„მუსიკა უხილავ ცეკვას ჰგავს, ცეკვა კი – მდუმარე მუსიკას”

ჰიპოდინამიით დაავადების საუკუნეში, როცა ბავშვები დროის უმეტეს ნაწილს წიგნებსა და კომპიუტერების ეკრანებთან ატარებენ, ქორეოგრაფია, როგორც ჯანმრთელობის საწინდარი, ხელოვნების შეცნობის გზით ჩვევაში გადასული ფიზიკური დატვირთვაა. გრაცია, რომელიც ბავშვის ყოველ მოძრაობაში შეიმჩნევა, უფრო და უფრო პლასტიკური, ნატიფი და კოორდინირებული ხდება. დისციპლინა კი ხასიათის ის ერთ-ერთი საუკეთესო შტრიხია, ბავშვობიდან რომ იწრთობა და ცხოვრების ნებისმიერ ეტაპზე ესაჭიროება ადამიანს.

ცეკვა ყველაფერ საუკეთესოს ავითარებს, რაც კი ადამიანში დაბადებიდანვეა ჩადებული. ის ხელს უწყობს ბავშვში შემოქმედებითი პოტენციალის გახსნას, არტისტული ნიჭის გამოვლენას. მრავალმხრივი ესთეტიკური აღზრდა მის ცხოვრებას ყველაზე შთამბეჭდავი ემოციებით ავსებს. ერთი სიტყვით, სცენა, თვითშეფასების ამაღლებასთან ერთად მოზარდს დიდ სამყაროში ადაპტირებას საგრძნობლად უადვილებს.

ალბათ ვიცით, რომ ბალეტში სცენური ხელოვნების შინაარსი მუსიკალურ-ქორეოგრაფიულ სახეებში ხორციელდება. როგორც წესი, სიუჟეტი შესაძლებელია იყოს ლეგენდა, ზღაპარი, ლიტერატურული ნაწარმოები და პოეზიაც კი.

სიმღერა და ცეკვა ხომ მუსიკის სათავეებია; პირველი, ინტონაციას გვაძლევს, ხოლო მეორე – რიტმს. ცეკვა თავისი ბუნებით მუსიკასთან იმ თავიდანვე არსებობდა. ერთსაც და მეორესაც გამომსახველობა უდევს საფუძვლად. მუსიკა აღმოცენებულია ინტონაციურ გამომსახველობაზე, ხოლო ცეკვა მოძრაობის გამომსახველობაზე. ამიტომ ხანდახან ასეც კი გამოითქმის: „პლასტიკური ინტონაცია”.

ყოველი მუსიკოსისთვის ცნობილია, რომ განსაზღვრული მელოდიურ-ინტონაციური, ტემპო-რიტმული და აკომპანემენტურ-ფაქტურული ფორმულები დამახასიათებელია ვალსისთვის და მაზურკისთვის, ჰაბანერასა და ბოლეროსთვის, ფოქსტროტისა და ტანგოსთვის, ჩარლსტონისა და სტეპისთვის, როკენროლისთვის, ბუგი-ვუგისთვის და სხვა მუსიკალურ-საცეკვაო ჟანრებისთვის. მუსიკა განსაზღვრავს ცეკვას, მაგრამ ცეკვაც ახდენს მუსიკაზე გავლენას და მისგან ძირითადი მოძრაობების ხასიათის შესაბამის მუსიკალურ ფორმულებს მოითხოვს.

ალბათ უნდა გავამხილოთ, ბავშვობისას ზღაპარში მოხვედრაზე ყველას გვიოცნებია. ბევრჯერ მოგვჩვენებია, ჯადოსნური კარი გაიღება და საოცარი თავგადასავლების სამყაროში აღმოვჩნდებით. ეს ის ხანაა, როცა ნებისმიერი დაუჯერებელი მოვლენა ბავშვის წარმოდგენაში რეალობად შეიძლება იქცეს. ზღაპრული და რეალური სამყარო ხომ ორივე ერთნაირად აოცებს პატარას – ფრინველთა სამყარო თუ ვარსკვლავებით მოჭედილი ცა. ზღაპარი, თავისი ფანტასტიკური ისტორიებით მათ თვალსაწიერს აფართოებს.

სამყაროს უკიდეგანო მხარეებში არის ლეგენდები საკვირველი ცხოველებისა და ფრინველების შესახებ. ისინი არავის არასდროს უნახავს, თუმცა სხვადასხვა ხალხების მიერ აღწერილი ცეცხლოვანი ფრინველი გასაკვირად ერთმანეთის მსგავსია.

ეგვიპტელებისთვის ფასკუნჯი ოსირისის სულია – ფენიქსი, იმედი გარდაცვალების გზის გადალახვისა. ეგვიპტელების გარდაცვალებულთა წიგნში წერია: „როგორც ფენიქსი გადავლახავ იმ ქვეყნიურ სამყაროს”.

ირანელებისთვის ეს საუცხოო ფრინველი სიმურგია – წინასწარმეტყველების უნარის მქონე. ამავდროულად ის გაორებული ბუნებისაა, „კეთილი” და „ბოროტი” თვისებების მატარებელი.

ებრაელები სასწაულ ფრინველს მილხამს უწოდებდნენ. გადმოცემით, აკრძალული ნაყოფის დაგემოვნება მხოლოდ ამ ფრინველმა უარყო, რისთვისაც ღმერთმა უკვდავება უბოძა.

ჩინელებისთვის ცეცხლოვანი ფენ-ხუანი წმინდა ქმნილებას, სრულყოფილებისა და სულგრძელობის სიმბოლოს წარმოადგენდა. ფრინველის თუნდაც სიზმარში ხილვა ადამიანის ცხოვრებაში შემობრუნების მომენტს ნიშნავდა (მაგალითად, განსაკუთრებული ნიჭით დაჯილდოებული ბავშვის დაბადება და ა.შ.).

ლეგენდის მიხედვით ფასკუნჯი სლავური ზღაპრის პერსონაჟია. ხალხთა წარმოდგენაში ეს ფრინველი ზეციურ ცეცხლოვან ალთან ასოცირდება. მისი სიკაშკაშე თვალს ისევე ჭრის, როგორც მზე და ელვა.

ჯადოსნურ ზღაპრებში ფასკუნჯი ყოველთვის მიუწვდომელ არსებას წარმოადგენს. ნათქვამია, რომელიმე გმირი ფასკუნჯის ერთ ფრთას მაინც თუ დაეუფლება, უდიდესი ბედნიერება ეწვევა. ის სასწაულებს მხოლოდ ღირსეულებისთვის იმეტებს. ფრინველი ცხრა მთას იქით სამეფოში ცხოვრობს, ედემის ბაღში, რომელიც გარს ევლება მეფე-დედოფლის კოშკს. იმ ბაღში ისეთი ოქროს ვაშლები ხარობს, მოხუცებს ახალგაზრდობასა და სილამაზეს რომ უბრუნებს. ფასკუნჯი ოქროს გალიაში ზის და მეფე-დედოფალს უმღერის. სიმღერისას ნისკარტიდან მარგალიტები სცვივა. მისი სიმღერა ავადმყოფებს აჯანსაღებს, უსინათლოებს მხედველობას უბრუნებს. ღამით ის ცეცხლივით იწვის და გარემოს ანათებს. ფასკუნჯის ერთი ფრთა მთელი სამეფოს ტოლფასია. ეს გასაოცარი ფრინველი ბედნიერებაზე ოცნებას განასახიერებს.

არსებობს ვარაუდი, რომ ამ ზღაპრულ პერსონაჟ ფრინველს ცეცხლოვანი ფრთების სახით პირდაპირი პროტოტიპი ფენიქსი ან უბრალოდ ფარშავანგი ჰყავს. ოქროს ვაშლები შეიძლება ფენიქსების უსაყვარლეს ჩაროზს – ბროწეულის ნაყოფს შევადაროთ.

ფასკუნჯის სახემ გავრცელება უამრავ ლიტერატურულ ნაწარმოებში პოვა. ბალეტის სიუჟეტად გამოყენებულ ერთ-ერთ ვერსიას სტატიის ავტორი დიდი სიამოვნებით წარმოგიდგენთ.

ზღაპრის სიუჟეტის საფუძველი, როგორც ყოველთვის, კეთილისა და ბოროტის ბრძოლაა. აქ სიკეთის სიმბოლო ივანე უფლისწულია, რომელიც ოქროს ვაშლებსა და საოცარ ფრინველს დაეძებს.

ღამით კოშჩეის სასწაულებრივ სამეფოს შორიდან მხედარი უახლოვდება. ბინდში მკაფიოდ ჩანს ციხე-დარბაზი, გარსშემოვლებული ნაკრძალი ბაღითა და მაღალი კედლით. ბაღში, გამთენიისას საიდუმლო ნათებით ჯადოსნური ვაშლები და ფასკუნჯი ჩნდებიან. ფრინველი გარს ევლება სასწაულებრივ ვაშლის ხეს და უფლისწულ ივანს ვერ ამჩნევს, რომელიც კედელზე ფარულად გადმოსულა. ივანე ფასკუნჯს დაიჭერს. ფრინველი თავის დაღწევას ცდილობს, მაგრამ უშედეგოდ. მაშინ ფასკუნჯი მუდარაზე გადადის. უფლისწული შეიბრალებს და ის გაფრინდება. სამაგიეროდ ჭაბუკის ხელში თავის ჯადოსნურ ფრთას დატოვებს.

კოშჩეის მიერ მეფის სამი დატყვევებული ასული ბაღში გამოდის და ვაშლის ხის ირგვლივ იწყებს თამაშს. იქვე მიმალული და სანახაობით მოხიბლული უფლისწული ერთ-ერთ დას ხელს ჩაჭიდებს. ასული მას მოუთხრობს როგორ მოიტაცა ბოროტმა კოშჩეიმ. ზღაპრის გმირი ივანე უმშვენიერესი ტყვეების გათავისუფლებას გადაწყვეტს.

მორჩილი ასულები კოშკში მიიმალებიან. უკვდავი კოშჩეი მსახურებთან ერთად უფლისწულისკენ მიიწევს, რათა ბაღის საზღვრის გადალახვისთვის იგი უსულო ქვად აქციოს. ივანს ფასკუნჯის ჯადოსნური ფრთა და მისი ნაამბობი – კოშჩეის უკვდავობის საიდუმლო ახსენდება… რომ მისი სული უზარმაზარ, ჯადოსნურ კვერცხშია მოთავსებული. უფლისწული მოიპოვებს კვერცხს, ტეხავს და ასე ანადგურებს „უკვდავ” კოშჩეის.

და აი, ბაღი ჯადოსნური სინათლით გაბრწყინდა. თავისუფალნი არიან მეფის ასულნი. ივანე უფლისწული მეფის ერთ-ერთ ასულს მეუღლედ გამოაცხადებს, და ზღაპრულ ქალაქში მშვიდობა, სიყვარული და საყოველთაო სიხარული დაისადგურებს.

***

წერილში ვისაუბრებ იგორ სტრავინსკის შემოქმედებითი ცხოვრების იმ ადრეულ პერიოდზე, სადაც იგი პეტერბურგის სკოლის ტრადიციებს ჯერ კიდევ სრულად იზიარებდა. დაუჯერებლად ლამაზი საორკესტრო ჟღერადობა აფორმებს „ფასკუნჯის” ზღაპარს. ლირიკულ ეპიზოდებში ლირიკული მუსიკა ჟღერს. ზღაპრულში – გასაიდუმლოებული. ბოროტი სახის შესაქმნელად კი უხეშ და მკაცრ ჟღერადობას მიმართავს. ყველაფერი ადგილზეა, როგორც საჭიროა… სწორედ ამით აიხსნება კომპოზიტორის ადრეული პერიოდის ნაწარმოებების პოპულარობა; როგორც ჩვეულებრივ საბალეტო სიუჟეტს, მაყურებელი დანახულსა და მოსმენილს შესაბამისად აღიქვამს. აქ არაფერია უცნაური და თავსატეხი.

იგორ სტრავინსკი XX საუკუნის მუსიკალური კულტურის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ფიგურაა. კომპოზიტორმა რიტმულ ტექნიკაში ახალი ჰორიზონტების გახსნასთან ერთად მუსიკალურ ხელოვნებას სტილისტური მრავალფეროვნებაც შემატა; ხანგრძლივი და ნაყოფიერი შემოქმედებითი ცხოვრების გზაზე გამოკვეთილი ინდივიდუალობით მან შეძლო თითქმის ყველა წამყვან მიმდინარეობას შეხებოდა (ფოლკლორი, ევროპული კლასიკა, სერიული მეთოდი). სტრავინსკის მუსიკა (მუსიკალური ენა, ფორმა, საკომპოზიციო ტექნიკა, მუსიკის გააზრება და მისი დანიშნულება) სრულიად განსხვავდებოდა იმ დროის თანამედროვე კომპოზიტორთა ნაწარმოებებისგან. ის დღემდე აქტუალური რჩება.

