„ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვა“ – დიდი მწერლის, რობერტ მუზილის პირველი რომანი – ისეთი წიგნია, ნელა, დროდადრო თავის აწევითა და უხილავი წერტილისთვის თვალის გაშტერებით რომ უნდა იკითხო. აუცილებლად დაგაბრუნებს სკოლის წლებში, იმ მოგონებებსაც წამოგიშლის, რომლების დავიწყებაც გინდა და ვერ მოგიხერხებია. წარსულის სიბნელიდან ერთმანეთის მიყოლებით გამოვლენ ისინი, ვინც გაღიზიანებდნენ, გტკენდნენ, გაწამებდნენ, ვისაც აღიზიანებდი, სტკენდი, აწამებდი… წაკითხული მეხსიერების ზედაპირზე მოულოდნელად გაჩენილს შეერევა, დაუნაწევრებელ მთლიანობად იქცევა. დიახ, შენც ასეთი აზრები გიჩნდებოდა, როცა ცხოვრების საიდუმლოს ამოხსნას სასოწარკვეთით ესწრაფვოდი, როცა საკუთარ ფრაზებს, ქმედებებს ვეღარ სცნობდი.

„ყოველთვის არსებობს რაღაც წერტილი, როცა ვერ ხვდები, იტყუები თუ რაც მოიგონე, იმაზე რეალურია, ვიდრე შენ ხარ“, – ამბობს წიგნის მთავარი გმირი – ტერლესი, რომელსაც ათასგვარი საფიქრებელ-სადარდებელი მოსვენებას არ აძლევს. ცხელ თავში ფიქრების ქარიშხალი ტრიალებს – დიდი, დამანგრეველი ძალის. ახალ-ახალი შეგრძნებები ჩნდება და ქრება. „ტერლესს ტანში ზიზღის ჟრუანტელმა დაუარა. საკუთარმა წარმოსახვამ თავადვე გააკვირვა და ცოტა შეაშინა კიდეც, რადგან დღეს უკვე მეორედ მის ფიქრებს სრულიად მოულოდნელად და უადგილოდ რაღაც შეერია, რაც სქესს უკავშირდებოდა“.

მოზარდობისას სქესის საკითხი ყველაზე მტანჯველია – ამ მიმართულებით გადადგმული თითოეული ნაბიჯი ლამის სიცოცხლის ფასად გიჯდება. არასდროს იცი, რისკენ წაგიყვანს აზრი, თავში რომ უცაბედად გაგიკრთა, ტუჩებს დაცდენილი სიტყვა, უნებლიე თუ თითქმის უნებლიე მოძრაობები… „მოზარდის პირველი ვნება ერთი ადამიანის სიყვარული კი არა, ყველას სიძულვილია. გრძნობ, რომ შენი არავის ესმის და შენთვისაც გაუგებარია სამყარო, პირველი ვნების თანმხლები კი არა, მისი ერთადერთი და არცთუ შემთხვევითი მიზეზია. თავად ვნება კი გაქცევაა და ამ დროს ორის ერთად ყოფნა გაორმაგებული მარტოობაა“, – ვკითხულობთ რომანში, რომლის ახალგაზრდა ავტორიც გამოცდილი მწერლის ოსტატობით აღწერს ყველაზე რთულად აღსაწერს. ვხედავთ, როგორ ემსგავსება სამყარო ბნელ, ცარიელს სახლს, სადაც ერთადერთი ადამიანი დადის – შეშინებული, ხელის ცეცებით. ვერასდროს გამოიცნობს, რა შეიძლება ელოდეს ახალ ოთახში, ახალ დერეფანში.

ასეთ ტექსტებს ყოველთვის ატყვია პირადი გამოცდილების კვალი. „ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვაც“ იმდენადვეა ავტობიოგრაფიული, რამდენადაც მოსწავლეობის წლებზე დაწერილი სხვა კარგი წიგნები, სადაც მწერლები არაფერს ხსნიან, სახელებს არ არქმევენ, დიდი ხნის წინ განცდილს, დამახსოვრებულს კი მხოლოდ მცირედ ცვლიან. კითხულობ და ხვდები, რომ რაღაც ისეთი გაგიმხილეს, რაც აუტანლად მძიმე ტვირთივით დაგაწვება მხრებზე – ერთხანს მაინც. სხვა წიგნის გადაშლამდე მაინც.

მახსენდება, როგორ ვარიდებდი თავს იმ გოგოსთან მეგობრობას, რომელიც მუდმივად ცუდ ნიშნებს იღებდა. თითქოს მისი ბრალი იყო, რომ სქელშუშიანი სათვალით დადიოდა გაკვეთილებზე, ვერც გამართული წერა-კითხვა ისწავლა და ვერც კალათში ბურთის ჩაგდება.

ტერლესი და მისი ახალი მეგობრებიც პოულობენ მას, ვინც ჯერ უნდა აითვალწუნონ, მერე კი სამაგალითოდ დასაჯონ – ცხადია, თავადვე არ ეცოდინებათ – რისთვის? გზა, რომელსაც მიუყვებიან, უფრო და უფრო შემზარავი ხდება, მოზარდების ფანტაზიები თავზარდამცემ სინამდვილედ იქცევა. მთავარი გმირი ხან შეშინებულია იმით, რაც მის თვალწინ ხდება და რის მონაწილედაც იქცევა, ხან უსაშველოდ დაღლილი და ფეხქვეშ მიწაგამოცლილია, ხან კი, გაწამებულს, კითხვების ნიაღვარი ახრჩობს: „უფროსებიც ასეთები არიან? სამყაროც ასეთია? საყოველთაო წესია, რომ ჩვენში რაღაც ჩვენზე უფრო ძლიერი, დიდი, ლამაზი, ვნებიანი და ბნელია? რაზეც ჩვენი ძალა აღარ ვრცელდება და მხოლოდ ის შეგვიძლია, რომ ალალბედზე მიმოვაბნიოთ მარცვლები, სანამ უეცრად რომელიმესგან მუქი ალი არ იფეთქებს, რომელიც ჩვენზე მაღალი იქნება?.. და სხეულის თითოეულ ნერვში პასუხად მოუთმენელი „დიახ“ უცახცახებდა“.

„რა მინდა მისგან?“ – როცა ტერლესი საკუთარ თავს ეკითხება, მარტივი პასუხის ძებნა დიდხანს არ უხდება. თავს უტყდება, რომ „ამ სისასტიკესა და ავხორცობას მიზანი არ აქვს“.

რობერტ მუზილის ეს წიგნი ადვილად წასაკითხი ნამდვილად არ არის, მაგრამ მაინც შევიტანდი სავლდებულო საკითხავის სიაში და უფრო მოზარდებს გავუწვდიდი, ვიდრე ზრდასრულებს.

ესეც – მის მიხედვით გადაღებული ფოლკერ შლენდორფის შესანიშნავი ფილმის ბმული:

https://www.imovies.cc/ka/movies/5777/Young-Trless/GER/MEDIUM

კოვიდპანდემიის პირობებში სკოლის ადმინისტრაციის პასუხისმგებლობა ერთი-ორად გაიზარდა. საგაკვეთილო პროცესის მუდმივ რეჟიმში გადაწყობა და შეზღუდული რესურსებით სკოლაში უსაფრთხო გარემოს შენარჩუნებაზე ზრუნვა ადვილი საქმე ნამდვილად არ არის. ამ პირობებში კიდევ მშობლებთან კომუნიკაციის გაუმჯობესებასა და მათი ნდობის მოპოვებაზე ზრუნვა, შეიძლება ვინმეს არაადეკვატურად მოეჩვენოს, მაგრამ სასწავლო პროცესის უსაფრთხოდ გაგრძელებისა და სკოლების გახსნილ მდგომარეობაში შენარჩუნებისთვის, ზუსტადაც რომ მნიშვნელოვანია, სკოლებსა და მშობლებს შორის არსებობდეს, ერთი მხრივ, ნდობა, მეორე მხრივ კი – ურთიერთკონტროლის ქმედითი მექანიზმები.

მაგალითად, რა ბერკეტი აქვს დღეს მშობელს, გაიგოს, როგორ იცავს სკოლა ჯანდაცვის სამინისტროს დაწესებულ რეგულაციებს? ამ ინფორმაციის ერთადერთი წყარო ბავშვია, ან ცალკეული მასწავლებელი, რომელსაც მშობლებთან კომუნიკაცია აწყობილი აქვს და რეგულარულად აცნობს მშობლებს მდგომარეობას. თუმცა ასეთი პედაგოგების რაოდენობა არც ისე ბევრია.

მშობელს, რომელიც ყველა კანონითა და კანონქვემდებარე აქტით, სკოლის წესდებით თუ შინაგანაწესით, სკოლის სრულუფლებიანი პარტნიორია, პანდემიის დროს დაწესებული შეზღუდვების გამო შენობაში შესვლა არ შეუძლია. მშობლების უდიდესი უმრავლესობა არ იცნობს სკოლის დასუფთავების სტანდარტს, ასეთის არსებობის შემთხვევაშიც კი.

ერთადერთი ორგანო, რომელიც სკოლებში რეგულაციების დაცვას ამოწმებს განათლების სამინისტრო და მისი ქვედანაყოფებია. თეორიულადაც შეუძლებელია, ერთმა უწყებამ შეამოწმოს – სწორად ატარებს თუ არა პირბადეს 2300 სკოლის 60 ათასზე მეტი მასწავლებელი და ნახევარი მილიონი მოსწავლე. შედეგად ვიღებთ იმას, რომ სკოლაში წესებს ისე ვიცავთ, როგორც შეგვიძლია, მოგვინდება ან გამოგვდის, და არა ისე, როგორც ჯანდაცვის სამინისტრო მოგვიწოდებს.

რა უნდა გააკეთოს სკოლის ადმინისტრაციამ იმისთვის, რომ დაიცვას ბავშვები და თანამშრომლები კოვიდინფიცირებისგან და ამავე დროს, გაზარდოს უსაფრთხოების ნორმების დაცვის გამჭვირვალობა, რაც საბოლოო ჯამში გაზრდის ნდობას სკოლასა და მოსწავლის ოჯახს შორის, ნაკლები ბავშვის მშობელი აირჩევს Online-სწავლას და მეტ ბავშვს ექნება შესაძლებლობა ისწავლოს და განვითარდეს მისთვის ბუნებრივ გარემოში.

როგორ უნდა გააკეთოს სკოლამ ეს?

იმის ნაცვლად, რომ მშობელი შენობაში არ შეუშვას, დირექციამ უნდა აჩვენოს მშობლებს, როგორ ახერხებს სკოლაში უსაფრთხოების ნორმების დაცვას. უპასუხოს შეკითხვებს და შეამციროს მოარული ხმები იმის შესახებ, რომ იქ სადაც ბევრი ბავშვია, წესების დაცვა შეუძლებელია. ამისთვის კი საუკეთესო საშუალება იქნებოდა, მონიტორინგის მექანიზმის შექმნა მშობლების მონაწილეობით და უსაფრთხოების დაცვის საკითხებში მოსწავლეთა ოჯახისთვის პასუხისმგებლობის განაწილება.

ცხადია, სკოლაში მშობლების შესვლამ ქაოსი არ უნდა გამოიწვიოს, COVID-ის რისკები კიდევ უფრო არ უნდა გაზარდოს, სასწავლო პროცესი არ უნდა შეაფერხოს და საფრთხე არ უნდა შეუქმნას სკოლაში მყოფი პირების პერსონალურ მონაცემებს.

ამისთვის, აუცილებელია წესების შემუშავება, რომლებიც ყველა სკოლამ თავისი სპეციფიკიდან (თემის მახასიათებლები, მოსწავლეთა და პედაგოგთა რაოდენობა, შენობის ფართობი, საგაკვეთილო პროცესის გეგმა და ა.შ.) თავად უნდა შექმნას. უნივერსალურ წესთა ერთობლიობა არ არსებობს, თუმცა იმისათვის, რომ მკაფიო წარმოდგენა შეექმნას მკითხველს, დეტალურად აღვწერ წესების ერთ-ერთ ვარიანტს.

