გერმანიის საერთაშორისო თანამშრომლობის საზოგადოება GIZ-ის საქართველოს ოფისისა და მაგდებურგის UNEVOC-ის ცენტრის ორგანიზებით თბილისში პროფესიული განათლების სპეციალისტებისა და სხვა დაინტერესებული პირებისთვის ყოველდღიური სამუშაო შეხვედრები იმართება. შეხვედრების მთავარი თემა საქართველოში დუალური პროფესიული განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვაა.

გერმანიაში, შვეიცარიაში, შვედეთსა და დანიაში დუალური განათლება წარმატებით ინერგება მთავრობის მხარდაჭერით და ამ ქვეყნებისთვის დიდი სარგებლობა მოაქვს. მისი წყალობით გერმანიაში ახალგაზრდების უმუშევრობის მაჩვენებელი ძალიან დაბალია. გერმანული ეკონომიკის წარმატებასაც – ის ერთ–ერთი ყველაზე მზარდი ეკონომიკაა ევროპაში – სწორედ დუალური პროფესიული განათლების პოლიტიკას უკავშირებენ.

რა არის დუალური განათლება?

დუალური განათლება პროფესიული განათლების ფორმაა. სტუდენტი ორ ადგილას სწავლობს: პროფესიულ სასწავლებელში ის მომავალ პროფესიასთან დაკავშირებულ თეორიულ მასალას შეისწავლის, ხოლო საწარმოში ან კომპანიაში პრაქტიკულად ეუფლება მას. ამ მიდგომის შედეგად სტუდენტი თეორიულთან ერთად პრაქტიკულ ცოდნასაც იღებს და კონკურენტუნარიანი ხდება შრომის ბაზარზე.

რომელ კომპანიებში შეუძლიათ ხელობის დაუფლება სტუდენტებს?

სამხრეთ კავკასიაში კერძო სექტორის განვითარების პროგრამების დირექტორი მარიტა რიდელი ამბობს, რომ კერძო სექტორმა უნდა გამოხატოს კეთილი ნება და იკისროს სოციალური პასუხისმგებლობა – ხელი შეუწყოს პროფესიონალთა ჩამოყალიბებას, რაც ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების წინაპირობაა. ქალბატონი რიდელის თქმით, პირველ ეტაპზე აქცენტი ღვინის კომპანიებზე, ტურისტულ სააგენტოებსა და სამშენებლო კომპანიებზე დაისმება. ეს იმიტომ, რომ მეღვინეობის, ტურიზმის მენეჯმენტისა და მშენებლობის პროფესიულ დონეზე შესწავლა ჩვენში პოპულარული არ არის, საქართველოს კი ამ პროფესიების მეტი ადამიანი სჭირდება.

მარიტა რიდელი აღნიშნავს, რომ დუალური პროფესიული განათლების დანერგვის პირველი მხარდამჭერი და მთავარი ინიციატორი საქართველოს ხელისუფლება უნდა იყოს. მან სხვადასხვა გზით უნდა წაახალისოს კერძო კომპანიები და საწარმოები, გაიღონ ხარჯი, შექმნან სამუშაო და სასწავლო გარემო მოსწავლეებისა და სტუდენტებისთვის, რათა ისინი მეტი ენთუზიაზმით ჩაერთონ ამ პროცესში. ქალბატონი რიდელი დასძენს, რომ GIZ-ის ოფისს საქართველოში დუალური განათლების დანერგვის ხანგრძლივი გეგმა აქვს.

რა არის დუალური განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვის მთავარი მიზანი და რა სარგებლობას მოიტანს ეს მიდგომა?

დუალური განათლების მეთოდი დაეხმარება სტუდენტებს, თეორიული პროფესიული ცოდნის მიღებასთან ერთად პრაქტიკულადაც დაეუფლონ სასურველ ხელობას. ეს მიდგომა ქვეყანას შესძენს მეტ პროფესიონალს ისეთ არაპოპულარულ სფეროებში, როგორებიცაა მშენებლობა, ელექტროინჟინერია, მეღვინეობა და სხვა.

ახალგაზრდებს საშუალება მიეცემათ, გახდნენ რომელიმე სფეროს პროფესიონალები და, იმავდროულად, იცოდნენ ხელობა. მათ ამ ორი სფეროს ერთმანეთთან სასარგებლოდ ინტეგრირება შეეძლებათ.

დუალური განათლების მხარდამჭერ კერძო კომპანიებს, თავის მხრივ, მიეცემათ საშუალება, უფრო მეტი ახალგაზრდა პროფესიონალი იპოვონ და დაიქირაონ.

დუალურ განათლებაზე საუბრის დროს მაგდებურგის უნივერსიტეტის განათლებისა და სოციალურ მეცნიერებათა ინსტიტუტის დირექტორს, პროფესორ ფრანკ ბუნინგს, მაგალითად ევროპის ქვეყნების გამოცდილება მოჰყავს და ამბობს, რომ შვეიცარიამ და გერმანიამ ამ მეთოდოლოგიის დანერგვით საგულისხმო შედეგები მიიღეს:

– დუალური განათლების წყალობით გერმანია და შვეიცარია პირველ და მეორე ადგილებს იკავებენ მსოფლიოში  დასაქმების მაჩვენებლით. ამჟამად გერმანიაში მოსახლეობის მხოლოდ 7%-ია დაუსაქმებელი, შვეიცარიაში კი –დაახლოებით 9%. აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეებს, რომლებიც კონკრეტულ კომპანიაში იწყებენ მუშაობას, სწავლის დასრულების შემდეგ კომპანიები თავად სთავაზობენ სამუშაო ადგილებს, კურსდამთავრებული კი, თავის მხრივ, ახალ სამუშაო ადგილზე სხვა სფეროში მიღებული განათლების ინტეგრირებასაც ახერხებს. დუალური განათლება დამსაქმებლისთვის – პროფესიონალი კადრების იოლად პოვნის, დასაქმებულისთვის კი გამოცდილების იოლად მიღების საშუალებაა.

დუალური განათლების მეთოდოლოგიის მიხედვით, სასწავლებლის შემდეგ კონკრეტულ ორგანიზაციაში მუშაობა სტაჟირებას არ ნიშნავს. ამის შესახებ ჰარი შტოლტე, GIZ-ის ადამიანური რესურსების განვითარების უფროსი გვესაუბრება:

– ყველა მოსწავლე, რომელიც კი დუალური განათლების მეთოდით ისწავლის, ორგანიზაციაში იმუშავებს. ეს სტაჟირებას არ ნიშნავს. ისინი დაქირავებულნი არიან საწარმოს ან კომპანიის მიერ და ისეთივე პასუხისმგებლობა ეკისრებათ, როგორიც სხვა თანამშრომლებს. კურსდამთავრებულებს კომპანიის ტრენერი შეაფასებს. რაც უფრო მაღალი იქნება შეფასება, მით უფრო მოიმატებს მაღალანაზღაურებადი სამსახურის მიღების შანსი.

ვინ უნდა უზრუნველყოს საქართველოში დუალური განათლების მეთოდოლოგიის საზოგადოებისთვის გაცნობა და დანერგვა?

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ლიდერის როლი აკისრია პროფესიული დუალური განათლების დანერგვის კუთხით, თუმცა, სამინისტროსა და სხვა დონორ ორგანიზაციებთან ერთად, დუალური განათლების გამავრცელებლები იქნებიან ადამიანები, რომლებმაც უკვე გაიარეს ხანგრძლივი ტრენინგი და მზად არიან, საზოგადოებას ეს მეთოდოლოგია გააცნონ. საქმე ის არის, რომ მიმდინარე წლის დასაწყისში საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ GIZ-ის საქართველოს ოფისსა და მაგდებურგის UNEVOC-ის ტრენინგცენტრთან ერთად დაინტერესებული პირებისთვის გამოაცხადა კონკურსი პროექტში მონაწილეობისთვის, რომლის ფარგლებშიც ზემოხსენებული ორგანიზაციები მსურველებს სიღრმისეულად შეასწავლიდნენ დუალური განათლების მეთოდოლოგიას. კონკურსის წესით შერჩეულ იქნა შვიდი აპლიკანტი, რომლებმაც საქართველოსა და გერმანიაში საერთაშორისო ლიდერობის ხუთთვიანი მოსამზადებელი პროგრამა გაიარეს და უკვე დაგეგმეს, როგორ გამოიყენონ საქართველოში ამ ხნის განმავლობაში მიღებული ცოდნა და გამოცდილება.

პროექტის ერთ-ერთი მონაწილე, ქეთევან ნინიძე, ტექნიკური და პროფესიული განათლების სპეციალისტია. ის მეღვინეობის სფეროში აპირებს მუშაობას. ქეთევანი ამბობს, რომ დუალური განათლების დანერგვა საუკეთესო საშუალებაა კერძო ბიზნესისთვის, თავად შეუწყოს ხელი პროფესიონალთა ჩამოყალიბებას.

თამთა კვინიკაძე პროფესიული განათლების მასწავლებელია. ის გერმანიაში შეისწავლიდა კომპანიის ტრენერთა სტანდარტსა და პროფესიულ განვითარებას. კომპანიის ტრენერი ერთ–ერთ წამყვან როლს ასრულებს დუალურ პროფესიულ განათლებაში, შესაბამისად, მისი სტანდარტი და პროფესიული განვითარების გეგმა დუალური პროფესიული განათლების დანერგვისთვის მეტად მნიშვნელოვანია.

ზაირა ბერიძეს წინარე განათლება ავსტრიაში აქვს მიღებული ტურიზმის მიმართულებით. გერმანიაში ის ამავე სფეროში დუალური განათლების მეთოდოლოგიაზე მუშაობდა. ამჟამად ზაირა ბათუმის პროფესიულ სასწავლებელში ასწავლის, აპირებს, აქტიურად ითანამშრომლოს ბათუმის ტურიზმის განვითარების დეპარტამენტსა და სხვა პროფესიულ სასწავლებლებთან, სადაც ტურიზმთან დაკავშირებული პროფესიების დაუფლებაა შესაძლებელი.

