განსაკუთრებით მიყვარს ერთი ადგილი იოანეს გამოცხადებაში: „ვიცნი საქმენი შენნი, რამეთუ არცა გრილი ხარ, არცა ტფილი. ჯერ-იყო, რაჲთამცა, ანუ გრილი იყავ, ანუ ტფილი. არამედ ესრეთ ნელ-ტფილი ხარ და არცა გრილი, არცა ტფილი. მეგულების აღმოგდებაჲ შენი პირისაგან ჩემისა“.

ნელ-თბილობა ოც საუკუნეზე მეტი ხნის წინ აწუხებდა კაცობრიობას, მაგრამ მაშინ ჯერ კიდევ ის დრო იყო, როცა ღვთის მოციქულები პირდაპირ, შუამავლის გარეშე ელაპარაკებოდნენ ადამიანებს. დღეს კი, სანამ საჭირო სიტყვა ჩვენამდე მოაღწევდეს, გზაში იმდენ საზვერეს გადის, ისეთ ჩარევას განიცდის, „ვეფხისტყაოსნის“ ცნობილ ინტერპოლატორს – ნანუჩა ციციშვილს რომ არც დაესიზმრებოდა.

ჩვენ სახელდებები გვიზიდავს ხოლმე – სულიერი კრიზისის ასწლეულიო, ატომური საუკუნეო, ამოუწურავი შესაძლებლობების ეპოქაო, – მაგრამ ყველაფერს ფულით ვერ იყიდი, დანარჩენისთვის ერთი ჯადოსნური რამ მოუგონია გამჭრიახ გონებას: უნდა დასცინო.

საინფორმაციო გამოშვებები თითქოს წინასწარ შეითქმებიან ხოლმე მნიშვნელოვან დღესასწაულებზე, და ისე როგორ იქნება, ერთი ცხელ-ცხელი ინტერაქტივი არ გამოაცხონ.

„რა გვარი იყო თამარ მეფე?“, „რომელ წელს გავრცელდა საქართველოში ქრისტიანობა?“, „გეორგიევსკის ტრაქტატზე ვინ მოაწერა ხელი საქართველოდან?“, „პლეხანოვის გამზირს ამჟამად რა ჰქვია?“, „ვეფხისა და მოყმის ძეგლი ვინ ააგო?“ – შოუების წამყვანები, სტუდიაში შეკრებული და ტელევიზორს მიშტერებული ხალხი თითქოს გულს ვიოხებთ იმ უვიცობითა და გულუბრყვილობით, რაც ეკრანიდან გვესმის, უკეთესი მომავლისთვის ვიმუხტებით და ხშირად საკუთარი უპერსპექტივო ყოფაც გვავიწყდება. მეტი რომ არ ვთქვა, კარგ ხასიათზე ვდგებით: დასაცინი გამოჩნდა!

ნეტა აქამდე სად იყო?! ჩვენ ხომ უნდა გვცოდნოდა, რომ ამ ქვეყნად არსებობს ძველგაზრდა თუ ახალგაზრდა, ვინც არ იცის, რომ თამარი ბაგრატიონთა დინასტიას ეკუთვნის, დიახ, დიახ, სწორედ მათ, და არა, ვთქვათ, ფარნავაზიანებს – ნატოში და ევროკავშირში რომ გვინდა, აჯობებდა, მანამდე საშუალო განათლება მაინც მიგვეღო; ამაშია საქმე: მაშინ ისიც გვეცოდინებოდა, რომ ქრისტიანობის გავრცელება ქართლში თუმცა I საუკუნიდან იწყება, როცა აქ ანდრია პირველწოდებულმა და სვიმონ კანანელმა იქადაგეს, მაგრამ ქართლის გაქრისტიანება წმინდა ნინოს სახელთან არის დაკავშირებული და ეს, როგორც საქართველოს სამოციქულო ეკლესია მიიჩნევს, 326 წელს მომხდარა (აქ აუცილებლად იქნება მწუხარების, გულზე შემოყრის, ასე ჩვენ ვერ გავფრინდებით, მეტის ღირსი ვართ, და, ცხადია, დაცინვის აურაცხელი სმაილი); ჯერ სად ხარ! ოკუპირებული ტერიტორიების დაბრუნება და ევროპაში ინტეგრაციაო, რომ გაიძახი, მინიმუმ უახლესი ისტორია მაინც უნდა იცოდე! ავადსახსენებელია თუ რაცაა, მაგ ტრაქტატს, გეორგიევსკის ციხესიმაგრეში 1783 წლის 24 ივლისს საქართველოს მხრიდან იოანე მუხრანბატონმა და გარსევან ჭავჭავაძემ მოაწერეს ხელი; დანარჩენი ისეთი მარტივია, სათქმელად არ ღირს, გენაცვალე: პლეხანოვს ახლა აღმაშენებლის გამზირი ჰქვია, ვეფხისა და მოყმის ძეგლი კი თბილისის შემოსასვლელში ელგუჯა ამაშუკელმა გამოაქანდაკა.

ეს ხომ ელემენტარულია. ეს ოჯახიდან, სკოლიდან, პატარაობიდანვე უნდა იცოდეს ადამიანმა. კიდე კარგი, ბებიაჩემი რომ ასეთი უვიცი არ ყოფილა – ჩვენს განათლებაზე იყო გადაგებული; კიდე კარგი, ამნაირი შვილი რომ არ გვეზრდება და არც ეგეთი რძალი არ შემოადგამს ჩვენს ოჯახში ფეხს არასოდეს! ნწ, ნწ, ნწ, ნახე რა თქვა? ღმერთმა დაგვიფაროს.

მოკლედ ასეა: ვიცინით და ვართ! მთელი ქვეყნის დასანახად დავცინით და ამ „პრადვინუტობანას“ თამაშში ისე გაგვიტაცებს ჩვენო ეგო, რომ უმალ იმათზე, „ჩაFეილებულებზე“, ჩაფლავებულებზე, თამარისგვარისუციდინარ და პლეხანოვისპროსპექტზეჩარჩენილ „ბრბოზე“ ბატონობის სურვილიც გაგვკრავს გულში. თითქოს რა უნდა, მით უმეტეს, თუ ფულიც გაქვს, დაცინვაც შეგიძლია და ორტეგა ი გასეტის შრომებისთვისაც ჩაგიკრავს თვალი.

ამ ინტერაქტივ-ფარსების ურიცხვ შემფასებელთა შორის არაერთი რაციონალური შეგონება და აუცილებელი ცნებაც („განათლების საჭიროება“, „გემოვნების ჩამოყალიბება“, „თავისუფალი არჩევანი“) გამოერევა, მაგრამ ავად მღელვარი ნაკადი/ ჩანაფიქრი – დასცინე და იბატონე – იმდენად მღვრიე და დამთრგუნველია, ყველაფერი აზრს კარგავს.

გულზე ხელს დავიდებ და ვიტყვი, უცებ, მოულოდნელად, ვინმემ რომ ქუჩაში გამაჩეროს, კამერა და მიკროფონი მომიშვიროს და მკითხოს, აბა, მითხარი, „გალობანი სინანულისანი“ ვინ დაწერაო, შეიძლება ისე დავიბნე, დავით აღმაშენებლის ნაცვლად კლოდ მაკელელე ვუხსენო (მიუხედავად იმისა, რომ არც „ჩელსის“ ქომაგი ვარ და არც წინა დღეს მიყურებია მისი თამაშისთვის „იუთუბზე“). ჰოდა, ნუ დავუდგებით ჩვენს ხალხს საჯარო გამომცდელებად, ასე პირდაპირ ეთერში ეგზამენებს ნუ ჩავაბარებინებთ, მით უმეტეს, დიდად არც განვითარებული ქვეყნები ბრწყინავენ ამ მხრივ – ჩვეულებრივმა ბრიტანელმა შეიძლება ვერ გითხრათ, „მაკბეტის“ ავტორი ვინაა, არც რიგითი ფრანგი მოიკლავს თავს, თუკი გუსტავ ფლობერის შედევრების სახელები არ მოაგონდა.