სტრავინსკის ახალგაზრდული წლები ბედნიერ წლებადაა მიჩნეული: უზრუნველყოფილი ოჯახი. საგვარეულო მამული. უნივერსიტეტი. ყოველ დღე მარიინის თეატრში სპექტაკლებსა და რეპეტიციებზე დასწრება. მოდერნისტული ხელოვნებით გატაცება. სახლის პირობებში კერძო მუსიკალური განათლების მიღება (კონსერვატორიაში არ უსწავლია). მისი მასწავლებლები იმ დროის ყველაზე მაღალი რანგის კომპოზიტორები რიმსკი-კორსაკოვი და ლიადოვი იყვნენ.

სტრავინსკი დიდი ინტერესით ეცნობოდა ძველ და ახალ მუსიკას. მუსიკალური იდეების თვალსაზრისით ახალგაზრდა სტრავინსკისთვის მნიშვნელოვანი წყარო დებიუსის მუსიკა იყო; გავლენას თავადაც აღიარებდა. და გასაკვირი სულაც არ არის, როცა ბალეტში „ფასკუნჯი” და „პეტრუშკა” უნებლიედ დებიუსი მოგვაგონდება. აი, „კურთხეული გაზაფხულის” შემდეგ კი ფრანგი კომპოზიტორის მუსიკალური ენის გავლენა უკვე აღარ შეინიშნება.

მოსწავლეებისთვის კვლევის უნარების განვითარება თანამედროვე ეროვნული სასწავლო გეგმის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულებაა, ამიტომ საბუნებისმეტყველო საგნების, კერძოდ, ბიოლოგიის სწავლებისას მასწავლებლის მიზანია, მოსწავლეებს კვლევის უნარ-ჩვევებიც განუვითაროს. კვლევითი უნარების განვითარება შესაძლებელია როგორც ველზე, ისე სკოლის ლაბორატორიის ბაზაზეც.

ჩემი წერილის მიზანია, გაგაცნოთ დროებითი პრეპარატების მომზადების მეთოდიკა, რომელიც მასწავლებლებსა თუ მოსწავლეებს მიტოზის ცალკეული ფაზების შესწავლისა და მიტოზური ინდექსის დადგენის საშუალებას მისცემს. ის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც შემაჯამებელი, ისე პროექტგაკვეთილისა და საკონფერენციო ნაშრომების მოსამზადებლად.

ცდის მასალა: სასაგნე და საფარი მინები, სინათლის მიკროსკოპი, პიპეტი, წკირები, ლანცეტი, სპირტქურა, ქიმიური ჭიქები, ფიქსატორი, საღებავი, პეტრის თასი, მდინარის სილა, გამოხდილი წყალი, 1-1, 5 სანტიმეტრი სიგრძის ფესვი ან ჩანასახოვანი ლებანი (სამუშაო სრულდება ამწოვ კარადაში)

გასათვალისწინებელია:

1. მიტოზის შესასწავლად საუკეთესო ობიექტია მცენარის მერისტემული უჯრედები: ფესვის აპიკალური მერისტემა, ჩანასახოვანი ლებანი, ზრდის წერტილი.

2. საკვლევ ობიექტად შეიძლება გამოვიყენოთ ბარდის, ჩაის, ხახვისა და სხვა მცენარეთა თესლი, რომელიც შეიძლება გავაღვივოთ მდინარის სილაში 24-28 გრადუს ტემპერატურაზე.

ცდის მსვლელობა:

● მოსწავლეები პეტრის ჯამზე მდინარის სილაში ათავსებენ თესლს და აღივებენ. პრეპარატის მომზადების წინ დაფიქსირებულ მასალას ვრეცხავთ გამოხდილი წყალით და დასარბილებლად ვათავსებთ რკინა–ამონიუმის 2%–იან შაბის ხსნარში. 3-4 საათის შემდეგ მასალა ისევ ირეცხება გამოხდილი წყლით და იღებება აცეტოკარმინის ან ჰემატოქსილენის საღებავით. უჯრედთა მაცერაციის მიზნით საღებავში მოთავსებულ მასალას დაახლოებით 3-5 წუთის განმავლობაში ვადუღებთ სპირტქურაზე.

● შეღებილი და დარბილებული ფესვები ლანცეტის გამოყენებით გადმოგვაქვს პეტრის ჯამზე, ვაჭრით წვეროს (2-3 მმ) და ვათავსებთ კარგად გაწმენდილ სასაგნე მინაზე, ზემოდან კი ვაფარებთ საფარ მინას. ჰაერის გამოსადევნად სასურველია, საფარ მინას ფრთხილად დავაწვეთ ზემოდან. ამის შემდეგ პრეპარატი მზადაა მიკროსკოპში დასათვალიერებლად.

● პრეპარატს ვაკვირდებით ჯერ მცირე, ხოლო შემდეგ დიდ გადიდებაზე. მუშაობა შეიძლება ჩატარდეს ჯგუფებშიც. აუცილებელია პრეპარატის სრული დათვალიერება.

გამოკვლევის დროს განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა:

1. მიტოზის ფაზების ამოცნობას – პროფაზა, მეტაფაზა, ანაფაზა, ტელოფაზა;

2. მიტოზის ფაზების თანმიმდევრობის ცოდნას;

3. მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ მეტაფაზაში ქრომოსომების დათვლა და სახეობისთვის დამახასიათებელი ქრომოსომული ნაკრების დადგენა;

4. ანაფაზაში აკვირდებიან V ფორმის ქრომოსომებს, აბერაციებს – ფრაგმენტები, ხიდაკები, რგოლები;

5. ტელოფაზაში – ციტოკინეზის პროცესს. მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ ამ დროს მცენარეული და ცხოველური უჯრედების ამოცნობა.

პრეპარატის დათვალიერების დროს თვალთახედვის არეში ვითვლით უჯრედთა საერთო და დაყოფის ფაზაში მყოფი უჯრედების რაოდენობას. მონაცემები შეგვაქვს ცხრილში.

მასწავლებელი მოსწავლეებს ასწავლის მიტოზური ინდექსის გამოთვლას.

სურათებზე ნაჩვენებია ინტერფაზასა და დაყოფის ფაზაში მყოფი უჯრედები.

პრეპარატის სრული დათვალიერების შემდეგ მიტოზური ინდექსის დასადგენად დაყოფის ფაზაში მყოფ უჯრედთა რაოდენობას ვყოფთ უჯრედთა საერთო რაოდენობაზე. დამაჯერებელი შედეგის მისაღებად სასურველია 15-იდან 20-მდე ფესვაკის ან ჩანასახოვანი ლებნის დათვალიერება.

მიტოზური ინდექსის დადგენა მოსწავლეებს საშუალებას მისცემს, შეისწავლონ მცენარის ზრდის ინტენსივობა დღე-ღამისა და სეზონების მიხედვით. მათ უკვე იციან, რომ მიტოზი – ესაა ზრდის, განვითარების და უსქესო გამრავლების ციტოლოგიური საფუძველი.

ამ გზით მომზადებული პრეპარატები საშუალებას იძლევა, შევისწავლოთ უჯრედის ბირთვული აპარატი, მიტოზი, მისი ფაზები და ხანგრძლივობა, მიტოზის ცალკეული ფაზის თავისებურებანი, მიტოზური ინდექსი და ქრომოსომულ გარდაქმნათა სპექტრი როგორც ბუნებრივ, ისე ინდუცირებულ პირობებში. აგრეთვე თვალი ვადევნოთ მიტოზური ინდექსის ცვალებადობის თავისებურებებს დღე-ღამისა და სეზონების მიხედვით.

აღნიშნული კვლევების ჩატარება რეკომენდებულია მე-10, მე-11 და მე-12 კლასის მოსწავლეებთან, რომლებსაც უკვე გავლილი აქვთ ციტოლოგიისა და გენეტიკის კურსი და შეუძლიათ ბირთვული აპარატის შესწავლა (კარიოტიპის დადგენა, ქრომოსომული აბერაციები). დაფიქსირებულ მასალაზე მოსწავლემ შეიძლება 5-6 თვის განმავლობაში იმუშაოს, ხოლო მიტოზური ინტენსივობის დადგენა, კვლევის მიზნებიდან გამომდინარე, შეიძლება მთელ წელს გაგრძელდეს.

ამ ცდის მეშვეობით მოსწავლეებს უყალიბდებათ ისეთი უნარები, როგორებიცაა დაკვირვება და შედარება, სწავლობენ ექსპერიმენტის ჩატარების მეთოდიკას, მიღებული შედეგების დამუშავებას და ანალიზს.

გაკვეთილის ან პროექტის მიზნებიდან გამომდინარე, მასწავლებელს შეუძლია ინდივიდუალურად დასახოს მისაღწევი შედეგი.

კვლევითი დავალებები და პროექტები ზრდის სწავლის მოტივაციას, მოსწავლეები აქტიურად ერთვებიან შემეცნების პროცესში, ხდებიან დამოუკიდებლები, კრიტიკულები, სწავლობენ მიღებული ცოდნის პრაქტიკულ გამოყენებას და კონკრეტულ სიტუაციასთან მისადაგებას ამა თუ იმ პრობლემის გადასაჭრელად. ამავე დროს იზრდება მათი თვითშეფასებაც.

გამოყენებული ლიტერატურა.

1. https://www. yo­u­tu­be. com/watch?v=cH3vjmjMIZ4

2. https://www. yo­u­tu­be. com/watch?v=vEdNKM9jvtE

3. https://www. yo­u­tu­be. com/watch?v=ELLINOKt_vI

4. https://ncp. ge/ge/activities/aqtivoba-4-droebiti-preparatis-damzadeba-da-mikroskoptan- mushaoba?resid=11045

5. https://ncp. ge/ge/aqtivoba-1-mitozuri-indeqsi?resid=849

6. https://ncp. ge/ge/ainshtainis-laboratoria/tsda-4-udjredis-sasitsotskhlo-tsiklis-shestsavla?resid=857

7. https://www. ysam. ru/receipt/100. html

5.. დ. ძიძიგური, გ. თუმანიშვილი, ციტოლოგია, 2006

წვიმიანი დღეა. რაღაც შემოგვეჩვია ეს წვიმა, სულ წვიმს… გაზაფხულზე წვიმს, ივნისში წვიმს, აგვისტოშიც კი წვიმს და ახლა რაღად გამკვირვებია წვიმის მოსვლა?! მე და ნალექი ერთმანეთს ვერ ვეწყობით, არც თოვლი მიყვარს და არც წვიმა. საჭიროაო, იტყვით. ჰოდა, აგერ, ბატონო, წვიმს, სულაც არ მეკითხება, რა განწყობით შევცქერი ფანჯრიდან.

სოციალურ ქსელში ვიხედები და კოლეგის სტატუსზე მეღიმება. ამ ბოლო დროსო, წერს, კითხვაზე „როგორ ხარ?” ადამიანები  სულ უფრო ხშირად პასუხობენ, რა ვიცი, აბაო.

თურქულ ენაში ამ კითხვაზე პასუხის მრავალი ვარიანტიდან ერთი ასეთია: „fena değilım” – „ფენა დეილიმ”, ანუ ცუდად არ ვარო. გამოდის, ცუდად რომ არ ხარ, ეს უკვე კარგია. მაგრამ თუ ცუდად არ ხარ, ეს სულაც არ ნიშნავს კარგად ყოფნას. მოკლედ, რაღაც შუალედურ მდგომარეობაში ხარ, არც იქით და არც აქეთ.

შუალედური მდგომარეობა შესაძლოა იმ კაცის ყოფასაც ჰგავდეს, ლექსიდან პოეტის ენით რომ გვეუბნება:

„მესროლა ერთხელ! – ამცდა!

მეორედ! – ისევ ამცდა!

ახლაც მიზანში ვყავარ!

შიშით მოველი ამ ცდას!”

(„ინფარქტი”, ტარიელ ჭანტურია)

როცა იტყვი, რომ შუაში ხარ, კარგად და ცუდად ყოფნის შუაში, ბედზეც შეიძლება დაჩივლება:

„უჭკუოს და ბეცს-

მეც ვემდური ბედს!-

როგორც შენ და ის-

გამიმეტა მეც…”

( ტარიელ ჭანტურია)

თუმცა ბედს ვინ არ უჩივის?

„…ხომ კითხულობ ბლოკს,

შოთას, კაფკას, ფეტს…

ვინ, რომელი, სად –

არ უჩივის ბედს!”

(ტარიელ ჭანტურია)

მაგრამ პასუხის იმ ვარიანტს რატომ გამოვრიცხავთ, როცა მართლაც კარგად ხარ?

„მთელი სახე მიცინოდა?

რატომ დაგანახე ცერი?

შენ არ გაგეხარდებოდა? –

დღეს სიკვდილზე ავიცერი!”

(ტარიელ ჭანტურია)

სიკვდილზე აცრა შეუძლებელია, თუმცა სწორი რეჟიმით აცრისთვის ნიადაგის შექმნა შეიძლება. მარილი გიყვართ? მწნილი? თეფშზე ამოღებულ კერძს მარილს კიდევ ამატებთ?

