრიდან,  ნებისმიერი სახის ფორმალისტური თუ პროსოდიული ძიების, კაპიტალისტური სამყაროს მიერ მოწყობილ, კულტურულ დივერსიად გამოცხადებამ, ქართული ლექსის კონსერვაცია გამოიწვია. ვერლიბრის დასამკვიდრებლად სამოციან წლებში დაწყებული წარმატებული ბრძოლა, როგორც ჩანს, საკმარისი არ აღმოჩნდა თავისუფალი ლექსის სრული ლიტერატურული ლეგიტიმაციისთვის, რადგან ინტერნეტ სივრცეში დღესაც შეხვდებით კინკლაობას კონვენციური ლექსის და ვერლიბრის აპოლოგეტებს შორის. ეს, ცხადია, ღრმა პროვინციალიზმია, მაგრამ მოცემულობაა.

 

კონვენციური ლექსის მოძულეთა დისკურსში ყოველთვის საცნაურია ქვეტექსტი მოწინააღმდეგე მხარის განუვითარებლობის, რეტროგრადობის, გოიმობის შესახებ.

თავისუფალი ლექსის მოძულენი კი ავითარებენ ნარატივს, თითქოს ვერლიბრი ადვილია, “მასე ყველა დაწერს”, “უნიჭოთა თავშესაფარია”, “აბა რითმაში და დარდიმანდის ლხინში გნახო ვინა ხარ, ეს ლექსი კი არა, ჩანახატია” და მისთ. ორივე მოსაზრება, ცხადია, მცდარია.

 

თუ კონვენციურ ლექს ვერ წერ, ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ კონვენციური ლექსი მოძველდა. ფორმა ნაკლებად ძველდება, ძველდება მხოლოდ პოეტური აზროვნება, პოეტიკა. ფორმები მოძველებულად გამოიყურებიან მოკრძალებული ნიჭის მქონე პოეტის ხელში, თორემ დიდი პოეტი ძველ ფორმას ახალი ინტონაციით ააჟღერებს ხოლმე. ამის დასტურია ოთარ ჭილაძე, რომელმაც ყველაზე გაცვეთილი შავთელური ათმარცვლიანი სრულიად ახლებურად აახმოვანა და მისი ეპიგონების არმია დღესაც მრავალრიცხოვანია. ავიღოთ, თუნდაც, გალაკტიონი, “არსტიტულ ყვავილებში” შესული ლექსებიდან, უხეში გაანგარიშებით, ოთხმოცდათექვსმეტი პროცენტი უკვე არსებული სალექსო საზომებით დაწერილი ლექსებია.

ამავე დროს, ბევრს ჰგონია, რახან რითმავს, კარგ კონვენციურ ლექსებს წერს, მაგრამ ეს ასე როდია. მაღალი ხარისხის კონვენციური ლექსის წერას სულ სხვა ნიჭი და პროფესიონალიზმი სჭირდება. ცოცხლებში სულ შვიდიოდე (არც მეტი, არც ნაკლები) პოეტი მეგულება, ვინც კლასიკურ ფორმებს მაღალ დონეზე ფლობს, აქედან ორის პოეზია ჩვეულებრივი პოეტური ეკვილიბრისტიკაა, გამართული ტექნიკით, მაგრამ პოეზიისგან სრულიად დაცლილი, ხელოვნური ტექსტებით. დარჩენილი ხუთიდან სამი ბრწყინვალე პოეტია, ორი კი – დიდი პოეტი.