მიხეილ მჭედლიშვილი ტექნიკური და პროფესიული განათლების ტრენერია. განათლება მან ესტონეთში მიიღო ლოჯისტიკის მიმართულებით. საქართველოსთვის, მისი გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, ეს დარგი ძალზე პერსპექტიულია. გერმანიაში მიღებული ცოდნის წყალობით მიხეილმა უკვე შეიმუშავა პროექტი დუალური ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარების შესახებ ლოჯისტიკისა და ტვირთის გადაზიდვის სფეროში.

დავით ქურდაძე შრომის ფსიქოლოგი და ბიზნესკონსულტანტია. დუალური განათლების შესახებ მიღებულ ცოდნას ის კოლეჯების მართვის კუთხით გამოიყენებს – განათლების ამ მეთოდოლოგიას კოლეჯების დირექტორებსა და წამყვანი რგოლის მენეჯერებს გააცნობს.

ეკა პატიეშვილი პროფესიული კარიერის დაგეგმვის მენეჯერია. ის აპირებს, დუალური განათლების მეთოდისთვის გამოსადეგი შეფასების სქემის შექმნაზე, განვითარებასა და გავრცელებაზე იმუშაოს. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ამ მეთოდოლოგიით მოსწავლეს აფასებს არა მხოლოდ მასწავლებელი, არამედ კომპანიის ტრენერიც. შესაბამისად, საჭიროა შეფასების საერთო სქემა, კრიტერიუმები, რომელთა  მიხედვითაც მასწავლებელი და კომპანიის ტრენერი ერთობლივად შეაფასებენ სტუდენტს. სწორედ ამ სქემას შეიმუშავებს ეკა.

პროფესიული განათლების მასწავლებელთა განვითარების სახელმწიფო პროგრამის მენეჯერი ნინო ელბაქიძე ამბობს, რომ საქართველომ წარმატებით გაიარა მოსინჯვის ეტაპი, რომლის მიზანიც იმის გარკვევა იყო, იმუშავებდა თუ არა აქ დუალური განათლების მეთოდოლოგია. ამჟამად აქტიურად მიმდინარეობს მუშაობა კერძო კომპანიებთან მეთოდოლოგიის გასაცნობად და დასაინტერესებლად. ნინო ელბაქიძეს იმეი აქვს, რომ ეს პროცესი წარმატებით გაგრძელდება.  ნინო ახალი მეთოდოლოგიის დანერგვის თანამდევ სირთულეებზეც ლაპარაკობს:

– დუალური განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვის პროცესში მასწავლებელი შეეჯახება ახალ რეალობას – ის ერთადერთი ლიდერი კი აღარ იქნება, არამედ ერთ–ერთი, რადგან აქტიურად მოუწევს თანამშრომლობა კომპანიის ტრენერთან. მათ ერთად უნდა შეაფასონ სტუდენტები და ერთად იმუშაონ მათი წარმატებისთვის.

უკვე მიმდინარეობს მუშაობა პროფესიული განვითარების გეგმაზე, რომელიც დუალური განათლების მეთოდოლოგიის დანერგვის მთავარი წინაპირობაა.

წესით და რიგით, შენი ქალაქის დღესასწაული, შენი ქალაქის ფესტივალი ძალიან უნდა გიყვარდეს, ქუჩაში სახალხო სეირნობა და სხვებისთვის სიხარულის გაზიარება შენთვის მიუღებელი არ უნდა იყოს. მიუხედავად ამისა, საქართველოში თბილისობა ბევრს არ მოსწონს.  კიდევ კარგი, რომ დღეს უკვე სირცხვილად მიიჩნევა ზეიმის დედაქალაქის სტუმრების გამო დაწუნება. თუმცა საქალაქო ღონისძიების ამგვარი აღნიშვნის საწინააღმდეგოდ მხოლოდ ფაშისტური არგუმენტები ხომ არ არსებობს? ღარიბულ „იტალიურ ეზოებში“ მცხოვრებ, სნობიზმზე აცრილ ადგილობრივებსაც გვაქვს განსხვავებული მოსაზრებები.

ჩემთვის ქალაქის ფესტივალი მხოლოდ იმიტომ არის მიუღებელი, რომ „თბილისობა“ ზემოდან, ქალაქის მერიიდან ორგანიზებული დღესასწაულია (ამ შემთხვევაში მერიის პოლიტიკური შემადგენლობა არაფერ შუაშია). ღონისძიებათა გრაფიკს, შინაარსსა და თანმიმდევრულობას უპირატესად მხოლოდ მუნიციპალური მთავრობა განსაზღვრავს. მათ კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული რომელ უბანში რომელი კონცერტი გაიმართება, რომელ ქუჩაზე მოეწყობა ბაზრობა, სად გვექნება შეჯიბრებებისა თუ კონკურსების ხილვის შესაძლებლობა. სახალხო ზეიმის ორგანიზებაში მოქალაქეთა მონაწილეობა მინიმალურია. ადგილობრივებს არ უჩნდებათ თვითორგანიზების, დარაზმვის სურვილი, ისინი არ ცდილობენ იმას, რომ თავად გახდნენ რიგ ღონისძიებათა დამოუკიდებელი მასპინძლები. ერთ მშვენიერ დღეს, თბილისის თვითმმართველობამ ოქტომბრის ბოლოს თავყრილობების მოწყობაზე უარი რომ თქვას, თავისით, ალბათ, არც არავინ დაიწყებს კომუნისტების მიერ გამოგონილი თარიღის აღნიშვნას. არ ვამბობ იმას, რომ ბაზრის „უხილავი ხელი“ თავისუფლად მოაწესრიგებს ყველაფერს. არც იმას ვითხოვ, რომ მუნიციპალიტეტმა პროცესებში ჩარევისგან თავი შეიკავოს. უბრალოდ, მერიამ საკუთარ მიზნად ფესტივალის ერთპიროვნულად დაგეგმვა არ უნდა დაისახოს. ადმინისტრაციამ ხელი უნდა შეუწყოს ქვემოდან წამოსული ინიციატივების ტრადიციებად გარდაქმნასა და დამკვიდრებას.

სახალხო დღეობების ორგანიზების მდიდარი ტრადიცია კი ჩვენს ქალაქს ნამდვილად აქვს. მხოლოდ ყეენობის გახსენებაც კი საკმარისია. ყეენობა მეცხრამეტე საუკუნის თბილისში ერთგვარ კარნავალს, მასკარადს წარმოადგენდა. იოსებ გრიშაშვილი ამ ღონისძიებას ომის, აჯანყების მისტიფიკაციად მიიჩნევდა. დიდი მარხვის ყველიერი კვირის ბოლოს თბილისში გრანდიოზული თეატრალური წარმოდგენა იდგმებოდა. ყველა უბანს ჰყავდა თავისი ყეენი ანუ დამპყრობელი, მჩაგვრელი მმართველი, საფრთხობელის ფორმაში გამოწყობილი პერსონაჟი. მთელი ფესტივალი ყეენის, ბოროტი მმართველისა და მისი მომხრეების გაძევებისა და დამარცხების ინსცენირება იყო. ცარისტული რუსეთის ბიუროკრატია ყეენობაში მხოლოდ ბნელი ხალხის წარსულის უცნაურ გადმონაშთს ხედავდა და ცხადია, თავად არც აფინანსებდა და არც გეგმავდა ამ საყოველთაო მეჯლისს. რიგითი მოქალაქეები კი ცენზურისა და შევიწროების პირობებში თეატრალური დადგმით ცდილობდნენ საკუთარი პროტესტის გამოხატვას.

            თანამედროვე თბილისობას თავის დაღს ასვამს საპატიო თბილისელების დაჯილდოების ცერემონიალიც. საბჭოთა ეპოქიდან მოყოლებული ამ ჯილდოს ორი ტიპის საზოგადო მოღვაწეები იმსახურებენ. წოდების ლეგიტიმაციისათვის ქალაქის მთავრობები უპირობო ავტორიტეტებთან ერთად ხელისუფლების მიმართ ლოიალურად განწყობილ პირებსაც აჯილდოებენ. მაშასადამე, საპატიო თბილისელობის მისაღებად ან გენიოსი უნდა იყო, ან კონფორმისტი. თუ თავდაუზოგავად მშრომელი მეეზოვე, ავტობუსის მძღოლი ან სკოლის მასწავლებელი ხარ, მაშინ უმაღლესი რანგის პატივის მიღების იმედი ნაკლებად უნდა გქონდეს და „თბილისზე მზრუნველის“ ნომინაციაში გამარჯვებას უნდა დასჯერდე. გაუგებარია ვინ დაადგინა ეს წოდებები და მათ შორის არსებული იერარქია? ბუნდოვანია, ვის და რატომ აქვს ადამიანისთვის საპატიო თბილისელის წოდების მინიჭების უფლება?