არ ვამბობ, გაგებით მოვეკიდოთ და რაღაცების გამოსწორებაზე არ ვიფიქროთ-მეთქი, მით უფრო განათლების სფეროში, სადაც ძალიან სერიოზული კრიზისია, მაგრამ ეს თვითგვემა და სავალდებულო ჰარაკირები რომ ვერაფერს შველის, კარგად ვხედავთ უკვე. ამიტომ ვიღაცის აბუჩად აგდებაზე ფიქრს, რიცხვებისა და სახელების არაფრისმომცემ ზეპირობას, აჯობებს, ცოტათი უფრო შეგნებული მოქალაქე აღგვეზარდა საკუთარ თავში.

ძალიან მძიმეა მშობლისთვის იმის აღმოჩენა, რომ მისი შვილი ვიღაცის მიმართ აგრესიას იჩენს, ამცირებს და ჩაგრავს. მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ მშობელი მაშინვე ჩაერიოს და დაიწყოს მუშაობს ასეთი ქცევის აღსაკვეთად. თუკი დროზე არ შეწყდება, ფიზიკური ან ვერბალური ბულინგი შეიძლება უფრო აგრესიულ ანტისოციალურ ქცევაში გადაიზარდოს.

ბულინგის მიზეზების გააზრება

მოზარდები სხვა ბავშვების მიმართ სხვადასხვა მიზეზებით იჩენენ აგრესიას. ზოგჯერ ამის საფუძველი ისაა, რომ ბავშვი თავს დაუცველად გრძნობს. იმის დაჩაგვრა, ვინც ემოციურად ან ფიზიკურად უფრო სუსტია, ბავშვს კონტროლის ან უპირატესობის შეგრძნებას ანიჭებს. ის ფიქრობს, რომ თავად უფრო მნიშვნელოვანი, უფრო პოპულარულია. ზოგ შემთხვევაში, ბავშვები სხვებს ამცირებენ, რადგან უბრალოდ არ იციან, რომ ასეთი ქცევა მიუღებელია და არ შეიძლება სხვისი დაცინვა თუ გამორჩევა გარეგნობის, რასისა თუ რწმენის მიხედვით.

ზოგჯერ ბულინგი წარმოადგენს მოზარდის მიმდინარე გამომწვევი ან აგრესიული ქცევის ნაწილს. ასეთ ბავშვებს ჩვეულებრივ სჭირდებათ დახმარება, რომ ისწავლონ ბრაზისა და წყენის, ან სხვა ძლიერი ემოციების მართვა. შესაძლოა, მათ არ ჰქონდეთ სხვებთან ურთიერთობისთვის საჭირო ყველა უნარი. ამ შემთხვევაში პროფესიონალ ფსიქოლოგთან მუშაობა დაეხმარება მათ, ისწავლონ საკუთარ გრძნობებთან გამკლავება, გაბრაზების შემთხვევაში არ მიმართონ სხვის დამცირებას და გაიუმჯობესონ სოციალური ურთიერთობის უნარები.

ზოგიერთი ბავშვი, ვინც თანატოლებს ამცირებს ან ჩაგრავს, უბრალოდ იმეორებს იმ ქცევას, რასაც სახლში ხედავს. ბავშვები, ვინც ოჯახურ გარემოში აგრესიულ და ბოროტ ურთიერთობებს აწყდება, ხშირად სხვებსაც ასე ექცევა. ხოლო იმ ბავშვებს, ვინც თავად განიცდის დამცირებას და ჩაგვრას ოჯახის წევრებისგან, ეს ქცევა გადააქვთ იმ თანატოლებზე, რომლებიც, მათი აზრით, სუსტები არიან.

როგორ დავეხმაროთ ბავშვებს ბულინგის შეწყვეტაში

პირველ რიგში, უნდა აუხსნათ შვილს, რომ ბულინგი თქვენთვის მიუღებელია და ამას შესაძლოა მძიმე შედეგები მოყვეს სახლში, სკოლაში ან საზოგადოებაში. შემდეგ გაიაზრეთ, რატომ იქცევა თქვენი შვილი ასე. ზოგჯერ ბავშვები იმიტომ ამცირებენ სხვებს, რომ თავად ვერ უმკლავდებიან ძლიერ ემოციებს, როგორიცაა ბრაზი, იმედგაცრუება ან დაუცველობის შეგრძნება. ზოგჯერ კი მათ უბრალოდ სჭირდებათ ისწავლონ, როგორ გადაწყვიტონ კონფლიქტები და განასხვაონ კონფლიქტის არააგრესიული გადაწყვეტის გზები ბულინგისგან.

ზოგიერთი მეთოდი ბულინგის აღსაკვეთად

• ყურადღებით მოეკიდეთ ბულინგის ნებისმიერ გამოვლინებას თქვენი შვილის მიერ. დაარწმუნეთ თქვენი შვილი, რომ ბულინგის სასტიკად წინააღმდეგი ხართ და ასეთ ქცევას შესაბამისი შედეგები მოყვება. შეიმუშავეთ ბულინგთან დაკავშირებული წესები. მაგალითად, თუკი თქვენი შვილი სხვა ბავშვების მიმართ კიბერაგრესიას იჩენს იმეილით, ტექსტური შეტყობინებებით ან სოციალურ საიტზე, ცოტა ხნით შეუზღუდეთ კომპიუტერისა და ტელეფონის გამოყენების უფლება. თუკი თქვენი შვილი აგრესიულად იქცევა სახლში, და-ძმის ან სხვების მიმართ, აღკვეთეთ ასეთი ქმედება. ასწავლეთ კონფლიქტების გადაწყვეტის არააგრესიული გზები, მაგალითად, კონფლიქტის ადგილის დატოვება.

• ასწავლეთ შვილებს, მოექცნენ სხვებს პატივისცემით და კეთილად. ასწავლეთ შვილებს, რომ მიუღებელია სხვისი დამცირება განსხვავებულობის (რასობრივი, რელიგიური, გარეგნობის, სპეციალური საჭიროებების, სქესის, ეკონომიკური სტატუსის) გამო. ჩაუნერგეთ ემპათიის გრძნობა განსხვავებული ადამიანების მიმართ. მოძებნეთ ჯგუფები და კლუბები, სადაც სხვადასხვა ასაკის, განვითარების, უნარების თუ ჯგუფის წარმომადგენელი ბავშვები არიან და მიეცით თქვენს შვილს მათთან ურთიერთობის საშუალება.

• დააკვირდით თქვენი შვილის სოციალურ ცხოვრებას. მოძებნეთ ფაქტორები, რომელიც მოქმედებს თქვენი შვილის ქცევაზე სკოლაში ან სხვა ადგილას, სადაც ის სხვების მიმართ აგრესიას იჩენს. გაესაუბრეთ თქვენი შვილის მეგობრების და სხვა თანატოლების მშობლებს, მასწავლებლებს, ფსიქოლოგს და სკოლის დირექტორს. იჩენენ თუ არა ასეთივე აგრესიას სხვა ბავშვები ან თქვენი შვილის მეგობრები? რა ტიპის წნეხს განიცდიან ბავშვები სკოლაში თანატოლებისა და უფროსებისგან? ისაუბრეთ ამ ურთიერთობებსა და წნეხზე, რომელსაც თქვენი შვილი თანატოლებისგან გრძნობს. ჩართეთ თქვენი შვილი სკოლის გარეთა აქტივობებში, რომ უცხო ბავშვებთან სხვადასხვა ტიპის ურთიერთობები ჰქონდეთ.

• წაახალისეთ კარგი ქცევა. დადებითი თვისებების განმტკიცება გაცილებით შედეგიანია, ვიდრე უარყოფით თვისებებზე ყურადღების გამახვილება და დასჯა. დააკვირდით, როდის იქცევიან თქვენი შვილები კარგად, როდის უმკლავდებიან რთულ სიტუაციებს კონსტრუქციული გზებით, ხმამაღლა აღნიშნეთ ასეთი მომენტები და შეაქეთ ისინი ასეთი ქცევისთვის.