თანამედროვე ქართული კონვენციური ლექსების ოთხმოცდაცხრამეტი პროცენტი ათიანი-ოციანი წლების მოდერნისტული ქართული პოეზიის ან “სამოციანელების” გაუცნობიერებელი მიბაძვაა, გადავსებული – არქაიზმებით, გაცვეთილი პოეტიზმებით, ასევე გაცვეთილი ტროპული აზროვნებით, ევფუისტური პასაჟებით და სხვა პოეტური რუდიმენტებით, რომელთა ადგილი თანამედროვე ლექსში არ არის. ყველაზე ნიშანდობლივი გახლავთ დაქტილურ, ჰიპერდაქტილურ და ჰიპერ-ჰიპერდაქტილურ სარითმო წყვილთა ძიებისკენ დაუოკებელი სწრაფვა, რატომღაც გრძელი და შედგენილი რითმები პროფესიონალიზმის უმაღლეს გამოხატულებად ითვლება. სინამდვილეში რითმა უბრალო დამხმარე ინსტრუმენტია, მას სხვა დანიშნულება არ გააჩნია. დიდი პოეტის ხელში გაცვეთილი რითმაც შეუცვლელი იარაღია იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ მისთვის მთავარი არის კონცეპტი, სათქმელი, ამ სათქმელის გადმოსაცემად კი, იქ და იმ წუთას, შეიძლება მხოლოდ ის გაცვეთილი რითმა გამოდგეს, რადგან დიდი პოეტი ყოველთვის სათქმელის პრევალირებას ახდენს და არა – ლექსის გარეგანი სამკაულების. ამიტომ დღეს, ოცდამეერთე საუკუნეში, როცა აურაცხელი რაოდენობის ლექსიკური ერთეულია გარითმული სხვათა და სხვათა მიერ, კომიკურია ზოგიერთების მხრიდან თითქოს მათ მიერ მოგონილი, “ორიგინალური” სარითმო წყვილების ლამის ნოტარიულად გადაფორმების მცდელობა და პრეტენზია ექსკლუზიურ უფლებაზე. იგივე შეიძლება ითქვას გაცვეთილ მეტაფორებზე, რომელთა გამოც მიდის ხოლმე ერთი გაწამაწია და, რომლებიც მანამდე რამდენიმე ასეულჯერ მაინც იქნებიან გამოყენებულნი სხვათა და სხვათა მიერ. სამმარცვლიანი, ოთხმარცვლიანი, ხუთმარცვლიანი და ა. შ. სარითმო წყვილების მოფიქრებას არაფერი არ უნდა, მთავარია სტროფში მათი ერთმანეთთან კონცეპტუალური, აზრობრივი შეკავშირება, რაც, როგორც წესი, იშვიათად ხერხდება ხოლმე და ვიღებთ სრულიად კომიკურ, “მხიარულთა და საზრიანთა კლუბის” დონის პოეტურ ტექსტებს.

დასასრულს კი, ერთი ჭკვიანი კაცის ჭკვიანური ნათქვამის ვარირება რომ მოვახდინოთ: ჭურჭელს რა მნიშვნელობა აქვს, მთავარია შიგ უმაღლესი ხარისხის ღვინო ჩავასხათ. თუმცა, ასეთი ღვინის დაყენება ყველას როდი შეუძლია.

 

 

საინფორმაციო ტექსტის სწავლებისთვის

0

ბევრს ვწერთ და ვსაუბრობთ მხატვრული ლიტერატურის კითხვის აუცილებლობაზე, თუმცა, საინფორმაციო ტექსტზე მუშაობაც არანაკლებ რთული და მნიშვნელოვანია. დღევანდელ სკოლებში სასწავლო პროცესი, ძირითადად, ინფორმაციის დამახსოვრება-გადაცემაზეა აგებული. ამ რთულ გამოწვევას თავს ართმევს ის მოსწავლე, რომელსაც გაწაფული კითხვის პრობლემები არ აქვს.

ჩემს პრაქტიკაზე დაკვირვებისას გამოიკვეთა, რა დიდ სტრესთან არის დაკავშირებული თხრობა სხვადასხვა გაკვეთილზე. ჭარბი ინფორმაციის წაკითხვას, დამახსოვრებას, გადმოცემას დიდი ძალისხმევა სჭირდება და როცა ბავშვს ამისთვის თავის გართმევა უჭირს, სწავლაზე გული უცრუვდება. რამდენიმე საგნის საინფორმაციო ტექსტების ყოველდღიურად დასწავლა კიდევ უფრო აფრთხობს ბავშვებს, სწავლისგან სიამოვნების მიღება კი სულ უფრო და უფრო იშვიათი ხდება.

ვფიქრობ, ქართულის მასწავლებლებმა დიდი ყურადღება უნდა მივაქციოთ საინფორმაციო ტექსტის სწავლებას. ეს უნარი კი მოსწავლეებს სხვა საგნის ათვისებაში დაეხმარებათ.

