ყველას თავისი ამერიკა აქვს. ვისთვის ეს ოცნების ქვეყანაა, დემოკრატიის, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების მცველი ზესახელმწიფო, ვისთვის – ბოროტების, გარყვნილებისა და მსოფლიო იმპერიალიზმის ბუდე. აგერ, რამდენიმე დღის წინ ინტერნეტში ვიდეოც გავრცელდა – ჩრდილოეთკორეელი ახალგაზრდა სიზმრად ხედავს, როგორ ანადგურებს ამერიკას და ისადგურებს მშვიდობა მსოფლიოში.

მეც ასე, თბილისის ვაგზალზე მდებარე წიგნის მაღაზიიდან სრულიად შემთხვევით დავემგზავრე ამერიკელი მწერლისა და პოეტის, ბიტმოძრაობის პიონერის ჯეკ კერუაკის საკულტო რომანის “გზაზე” მეშვეობით, რომელიც პირველად 1957 წელს გამოიცა და ამერიკული ლიტერატურის კლასიკად იქცა. ის მეოცე საუკუნის 100 საუკეთესო ინგლისურენოვანი რომანის სიაშია შეტანილი. წიგნი, მართალია, დაგვიანებით,  მაგრამ მაინც ითარგმნა ქართულ ენაზე და 2012 წელს გამომცემლობა დიოგენეს პროექტის “დიოგენეს ბიბლიოთეკა” ფარგლებში გამოიცა. უნდა ითქვას, რომ თარგმანი რომანისთვის შეუფერებლად უბიწოდ გამოიყურება. დაახლოებით ისე, ქართულ ტელეარხებზე თარგმნილ ფილმებში ყველაზე უშვერ გინებად “ეშმაკმა დალახვროს” რომ მიიჩნევა. არადა რა უხერხულად ჟღერს თავქარიანი პერსონაჟებისგან ასეთი ყალბადნათარგმნი გამოთქმები. თარგმანში შეცდომაც მრავლად არის და რომანის ბუნებრივი რიტმიდან გადაცდომაც, რაც გაბნევს და სიუჟეტში ორიენტირებას გირთულებს, თუმცა რას ვიზამთ – ქართველი ბიბლიოფილები იმდენ ხანს ელოდნენ მის გამოცემას, ნაჩუქარი ცხენისა არ იყოს, კბილიც არ გაესინჯება. არც რომანის დედანს ჰკლებია კრიტიკოსთა უარყოფითი გამოხმაურება, მაგრამ წიგნმა მაინც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის ლიტერატურულ პროცესებში. პირველ რიგში – ამბის სიმარტივის გამო: აქ ხომ არავინ არავის მოძღვრავს, არ ქადაგებს და არ მორალისტობს; უბრალო ამბავია თავქარიანი ბიჭების მოგზაურობაზე ქარის მიმართულებით.

რამდენიმე დღის წინ მესიზმრა, თითქოს ომი იყო. ტანკები ფრონტზე მიდიოდნენ, მე კი, შვილთან ერთად – საწინააღმდეგო მიმართულებით, ბუნკერიანი სახლის საძებრად, სადაც შედარებით უსაფრთხოდ ვიქნებოდით. ბევრი ვიარე, მაგრამ თავშესაფარი ვერ ვიპოვე. არც ტანკების კოლონას უჩანდა ბოლო… სიზმარში განცდილი შიში გაღვიძებულსაც გამომყვა და ფეისბუქზე დავწერე, ომი მესიზმრა-მეთქი. აღმოჩნდა, რომ სიზმრები ომზე სერიულია ჩემი თაობისთვის, უმეტესად მდედრობითი სქესის ადამიანები ხედავენ და განსაკუთრებით მწვავედ განიცდიან ისინი, ვისაც შვილები ჰყავს.

იმის მიხვედრას, რომ ჩემი თაობის სერიული კოშმარები ჩვენი ქვეყნის უკანასკნელი ათწლეულების ისტორიითაა ნაკარნახევი, დიდი ჭკუა არ სჭირდება. ალბათ, არც იმას, რომ ქვეყანაში, სადაც რამდენიმე მოუგვარებელი კონფლიქტის კერა და ათიათასობით დევნილი მოქალაქეა, ომისგან დაზარალებულთა ფსიქორეაბილიტაციის არაერთი ცენტრია საჭირო. ვცადე, ინტერნეტით მეპოვა ასეთი დაწესებულებები, მაგრამ არაფერი გამომივიდა – ქართული წყაროები მხოლოდ ომის დროს დანგრეული სახლების რეაბილიტაციაზე წერდნენ. არ გამკვირვებია; როცა ფეხზე არც ისე მყარად დგახარ, უწინარესად პირველადი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებაზე ფიქრობ, თავს ზემოთ ჭერი რომ გქონდეს და კარადაში – პური; ფსიქიკური ტრავმების სამკურნალოდ აღარც დრო გრჩება და აღარც რესურსი.