• საკუთარი ქცევით უჩვენეთ კარგი მაგალითი. კარგად დაფიქრდით, როგორ საუბრობთ თავად, როცა ბავშვები გისმენენ, და როგორ მართავთ კონფლიქტებსა და პრობლემებს. თუ თქვენი შვილების წინაშე თავად იქცევით აგრესიულად, ისინი ხშირ შემთხვევაში მოგბაძავენ. ამიტომ სხვების შესახებ ისაუბრეთ დადებითად, ყურადღება გაამახვილეთ სხვების პოზიტიურ და არა უარყოფით თვისებებზე. ხოლო როცა თქვენს ცხოვრებაში კონფლიქტები ჩნდება, მოუყევით ბავშვებს საკუთარი სირთულეებისა და იმის შესახებ, თუ როგორ უმკლავდებით საკუთარ გრძნობებს.

აგრესიის პრევენცია იწყება სახლიდან

როდესაც ცდილობთ, იპოვოთ თქვენი შვილის ცუდი ქცევის მიზეზები, პირველ რიგში დააკვირდით, რა ხდება თქვენს საკუთარ სახლში. ბავშვები, ვინც ოჯახის წევრებისგან ისმენს ყვირილს, დამცინავ სახელებს, მწვავე კრიტიკას ან აწყდება ფიზიკურ ძალადობას, ხშირად თავადაც ასე იქცევა სხვა გარემოში.

ბუნებრივი და ხშირია, რომ ბავშვები და-ძმასთან კინკლაობენ. თუკი ფიზიკური დაზიანების რისკი არ არსებობს, სწორი გზაა, არ ჩავერიოთ. მაგრამ უნდა დავაკვირდეთ, ხომ არ გადაიზრდება ეს კინკლაობა დაცინვაში, დამცირებასა და ფიზიკურ აგრესიაში. აუცილებლად უნდა ვესაუბროთ ბავშვებს ხშირად, თუ როგორი ქცევაა მისაღები და როგორ შეიძლება კონფლიქტების აგრესიის გარეშე გადაწყვეტა.

ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია, დავაკვირდეთ საკუთარ ქცევას. დააკვირდით, როგორ ელაპარაკებით შვილებს და როგორ მართავთ მათ წინაშე საკუთარ ძლიერ ემოციებს. ცხადია, ხშირად დაგჭირდებათ დისციპლინისა და კონსტრუქციული კრიტიკის გამოყენება, მაგრამ ზღვარს არ უნდა გადახვიდეთ და არ უნდა გამოიყენოთ ბრალდებები და დამამცირებელი სახელები. თუკი საკუთარი შვილის ქცევა არ მოგწონთ, ხაზი გაუსვით, რომ ეს ბავშვის ბრალი კი არაა, არამედ მისი კონკრეტული ქცევაა არასწორი, და დაანახეთ თქვენი რწმენა, რომ ის შეძლებს ამ ქცევის შეცვლას.

თუკი თქვენი ოჯახი სტრესულ გარემოში ან მძიმე სიტუაციაში იმყოფება, რაც, თქვენი აზრით, მოქმედებს ბავშვის ქცევაზე, მიმართეთ დახმარებისთვის სკოლას, მეგობრებს ან სათემო ორგანიზაციებს. ფსიქოლოგები, მოძღვარი, თერაპევტი ან ექიმი შესაძლოა თქვენთვის კარგი დასაყრდენი აღმოჩნდეს.

მიმართეთ დახმარებისთვის სხვებს

იმისთვის, რომ ბავშვმა შეწყვიტოს ბულინგში მონაწილეობა, ესაუბრეთ მასწავლებლებს, ფსიქოლოგებს და სკოლის სხვა თანამშრომლებს. ისინი დაგეხმარებიან, სწორად განსაზღვროთ ის სიტუაციები, რომლებიც ბავშვის აგრესიას და ბულინგს იწვევენ, რათა ერთად აღკვეთოთ ამის მიზეზები.

ასევე, მიმართეთ დახმარებისთვის ბავშვის ექიმს. თუკი ბავშვს გამომწვევი ქცევა ახასიათებს, ხშირად გამოხატავს აგრესიას და უჭირს ბრაზის მართვა, შესაძლოა ეს დაკავშირებული იყოს არასწორ კვებასთან ან ძილის რეჟიმთან, ან მას სჭირდებოდეს ქცევითი თერაპია და რთულ ემოციებთან გამკლავების სწავლა.

რაც არ უნდა რთული და შრომატევადი იყოს თქვენი შვილის აგრესიისა და ბულინგის აღკვეთა, უნდა გახსოვდეთ, რომ ცუდი ქცევა თავისით არასდროს წყდება. იფიქრეთ იმაზე, თუ რა გავლენა ექნება ბულინგს როგორც მსხვერპლ ბავშვზე, ისე თქვენი შვილის ქცევის ჩამოყალიბებაზე, მომავალ ცხოვრებასა და ურთიერთობებზე. იფიქრეთ იმაზე, რომ ყველაზე მეტად თქვენ შეგიძლიათ, შეაცვლევინოთ მას ასეთი ქცევა და ასწავლოთ სწორი ურთიერთობა საზოგადოების სხვა წევრებთან, საკუთარი გრძნობების მართვა და კონფლიქტების გადაწყვეტა არააგრესიული გზით.

ავტორი: დარსი ლაინესი, მედიცინის დოქტორი.

საქართველოს კოლოსალური პოტენციალი გააჩნია ეკოტურიზმის განვითარებისათვის, რადგან მას მრავალფეროვანი ბუნებრივი ზონები, ესთეტიკურად მიმზიდველი ლანდშაფტები, ურბანიზაციისა და გაკულტურების პროცესებისაგან ხელუხლებელი უნიკალური ფლორა და ფაუნა, ქართულ და საერთაშორისო წითელ წიგნში შეყვანილი არცთუ ისე ცოტა რაოდენობის რელიქტური და ენდემური სახეობები, ბუნებრივი ტერიტორიების დაცული და განვითარებული ქსელები გააჩნია. ეკოტურისტებისთვის ქვეყნის განსაკუთრებულ მიმზიდველობას ქმნის ეთნოკულტურის სიმდიდრე, სახალხო დღესასწაულების მრავალფეროვნება, ადათ-წესები, ხელობები, მოსახლეობის ტრადიციული სტუმართმოყვარეობა და თავისებური ქართული სამზარეულო.

გარემოს დაცვა ეკოტურიზმის განვითარების სტრატეგიის განუყოფელი ნაწილია. მას ეკონომიკური სარგებლის მოტანაც შეუძლია. ეკოტურიზმში ეს მაშინ ხდება, როდესაც ჯანსაღია გარემოც და ბიზნესიც. ზოგჯერ გარემოს დაცვას მოსახლეობის ინტერესები ეწირება. მაგალითად, მოსახლეობას შეიძლება აეკრძალოს სოფლის მეურნეობის სამუშაოების შესრულება, საწვავი და სამშენებლო მასალების შეგროვება. მოკლევადიანი მოგების მაქსიმიზაციას ეწირება გარემოს დაცვა, ინგრევა არსებული ეკოსისტემა. ტურიზმის რესურსების დეგრადაცია კი ორივე (გარემოს დაცვა და ეკოტურიზმი) ინტერესის საწინააღმდეგოდ მოქმედებს. ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებაც, რომ ტურიზმი ვერ განვითარდება გარემოზე გარკვეული ზეგავლენის მოხდენის გარეშე. ეკოლოგიაზე ზრუნვის გარეშე შეუძლებელია მთავარი აქცენტის გაკეთება მხოლოდ ტურიზმის განვითარებაზე. ეკოტურიზმის მდგრადი განვითარების ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი მასში ადგილობრივი მოსახლეობის ჩართვის უზრუნველყოფაა. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ადგილობრივი მოსახლეობა ხელოვნურადაც კი ჩამოცილებულია ამ პროცესს.

ეკოტურიზმის ღირსშესანიშნაობანი არ მოიცავს ბიომრავალფეროვნების მთელ რესურსებს მოცემულ რეგიონში. ეს უფრო ბიომრავალფეროვნების სარესურსო ბაზის ყველაზე მიმზიდველი ელემენტების ბაზარზე გასატანად შერჩევაა (ისევე როგორც ამ არეალის სხვა ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის ელემენტებისა). მაგრამ ეკოტურიზმის განვითარების საბოლოო მიზანი მაინც ბუნებრივი გარემოს დაცვაა.