ჩემი მოსწავლეები, რომლებსაც მესამე კლასიდან ვასწავლი, წელს მეხუთე კლასში არიან. რთული და გარდამავალი ეტაპი მასწავლებლების მხრიდან დიდ ყურადღებასა და ფაქიზ მიდგომას მოითხოვს.

შევნიშნე, რომ ბავშვებს ნაკლებად სჯერათ თავიანთი თავის, გაუბედავები გახდნენ და სხვადასხვა საგნის შესწავლა უჭირთ. განსაკუთრებით ვღელავდი რამდენიმე მოსწავლეზე, რომელთაც გაწაფული კითხვა უჭირდათ. ამ დროს მნიშვნელოვანია სხვა საგნის მასწავლებლებთან კომუნიკაცია – თითოეული მოსწავლის შესახებ მათთვის საჭირო ინფორმაციის მიწოდება.

პირველ სემესტრში კლასის საკითხავ წიგნად ლინდა მალალი ჰანთის „თევზი ხეზე“ შევარჩიეთ. მთელი კვირის განმავლობაში რამდენიმე თავს ვკითხულობთ და ყოველ პარასკევს ერთმანეთს ვუზიარებთ შთაბეჭდილებებს, ვაწყობთ როლურ თამაშებს, ვაკვირდებით სიტყვებს, პერსონაჟებს, მხატვრულ ხერხებს, მთავარ სათქმელს, ამბის განვითარებას. ელი ნიკერსონს, მთავარ პერსონაჟსა და მთხრობელს, დისლექსია აღმოაჩნდება. მას კითხვა უჭირს.

წიგნის კითხვისას გავეცანი ორი ადამიანის ისტორიას – რობერტ ბალარდსა და ჩარლზ კონრადს დისლექსიის გამო ბევრი პრობლემა შეექმნათ. ჩავთვალე, რომ თითოეული მათგანის გაცნობა მეხუთეკლასელებისთვისაც საინტერესო იქნებოდა – ჯერ ერთი, შემეცნებით სამყაროს გაიფართოებდნენ და მეორეც, ელის პრობლემას კიდევ უფრო კარგად გაიგებდნენ. ცნობილი მეცნიერების ცხოვრება და მიღწევები სტიმული აღმოჩნდა გაკვეთილის ჩასატარებლად. საინფორმაციო ტექსტის წაკითხვა, ახალი ადამიანების გაცნობა და საკითხავი წიგნის მთავარი სათქმელის გარე სამყაროსთან დაკავშირება საინტერესო აღმოჩნდა ბავშვებისთვის. აქტივობად კი ურთიერთსწავლება (აქტივობის შესახებ იხილეთ ჯიპრაიდის რესურსწიგნი პორტალზე kargiskola.ge ) შევარჩიე.

წყალქვეშა სამყარო და კოსმოსი – ორი ამოუცნობი, იდუმალებით მოცული სივრცე ბავშვებს ფიქრისა და აღმოჩენებისკენ უბიძგებს.

რობერტ ბალარდის შესახებ National Geographic-ში სტატია წავიკითხე. ჩემი ყურადღება პირველ რიგში „ტიტანიკის“ აღმოჩენის ფაქტმა მიიქცია. ჩემი ბიჭის მეგობარს, ნიკას, „ტიტანიკის“ შესახებ ყველაფერი აინტერესებს. სტატიის კითხვა მის გამო დავიწყე. ასე აღმოვაჩინე რობერტ ბალარდი, რომელიც კალიფორნიაში, ოკეანის სანაპიროზე, იზრდებოდა და ფილმის „80 000 კილომეტრი წყალქვეშ“ გავლენით, ოკეანის შესწავლამ გაიტაცა. ყველაფერი National Geographic-ისთვის სტატიების წერით დაიწყო. სამეცნიერო ექსპედიციებმა და აღმოჩენებმა სახელი გაუთქვა მას. 2015 წელს მოუსმენია რადიოინტერვიუ დისლექსიის შესახებ დაწერილი წიგნის ავტორებთან, რა დროსაც გაუაზრებია, რომ მის პრობლემას დისლექსია ერქვა, ატირებულა. „ყველაფერი გავიგე საკუთარი თავის შესახებ!“ – რობერტ ბალარდის ეს ფრაზა არა მარტო დისლექსიის მქონე ადამიანებისთვის, არამედ თითოეული ბავშვისთვის მნიშვნელოვანი გზავნილია. საკუთარი შესაძლებლობების შესახებ ცოდნა ცხოვრებას აადვილებს. მასწავლებლებსაც დიდი როლი გვაკისრია პრობლემების აღმოჩენასა და მისი გადაჭრის გზების ძიებაში.