დიახ, სუფრის მარილზე გეკითხებით. უძველეს დროში ალქიმიკოსები მას იდუმალ ნივთიერებას უწოდებდნენ. პარაცელსის აზრით, სწორედ მისგან შეიძლებოდა ფილოსოფიური ქვის მიღება. სპირტში თუ გახსნიდი, მუდმივი ახალგაზრდობის ელექსირად გარდაიქმნებოდა. ძველ ეგვიპტეში კი ბოროტი ძალების სიმბოლოდ მიიჩნეოდა. ეგვიპტელთა აზრით, ეს იყო ნივთიერება, რომელიც ყოველივე ცოცხალს სპობდა. ის ერთადერთი მინერალია, რომელსაც საკვებში სუფთა სახით ვიყენებთ. ბევრი მარილის მირთმევით სიკვდილს ვიახლოებთ. თუმცა, მოდი, ასე ვთქვათ: მარილი სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვარზე მყოფი ნივთიერებაა. ის სიცოცხლისთვისაც გვჭირდება. მაგრამ სად არის ის ზღვარი, რომლის იქითაც მარილი საწამლავად იქცევა?

დარვინმა ერთ ლექციაზე განაცხადა, ჩვენს პლანეტაზე სიცოცხლე ორი სუბსტანციის – წყლისა და მარილის – წყალობით ჩაისახაო. ახლა ხომ მარსის ათვისება აქვთ ჩაფიქრებული, ჰოდა პოეტიც კითხულობს:

„…არის თუ არა სიცოცხლე მარსზე?!

არის თუ არა იქ სადმე წყალი?!

სიცოცხლე მარსზე იქნება მაშინ,

როდესაც მარსზე იქნება…”

(ტარიელ ჭანტურია)

მარილი იქნებაო, არ წერს, მაგრამ ალბათ გულისხმობს.

სანამ მარსზე რამეს იპოვიდნენ, ვიტყვი, რომ დედამიწაზე მარილი ყველგანაა: ოკეანეებსა და ზღვებში, მცენარეებსა და სხვა ცოცხალ ორგანიზმებში. სისხლსა და ცრემლშიც მარილია…

„… ვენაცვალე ცრემლის

ერთ, ერთადერთ წვეთს,

ცხოვრებაში ზოგჯერ

ყველაფერს რომ წყვეტს!

ერთადერთ წვეთს ცრემლისას,

ბავშვის თვალზე მომდგარს –

ცვილივით რომ მოალბობს

ტვინარეულ ხონთქარს…”

(ტარიელ ჭანტურია)

მარილი აუცილებელია ცენტრალური ნერვული სისტემის სწორი ფუნქციობისთვის. ნერვულ უჯრედებს შორის სიგნალი სწორედ მისი იონების მონაწილეობით გადაიცემა. ეს რთული მექანიზმებით ხორციელდება, რაც, მერწმუნეთ, ავიცენამ არ იცოდა, მაგრამ ამას მისთვის ხელი არ შეუშლია, რომ ეთქვა, ჩვენი ნაფიქრალი მარილისგანაა შექმნილიო.

მარილი ნატრიუმისა და ქლორისგან შედგება. მარილის დისოციაციის შედეგად წარმოქმნილი ნატრიუმის იონები მონაწილეობს ნერვული უჯრედების ფუნქციობასა და იმპულსების გადაცემაში, უჯრედში გლუკოზის ტრანსპორტირებაში, კუნთების შეკუმშვაში, თუმცა ნატრიუმთან მიმართებით ყველაფერი ასე მარტივად არ არის. ნატრიუმი ორგანიზმში წყალს აკავებს, რასაც შესაძლოა არცთუ სასურველი შედეგი მოჰყვეს. სისხლძარღვებში ზედმეტმა სითხემ შესაძლოა წნევის მომატება გამოიწვიოს. ამრიგად, ჭარბი ნატრიუმი წნევის მატებას უწევს პროვოცირებას, მომატებული წნევა კი გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებების (ინსულტის, ინფარქტის), ასევე – თირკმელების უკმარისობის რისკფაქტორია. ზოგიერთი წყაროს მტკიცებით, მსოფლიო ბაზარზე უკვე გამოჩნდა ე.წ. მარილის შემცვლელი პრეპარატები, სადაც ნატრიუმის იონი კალიუმის ან მაგნიუმის იონითაა შეცვლილი. თუმცა მათი ავკარგიანობა საბოლოოდ ჯერ არ დაუდგენიათ. გარდა ამისა, ნატრიუმზე სულ მთლად უარის თქმაც არ ივარგებს. გამოდის, რომ საუკეთესო გამოსავალი მარილის დოზირებული მიღებაა. ერთი დღე-ღამის განმავლობაში ნახევარი გრამი მარილია საჭირო. თუმცა ამ ნორმას, მგონი, არავინ იცავს… საშუალო იაპონელი დღეში 40 გრამ მარილს გეახლებათ, ამერიკელი – 20 გრამს, ევროპელები კი წელიწადში თურმე 5 კგ მარილს მიირთმევენ. ამ ხალხმა ასე თუ გააგრძელა, ერთ ფუთ, ანუ 16 კილოგრამ მარილს სამიოდე წელიწადში შეჭამენ და ერთმანეთსაც უკეთ გაიცნობენ.

ეს – ხუმრობით, სერიოზულად კი ის ვთქვათ, რომ ერთ ჯერზე 30 გრამი მარილი ფაქტობრივად სასიკვდილო დოზაა. თუ ყოველდღიურად გადავამეტებთ მარილის ნორმას, ორგანიზმში ნატრიუმის ქლორიდი ჭარბად დაგროვდება. ამის შედეგად მოიმატებს დატვირთვა გულზე, თირკმელები ვერ მოასწრებენ ორგანიზმიდან წიდის გამოდევნას, მეტაბოლიზმი მთლიანად ამოვარდება კალაპოტიდან. მარილი ორგანიზმის დაშლას დაიწყებს.

მარილი კარგი კონსერვანტია და მომაკვდინებელია ბაქტერიებისთვის. სწორედ ამიტომ დაიწყეს კონსერვირებისას მისი გამოყენება. დაკონსერვებულმა საკვებმა მოგზაურობის განვითარებას შეუწყო ხელი. მოგზაურები სწორედ ასეთი მარაგის იმედად მიდიოდნენ ახალი კონტინენტების აღმოსაჩენად. ვენეციელმა მოგზაურმა მარკო პოლომ მეცამეტე საუკუნეში ჩინეთის მონახულებისას აღწერა ქვამარილისგან დამზადებული მონეტები. მეცხრამეტე საუკუნეში ეთიოპიაში მარილს მსხვილი ფულის ნაცვლად იყენებდნენ, წითელი წიწაკა კი წვრილის მაგივრობას ეწეოდა.

მარილს ან ზღვის წყლის ამოშრობით მოიპოვებენ, ან ქვამარილის საბადოებიდან. ერთ-ერთ მინერალს, რომლისგანაც ასევე იღებენ მარილს, ჰალიტი ჰქვია. ის ნახევრად გამჭვირვალეა და მოვარდისფრო. მისგან ლამპრებსაც აკეთებენ. ასეთი ლამპარი მიკროკლიმატს უფრო სუფთასა და გამჭვირვალეს ხდის.

მარილის დღიური ნორმა რომ ნახევარი გრამია (ჩაის კოვზის მესამედი), ზემოთ უკვე დავწერე, მაგრამ თუ მარილზე საერთოდ უარს ვიტყვით, საიდან მივიღებთ ამ აუცილებელ ნახევარ გრამს?

აღმოჩნდა, რომ სავსებით ბუნებრივად – პურის, ბოსტნეულის, ყველის და სხვა იმ პროდუქტების მეშვეობით, რომლებსაც დღის განმავლობაში ისედაც მივირთმევთ. იმის თქმა მინდა, რომ თუნდაც მარილი ხელოვნურად არ შევიტანოთ რაციონში, დღიური ნორმის გარეშე არ დავრჩებით.

თუ მარილს გამუდმებით ჭარბად გამოვიყენებთ, ეს ხელს შეუწყობს ორგანიზმში წყლის შეკავებას და სისხლძარღვების სანათური შევიწროვდება. შედეგად არტერიული წნევა მოიმატებს. ჭარბი მარილის გამო სითხის შეკავების თანმხლები პრობლემებია ჭარბი წონა, ჭარბი შაქარი, ჭარბი ქოლესტერინი.

მარილის მოყვარული ადამიანების ენაზე მარილის აღმქმელი რეცეპტორები დომინირებს, სხვა გემოზე პასუხისმგებელი რეცეპტორების მგრძნობელობა კი სუსტდება. როგორც კი მარილს შეამცირებთ, ეს უმალვე დაიბრუნებენ აქტიურობას.

ჭარბი მარილის მიღების შემთხვევაში ორგანიზმიდან კალციუმი გამოიდევნება. კალციუმის დაკარგვისას კი ოსტეოპოროზის განვითარების ალბათობა იმატებს.

მოკლედ, თქვენი არ ვიცი, მე კი მარილზე მთლად უარის თქმას არ ვაპირებ. თუმცა საგრძნობლად შევამცირებ მის მოხმარებას.

სერიოზული თემაა, მაგრამ სტატიას თავიდანვე ოდნავ სახუმარო ელფერი მივეცი.

რატომ? – 2016 წელი მოგვდგომია კარს, მაიმუნისა…

„მაიმუნობს რაღაცას

მაიმუნის წელი! –

წიგნი წიგნზე შეადეს –

პო, ტოლსტოი, ბელი…

დიდი მაიმუნია

მაიმუნის წელი!..”

(„2004 – მაიმუნის წელი”, ტარიელ ჭანტურია)

ინტერნეტი რომ მხოლოდ გასართობი საშუალება არ არის, ყველამ კარგად ვიცით. ბევრი საინტერესო მასალის პოვნა შეიძლება იქ. ასე წავაწყდი ინგლისურენოვან საიტზე ჩემთვის ახალ ამ მეთოდს. ძალიან მომეწონა, ვთარგმნე და თქვენც გიზიარებთ. გამოვიყენე ქუთაისის უნივერსიტეტის მასალაც ამავე თემაზე, რომელიც ასევე ინტერნეტის საძიებო სისტემამ შემომთავაზა. ვფიქრობ, ამ მეთოდს მშვენივრად გამოვიყენებთ სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები, მათ შორის – ფილოლოგებიც. უახლოეს ხანში ამავე მეთოდით შედგენილი გაკვეთილის სცენარსაც შემოგთავაზებთ. ახლა კი – თავად ქეის-ტექნოლოგიისა და დებრიფინგული გაკვეთილის შესახებ.

განმავითარებელი სწავლების პირობებში აუცილებელი ხდება თავად მოსწავლის მაქსიმალური აქტივობის უზრუნველყოფა საკვანძო კომპეტენციების ჩამოყალიბების პროცესში, რადგან ეს კომპეტენციები მხოლოდ პირადი გამოცდილების შედეგად ყალიბდება. მრავალი მკვლევარი საგანმანათლებლო ინოვაციებს უკავშირებს სწავლების ინტერაქტიულ მეთოდებს, რაც გულისხმობს საქმიანობის ისეთ სახეობებს, რომლებიც მასალისადმი შემოქმედებით მიდგომას მოითხოვს და ქმნის პირობებს თითოეული მოსწავლის გასახსნელად.

ცნება ინტერაქტიული (Inter − ორმხრივი, act − მოქმედება) გულისხმობს ურთიერთქმედებას, ვინმესთან საუბრის, დიალოგის რეჟიმში ყოფნას. აქტიური მეთოდებისგან განსხვავებით, ინტერაქტიული მეთოდები ორიენტირებულია მოსწავლეების უფრო ფართო ურთიერთობაზე არა მხოლოდ მასწავლებელთან, არამედ ერთმანეთთანაც. ამასთან, სწავლების პროცესში მოსწავლეთა აქტივობა დომინირებს.

ინტერაქტიულ მეთოდებს შეიძლება მივაკუთვნოთ დისკუსია, ევრისტიკული საუბარი, „გონებრივი იერიში”, როლური, „საქმიანი” თამაშები, ტრენინგები, ქეის-მეთოდი, პროექტების მეთოდი, ჯგუფური მუშაობა საილუსტრაციო მასალასთან, ვიდეოფილმების განხილვა და ა.შ.

ქეისზე მუშაობა სასწავლო მიზნით პირველად ჰარვარდის ბიზნესსკოლაში გამოიყენეს 1908 წელს. საქართველოში ამ ტექნოლოგიის გამოყენება რამდენიმე წლის წინ დაიწყეს.