ტურისტები, რომლებიც ნაკლებად განვითარებულ რეგიონებს სტუმრობენ, ხშირად მზად უნდა იყვნენ კომფორტთან დაკავშირებული ჩვეული სტანდარტების დასავიწყებლად. გარკვეული თვალსაზრისით ეს ეკოტურიზმის მიმზიდველ მხარედაც შეიძლება ჩაითვალოს. ტურისტებს უნდა ჰქონდეთ ინფორმაცია იმ ადგილის სპეციფიკის შესახებ, რომელსაც სტუმრობენ და იმის შესახებაც, როგორ უნდა მოიქცნენ, რათა მაქსიმალურად შეამცირონ გარემოზე ზეგავლენა. ეს ტურიზმის ინდუსტრიის მთავარი პასუხისმგებლობაა.

შეიძლება დავასკვნათ, რომ ეკოტურიზმს ოთხი მთავარი ქვაკუთხედი გააჩნია: განვითარების მდგრადობა, ეკონომიკური სარგებლიანობა ადგილობრივი მოსახლეობისათვის, ადგილობრივი კულტურის ინტეგრაცია და საგანმანათლებლო კომპონენტი.

რაც შეეხება საქართველოში ტურიზმის განვითარების პერსპექტივას, საერთაშორისო ექსპერტები მას დიდ მომავალს უწინასწარმეტყველებენ. სხვა უპირატესობებთან ერთად ისინი ხაზგასმით აღნიშნავენ ქვეყნის გეოგრაფიული სიახლოვის შესახებ მსოფლიოს მთავარ ტურისტულ ბაზართან – ევროპასთან.

ბოლო 10-15 წლის განმავლობაში ევროპის ქვეყნებში ეკოტურიზმის პოპულარობამ დიდად შეუწყო ხელი აგროტურიზმის განვითარებას. აგროტურიზმი ტურიზმის ის სექტორია, რომელიც ორიენტირებულია ბუნებრივი, კულტურულ-ისტორიული და სხვა სასოფლო რესურსებისა და მათი სპეციფიკის გამოყენებაზე კომპლექსური ტურისტული პროდუქციის შესაქმნელად. აგროტურიზმის მთავარი პირობაა, ტურისტების განთავსების საშუალებები სოფლის დასახლებაში მდებარეობდეს.

ზოგიერთი ქვეყნის ტურიზმის ინდუსტრიაში აგროტურიზმისა და ეკოტურიზმის ცნებები პრაქტიკულად იდენტურია. საქართველოს ეკო და აგროტურიზმის განვითარებისათვის მნიშვნელოვანი რესურსები გააჩნია: სტუმართმოყვარეობის მდიდარი ტრადიციები, საინტერესო ტურისტული მარშრუტები, ადრეული და შუა საუკუნეების ისტორიული ძეგლები, ლამაზი ბუნება. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ყველა რეგიონს განუმეორებელი თავისებურებანი ახასიათებს, რეგიონების მოსახლეობა ინფრასტრუქტურის განუვითარებლობის გამო არსებულ პოტენციალს ვერ იყენებს.

საქართველოში ეკოტურიზმის განვითარება ტურიზმიდან მიღებული შემოსავლების რეგიონებში გადანაწილებას შეუწყობს ხელს, სადაც მოსახლეობის უმრავლესობა სიღარიბის ზღვარზე ცხოვრობს. საქართველოსთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეკოტურიზმის განვითარება, რამდენადაც მისი შესაბამისი სექტორი ბაზარზე ჯერ კიდევ არ არის სრულად ათვისებული. ეკოტურიზმის განვითარება არამარტო ქვეყნის ეკონომიკას წაადგება, არამედ ხელს შეუწყობს ბუნებრივი ადგილების მდგრად განვითარებას. თუ ამ გზას დროულად არ დავადგებით, ცოტა ხანში უკვე გვიან იქნება.

საქართველოს ინტეგრაცია მსოფლიო ეკონომიკის სისტემაში განაპირობებს ეკოლოგიური ტურიზმის, როგორც მსოფლიო ტურიზმის ინდუსტრიის, პრიორიტეტული მიმართულების განვითარების აუცილებლობას, რომელიც საშუალებას გვაძლევს ერთდროულად შევინარჩუნოთ: ბუნებრივი ფასეულობები, განვავითაროთ ინფრასტრუქტურა და შევავსოთ სახელმწიფო ბიუჯეტი.

დღესდღეობით ტურისტულ ბაზარზე კომპლექსური ეკოტურიზმი რეალური მოთხოვნით სარგებლობს, სადაც ეკოტურისტებს საშუალება აქვთ ერთდროულად ნახონ გარეული ცხოველები, მრავალფეროვანი ლანდშაფტები, არქეოლოგიური და ეთნოგრაფიული ღირსშესანიშნაობები.

ეკოლოგიური ტურიზმის განვითარებაში განსაკუთრებულად დაცული ბუნებრივი ტერიტორიები ძირითად რგოლს წარმოადგენენ, იმიტომ, რომ მათ აქვთ მთელი რიგი უპირატესობანი:

• შემეცნებითი თვალსაზრისით მდებარეობენ შედარებით ლამაზ, მიმზიდველ და საინტერესო ადგილებში;
• აქვთ ტურისტული ჯგუფების მომსახურებისა და ტურისტული მარშრუტების კარგად დამუშავებული სისტემა, საგანმანათლებლო სამუშაოებით დაკავებული ორგანიზაციების გამოცდილება;
• ფლობენ განსაზღვრულ ინფრასტრუქტურას და ჰყავთ მომზადებული პერსონალი;
• ის აყალიბებს ადგილობრივი მოსახლეობის დამოკიდებულებას კონკრეტული ბუნებრივი რეზერვატისა და მათ ტერიტორიაზე სამეურნეო საქმიანობისადმი ეკოლოგიური შეზღუდვების მიმართ.

ეკოლოგიურ ტურიზმს განსაკუთრებულად დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებზე შეუძლია, განავითაროს თავისი ყველა სახეობა, მაგრამ ნაკრძალების რეჟიმი განსაკუთრებულად მკაცრია სხვა სახის დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებთან შედარებით და ეკოტურიზმს გარკვეულ შეზღუდვებს უყენებს.

ეკოლოგიური ტურიზმის განვითარება დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებზე, ეს ის მნიშვნელოვანი საკითხია, რომელიც რეგიონების ეკონომიკურ მდგომარეობაზე მოქმედებს. მას ქვეყანაში  ბუნების დაცვის ხელშეწყობაც შეუძლია. მკაცრად დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებს არამხოლოდ ეკოლოგიური ტურიზმი გაძლიერება, არამედ საქართველოს ტერიტორიაზე ტურისტების შემოსვლის სტიმულირებაც შეუძლია. ამ მიზნებისთვის დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებს აქვთ უნიკალური ორგანიზებული ტერიტორია, დაცვისა და ეკოლოგიური სისტემების აღდგენის გამოცდილება, მჭიდრო კონტაქტები ეროვნულ ფუნდამენტურ მეცნიერებასთან, საზღვარგარეთ თანამშრომლობისა და გამოცდილების გაზიარების შესაძლებლობა, დაცვითი სტრუქტურები; ჰყავთ კომპეტენტური სამეცნიერო და ადმინისტრაციული პერსონალი.

ეკოტურიზმი საქართველოს დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებზე, განვითარების საწყის ეტაპზე იმყოფება. აქ ეკოტურისტები საზღვარგარეთის ეროვნულ პარკებთან შედარებით გაცილებით მცირე რაოდენობით არიან. იქ ქვეყნებს წელიწადში რამდენიმე მილიონი ტურისტი სტუმრობს.

ევროპელი და ამერიკელი ეკოტურისტებისთვის ეკოტური მკაცრად დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებზე ყველაზე პოპულარული დასვენების საშუალებაა. საქართველოში კი ეკოტურიზმი შედარებით ახალია და ბევრმა არ იცის, რით განსხვავდება ტურიზმის ეს სახეობა ბუნებაში ჩვეულებრივი დასვენებისაგან.

კონცეპტუალური შეკითხვა – მიზანშეწონილია თუ არა ეკოტურიზმის განვითარება მკაცრად დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებზე, დღემდე დისკუსიის თემად რჩება როგორც მეცნიერულ საზოგადოებაში, ასევე ამ დაცული ტერიტორიების თანამშრომლებს შორისაც. მთავარი არგუმენტი არის ის, რომ დაცული ტერიტორიების განვითარება ხდება განსაკუთრებულად, როგორც ხელშეუხებელი ბუნების ეტალონი, რომელზეც დაშვებულია მხოლოდ მეცნიერული გამოკვლევები.