შემეცნებითი წიგნი სახელად „როცა მთვარეზე გავიარე“ (მთარგმნელი – ნიკოლოზ ლოლაძე) მოგვითხრობს აპოლოს მისიებისა და კოსმონავტების შესახებ. წიგნი ჩემთვის იდეების საბადო აღმოჩნდა. მესამეკლასელებს „სათაგურს“ ვასწავლიდი და მაშინ ამოვიკითხე, როგორ წაუყვანიათ „აპოლო 17-ის“ მისიაში ხუთი თაგვი: ფე, ფი, ფო, ფუმი და ფუი. მთვარეზე სხვა ცოცხალი ორგანიზმების გამძლეობას ამოწმებდნენ. ამ მცირე საინფორმაციო ამონარიდის გაცნობამ „სათაგურის“ კითხვას ხალისი შეჰმატა და მერე მისიონერმა თაგვებმა დავალებებშიც გადმოინაცვლეს – ფიცხელას, ცქმუნას, ცელქას, ეცას, ბეცას შეახვედრეს და დიალოგიც დაწერეს.

ჩარლზ „პეტე“ კონრადის შესახებ წიგნის ბოლოს დართული კოსმონავტების მოკლე ბიოგრაფიებიდან შევიტყვე. დისლექსიის გამო კონრადი მეთერთმეტე კლასიდან გაურიცხავთ, მას კი წარმატებით გაუვლია პილოტის კურსები და სერტიფიკატიც აუღია. ის „აპოლო 12-ის“ მისიის მონაწილე იყო, რომელმაც მესამემ დადგა ფეხი მთვარეზე. ჩარლზ კონრადის შესახებ მეხუთეკლასელებისთვის ტექსტის ადაპტირებული ვარიანტი მოვამზადე და ურთიერთსწავლებისას შევთავაზე.

 

ურთიერთსწავლება გულისხმობს კლასის ჯგუფებად დაყოფას და თითოეული წევრისთვის როლის მორგებას – კითხვების დამსმელი, ამხსნელი (მაგალითად, უცხო სიტყვების), ვარაუდების გამომთქმელი და შემაჯამებელი. საინფორმაციო ტექსტი დაყოფილია აბზაცებად. თითოეულ აბზაცზე მთელი ჯგუფი მუშაობს და გარკვეული დროის მერე მუშაობის შედეგებს ერთმანეთს უზიარებენ. ასე ნაბიჯ-ნაბიჯ კითხულობენ მთელ ტექსტს. როლები ყოველი აბზაცის წაკითხვისას იცვლება. ამგვარად, თითოეული ბავშვი სვამს კითხვას წაკითხულის შესახებ, ცდილობს უცხო სიტყვების განმარტებას, სწავლობს ვარაუდების გამოთქმას, მაგალითად, რის შესახებ იქნება საუბარი შემდეგ აბზაცში და წაკითხულის მოკლედ, საკუთარი სიტყვებით გადმოცემას. ამავე დროს, აკვირდებიან ერთმანეთის მეტაკოგნიტურ უნარებს, რაც დადებითად აისახება დამოუკიდებლად სწავლების პროცესზეც.