წესები სკოლებში მშობლების ვიზიტისთვის:

ყველა სკოლაში, კერძო იქნება თუ საჯარო, მშობლების მცირე ჯგუფს ფიქსირებული რაოდენობით, დღის გარკვეულ მონაკვეთში უნდა ჰქონდეს სკოლაში შესვლის უფლება. ამ ჯგუფში უნდა ხდებოდეს მშობლების მონაცვლეობა, ყველა კატეგორიის მშობელს უნდა შეეძლოს, მისთვის განკუთვნილ დღეს სკოლაში შესვლა პირბადით, ხელთათმანით, ბახილებით, შესაძლოა ერთჯერადი სამედიცინო ხალათითაც კი, ცხადია, თერმოსკრინინგის შემდეგ.

სკოლაში შესვლამდე მშობელს უნდა ჰქონდეს კონკრეტული ინსტრუქცია, რომლის მიხედვითაც იმოქმედებს შენობაში. მშობელი ინსტრუქციას სკოლაში მისვლამდე უნდა იცნობდეს, რათა მისმა ვიზიტმა არ გამოიწვიოს უწესრიგობა.

ინსტრუქცია აუცილებლად უნდა იყოს მოკლე და ყველასათვის გასაგები ენით დაწერილი. მაგალითად ასეთი შინაარსის:

სკოლის შენობაში დაუშვებელია:

• გაკვეთილის მიმდინარეობის შეფერხება.
• ფოტო-ვიდეო გადაღება შენობის ყველა იმ სივრცეში, სადაც არასრულწლოვანი პირები იმყოფებიან.
• გადაადგილება სკოლის სველ წერტილებში სკოლის თანამშრომლის გარეშე და ა.შ.

სკოლის შენობაში დაშვებულია:

• დაკვირვება თერმოსკრინინგის პროცესზე.
• დაკვირვება, რამდენად დაცულია სკოლაში პირბადის ტარების წესი.
• რამდენად დაცულია სკოლაში ბავშვებს შორის და ზრდასრულებს შორის ფიზიკური დისტანცია საგაკვეთილო და დასვენების საათებში.
• რამდენად ახერხებს სკოლა ნაკადის მართვას.
• რამდენად ახერხებს სკოლა შენობის დასუფთავებას, მათ შორის, რა სიხშირით სუფთავდება სველი წერტილები, მოაჯირები, სახელურები
• რამდენი დამლაგებელი იცავს სისუფთავეს და აქვს თუ არა სკოლას დასუფთავების სტანდარტი.
• რამდენად შესაძლებელია, სმენებს შორის ოთახების განიავება და დასუფთავება.
• აღჭურვილია თუ არა სკოლა დეზობარიერებით, სადეზინფექციო ხსნარით.
• მომარაგებულია თუ არა სველი წერტილები წყლით, საპნითა და ქაღალდით.
• გამოყოფილია თუ არა იზოლირებული ოთახი იმ პირთათვის, ვისაც სკოლის ტერიტორიაზე დაუფიქსირდება ტემპერატურა ან ვირუსისთვის დამახასიათებელი სხვა სიმპტომი და ა.შ.

სკოლაში ვიზიტის შესაძლებლობის შესახებ ინფორმაცია სკოლამ მშობლებს ისე უნდა მიაწოდოს, რომ არ შეუქმნას უხერხულობა. ვერბალურად თუ არავერბალურად არ აგრძნობინოს, რომ მისი მოსვლა, ე.წ. არასასურველი კონტროლია, რომელიც დისკომფორტს უქმნის სკოლის თანამშრომლებს. მეტიც, მშობლის სკოლაში ვიზიტი აღქმული უნდა იყოს როგორც სკოლის მართვის გამჭვირვალობის ნიმუში, როგორც სასკოლო დემოკრატიის გამოვლინება, როგორც მშობელსა და სკოლას შორის პასუხისმგებლობის განაწილების ინსტრუმენტი.

ვიზიტის შემდეგ სასურველია, სკოლამ მშობელს შეავსებინოს კითხვარი, რომლითაც მიიღებს ინფორმაციას მშობლის შთაბეჭდილებების შესახებ. ამით ის 1. ოპერატიულად მიიღებს ინფორმაციას მისი შთაბეჭდილებების შესახებ; 2. საკუთარ სივრცეში გაუხსნის ველს შესაძლო კრიტიკას.

სკოლამ მშობელს უნდა შეუქმნას ჯანსაღი გარემო განსხვავებული აზრის გამოსახატად და, რაც მთავარია, რეაგირება მოახდინოს მშობლის მიერ დაფიქსირებულ დარღვევებზე და აცნობოს მშობელს ამის შესახებ.

ვინ იქნება მშობლების ვიზიტებზე პასუხისმგებელი პირი? ცხადია, საგაკვეთილო პროცესში სკოლის შენობაში მშობლების მოძრაობა პასუხისმგებელი პირის თანხლებით უნდა მოხდეს. თუკი სკოლას საზოგადოებასთან ურთიერთობის მენეჯერი ჰყავს, მშობლებს სკოლის დათვალიერებაში ის დაეხმარება. თუ ასეთი კადრი არ ჰყავს, მაშინ დირექტორს, მოადგილეს ან მოხალისე მასწავლებელს მონაცვლეობით შეუძლიათ ამ საქმის შესრულება.

ასეთი ვიზიტის დროს, სკოლის თანამშრომელი მშობლებს იმ მოთხოვნებსაც დეტალურად გააცნობს, რომლებსაც სახელმწიფო ბავშვის ოჯახის წევრებსა და კანონიერ წარმომადგენლებს ავალდებულებს. სასურველია, ეს წესები პუნქტებად იყოს ჩამოწერილი, რათა უფრო ადვილად გასაგები გახდეს ყველა მშობლისთვის. მაგალითად ასე:

• ასწავლეთ მოსწავლეს ჰიგიენური ნორმების დაცვის მნიშვნელობა;
• უზრუნველყავით მოსწავლე პირბადით და ჰიგიენური ნორმების დასაცავად საჭირო რესურსებით;
• აკონტროლეთ ბავშვის ჯანმრთელობის მდგომარეობა: დაუშვებელია მოსწავლის გამოშვება სკოლაში, თუკი მას აღენიშნება ტემპერატურა, ხველა, ყელის ტკივილი, თავის ტკივილი ან ვირუსის დამახასიათებელი ნებისმიერი სხვა სიმპტომი;
• დაუშვებელია მოსწავლის გამოშვება სკოლაში, თუკი ოჯახის რომელიმე წევრს აღენიშნება ვირუსის დამახასიათებელი ნებისმიერი სიმპტომი;
• აუცილებლად აცნობეთ კლასის აღმზრდელ-პედაგოგს, თუკი ოჯახის რომელიმე წევრს დაუდასტურდა COVID-19 ვირუსი და ამ შემთხვევაში არ გამოუშვათ მოსწავლე სკოლაში და ა.შ.

შეხვედრის დასრულების შემდეგ, სკოლა უნდა იყოს მშობლების წამახალისებელი, რომ მათ საკუთარი თვალით ნანახის შესახებ ინფორმაცია გაუზიარონ სხვა მშობლებს.

ასეთი სახის თანამშრომლობა უსაფრთხოების დაცვის საკითხის ირგვლივ გააერთიანებს მთელ სასკოლო საზოგადოებას. დაეხმარება მშობელს, მიიღოს ინფორმირებული გადაწყვეტილება ბავშვის სკოლაში გაშვებასთან დაკავშირებით. დაეხმარება სკოლის ადმინისტრაციას, დამოუკიდებელი ბერკეტებით აკონტროლოს სკოლაში რეგულაციების დაცვის ხარისხი და გახდება მაგალითი იმისა, თუ როგორ ცდილობს სასკოლო საზოგადოების ყველა რგოლი, სკოლაში წესრიგის დაცვას, რაც პანდემიის პირობებში უპირველესი ამოცანაა.

სასკოლო ცხოვრებაში ხშირად იჩენს თავს გენდერთან დაკავშირებული პრობლემები. სამწუხაროდ, სკოლა გენდერული სტერეოტიპების ჩამოყალიბებისა და გავრცელების ერთ-ერთ ადგილად რჩება. კარგად თუ დავფიქრდებით, აღმოვაჩენთ, რომ გავრცელებული სტერეოტიპული მოსაზრებების უმეტესობა სწორედ სკოლიდან მოდის. „ბიჭებმა ფეხბურთი ითამაშეთ, გოგოებმა ხელბურთი“, „მერხები ბიჭებმა წაიღეთ, ხოლო კლასი გოგონებმა დაალაგეთ“, „ტექნიკური საგნებს ბიჭები უკეთ სწავლობენ“… ეს ფრაზები, ჩვენი რეალობისთვის ნამდვილად არ არის უცხო. მსგავსი გამონათქვამები, გაუცნობიერებლად, ილექება მოსწავლეების ქვეცნობიერში და მომავალში გამოვლენის არასასურველ საშუალებებს პოულობს.

ამავდროულად, სასკოლო სივრცე ის ადგილია, სადაც შესაძლებელია გენდერული სტერეოტიპების ეტაპობრივად მსხვრევა.

როგორ?

მოვუყვეთ მოსწავლეებს საინტერესო წამოწყებების შესახებ. ვფიქრობ, ახალგაზრდები დაინტერესდებიან კამპანიით „კაცები ზრუნავენ“. მისი მიზანია, საზოგადოების ინფორმირება ბავშვის აღზრდაში მამის ჩართულობის, შვილებთან ინტენსიური ურთიერთობის, თამაშის, წიგნების კითხვის აუცილებლობისა და მნიშვნელობის შესახებ. მოსწავლეების ყურადღებას იპყრობს მულტიმედია რესურსები. ეფექტური ფოტო-ვიდეო მასალები ღრმად ილექება მეხსიერებაში. კამპანიის ფარგლებში შექმნილია ცნობილი ადამიანების ვიდეოები, რომლებიც ამსხვრევენ გენდერულ სტერეოტიპებს.

ჩემი პრაქტიკის მიხედვით ეფექტური აღმოჩნდა ტოქსიკური მასკულინობის შესახებ ფოტოების ჩვენება და შემდგომი დისკუსია. კედელზე ერთ მხარეს გამოვაკარი სიტყვა – ვეთანხმები, მეორე მხარეს – არ ვეთანხმები. მოსწავლეებს წავუკითხე ქვემოთ მოცემული დებულებები:

• ბიჭებს არასოდეს ეშინიათ;
• კაცმა არ შეიძლება იტიროს;
• კაცმა დახმარება არ უნდა ითხოვოს;
• კაცი არ შეიძლება იყოს ფემინისტი;
• კაცი არ იცვამს ფერად ტანისამოსს;
• ბიჭმა სხვას უნდა მოსთხოვოს სხვების პატივისცემა და საქციელზე პასუხისმგებლობის აღება.

მივეცი საშუალება, აერჩიათ ერთ-ერთი მხარე. ამის შემდეგ გავაცანი ტოქსიკური მასკულინობის ფარგლებში შექმნილი ფოტოები და ვკითხე:

• რატომ დაეთანხმნენ ან არ დაეთანხმნენ კონკრეტულ დებულებას?
• რა გავლენა იქონია ფოტოებმა?
• ხომ არ შეიცვალეს აზრი და რატომ?