შემოსავალი არ არის ეკოლოგიური ტურიზმის ერთადერთი შედეგი. ვერანაირი ფული ვერ დაიცავს ეროვნულ პარკს, თუ არ იქნება ლიკვიდირებული ეკოლოგიური დეგრადაციის მიზეზები.

მსოფლიოში ტრადიციულად ეკოტურისტული საქმიანობის ორი მოდელია მიღებული: დასავლეთევროპული (გერმანული) და ავსტრალიური. ეკოტურიზმის ფორმირების სტადიაზე მესამე მოდელს შეიძლება ეკოტურიზმის ,,ქართული“ მოდელი ვუწოდოთ. ის ავსტრალიურ მოდელს ჩამოჰგავს, დასავლეთევროპული მოდელის რამდენიმე ნიშანიც აქვს და განსაზღვრული სპეციფიკით ხასიათდება.

,,ქართული“ მოდელი, ისევე როგორც ავსტრალიური, განსაკუთრებულად დაცულ ბუნებრივ ტერიტორიებს განიხილავს როგორც ძირითად ობიექტს ეკოლოგიური ტურიზმის განვითარებისათვის. დასავლეთევროპული და ავსტრალიური მოდელებისაგან მისი მთავარი განმასხვავებელი ნიშანია სოციალური ფაქტორი, ანუ ეკოტურიზმი ადამიანის ბუნებასთან ურთიერთობის სურვილის დაკმაყოფილებისას მოწოდებულია, მინიმუმამდე დაიყვანოს ანთროპოგენური დატვირთვა, ხელი შეუწყოს ადგილობრივი მოსახლეობის კეთილდღეობას და აამაღლოს როგორც დამთვალიერებლების, ისე ადგილობრივების ეკოგანათლებისა და საერთო კულტურის დონე. ბევრი ქართული განსაკუთრებულად დაცული ბუნებრივი ტერიტორია ეკოლოგიური ტურიზმის განხორციელებისას სწორედ ამ მოდელს იყენებს.

ეკოლოგიური ტურიზმის სოციალურ-ეკონომიკური მნიშვნელობის აღიარება მსოფლიოს ბევრ ქვეყანასა და რეგიონში მისი განვითარების მიზეზი გახდა. ეკოტურიზმი სულ უფრო და უფრო ხდება ადამიანის დასვენების მასობრივი ფორმა და მისი ცხოვრების ხარისხის სრულყოფის აუცილებელი საშუალება.

საქართველოს დიდი პოტენციალი აქვს ეკოლოგიური ტურიზმის განვითარებისთვის, რაც განპირობებულია მრავალფეროვანი უნიკალური ბუნებრივი ლანდშაფტებით, რომლებსაც ურბანიზაციისა და კულტურიზაციის პროცესი არ შეხებია, თუმცა საქართველოს ეკოლოგიური ტურიზმის რესურსები დღემდე ფრაგმენტულად ვითარდება.

მედიკო, ბებიაჩემი, ასე მოიქცა. მამაჩემის პანაშვიდზე მოვიდა და უთხრა, ახალ წლამდე წამიყვანეო. მანამდე მეზობლებისთვის დაუბარებია, ზურიკელას რამე რომ მუუვიდეს, ვერ გადევიტანო. ჰოდა, მოვიდა და წაყვანა სთხოვა. იქვე გარდაიცვალა. ზურიკოს სიკვდილიდან მესამე დღეს. საღამოს ჩამეხუტა. „ახლა შენ ხარო“, – მხოლოდ ეს მითხრა, თითქოს ბუნდოვანი, მაგრამ ძალიან ზუსტი სიტყვები. საერთოდაც ძალიან ზუსტი ქალი იყო. ნატანებში ცხოვრობდა. სანამ ოზურგეთში წამოვიდოდა მამაჩემის დასატირებლად, სახლი დაულაგებია. რომ მივასვენეთ, ყველაფერი დაგვხვდა. სასტიკი, მაგრამ აუცილებელი დეტალებით: „ყბის ასაკონი“ ნაჭრით, გასაპატიოსნებელი ხელთათმანებით, გამპატიოსნებელთა გვარ-სახელებით, გადასაფარებლით, საწვიმარი ბრეზენტით, საკუბოე ტანსაცმლით. ყველაფერი საწოლზე ეწყო. ლამაზად. სკამზე თავისი საუკეთესო ხალათი გადაეფინა საგანგებოდ და ზედ „პორტმანით“ „დასასაფლავებელი“ ფული მიემაგრებინა. დიახ, ბებიაჩემი, მედიკო, ასე მოიქცა.

***

მამაჩემის და ბებიაჩემის დაკრძალვებს შუა, ეს დღეებია, სულ მანქანით დავხეტიალობ ახლო სოფლებში და ვხვდები, რომ ღმერთი, ან ვინმე იქაური, ან შენივე თავი ყველაზე მძიმე დროსაც კი ტოვებს სიხარულისთვის ადგილს. პრიმიტიული მიზეზებით და მოკლე ხნით, მაგრამ მაინც. აი, იქ თოვლს ხე წაუქცევია. გზაზე წევს. თუ გაძვრები, გიხარია. ასე ეჩვევი ხელახლა ცხოვრებას. და ისიც გეჩვევა.

***

ეს არის კიდევ ერთი ამბავი ბებიაჩემზე, მედიკოზე. მეუღლე 1969 წელს გარდაეცვალა. მას მერე შავი არ გაუხდია. არც არავის გვინახავს სხვა ფერის ტანსაცმლით, „საშინაოთიც“ კი. მკაცრი კოდექსის ქალი იყო, საკუთარი ინტერპრეტაციებით. ეს ფოტოც ამგვარი ინტერპრეტაციაა. მედიკომ საკუთარი დისშვილი ვახტოიე გაზარდა და გამორჩევით უყვარდა. ორიოდე წლის წინ ვახტოიეს შვილი სკოლაში წავიდა და პირველ დღეს, მოულოდნელად, ნატანებიდან ბათუმში ჩავიდა მედიკო. და შეეგება ასეთი ყელსახვევით – „თანამედროვე ბაღანაა, ვერ გეიგებს, მარტო მე რეიზე მხდებიენ შავებშიო“. მე პირველად ამ ფოტოზე ვნახე ბებიაჩემი ფერადით. დიდ ქალებში ეწერა მენდე-მედიკო.

***

უკვე გითხარით, ჯერ მამა დავკრძალეთ ოზურგეთში, რამდენიმე დღის შემდეგ კი – მედიკო სოფელ ნატანებში. სამძიმრის მიღებისას, ცხადია, ნათესავები მცირე ხნით ყოვნდებოდნენ ჩემთან. ერთხელაც ერთი მოვიდა და მკითხა: „კი, მარა, ბოლო-ბოლო, ყველამ დააყენა საშველი და შენ როის აპირებ?“ შემცბარმა შევხედე. წამის შემდეგ მივხვდი, ცოლის შერთვაზე მეკითხებოდა, მაგრამ, კონტექსტის გათვალისწინებით, რომ არა გურული დაშიფრული ლაპარაკის პროფესიული ცოდნა, წესით, სხვა რამე უნდა მგონებოდა. გამეღიმა კიდეც და ვუთხარი: „მალე, 33 წლის რომ გავხდები“. „არ გადააცილო, იცოდეო“, – გამომცდელი მზერით მიპასუხა და კმაყოფილი წავიდა. რა სათქმელია: ეს იყო პირველი ღიმილი ბოლო კვირა-ნახევრის განმავლობაში. და მივხვდი, რომ არსებობს გადაკვეთის წერტილები, რომლებსაც უნებურად ქმნიან სიტყვები, სადაც სიკვდილი და ქორწინება, სიცოცხლე და დაკრძალვა თანაბრდება. ეს არის კიდეც ადამიანად ყოფნის ერთ-ერთი ნიშანი.

ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლება არაქართულენოვანი სკოლის მოსწავლეებისთვის სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის პროცესია.