            მე საპატიო წოდების მინიჭებისთვის საკუთარი კრიტერიუმები მაქვს. ჩემთვის საპატიო თბილისელი ნუგეშა მაყაშვილი იყო, რადგან მან ქალაქის საიდუმლოებები იცოდა და ცოდნას სხვებსაც უშურველად უზიარებდა. არაგვის ქუჩაზე დაბადებულმა, ეროვნული გმირის დამ, ერთხელ მკითხა: „ლევან, არასდროს დაფიქრებულხართ, რატომ ჰქვია ჩვენს უბანში ყველა ქუჩას აღმოსავლეთ საქართველოს მაღალმთიანეთთან დაკავშირებული სახელები? რატომ არის ერთად თავმოყრილი თერგის, არაგვის, ყაზბეგის, ფასანაურის, კობის, გუდაურის და სხვა ქუჩები? თქვენს ქუჩასაც ხომ წარსულში დუშეთის ქუჩა ერქვა!“. ცხადია, კეთილი მოხუცის კითხვამ დამაბნია. ცოტა შემრცხვა კიდეც, რადგან არასდროს მიფიქრია ამ საკითხზე. მთელი სიცოცხლეა ამ ქუჩების მიმდებარედ ვცხოვრობ და ეს კავშირი არასდროს მომხვედრია თვალში, სახელწოდებებს შორის არსებული მიმართება არასდროს შემიმჩნევია. საგონებელში ჩემი ჩავარდნის აღმოჩენისთანავე საპატიო თბილისელმა თბილად გამიღიმა და საიდუმლო გამიზიარა – 1915 წელს, ავადმყოფობის გამო თბილისში, ლაზარეთთან ახლოს (მაშინ საავადმყოფო თსუ-ის პირველ კორპუსში იყო), დღევანდელ ხორავას ქუჩაზე ჩამოსახლებული ვაჟა-ფშაველა ჯიუტად ითხოვდა მშობლიურ მხარეში დაბრუნებას. ვაჟასთვის ტვირთის შესამსუბუქებლად  და განწყობის გამოსაკეთებლად, ფშავთან სიმბოლური სიახლოვის ხაზგასასმელად დაურქმევიათ ვერის ქუჩებისთვის მთის მდინარეებისა და სოფლების სახელები. რამდენი ასეთი საიდუმლო აქვს ჩვენს ქალაქს? თბილისობას ასეთი საიდუმლოებების გამჟღავნებაც უნდა ხდებოდეს!

 “ბაირონს  ცრემლის მაგიერ მდუღარე ტყვია სცვივა თვალთაგან და კალმის მაგიერ ხელთ უპყრია მეხი”, _ ასე წარმოაჩენდა ილია ბაირონის მეამბოხე სულისკვეთებას. ამიტომაც აგონებდა მბორგავი, მშფოთვარე თერგი პოეტს, რომელიც არ სცნობდა არანაირ საზღვარსა და დაბრკოლებას. ბაირონი ხშირად  იმეორებდა თურმე ამ ლათინურ გამოთქმას: Aut Caesar, aut nihil  _ “ან ცეზარი უნდა იყო ან არაფერი” და ამგვარად გამოხატავდა სწრაფვას დიდებისა და გამორჩეულობისაკენ. ბაირონი იყო პიროვნება  _ ტიტანი, როგორც ოთარ ჩხეიძე წერს თავის  ბიოგრაფიულ რომანში “იტალიური დღიურები ბაირონისა”. ამ წიგნში იგრძნობა მწერლის დიდი სიყვარული და აღტაცება ბაირონით, სხვაგვარად ალბათ ვერც დაწერდა ასეთ რომანს, რომელიც ბაირონის სულში გვამოგზაურებს. “ვინაა ეს კაენის სახიანი კაციო” _ შეძრწუნებულს უკითხავს ერთს, თვალი რომ მოუკრავს ბაირონისთვის. “მაშინ ჯერ “კაენი” არ დაეწერა ბაირონსა, არც მოეფიქრებინა “კაენი”. “მერეღა გამოჩნდებოდა ბაირონი თავისი სახითა, ნამდვილი სახითა, თავისი სულითა, ნამდვილი სულითა, დიდებისა თუ ტრაგიკული განცდების წლებში მითუფრო გამოიკვეთა ლანდი უცნაური, მითუფრო იმძლავრა, მითუფრო მოუხელთებელი გახდა, მოხელთებელი და ძლევამოსილი”, _წერს ოთარ ჩხეიძე და ახერხებს მოიხელთოს ეს სახე პოეზიითა და ბედისწერით ატანილი პოეტისა.

“სატანის სკოლის თავადად უხმობდნენ თანამედროვენი ბაირონსა”, _წერს ილია და საქებარ სიტყვებს არ იშურებს “ბაირონის მომხიბლავი გენიის” წარმოსაჩენად. ის აღტაცებულია ბაირონის შექმნილი ხასიათებით: “ისინი ისეთი აგებულებისანი არიან, რომ თავის ტანჯვების წვაში, ეჭვის ღრღვნაში, თავის სულის წყურვილში ხედვენ უკვდავების ღირსს ცხოვრებასა. ისინი არ შეეკედლებიან მონასტრის კედლებსა მოსასვენებლად, იმათ სულ მოძრაობა უნდათ. ისინი არ მირბიან გულის გაუთავებელ წყლულთა მოსარჩენად კაცთან, არამედ თავიანთავე გულის სიღრმეში და სულის უკვდავებაში ეძებენ სასოწარკვეთილების წამალსა”. სწორედ ასეთი ხასითები უნდა დახატულიყო ქართულ მწერლობაში. ეს ბაირონისეული სულისკვეთება შეიგრძნო მან ბარათაშვილის პოეზიაში და ამიტომაც აზიდა მწვერვალზე მისი სახელი.

“ჟამი ჩემია და ჟამისა მე ვარ იმედი”,  _ ეს სიტყვები ბარათაშვილმა ათქმევინა ნაპოლეონს, რომლითაც აღტაცებულიყო, როგორც გმირით, ყოველგვარი საზღვრები რომ ევიწროებოდა.  ნაპოლეონი მისთვის იყო პიროვნება, რომლის სულის შეცნობასაც დრო სჭირდებოდა. ბარათაშვილი ნაპოლეონის სახეში საკუთარ აუხდენელ გულისთქმებს გამოხატავდა: “მაგრამ მე გვამში სული ვეღარ მომთავსებია,/ მითხზავს გვირგვინსა დიდებისას მე თვითონ ბედი,/ ხოლო მე უნდა მას მოვასხა შარავანდედი/ ჟამი ჩემია და ჟამისა მე ვარ იმედი”.  დრომ გაამართლა ნაპოლეონის ნიღაბს შეფარებული პოეტის დაქადნება: “თვითონ სამარეც მევიწროვოს, თუ ტოლი მყვანდეს”.

ნაპოლეონით აღტაცება, ერთი მხრივ, გამოხატავდა “სულის ტოლის” ძიების წყურვილს, პოეტს ბედისწერასთან ბრძოლის ჟინს რომ უმძაფრებდა და ძალას მატებდა, მეორე მხრივ, ერის ტრაგიკულ რეალობას, მხსნელის მოლოდინით აღსავსეს. “ვინ აღჩნდეს გმირიო” _ მოწოდებასავით გაისმოდა გრიგოლ ორბელიანის ლექსის სტრიქონები (“იარალის”), წმინდა გიორგივით გველეშაპი რომ უნდა განეგმირა და ქვეყანა ეხსნა ტყვეობისგან. ეს ნაკადი “გმირის ძიებისა” მსჭვალავს მთელ მეცხრამეტე საუკუნეს და ექოსავით გადმოეცემა მეოცესაც.

ოთარ ჩხეიძის შემოქმედებაც გამსჭვალული იყო გმირის მოლოდინით.  “ბორიაყში”  რომ წერს: გმირობის დრო ყოველთვის არის, გმირი არ ჩანს ოღონდო. ამ რომანში წარმოჩნდება, როგორ ადიდებდა ბაირონი ნაპოლეონს,  მუხედავად  იმისა, რომ ეს კაცი სძულდათ ინგლისში, ეს ერთ-ერთი მიზეზიც იყო ბაირონის დევნისა, რომ ნაპოლეონს ეთაყვანებოდა. რომანში ჩანს, როგორ არ ანაღვლებდა პოეტს ის, რომ ინგლისი მოთავეობდა ნაპოლეონის დამხობას. ბაირონი პროტესტს იმით გამოხატავდა, რომ აღტაცებას არ ფარავდა არსად _ არც მეჯლისებზე, არც მთავრობის წარმომადგენელთა წინაშე. მან არ გაიზიარა თანამემამულეთა სიხარული ნაპოლეონის დამხობისა, პირიქით, უფრო მეტი გზნებით აქებდა და უფრო შთამბეჭდავი მხატვრული სახეებით ამკობდა. ეს ყოველივე დააგვირგვინა 1814 წელს, როცა დაწერა “ოდა ნაპოლეონს”. მისი დღიურის ჩანაწერებში ჩანს, როგორი გულისფანცქალით ადევნებდა თვალყურს ნაპოლეონის ყოველ ნაბიჯს: ჩამოუგდიათ ჩემი საწყალი პატარა კერპი, ნაპოლეონი ჩამოუგდიათ ტახტიდან, მაწანწალები შესულან პარიზში, მაგრამ არაფერია, ის კიდევ უჩვენებს იმათ სეირსო.

ექსპრესიულად და სიღრმისეულად წარმოჩნდება ბაირონის სულის მოძრაობანი ამ რომანში. ნაპოლეონი მისთვის იქცა ყოველგვარი ჩარჩოს მსხვრევის გამომხატველ იდეად. “ნაპოლეონის მაგვარი კარეტა შეუკვეთა და მოედო ევროპის გზებსა მეფური დიდებითა, მეფური ბრწყინვალებითა, ვითომდა დევნილი არცა ყოფილიყოსო”. მწერალი ხაზს უსვამს ბაირონის “ღვთაებრივ სიდიადეს”, რომელიც იგრძნეს მასპინძელმა იტალიელებმა, როცა მათ ეს უცნაური კაცი გაიცნეს.