განსხვავება სქესსა და გენდერს შორის

ხშირად ხდება სქესისა და გენდერის აღრევა. იმისათვის, რომ ნათლად დავინახოთ განსხვავება მათ შორის, მოსწავლეებს შევთავაზოთ შემდეგი მარტივი სავარჯიშო:

გავყოთ დაფა/ფლიპჩარტი ორ ნაწილად (T დიაგრამა). ერთ მხარეს დავწეროთ „ქალი“, მეორე მხარეს – „კაცი“. ვთხოვოთ მოსწავლეებს, ჩამოთვალონ ორივე სქესისთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებები. მაგალითისათვის პირველი ორი სიტყვა ჩვენ დავწეროთ ქალი – დედა, კაცი – მამა. ამის შემდეგ, დასახელდება გენდერული მახასიათებლები. როცა ორივე მხარეს საკმარისი რაოდენობის ჩამონათვალი გვექნება, სადაც გვეწერა „ქალი“, დავწეროთ „კაცი“ და პირიქით. შემდგომ დავიწყოთ მოსწავლეების მიერ შედგენილი ჩამონათვალის განხილვა. შედეგად, აუცილებლად აღმოვაჩენთ, რომ კაცი შეიძლება იყოს მზრუნველი ადამიანი, დამლაგებელი, მასწავლებელი, ძიძა და ა.შ. ხოლო ქალთან მიმართებით გამოვლინდება, რომ მდედრობითი სქესისთვისაც არ არის უჩვეულო ტაქსის მძღოლობა, მშენებლობა, პოლიციელობა და სხვა.

ეს სავარჯიშო ძალიან კარგი საშუალებაა, მოსწავლეები დავაფიქროთ საზოგადოების მიერ განსაზღვრულ გენდერულ როლებზე. ამავდროულად, კიდევ ერთხელ ხაზს გავუსვამთ იმას, რომ ბიოლოგიური მახასიათებლები უცვლელი რჩება – დედა ყოველთვის არის ქალი, ხოლო მამა – კაცი.

კაცი თუ ქალი

დავხატოთ გოგოსა და ბიჭის სილუეტი დაფაზე/ფლიპჩარტზე. შემდეგ მოსწავლეები დავყოთ ჯგუფებად და დავურიგოთ შემდეგი სიტყვები:

სასიამოვნო, ლიდერი, ძლიერი, მოუწესრიგებელი მშობელი, მგრძნობიარე, ფულის გამომუშავება, დასუფთავება, მშენებლობა, სანდომიანი, დამცინავი, ჩხუბისთავი, კითხვა,  საყიდლებზე სიარული, საკვების მომზადება, სასაცილო, წყნარი, უხეში, ჭკვიანი,  მათემატიკა, ინჟინერი. ფოტოგრაფი, შემდუღებელი.

ვთხოვოთ, რომ გაეცნონ შეთავაზებულ სიტყვებს, შეთანხმდნენ ჯგუფში რომელი შეუსაბამონ გოგოს და რომელი ბიჭის სილუეტს. მივცეთ ამისათვის საკმარისი დრო.

შემდეგ ვთხოვოთ, ფლიპჩარტები გამოაკრან თვალსაჩინო ადგილას და დავიწყოთ განხილვა კითხვა-პასუხის რეჟიმში.

ბავშვები საინტერესო აღმოჩენებს თავადვე გააკეთებენ, რომლებიც სტერეოტიპებთან დაკავშირებით დააფიქრებთ და სხვაგვარად შეხედავენ საზოგადოებაში დამკვიდრებულ აზრს. ამგვარად, მასწავლებელმა მიზანი მიღწეულად უნდა ჩათვალოს, რადგან სტერეოტიპების მსხვრევისკენ პირველი ნაბიჯი უკვე გადადგმული იქნება.

გამოყენებული წყაროები:

გენდერი და ჩემი გარემო „SHE’s GREAT!“-ის სასწავლო მასალები

„იკიგაი ყოველდღიურ წვრილმანებში უნდა ვეძებოთ, მცირედით დავიწყოთ: ვიცხოვროთ აწმყოში”.

კენ მოგი

„აკეთეთ მხოლოდ ის, რაც ყველაზე მეტად გიყვართ. ეს აუცილებლად მიგიყვანთ წარმატებამდე. ყოველ დღე მე ვუყურებდი ჩემს თავს სარკეში და ვეკითხებოდი: დღეს რომ ჩემი ცხოვრების ბოლო დღე იყოს, მენდომებოდა თუ არა იმის გაკეთება, რაც დღეს უნდა გავაკეთო? და თუ პასუხი რამდენიმე დღის განმავლობაში იქნებოდა „არა“, ეს ნიშნავდა, რომ რაღაც უნდა შემეცვალა.“

სტივ ჯობსი

ერთხელ პატარა იაპონურ ქალაქში ქალი კვდებოდა. რაღაც მომენტში მან იგრძნო, რომ მისი სული ტოვებდა სხეულს და ზემოთ მიქროდა.  უეცრად ვიღაცამ  ხმამაღლა ჰკითხა:

• ვინ ხარ?
• მე მერის ცოლი ვარ.
• მე არ გეკითხები, ვისი ცოლი ხარ? მიპასუხე, ვინ ხარ?
• ოთხი შვილის დედა ვარ და სკოლის მასწავლებელი.
• მე ხომ არ მიკითხავს, რამდენი შვილი გყავს ან სად მუშაობ?

…ასე გაგრძელდა დიალოგი მანამ, სანამ ქალმა არ უპასუხა:

• მე ის ვარ, ვინც ყოველდღე იღვიძებს იმისთვის, რომ დაეხმაროს ოჯახს და ასწავლოს ბავშვებს სკოლაში.

ამის შემდეგ ქალის სული დაუბრუნდა სხეულს და  სრულიად  გამოჯანმრთელდა, რადგან მან იპოვა თავისი იკიგაი.

რა არის იკიგაი, რომელიც დღეს ცხოვრების საზრისის ძიების ფორმულად განიხილება?

იკიგაი იაპონური სიტყვაა. ამ კონცეპტით აღნიშნავენ „ცხოვრების საზრისს“, სიცოცხლის მოტივაციას. დენ ბიუტნერი, ე.წ. სიცოცხლისუნარიანობით გამორჩეულ „ცისფერ ზონებს“  იკვლევდა, მის ნაშრომში “The Blue Zones: Lessons for Living Longer from the People Who’ve Lived the Longest”, მსოფლიოს ხუთ ძირითად რეგიონს შორის იაპონიის ერთ-ერთი შორეული კუნძული ოკინავაც მოხვდა. კუნძულზე ქალების სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 92 წელია, ხოლო მამაკაცების – 88. დენ ბიუტნერი აღწერს, რომ ოკინავას მოსახლეობის ძირითადი საკვებია ზღვის პროდუქტები, ბოსტნეული და ხილი. აქტიურად მისდევენ ტაი-ჩის გამაჯანსაღებელი ვარჯიშების პრაქტიკას, მაგრამ მათთვის განსაკუთრებით ნიშანდობლივი ცხოვრების უნიკალური კონცეფციაა – იკიგაი.

იკიგაი – ეს არ არის უბრალოდ კითხვებზე პასუხი, ეს არის საზრისის ძიება და ცხოვრების იდეოლოგია და ფილოსოფია. კენ მოგი წიგნში: “The Little Book of Ikigai: The Essential Japanese Way to Finding Your Purpose in Life“ წერს:  „იკიგაი ყოველდღიურ წვრილმანებში უნდა ვეძებოთ, მცირედით დავიწყოთ: ვიცხოვროთ აწმყოში”. მოგის აზრით, არა აქვს მნიშვნელობა “მატარებლის დამლაგებელი ხარ, ახალშობილის დედა თუ მიშლენის ვარსკვლავის მფლობელი მზარეული — თუ შეგიძლია, სიამოვნება და კმაყოფილება მიიღო იქიდან, რასაც აკეთებ და რაც კარგად გამოგდის, გილოცავ, იკიგაი უკვე ნაპოვნი გაქვს”.

ადამიანები ხშირად გაუცნობიერებლად ცხოვრობენ, გაუცნობიერებლად სჩადიან სიკეთეს ან ბოროტებას, უბრალოდ, დინებას მიჰყვებიან… ასეთი ცხოვრება გარკვეული დროის შემდეგ ხდება რუტინული და მოსაწყენი. მერე, საუკეთესო შემთხვევაში, იწყება რეფლექსია: რა ხდება და როგორ უნდა დაიბრუნოს ადამიანმა ცხოვრების სიხარული? ყოველდღიური პატარა ამბებით ტკბობის სურვილი?

სიცოცხლის ბოლოს რომ არ აღმოვჩნდეთ ამ დილემის წინაშე, სჯობს, თავიდანვე ვიზრუნოთ ამაზე და ბავშვებსაც სკოლაში ვასწავლოთ იმაზე ფიქრი, რას მოაქვს მათთვის ბედნიერება, რის გაკეთება სურთ, რა უხარიათ?

ნურც ის შეგაშფოთებთ, ძვირფასო მასწავლებლებო, რომ, შესაძლოა, თქვენმა მოსწავლეებმა ძალიან ხშირად იცვალონ აზრი, გაუჭირდეთ იმის პოვნა, რის კეთებაც უხარიათ, ან რაც კარგად გამოსდით. მაგრამ ფიქრი ხომ პროცესია და იკიგაის აღმოჩენაც 2 დღეში არ ხდება. მთავარია, ფიქრი დაიწყონ და ცვალონ მერე გატაცებები, სურვილები, ჰობები ყოველწლიურად. როდესაც პროფესიის არჩევა მოუწევთ, უკვე მზად იქნებიან იმისთვის, რომ პროფესია სწორად აირჩიონ.

იკიგაი – კითხვების დასმის ხელოვნება არ არის. ეს არის ყოველდღიური მოქმედებების გაცნობიერების, ცხოვრების ხელოვნება.

სულ 4 კითხვა და გულწრფელი პასუხებია საჭირო. ეს კითხვებია:

1. რა გიყვარს, რა საქმეს აკეთებ სიამოვნებით?
2. რა გამოგდის კარგად, რისი უნარი გაქვს?
3. მიიღებ თუ არა შემოსავალს ამ საქმიანობიდან?
4. რა სჭირდება სამყაროს?

ამ კითხვებზე პასუხით შეგიძლია განსაზღვრო აგრეთვე: შენი გატაცება, მისია, პროფესია და მოწოდება.

გატაცება – ეს არის ის, რაც გიყვართ და შეგიძლიათ;

მისია – ეს არის რაც გიყვართ და რაც სჭირდება სამყაროს;

მოწოდება – ის, რაც სჭირდება სამყაროს და რაშიც გიხდიან;

პროფესია – ის, რაც შეგიძლიათ და რაშიც გიხდიან.

მაგრამ იკიგაის აღმოჩენა მხოლოდ ეს არ არის. მნიშვნელოვანია, ამ ოთხი ელემენტის გადაკვეთა. სწორედ მათი სინერგია ქმნის იკიგაის. დააკვირდით ფოტოს: რაც ცენტრშია, ის არის იკიგაი.

შეიძლება არასდროს ამდგარიყო ადამიანი საწოლიდან, რომ არა ცხოვრების მამოძრავებელი ძალა. იკიგაი არის საწვავი, რომელიც თუ მანქანაში არ ასხია, ადგილიდან ვერ დაძრავ, როგორი გამართულიც არ უნდა იყოს.

„შენს სამსახურს შენი ცხოვრების დიდი ნაწილი უჭირავს, კმაყოფილების მისაღწევად ერთადერთი გზაა, აკეთო დიდებული საქმეები. დიდებული საქმის საკეთებლად ერთადერთი გზაა გიყვარდეს ის, რასაც აკეთებ. თუკი საყვარელი საქმე ჯერ არ გიპოვია, განაგრძე ძიება. არ გაჩერდე. როდესაც იპოვი, აუცილებლად მიხვდები“ (სტივ ჯობსი).

პირველი ნაწილი

ვაგრძელებთ ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის ერთ-ერთი მოდელის განხილვას, სადაც აქცენტი სწორედ სამოქალაქო კომპეტენციების შეფასებაზე კეთდება. ამ მოდელის მიხედვით განისაზღვრება შეფასების ოთხი სფერო, რომელიც თავის მხრივ ჯამში თორმეტ მიმართულებად იშლება. ამ ნაწილში განვიხილავთ საგაკვეთილო, სასკოლო დონეზე არსებულ პროცესებსა და სასკოლო გარემოს.