არადა, ნებისმიერი ქვეყნისთვის, მით უმეტეს – ისეთი რეალობის პატრონისთვის, როგორიც ჩვენ გვაქვს, ძალიან მნიშვნელოვანია წამებისა და ძალადობის მსხვერპლებთან მომუშავე სოციალური მუშაკებისა და ფსიქოლოგების ძლიერი ინსტიტუტი, ისევე როგორც უფლებადამცველთა დაუღალავი შრომა დისკრიმინაციისა და ძალადობის წინააღმდეგ და, რაც მთავარია, ფსიქოლოგის ყოლა სკოლებში. მხოლოდ ასე შეიძლება სძლიოს საზოგადოებამ თავის შიშებსა და ტკივილებს და ერთ მშვენიერ დღეს ჩვენს ადგილას ჯანსაღი თაობა მოვიდეს.

სკოლის ფსიქოლოგის ინსტიტუტის აუცილებლობაზე ლაპარაკისას გაცილებით ფართო ფუნქციები მოიაზრება, ვიდრე აკვიატებული სიზმრებისგან დაცვა. ფსიქოლოგთან ურთიერთობით პატარები მცირე ასაკიდან ისწავლიან, როგორ შეიძლება არსებულ გარემოში მაქსიმალურად მშვიდი და გაწონასწორებული არსებობა, თავის დაცვა აგრესიული პროპაგანდისგან, როგორ არ არის სირცხვილი სისუსტე და როგორ უნდა გაძლიერდე მათზე ლაპარაკით, რომ თუ ოდესმე ძალადობის მსხვერპლი გახდი, საკუთარ ნაჭუჭში კი არ უნდა ჩაიკეტო – ხმა უნდა აიმაღლო ძალადობის წინააღმდეგ და რომ პრობლემების გამოზრდას მათთან ბრძოლა სჯობია.

ელექტრონული წიგნების მაღაზიები ჩემთვის მას შემდეგ გახდა საჭირო, რაც ერთ-ერთ ლიტერატურულ კონკურსში გამარჯვების ნიშნად ელექტრონული წიგნების ქართული წამკითხველი იოტა რიდერი გადმომცეს. ეს ამბავი ერთი წლის წინ მოხდა და ლამაზ, თეთრ რიდერსაც, როგორც იქნა, დავუმეგობრდი. საუკეთესო მეგობრები, რაც არ უნდა სამწუხარო იყოს, გაჭირვების ჟამს უფრო ხშირად გვახსენდება ხოლმე. გაჭირვება კი წიგნომანისთვის რა უნდა იყოს, თუ არა ახალგამოცემული წიგნების არაჰუმანური ფასები… ცოტა ხნის წინ ერთბაშად შევიძინე ნივთიერწიგნიერი სახით ჩემი საყვარელი პოტერიადა და მივხვდი, ასეთ სისულელეს მეორედ აღარ ჩავიდენდი – ელექტრონული ვერსიის ყიდვა ხომ ასე არ დააზარალებდა ჩემს ბიუჯეტს და დაზოგილი თანხით იქნებ ყბადაღებული “შიმშილის თამაშებიც” გამომეყოლებინა ხელისთვის (ცუდ ეკრანიზაციას უფლებას არ მივცემ, წიგნის მიმართ წინასწარ შემიქმნას უარყოფითი განწყობა). პოსტი დიახაც რომ წუწუნს ემსგავსება, რადგან ქართული გამომცემლობები ახალ თარგმანებს ზოგჯერ მიუწვდომელს ხდიან, ლიტერატურის მოყვარულებისთვის კი არავითარი არგუმენტი არ გააჩნიათ; თავად ბუნებრივად მიაჩნიათ, პოტერიადის ერთ-ერთი წიგნი, “ფენიქსის ორდენი”, ოცდაორი ლარი ღირდეს, თავს კი, როგორც წესი, პერიოდული ფასდაკლებით იმართლებენ.

თუ იცით, რა ჭირდება ნამდვილ ქალაქს. თვალს და ხელ შუა აფეთქებულს, ყოველ დილით რო უფრო დიდია, ვიდრე საღამოს იყო, ისეთს. საბაყლო, დოკი, სასამართლო, საშაქრალამო, დუქანი, ბორდელი, ციხე. ოღონდ არი კიდე ერთი, ახლა არავისთვის საჭირო, დინოზავრივით გადაშენებული, საუკუნის წინ აუცილებელი, სიცოცხლისთვის საზრისის მიმცემი, საუკუნის წინ ცოტა უფრო მნიშვნელოვანი ქალაქისთვის ვიდრე შექსპირი და ბიბლია ერთად. რა იყო ეგეთიო იკითხავთ. სამრეცხაო–მეთქი გიპასუხებთ.