ბაირონმა 1816 წელს დაწერა “ჩაილდ ჰაროლდის მესამე სიმღერა”  _ ნაპოლეონის დიდება. როცა იტალიაში ჩავიდა, მას უკვე ხელში ჰქონდა წიგნი. რომანში წარმოჩნდება, როგორ აიტაცეს ეს სიმღერა მილანში, თითქოს იტალიელები ნიშნს უგებდნენ ახალ ბატონებს _ ავსტრიელებს. “ამიტომ ურო დააფრიალებდნენ, პირდაპირ რომ ვერაფერი ეთქვათ, იმა სიმღერას იმეორებდნენ, იმა სიმღერას განდიდებისა, ამიტომაც დააფრიალებდნენ, ვითარცა დროშას შემოკრებისა, ვითარცა ნიშანს გამოფხიზლებისა, დააფრიალებდნენ და გულს დაიცხრობდნენ, ჟინს დაიცხრობდნენ შურისძიებისა”.

ოთარ ჩხეიძე იტალიელთა ეროვნულ-გამათავისუფლებელ მოძრაობაზე წერს და მკითხველი გრძნობს, რომ ამ ეპიზოდებში საქართველოს ბედიც იგულისხმება (მე-19 საუკუნისაც და საბჭოთა დროინდელიც): “თავისუფლება დაეკარგა ერსა, თავისუფლების გემო გადავიწყებოდა, დიდი ხანია  ძველი ბატონი ახალს ერჩია,  ძველი მჩაგვრელი ახალს ერჩია, ის ტკივილები დავიწყებოდა, ის იარები მოშუშებოდა, ახალი რბევა ვერ აეტანა”. ეს სიმღერა თითქოს ენერგიასა და ძალას აძლევდა ხალხს.  საგულისხმოა, რომ ოთარ ჩხეიძე ნაპოლეონის მიმართ ბაირონის დამოკიდებულებაზე როცა საუბრობს, არ ეთანხმება მის ბიოგრაფოსებს, თითქოს ბარონი გაორებული ყოფილიყოს (აქვე აღვნიშნავთ, რომ ის სხვა საკითხებზეც ხშირად არ ეთანხმება მათ, მაგალითად, როცა ისინი მისი დღიურების არაგულწრფელობაზე საუბრობენ). ოთარ ჩხეიძისთვის ამოსავალი ის არის, რომ შესანიშნავად იცნობს ბაირონის პიროვნებას, სწვდება მისი სულის სიღრმეებს, მის დღიურებში ბევრად უფრო მეტს ამოიკითხავს, ვიდრე სხვანი, რადგან ერთიანობაში გაიაზრებს ბარონს, მის შემოქმედებას, მის ცხოვრებასა და დღიურებს.

თანამედროვეებს აბნევდათ ის, რომ ბაირონი ნაპოლეონს უწოდებდა მსხნელსაც, მტარვალსაც, ღმერთსაც, ეშმაკსაც.  ამ სიმღერაში ბაირონი ნაპოლეონს დიოგენეს ადარებდა, მასავით  აიგდე ხალხი, “გვირგვინოსანო ცინიკოსოო”. აქ, უპირველესად, იმას გულისხმობდა, რუსეთის მკაცრ ზამთარს გამოღწეულ, პარიზში ბუხარს მიფიცხებულ ნაპოლეონს რომ თქვამს: აქ უფრო საამოა, ვიდრე მოსკოვშიო.

მართლაც, შეიძლება დაიბნეს კაცი და დაიბნენ ბიოგრაფოსებიც, შესაბამისად,  იოლი დასკვნა გამოიტანეს ბაირონის გაორებულობაზე. ოთარ ჩხეიძის აზრით კი, ეს გაორება მოჩვენებითია, პირიქით, აქ ჭეშმარიტი ერთიანობაა, რადგან ერთიანია თვითონ პოეტი. ოთარ ჩხეიძის აზრით, ბაირონისთვის ნაპოლეონი არის რომანტიკული გმირი, ჯერ კიდევ ცოცხალი, ამიტომაც მოჩანს ერთგვარი ბზარები მასთან დამოკიდებულებაში. ეს ირეკლავს საზოგადოებაში არსებულ განსხვავებულ შეხედულებას. სწორედ ეს არის სიძნელე დიდებული პიროვნების ხასიათის გაგებისა და არა მისი პიროვნების გაორება. ოთარ ჩხეიძის აზრით, ბაირონმა აიტაცა რეალური სახე, აიტაცა საოცარი ძლევამოსილებით, აიტაცა რომანტიკულ მწვერვალებზე, შემოახვია რომანტიკული ბურუსი, აიტაცა და მისცა ღრუბლებს, ღმერთად დასახა მესამე სიმღერაში. ოღონდ ეს არის არა ქრისტიანული, არამედ წარმართული ღმერთი, “ძლევამოსილი და და უსასოოო, ძლეული და დაუძლეველი, უარყოფილი და სანატრელი, დამხობილი და აღდგენილი, ღმერთია იგი დამარცხებული, გამარჯვებული დამარცხებითაცა:

“თუ დაგიპყრია დედამიწა, ტყვეცა ხარ მისი,

მაინც ძაგძაგებს შენი შიშით, შენი სახელი

უფრო და უფრო მოსდებია ქვეყნიერებას

და არარაი უფრო მეტად განდიდებულხარ”.

“ასეა მართლაც აღტაცებული მიწიერი ვნებებისგან, აღტაცებული და აღზევებული, რომანტიზირებული, იგი მპრობელიცაა და ტყვეც”. “წმ. ელენეს კუნძულზე უღიმღამო დღეებს მიათრევდაო”. მწერლის აზრით, ბაირონმა შექმნა ნაპოლეონის მონუმენტური სახე. მწერალი ამ წინააღმდეგობაში, ამ დაპირისპირებულთა ერთიანობაში ხედავს იმას, ყოველივე ამაო რომ არის ამ წუთისოფელში, ამ გრანდიოზულ სამყაროში, სად დედამიწაც უმცირესია, სად ყველა ერთია, განდიდებულიც და დამცრობილიც, ცოცხალიც და მიცვალებულიც, ყველა კერძია სიკვდლისა, მხოლოდ სიკვდილია მარადიული.

ნაპოლეონი ბაირონისთვის ამიტომაცაა, ერთდროულად, დიადიც და არარაც, იგი ერთიანია და განუყოფელი. ოთარ ჩხეიძის დასკვნით, ასე გახდა გმირი “ჩაილდ ჰაროლდისა” არა ჩაილდ ჰაროლდი, არამედ ნაპოლეონი, როგორც ეპოსის გმირი.

რომანში შესანიშნავად წარმოჩნდება, რომ ნაპოლეონი ბაირონის ალტერ-ეგოა. ბაირონმაც იხილა საკუთარი აღზევებაცა და დაცემაც. “დონ-ჟუანის” მეთერთმეტე სიმღერას იხსენებს ოთარ ჩხეიძე:

 “მე პოეზიას მოვევლინე ნაპოლეონად

და “დონ-ჟუანი” გამეჩხირა, ვითარც მოსკოვი”.

ასე იქცა ბაირონი თავისუფლების სულად, რომელმაც მთელ ევროპა აიტაცა და საუკეთესი პოეტები თავისი გავლენის ქვეშ მოაქცია.  ოთარ ჩხეიძე  არღვევს ბაირონის ამპარტავნობის მითსაც, როდესაც ერთ საინტერესო ამბავზე ამახვილებს ყურადღებას. ამაყ ბაირონს შეეძლო სხვისი აზრის გათვალისწინებაც. მისი “ჩაილდ ჰაროლდი” გამომცემელმა ილუსტრირებისთვის  მხატვარ რეინეგლს გადასცა.  მხატვრის ყურადღება მიიქცია სტრიქონმა “დააცხრა კიდევ არწივი მიწას სისხლიანი ნისკარტით” და დახატა არწივი, კლანჭებით ჩაბღაუჭებული მიწას. ნისკარტი გამოტოვა. ბაირონს  მოსწონებია და უთქვამს, რეინეგლს პრინველებიც ჩემზე უკეთ სცოდნია და პოეზიაც ჩემზე უკეთ გაეგებაო, და ასე ჩაუსწორებია სტრიქონი: “არწივი კიდევ დააცხრა მიწას, კიდევ ჩაბღუჯა კლანჭებით”.

მწერლის აზრით, სისხლიანი არწივი ვატერლოოს ბედისწერას გამოხატავდა. ბაირონიც იხილავდა თავის “ვატერლოოს”, ოღონდ არა აქ, დამცხრალ იტალიაში. ოთარ ჩხეიძე წიგნის ბოლო ეპიზოდში თავის ბობოქარ გმირს სხვა გზისკენ მიაცილებს, რომელიც ახალ თავგადასავლებს ჰპირდება: “თავისი ბედი იწინასწარმეტყველა ბარათაშვილმა, ბაირონსაც ეს ერგო ბედადა, მეტი არაფერი, მეტი არაფერი, ოღონდ ჯერ მაინც მიესწრაფოდა იარაღასხმული, მიექანებოდა საბერძნეთისკენა, სადაც ბრძლა იყო, იმედიც იქ გახლდა, მხოლოდ იქითკენ მიექანებოდა”.

– ჩუმაბარ გავეთილ!

ეს სიტყვები შიშის ზარს გვცემდა ბავშვობიდანვე, გვეგონა, რომ მამა, რომელიც იშვიათად გვამეცადინებდა და ათასში ერთხელ ინტერესდებოდა ჩვენი სასწავლო პროგრამით, სწორედ იმ ჯერზე ეცდებოდა ჩვენს ბოლომდე გაწურვას და მხოლოდ საყვედურს არ გვაკმარებდა. იმ რომელიღაც გაკვეთილის ჩაბარება მხოლოდ საბაბი იყო მისთვის, სიმკაცრის გაკვეთილი რომ ჩაეტარებინა, წესრიგი დაემყარებინა, ნაადრევად შეხუმრებული შვილები აელაგმა.

– თენგა, ვაგოკო ასე! – ფრთხილად ვეცდებოდი სიტუაციის განმუხტვას და მხარზე ხელს მოვუთათუნებდი.