საგაკვეთილო პროცესი

გაკვეთილისათვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა – ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სასწავლო რესურსს დრო წარმოადგენს. გაკვეთილისა და საგაკვეთილო ცხრილის ანალიზისას ნათლად ჩანს, რა დრო ეთმობა თითოეულ მოსწავლეს. რადგანაც სკოლა ორიენტირებულია მაქსიმალური დრო საგაკვეთილო პროცესს დაუთმოს, თითქოს უბრალოდ „დაიმედებულია“, რომ მოსწავლეები თავად გამოძებნიან საკმარის რესურსს სკოლის გარე აქტივობის, სწავლისა დ არაფორმალური განათლებისათვის. ამიტომ სკოლის, როგორც შიგნით და ასევე მის გარეთ სწავლაზე დახარჯული დროის გადამოწმება (ე.წ. საკონტაქტო და არასაკონტაქტო საათების რაოდენობა) თავად მოსწავლეებისთვისაა კარგი. ამით განისაზღვრება, რამდენად ეფექტურად ანაწილებენ ისინი დროს. კითხვები, რომლებსაც ამ შემთხვევაში სკოლამ პასუხი უნდა გასცეს, შესაძლებელია ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:

• რამდენი გაკვეთილი ცდება წლის განმავლობაში და რა მიზეზით?
• გაკვეთილის რა დრო ეთმობა ისეთ აქტივობებს, როგორიცაა ადმინისტრაციული საკითხები, დისციპლინა, და ა.შ.?
• დაახლოებით რა დროს ხარჯავენ მოსწავლეები საშინაო დავალების მომზადებაზე?
• თანაბარ დროს უთმობენ თუ არა დაბალი და მაღალი მოსწრების მოსწავლეები გაკვეთილი მომზადებას?

გაკვეთილისათვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა და მისი ეფექტურობა შესაძლებელია ვიკვლიოთ გაკვეთილზე დაკვირვების, სპეციალური დღიურების (ჩანაწერების) შესწავლისა და დაკარგული დროის ანალიზის მეშვეობით.

გაკვეთილის ხარისხი – გაკვირვებას არ იწვევს იმ კვლევების სიმრავლე, რომლებიც წლების განმავლობაში გაკვეთილის ხარისხს შეისწავლიდა. ყველა მათგანი ძირითადად თანხმდება, რომ კარგი სკოლის საფუძველს კარგი გაკვეთილი წარმოადგენს. ტერმინი „კარგი სკოლა“ შეიძლება ნამდვილად მოიცავდეს „კარგ გაკვეთილს“, მაგრამ ამ ორ ცნებას შორის ტოლობის დასმა ძალიან ზედაპირული მიდგომა იქნებოდა. იმის მისახვედრად, რომ გაკვეთილი კარგია, ძალიან ნათელი კრიტერიუმები არსებობს: ნათელი და გამჭვირვალე შეფასების სისტემა, პროფესიონალი მასწავლებელი, მიღწეული საგნობრივი შედეგი და ა.შ. თუმცა ეს ინდიკატორები არასოდეს იძლევა იმის საშუალებას, შევამოწმოთ ყველამ აითვისა თუ არა სტანდარტით გათვალისწინებული მასალა; გავიგოთ, მიუხედავად კარგად ახსნილი გაკვეთილისა, რატომ უჭირს ზოგიერთ მოსწავლეს შედეგზე გასვლა და რატომ შეუძლია ზოგიერთ მათგანს მასალის დამოუკიდებლად ახსნის გარეშე დაძლევა. ამიტომ, გაკვეთილის ხარისხის შეფასებისას კონცენტრირება ორივე ცნებაზე უნდა მოხდეს და კვლევის კითხვები შემდეგნაირად უნდა ჩამოყალიბდეს:

• აღიქვამენ თუ არა ერთნაირად მასწავლებლები და მოსწავლეები სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ მისაღწევ მიზნებს?
• რამდენად ეფექტურია სწავლება?
• რამდენად ეფექტურია სწავლა?
• რა მეთოდები გამოიყენება სკოლაში გაკვეთილი ხარისხის კვლევისა და მისი გაუმჯობესებისათვის?
• იღებს თუ არა ყველა მოსწავლე თანაბარი ხარისხის გაკვეთილს?
• იღებენ თუ არა სწავლის სირთულის მქონე მოსწავლეები მათთვის აუცილებელი შინაარსისა და ხარისხის გაკვეთილს?

სკოლაში გაკვეთილის ხარისხის კვლევისათვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ შემდეგი მეთოდები: მინი-კითხვარი მოსწავლეებისათვის (იმ შემთხვევაში თუ რამე ვერ გავიგე, შემიძლია მასწავლებელს ვთხოვო დახმარება; ვიგებ მასწავლებლის მითითებებს/ინსტრუქციას; მასწავლებელმა იცის, როდესაც ვერ ვიგებ გაკვეთილს; როდესაც დახმარებას ვთხოვ მასწავლებელს, მაშინვე ვიღებ რეაგირებას), კოლეგიური დაკვირვება (მოიცავს შემდგომ უკუკავშირს), კოლექტიური (ჯგუფური) ისტორიების ანალიზი, კითხვარი.

სირთულეები სწავლის დროს – მოსწავლეების და/ან მოსწავლეთა ჯგუფების განსაკუთრებული საჭიროებების შესწავლისათვის სკოლას აწყობილი უნდა ჰქონდეს სპეციალური სისტემა, რომელიც საშუალებას აძლევს ყველა აქტორს, იცოდეს, როდის რა ნაბიჯები უნდა გადადგას. ყველა მონაწილე, ვისთანაც მსგავსი საჭიროება დგება, წარმოადგენს პროტოკოლს, რომელიც დეტალურად აღწერს სიტუაციას. ამის მიხედვით წყდება მხარდაჭერის რა ფორმა უნდა შევთავაზოთ პირს. განსაკუთრებული სირთულის ქეისის შესწავლა აუცილებლად სხვა კონკრეტული შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად უნდა მოხდეს. შესაძლებელია პროცესში საჭიროებამ მოითხოვოს, დავაკვირდეთ კონკრეტულ მოსწავლეს ან მოსწავლეთა ჯგუფს, ჩავატაროთ ჩაღრმავებული ინტერვიუ მშობლებთან, ფოკუსჯგუფი მოსწავლეებთან და ა.შ.

ქეისების შესწავლისას დიდი დახმარების გაწევა შეუძლია მოსწავლეთა დღიურებს. დღიურები საშუალებას გვაძლევს, მივიღოთ ინფორმაცია კონკრეტული დავალებების შესრულების შესახებ, საშინაო დავალებებთან დაკავშირებულ სიძნელეებსა თუ სხვა ხელისშემშლელ ფაქტორებზე. უბრალოდ მნიშვნელოვანი იქნება კონკრეტული კითხვების დასმა, მაგალითად: რა გიჭირს განსაკუთრებით? ძირითადად როდის აწყდები ამ პრობლემას? ადრეც შეგხვედრია მსგავსი სირთულის დავალება? და ა.შ.

პროცესები სასკოლო დონეზე

სკოლა როგორც სასწავლო  გარემო – სასწავლო გარემოს კვლევისათვის შესაძლებელია გამოვიყენოთ შემდეგი მეთოდები: პრო- და კონტრანალიზი. მოსწავლეებს ეძლევათ ფორმულარი, სადაც კონკრეტულ საკითხზე დადებითი და უარყოფითი მხარეები უნდა ჩამოაყალიბონ. მაგალითად: რა ქმნის სკოლაში კარგ სასწავლო გარემოს? (მასწავლებლების დამოკიდებულება ჩემთან; მოსწავლეები, რომლებიც მიხსნიან ჩემთვის გაუგებარ საკითხებს; მე მაქვს შეცდომის დაშვების უფლება).

კითხვარი სასკოლო გარემოს კვლევის დროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მეთოდია. კითხვარის შინაარსი ორიენტირებული უნდა იყოს მოსწავლის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე და იმაზე, აღიქვამს თუ არა სკოლას მისთვის უსაფრთხო და კომფორტულ გარემოდ.

სკოლა, როგორც სოციალური გარემო – სკოლა სოციალური ადგილია, სადაც მოსწავლეები თავიანთი სოციალური ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს ნაწილს ატარებენ. სკოლაში ყალიბდება მეგობრობა, იკვრება ჯგუფები კონკრეტული ნიშნით, ყალიბდება ურთიერთობები განსხვავებულ ასაკსა და სქესს შორის. სკოლაში სწავლობენ ბავშვები, რას ნიშნავს ავტორიტეტი, გავლენა, დამოუკიდებლობა, დამოკიდებულება და ა.შ. მათი წარმატება და წინ გადადგმული ნაბიჯები წარმოადგენს ერთგვარ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირს სოციალურ კლიმატსა და ურთიერთობებში. კითხვები, რომლებიც სოციალური გარემოს კვლევის დროს უნდა გამოვიყენოთ, შეიძლება შემდეგნაირად ჩამოყალიბდეს: აქვთ თუ არა მოსწავლეებს ნათელი წარმოდგენა სკოლაში წამახალისებელ და სადამსჯელო ღონისძიებებზე? არის თუ არა მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს შორის ურთიერთპატივისცემის ატმოსფერო? არსებობს თუ არა მოსწავლეებისათვის ისეთი გარემო, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს მათ, მიიღონ საერთო გადაწყვეტილებები და აიღონ პასუხისმგებლობა? აქვთ თუ არა მოსწავლეებს შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღონ სკოლის სოციალურ ცხოვრებაში? კვლევის მეთოდებად გამოიყენება კითხვარი, ფოტოშეფასება და დღიური.

სკოლა, როგორც სამუშაო გარემო – სკოლა, როგორც სამუშაო გარემო, პირველ რიგში მოიაზრება მასწავლებელთათვის კომფორტულ ადგილად, სადაც ხდება მათი პიროვნული და პროფესიული განვითარება. ამ სფეროს კვლევაში პირველ რიგში პერსონალური განვითარების ანგარიში, ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებები და კვირეული დღიურები მოიაზრება. სკოლებში, სადაც დანერგილია აღნიშნული პრაქტიკა გამოიყენება შეფასების კონკრეტული სქემები.

დისტანციურმა სწავლებამ მრავალი გამოწვევის წინაშე დაგვაყენა მასწავლებლები. მოგვიწია საკლასო ოთახში ჩატარებული გაკვეთილების მოდიფიცირება და დისტანციური მუშაობის რეჟიმისთვის მორგება. ნელ-ნელა ვისწავლეთ, როგორ გადმოვწყობილიყავით საკლასო ოთახებიდან მართკუთხა მონიტორებთან ისე, რომ სწავლების ხარისხი არ გაუარესებულიყო, მოსწავლეთა ინტერესიც შეგვენარჩუნებინა და პროცესში სიახლეებიც შეგვეტანა.

ახალი გზების ძიება ჩემთვის საინტერესო პროცესი აღმოჩნდა. გარდა იმისა, რომ ვცდილობდი, ბავშვებისთვის ყოველ გაკვეთილზე ახალი რესურსები შემეთავაზებინა, ვიფიქრე: რა მოხდება, რომ მათი საყვარელი აქტივობაც დისტანციურად ჩავატარო-მეთქი? ეს იყო ჯგუფური მუშაობა.

ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე ნუნუ გაწერელიას „ბეღურა და ზამთარი“ შევისწავლეთ. მომდევნო შეხვედრისთვის დავგეგმე გაკვეთილი, რომელიც წინასწარ მქონდა აწყობილი პრეზენტაციის სახით.

წინარე ცოდნის გასააქტიურებლად მოსწავლეებს შევახსენე ახალი სიტყვების მნიშვნელობა და დავუსვი რამდენიმე კითხვა ტექსტიდან:

1. რატომ იყო და-ძმა დაღონებული?
2. რა განიზრახა ბეღურამ ბავშვების გასახარებლად?
3. რატომ გაუკვირდა ფიფქს ბეღურას თხოვნა?
4. ბეღურამ იცის, რომ თოვლის მოსვლის შემთხვევაში ის ცუდ დღეში ჩავარდება. ვისი დახმარების იმედი აქვს მას?