ქეის-მეთოდით (Case study) სწავლება გულისხმობს რეალური ეკონომიკური, სოციალური, საყოფაცხოვრებო თუ სხვა პრობლემის გამოყენებას (ინგლ. case – შემთხვევა) სასწავლო მიზნით. ქეისზე მუშაობის დროს მოსწავლეები ეძებენ და აანალიზებენ დამატებით, მათ შორის – მომავალ პროფესიასთან დაკავშირებულ, ინფორმაციას ცოდნის სხვადასხვა სფეროდან. მეთოდის არსი ასეთია: მოსწავლეებს სთავაზობენ რეალური ცხოვრებისეული სიტუაციის გააზრებას. ამ სიტუაციის აღწერილობა მხოლოდ პრობლემას კი არ ასახავს, არამედ ცოდნის იმ კომპლექსის გააქტიურებასაც უწყობს ხელს, რომლის ათვისება აუცილებელია მოცემული პრობლემის გადასაწყვეტად. ამასთან, თვით პრობლემას არ გააჩნია ერთმნიშვნელოვანი გადაწყვეტა. ქეის-მეთოდის გამოყენების დროს პრობლემის იდენტიფიკაცია და მისი მოგვარების გზების ძიება მასალების პაკეტის – ქეისის საფუძველზე ხდება. ქეისში მოთავსებული სიტუაცია სხვადასხვა წყაროს მეშვეობითაა აღწერილი. ეს წყარო შეიძლება იყოს სპეციალური ლიტერატურა, სამეცნიერო-პოპულარული ჟურნალები, მასმედია… ამრიგად, ქეისი მოიცავს არაერთგვაროვან ინფორმაციას განსაზღვრული პრობლემის ირგვლივ. ასეთი ქეისი ერთსა და იმავე დროს დავალებაც არის და ინფორმაციის წყაროც ეფექტური მოქმედების ვარიანტების გასააზრებლად.

ქეის-მეთოდი სხვა ტექნოლოგიებთან შედარებით შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც რთული სისტემა, რომელშიც ინტეგრირებულია შემეცნების ნაკლებად რთული მეთოდები. მასში გაერთიანებულია:

·მოდელირება,

·სისტემური ანალიზი,

·პრობლემური მეთოდი,

·გონებრივი ექსპერიმენტი,

·აღწერა,

·კვალიფიკაცია,

·დისკუსია,

·თამაში და სხვ.

მოსწავლეს (ან მოსწავლეთა ჯგუფს) დავალებად შეიძლება შევთავაზოთ მოხსენების, პროექტის ან პრეზენტაციის მომზადება.

ქეის-მეთოდი როგორც სწავლების ინტერაქტიული ხერხი მოსწავლეთა უფრო და უფრო პოზიტიურ დამოკიდებულებას იწვევს. ისინი მასში ხედავენ თამაშს, რომელიც მათ თეორიული საფუძვლების ათვისებასა და მასალის პრაქტიკული გამოყენების დაუფლებაში ეხმარება.

ქეისთან მუშაობის დროს მოსწავლეებს უყალიბდებათ:

·პრობლემის გადაჭრის,

·კომუნიკაციის,

·პრაქტიკაში საგნობრივი ცოდნის გამოყენების,

·მოლაპარაკების წარმოების,

·საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობის აღების,

·რეფლექსიის უნარები,

·ტოლერანტობა.

სასწავლო პროცესში ქეის-ტექნოლოგიას შეუძლია ხელი შეუწყოს:

·სასწავლო მოტივაციის ამაღლებას;

·ინტელექტუალური უნარების განვითარებას, რომლებიც მოსწავლეებს მომავალ პროფესიულ საქმიანობაში გამოადგებათ.

ქეისების ტიპები

·საწვრთნელი

·შემსწავლელი

·ანალიტიკური

·კვლევითი

·სისტემაში მომყვანი

·მაპროგნოზირებელი

საქმიანობის რეკომენდებული თანმიმდევრობა:

·1 ნაბიჯი – ამოცანის ახსნა

·2 ნაბიჯი – ქეის-დავალების შესახებ ინფორმაციის შეგროვება

·3 ნაბიჯი – გადაწყვეტილების მიღება

·4 ნაბიჯი – ალტერნატიული გზების ძიება

·5 ნაბიჯი – შედარებითი ანალიზი

·6 ნაბიჯი – გადაწყვეტილების პრეზენტაცია

მოსამზადებელი ეტაპი:

·ქეისის ადგილის განსაზღვრა სამუშაო პროგრამაში

·წყაროს ძებნა

·მეცადინეობის მსვლელობის აღწერა

გაცნობითი ეტაპი:

·სამუშაო პროცესში მოსწავლეთა ჩართულობა

·ოპტიმალური ფორმების არჩევა

ანალიტიკური ეტაპი:

·ჯგუფებში პრობლემების განხილვა

·გადაწყვეტილების მომზადება

შემაჯამებელი ეტაპი:

·ქეისით განსაზღვრული დასრულებული დავალების წარმოდგენა

·შედეგების დიაგნოსტიკა

შეფასების ობიექტები:

·ჯგუფებში, კლასში მუშაობაზე დაკვირვება

·დებრიფინგული გაკვეთილი

დებრიფინგი

ინგლისური ტერმინი „debriefing” ცოდნის „გამოწურვას” ნიშნავს. ეს მეთოდი პერველად ჯეფრი მიტჩელმა გამოიყენა. დებრიფინგი გულისხმობს პროცესს, რომელიც უკუკავშირს მოიაზრებს. მისი მიზანია ანალიზის საშუალებით ინფორმაციის მიღება (ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში ეს მეთოდი საერთოდ არ გამოიყენება; თუ იყენებენ – სხვა სახელით. ჩვენში უფრო პოპულარულია „რეფლექსია” და „დისკუსია” – საკამათო საკითხების განხილვა.)

რას გვაძლევს ქეის-ტექნოლოგიის გამოყენება?

პედაგოგს მისი მეშვეობით შეუძლია:

·თანამედროვე სასწავლო-მეთოდური რესურსების ბაზაზე წვდომა;

·მოქნილი სასწავლო პროცესის ორგანიზება;

·გაკვეთილის ნაკლებ დროში მომზადება;

·კვალიფიკაციის უწყვეტი ამაღლება;

·სასწავლო პროცესის ზოგიერთი ელემენტის განხორციელება არასაგაკვეთილო დროს.

მოსწავლეს:

·დამატებით მასალაზე მუშაობა;

·კონსულტაციის ბაზაზე მუდმივი წვდომა;

·საატესტატო გამოცდებისთვის დამოუკიდებლად მომზადება;

·ჯგუფის სხვა წევრებთან ურთიერთობა;

·თანამედროვე საინფორმაციო ტექნოლოგიების დაუფლება.

საკვანძო კომპეტენციები

„საკვანძო კომპეტენციები” (key skills) წარმოადგენს სხვა სპეციალური, საგნობრივად ორიენტირებული კომპეტენციების გასაღებს, საფუძველს. საკვანძოს კი იმიტომ უწოდებენ, რომ მათი როლი არსებითია ნებისმიერი სპეციალობითა და პროფესიით საქმიანობისთვის. მათი მნიშვნელობა იმისდა მიხედვით იზრდება, რამდენად ითხოვს გარემო ადამიანისგან ცვლილებებთან შეგუების უნარს. საკვანძო კომპეტენციების განვითარების დონე მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს საქმიანობის ხარისხსა და მის პროდუქტიულობას. ადამიანის ინდივიდუალური ცხოვრების გზაზე ეს აისახება მის წარმატებებში პრაქტიკული საქმიანობის ნებისმიერ სფეროში, პროფესიულ, საზოგადოებრივ თუ პირად ცხოვრებაში.

„საკვანძო კომპეტანციების” განსაზღვრისადმი ერთიანი მიდგომა ამჟამად არ არსებობს, მაგრამ შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ მათი არსებითი ნიშან-თვისებები: საკვანძო კომპეტენციები წარმოადგენს უნივერსალურ მენტალურ საშუალებებს, ადამიანისთვის მნიშვნელოვანი მიზნების (შედეგების) მიღწევის ინსტრუმენტებს (ხერხებს, მეთოდებს); საკვანძო კომპეტენციები ხელს უწყობს რთულ ვითარებაში შედეგის მიღებას; საშუალებას აძლევს ადამიანს, დამოუკიდებლად თუ სხვებთან თანამშრომლობის გზით მოაგვაროს პრობლემები, ე.ი. „მოერიოს” სირთულეებს, რომელთა გადასალახავად მზა საშუალებების სრული კომპლექტი არ არსებობს

„…ენა უმალ ზღვარს ჰგავს, რომლის გადალახვამაც, შესაძლოა, სიტყვის ზებუნებრივი თვისებები აღმოგაჩენინოს; ენა მოედანია, რომელიც წინასწარაა მომზადებული მოქმედებისთვის.

ის ერთდროულადაა შეზღუდვაც და შესაძლებლობების დიაპაზონის აღმოჩენაც…”

როლან ბარტი, „წერის ნულოვანი დონე”

ბარტის ამ ციტატის აზრი შეგვიძლია მეტაფორულად გადმოვიტანოთ ენიდან ადამიანის ცნობიერებაზე… ცნობიერებაც (და მერე ცხოვრებაც) ხომ ერთგვარი სცენაა, წინასწარ მომზადებული სპექტაკლისთვის… ამ სპექტაკლების შემოქმედი ისევ ჩვენი ცნობიერებაა, ყველა საჭირო შემთხვევისთვის მყარ დისკზე აქვს შენახული სიუჟეტები (გაიხსენეთ ფრაზეოლოგიზმი: „რა სპექტაკლებს დგამ?”)

ემოციები, გრძნობები, განცდები მთავარი პერსონაჟები არიან… წინასწარმოცემული სცენარის განვითარება დიდ ინტერესს არ უნდა იწვევდეს, მაგრამ ცნობიერება ახალი პერსონაჟებით ჩანაცვლებულ სპექტაკლს სიახლედ აღიქვამს… და ეს ასეცაა. ახალი პერსონაჟების თამაშში არის რაღაც მომხიბვლელი, რადგან განსხვავებული ელემენტები არიან. ერთ მშვენიერ დღეს (ან საღამოს) პერსონაჟი სცენარს (ავტორს) აღარ დაემორჩილება და იწყებს სიუჟეტის შეცვლას… აი, ეს არის საინტერესო და აქედან იწყება ბარტისეული „შესაძლებლობების დიაპაზონის” აღმოჩენაც… წინასწარმოცემულობის გადალახვა… კოლექტიური ცნობიერებიდან გასვლა, კლიშეების დაძლევა, სტერეოტიპების მსხვრევა… ეს არის მდგომარეობა, როდესაც ენა (შესაბამისად, ცნობიერება) გადის საზღვრებიდან და სრულიად განსხვავებული პარამეტრების განზომილებაში ხვდება. ეს განზომილება შეიძლება აღიწეროს, როგორც ცნობიერების კვანტურობა, თუმცა, როგორც მეცნიერები ამბობენ, კვანტურობის აღწერა კლასიკური მეთოდებით შეუძლებელია… მხოლოდ მეტაფორულად და არაპირდაპირ… ასე რომ, მეც მეტაფორულად გამოვიყენებ.

ვფიქრობ, გასეტი ერთგვარად განავრცობს ბარტის აზრს, როდესაც მეტყველების აქტზე საუბრობს: „ენა გამოთქმის განუსაზღვრელი შესაძლებლობებითაა სავსე, ამიტომ მეტყველება შედგება არა მხოლოდ იმისაგან, რასაც თავისთავად ამბობს, არამედ იმ შესაძლებლობების აქტუალიზაციისაგან, გამოთქვას რამე მთელი სიტუაციის მნიშვნელობის გაცნობიერებით…” (გასეტი, ადამიანი და ხალხი”).

ამ შემთხვევაში გასეტი საუბრობს ზეპირ მეტყველებაზე და იმაზე, როგორ შემოდის მეტყველების პროცესში მთელი გარემო, ის კონტექსტი, რომელშიც მეტყველება მიმდინარეობს. მათ შორის: მსმენელები, საგნები, მოვლენები… ყველაფერი, რაც „იქ და მაშინ” ხდება. ამდენად, ასეთი უბნობა უნიკალურია და მისი განმეორება შეუძლებელი. გასეტი ასეთ კომუნიკაციაში გულისხმობს ნებისმიერ დეტალს, მაგალითად, საუბრობ და გარეთ თოვა იწყება…  ყველაფერი ჩართულია აზრის ამ უნიკალურ ინტერპრეტაციაში, არა მარტო ენა… „ენა” ხდება ყველაფერი, რაც გარშემოა და ატარებს გარკვეულ და შემავსებელ მნიშვნელობას მთლიანი აზრის გადმოსაცემად…. ამიტომ ის გასულია ჩვეულებრივი საზღვრებიდან და ტრანსპერსონალურია.