– თენგა არა, ბატონო მამა! – შემისწორებდა მკაცრი სახით და დამიბღვერდა. არ მახსენდება შემთხვევა, შვილებისგან სახელით მიმართვა არ გაეპროტესტებინოს და მაგალითად ყოველთვის თავისი ძველი მეგობარი ადა ჩიქოვანი მოჰყავდა, – „ბატონო მამა“, ასე ეძახდა მამამისს ის ცხონებული, თქვენ კიდე თენგა, ლენგა, გუზია… არ გამოვა არაფერი! აღზრდაში დაშვებულია შეცდომები!

აღზრდაში დაშვებულ შეცდომებზე მითითება მამაჩემს ყოველთვის სიამოვნებდა, თითქოს გამოსავლადაც მიაჩნდა იმ რთული მდგომარეობიდან, როცა შვილების სიყვარული გკარნახობს, მათ კაპრიზებსა და გამოხდომებს ანგარიში გაუწიო. მით უმეტეს, თუ გადაწყვეტილი გაქვს, გიჟი მამა იყო.

მამაჩემმა ეს იმ დღიდან გადაწყვიტა, როცა უკრაინაში ლუკმა-პურის საშოვარიდან დაბრუნებულმა აღმოაჩინა, რომ ოჯახის მისახედად ოჯახში ყოფნაა საჭირო. პირველი, რაც გააკეთა, სიგარეტის გადაგდება სცადა და მეორე – სამამულო ბიზნესის აწყობა. პირველი წარმატებით გამოუვიდა, მეორეში იღბალი ღალატობს დღემდე.

შვილების „დევნა“ თავიდანვე მისი ჰობი იყო, და რადგან სამსახური ვერ იშოვნა, მის მთავარ საქმიანობადაც ეგ იქცა. ოჯახში ხისტ, უხასიათო კაცს ჩვენ გამო შეეძლო შუბლით გაეტანა ნებისმიერი დაბრკოლება, ყველაფერზე წასულიყო, მთელ ქვეყანას გადადგომოდა და ყველა გადაემტერებინა, თუკი ოდნავ მაინც ირწმუნებდა, რომ მართალი ვიყავით და დაგვჩაგრეს. ძმების დაჩაგვრა იოლი არ არის, თუ ძალიან ძლიერს ან ასაკით უფროსს არ გადაეყრებიან, ამიტომაც მამაჩემს ერთი-ორჯერ ჩვენი თავგასული მასწავლებლების ჯანდაბაში გასტუმრებაც მოუწია, რომელსაც არაფრით არ იზამდა, ჩვენს სიმართლეში ეჭვი რომ შეჰპარვოდა.

წნევა, რაც თავი მახსოვს, სულ აწუხებდა და ჩვენი თანაგუნდელების მშობლებმა რომ მეტსახელად წნევა შეარქვეს, არ გაუპროტესტებია. უცნაურად თბილი იყო ის ათასი გაჭირვებით აწეწილი 90-იანები: მშობლებს შვილებისთვის უფრო ეცალათ, უფრო უსმენდნენ და ქომაგობდნენ შვილებს. მაშინ, როცა მთელი გუნდი სამარშრუტოთი მურატ ნასიროვის ცნობილი ჰიტის („მალჩიკ ხოჩეტ ვ ტამბოვ“) თანხლებით თამაშზე მივდიოდით, ერთი სამარშრუტოთი მშობლები უკან მოგვყვებოდნენ. იშვიათად, მამაჩემს ვარჯიში ან თამაში გაეცდინოს.

კამათი და ვნებათაღელვა (განსაკუთრებით პოლიტიკურ თემებზე) მისი საუკეთესო თავშესაქცევია. წლების განმავლობაში დაუსაქმებელს პარტიებში შესვლის, მათთან მიკედლების საშუალება ხშირად ჰქონდა, მაგრამ იფრთხილა, თავი დაიზოგა, ზედმეტად არ დაუახლოვდა, სამაგიეროდ არც იმათ გამოიდეს თავი: ხელისუფლებაში რომ მოვიდნენ, მამაჩემი არავის გახსენებია. დიდად არც მამაჩემს დაწყდა გული – კაცი, რომელიც დილას უზმოზე სიგარეტის მოწევით იწყებს, მეზობლის ბავშვებთან თამაშითა და ტყუპისცალ ძმასთან წინასამატჩო ფსონების განსჯით აგრძელებს და კრიტიკულ მომენტებში ორმოცი წლის წინ გარდაცვლილ ბებიას იფიცებს („ბებ ქობწანსდა!“), ვერაფრით წარმომიდგენია, პარტიულ ვალდებულებებს შეგუებოდა.

მცირედითაც კმაყოფილია. ეს თვისება შველის და ასუსტებს კიდეც. ბევრს არ მოითხოვს ცხოვრებისგან: სიმდიდრეს, პატივს, წყალობებს არაა გამოკიდებული, მაგრამ დიდად არც ყოფითი წვრილმანების მოწესრიგება აინტერესებს.

„შეისიატ ლეტ! ნი შუტკა!“ – ასაკს ხშირად აფიქსირებს, არა იმდენად უფროსობისა და ჭარმაგობის აღსანიშნავად, არამედ იმის ხაზგასასმელად, რომ ასეთ სოლიდურ წლოვანებაშიც კი თითზე ჩამოსათვლელი ჭაღარა და ახალგაზრდული გარეგნობა შერჩა.

იშვიათად მირეკავს. და ყოველ დარეკვაზე, როცა ჩემი ტელეფონის ეკრანს „Rodis Moxvalt“ დაეწერება, იმ დროს ვიხსენებ – ძველ, მოუწყობელ, მაგრამ სხვის სახლში ნანახი სიზმარივით ტკბილად გასახსენებელ წლებს, როცა მამაჩემის მთავარი საქმე შვილების „დევნა“ და მათი „სწორ გზაზე დაყენება“ იყო. ერთადერთი სწორი გზა, მისი აზრით, ჯანსაღ ცხოვრების წესზე, კონკრეტულად კი ფეხბურთზე გადიოდა და მამაჩემის მთავარი კითხვებიც („სო მეურთ?“, „მუჟამ მოურთ?“ – „სად მიდიხართ?“, „როდის მოხვალთ?“) მხოლოდ იმას უკავშირდებოდა, რომ სახლიდან არასაფეხბურთო მიზნით გასულებს სხვა, უფრო „მცდარი“ გზა არ აგვერჩია. მაგრამ იმ დღიდან, რაც ჩვენი ფეხბურთელობის იმედი გადაეწურა, სწავლა-განათლების მნიშვნელობაზე მოუხშირა საუბარს. „ჩუმაბარ გავეთილ“-ის თქმა უკვე უხერხული ჩანდა, მერვე კლასში ვიყავით, ამიტომ ერთადერთი, რითაც ჩვენგან ყოველი იმედგაცრუების შემდეგ მამაჩემი გულს იოხებდა, მისი საფირმო ფრაზა იყო:

– მუთუნ ვეგშურს! არ გამოვა არაფერი! აღზრდაში დაშვებულია შეცდომები!

სსსმ მოსწავლეებთან ურთიერთობა, მათი სწავლება საგანგებო განათლებას, ნიჭსა და გამოცდილებას მოითხოვს. სულ ათიოდე წელია, რაც ინკლუზიამ საქართველოს სკოლებში ფეხი მოიკიდა, ამიტომ, ვფიქრობ, მასწავლებლებისთვის საინტერესო უნდა იყოს მათი ქართველი და უცხოელი კოლეგების გამოცდილება.

ამ ამბებს სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები და ფსიქოლოგები მოგვითხრობენ:

ABA თერაპევტი, საქართველო:

– დათას ქცევა ძნელი სამართავია. ბაღში ბავშვებთან ურთიერთობას გაურბოდა. არც ისინი ამჟღავნებდნენ მასთან მეგობრობის სურვილს. ყველას ეგონა, დათამ არც ლაპარაკი იცოდა და არც რაიმე აინტერესებდა.

როდესაც ბაღში შევყევი, ჯგუფს ის–ის იყო დაეწყო რიცხვების მოხაზვა და მარტივი არითმეტიკის შესწავლა. ვიცნობდი დათას უნარებსა და ინტერესებს, ამიტომ ასეთი რამ მოვიფიქრე: გავიყვანე დაფასთან და ორნიშნა რიცხვების დაწერა ვთხოვე, მერე კი ზეპირად გამოვკითხე, რამდენი იყო, მაგალითად, 5+2, 7-3. ისიც, ჩემთან ურთიერთობას ჩვეული, სწორად მპასუხობდა. ბავშვები გაოცებას ვერ მალავდნენ. მის შესახებ წარმოდგენა რადიკალურად შეეცვალათ და პატივისცემითაც განეწყვნენ, რადგან აღმოაჩინეს, რომ დათამ რაღაც მათზე უკეთ იცოდა.

ასეა, ყველა ბავშვი მათი დადებითი მხარეებით უნდა წარმოვაჩინოთ თანატოლების თვალში და თანაკლასელებთან დამეგობრებაში დავეხმაროთ.

ფსიქოლოგი, აშშ:

– გაგიკვირდებათ და ბევრ არამეტყველ ბავშვს შეუძლია კითხვა. მიმუშავია ბავშვებთან, რომლებიც საერთოდ არ ლაპარაკობენ ან მწირი ლექსიკონი აქვთ და მინახავს, როგორ კითხულობენ. ისინი აწყვილებენ სიტყვებსა და ნახატებს, ხან კი ტექსტს თითს აყოლებენ. წერა-კითხვის უნარებს კარგად ავითარებს ხმოვანი პროგრამები. გამაფრთხილებელი, ამკრძალავი თუ საგზაო ნიშნების, აბრების, ბილბორდების უფროსებთან ერთად კითხვა სახალისოცაა და ეფექტიანიც.