ამის შემდეგ ვთხოვე დაფიქრებულიყვნენ, რა იყო მოთხრობის მთავარი სათქმელი.

თითოეული გვერდი გაფორმებული იყო ანიმაციით, რომელიც მოსწავლეებს ძალიან მოეწონათ.

ამის შემდეგ ჯგუფური მუშაობისთვის მოვემზადეთ. მოსწავლეებმა გაიხსენეს ჯგუფური მუშაობის წესები. მათ ავუხსენი, რომ ჯგუფური მუშაობა დისტანციურ ფორმატში მხოლოდ ფიზიკური გარემოთი განსხვავდება საკლასო ოთახში ჩატარებულისგან, რადგან ამ შემთხვევაშიც მნიშვნელოვანია გუნდურობა, თანამშრომლობა და ყველა ის წესი, რომელიც მათ ახსენეს. თავდაპირველად მთელ კლასს გავაცანი ჩვენი მუშაობის მიზანი და დავალება, მერე კი ისინი ტექნიკურად გავანაწილე სხვადასხვა ოთახში ანუ ჯგუფში. (მოსწავლეების ჯგუფებად განაწილების ინსტრუქცია)

სანამ მოსწავლეებს ჯგუფებად დაყოფთ, აუცილებელია აუხსნათ, რომ ჯგუფური მუშაობის დროს მხოლოდ თავისი ჯგუფის წევრებთან აღმოჩნდებიან. თქვენ პეროდულად თითოეულ ჯგუფს შეუერთდებით მონიტორინგისთვის. სასურველია, ერთი პრაქტიკული სამუშაო გაკვეთილამდე გაიაროთ მათთან ერთად.

მას შემდეგ, რაც დავალებას მთელ კლასს გააცნობთ, კიდევ ერთხელ ცალ-ცალკე გააცანით ჯგუფებს. ჯგუფებში განაწილება შეიძლება როგორც ავტომატურად, ისე თქვენი სურვილისამებრ. შეგიძლიათ, მოსწავლეებს მოაფიქრებინოთ სახელები ჯგუფებისთვის.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები ჯგუფებად გავანაწილე, თითოეულ ჯგუფთან შევედი და გავაცანი დავალება და სამუშაო დრო. ჯგუფის წევრებს უნდა დაეწერათ ამბის გაგრძელება სხვადასხვა მითითების მიხედვით, აერჩიათ ერთი წევრი, რომელიც ჩაიწერდა ჯგუფის წევრების ნააზრევს და ჯგუფის სახელით წარადგენდა.

განუწყვეტლივ ვაკვირდებოდი მუშაობის პროცესს. საჭიროების შემთხვევაში ვაძლევდი დამატებით მითითებებს. დროის ამოწურვის შემდეგ ყველა მოსწავლე საერთო შეხვედრაში დავაბრუნე და პრეზენტაციისთვის მოვემზადეთ.

ჯგუფებმა ისაუბრეს მუშაობის პროცესსზე, ჩაატარეს პრეზენტაცია. თითოეულ ჯგუფს მივეცი შესაბამისი უკუკავშირი. ასევე ვთხოვე, გაკვეთილის დასრულების შემდეგ ფოტოს სახით გამოეგზავნათ მათ მიერ მოფიქრებული ამბავი.

შემდეგი გაკვეთილისთვის მოსწავლეებს უნდა შეექმნათ ილუსტრაცია ჩამოთვლილი თემებიდან რომელიმე ერთზე:

* ბეღურებისა და ფიფქების დიალოგი;

* დათოვლილი ქალაქი;

* ბეღურების ცხოვრება ზამთარში.

ნება მივეცი, სურვილისამებრ, ემუშავათ პროგრამაში „ვსწავლობთ თამაშით“ ან თავად დაეხატათ.

მომდევნო გაკვეთილზე მოსწავლეებისგან არაჩვეულებრივი ილუსტრაციები მივიღე.

„დათოვლილი ქალაქი“ (შექმნილია პროგრამაში „ვსწავლობთ თამაშით“)

„ბეღურების ცხოვრება ზამთარში“

ხშირად მიფიქრია, ვინ ვიქნებოდი, მასწავლებელი რომ არ ვყოფილიყავი.

ძალიან მიყვარდა სიმღერა, მუსიკა. რომ ამბობენ, დაბადებიდან მღერისო, სწორედ ასე იყო.

შემდეგ სასკოლო ღონისძიებებისთვის სცენარების წერა დავიწყე, ამას მოჰყვა სიმღერების შექმნაც. გავიდა დრო და შერლოკ ჰოლმსის კლუბმა გამიტაცა…

სკოლის დასრულებამდე იმდენად გაფართოვდა ჩემი ინტერესთა სფერო, მე თვითონ არ ვიცოდი, რა გადაწყვეტილებას მივიღებდი პროფესიის არჩევის დროს…

ბოლოს გადავწყვიტე ის, რაც ექვსი წლის ასაკში დავწერე, მე მინდა გავხდე მასწავლებელი.

ცოტა ხნის წინ ვიპოვე ძველი დღიური და უძვირფასესი ჩანაწერები, ჯერ კიდევ სტუდენტობის დროს რომ დავიწყე მასწავლებლობა.

…

ძალიან ბედნიერი ვარ.

პირველი კლასის მასწავლებელი გავხდი.

საოცარი დღე იყო!

გაბრწყინებული თვალები, დაუოკებელი სიხარულის განცდა, აღტაცება, ყვავილების ზღვა, აჩქარებული გულისცემა… შენ წინ მთლად უსუსური, ახლად შებუმბლული თვრამეტი ბარტყია. უნდა დააფრთიანო, დააკვალიანო და გაუშვა ცხოვრების დიდ გზაზე.

გულის ხმა მაფრთხილებს, როცა ექიმი შესცოდავს, ადამიანს ხორციელი სიკვდილით უსპობს ამქვეყნიურ სიცოცხლეს, მასწავლებელი თუ შესცოდავს, სულს დაუმახინჯებს აღსაზრდელს.

ფრთხილად, ლელა, ფრთხილად…

…

დღე დღეს მისდევს.

საშინლად ვიღლები, მიჭირს გაძლება, მაგრამ არ ვიმჩნევ.

ყოველდღე გაუთავებლად მესმის თვრამეტი ბავშვის ,,მასწავლებელო’’, მაგრამ მათ ჩემს გულში უკვე მკვიდრად დაიდეს მყუდრო ბინა. მოდი და ერთხელ მაინც უპასუხოდ დატოვე ვედრებით სავსე მზერა. შენ თითოეულს სჭირდები, ყველას უყვარხარ, როგორ შეიძლება, რომელიმე გამოარჩიო?

…

ღმერთო, ჩემო, რა ვერ აჩერებთ, რას წრიალებენ ამდენს!

ღიმილით ვუხსნი, ეს ასე, ეს  – ისე, ისინი მაინც თავისას არ იშლიან. ,,იავნანასავით’’ ესმით ჩემი ხმა.

გემღერა შენ კიდევ, რას აიჩემე ეს მასწავლებლობა?!

…

მთელი დღეა, მოუსვენრად წრიალებენ.

• ესეც, შენ, ლელა! აბა, რა გეგონა, სულ პირველი სექტემბერი იქნებოდა?!

ვცდილობ, ცრემლები შევიკავო, მე ხომ ისინი ძალიან მიყვარს. არადა, ახლა, ცოტა ხანში თუ არ „დავამყარე წესრიგი,’’ ალბათ მთელი სკოლა გაიგებს, რა ხდება ჩემს პირველ კლასში.

• გაჩერდით!!!

ყველა ერთნაირად აჭყეტს თვალებს.

წარმოვიდგინე, როგორ ცახცახებენ მათი პაწაწინა გულები. თვალის კუთხეებში მოწოლილი ცრემლები ძლივს იკავებენ თავს, მდინარედ რომ არ წამოსკდნენ.

მაინც არ მოვეფერები, იგრძნონ, რომ დააშავეს.

…

საშინლად ცუდად, ვარ.

• ყოჩაღ, „გამარჯვება შენია! “ – მეუბნება გულის ხმა.

მძულს საკუთარი თავი. ხვალ როგორ შევხვდები? ვაიმე, ნეტავ, რას ფიქრობენ ჩემზე?!

• ღმერთო, მაპატიე, მომეცი ძალა, სიყვარულით ვაკეთო ჩემი საქმე, მომეცი ძალა მოთმინებისა.

…

სიზმარშიც არ მასვენებენ. ისევ დაუსრულებლად ისმის ,,მასწავლებელო’’.

– მოხვედით, ბავშვებო?

– რა ბედნიერებაა! რომ იცოდეთ, როგორ მიყვარხართ! თქვენ მე მასწავლებლობა მასწავლეთ! არასდროს დაგიყვირებთ, გპირდებით…

ყველა მიღიმის და მეხუტება. ახლა უკვე ვეღარ ვიკავებ ცრემლებს…

ვუკოცნი ნაზ თითებს, ჩავცქერი თვალებში,

მე მათი სიცოცხლე ხალისად მწვევია,

ჩავცქერი თვალებში და გულის ხმა მესმის:

,,- რა ყვავილებია! ჩემია, ჩემია!’’.

სანამ ტექსტის დამუშავების ნაბიჯებზე დავიწყებდეთ საუბარს, მანამდე ერთი არცთუ საჩოთირო შეკითხვა დავსვათ: რა დრო, რამდენი წუთი უნდა დავუთმოთ ქვემოთ მოცემული თითოეული ნაბიჯის განხორციელებას?

ყოველგვარი მიკიბვ-მოკიბვის გარეშე უნდა შევთანხმდეთ, რომ ამის დადგენა უხერხულია: ერთ მასწავლებელს ერთ კონკრეტულ კლასში ერთი ნაბიჯის გადასადგმელად შეიძლება დასჭირდეს X წთ., ხოლო ამავე მასწავლებელს ამავე ტექსტის დამუშავების ამავე ნაბიჯის გადასადგმელად სხვა კლასში შეიძლება დასჭირდეს Y წთ.