 

ურთიერთსწავლებამ დიდი მოწონება დაიმსახურა. თავდაპირველად გაუჭირდათ როლების მორგება და ინსტრუქციის გაგება, თუმცა, ნელ-ნელა ალღო აუღეს და გულმოდგინედ მუშაობდნენ. ელი ნიკერსონის პრობლემას ცნობილი ოკეანოგრაფისა და კოსმონავტის ამბავიც ბუნებრივად გადაეჯაჭვა. ელის ყველა გულშემატკივრობს. მისთვის კოსმოსიცა და ოკეანეც მარტივი სიტყვები და წინადადებებია, რომელთაც ვერ უმკლავდება. სტატიის მიზანიც ჩვენი – მასწავლებლებისა და მშობლების – მოწოდებაა სიფრთხილისა და დაკვირვებისკენ, რადგან შესაძლოა დისლექსია არ იყოს კითხვის სირთულის გამომწვევი, მაგრამ საინფორმაციო ტექსტში უხვად გაბნეული უცხო სიტყვები და რთული სინტაქსური კონსტრუქციები ელის სათქმელს აგროვებდეს ბავშვში:

„მაგრამ კითხვა ჩემთვის ისევე რთულია, ასოებისგან გაკეთებული წვნიანი რომ დამისხან თეფშზე და სიტყვების წაკითხვა მთხოვონ. ვერაფრით ვხვდები, ამას სხვები როგორ ახერხებენ“.

 

 

 

 

 

ნახატებით წერა

0

ჟან-ფრანსუა ლიოტარი პოსტმოდერნზე საუბრისას აღნიშნავს, რომ თანამედროვე ადამიანი საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების შედეგად ინფორმაციულ წნეხში იმყოფება. ასეთ ვითარებაში, ეპოქა, რომელშიც ვცხოვრობთ, შეგვიძლია განვსაზღვროთ, როგორც „სლოგანების ეპოქა“.

„სლოგანების ეპოქას“ სოციალურ ქსელში შეგვიძლია დავუმატოთ ღიმილაკების ეპოქაც. ინფორმაციის სწრაფად აღქმის  ტენდენციამ ჩვენი კომუნიკაცია აავსო, ე.წ. ხატულებით. არსებობს „ემოჯების“ ლექსიკონები, რომლებიც სულ უფრო მეტად იხვეწება და მდიდრდება[1].

2020 წელს პანდემიის პირობებში ლექსიკონს Unicode Consortium-ის მიერ დამტკიცებული ახალი ღიმილაკების მთელი სერია  დაემატა[2], რომლებიც ასახავს ადამიანის ემოციებს კორონავირუსის დროს. ერთ-ერთია: „სახე სპირალის თვალებით”, ანუ „თავბრუსხვევა”. დეზორიენტაციის გამომხატველი ეს ემოჯი ჯენიფერ დენიელმა წარადგინა. მან ემოჯის მნიშვნელობები გამოხატა შემდეგნაირად: „ო, არა”, „გასაჭირი”, „ვაჰ”, „უფ”.  ახალი ემოჯი  დაბნეული, თავბრუდახვეული ადამიანის აღმნიშვნელია  ან ზოგადად გადატვირთვის ისეთი მდგომარეობის, როცა საკუთარ მოქმედებებს ვეღარ აკონტროლებ და ვერც სამყაროს აღიქვამ ადეკვატურად. როგორც The Verge-ის ჟურნალისტი, რასელ ბრენდონი აღნიშნავს, 2020-ში ჩვენ ყველას თვალების ნაცვლად სპირალები გვაქვს[3].

მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ღიმილაკების ენა უნივერსალურია და მას ნებისმიერი კულტურის ადამიანი იყენებს. უნივერსალურობა ნიშნავს, რომ ემოციების ენა სტანდარტიზებულია და განსაზღვრული.

პრობლემა:

  • ვერბალური/ლინგვისტური ტექსტების ჩანაცვლება სტანდარტიზებული ღიმილაკებით რას უქადის ენას?
  • ასუსტებს თუ არა ეს ადამიანის ინდივიდუალურ ემოციურ თვითგამოხატვას?

უფრო შორსაც წავედით და დავიწყეთ ერთგვარი თამაში: ტექსტების ჩაწერა ღიმილაკებით.

„ვეფხისტყაოსნის“ ტვიტერატურული კონკურსის ერთმა მონაწილე მოსწავლემ, ნიკა ფარტენაძემ, ერთი სტროფი:

იყო არაბეთს როსტევან, მეფე ღმრთისაგან სვიანი,

მაღალი, უხვი, მდაბალი, ლაშქარ-მრავალი, ყმიანი.