მისი მიზანია, უზრუნველყოს სახელმწიფო ენის სწავლება და ამით ხელი შეუწყოს სასკოლო განათლების მთავარი  სახელმწიფო მიზნის განხორციელებას.

 სწავლების პროცესში მასწავლებელი  სხვადასხვა ამოცანის წინაშე დგას.

დაწყებით საფეხურზე სახელმწიფო ენის სწავლების მთავარი ამოცანა მოსწავლის მოტივაციის გაძლიერება და ქართული ენის სწავლის მიმართ ინტერესის სტიმულირებაა. მნიშვნელოვანია, მოზარდებმა შეიყვარონ ქართული ენის სწავლების პროცესი. ამისათვის სათანადო ყურადღება უნდა დაეთმოს ისეთი მეთოდების გამოყენებას, რომლებიც ითვალისწინებს ამ ასაკობრივი ჯგუფის ფსიქიკური განვითარების თავისებურებებს.

დღეს ერთ-ერთ ასეთ მეთოდს გაგაცნობთ. მეთოდის უპირატესობა ისაა, რომ გამოყენების შემთხვევაში მასწავლებლისთვის ადვილადაა ხელმისაწვდომი ერთადერთი რესურსი – რეპროდუქცია.

გაკვეთილის მიზანი

გაკვეთილის მიზანია სახალისო, საინტერესო ფორმით გააქტიურდეს მოსწავლის სააზროვნო, სამეტყველო, წერითი უნარები; ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების ოთხი ძირითადი მიმართულებიდან (მოსმენა, ზეპირმეტყველება, წერა, კითხვა) დამუშავდეს თითოეული; მოსწავლემ შექმნას თხრობითი ხასიათის ტექსტი, დიალოგი, გაიმდიდროს ლექსიკური მარაგი და ყოფით სამეტყველო სიტუაციასთან დაახლოებულ გარემოში შეძლოს დასწავლილის გამოყენება.

წინაპირობა და საჭირო მასალა

აქტივობის განხორციელება შესაძლებელია სწავლების იმ ეტაპზე, როცა მოსწავლე დაუფლებულია ქართულ ენაზე წერა-კითხვას, აქვს გარკვეული ლექსიკური მარაგი, შეუძლია მოსაზრებების ზეპირად და წერილობით ჩამოყალიბება. აქტივობის ჩატარებამდე მასწავლებელს შეუძლია დაამუშაოს ნებისმიერი, მისთვის იმ ეტაპზე აქტუალური თემა – შესაბამისი სემანტიკური ველის სიტყვები, ფრაზები…

ერთადერთი რესურსი, რაც საჭიროა აქტივობის განსახორციელებლად, არის რეპროდუქცია. ეს შეიძლება იყოს ამონაჭერი ფერადი ჟურნალიდან ან გაზეთიდან, აგრეთვე – თავად ბავშვების მიერ დახატული ნახატი. სასურველია, ნახატზე (ილუსტრაციაზე, რეპროდუქციაზე…) იყოს ორი (ან მეტი) მოქმედი პირი და სხვადასხვა საგანი.

მიმდინარეობა

პირველი ეტაპი

თავდაპირველად მოსწავლეებს ვაწყვილებთ. წყვილიდან ერთს ვაძლევთ რეპროდუქციას. მეორეს ვაფრთხილებთ, რომ ჯერ არ შეხედოს. მოსწავლე მეწყვილეს დაწვრილებით აღუწერს რეპროდუქციას, არ გამოტოვებს მცირე დეტალებსაც კი. მოსმენის პროცესში „მსმენელმა“ უნდა დახატოს რეპროდუქციის „ასლი“ – მოსმენილის მიხედვით. ამის შემდეგ შესაძლებელია ასლის და ორიგინალის შედარება. აქტივობა (ნახატის ხარისხი) არ ფასდება! მოსწავლეს, რომელმაც დახატა, სურვილის შემთხვევაში, შეუძლია გააკეთოს კომენტარი – გაუზიაროს კლასელებს გამოცდილება (როგორი იყო მოსმენილის მიხედვით ხატვა, რამდენად განსხვავდება მისი ნახატი ორიგინალისგან და ა.შ.)

მეორე ეტაპი

კითხვების მოფიქრება

მოსწავლეებს ვაძლევთ დავალებას: მოიფიქრეთ სამი კითხვა, რომლებზე პასუხიც ჩანს (მოცემულია) ნახატზე. (მაგალითად, რამდენი ცოცხალი არსებაა გამოსახული ნახატზე, სად სხედან მოქმედი გმირები, რა მოჩანს ფანჯრიდან და ა.შ.).

მოიფიქრეთ ორი კითხვა, რომლებზე პასუხიც ნახატზე მოცემული არ არის (საიდან მოდის ნახატზე გამოხატული ქალი? რას ფიქრობს გოგონა? რა ჰქვია ძაღლს?..)

მესამე ეტაპი

ფანტაზია

მოსწავლეებს ვაძლევთ მითითებას: მათ უნდა მოიფიქრონ, რას აკეთებდნენ ნახატზე გამოსახული ადამიანები ერთი დღის წინ. ამ შემთხვევაში ისინი არ არიან შეზღუდული, მათ შეუძლიათ იფანტაზიორონ, მოიგონონ თუნდაც ფანტასტიკური ჟანრის „სიუჟეტი“ან ყოფით სიტუაციაში „ჩააგდონ“ თავიანთი პერსონაჟები. სასურველია, მათ მოიფიქრონ სახელები პერსონაჟებისთვის, „გაგვაცნონ“ – ვინ არიან ისინი ერთმანეთისთვის, რას საქმიანობენ…

ტექსტების, ფაქტობრივად, მინიმოთხრობების გაცნობის შემდეგ მათ ეძლევათ დავალება:

მოიფიქრეთ დიალოგი ამ ორ პერსონაჟს შორის. როგორ ფიქრობთ, რას ეტყოდნენ ერთმანეთს, საუბარი რომ შეეძლოთ?

ბოლოს კი ვაძლევთ დავალებას:

მოიფიქრეთ, სად, როგორ, რა ვითარებაში იქნებიან ეს პერსონაჟები 10 წლის შემდეგ. აღწერეთ მათი ცხოვრების ერთი ჩვეულებრივი დღე ან გვიამბეთ, რას საქმიანობენ ამ დროის გასვლის შემდეგ.

კიდევ ერთი აქტივობა, რომელიც რეპროდუქციის საშუალებით შეიძლება განხორციელდეს, არის ნახატზე გამოსახულ უსულო საგნად გარდასახვა და მისი პერსპექტივიდან გარემოს აღწერა. რეპროდუქციაზე დახატული უსულო საგანი, რაც, შესაძლოა, პირველ ჯერზე ყურადღების მიღმა დარჩეს, უეცრად გაცოცხლდება და დაიწყებს საუბარს საკუთარი დანიშნულების, გარეგნული მახასიათებლების, განცდების შესახებ. ამ აქტივობის შედეგად იქმნება ძალიან საინტერესო ტექსტები, ბავშვების ფანტაზია მართლაც შეუზღუდავია, უნარი კი – აღმოაჩინონ უმნიშვნელო, უსახური, არაფრით გამორჩეული დეტალები და „ამეტყველონ“ ისინი – გასაოცარი.

დარწმუნებული ვარ, აქტივობის გამოყენება დიდი სიამოვნებას მოგანიჭებთ თქვენც და თქვენს მოსწავლეებსაც. როგორც ხედავთ, სამუშაო საკმაოდ მოცულობითია და ერთ რეპროდუქციაზე მუშაობა შეიძლება რამდენიმე დღის განმავლობაშიც გაგრძელდეს. შესაძლოა, კვირაში ერთი დღე გამოყოთ და იმ დღის განმავლობაში „სერიებად“ იმუშაოთ აქტივობაზე.