და აქვე ვისარგებლებ თქვენი მოთმინებით, მეორე შეკითხვას დავსვამ: საიდან დამკვიდრდა ჩვენს ყოველდღიურობაში აქტივობათათვის დროის მითითება? საიდან და საბჭოთა ცენტრალიზებული და იდეოლოგიზებული საგანმანათლებლო სისტემიდან. როდესაც გასული საუკუნის 20-იან წლებში სსრკ-ის ხელმძღვანელებმა ხალხთა შორის ტრაფარეტულ-პროლეტარული წიგნიერების მოფენა გადაწყვიტეს, ამისთვის საჭირო გახდა მასწავლებელთა სრულიად კონკრეტული რაოდენობა. საიდან უნდა მოეყვანათ ამ რაოდენობის მასწავლებელი? შესაბამისად, მასწავლებლებად „გაიწვიეს“ (კი გაგეცინებათ, მაგრამ ხდებოდა ხოლმე ასეთი გაწვევები — პარტიის სამსახურისთვის პოეტებად კი იწვევდნენ ხოლმე ადამიანებს და მასწავლებლობა რაღა ბედენა უნდა ყოფილიყო…) ადამიანები, რომლებსაც პედაგოგიკასთან ისეთივე სიახლოვე აკავშირებდათ, როგორც მე — სპელეოლოგიასთან (კი არადა, მე შეიძლება უკეთესად ამეთვისებინა სპელეოლოგია…). ამიტომაც ხდებოდა საჭირო დაწვრილებით გაწერილი გზამკვლევები, რომლებშიც წუთობრივი სიზუსტით იქნებოდა მითითებული მასწავლებელთა ნაბიჯები…

ასეთი ტრადიცია დღემდე შეგხვდებათ სკოლებში და თუკი ვინმე დაესწრება გაკვეთილზე მასწავლებელს, ეს უკანასკნელი კვლავ იძულებულია „დროში ჩატევაზე“ უფრო იზრუნოს და არა მოსწავლეების საინტერესო აქტივობებში მაქსიმალურ ჩართულობაზე. ეგ კი არა, როდესაც გარე დაკვირვების გაკვეთილის ეფექტიანად ჩასატარებლად კოლეგებისთვის რჩევებს ვწერდი. ერთ-ერთი პუნქტი ასეთი იყო: „თუკი მოსწავლეები გატაცებით დაიწყებენ მუშაობას ამა თუ იმ აქტივობის დროს, მსწრაფლ შეაჩერეთ და შემდეგ აქტივობაზე გადადით, რადგან დრო გაგეპარებათ”. კი ბატონო, ვუტრირებ, მაგრამ დაახლოებით მართლა ასეთ რამეს ვურჩევდი, რადგან გარედამკვირვებელიც, რა დასამალია, გაკვეთილის შეკრულობას უფრო აქცევდა ყურადღებას, ვიდრე მასში თითოეული აქტივობის ლოგიკურ ამოწურვას. ერთხელ, სამოდელო გაკვეთილს როცა ვატარებდი, მახსოვს, როგორ მოვკიდე მაჯაზე ხელი საპრეზენტაციოდ გამოსულ მეთერთმეტეკლასელს და როგორ დავსვი თავის ადგილზე, შენ ნაცვლად მე გავაკეთებ პრეზენტაციას-მეთქი. დროში ვეღარ ვეტეოდი და რა მექნა, სიმწრით დაგეგმილ, ლამის ბოლომდე მიყვანილ სამოდელო გაკვეთილს ხომ არ ჩავაგდებდი ოთხ მეთერთმეტეკლასელიანი ჯგუფისთვის წყენინების არიდების გამო?! გამიგებთ, კოლეგები ხართ…

შესავალი გამიგრძელდა, დავიწყოთ დაპირებული 10 ნაბიჯის მიმოხილვა ტექსტის დამუშავების მიზნით.

1. შევარჩიოთ და გადავამუშაოთ ტექსტი, მოვამზადოთ ტექსტის ადაპტირებული ვერსია დიფერენცირებული აქტივობებისთვის.

ავიღოთ ტექსტი…

ხშირად მასწავლებლები, ითვალისწინებენ რა საკუთარი მოსწავლეების ინტერესებსა და შესაძლებლობებს, სახელმძღვანელოში შემოთავაზებულის გარდა, არჩევენ ხოლმე სხვადასხვა ტექსტს. ზოგჯერ ასეთ ტექსტებს გარკვეული გადამუშავება/გამარტივება, შემოკლება, ილუსტრაციებით გამდიდრება…) სჭირდება. განსაკუთრებულ ყურადღებას საჭიროებს დიფერენცირებული თუ სარემედიაციო სწავლების მიზნებისთვის ტექსტის ადაპტირებული ვერსიის მომზადება.

ტექსტების შერჩევისას უნდა ვუპასუხოთ რამდენიმე შეკითხვას:

• რამდენად შეესაბამება კონკრეტული ტექსტი ჩემთვის სასურველ თემატიკას და რამდენად გამოიწვევს მოსწავლეთა ინტერესს?
• კითხვადობის თვალსაზრისით მორგებულია თუ არა ჩემი მოსწავლეების დონეს ტექსტის მოცულობა, სიტყვებისა და წინადადებების მახასიათებლები?
• იძლევა თუ არა ჩემი მოსწავლეებისთვის საჭირო საკითხთაგან (პერსონაჟები, მთავარი და არამთავარი ინფორმაცია, მოვლენათა თანამიმდევრობა, დაფარული ინფორმაციის ამოცნობა, დასკვნების გაკეთება…) რომელიმე მათგანი საინტერესოდ დამუშავების საშუალებას?
• ადვილად მოვარგებ თუ არა ტექსტს ჩემთვის ცნობილ რომელიმე მეთოდს/სტრატეგიას? მივუსადაგებ თუ არა რომელიმე სასარგებლო კოგნიტურ სქემას?

სანიმუშოდ ჩემს „სპილოს ინტერვიუ ჭიანჭველასთან“ გამოვიყენებ: https://www.youtube.com/watch?v=nAq6nfVl-K8&t=8s და თუკი ზემოთ დასმულ შეკითხვებს ვუპასუხებთ, ასეთი მსჯელობა გამოგვივა:

• გარეული ცხოველების თემატიკაზე გვქონდა წინა ტექსტები და თან ბუნებისმცოდნეობის გაკვეთილებზეც მწერებს ვსწავლობთ. ამიტომ „სპილოს ინტერვიუ ჭიანჭველასთან“ თემატიკურადაც მისაღებია და ინტერვიუს სახით წარმოდგენილი ტექსტი ბავშვებისთვისაც საინტერესო იქნება.
• ჩემი მესამეკლასელებისთვის სრულიად მისაღები ტექსტია თავისი მახასიათებლებით. რამდენიმე მონაკვეთს ამოვიღებდი მოსწავლეთა იმ ჯგუფისთვის, რომლებსაც დიფერენცირებული დავალებები უნდა შევთავაზო. ამ ტექსტის მონაკვეთებს, ილუსტრაციებსა და სიტყვებს ორი მოსწავლისთვის გათვალისწინებული სარემედიაციო მეცადინეობისთვისაც გამოვიყენებ.
• ვფიქრობ, კარგი რესურსია პერსონაჟის თვისებების ამოცნობაზე სამუშაოდ და ტექსტში მთავარი ინფრომაციის შერჩევაზე ყურადღების გასამახვილებლად. ამაზე იქნება ორიენტირებული მოსწავლეებისთვის შეთავაზებული დავალებაც — კომიქსის შექმნა.
• ტექსტის წაკითხვამდე გამოვიყენებ მოლოდინების გზამკვლევს, ხოლო უცნობ ან საკვანძო ლექსიკურ ერთეულებზე სამუშაოდ შეიძლება მივცე სიტყვის პირამიდა ან რომელი სხვა სქემა სიტყვებისთვის.

2. მოვიფიქროთ გამომწვევი აქტივობა, რომლითაც მოსწავლეების მოტივირებას უზრუნველვყოფთ. გავაცნოთ მოსწავლეებს, რის გაკეთებას ვაპირებთ ამ ტექსტის მიხედვით.

— „ერთხელ სკოლაში მოვდიოდი და ახალი ტანსაცმელი ჩავიცვი… გამოვედი სახლიდან და რაღაცა მაწუხებს ზურგზე… რაღას ვიზამდი?! მივბრუნდი შინ და გავიხადე პერანგი… თურმე ჭიანჭველა ყოფილა… თქვენ თუ გინახავთ ჭიანჭველები? რაიმე ამბავი ხომ არ გახსენდებათ ჭიანჭველების შესახებ?..“.

მოსწავლეთა მოტივირების შემდეგ კარგი იქნება, თუ მოსწავლეებისთვის გასაგებს გავხდით, რას გავაკეთებთ კონკრეტულ მომენტში — იქნება ეს ერთი გაკვეთილი, მისი ნაწილი თუ მასზე უფრო მეტი სასწავლო მონაკვეთი. ამ შემთხვევაში ვეტყვით, რომ ტექსტის მიხედვით უნდა დავამზადოთ კომიქსი და გავახსენებ, ვაჩვენებ კიდეც ჩვენ მიერ ადრე დამზადებულ რომელიმე კომიქსს სხვა ნაწარმოების პერსონაჟების მონაწილეობით

3. გამოვიკითხოთ, რა იციან მოსწავლეებმა ტექსტში წარმოდგენილი საკითხის, თემის შესახებ, გამოვათქმევინოთ ვარაუდები სათაურისა და ილუსტრაციის მიხედვით.

კონსტურქტივისტული სწავლების ამოსავალი პრინციპია ახალი შინაარსის ძველ ცოდნა-გამოცდილებაზე დაშენება. მოსწავლეები მეტი ყურადღებით წაიკითხავენ, თუკი ტექსტის თემატიკის შესახებ წინასწარ გაიხსენებენ ყველაფერს, რაც განვლილი მასალებიდან იციან. აგრეთვე, დროის დაკარგვად არ უნდა ჩავთვალოთ, თუკი მოსწავლეები თემაზე, სათაურზე, ილუსტრაციაზე, ავტორზე დაყრდნობით წინასწარ გამოთქვამენ ვარაუდებს, თუ რაზე იქნება ტექსტი. სასარგებლოა ერთობ გავრცელებული მოლოდინების გზამკვლევის გამოყენებაც…

მოკლედ წარმოვიდგინოთ, თუ რა სახეს მიიღებდა მოლოდინების გზამკვლევი ტექსტის „სპილოს ინტერვიუ ჭიანჭველასთან“ დამუშავების დაწყებისას. შევარჩევდი ოთხიოდე წინადადებას ტექსტის მიხედვით და წაკითხვამდე შევთავაზებდი მოსწავლეებს, გამოეთქვათ თავიანთი მოსაზრებები მათ შესახებ, დათანხმებოდნენ ან უარეყოთ იგინი. მაგალითად:

• ჭიანჭველას დღე-ღამეში 4 საათს სძინავს.
• ჭიანჭველას ისეთი რამის გაკეთება შეუძლია, რასაც სპილო ვერ გააკეთებს.
• მთელი დედამიწის სპილოები უფრო მეტს იწონიან, ვიდრე მთელი დედამიწის ჭიანჭველები.

მოლოდინების გზამკვლევი იმითაცაა სასარგებლო აქტივობა, რომ გარდა ტექსტის წაკითხვის დროს მოსწავლეების ყურადღების უზრუნველყოფისა, ისინი იხსენებენ შეთავაზებულ წინადადებებს და თავიანთ პასუხებს ადარებენ ტექსტის ინფორმაციას. ამის ნაცვლად მეტი მრავალფეროვნებისთვის შესაძლოა რომელიმე სხვა მეთოდიც გამოვიყენოთ, რადგან ძალიან ხშირად გამოყენება მომაბეზრებელს ხდის ყველაზე საუკეთესო მეთოდსაც კი.

4. ტექსტის წაკითხვა — შევარჩიოთ წაკითხვის სტრატეგია: რა მეთოდით წავიკითხავთ ტექსტს, რა სქემას გამოვიყენებთ ტექსტის გააზრების მიზნით?

პირველ-მეორეკლასელები ხშირად მიმართავენ ხოლმე სამოდელო/საჩვენებელ წაკითხვას პაუზებით. შედარებით უფროს კლასებში მოსწავლეებს დამოუკიდებელი წაკითხვის ფორმატში სთავაზობენ სააზროვნო (კოგნიტური) სქემის შევსებას და შემდეგ პრეზენტაციებს. მაგალითად, პერსონაჟის სქემა, დროითი ხაზი, მონიშვნებით წაკითხვა, სიტყვების გამომძიებელი და სხვ.

მაგალითად, ტექსტის „სპილოს ინტერვიუ ჭიანჭველასთან” წაკითხვისას შეიძლება შევთავაზოთ პერსონაჟის სქემა, რომელშიც ჩახაზული იქნება გრაფები ორი თვისებისა და ტექსტიდან ამ თვისებათა დამადასტურებელი ადგილებისთვის. ვნახოთ სახელდახელოდ დამზადებული ეს სქემა:

ამ სქემების შევსების შემდეგ მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ წარადგინოს საკუთარი ნამუშევარი, ანუ ისაუბროს ჭიანჭველაზე და საკუთარი მოსაზრებები ჭანჭარას თვისებებზე გაამყაროს ტექსტიდან ამოწერილი ადგილებით.

5. ლექსიკურ მარაგზე დაკვირვება — განვმარტოთ უცნობი სიტყვები, შევავსოთ სხვადასხვა სააზროვნო/კოგნიტური სქემა (სიტყვის პირამიდა, ვერბალურ-ვიზუალური ასოციაციების სქემა, ფრეიერის სქემა და სხვა).