მოსამართლე და მოწყალე, მორჭმული, განგებიანი,

თვით მეომარი უებრო, კვლა მოუბარი წყლიანი“.

– ასე ჩაწერა:

ხშირად ბავშვებისთვის კრეატიულობის სავარჯიშოებად სწორედ „ემოჯების“ ენას მიმართავენ, რათა ბავშვებს განუვითარონ ვიზუალური აზროვნება. აი, მაგალითად:

განმარტება ასეთია:

1) ერთი თხილის გული ცხრა ძმამ გაიყო;

2) გველსა ხვრელით ამოიყვანს ენა ტკბილად მოუბარი;

3) ადრე ამდგარსა კურდღელსა ვერ დაეწევა მწევარი.

მსგავსი აქტივობები (ბავშვების მიერ შედგენილი) შეგიძლიათ ნახოთ ლალი ანთიძის საკვირაო სკოლის გვერდზე[4].

ეს პროცესები (ვერბალურის ვიზუალურში გადატანა) სულ უფრო მეტად დამახასიათებელი ხდება ვირტუალური კომუნიკაციისათვის. ისეთი სურათია, თითქოს მომავალი – ეს არის უკან, პიქტოგრაფიისკენ.

დამწერლობა ხომ პიქტოგრაფიით დაიწყო. რა არის პიქტოგრაფია:

 პიქტოგრაფია [ლათ. pictus დახატული და ბერძ. graphō ვწერ] – დამწერლობის უძველესი სახეობა – საგნების, მოვლენების, მოქმედების გადმოცემა ნახატების საშუალებით; ხატოვანი დამწერლობ[5].

რამდენი დრო გავიდა, ვიდრე პიქტოგრაფიული დამწერლობიდან ანბანურ დამწერლობამდე მოვიდოდით. ახლა კი – პირიქით…

2020 წელს ალდაგმა 30 წლისთავთან დაკავშირებით საინტერესო კონკურსი წამოიწყო. ნებისმიერ მონაწილეს შეეძლო ემოჯების გამოყენებით მოეთხრო სახალისო საგზაო თავგადასავალი.

ერთი სახალისო ისტორია ასეთია:

„17 ივლისი იყო, თბილი და მზიანი დღე — ჩვენი ქორწილის დღე. ვისხედით ნეფე-პატარძალი საქორწილო ესკორტში და მივდიოდით. უეცრად, შუქნიშანზე ფეხმძიმე შევნიშნეთ, რომელიც ტიროდა და დახმარებას ითხოვდა. აშკრად მშობიარობა ეწყებოდა. ჩვენ ჩავისვით ჩვენსავე მანქანაში და წავედით სამშობიაროში. პატარა ძალიან მალე დაიბადა და ჩვენც დავბრუნდით ჩვენს გზაზე – ჯვრის დასაწერად ტაძარში“.

[6]

 

შეადარეთ პიქტოგრაფიულ დამწერლობას.

 

მუქოში (დუშეთის რაიონში) აღმოჩენილი უძველესი დამწერლობის ნიმუში ასეთია:

როგორც ხედავთ, უძველესი პიქტოგრაფიული დამწერლობის ნიმუშებსა და თანამედროვე ვირტუალური კომუნიკაციის ღიმილაკებით შექმნილ ტექსტებს შორის არავითარი სხვაობა არ არის. ორივე  ნახატებით წერაა.

როგორც ჩანს, ინფორმაციით გადატვირთულმა ვირტუალურმა სივრცემ კომუნიკაცია დააბრუნა იქ, საიდანაც ის დაიწყო – ნახატებით წერასთან. თუმცა ციფრულ სამყაროში პიქტოგრაფიას კრეატიულობის კონტექსტში მიმართავენ, გამორჩეულობის მიზნით.

 

 

[1] https://www.emojiall.com/

[2] https://unicode-org.github.io/emoji/emoji/charts-13.1/emoji-released.html#1f9d4

[3] https://bit.ly/3kFxofv

[4] ლალი ანთიძის საკვირაო სკოლა – https://www.facebook.com/media/set/?set=a.330712841660843&type=3

[5] https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=3&t=31308

[6] https://bit.ly/3wPnjBx

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...