მათემატიკის მასწავლებელი, საქართველო:

– სანდროს მეხუთე კლასში ვასწავლიდი. თვალებში არასდროს მიყურებდა და, ერთი შეხედვით, არც საგაკვეთილო აქტივობებში ერთვებოდა. უმეტესად ფურცლებს ხევით და გორაკებად დაწყობით იყო გართული. კოლეგებს აწუხებდათ მისი ასეთი ქცევა, მე კი ვუხსნიდი, რომ ეს მას თავის სამართავად და სიმშვიდის შესანარჩუნებლად სჭირდებოდა. დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ მისმენდა! მოულოდნელად და საკმაოდ შორიდან გავძახებდი ხოლმე: „სანდრიკ, როგორ ამოვხსნათ ეს ამოცანა?“ – და ისიც ყოველთვის სწორად მპასუხობდა. არასოდეს დამიძალებია ურთიერთობა, თვითონვე შემოუერთდებოდა ხოლმე მცირე ჯგუფს, როდესაც რაიმე საინტერესოს განვიხილავდით.

ბევრ მოსწავლეს უჭირს გაკვეთილზე ერთ ადგილას გაჩერება. ჩემი აზრით, არაფერი დაშავდება, თუ მათ სიარულის უფლებას მივცემთ.

სსსმ მოსწავლეთა მართვა ადვილად ხერხდება მცირერიცხოვან კლასებში, მეტადრე მაშინ, როდესაც მასწავლებელი სათანადო ფსიქოლოგიური ცოდნითაა აღჭურვილი.

მეცნიერების საგნის მასწავლებელი, კანადა:

– სანამ გაკვეთილების სრულყოფილად ჩატარებას მოვახერხებდი, გრძელი გზა გავიარე, რადგან ვითარებას თურმე სათანადოდ ვერ ვაფასებდი. მეგონა, სსსმ მოსწავლეები შეძლებდნენ იმის გადაწერას, რასაც დაფაზე დავუწერდი; ექნებოდათ მოწესრიგებული რვეულები, სადაც სწორად ჩაიწერდნენ დავალებებს; მათთვის კომფორტული იქნებოდა ნებისმიერ ცარიელ მერხთან ჯდომა. პირველმა გაკვეთილებმა თვალი ამიხილა. ახლა, ცოტა არ იყოს, მრცხვენია კიდეც – თურმე როგორ უგულებელვყოფდი ბევრი მოსწავლის საჭიროებებს… დღეს უკვე ვცდილობ, ჩემი გაკვეთილები ყველას მოვარგო.

სხვადასხვანაირი შესაძლებლობების მქონე ბავშვებთან მუშაობას ჩვეული გახლდით – ყოველთვის მყავდა როგორც ნიჭიერი, ისე საშუალოზე დაბალი აკადემიური მოსწრების მოსწავლეები, მაგრამ არ ვითვალისწინებდი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონეებს, რომლებსაც, მაგალითად, დაფიდან სიტყვების გადაწერა უჭირდათ.

ყველაფრის კარგად მოსაფიქრებლად საკმაო დრო დამჭირდა, მაგრამ საბოლოოდ სასწავლო გეგმის მათთვის მორგება სულაც არ აღმოჩნდა ძნელი. წინასწარ ჩამოვწერე ყველა ის ტერმინი შესაბამისი განსაზღვრებითურთ, რომლებიც იმ დღეს ახსნილ მასალაში შეხვდებოდათ და ინტეგრირებული კლასის მოსწავლეებს მივეცი, მაგრამ მოხდა საოცრება – რამდენიმე სხვა მოსწავლემაც მთხოვა, ასეთი ლექსიკონი მათთვისაც შემედგინა. რატომაც არა?! აი, ასე მივაგენი საგნის სწავლების ახალ მეთოდს.

პირობითი ნიშნების გამოყენება  ის ძირითადი თვისებაა, რითაც რუკა სხვა მრავალი ისეთი გეოგრაფიული მოდელისგან განსხვავდება, როგორიცაა აერო და კოსმოსური სურათები, პანორამები და სხვ.  ნიშნები რუკაზე  მხედველობითი  აღქმის ელემენტებია, რომლებიც  გარემომცველ სამყაროში მიმდინარე მოვლენებსა და პროცესებს, მათ გეოგრაფიულ ადგილმდებარეობას, რაოდენობრივ და თვისობრივ დახასიათებას, სტრუქტურას, დინამიკასა და სხვ. პირობითად  წარმოგვიდგენენ.

სემიოტიკა  ლინგვისტური მეცნიერებაა, რომელიც ნიშნებს და ნიშანთა სისტემების  თავისებურებებს შეისწავლის.  კარტოგრაფიისა და სემიოტიკის მიჯნაზე შეიქმნა განსაკუთრებული მიმართულება – კარტოგრაფიული სემიოტიკა (კარტოსემიოტიკა),  რომლის ფარგლებშიც დამუშავებულია თეორია კარტოგრაფიული ნიშნების სისტემის, როგორც რუკის ენის  შესახებ.  იგი  იმ პრობლემების  საკმაოდ ფართო  სფეროს შეისწავლის, რომლებიც კარტოგრაფიული ნიშნებისა და  კარტოგრაფიული გამოსახვის ხერხების წარმოშობას, კლასიფიკაციას, თვისებებსა და ფუნქციებს ეხება.

კარტოგრაფიული  სემიოტიკა სამ ძირითად ნაწილს მოიცავს:  ა) სინტაქტიკა –   სწავლობს  ნიშანთა სისტემის აგებისა და გამოყენების წესებს, მათ სტრუქტურულ  თვისებებს, რუკის ენის გრამატიკას;  ბ) სემანტიკა – იკვლევს  პირობითი ნიშნების  დამოკიდებულებას გამოსახულ ობიექტებსა და მოვლენებთან მიმართებაში;  გ) პრაგმატიკა –  სწავლობს ნიშნების, როგორც კომუნიკაციის ინფორმაციულ ღირებულებას და რუკის მკითხველების მიერ მათი აღქმის თავისებურებებს. ზოგჯერ ასევე  გამოყოფენ კარტოგრაფიული სტილისტიკასაც, რომელიც იმ სტილსა და ფაქტორებს შეისწავლის, რომელთა კარტოგრაფიული ნაწარმოებების დანიშნულებასთან  და ფუნქციებთან მიმართებაში გამომსახველობითი საშუალებების არჩევანს  განსაზღვრავენ.

რუკის ენა კარტოგრაფიაში გამოყენებულ ნიშანთა სისტემაა, რომელიც  რუკების შექმნისა  და გამოყენებისათვის  აუცილებელ პირობით ნიშნებს, გამოსახვის საშუალებებს, მათი აგების, გამოყენებისა და კითხვის  წესებს აერთიანებს. რუკის ენა კაცობრიობის მნიშვნელოვანი მიღწევაა. მისი განვითარება ყველა ეტაპზე დაკავშირებული იყო  სამეცნიერო ტექნიკურ პროგრესთან, კულტურისა და  ხელოვნების მდგომარეობასთან, პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ინსტიტუტებთან, ანუ ყველაფერთან, რაც ისტორიულ-საზოგადოებრივ პროცესს აყალიბებს.  ამ დროის განმავლობაში რუკის ენა არა მარტო უზრუნველყოფდა ინფორმაციის შენახვასა და გადაცემას, არამედ   ასრულებდა საერთო ენის როლს დედამიწის  შემსწავლელი  და მათთან დაკავშირებული მეცნიერებებისთვის. ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად რუკის ენის მიმართ ინტერესი კიდევ უფრო გაიზარდა. კარტოსემიოტიკური პოზიციიდან რუკის ენის კატეგორიები და ელემენტები, მათი გრამატიკა და სტრუქტურა, ფუნქციონირების მექანიზმები, ნიშნების გამოყენების წესები  შეისწავლება.

ამ კვლევებს, რომლებიც მჭიდროდაა დაკავშირებული  სემიოტიკასთან, სამანქანო გრაფიკასთან, სამხატვრო დიზაინთან და აღქმის ფსიქოლოგიასთან, ნათელი პრაქტიკული ორიენტაცია აქვს – ისინი მიმართულია ელექტრონული რუკების ხარისხის ამაღლებისკენ. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ  რუკის ენაში  შეიძლება განვასხვავოთ სულ მცირე ორი  შრე (ქვეენა): ერთი მათგანი ასახავს  ობიექტების მდებარეობას, მათ სივრცობრივ ფორმას, ორიენტაციას,  ურთიერთგანლაგებას, ხოლო მეორე – ამ მოვლენების შინაარსობრივ მნიშვნელობას, მათ შინაგან სტრუქტურას, ხარისხობრივ და რაოდენობრივ დახასიათებას. ორივე ქვეენის გრამატიკა კი სწორედ კარტოგრაფიული სემიოტიკის წესებით აიხსენება. რუკის ენა კარტოგრაფიის ობიექტების ენაა. მისი მთავარი ფუნქციებია (როგორც მთლიანად კარტოგრაფიის) – კომუნიკაციური, ანუ   გარკვეული რაოდენობის ინფორმაციის გადაცემა რუკის შემქმნელისგან მის მკითხველამდე და შემეცნებითი  –  კარტოგრაფიული ობიექტის შესახებ ახლი ცოდნის, ინფორმაციის მიღება.