ამ ნაბიჯის ელემენტები (მაგალითად, უცნობი სიტყვების განმარტება) შესაძლებელია წარიმართოს ტექსტის წაკითხვამდეც, მოსწავლეთა ტექსტთან შეწონილი საჭიროებებიდან გამომდინარე. ეს განსაკუთრებით აქტუალური ხდება უცხოური (მეორე) ენის გაკვეთილებზე.

საერთოდაც, დაუშვებელია ტექსტზე მუშაობის ისე დასრულება, თუკი მასში ხუთი-ექვსი ძარღვიანი სიტყვის შესახებ საინტერესო მსჯელობა არ გაიმართება. მეტად სასარგებლოა ქვესათაურში ნახსენები ლექსიკური ერთეულების დასამუშავებელი სქემების გამოყენება. ეს სქემები მრავლადაა შემოთავაზებული ჯიპრაიდის სარესურსო წიგნში (kargiskola.ge) თუ სხვა საიტებზე. მასწავლებლებს თავადაც შეგვიძლია მათი მოდიფიცირება.

6. კითხვაში გაწაფვა — ვივარჯიშოთ უშეცდომოდ,ზომიერი სიჩქარით, სათანადო ინტონაციით წაკითხვაში.

ამ და სხვა ნაბიჯებისთვის საინტერესო და სასარგებლო აქტივობების წარსამართავად უხვი მასალაა მოცემული საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის (G-PriEd) ფარგლებში შექმნილ წიგნში, რომელიც განთავსებულია პორტალზე kargiskola.ge  აქ შეგიძლიათ ნახოთ: მკითხველთა თეატრი, კითხვის მატარებელი, აუდიოჩანაწერის გაკეთება, წყვილებში წაკითხვა, განმეორებითი კითხვა და უამრავი მსგავსი მეთოდ-სტრატეგია.

მეთორმეტე კლასშიც რომ ვასწავლიდეთ, ამ კომპონენტის იგნორირება, მოსწავლეებისთვის ადეკვატური ტექსტის ხმამაღლა, გამომსახველობითი წაკითხვისთვის დროის გამოყოფა მაინც არ უნდა დაგვენანოს. მით უმეტეს, ამისთვის საჭირო დრო აუცილებლად უნდა გამოვნახოთ დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებთან.

წარმოიდგინეთ, როგორი ხალისით წარმოადგენენ სპილოსა და ჭიანჭველას გასაუბრებას მეორე-მესამეკლასელები. ცხადია, ბავშვები არ უნდა ვაწვალოთ ტექსტის დაზეპირებით და უნდა მივცეთ ნაწერი/ნაბეჭდი ტექსტის თავისუფლად გამოყენების საშუალება.

7. ტექსტის სიღრმისეული გააზრება — ტექსტში დაფარული სათქმელის, მთავარი იდეის, საინტერესო დეტალების აღმოჩენა… სააზროვნო შეკითხვების დასმა, დისკუსია დილემურ საკითხზე…

ამოცნობაზე, მიხვედრაზე, დასკვნის გამოტანაზე ორიენტირებული სააზროვნო შეკითხვების, სადისკუსიო დებულებების მოსამზადებლად მასწავლებელს დიდი დაკვირვება, გონიერება და გამჭრიახობა სჭირდება. პრინციპში, ერთ მასწავლებელს ყველა ტექსტზე ამის მოფიქრება არ შეუძლია (ჩემი გამოცდილებით ვამბობ.), დიდ დროსა და მუშაობას მოითხოვს. ეს სახელმძღვანელოს ავტორთა უპირველესი მოვალეობა უნდა იყოს. აგრეთვე, მასწავლებლებმა ერთმანეთის დასახმარებლად კონკრეტულ ტექსტზე მოფიქრებული საინტერესო შეკითხვები და აქტივობები ერთმანეთს უნდა გავუზიაროთ ხოლმე. რასაკვირველია, ამ ნაბიჯის გადასადგმელად, ანუ ტექსტის სიღრმისეული გააზრების მიზნით ნაწარმოებთან ხელახლა მიბრუნება, მისი კიდევ ერთხელ გადაკითხვა დაგვჭირდება და მოსწავლეებსაც ისეთი დავალება უნდა შევთავაზოთ, რომელიც მათ ამის საჭიროებას დაანახებს.

ამ ნაბიჯზე მუშაობისას არ იგულისხმება მხოლოდ და მაინცდამაინც ტექსტის მთავარ იდეასა და პრობლემაზე კონცენტრირება. საინტერესოა ხოლმე ტექსტში კირკიტი, თითოეულ ფრაზასა და სიტყვაზე, გამოთქმაზე დაკვირვება. საერთოდაც ტექსტის გააზრება ერთი გაბმული პროცესია და ეს ნაბიჯებიც პირობითადაა შემოთავაზებული.

ამ დროს ნაყოფიერია ხოლმე დისკუსიები თვითონ ტექსტის მთავარი სათქმელის შესახებ, არცთუ იშვიათად, შესაძლებელია ამის შესახებ სხვადასხვა მოსაზრება გაჩნდეს მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს შორის და ამაზე მსჯელობაზე სასარგებლო რაღა უნდა იყოს?! ასევე უნდა ვისაუბროთ პერსონაჟებზე, მათ თვისებებზე, იმ დეტალებზე, რომლებიც წარმოაჩენენ გმირების ხასიათს და სხვ.

არ უნდა დაგვავიწყდეს ავტორთან მიბრუნება, იმის განხილვა, როგორ ახასიათებს თავად ავტორს თავისივე ტექსტი, როგორ უკავშირდება ამავე ავტორის სხვა ტექსტს, როგორ დაწერდა ასეთ ტექსტს სხვა ავტორი ან სულაც, დაწერდა თუ არა…

ყურადღება უნდა გავამახვილოთ ტექსტის ჟანრობრივ მახასიათებლებზე და დავფიქრდეთ, რა შეიცვლებოდა ტექსტში, ის რომ სხვა ჟანრის ნაწარმოები იყოს? შეიძლება დავალებაც კი შევთავაზოთ ბავშვებს, რომლითაც ჟანრობრივ ცვლილებებს მოვთხოვთ. თუმცა ეს შემდეგი ნაბიჯის დავალება უნდა იყოს.

8. ტექსტის ინტერპრეტირება — ახალი რაკურსით წარმოჩენა, სხვადასხვა პროდუქტის (პოსტერი, დღიური, წერილი, სტატია, კომიქსი, ვიდეოსიუჟეტი, სპექტაკლი…) შექმნა

ერთობ სასარგებლო, სახალისო და საინტერესო ნაბიჯი, რომელიც შესაძლებელია ინტეგრირდეს მე-10 ნაბიჯთან. ან ეს ნაბიჯიც გადავდგათ, ცხადია, წერის ფუნქციური გამოყენებით ხოლო წერას კიდევ ცალკე დრო დავუთმოთ. რასაკვირველია, არა მხოლოდ საწერი დავალება იქნება ამ ნაბიჯის პროდუქტი. შეიძლება დამზადდეს ვიდეოკლიპი, ინსცენირება, ინტერვიუ…

„სპილოს ინტერვიუ ჭიანჭველასთან” მიხედვით ზემოთ შემოთავაზებულ ვიდეობმულში მოცემული დავალება, რომლის მიხედვითაც მოსწავლეებმა კომიქსი უნდა მოამზადონ და მასში წარმოადგინონ ყველაზე საინტერესო შეკითხვა და პასუხი. ეს დავალება კი ტექსტის ახალი რაკურსით წარმოჩენაზეა ორიენტირებული, თუმცა უფრო მეტი ინტერპრეტირების მიზნით შესაძლებელი იქნებოდა დამატებითი შტრიხებიც შეგვეტანა. მაგალითად:

• მოიფიქრე დამატებითი შეკითხვა, რომელსაც ჭიანჭველა უპასუხებდა.
• მოიფიქრე შეკითხვა, რომელსაც ჭიანჭველა დაუსვამდა სპილოს და სპილო უპასუხებდა.
• დაამატე კომიქსში ერთი პერსონაჟი, რომელიც დაადასტურებდა ჭიანჭველას ნათქვამს.

ინტერპრეტირების დავალების ნიმუშად შეგვიძლია, განვიხილოთ აგრეთვე ერთგვარი პოსტერიც, რომელზეც ილუსტრაციებითაა გადმოცემული ჭიანჭველების სხვადასხვა თვისება: shorturl.at/lqEJM.

უფრო შორსაც შეიძლება ინტერპრეტირების დავალებით წასვლა, თუკი სპილოს სხვა ცხოველთან ჩავაწერინებთ ინტერვიუს. მაგალითად, ასე მოიქცა ქ. ჭიათურის მე-2 სკოლის მასწავლებელი ქალბატონი ნაირა ბაბლიძე, რომლის მოსწავლემაც წარმოადგინა თავის ძაღლთან ინტერვიუ. მასში შეკითხვაზე, თუ რას აკეთებს ხოლმე თავისუფალ დროს, „ძვალს ვღრიტნიო”, უპასუხებს მოსწავლის საყვარელი ცხოველი.

9. ფუნქციურ სამეტყველო მოქმედებაზე (თხრობა, აღწერა, შედარება, დასაბუთება) ვარჯიში.

ეს ნაბიჯი, ტექსტის დამუშავების გარდა, ემსახურება იმ კომპეტენციების ჩამოყალიბებას, რომლის საოცარი დეფიციტიცაა ჩვენს განათლებულ საზოგადოებაშიც კი (არ ვიცით ამბის მხოლოდ საჭირო წინადადებებით გადმოცემა და მივედ-მოვედებით ხოლმე, ვერ ვახერხებთ საგნისა და მოვლენის ადეკვატურ აღწერას, ვერ ვადარებთ საგნებსა და მოვლენებს ერთმანეთს და არგუმენტირებულად ვერ ვასაბუთებთ საკუთარ მოსაზრებებს). ფუნქციურ სამეტყველო ქმედებებში მოაზრებულია თხრობა, აღწერა, შედარება და დასაბუთება. ოღონდ ეს უკვე წაკითხული ტექსტის თხრობა არ არის ან ამ ტექსტის პერსონაჟის ტექსტისეული აღწერა ან მაინცდამაინც ამ ტექსტის პერსონაჟების შედარება. აბა, რა არის?

• ა) ახალი ამბის მოფიქრება, რასაკვირველია, წაკითხული ტექსტის ელემენტების (პერსონაჟების და/ან თვისებების და/ან გარემოებების და/ან პრობლემის) გამოყენებით;
• ბ) შეთავაზებული პარამეტრების/კრიტერიუმების/ნიშნების მიხედვით ტექსტში მოცემული რომელიმე პერსონაჟის/საგნის/მოვლენის აღწერა დამატებითი ინფორმაციის ინტეგრირებით;
• გ) ტექსტის პერსონაჟის/საგნის/მოვლენის სხვა პერსონაჟთან/საგანთან/მოვლენასთან (როგორც ამ ტექსტისეულთან ასევე მის გარეშე) შედარება შეთავაზებული ყალიბის (რა მახასიათებლებით უნდა შეადაროს) მიხედვით.
• დ) ამ ტექსტში მოცემული ან მასთან დაკავშირებული დებულების დასაბუთება (პოზიციის გამოხატვა, არგუმენტის მოყვანა, შესაბამისი მაგალითებით განმტკიცება).

10. წერითი დავალება — დღიურის, წერილის, სტატიის, ესეის, ჩანახატის დაწერა

რასაკვირველია, ეს ნაბიჯი შესაძლებელია გადაიდგას, როგორც დამოუკიდებლად, ასევე წინა ორ ნაბიჯთან ინტეგრირებულად. ერთზე კი ყველა ვთანხმდებით: კარგი წერითი ნამუშევრის გარეშე არ უნდა დავასრულოთ ამა თუ იმ ტექსტის დამუშავება. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ წინა ნაბიჯების გადადგმისას ჩვენ ხშირად დაგვჭირდება წერითი აქტივობების შესრულებაც, ოღონდ ყურადღება უნდა მივაქციოთ, რაზე არიან ჩვენი მოსწავლეები ფოკუსირებული, რა არის იმ კონკრეტულ შემთხვევაში მთავარი?