რამდენიმე წლის წინ, სეირნობისას, ერთ უცნაურ მაღაზიას წავაწყდი. წიგნების მაღაზიას ჰგავდა, გამვლელების დასანახად გამოფენილი ძველი თუ ახალი გამოცემებიც ამას მოწმობდნენ. შიგნით შესული კი, სანახევროდ განათებულ ოთახში, ჭერამდე ასულ თაროებზე მხოლოდ პოეტურ კრებულებს აღმოაჩენდი – სუფთა პოეზია, არაფერი პოეზიის გარდა. ტომეულები, ძველისძველი გამოცემები, მრავალთვალგამოვლილი წიგნები შავი თუ იისფერი მინაწერებით, საუკუნის დასაწყისში გამოცემული გაუსაღებელი წიგნები და სულ ახლებიც, ყველა წიგნის მაღაზიაში რომ ეწყო. ძვირადღირებული ილუსტრირებული წიგნები, სქელ-სქელი ანთოლოგიები და იქვე – თხელყდიანი, რამდენიმეგვერდიანი კრებულები, ათამდე ლექსით.

ამ ქუჩაზე სიარულს მოვუხშირე და თითქმის ყოველდღე შევდიოდი უჩვეულო მაღაზიაში, ჩვეულებრივს რომ ჰგავდა. სავსე თაროებს ვათვალიერებდი, ყდებზე მიწერილ გვარებს ვკითხულობდი. ერთ კუთხეში ჩემივე ასაკის ქალი იჯდა – ქერა, სათვალიანი. დარსა თუ ავდარში სულ რაღაცას კითხულობდა. თავს ასწევდა, მომესალმებოდა, მერე კი ისევ წიგნს უბრუნდებოდა და ალბათ ჩემი არსებობაც ავიწყდებოდა. წიგნები შვედურ ენაზე იყო გამოცემული, თარგმანების ერთადერთ თაროზე კი უმთავრესად ინგლისურად ნათარგმნი არაინგლისურენოვანი კლასიკოსების წიგნები ეწყო.

ერთ დღესაც პატარა მაგიდაზე დალაგებული ნივთები შევამჩნიე. მაგიდა, ალბათ, მანამდეც იქ იდგა და, პოეზიით თავბრუდახვეული, ვერ ვამჩნევდი. კალმები, ბლოკნოტები, კომპაქტ-დისკები, ღია ბარათები ქალაქის ცენტრალური ნაწილის ხედებით, ჯიბის რუკები. მიუხედავად ამისა, მაღაზიის არსებობის საიდუმლო მაინც ვერ ამოვხსენი, რადგან არც იქ შესული მინახავს ვინმე და არც – იქიდან გამოსული. თანაც მეჩვენებოდა, რომ იმ ქალს – მეპატრონესა თუ გამყიდველს – სულაც არ ადარდებდა გასაყიდი წიგნების ბედი.

მივხვდი, ვის მაგონებდა – ასტრიდ ლინდგრენს. იმის გამო არა, რომ შვედი იყო. მის ახირებულ ერთგულებაში, წიგნების  ასეთ სიყვარულში იყო რაღაც ნაცნობი და ძალიან მომხიბვლელი.

აი, ლიზა კი, ვის სახლშიც მაშინ ვცხოვრობდი, ნამდვილად ჰგავდა ასტრიდ ლინდგრენს – გარეგნობითაც და იმ პოზიციითაც, უმთავრესი საკითხების მიმართ რომ ჰქონდა. მისი სახლიც სავსე იყო წიგნებით – ყდებზე მიწერილი სახელებისა და გვარების წაკითხვაც კი სიხარულით მავსებდა.  პირველი სიხარული ჰერმან მელვილი იყო, მეორე – ჯოზეფ კონრადი. ლიზა ათწლეულების მანძილზე მუშაობდა ინგლისურის მასწავლებლად სკოლაში, პენსიაზე გასულმა კი თოჯინების კერვა და ქსოვა დაიწყო. თვალწინ მიდგას მისი ხელით შექმნილი მუმინების წყვილი.

მისი და – სტინაც წიგნებისა და ლიტერატურული გადაცემების დიდი მოყვარული იყო. მასთან მომდევნო წელს ვცხოვრობდი. პენსიაზე გასული ფსიქოლოგის ოთახებშიც უამრავი წიგნი დამხვდა, ჩემს საძინებელში კი, არც მეტი, არც ნაკლები, მიშელ ფუკოს „სიტყვები და საგნები“ აღმოვაჩინე.  სტინა უბრალოდ კი არ უყურებდა ტელეგადაცემებს, ორიგინალური იდეებიც უჩნდებოდა. ერთ დღეს პროდიუსერებს მისწერა, იმათ გასაუბრებაზე დაიბარეს და, როგორი გასაკვირიც უნდა იყოს, მისი იდეის მიხედვით გადაცემების ციკლი მოამზადეს. არ შეეძლო, მორჩილად მიეღო ის, რასაც ტელევიზორში აჩვენებდნენ. არ შეეძლო, არ ეაზროვნა.

ულაც, რომელიც იმხანად კუნძულ გოტლანდზე ცხოვრობდა, სამოცდაათ წელს გადაცილებული იყო. ისიც ყველაზე საყვარელ საბავშვო მწერალს მაგონებდა, იმიტომ რომ სულ რაღაცას ქმნიდა. სავსე იყო მისი სახლი ხელნაკეთი ნივთებით. ერთ ოთახში დიდი საქსოვი დაზგა ედგა და რას აღარ ქსოვდა იმ დაზგაზე. სამზარეულოც შემოქმედების ადგილად ექცია – აცხობდა და აცხობდა კექსებს თუ ვაშლის გულსართიან ნამცხვრებს. მისი მეგობარი ბირგიტაც ხელნაკეთი სამშვენისების ოსტატი იყო. მის სახლშიც განსაცვიფრებელი გამოფენა დაგხვდებოდათ.

კიდევ ერთ ქალს ვიცნობდი, თავისი შეუპოვრობითა და სიცოცხლის წყურვილით რომ მაოგნებდა. მისი სიყვარული თეატრი იყო და მაშინაც კი, როცა მძიმე სენს ებრძოდა, თეატრის სამყაროთი დაინტერესებულ სხვა ადამიანებს ამხნევებდა, ეხმარებოდა.

ჩემთვის შვედეთი ამ ქალების ქვეყანაა, რომლებიც მუდმივად რაღაცას ქმნიან, კითხულობენ, აზროვნებენ, სხვას ეხმარებიან. არა, სულაც არ მინდა იმის თქმა, რომ სადღაც სხვაგან სამოთხეა და აქ, ჩვენს ქვეყანაში, ჩრდილის ჩრდილიც არაა. ჩემს წარმოდგენილ სამოთხეში სახლი სავსეა წიგნებით, ლექსების კითხვა სიხარული და სიამოვნებაა, ხელები გამუდმებით რაღაცის კეთებას ითხოვენ, სამზარეულოში ყავის და დარიჩინის სუნი დგას, მასწავლებელი „მობი დიკს“ და „წყვდიადის გულს“კითხულობს, მოსწავლეები – ყველაფერს, რაც ხელში ჩაუვარდებათ, წიგნის მაღაზიებს და გამომცემლობებს დახურვის საფრთხე არ ემუქრება, ლიტერატურულ ჟურნალ-გაზეთებს – ფინანსური დახმარების შეწყვეტის.

და სადაც შენ ხარ, შენი წარმოდგენილი ქვეყანაც იქ არაა?

საქართველოს უახლესი ისტორიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი დღიდან მეოთხედ საუკუნეზე მეტი გავიდა. 9 აპრილი ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობაში ორ ურთიერთსაპირისპირო ემოციას იწვევს. საზოგადოება განსაკუთრებული გულისტკივილით იხსენებს საბჭოთა რეჟიმის მიერ მშვიდობიან დემონსტრაციაზე დახოცილ თავგანწირულ ახალგაზრდებს. თუმცა ხალხს ტრაგედიასთან ერთად ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის ტრიუმფი და ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენით გამოწვეული სიხარულიც არ ავიწყდება. სხვებისგან არც თავად გამოვირჩევი. ჩემთვისაც ფასდაუდებელია ის გმირობა, რომელიც თავისუფალმა ადამიანებმა ჩაიდინეს და სამუდამოდ დაიმკვიდრეს ადგილი ჩვენს ისტორიაში. მეც მიხარია, რომ, სამოცდაათწლიანი ოკუპაციის მიუხედავად, საქართველომ თავი დააღწია ბოლშევიკურ უღელს. მაგრამ ამით არ მთავრდება ყველაფერი, ამგვარ შეფასებებს არ უნდა დავჯერდეთ, კიდევ რამდენიმე კითხვას უნდა გავცეთ გულწრფელი პასუხი.