კარტოგრაფიული გამოსახულებები განიხილება, როგორც განსაკუთრებული ტექსტი ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, რუკა გამოსახულებაა, რომელიც რუკის ენითაა შექმნილი. კარტოგრაფიული პირობითი ნიშნები გრაფიკული სიმბოლოებია, რომელთა დახმარებით   რუკაზე  აღნიშნავენ, აჩვენებენ ობიექტის სახეს, მის ადგილმდებარეობას, ფორმას, ზომებს, ხარისხობრივ და რაოდენობრივ  მახასიათებლებს.  პირობითი ნიშნები ისტორიულად  ამა თუ იმ ადგილის ობიექტების ნახატებიდან წარმოიშვნენ. წინა საუკუნეების კარტოგრაფები ასეთი ნახატებით ცდილობდნენ ამა თუ იმ ობიექტის ინდივიდუალური თავისებურებების გადმოცემას, მაგ;  ქალაქში ეკლესიის შიდა სახე, ხეების ჯიშები და სხვ.

ძველი რუკებისთვის დამახასიათებელი იყო ადგილმდებარეობის ნახატის სახით გადმოცემა, რომელსაც ლეგენდაც კი არ  სჭირდებოდა. მარტინ ჰელვიგის რუკის ნაწილი, 1561 წ. 

თანდათან ნახატებმა დაკარგეს თავიანთი ინდივიდუალობა და ყველა ქალაქი ერთი ნიშნით, ხოლო ყველა სოფელი მეორე ნიშნით გამოსახეს. მნიშვნელოვანი გზების გამოსახატავად ერთი ტიპის ხაზი აირჩიეს, ხოლო მეორეხარისხოვანი გზებისთვის – სხვა ტიპის.  ხშირად რუკაზე ზოგიერთმა აღნიშვნამ საერთოდაც დაკარგა  მსგავსება გამომსახველ ობიექტთან, მაგალითად, ქალაქები წრით – პუნსონით აღნიშნეს.  ნიშნებმა უფრო მეტი პირობითობა და აბსტრაქტულობა შეიძინეს.

პირობითი ნიშნების გამოყენება საშუალებას გვაძლევს:

• ვაჩვენოთ რეალური და აბსტრაქტული ობიექტები, მაგ; თოვლის საფარის სიმაღლე, მიმართულება, კონტინენტური კლიმატის ინდექსი);
• გამოვსახოთ ის ობიექტები, რომლებსაც ადამიანი ვერ ხედავს და რომელსაც  მისი გრძობათა ორგანოებიც კი ვერ აღიქვამს. (ძველი კონტინენტების პალეორელიეფი, გრავიტაციული და მაგნიტური ველები);
• გადმოვცეთ ობიექტების შინაგანი მახასიათებლები, მათი სტრუქტურა (მაგ; სამრეწველო პროდუქციის მოცულობა და სტრუქტურა,  მოსახლეობის შედგენილობა);
• ავსახოთ ობიექტების  ურთიერთმიმართება:  რიგითობა და იერარქია, განსხვავება,  მსგავსება (გეოგრაფიული სტრატიგრაფია);
• ვაჩვენოთ მოვლენებისა და პროცესების დინამიკა (წყლის ხარჯის ცვლილება მდინარის აუზში თვეების მიხედვით);
• მნიშვნელოვნად შევამციროთ გამოსახულება (წვრილმასშტაბიან რუკაზე ცალკეული სახლებისა და კვარტლების ნაცვლად შესაძლებელია წრის სახით გამოვსახოთ მთელი დასახლებული პუნქტი);
• რუკებზე გამოყენებული პირობითი ნიშნები სამ ძირითად ჯგუფად იყოფა:  მასშტაბგარეშე,  ანუ წერტილოვანი, რომლებიც პუნქტებში ლოკალიზებული ობიექტების აღსანიშნავად გამოიყენება, მაგ; ნავთობის საბადო ან ქალაქები წვრილმასშტაბიან რუკებზე.  მათი მასშტაბგარეშეობა იმაში ვლინდება, რომ მათი ზომები (თუ მათ რუკის მასშტაბში გამოვსახავთ) ყოველთვის გაცილებით მეტია რეალურ ზომებთან შედარებით;

მასშტაბგარეშე ნიშნები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან: ა) ფორმით; ბ) სიდიდით; გ) ორიენტირებით; დ) ფერით;  ე) შიდა სტრუქტურით.

ხაზობრივი ნიშნები ხაზობრივი ობიექტების – მდინარე, გზა, საზღვარი, ტექტონიკური ნაპრალები და სხვ.  გამოსასახავად გამოიყენება. ისინი მასშტაბურია სიგრძით, მაგრამ მასშტაბგარეშეა სიგანის მიხედვით.

ხაზობრივი ნიშნები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან: ა) სიგანით; ბ) ნახატით (სტრუქტურით); გ) ფერით

ფართობლივი ნიშნებით იმ ობიექტებს გამოსახავენ, რომლებმაც რუკაზე შეინარჩუნეს თავისი ზომები და მოხაზულობა; მაგ; ტყის მასივი, ტბა, ნიადაგის გავრცელების არეალი და სხვ.  ასეთი ნიშნები, როგორც წესი, კონტურისგან და მისი შიგთავსისგან შედგება.  ისინი ყოველთვის მასშტაბურია და საშუალებას  გვაძლევს ზუსტად  დავადგინოთ ობიექტის ფართობი.

ფართობლივი ნიშნები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან:  ა) ფერით; ბ) სტრუქუტურით; გ) ნახატის  შემავსებელი აღნიშვნებით; დ)  მაორიენტებელი   დაშტრიხვით.

ჯერ კიდევ ცოტა ხნის  წინ ყველა ნიშანი  სტატიკური იყო, მაგრამ ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად  დინამიკური ნიშნებიც  გაჩნდნენ. ეს მოძრავი, ცვალებადი ნიშნები  კომპიუტერულ კარტოგრაფიულ ანიმაციებში გამოიყენება. ისინიც ასევე შესაძლებელია იყვნენ წერტილოვანი, ხაზობრივი და ფართობლივი. ნიშნების როლი  არ შემოფარგლება მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემით, ისინი ამავე დროს  წარმოადგენენ  ფიქსაციის, ფორმალიზაციისა და სისტემატიზაციის საშუალებებსაც. ასევე მეტად მნიშვნელოვანია ნიშნების შემეცნებითი  (გნოსეოლოგიური) ფუნქციაც. მათი საშუალებით შესაძლებელის მოქმედების ჩატარება, მათი გარდაქმნა ერთი ფრომიდან სხვა ფორმაში, გაზომვების ჩატარება.

ნიშნები, თავის მხრივ, სამეცნიერო ცნებების ფორმირების, ვიზუალიზაციის, თეორიული დასკვნების და სხვ. საშუალებებს წარმოადგენს. ფილოსოფოსი და მათემატიკოსი გ. ლეიბნიცი, რომელმაც დიფერენციალური და ინტეგრალური გამოთვლები შექმნა და შესაბამისი სიმბოლიკაც შეიმუშავა, ამბობდა: „უნდა ვიზრუნოთ იმაზე, რომ აღნიშვნები იყოს მოხერხებული”. ეს მოსაზრება განსაკუთრებით  სამართლიანად ეხება კარტოგრაფიულ პირობით ნიშნებსაც. როგორც მელოდია იქმნება შვიდი ძირითადი ნოტისგან, ისე იქმნება რუკაც პირობითი ნიშნებით, ხოლო პირობითი ნიშნები გრაფიკული ცვლადებისგან. გრაფიკული ცვლადები ელემენტარული გრაფიკული საშუალებებია, რომელთა გამოყენებითაც ხდება კარტოგრაფიული ნიშნების და ნიშანთა სისტემის შექმნა. ესაა ფორმა, ზომა, ორიენტირება, ფერი, ფერის სიმკვეთრე და ნიშნის  შიდა  სტრუქტურა. კარტოგრაფიული სემიოტიკის კანონები და რუკის ავტორის  გემოვნება საშუალებას აძლევს მას შეარჩიოს ნიშნების ყველაზე მრავალფეროვანი სტილი და თანწყობა, მოახერხოს მკვეთრი, კარგად გამოსახული და დასამახსოვრებელი ნიშნების კონსტრუირება.  თუმცა ამავე დროს არჩევნის თავისუფლება ართულებს პირობითი ნიშნების უნიფიკაციასა და სტარდატიზაციას, რაც  მეტად სერიოზული პრობლემაა კარტოგრაფიაში. მაგ; დასახლებული პუნქტები შეიძლება აღნიშნული იყოს  სხვადასხვა ფერისა და ზომის წრით, კვადრატით, ვარსკვლავით, სახლების სტილიზებული ნახატებით ან სხვა რაიმე ნიშნით. თუ მათემატიკური და ქიმიური სიმბოლოები სპეციალისტებისთვის გასაგებია ახსნა-განმარტების გარეშე,  ნებისმიერ რუკას თან აუცილებლად უნდა ახლდეს ლეგენდა, რომელიც ყველა ნიშანს განმარტავს.  დღესდღეობით სტანდარტული პირობითი ნიშნები მიღებულია და ოფიციალურად დამკვიდრებულია მხოლოდ ტოპოგრაფიული, საზღვაო და აერონავიგაციურ რუკებზე.  თემატურ კარტოგრაფიაში  ფერებისა და ინდექსების უნიფიცირებულ სისტემას მხოლოდ გეოლოგიურ და ნაწილობრივ ნიადაგების რუკებზე იყენებენ. ასევე არის მცდელობა, მოხდეს  გეომორფოლოგიური რუკების ლეგენდის უნიფიცირებაც.

სკოლაზე თუ დავფიქრდები და ვეცდები, ჩემი თავი და ერთმანეთი გავიხსენო, ჯერ შესასვლელში ჩარიგებულ ნაძვებს შორის გავლა მიწევს. და შემოდგომის.

დავხუჭავ თავლებს და სექტემბრის ნათელ შუადღეს გავიხსენებ, დამეგობრებას. დედები ალბათ არ გვეთმობოდნენ, ალბათ, ვიტირეთ კიდეც, ეს ალბათ სევდიანი იქნებოდა, ამიტომაც დილა არ მახსოვს. სკოლის გახსენება ერთმანეთით, უდედებოდ და ნაძვებით იწყება.