პოეზიის ენის კვანტურობას კი კარგად ხსნის ოქტავიო პასი: „პოეზია, გარდა იმისა, რომ მეტყველების ფაქტად რჩება, იგი, ამავე დროს, მის საზღვრებს გარეთაც იჭრება… ენის სტიქიის მოძრაობაში ჩაფლული, მისი ნაწილაკების გადაადგილებით გართული პოეტი ან თვითონ ირჩევს სიტყვებს, ან სიტყვები ირჩევენ პოეტს…”

როგორია საზღვრებს გარეთ „გაჭრილი” ენა…? ეს ის მდგომარეობაა, როდესაც სუბიექტი და ობიექტი დაკარგულია, როდესაც შინაგანი და გარეგანი გახსნილია ერთმანეთში, როცა შინ და გარეთ აღარ არსებობს… პოეტი, რომელსაც ჰგონია, რომ სიტყვებს არჩევს აზრის გადმოსაცემად, სხვა ფოკუსიდან ისე ჩანს: რომ სიტყვები არჩევენ მას… აქ ისევ ბარტის პოსტმოდერნული მეტაფორა გამოგვადგება „ავტორის სიკვდილის” შესახებ. პოეტი -მედიუმია… ის, უბრალოდ, გამტარია… რომელი განზომილების აზრის გამტარი…? ამაზე ღირს ფიქრი, რადგან პოეზია (ისევე, როგორც მთლიანად, ლიტერატირა) შეუძლებელია ყოველთვის „ღვთაებრივი” აზრის მიმღები იყოს…

ცნობიერების ტრანსპერსონალურ მდგომარეობაში პოეტის პიროვნული „მე” იშლება, იფანტება… ხან სუბიექტი ობიექტად იქცევა… ხან – ყველად და ყველაფრად… „მე შენ ვარ” – ამბობს ნოვალისი. მე – ეს სხვაა (ლაკანი), მე – ასეთი სიტყვა არ არსებობს (პრიგოვი)…

პაატა შამუგიას ერთ ლექსში – „ლინგვისტიკის წრე”- სწორედ ასეთი „კვანტური გასვლაა” აღწერილი: როდესაც პოეტი „სუპერპოზიციაშია” (ესეც მეტაფორულად) ხდება ის სიტყვა, რასაც წერს:

გამუდმებით ასეა:

ვხდები ის სიტყვა, რომელიც მე მომემართება,

და ყველა სიტყვა, რომელიც მე მომემართება,

და მახსენებს სივრცის სიმყარეს,

ცდილობს, მომცეს თავისი სახე,

თავისი გარსი და სურვილთა მყიფე ლოგიკა…..

………..

და მე – პოეტი,

მე – მეძავი,

მე – პატრიარქი,

მე – ტერორისტი,

ლიბერალი,

ავტომრბოლელი,

მე – ცირკის მუშა,

გენიოსი და ღვთისმშობელი…

……………….

და ძილის წინ უკვე იმდენი ვარ,

ყველაფერს აზრი ეკარგება,

თვლას – მითუმეტეს….”

პოეტი იმ განზომილებიდან გველაპარაკება, სადაც სიმყარე არ არის და ამიტომ უფრთხის სიტყვებს, როგორც მნიშვნელობის და ფორმის მქონე ელემენტებს, რომლებიც მას სადღაც კვანტურ და ტალღურ განზომილებაში „სივრცის სიმყარეს” ახსენებს… ამგვარ სუპერპოზიციაში მყოფი კი ერთდროულად არის: პოეტი, მეძავი, პატრიაქი, ტერორისტი, ლიბერალი, პრეზიდენტი და ასე შემდეგ….

ცნობიერების კვანტურ მდგომარეობას განსხვავებულად აღწერს პოეტი დათო ყანჩაშვილი. მისთვის სასრულობა და უსასრულობა მატრიოშკების სამყაროთია წარმოდგენილი: ყველაფერი ერთმანეთშია ჩალაგებული, ყველაფერი ერთმანეთში იხსნება და გაგადის და, საბოლოოდ, პოეტი აერთიანებს, მასშია ეს ყველაფერი:

„ჩემში შენ,

შენში ბავშვი,

ბავშვში მარტივი სამყარო.

მარტივ სამყაროში

უშნოდ დახატული სახლები,

სახლებში ადამიანები,

ადამიანებში

გრძნობები და შეგრძნებები,

შეგრძნებებში და გრძნობებში

სხვა ადამიანები.

სხვა ადამიანებში ერთმანეთი და

ბავშვები.

ბავშვებში დიდები,

დიდებში მოხუცები,

მოხუცებში მკვდრები,

მკვდრებში

მოხუცები,

მოხუცებში დიდები,

დიდებში ბავშვები.

ბავშვებში მარტივი სამყარო

და უშნოდ დახატული სახლები („მატრიოშკების სამყარო”).

პოეტი რატი ამაღლობელი კი ამ განზომილების დროისა და სივრციდან გასვლას ასე გამოხატავს:

მინდა გამოსვლა წამიდან,

ვეებერთელა ცა მინდა.

ვიწრო ბილიკის მაგიერ

ათი ათასი გზა მინდა.

გზა მინდა მნათობებიდან,

შენკენ მავალი გზა მინდა…..

ყველა ვარსკვლავში წვა მინდა,

ყველა ვარსკვლავში სვლა მინდა,

ყველა ვარსკვლავის ცვლა მინდა,

მინდა გამოსვლა წამიდან,

ვეებერთელა ცა მინდა… („სეკვენცია”)

P.S. და ბოლოს, პოეტებო (და არა მარტო): სამყარო ფაქტი არც გინდათ და არც არის… ის შესაძლებლობაა, ქმნადობა კი თქვენს ხელთაა!

აუცილებელია იმის ცოდნა – როგორ ფუნქციონირებს ჩვენი ორგანიზმი, რა შემთხვევაშია ორგანიზმის სისტემა ჯანმრთელი. უნდა ვისწავლოთ სხვადასხვა წყაროებიდან ინფორმაციის შეგროვება და ანალიზის უნარის გამომუშავება. მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის განსხვავებული დამოკიდებულება მხოლოდ მაშინ ყალიბდება, როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეებს თანამოაზრეებად მიიჩნევს.

ჩვენ თუ მოსწავლეებს ლექციის სახით გავესაუბრებით, უნდა მოვიწვიოთ ექიმები, ფსიქოლოგები. აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ თვალსაჩინოება. სადემონსტრაციო მასალა წინასწარ უნდა მოვამზადოთ და ჩვენების შემდეგ გავმართოთ დისკუსია და კამათი. მასწავლებელი ამ დროს მაკოორდინებელ ფუნქციას უნდა ასრულებდეს. თვალსაჩინოების მასალად შეიძლება გამოვიყენოთ პლაკატები, ფილმები, ზოგიერთი მათგანი შეიძლება მოსწავლეებსაც დავამზადებინოთ.

თამბაქოს მოხმარების შედეგად გამოწვეული მავნე შედეგების შესახებ მშობლების სრულყოფილი ინფორმირება აუცილებელი მომენტია, რომელიც კრავს ოჯახს მოზარდსა და სკოლას.

რატომ იწყებენ მოზარდები სიგარეტის მოწევას? იმიტომ, რომ ეწევიან მათი მეგობრები, მშობლები, უფროსი და-ძმები. ჩვენ მათ უნდა მივაწოდოთ ინფორმაცია, რომელზეც ისინი არასდროს დაფიქრებულან.

მშობელი ვალდებულია, დააინტერესოს ბავშვი მისი გარეგნობით. უნდა აუხსნას, იფიქროს, როგორი დამოკიდებულება ექნება მის მიმართ მეგობრებს, თუ მისი პირიდან და თმებიდან, ტანსაცმლიდან თამბაქოს კვამლის უსიამოვნო სუნს იგრძნობენ. ადამიანი, რომელიც არჩევანს სიგარეტის სასარგებლოდ გააკეთებს, კონტროლს კარგავს ცხოვრებაზე.

ბიოლოგიის მასწავლებელი კი ვალდებულია პრაქტიკულად თუ თეორიულად დაანახოს ბავშვს თამბაქოს წევის პლიუსები თუ მინუსები. ამისათვის ვიხილავ თემას: ,,თამბაქოს მოწევის გავლენა ორგანიზმზე” თამბაქოს მოხმარების მოკლე და გრძელვადიანი შედეგები.

გაკვეთილის მიზანი:

1.მოსწავლეთა დარწმუნება რომ სიგარეტის წევა მხოლოდ უარყოფით შედეგებს იწვევს.

2.სიგარეტის წევისადმი დადებითი არჩევნის უარყოფითად შეფასება.

შედეგი:

ბიოლ.VIII9. მოსწავლეს შეუძლია გაანალიზოს ადამიანისთვის ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობა.

ბიოლ.VIII.9.5. მოიპოვებს ინფორმაციას და აანალიზებს თამბაქოს წევის და ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარების მავნე გავლენას ორგანიზმის სხვადასხვა სისტემის ფუნქციონირებაზე.

ბიოლ.VIII.9.6. გეგმავს და მონაწილეობს სასკოლო პროექტებში (მაგ., ,,თამბაქოს მოხმარება თანატოლებში, რისკები და მისი აცილების გზები”) ჯანსაღი ცხოვრების წესის დასამკვიდრებლად.

გაკვეთილის შინაარსი

გაკვეთილის მსვლელობაში გამოვიყენებ თამაშს ,,პლიუსები და მინუსები”. ბავშვებს ვესაუბრები იმ უარყოფით შედეგებზე, რომელიც ვლინდება სიგარეტის მოწევისთანავე.

1)ხშირდება გულისცემა, იზრდება არტერიული წნევა. ხდება ყელის ლორწოვანი გარსის გაღიზიანება, ნახშირგაზის სისხლში შეღწევა, ფილტვებში კანცეროგენების მოხვედრა, ჰაერის მოწამვლა, თვალის ლორწოვანი გარსის გაღიზიანება. აგრეთვე იწვევს სხვა უარყოფით შედეგებსაც: მშრალი ხველა, არასასიამოვნო სუნი პირის ღრუდან, კბილებზე ყვითელი ნადების წარმოქმნა, მეხსიერებისა და მხედველობის დაქვეითება, ორგანიზმის ბრძოლისუნარიანობის დაქვეითება. თამბაქოს გრძელვადიანი მოხმარების უარყოფითი შედეგებია: ავთვისებიანი სიმსივნე, ფილტვების, ბრონქების, პირის ღრუს, ენის, საყლაპავი მილის დაავადებები. აგრეთვე სტენოკარდია, მიოკარდის ინფარქტი, ინსულტი, არტერიული ჰიპერტენზია, პნევმონია, გრიპი, ტუბერკულიოზი, ჰეპატიტი, კოლიტი და სხვა. იმისთვის რომ მოვაწყო თამაში „პლიუსები და მინუსები” კლასს ვყოფ 4 ჯგუფად. ჯგუფი ირჩევს ლიდერს. იგი წარმართავს მსვლელობას და ქაღალდზე იწერს პასუხებს.

I ჯგუფის ამოცანა

სიგარეტის წევის მოკლევადიანი უარყოფითი შედეგების ჩამოთვლა.

II ჯგუფის ამოცანა

სიგარეტის წევის გრძელვადიანი უარყოფითი შედეგების ჩამოთვლა.

III ჯგუფის ამოცანა

სიგარეტის წევის გრძელვადიანი დადებითი შედეგების ჩამოთვლა.

IV ჯგუფის ამოცანა

სიგარეტის წევის მოკლევადიანი დადებითი შედეგების ჩამოთვლა.

პასუხისთვის გამოყოფილია 3 წუთი. პასუხი ცხადდება ლიდერის მიერ. თითოეულმა ჯგუფმა პასუხი უნდა გასცეს ოთხივე საკითხს. სწორ პასუხზე – 3 ქულა, არასრულყოფილ პასუხზე – 1 ქულა, არასწორ პასუხზე – 0 ქულა.

შემდეგ ვუსვამ კითხვებს:

დაასახელეთ თამბაქოს ფოთლის ქიმიური შემადგენლობა

პასუხი: – თამბაქოს ფოთლის ქიმიური შემადგენლობაა ნიკოტინი 1-4%, ნახშირწყლები 2-20%, ორგანული მჟავები 5-17%, ცილები 1-13%, ეთერები 0,1-1,7%.

კითხვა: რა გავლენას ახდენს ადამიანის ორგანიზმზე ნიკოტინი?

პასუხი: ნიკოტინი ჩასუნთქულ კვამლთან ერთად ჩადის ფილტვებში, სწრაფად გადადის ფილტვებში და თავის ტვინს 8 წამში აღწევს.

კითხვა: რამდენი ღერი სიგარეტი უნდა მოწიოს ადამიანმა, რომ მის ფილტვებში 1ლ. ფისი დაილექოს?

პასუხი: თუ ადამიანი დღეში 20 ღერ სიგარეტს ეწევა, 1 წელში მის ფილტვებში 1ლ. ფისი დაილექება.

კითხვა: რა გავლენას ახდენს 1 ღერი მწეველზე?

პასუხი: მწეველის სიცოცხლე 7 წუთით მცირდება.

კლასს ვუხსნი, რომ ვინც სიგარეტის მოწევას გადაწყვეტს, სულ სხვა ადამიანად ყალიბდება. ამისთვის ვაჩვენებ წინასწარ მომზადებულ ნახატს, რომელზეც ნაჩვენებია ჩაყვითლებული კბილები, ან კოჭლობით მიმავალი ადამიანი და სხვა.

ვუხსნი, რომ უნდა ჩავატაროთ სიგარეტის წევასთან დაკავშირებული ანკეტირება. ბავშვებმა პასუხი უნდა მიიღონ. მათ კითხვები უნდა დაუსვან ოჯახის წევრებს, ნათესავებს, მეზობლებს, შემდეგ მიღებული პასუხები გავარჩიოთ და გავმართოთ დისკუსია. აღმოჩნდა, რომ უმრავლესობამ სიგარეტის წევა თანატოლების ძალდატანებით, სხვას რომ არ დაეცინა, იმის გამო დაიწყო. ახლა ძალიან წუხს, რომ სიგარეტს ეწევა.