გაზეთიც ჰქონდა მაშინდელ პიტსბურგს, კარგი, სიმპატიური გაზეთი, არც ისე ბევრი გვერდით, ახალი ამბებით და ალაგ–ალაგ დაბეჭდილი განცხადებებით, გარდაიცვალაო, იყიდებაო, გაკოტრდაო. თვე და რიცხვის რა გითხრათ, რაც არ ვიცი, ოღონდ ნაღდი კია, რომ ერთ დღესაც ამ ღარიბული გაზეთის დიდებაზე მეოცნებე რედაქტორმა (ერთი ცნობილი გამოთქმისა არ იყოს, აბა, რის მაქნისია რედაქტორი, რომელიც რომ დიდებაზე არ ოცნებობს) უცნაურზე უცნაური წერილი მიიღო, ვიღაც იწერებოდა, 1000 დოლარს მივცემ იმას, ვინც აქა და აქ მოვა და ჩემ ენაზე დამელაპარაკებაო. მთელი თვის ფულიც გამოეგზავნა დაბეჭდვის. იმ რედაქტორმაც ალბათ მხრები აიჩეჩა, კაცია და გუნებაო და დაბეჭდა განცხადება. უჩემოდაც არ გაგიჭირდებათ წარმოიდგინოთ, რამდენი გადამთიელი მიაწყდებოდა მითითებულ მისამართს, მშიერი მაშინაც ბევრი დააბიჯებდა ქუჩაში და 1000 დოლარიც გვარიანი თანხა გამოდიოდა, გზაში ვერ იპოვიდი, იმდენი. მოდიოდნენ და მოდიოდნენ. დაიღალა ეტყობა განცხადების გამომქვეყნებელი და იმ თვის მეტად აღარ გაუმეორებია, ხელიც ჩაიქნია, ვინ იცის.

ამ ამბებიდან ათი წლის მერე ერთი ცოტა შექანებული კაცი მოვიდა სამრეცხაოში დატოვებული თეთრეულის გამოსატანად. შექანებული–მეთქი ვთქვი, თვალებს არ აბრიალებდა, მაგრამ პირი არ გაუჩერებია, ღიღინებდა სულ რაღაცას. ქალმა, აქაური არ უნდა იყოთო, მერე ძველი ამბავიც მოაყოლა, ის ათასდოლარიანი, მამას დავუძახებ თუ არ შეწუხდებითო, გავიდა. ამ მოსულმა კიდე მარტოდარჩენილმა ისევ ,,წყალს ნაფოტი ჩამოჰქონდაო”, უკანა ოთახიდან კაცმა გამოიხედა, მოხუცებულმა, ოღონდ ჯანშერჩენილმა, რაო, ვინა მღერის, წყალს ნაფოტი ჩამოჰქონდაო?

პს. წინა კვირას, ბავშვებს ვკითხე ჩემსას, სამშობლო რა არის–მეთქი. იქოთქოთეს და ადგილი, სადაც წინაპრები დამარხულანო. ვიწვალე, მეთქი რა მიწა, რა ჭალა–ტყე, თქვენ თვითონა ხართ სამშობლო, მეთქი თქვენივე დაბნეული სულებია თქვენი სამშობლო. ვიწვალე. არ დამიჯერეს. მერე იმათაც ეს ამბავი მოვუყევი.

1913 წელს – ასი წლის წინათ – ექვთიმე თაყაიშვილმა სამეგრელოში იმოგზაურა, როგორც თავად აღნიშნავს, „არხეოლოგიური მიზნით”, აღწერა მხარის სიძველენი, ეკლესია-მონასტრები. იქ ყოფნისას მას იონა მეუნარგია მასპინძლობდა  და როგორც სხვა არაერთი სახელოვანი მოღვაწე, ექვთიმე თაყაიშვილიც კმაყოფილი დარჩენილა ცაიშში სტუმრობით.

– იონამ დიდი სიმპათიით მიმიღო. ის და მისი შვილი ახალგაზრდა გიმნაზისტი მიშა ხელს მიწყობდნენ ცაიშში სიძველეთა გამოკვლევაში. მე გამაკვირვა მისი შვილის ქართული ენის ცოდნამ, ის არათუ კარგად კითხულობდა მხედრულ წარწერებს, არამედ კარგად გავარჯიშებული იყო ხუცურის კითხვაშიც, როგორც ასო მთავრულის, ისე ნუსხურის, რაც ახალგაზრდა გიმნაზიის შეგირდისათვის არაჩვეულებრივი იყო.

– მამა შვილს ისე ეპყრობოდა, როგორც ამხანაგს. თუ რამე გასაკეთებელი იყო, ის პირდაპირ მას ამის გაკეთებას არ შეუკვეთდა და ეტყოდა ხოლმე: ვარგებული ახალგაზრდა ამას ადვილად გააკეთებსო. ეს საკმარისი იყო, ის საქმე, რაც მამას სურდა, ამ ახალგაზრდას მოკლე ხანში გაეკეთებინა. მე ვიგონებ, იონა მეუნარგიამ უთხრა ერთხელ თავის შვილს, რომ ერთ ხეზე მორიელია გაჩენილი და ავნებს იქაურობას თავის გესლითო. ვარგებული ახალგაზრდა იმ მორიელს მოგვაშორებსო. ყმაწვილს არაფერი არ უთქვამს, წავიდა, ერთი-ორი საათის შემდეგ დაბრუნდა და გაგვიცხადა, ის მორიელი მოვკალიო.

(ცაიში, იონა მეუნარგიას სახლ-მუზეუმი)