9 აპრილის დემონსტრაციაში მონაწილეობა არ მიმიღია, ვერც რეფერენდუმზე მივეცი ხმა საქართველოს თავისუფლებას. მე უფრო გვიან, დამოუკიდებელ საქართველოში დავიბადე. შესაბამისად, არ მაქვს პრეტენზია, ამომწურავად და ყოვლისმომცველად შევაფასო გაზაფხულის ამ განსაკუთრებულ დღესთან დაკავშირებული მოვლენები. უბრალოდ, აპრილის ქარტეხილებზე ფიქრის დროს ერთი საშინელი გრძნობა არ მაძლევს მოსვენებას: ხშირად მრცხვენია დაღუპული ადამიანების გამო. ჩემს სირცხვილს ორი საშინელი ეჭვი განაპირობებს.

შეიძლებოდა თუ არა ქუჩაში გამოსული პროტესტანტების გადარჩენა?

საბჭოთა კავშირმა არსებობის უკანასკნელ დღეებში მასობრივი დარბევა სხვა ქვეყნებშიც მოაწყო. დემონსტრანტებს გაუსწორდნენ აზერბაიჯანსა და ლიტვაში. სისხლისღვრამ საბოლოოდ ამხილა რეჟიმი და განაჩენი გამოუტანა მას. დარბევების შემდეგ ამბოხებულ რესპუბლიკებში დრომოჭმულმა კომუნისტურმა ნომენკლატურამ დაკარგა ძალაუფლების მნიშვნელოვანი ბერკეტები და ჯერ კიდევ შემორჩენილი ავტორიტეტი. ტრაგედიებმა ერები გააერთიანა და წინააღმდეგობის მოძრაობები კონსოლიდაციის ახალ საფეხურზე აიყვანა. ეს ყველაფერი გასაგებია. თუმცა საქართველოში 9 აპრილსაც ხომ ყველამ ყველაფერი იცოდა. მოსალოდნელი ძალადობის შესახებ ინფორმაცია ჰქონდათ ეროვნული მოძრაობის ლიდერებსაც, პარტიის ცენტრალურ კომიტეტსაც და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსაც. საქმე „გამოცხადებული სიკვდილის ქრონიკასთან“ გვქონდა. დარწმუნებული ვარ, დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის უფრო ხანგრძლივი და გონივრული გზების გამონახვაც შესაძლებელი იყო. ცხადია, ხანგრძლივ და მშვიდობიან წინააღმდეგობას მეტი დრო, ენერგია, ფიქრი და შრომა დასჭირდებოდა. ბუნებრივია, განსხვავებული სტრატეგიის სრულყოფილად განხორციელების საკითხიც შესაძლოა კითხვის ნიშნის ქვეშ აღმოჩენილიყო, მაგრამ ეს არ იქნებოდა ნიჩბით და ქამრით ტანკის გაჩერების სპონტანური და ემოციური მცდელობა. ალტერნატიული გეგმის არსებობის შემთხვევაში შეიძლებოდა ერთით მეტი ადამიანის სიცოცხლე ან ჯანმრთელობა გადაგვერჩინა.

ამასთანავე, ჩემს აღშფოთებას დღემდე იწვევს ზოგიერთი პოლიტიკოსი, რომლებმაც მთელი თავიანთი ძალაუფლება, საზოგადოებრივი მდგომარეობა და ქონება სხვათა სიცოცხლის გადარჩენაზე პასუხისმგებლობის შეგნებული გაუცნობიერებლობით მოიპოვეს, დღეს კი ამაყად დგანან მემორიალის წინ და რუსთაველის გამზირზე ტიტების დაწყობის დროს შარშან ნათქვამ სიტყვებს ხელახლა იმეორებენ.

დაღუპული ახალგაზრდების წინაშე ჩემს სირცხვილს კიდევ ერთი მიზეზი განაპირობებს. ჩვენ ვერსად გავექცევით პასუხისმგებლობას, რომელიც საქართველოში დღეს შექმნილი ვითარების გამო გვეკისრება. თავს დავდებ, რომ პარლამენტის შენობის წინ უმოწყალოდ დახოცილი და მოწამლული ადამიანები სხვა საქართველოსთვის იბრძოდნენ. ისინი ვერ წარმოიდგენდნენ, რომ მათი გმირობიდან ოცდაათი თვის შემდეგ დამოუკიდებელ საქართველოში სამოქალაქო ომი დაიწყებოდა, სამოქალაქო ომს კი კიდევ ერთი დაუნდობელი სამხედრო-შეიარაღებული დაპირისპირება მოჰყვებოდა აფხაზეთში.

მოახერხა თუ არა 9 აპრილმა საბჭოთა პარტიული ელიტის დამარცხება? ბოლშევიკური პარტიის ნომენკლატურა დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან ძალიან მალე დაბრუნდა ხელისუფლებაში და უფრო გაძლიერდა. სხვების სიცოცხლის ხარჯზე „აპარატჩიკებმა“ განუზომელი ძალაუფლების ხელში ჩაგდება მოახერხეს – ადრე მათ კერძო საკუთრება არ ჰქონიათ, 90-იან წლებში კი კორუმპირებულ ნეოლიბერალებად და ნაციონალისტებად ქცეულმა კომუნისტებმა თუ მათმა შთამომავლებმა უკვე ხელშეუხებელი, სიწმინდედ გამოცხადებული კაპიტალიც დააგროვეს. გავაგრძელო? ჩამოვთვალო დამოუკიდებლობის 25 წლის განმავლობაში ჩვენს თავს გადამხდარი სხვა უბედურებები?

მოკლედ, თავისუფალი რესპუბლიკის ნაცვლად 9 აპრილს დაღუპულმა გმირებმა და მათთან ერთად – ჩვენ, ყველამ, მივიღეთ უცვლელი საბჭოთა ელიტა, დროშა, ჰიმნი და კონსტიტუციით გარანტირებული პოლიტიკური უფლებები.

საბჭოთა კავშირის დროს გვქონდა კეთილდღეობა პოლიტიკური თავისუფლების გარეშე, პოსტსაბჭოთა საქართველოში კი გვაქვს პოლიტიკური თავისუფლება (რომელსაც წარსულში ხშირად გვიზღუდავდნენ) კეთილდღეობის გარეშე. სოციალურ დაცვასა და უსაფრთხოებას სიტყვის, გამოხატვისა და სინდისის თავისუფლების გარეშე ფასი ეკარგება. არც მშიერ, ღარიბ და უმუშევარ ან შრომის დროს სასიკვდილოდ განწირულ ადამიანს სჭირდება დიდად გაზეთში საპროტესტო განცხადების გამოქვეყნების ფასიანი პრივილეგია. „ფაბიანური საზოგადოების“ დამფუძნებელს, სერ ბერნარდ შოუს, არ სჯეროდა, რომ ხიდის ქვეშ მცხოვრები და სასახლეებში გამოკეტილი ადამიანები კანონის წინაშე თანასწორნი იყვნენ. არც მე მჯერა ამ ზღაპრის. ოდნავ სხვა კონტექსტში კი დიდი გერმანელი ფილოსოფოსი ჰერბერტ მარკუზე წერდა: „უფლებები და თავისუფლებები, რომლებსაც ინდუსტრიული საზოგადოების განვითარების საწყისი ეტაპისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობა ჰქონდა, დღეს ნელ-ნელა უჩინარდება – კარგავს ტრადიციულ შინაარსს. აზრის, სიტყვისა და სინდისის თავისუფლება წარმოადგენდა არსებითად კრიტიკულ იდეებს, განკუთვნილს იმისთვის, რომ ჩაენაცვლებინა მოძველებული კულტურა უფრო მეტად რაციონალურით. დღეს მათ ჩანაცვლების უნარი აღარ შესწევთ“.

ჩვენი დღევანდელი ყოფა, სიღარიბე, უთანასწორობა, ჩაგვრის ახალი ფორმების განვითარება და ეკონომიკური ჩამორჩენა 9 აპრილს დაღუპული ადამიანების შეურაცხყოფაა და მეტი არაფერი, ამიტომაც მრცხვენია ხოლმე.