შემდეგ კლასს ვუსვამ შეკითხვას: როგორი ბავშვი ექცევა სხვისი გავლენის ქვეშ?

პასუხი: რომელსაც არა აქვს მტკიცე ხასიათი, რომელსაც აკლია თვითდაჯერება. იმისთვის რომ, თვალნათლივ დავანახო რა გავლენას ახდენს ადამიანის ორგანიზმზე სიგარეტის მოწევა, ვატარებ ცდას. ცდის ჩატარებისთვის საჭიროა:

1.პლასტმასის გამჭირვალე ბოთლი;

2.პლასტილინი;

3.რეზინის მილი 5-7სმ;

4.ბამბა;

5.სიგარეტი (უფილტრო);

6.ასანთი.

სამუშაოს მიმდინარეობა

ბოთლის საცობზე უნდა ამოიჭრას რეზინის მილის დიამეტრის ხვრელი, რეზინის მილი მოთავსდება ხვრელში. გარშემო შემოვავლოთ პლასტილინი. მანამდე ბოთლის ფსკერზე მოვათავსოთ ბამბის მცირე ბურთულები ისე, რომ ფსკერი დაიფაროს. ხელის მოჭერით გამოვდევნოთ ბოთლიდან ჰაერი, მოვუკიდოთ სიგარეტს ცეცხლი და მოვათავსოთ იგი რეზინის მილში მოკიდებული ხელით გარეთ, რასაც ბოთლში ჰაერთან ერთად თამბაქოს კვამლის მოხვედრაც მოჰყვება (ბოთლზე ხელის გაშვება უნდა მოხდეს ნელა და თანაბრად) შევხედავთ ბოთლს და გავაკეთებთ დასკვნას

1.როგორ გამოიყურება ბამბის ბურთულები?

2.რას ფიქრობთ როგორ გამოიყურება მწეველის ზემო სასუნთქი გზები და ფილტვები თამბაქოს კვამლის შესუნთქვისას? რა შედეგი შეიძლება გამოიწვიოს ამან?

შემდეგ ამოვიღოთ ბამბა ბოთლიდან და წავუსვათ იგი ცოცხალი მცენარის ფოთოლს. დავაკვირდეთ რა მოუვა მცენარეს. შემდეგ ბავშვებს მივცემ დავალებას, მოიფიქრონ და დაახასიათონ სიგარეტისგან გამოწვეული თითო დაავადება.

შემდეგ კი ბავშვებს ავუხსნი, რომ საზღვარგარეთის ქვეყნებში სულ უფრო ძლიერდება თამბაქოს წევის საწინააღმდეგო გამოსვლები. დასავლეთის ქვეყნებში თამბაქოს წევა გუშინდელი დღის მოდად ითვლება, ხოლო ცხოვრების ჯანსაღი წესი დღევანდელ და ხვალინდელ მოდად. ამერიკაში სიგარეტის წევა ცოდვად ითვლება და ასეთ ადამიანს გაუნათლებელს უწოდებენ. მან არ იცის, რომ ის მარტო საკუთარ ჯანმრთელობას კი არ სპობს, არამედ საკუთარი ოჯახის წევრების და გარს მყოფი ადამიანების ჯანმრთელობასაც აზიანებს.

დღეს საქართველოს როგორც არასდროს ისე უჭირს. ამიტომ ყოველმა ახალგაზრდამ ჯანსაღი ცხოვრების წესით უნდა იცხოვროს. მხოლოდ უძლური ვერ გაუმკლავდება იმ ცდუნებას, რასაც სიგარეტის წევა ჰქვია.

1.ნ.ზაალიშვილი , ნ.იოსებაშვილი ბიოლოგიაVIII-X კლასი

2.თერაპიული ცნობარი -ავტორი ვ.ალადაშვილი, გ.ბახტაძე, ო,ბათიაშვილი…….

3.ჟურნალი მკურნალი N-20 -2013წ

ლიანა ოქრომჭედლიშვილი

საგარეჯოს რაიონის კაკაბეთის საჯარო

სკოლის ბიოლოგიის მასწავლებელი

მშობლებსა და მოზარდებს შორის დაძაბული ურთიერთობის ეტაპი ბევრს გაუვლია, ბევრს კი გასავლელი აქვს. რა გზით იმართება კრიზისი, როგორ ხერხდება დაძაბულობის განმუხტვა, დროულ დათმობაზე წასვლა, რომ ორი მოსიყვარულე მხარე ბარიკადების სხვადასხვა მხარეს არ დარჩეს? მშობელმა დროებით მაინც უნდა  შეწყვიტოს ზემზრუნველობა და მოზარდის კონტროლი თუ პირიქით, უმჯობესია, რომ მეტი სიმკაცრით მოექცეს? პედაგოგიკის დოქტორმა და 18-წლიანი სტაჟის მქონე მასწავლებელმა რებეკა დერლეინიმ ამ თემაზე დიდხანს იმუშავა და გარკვეულ დასკვნებამდე მივიდა:

„საშინაო დავალება მშობლებისთვის განკუთვნილი არ არის – ეს ყველას უნდა გვახსოვდეს! რაც არ უნდა მოხდეს, არ ჩაეწეროთ იმ მოხალისე უფროსების სიაში, რომლებიც შვილების ნაცვლად წერენ საშინაო დავალებებს. ასეთი ქცევა თანაბრად აზარალებს ყველას, გამონაკლისის გარეშე. თავად განსაჯეთ:

შვილების მაგივრად საშინაო დავალების შესრულებით თქვენ აღიარებთ, რომ: ა). ბავშვი უმწეო და არცთუ ჭკვიანია – ნორმალურად დავალებასაც კი ვერ ართმევს თავს; ბ). მასწავლებელი უმეცარია – ვერ განუსხვავებია ერთმანეთისგან მეცხრეკლასელის მიერ  შესრულებულ დავალება და რთული პროექტი, რომელსაც ის მშობელთან ერთად ამზადებს; გ). შეურაცხყოფთ სკოლის კოლექტივს, რადგან ზოგადად პატივს არ სცემთ მის საქმიანობას. მისი ორიენტირი კი თქვენი შვილის განათლებაა;  დ). საშინაო დავალების მიხედვით მასწავლებელი ადგენს, როგორ აითვისა კლასმა თემა და არის თუ არა მზად ახლის ასათვისებლად. „გამრჯე” მშობელი ხელს უშლის ამ პროცესის განვითარებას და შეცდომაში შეჰყავს მასწავლებელი/ სკოლა; ე). თქვენ ღიად აჩვენებთ შვილს, რომ კარგი ნიშნისთვის ტყუილის თქმა შეიძლება.

 

მოზარდის ნიშნები მისი საქმეა – კიდევ ერთი პრობლემა, რომელსაც მასწავლებლები ხშირად აწყდებიან: ნიშნის მიმართ გამოხატული არაჯანსაღი ინტერესი. თანამედროვე მშობელს საშუალება აქვს მასწავლებელთან ცოცხალი ან ელექტრონული ფოსტის მეშვეობით დაამყაროს კავშირი, გააკონტროლოს შვილის აკადემიური მოსწრება. ასეთი ტიპის კომუნიკაციით მშობელი ხშირად ბოროტად სარგებლობს.  მაგალითად, ის სწრაფი შეტყობინების სახით იღებს ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რა ნიშანი მიიღო ბავშვმა, მომენტალურად რეაგირებს – ურეკავს მასწავლებელს და განაწყენებული ტონით ამცნობს: „ამ წამს ვნახე, რა მიიღო დღევანდელ საკონტროლოში ჩემმა შვილმა. ჯერ არ დავლაპარაკებივარ, მაგრამ როგორც კი სახლამდე მივაღწევ, ვუჩვენებ სეირს. მანამდე, იქნებ თქვენ ამიხსნათ რა შეეშალა?”

ერთი შეხედვით, ამაში ცუდი არაფერია, მაგრამ მოზარდი ჯერ ისევ გაკვეთილებზეა, სკოლიდან არ დაბრუნებულა, მშობელი კი საქმის გარჩევას ცდილობს. მშობელმა საკუთარი თავი უნდა წარმოიდგინოს ბავშვის ადგილას. წარმოიდგინეთ, თქვენ ხართ მოზარდი და გრძნობთ მშობლების ინტენსიურ ყურადღებას, თითქოს მუდმივად ლუპის ქვეშ იმყოფებოდეთ. მოგეწონებოდათ მუდმივი კონტროლი? განმარტებების მიცემა დაშვებულ  შეცდომებთან დაკავშირებით? პირადად, ალბათ სირცხვილისგან მოვკვდებოდი ჩემს მშობლებს რომ გაეგოთ, რა ნიშნებს ვიღებდი მაღალ კლასებში. მაგრამ მაშინ არ არსებობდა ელექტრონული დღიურები და თუ დაბალ ნიშანს მივიღებდი, უბრალოდ, ვიცოდი, რომ მანამდე უნდა გამომესწორებინა, ვიდრე მასწავლებელი ჩემს ქულებს შეაჯამებდა. ჩემს თავს ხელში ავიყვანდი ხოლმე და გიჟივით ვიწყებდი მეცადინეობას. საბოლოოდ, იმ შედეგს ვაჩვენებდი, რაც ჩემს შესაძლებლობებს შეესაბამებოდა და მშობლებიც ამას ნორმალურად აღიქვამდნენ.

მიეცით შვილებს იმის უფლება, რომ ბოლომდე მიიყვანონ საქმე, იბორძიკონ და ზოგჯერ წაიქცნენ კიდეც, მერე კი თავად გამოასწორონ შეცდომები. თუ ამის საშუალებას არ მისცემთ და ყოველი ფეხის ნაბიჯზე გაუკონტროლებთ, დიდ ზიანს მიაყენებთ.

მოზარდი და სკოლა: როდის უნდა ჩაერიოს მშობელი – არსებობს მომენტი, როდესაც მშობლის ჩარევა აუცილებელია. თუკი მოზარდის ნიშნები სტაბილურად იკლებს, ეს იმის მაჩვენებელია, რომ მოსწავლის თავს რაღაც ხდება. აუცილებელია მასთან საუბარი, მიზეზის გარკვევა. ბავშვთან საუბრის მერე, კარგი იქნებოდა მასწავლებელსაც გასაუბრებოდით, მოგესმინათ მისი მოსაზრებები. თუკი გაარკვევთ, რომ მიზეზი სიზარმაცეა, დაუწესეთ მას გარკვეული შეზღუდვები. „პრივილეგიების” აღდგენა ნიშნების გამოსწორების პარალელურად ხდება. არ დაგავიწყდეთ, რომ თქვენი შვილის სწავლა-განათლებისა და მისი სულიერი წონასწორობის საკითხი ყველაზე მნიშვნელოვანია. არ შექმნათ სიტუაცია, როდესაც ყველა გარკვეულ ძალ-ღონეს ხმარობს სიტუაციის გამოსასწორებლად, მოზარდის გარდა.

როგორ დავეხმაროთ მოზარდს სკოლაში – განვიხილოთ რამდენიმე მეთოდი, რომელთა დახმარებით მშობლები მოზარდის მხარდაჭერას შეძლებენ.

გამოხატეთ მოზარდის ცხოვრებისადმი ინტერესი. მოუსმინეთ მას, დაუსვით შეკითხვები, არ დაგავიწყდეთ, რაზე საუბრობდით წინა ჯერზე. ბავშვები  შესანიშნავად ასხვავებენ მათ მიმართ გამოხატულ ნამდვილ ინტერესსა და „მომაბეზრებელ ვალდებულებას”.

იარეთ სასკოლო ღონისძიებებზე, თამაშებზე, თეატრალურ დადგმებზე, ყველგან, სადაც თქვენი შვილები მონაწილეობენ და სადაც თქვენი, როგორც მაყურებლის დანახვას ისურვებდნენ. თუკი თქვენი იქ ყოფნა აღიზიანებთ და ამაში გამოგიტყდებიან, აღარ იაროთ და არ აგრძნობინოთ თავი დამნაშავედ იმის გამო, რომ გულახდილები იყვნენ თქვენთან.

გაუშვით ბავშვები სავარჯიშოდ, გაძლიერებული სწავლების ან არჩეული პროფესიის გაცნობისთვის განკუთვნილ ბანაკებში, ღონისძიებებზე. იმის ნაცვლად, რომ მათი სასკოლო მეცადინეობები ეჭვიანად აკონტროლოთ, მიეცით სკოლის გარეთ განვითარების საშუალება.

უზრუნველყავით მოზარდები მათთვის აუცილებელი რესურსებით ან დაეხმარეთ ამ რესურსების მოძიება-მიღებაში: საკანცელარიო ნივთები, კომპიუტერი, წიგნები და ა.შ.

აჩვენეთ საკუთარი დისციპლინისა და სამუშაო ჩვევების მაგალითები. თუ ბავშვები ყოველდღიურად ხედავენ, როგორ უნდა გამოიყურებოდეს ორგანიზებული მუშაობა,  აუცილებლად შეითვისებენ თქვენგან საჭირო, სასარგებლო ჩვევებს.