მაგალითად, როცა ბავშვებს ვთხოვ, შეადარონ ორი პერსონაჟი, სპილო და ჭიანჭველა, მაშინ მათ, რასაკვირველია დასჭირდებათ წერითი სამუშაოს შესრულება და თავიანთ ნამუშევრებს სწორედაც რომ წერითი პროდუქტის სახით წარმოადგენენ. მაგრამ ამ შემთხვევაში წერითი აქტივობა არის საშუალება, რათა მოსწავლეებმა განივითარონ კონკრეტული ფუნქციური სამეტყველო მოქმედების — შედარების უნარ-ჩვევა, ხოლო წერითი დავალება დამატებით უნდა მივცეთ.

ჩემი აზრით, „სპილოს ინტერვიუ ჭიანჭველასთან” იძლევა სხვადასხვა საინტერესო, სასარგებლო და სახალისო წერითი დავალების შესრულების საშუალებას. ზემოთ ნახსენებ და შემოთავაზებულ ვიდეოში წარმოდგენილი კომიქსიც, ცხადია, წერით ნამუშევრად ჩაითვლება, მით უფრო მაშინ, როცა მოსწავლეებს დამატებითი შეკითხვისა და პასუხების მოფიქრებას დავავალებთ.

აგრეთვე კარგი წერითი დავალება იქნება ჭანჭარას დღიურის დაწერა. სწორედაც რომ მისწრება იქნება, რადგან ტექსტში დაწვრილებითაა აღწერილი ჭიანჭველას ყოველდღიური საქმეები და უმცროსკლასელები ადვილად დააგემოვნებენ დღიურის დაწერასაც. შესაძლებელია წერილის მიწერაც, ოღონდ უნდა განვსაზღვროთ ადრესატი და ადრესანტი. მაგალითად, ჭიანჭველა სპილოს სწერს წერილს ინტერვიუს ჩაწერის შემდეგ და სთხოვს, დაამატოს კიდევ ერთი ინფორმაცია ჭიანჭველების შესახებ და ისე გამოაქვეყნოს ეს ინტერვიუ. რასაკვირველია, წერით დავალებაზე მუშაობისას კიდევ ერთხელ უნდა გავამახვილოთ ყურადღება იმ ჟანრის მახასიათებლებზე, რომლებშიც მოსწავლეებს ვამუშავებთ. ანუ ამ შემთხვევაში, წერილის მიწერისას დაიცვას წერილის სამნაწილიანი სტრუქტურა, მისალმება-მოკითხვით, მთავარი სათქმელითა და დამშვიდობებით…

დაბოლოს, ვუპასუხოთ ერთ შეკითხვასაც: როგორ განიფინება ზემოთ აღწერილი ნაბიჯები ჩვენს საგაკვეთილო პროცესში და შეესაბამება თუ არა ეს გაკვეთილები ახალ ეროვნულ სასწავლო გეგმას? პასუხი ცალსახაა: მშვენივრად. თუკი ამ ნაბიჯებს კიდევ ერთხელ გადავავლებთ თვალს და თან ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ ცნებებსა და მკვიდრ წარმოდგენებს, ქვეცნებებსა და საკითხებს, კომპლექსურ დავალებებსა და საკვანძო შეკითხვებს დავაკვირდებით, ჩვენი პასუხის სისწორეში უმალ დავრწმუნდებით. ამასთან, ზემოთ აღწერილი ათი ნაბიჯი უმტკივნეულოდ შეგვიძლია გადავიტანოთ თემატურ ერთეულში, რომელსაც ჩვენთვის სასურველი ტექსტის/ტექსტების მიხედვით დავამზადებთ.

ჩანაწერები საზოგადოებრივი გეოგრაფიის გაკვეთილებისთვის

(სტატია მომზადებულია ორიენტალისტების, პროფესორების ა. მასლოვის, ა. კარნეევის, ტ. რუსკოლას და ჯ. ვასსერსტრომის ლექციების მიხედვით)

ევროპელები დიდი ხნის განმავლობაში ჩინეთს ჩამორჩენილ სახელმწიფოდ აღიქვამდნენ, მაგრამ დღეს დასავლეთი იძულებულია, აღიაროს ჩინეთის ძლიერება, გავლენა და უპირატესობა ეკონომიკისა და პოლიტიკის სფეროებში. დღევანდელი ჩინეთი, უფრო ზუსტად, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა, ბევრად უფრო ძლიერია, ვიდრე ამას დასავლეთის მოძველებული შეფასებები და წარმოდგენები გვისახავდა.

ცისქვეშეთის (ჩინეთის სახელმწიფოს ერთ-ერთი ალტენატიული სახელი, ლ.ა.) სტაბილურობისა და მზარდი ეკონომიკის მიზეზს ერთნი დემოგრაფიულ ფაქტორს მიაწერენ. მეორენი შეთქმულების თეორიებით ცდილობენ ჩინეთის ძლიერების ახსნას, მესამეთ კი მიაჩნიათ, რომ ჩინეთის განვითარება მისი მისტიკური კულტურით არის განპირობებული. ქვემოთ შევეცდებით იმ ფაქტორების წარმოჩენას, რომლებიც ყოველთვის იყო დამახასიათებელი აღმოსავლეთის ამ უნიკალური ქვეყნისთვის. ცნობილი რუსი სინოლოგის, პროფესორ მასლოვის სიტყვებით, „ყველა პასუხი, რომელიც ქვეყნის მომავალს შეეხება, მის წარსულში უნდა ვეძებოთ“.

„თუ ადამიანი დიდი ხნის განმავლობაში სხვის კიბეზე ადიოდა,

საკუთარის საპოვნელად ქვემოთ უნდა ჩამოვიდეს“.

ლაო ძი (ძვ. წ. VI-V ს.ს. ჩინელი ფილოსოფოსი, დაოსიზმის ფუძემდებელი)

ადამიანს შეიძლება სხვადასხვანაირი სიზმარი დაესიზმროს – შავბნელი და ინფერნალური ან ნათელი და სიხარულით აღსავსე. დღეს ვისაუბრებთ შავბნელ სიზმარზე. უფრო ზუსტად, ევროპის (და ამერიკის) შავბნელ სიზმარზე – ჩინეთზე, თუმცა შევეცდებით, ამ სიზმრის მოსაყოლად ნათელი გზა და ჰაეროვანი სტილი ავირჩიოთ. სტატიის სათაურის მიხედვით შეიძლება ივარაუდოთ, რომ ჩინეთმა, რომელსაც დასავლეთი ხშირად აღმოსავლეთის დრაკონს ეძახის, მსოფლიოში არსებულ წესრიგს (ეკონომიკურს, პოლიტიკურს, იდეოლოგიურს) დღემდე შეუდარებელი და არნახული გამოწვევა შესთავაზა. დიახ, ასეა: ჩინეთმა, რომელიც მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ქვეყანაა (ტერიტორიით მესამე და მოსახლეობით პირველი) მსოფლიოს ყველაზე განვითარებულ ქვეყნებში (ევროკავშირი, აშშ, კანადა, იაპონია, სამხრეთი კორეა) შიში და ხიფათის შეგრძნება გააჩინა. ალბათ ყველას გაგიგონიათ და წაგიკითხავთ შიშნარევი სათაურები სხვადასხვა ჯურის მედიაში: „ჩინეთი იტალიის სამხრეთის პორტებს ყიდულობს“, „ჩინეთმა ლათინური ამერიკისა და აფრიკის საბადოები შეიძინა“, „ჩინელები მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში დემოგრაფიულ ექსპანსიას ეწევიან“ და მსგავსი. ხშირად ეს ინფორმაცია გაზვიადებულია, ზედმეტად გაბერილი და ჩინეთის უარყოფით კონტექსტში მოხსენიებას ემსახურება,  თუმცა ვერც იმას ვიტყვით, რომ ჩინეთი არ ჩანს ან პასიურია მსოფლიო ბაზარზე, ან მას ანგარიშს არ უწევენ. დიახ, ყველაფერი ისე მიდის, რომ რამდენიმე წელიწადში, ჩინეთმა შეიძლება უკან ჩამოიტოვოს დღევანდელი დემოკრატიული სამყაროს ერთპიროვნული ლიდერი, ამერიკის შეერთებული შტატები, ისევე, როგორც რამდენიმე წლის წინ ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკამ მეორედან მესამე ადგილზე გადააბრძანა მსოფლიოს მასშტაბით მეორე ეკონომიკა – იაპონია. თუმცა დღეს ამაზე არ ვისაუბრებთ. ეს სტატია არ იქნება დღევანდელი ჩინეთის შესახებ, მაგრამ ყველაფერი, რასაც დღეს ჩინეთზე მოვყვებით, მეტ-ნაკლებად დაკავშირებული იქნება დღევანდელ დღესთან.

ჩვენ შევეცდებით ვისაუბროთ ჩინეთზე, რომელიც დღეს ყურადღების ცენტრშია, რომელსაც ყველა ყურადღებით აკვირდება, რომლისაც ყველას ასე თუ ისე ეშინია და რომლისაც თითქმის არავის ესმის. ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ჩინეთისადმი სიფრთხილე და შიში უმეტესად გამოწვეულია არა მისი განვითარების ტემპებით ან მასშტაბებით, არამედ იმ გაუგებრობით, რომელიც ჩინური იდეის, ცივილიზაციისა და კულტურის მიმართ არსებობს.

დღეს თითქმის არავის, სინოლოგების ჩათვლით, არ შეუძლია ბოლომდე გაიგოს ან გათვალოს ჩინეთის განვითარების ლოგიკა. გონებაში ყველას ერთი კითხვა უტრიალებს: „რა იქნება მომავალ 15-20 წელიწადში, როდესაც ჩინეთი დაიწყებს (ან არ დაიწყებს!) ევროპაში, რუსეთში, შუა აზიაში თუ მსოფლიოს სხვა ნაწილებში ექსპანსიას?“ ეს, ალბათ დღევანდელობის ერთ-ერთი მთავარი კითხვაა, რადგან ყველა ჩვენნაგანი ხედავს მსოფლიოში მიმდინარე ტენდენციებს, როგორებიცაა ევროპაში არაევროპელი მოსახლეობის წილის ზრდა, განვითარებულ ქვეყნებში მოსახლეობის დაბერება, მსოფლიო ეკონომიკის დეინდუსტრიალიზაცია, არაბული მოსახლეობის მატება საფრანგეთში, თურქებისა – გერმანიაში, ჩინური საშუალო სკოლების რაოდენობის ზრდა ბრიტანეთში და სხვა. სახეზეა მსოფლიოს მდიდარი ქვეყნების დემოგრაფიული შემადგენლობის შესამჩნევი ცვლის პროცესი. ჩვენ თვალწინ იცვლება ის, რასაც კულტურულ კომპონენტს ან ევროპელთა (ამერიკელთა, რუსთა და სხვა) თვითშეგნებას ვუწიდებთ. ჩვენ, საქართველო, აღმოსავლეთი ევროპის ან, სხვაგვარად, ჩრდილო-დასავლეთი აზიის ან, უფრო ზუსტად, სამხრეთი კავკასიის ნაწილი ვართ და ჩვენი, ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვა ხალხების, ევროპელებისა და ამერიკელების აღქმით, ჩინეთი ყოველთვის იყო დიდი ისტორიის, კულტურისა და სიბრძნის მქონე, თუმცა მაინც ჩამორჩენილი და ღარიბი სახელმწიფო. ამ დროს, ოცდამეერთე საუკუნის ოციან წლებში ყველამ დავინახეთ, რომ ჩინეთი, მისი ყველა კომპონენტითა და მაჩვენებლით, ნელ-ნელა მსოფლიოს ლიდერი და მსოფლიო ეკონომიკისა და პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი მოთამაშე ხდება.