ხაზი გაუსვით განათლების მნიშვნელოვნებას. დაანახეთ მოზარდებს, ბავშვებს, რომ სწავლა მთელი ცხოვრების განმავლობაში შეძლება: ჩაეწერეთ რაიმე კურსებზე, მასტერ-კლასებზე, გააფართოვეთ თქვენი ჰორიზონტები. გახსოვდეთ, რომ მოზარდები ბევრად ღრმად აღიქვამენ თქვენს ქცევებს, ვიდრე სიტყვებს.

მიეცით მოზარდს უფლება სახლში მოაწყოს სხვადასხვა წრეების შეხვედრები.  უზრუნველყავით გასამასპინძლებელი საკვებით.

გამოიყენეთ სახლში წამახალისებელი სტიმულების სისტემა. ოჯახის წრეში აღნიშნეთ მოზარდის  წარმატება.

მშობლები არაჯანსაღად და ზედმეტად ერევიან ბავშვის ცხოვრებაში – არასწორია, როდესაც დავალებების შესრულებისა და ბავშვისთვის ვადების შესახსენებლად მასწავლებელს დავალების ინტერნეტში განთავსებას ან ფოსტაზე გამოგზავნას თხოვთ. რა თქმა უნდა, სასიამოვნოა ყოველთვის ყველაფრის საქმის კურსში ყოფნა, მაგრამ მოზარდებმა თავად უნდა გამოიჩინონ პასუხისმგებლობა და ჩაიწერონ დავალებები, არ უნდა იყვნენ დამოკიდებულები თქვენს შეხსენებაზე. თუკი თქვენ გაქვთ ინფორმაცია დავალებების შესახებ, გამოიყენეთ ის საკუთარი გადაწყვეტილებების მისაღებად (მაგალითად, არ მისცეთ ბავშვს ნება ისეირნოს მთელი საღამო, როდესაც მეორე დღეს საკონტროლო აქვს), მაგრამ არ გაათავისუფლოთ ის პასუხისმგებლობისგან.

არასწორია, როდესაც სხვა ადამიანებს ჭკუას ასწავლით, როგორ უნდა აკეთონ თავიანთი საქმე. თქვენთვის რამდენიც გინდათ იმდენი იფიქრეთ, რომ შეგიძლიათ მასწავლებელზე უკეთ ასწავლოთ ან მწვრთნელზე უკეთ ავარჯიშოთ, მაგრამ ნამდვილად ზედმეტია ამის შესახებ პროფესიონალ მასწავლებლებთან საუბარი და მათთვის შენიშვნების მიცემა.

არასწორია, როდესაც ყოველდღიურად ახსენებთ მოზარდს სად და როდის უნდა წავიდეს – ვარჯიშზე, წრეზე. ისინი ვერასდროს შეძლებენ დაგეგმონ ან მიჰყვნენ გასაკეთებელი საქმეების გეგმას თუ მათ ცხოვრებაში მარადიული მაღვიძარას როლს შეასრულებთ.

არასწორია, როდესაც მასწავლებლებს ურეკავთ და იგებთ მოზარდის დავალებას. თუ თქვენი შვილები გაკვეთილს არ უსმენდნენ, ისინი თვითონ უნდა მივიდნენ მასწავლებელთან ან ინფორმაციის მოპოვების სხვა გზა გამონახონ. მოზარდის ნაცვლად ამის კეთებით ხელს უწყობთ მათ გაზარმაცებას.

არასწორია, როდესაც მასწავლებლებს საშინაო დავალების გადავადებას, შეცდომების პატიებას, თქვენი შვილებისთვის გამონაკლისის დაშვებას თხოვთ. მოზარდებმა თვითონ უნდა აგონ პასუხი საკუთარ სიზარმაცესა თუ უყურადღებობაზე. თუ თქვენ მათ ახლა დაიცავთ, სამომავლოდ თავიანთი სისუსტეებისთვის პასუხი მაინც მათ მოეკითხებად.

არასწორია, როდესაც მოზარდის ყველა რვეულსა და წიგნაკს ამოწმებთ. მიეცით მას თავისუფლება საკუთარი მუშაობის მეთოდები დამოუკიდებლად ეძიოს. შესაძლოა მისი ჩაწერის მანერა თქვენთვის სრულიად გაუგებარი იყოს, მაგრამ თვითონ ბავშვი შესანიშნავად იგებს საკუთარ ჩანაწერებს”.

2012 წელს 100 000 ამერიკელ მოსწავლეს ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომის მცდარი დიაგნოზი დაუდგინდა. ქართულ სკოლებშიც სულ უფრო ხშირად ისმის ეს ტერმინი. ამ სინდრომის მაჩვენებლებიდან რამდენიმე – პრობლემები დავალებებზე კონცენტრირებისას, ყურადღების გაფანტვა, მოუსვენრობა –  ერთობლიობაში აგრეთვე  მოწყენილობის სიმპტომებია, რაც შეიძლება ნებისმიერ ადამიანს დაემართოს, თუკი მას საათობით მისთვის უინტერესო, გაუგებარ, უმიზნო საკითხებზე ყოველგვარი თვალსაჩინოების, ყურადღების გადართვის საშუალების გარეშე, მონოტონურად ესაუბრებიან. ჩვენი მოსწავლეებისათვის სასწავლო პროცესი ხშირად სწორედ ასე გამოიყურება, რადგან მათ გააჩნიათ კომუნიკაციისა და ინფორმაციის მიღების უწყვეტი და მრავალფეროვანი წყაროები, ცხოვრობენ მოულოდნელობით აღსავსე კონკურენტულ გარემოში, რომელიც კონკრეტული საკითხების ცოდნასთან ერთად (და ზოგჯერ მეტადაც) მოითხოვს კარგად განვითარებულ კომპლექსურ უნარებს, როგორიცაა დროის მართვა, მოქნილობა, პრობლემის გადაჭრა, კვლევა, ლიდერობისა და ამავდროულად გუნდური მუშაობის უნარი და ა.შ. ჩვენი მოსწავლეები შესანიშნავად გრძნობენ სამყაროს მოთხოვნებს და იმას, რომ ხშირად საკლასო ოთახში მიმდინარე სასწავლო პროცესი არანაირ შესაბამისობაში არ მოდის მათთან.

განათლების განვითარებით ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოწვეული რადიკალური ცვლილებები, თავის მხრივ, აუცილებელს ხდის განათლების განვითარების მომდევნო საფეხურზე გადასვლას, რაც გულისხმობს მაღალი სააზროვნო და სოციალური უნარების განვითარებას, სწავლება-სწავლის პროცესში ტექნოლოგიების მიღწევების გამოყენებას, განათლების ინდივიდუალიზაციას – მოსწავლეზე და მის საჭიროებებზე ორიენტირებას. განათლების სისტემაში ცვლილებების წარმატებით განხორციელება არაერთ ფაქტორზეა დამოკიდებული, რომელთაგან ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია მასწავლებლის პროფესიული განვითარება.

ნებისმიერი პედაგოგისათვის გასაგებია, რომ საკუთარი პრაქტიკის გაუმჯობესების საშუალებას იძლევა მუდმივი რეფლექსია და არა ფრაგმენტული და ქაოსური ღონისძიებები. ამ თვალსაზრისით, პროფესიული განვითარების ტრადიციულ მოდელთან შედარებით დიდი უპირატესობა აქვს სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების მოდელს. მაშინ, როცა ტრადიციული მოდელი წარმოადგენს ტრენინგისა და/ან სემინარის ერთჯერად სესიას (საუკეთესო ვარიანტში სესიათა ერთობლიობას) და ძირითადად მიმართულია მასწავლებლის ცოდნისა და ზოგადი უნარების გამოვლენასა და გაუმჯობესებაზე, სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარება წარმოადგენს მრავალფეროვანი აქტივობებისაგან შემდგარ უწყვეტ პროცესს, რომელიც სასწავლო ჯგუფებში ხორციელდება. მასწავლებლები კვლევითი პროექტების მეშვეობით წყვეტენ იმ პრობლემებს, რომლებსაც აწყდებიან ყოველდღიურ პრაქტიკაში, რაც არსებითად ცვლის სასწავლო პროცესს და დადებითად აისახება მოსწავლის დისციპლინასა და აკადემიურ მოსწრებაზე.

დაკვირვებებზე და რეფლექსიაზე დაყრდნობით, შემიძლია გამოვყო რამდენიმე მახასიათებელი, რომლებიც სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების მოდელის დანერგვის საშუალებას იძლევიან და მის ეფექტიანობას განაპირობებენ.

ერთ-ერთ გამოსვლაში კენ რობინსონი ამბობდა: „განათლების სისტემაში ცვლილებების განსახორციელებლად საკმარისი არაა უბრალოდ ვუთხრათ მასწავლებელს, რომ საჭიროა სტანდარტიზებული ტესტების შედეგების გაუმჯობესება. მან თავად უნდა იგრძნოს ცვლილებების საჭიროება. და ვიდრე არ გაჩნდება ცვლილებების საჭიროების გაზიარებული განცდა, ვერ მოხერხდება მასშტაბური ცვლილებების განხორციელება”. ჩემი აზრით, სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების მოდელის წარმატებით დანერგვის აუცილებელი, თუმცა, ბუნებრივია, არასაკმარისი პირობა სწორედ ცვლილებების საჭიროების გაზიარებული განცდის არსებობაა – თანამოაზრეობა უზრუნველყოფს თანამშრომლობითი გარემოს ჩამოყალიბებას, ხოლო ცვლილებების საჭიროების გააზრება – მოქმედებას ცვლილებების განსახორციელებლად. სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ხელშემწყობი სხვა მექანიზმები თანამშომლობითი გარემოს განუყოფელი შემადგენელი ნაწილებია:

 

– სამუშაო ჯგუფში ლიდერის არსებობა – ავტორიტეტული კოლეგის, რომელიც თანაბრად ინაწილებს ჯგუფის წევრების მიერ განსახორციელებელ საქმიანობებს, ადგენს ამა თუ იმ აქტივობის კონკრეტული საფეხურის დასრულების ვადებს, ყოველთვის თანმიმდევრული და სამართლიანია, ახარებს კოლეგათა მცირე წარმატებები და ეხმარება სირთულეების გამოვლენასა და დაძლევაში;

– სამოქმედო გეგმის შედგენისას სკოლაში ან/და სამუშაო ჯგუფში არსებული კულტურის გათვალისწინება, რაც ნიშნავს ზუსტად იგრძნო კონკრეტული კოლეგისა თუ კოლექტივის მზადყოფნა შენ მიერ შეთავაზებული სიახლეების გასაზიარებლად და მათში აქტიური მონაწილეობის მისაღებად;

– საკუთარი და კოლეგების ძლიერი მხარეების გათვალისწინება და გამოყენება პროფესიული განვითარების დაგეგმვისას.

 

სკოლაში ასეთი მექანიზმების არსებობა მასწავლებელთა შორის თანამშრომლობითი პროფესიული ურთიერთობების დამკვიდრებას განაპირობებს. მასწავლებელთა მცირე ჯგუფებში ჩამოყალიბებული კულტურა მომავალში სკოლის კულტურად იქცევა, რაც დადებით გავლენას მოახდენს მოსწავლეთა პიროვნულ განვითარებაზე. განსხვავებული ხედვებისა და მრავალფეროვანი გამოცდილების გათვალისწინებით მასწავლებლები შექმნიან ისეთ სასწავლო გარემოს, რომელიც თანამედროვე სამყაროს მოთხოვნებს მიუახლოვდება, რაც უზრუნველყოფს მოსწავლეთა მაქსიმალურ დაინტერესებას და აგვარიდებს არასწორ დიაგნოზზე აგებულ სტატისტიკას.

გამოყენებული ლიტერატურა და დამხმარე რესურსები:

 

1.მ.ბოჭორიშვილი, მ.ინასარიძე. სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარება. პრაქტიკული გზამკვლევი. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2014.

2.Sandra H.Harwell. Teacher Professional Development: It’s not an event, it’s a process. CORD, 2003.

3.National Advisory Commitee on Creative and Cultural Education. All Our Futures: Creativity, Culture, Education. Report to the Secretary of State for Education and Employment, the Secretary of State for Culture, Media and Sport. May, 1999.

4.https://www.youtube.com/watch?v=BEsZOnyQzxQ

5.https://www.youtube.com/watch?v=aiW0s6_83dw

ბიოლოგიური იარაღი უფრო მეტად გამანადგურებელია, ვიდრე ქიმიური, ბირთვული ან ნებისმიერი სხვა იარაღი, რომელიც ადამიანის ხელითაა შექმნილი. ბიოლოგიური იარაღის გამანადგურებელი შესაძლებლობები თვით უბოროტეს ტერორისტებსაც კი შიშის ზარს სცემს. ასეთ იარაღს მეორენაირად ცოცხალ იარაღს უწოდებენ, რადგან ის ცოცხალი ორგანიზმებისგან შედგება: ბაქტერიებისგან, ვირუსებისგან, სპორებისგან და სხვა.

შოტლანდიის კუნძული გრაინარდი დღემდე დაბინძურებულია ციმბირის წყლულის ბაქტერიებით, თუმცა 70 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც 1942 წელს ინგლისელებმა ამ კუნძულზე ბიოლოგიური იარაღი გამოსცადეს.

კაცობრიობამ განვითარების იმ სტადიას მიაღწია, როდესაც ცალკეულ ინდივიდს, შესაბამისი ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით, შეუძლია დაამზადოს ქიმიური ან ბიოლოგიური ბომბი, რომლითაც მილიონობით ადამიანის განადგურება იქნებოდა შესაძლებელი. არაერთხელ გაისმა მოსაზრება, რომ შესაძლოა ხელოვნურად შექმნილი ყოფილიყო აივ-ინფექციის გამომწვევი ვირუსი (ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი), ჰეპატიტისა და გრიპის გამომწვევი ვირუსები და სხვა. ასეთი ვირუსებისა და ბაქტერიების თუნდაც მცირე რაოდენობას ხალხმრავალ ადგილას უდიდესი ზიანის მოტანა შეუძლია.

თუ გადავხედავთ კაცობრიობის განვითარებას, მრავალ ფაქტს შევხვდებით, როდესაც მოწინააღმდეგის დასამარცხებლად წყალს შავი ჭირით წამლავდნენ, იყენებდნენ სხავადასხვა გაზს და ა.შ. ჯერ კიდევ ჩ.წ.აღ-მდე მე-5 საუკუნეში მანუს კანონი (ინდოეთი) კრძალავდა ბრძოლის ველზე შხამის გამოყენებას. მე-19 საუკუნეში კი ამერიკის ცივილიზებული კოლონიზატორები ინდიელებს დასნებოვნებულ პლედებს ჩუქნიდნენ და ასე იწვევდნენ ტომებში ეპიდემიებს. მე-20 საუკუნეში ბიოლოგიური იარაღის შეგნებულად გამოყენების ერთადერთი დადასტურებული ფაქტი იაპონელების მიერ ჩინეთის ტერიტორიის შავი ჭირით დაბინძურებაა 30-40-იან წლებში.

ბიოტერორიზმის საფრთხე რეალურად არსებობს. მნიშვნელოვანია, არსებობს თუ არა დაცვის მექანიზმი? ბოლო ათწლეულში მედიცინა და ბიოლოგია ნახტომისებურად განვითარდა. ადამიანის გენურ სტრუქტურაში ჩარევა და სხვადასხვა ორგანიზმის ჰიბრიდების მიღება ფანტასტიკის სფეროს აღარ განეკუთვნება. სამწუხაროდ, შესაძლოა, ეს მიღწევები მხოლოდ სამედიცინო და მშვიდობიანი მიზნებისთვის არ გამოიყენონ.

ინვაზია – ეს არის ადამიანის, ცხოველის ან მცენარის ორგანიზმში ცხოველური ბუნების პარაზიტის (უმარტივესები, ჰელმინთები, ფეხსახსრიანები) ჩანერგვა, პარაზიტების მიერ ადამიანების, ცხოველების ან მცენარეების დასნებოვნება.

2011 წლის ნოემბერში აშშ-ის სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ განაცხადა ინვაზიური სახეობების გამოყენებით ბიოტერორიზმის საფრთხის შესახებ. მოწინააღმდეგეს შეუძლია, ეკოსისტემაში შეიტანოს უცხო სახეობა, რომელიც დიდ ეკონომიურ ზარალს გამოიწვევს და ზიანს მიაყენებს ადამიანებს.

ერთ-ერთი საშიში ინვაზიური სახეობაა ბაქტერიები. ხორცი ადამიანის კვების მნიშვნელოვანი პროდუქტია და აქედან გამომდინარე, ცხოველები ეკონომიკური დივერსიისათვის საუკეთესო სამიზნეს წარმოადგენენ. ანტიბიოტიკისადმი მდგრადი ბაქტერიის დნმ-ის ფრაგმენტის სხვა ბაქტერიაში გადატანით შესაძლებელია ბიოლოგიური იარაღის შექმნა. დღეს ბუნებრივი ინვაზიური სახეობების გვერდით არსებობს ისეთი ჰიბრიდული სახეობების შექმნის შესაძლებლობა, რომლებიც ორი ან მეტი არსების დნმ-ს შეიცავენ. შეიძლება წარმოვიდგინოთ პარაზიტები, რომლებიც ადამიანს გადაცემენ საშინელ ვირუსებს; მწერები, კალიები, რომლებიც ანადგურებენ ეკონომიკას.

მეცნიერების ყურადღება მიმართულია ადამიანის გენომისა და ლაბორატორიული ცხოველების გენების ჰიბრიდიზაციის სამედიცინო მიზნით გამოყენებისაკენ. 2008 წელს ბრიტანელმა მეცნიერებმა შაქრიანი დიაბეტის სამკურნალოდ ითხოვეს ნებართვა, შეეექმნათ ემბრიონი-ჰიბრიდი, რომელშიც ჩანერგილი იქნებოდა ღორის გენი (1%). მსგავსი ექსპერიმენტები,როგორც წესი, გახმაურებული არ არის. სამედიცინო სფეროში უკვე ათ წელზე მეტია, ჰიბრიდიზაციის ტექნოლოგია არსებობს და წარმატებით გამოიყენება სხვადასხვა დაავადების სამკურნალოდ. ბუნებრივია, ეს ტექნოლოგიები დიდ საფრთხეს შეიცავენ.

ბიოტექნოლოგიის თანამედროვე მიღწევებით შესაძლებელია მოულოდნელი დარტყმის მიყენება არა მარტო ეკონომიკაზე, არამედ ადამიანის ჯანმრთელობაზეც. 2011 წლის დეკემბერში ჰოლანდიელმა და ამერიკელმა მეცნიერებმა ქათმის გრიპის ვირუსის H5N1-ის მოდიფიცირება მოახდინეს, რის შედეგადაც ის მილიონობით ადამიანის პოტენციური მკვლელი გახდა. საქმე ისაა, რომ ვირუსის გავრცელებას მოჰყვება ადამიანთა მაღალი სიკვდილიანობა (დაახლოებით 60%), მაგრამ ის არ გადაეცემა ძუძუმწოვრიდან ძუძუმწოვარს. მეცნიერები ეძებდნენ, თუ რით აავადებს ვირუსი ადამიანს. მათ დაავადების ფაქტორი კი იპოვეს, მაგრამ სასიკვდილოდ საშიში შტამი მიიღეს. მეცნიერების აზრით, მოდიფიცირებულ H5N1-ს შეუძლია გამოიწვიოს გლობალური ეპიდემია და შეიწიროს, სულ მცირე, 40 მილიონი ადამიანი. მასშტაბი შეიძლება შევადაროთ 1918-1919 წლებში გრიპის პანდემიას, როცა „ისპანკამ” 18 თვის განმავლობაში 42 მილიონ ადამიანზე მეტი შეიწირა.

ინფორმაციას H5N1-ის ახალი შტამის შესახებ ასამდე ლაბორატორია და ათასობით მეცნიერი ფლობს მთელ მსოფლიოში. ასე რომ, სურვილის შემთხვევაში, მათ შეუძლიათ დაამზადონ სასიკვდილო შტამი, რომელიც ქაოსში ჩააგდებს მრავალ ქვეყანას და მსოფლიო ეკონომიკის დესტაბილიზაციას გამოიწვევს. ვირუსი, პირველ რიგში, აზიანებს ფილტვის ქსოვილს, რის შედეგადაც ორგანიზმში ჟანგბადის დონე იკლებს და ადამიანი ნელ-ნელა კვდება. მაშინაც კი, როცა შესაძლებელი ხდება სიმპტომების აღმოფხვრა, ვერაგი ვირუსი სიცოცხლეს ტვინში აგრძელებს, ანადგურებს ნეირონებს და იწვევს პარკინსონის სიმპტომს. სამოქალაქო და სამხედრო ვირუსოლოგებმა მისი სხვა თვისებაც გამოიკვლიეს და დაადგინეს, რომ ვირუსს ახასიათებს გენთა გარკვეულ ნაკრებზე შერჩევითი ზემოქმედება. მაგალითად, „ისპანკით” ესკიმოსების მთელი სოფელები ამოწყდა, მაშინ, როცა ინდიელთა არმიებში სიკვდილიანობა 22%-ს არ აღემატებოდა. აქედან გამომდინარე, შესაძლებელია ვირუსული იარაღის მიმართვა გარკვეულ ეთნიკურ ჯგუფებზე.

არსებობს ჰიბრიდული ვირუსების შექმნის ტექნოლოგიებიც. მაგალითად, 2011 წლის მარტში ჩინელმა მეცნიერებმა შექმნეს გრიპის ჰიბრიდული ვირუსის ( H5N1 – ქათმის და H1N1 – ღორის) 127 შტამზე მეტი, რომელთაგან რამდენიმე პათოგენურია. ჰიბრიდული შტამების შექმნა შესაბამის პირობებში პრიმიტიული ტექნოლოგიაა და ამიტომ ბიოტერორის საფრთხე საკმაოდ დიდია. უკვე არსებობს მართული ვირუსის შექმნის ტექნოლოგიები, ანუ ვირუსის კონსტრუქტორი, რომელიც საშუალებას იძლევა, შეიქმნას „მრავალმიზნობრივი” , სხვადასხვა ფუნქციის მქონე ვირუსი. ასეთი ვირუსების გამოყენება წარმატებით შეიძლება გენურ თერაპიაში, მაგრამ მათ შეიძლება ასევე დააზიანონ ადამიანის მრავალი ორგანო: ტვინი, მხედველობა, გამრავლების ორგანოები და ა.შ. ამერიკის შეერთებული შტატების ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა შეიმუშავეს ტექნოლოგია, რომელიც ახდენს ვირუსების ფრაგმენტაციას და შემდეგ ხდება ახალი ვირუსის აწყობა მართული დანიშნულებით. ვარაუდობენ, რომ ამ ტექნოლოგიას გამოიყენებენ გენურ თერაპიაში, დნმ-ის დაზიანებული უბნების ჩასანაცვლებლად.

თანამედროვე ბიოლოგიური ომი და ტერორი შეიძლება სულაც არ ჰგავდეს იმას, რაც არასპეციალისტთა უმრავლესობას წარმოუდგენია. მეცნიერება ადამიანის ორგანიზმზე ფარული ზემოქმედების გზებს ეძებს და პოულობს კიდეც. მიმდინარე წლის დასაწყისში ჩინელმა მეცნიერებმა (ნანკინის უნივერიტეტი) აღმოაჩინეს ასეთი ფაქტი: საკვების მიკრო-რნმ (რიბონუკლეინის მჟავა) შეიძლება შემზღუდველად მოქმედებდეს გენებზე, რადგან ის გავლენას ახდენს ღვიძლისა და საჭმლის მომნელებელი ორგანოების მუშაობაზე. იმ ცდის პირების სისხლში, რომლებმაც ბრინჯის ფაფა მიირთვეს, მცენარეული მიკრო-რნმ-ის ოცდაათამდე ფრაგმენტი აღმოჩნდა. ეს გენეტიკური მასალა იმ რეცეპტორების ინჰიბირებას (დათრგუნვას) ახდენს, რომლებიც პასუხისმგებლები არიან სისხლიდან „ცუდი” ქოლესტერინის გამოდევნაზე. აქედან გამომდინარე, ორგანიზმი მცენარიდან იღებს ფუნქციურ მოლეკულებს – ისევე, როგორც ვიტამინებს. მეცნიერებამ უკვე აითვისა რნმ-ის პროგრამირება და ამ საქმის სპეციალისტს შეუძლია მისი დაპროგრამება ორგანიზმზე სამოქმედოდ.

2007 წელს კომპანიებმა MONSANTO-მ და DEVGEN-მა შეძლეს სიმინდში ჩაენერგათ ხელოვნური მიკრო-რნმ-ი, რომელიც კლავს მწერებს. მარცვლეულის მავნებელი -გრძელხორთუმა ჭამს გენმოდიფიცირებულ სიმინდს, მის ორგანიზმში ხვდება მიკრო-რნმ-ის მოლეკულა, რომელიც ბლოკავს ენერგიის გამომამუშავებელ გენს. შედეგად, მინიმუმ 12 დღეში მავნებელი იღუპება, მაშინ, როცა სიმინდი სხვა ორგანიზმებისათვის უსაფრთხოა. მცენარეული მიკრო-რნმ-ი შეიძლება მივმართოთ ნებისმიერი მწერის გასანადგურებლად ან ბიოლოგიური პროცესების შესაცვლელად. როგორც გაირკვა, ეს შესაძლებელია ადამიანთან მიმართებაშიც.

თანამედროვე ბიოლოგიურ ტექნოლოგიებს უდიდესი დამანგრეველი პოტენციალი აქვთ. დამანგრეველი შემოტევისაგან თავის დაცვა მხოლოდ ბიოტექნოლოგიებსა და გენურ ინჟინერიაში მაღალი სამეცნიერო პოტენციალის მქონე ქვეყნებს შეუძლიათ, თუმცა ასეთი ქვეყნების რიცხვი ძალიან ცოტაა.