თუ დავფიქრდები, სკოლაში რა ვისწავლე და ვერცერთ მარტივ ქიმიურ რეაქციას ან ისტორიულ თარიღს ვერ გავიხსენებ, ვიტყვი, რომ სკოლაში თანადგომა და მეგობრობა ვისწავლე. და სიყვარული. და თანალმობა.

ბევრი გვსმენია ბულინგზე და ბევრი ჩვენგანიც მისი მსხვერპლი ყოფილა, მაგრამ ეს რანაირი კლასი იყო, ეს რანაირი ბავშვები ვიყავით, ერთმანეთი ბავშვური დაუნდობლობით არასდროს გაგვიკიცხავს, ერთმანეთის ღარიბული, გაცვეთილი შარვლები თუ ჩანთები არც შეგვიმჩნევია, ისე გულწრფელად დავმეგობრდით, ერთმანეთი ისე შევიყვარეთ რომ ღმერთო ჩემო, რამდენი წელი გავიდა და მას შემდეგ ასე ნამდვილად, ასე მართლა, ასე მარტივად აღარავისთან დავმეგობრებულვარ.

ერთი ეგ არის, ერთმანეთს უმოწყალოდ ვატყუებდით. მე სახლში ორი ფუმფულა ბოცვერი მყავდა, თეკლეს პატარა მაიმუნი და იმ პერიოდში მისი გაწვრთნით გახლდათ დაკავებული, თეოს აუზი ჰქონდა და იქ ოქროს თევზებთან ერთად ცურავდა, გიო კი დისნეი ლენდში აპირებდა დღე- დღეზე წასვლას. ვცრუობდით ასე და ღამ- ღამობით, ძილში ჩაფლულებს სასიამოვნო ჟრუალტელი წამიერად დაგვივლიდა, ჩვენი ოცნებები გარეალურდებოდა, ისხამდა ხორცს, ფარფლებს, ბოცვრების თბილ ქურქს და გვჯეროდა, რომ კი, რომ მართლა ამხელა რამის მფლობელები ვიყავით. სინდისი ერთი წამითაც არ გვქენჯნიდა, რადგან კეთილი ამბების გამოგონება დანაშაული სულაც არ არის, დიდი ამბავი თუ ის ბოცვერი მე ათი წლის შემდეგ ვიყიდე, გიო კი დისნეი ლენდში ჯერაც ვერ წავიდა.

ექვსი წლის სალომე ექვსი წლის დათოს გახუნებულ, დამოკლებულ მაისურს ვერ შეამჩნევს, თხუთმეტი წლის შემდეგ კი რონიზე იტირებს, ჰარისთან რომ მიდის ღამით ფეხაკრეფით, ძილის წინ თავის საუკეთესო მეგობართან შერიგებას ცდილობს, სხვანაირად მშვიდად ვერ დაიძინებს. ჯოან როულინგი კი უცებ შენიშნავს, როგორი მოკლე, გახუნებული პიჟამა აცვია რონის, ალბათ რომელიმე ტყუპი ძმის ნაქონი. ძველი. ასე სირიუს ბლექის სიკვდილზე არ მიტირია. მერე ვფიქრობდი, რა დამემართა. ალბათ შემეცოდა- მეთქი, რა სირცხვილია, ამის გამო ადამიანები ალბათ არ უნდა მეცოდებოდნენ- მეთქი, ეს როგორ შეიძლება, რანაირად ხდება რომ გაცრეცილი ტანსაცმლის გამო გულთან რაღაც ჩაგწყდეს- მეთქი, დიდი ამბავი, ძონძებია- მეთქი.

მაშინ კი, სექტემბრის იმ ნათელი დილიდან თუ შუადღიდან მოყოლებული, ბავშვობის რამდენიმე  წლის განმავლობაში ასეთი წვრილმანები არ შეგვიმჩნევია.

მე სკოლა ასეთი დავიმახსოვრე:

ნაძვებს გაივლი, დილაა. ნამძინარევს შენი ფეხის ხმა უცხოდ ჩაგესმის, თითქოს ფეხის ხმა ცალკე პიროვნება იყოს, ისეა, როგორც ძველ ქართულ ფილმებში: ბაკ- ბუკ, ბაკ- ბუკ. ყოფნაა, ფეხის ხმის ყოფნა. ასე ადიხარ მეორე სართულზე, გესმის სხვების ფეხის ხმაც და თანდათან იღვიძებ, სკოლა ცოცხლობს და გესმის, რომ სცოცხლე ხმაური და მოძრაობაა. კმაყოფილი იღიმი. დერეფნების ნავთის სუნს გაივლი, იატაკი ჭრიალებს და წითელი საღებავი ალაგ- ალაგ აცლილია, საკლასო კარს შეაღებ, მისალმება.

ძალიან რომ ვეცადო, ვერ გავიხსენებ, როგორ ვაწყენინეთ ერთმანეთს, ვხდვებოდით, ერთმანეთის ყოლა იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, არ უნდა გვეწყენინებინა. რადგან ძალიან უცნაური ამბავი გადაგვხადა თავს, თერთმეტწლიანი ერთად ყოფნა. მერე კი როცა წავიდ- წამოვედით, ზოგი სხვა ქვეყანაში და ისეც მოხდა, რომ ზოგიც კიდევ უფრო შორს, იმ შორსწასულების გასაცილებლად მისულებმა ვთქვით, რომ რაც გადაგვხდა, მშვენიერი იყო. რომ ახლა თურმე ისე გავზრდილვართ, წასვლა დავიწყეთ. და ტირილიც. არ დაიჯეროთ ღიმილით გაცილების შესახებ. გაცილებისას ტირიან.

ის ნაძვები რომ გაიარო, ჯერ მხრებით უნდა მისწი- მოსწიო, შემჭიდროვებულან, ან მე ვარ დიდი და აღარც ძალიან მაღლები მეჩვენებიან. ხელის ერთი აწევა, კენწეროს სწვდები. გაივლი ნაძვებს, შემოდგომის მზეს, დერეფნებსაც და მაიდგები კარს, რომლის იქითაც ქიმიური რეაქციები და ისტორიული თარიღები კი არა, ბავშვობაა.

გუშინ პოლიციიდან დამირეკეს:

– დავით ზურაბის ძე გორგილაძე ხართ? – იკითხა მამაკაცის დაღლილმა, სევდანარევმა ხმამ.
– ვცდილობ ვიყო – ვუპასუხე მე, რადგან ჯერაც მეგონა, რომ ასე მხოლოდ გაშაყირების მსურველი მეგობარი თუ წამოიწყებდა სატელეფონო ზარს.
ხაზზე მყოფი კაცი უკბილო ხუმრობას ვერ მიმიხვდა და მას სამარისებური დუმილით უპასუხა.
– კი, მე ვარ – დავსერიოზულდი.
– პოლიციიდან გირეკავთ – თითქოს უფრო დაუსევდიანდა ისედაც ნაღველით დამძიმებული ხმა.
სწრაფად ვიანგარიშე, ბოლო დროს რომელ ცოდვათა გუბეებში მქონდა ჩადმული ფეხი: „ირმა ინაშვილზე ვიღლიცინე, მაგრამ, განა ეს დანაშაულია? ჯერ ქალი პარლამენტში არ შესულა, დეპუტატის მანდატიც კი არ მიუღია და უკვე ბრბო მომისია? არა, კი დაიმუქრა, ყველას მოგხედავთ, ვინც მე მაგინეთო. არადა, ღმერთი, რჯული, არ მიგინებია… ისე, Facebook-ზე კი ვაშაყირე რაც ძალა და ღონე მქონდა. რაც მართალია- მართალია, ზოგიერთი ხუმრობა ძალიან კარგი გამომივიდა. ერთი სულაც ისეთი იყო, რკინის შურისმაძიებელი ქალის რისხვად რო ღირს. კიდევ? კიდევ რა ჩავიდინე? შენა და… გზა რო გადავკვეთე უადგილო ადგილზე? კი, მაგრამ ეგ ხო გასწი-გამოსწი 10 ლარიანი ჯარიმაა? – მეტი არა. თან, თუ რამე, ადგილზე დამაჯარიმებდნენ. აქ რაღაც სხვა ამბავია. მოიცა, მოიცა! ბავშვობაში ვიკას მამის მიტოვებულ „ჟიგულიში“ რო შევძვერით და ვუუუ, ვუუუ-ს რო ვიძახდით, ის ხო არ ამოგვიქექეს მე და კვესელავას? მორჩი ახლა, პარანოია ნუ დაგეწყო. ებიჯო, კითხე და გეტყვის ეს კაცი“.
– დავაშავე რამე? – ვკითხე.
– არ იცით, სამშობლო რო გეძახით?
უცებ ყველაფერი ნათელი გახდა – საქართველო რიგით ჯარისკაცად, უფრო სწორად, რიგით დარაჯად მიხმობს, მიუხედავად იმისა, რომ ერთხელ სამხედრო კომისარიატმა უკვე მითხრა, რომ ჩემი მხედველობის პატრონს რაიმე ობიექტი კი არა, ორი მოხარშული კვერცხიც კი არ უნდა ჩააბარო.
– ეტყობა ხმაური იყო და ვერ გავიგე.
– რა თქვით?
– არაფერი, არაფერი.
– სამხედრო კომისარიატში უნდა მიხვიდეთ ხვალვე.
როგორც კანონმორჩილი მოქალაქე, კომისარიატში 09:30-ზე გამოვცხადდი. რადგანაც თბილისი გვიან იღვიძებს, დილით ვერ გაიგებ ადამიანები გამიზნულად მიდიან არჩეული ტრაექტორიით თუ სიზმრის ნაკვალებზე მიბარბაცებენ. კომისარიატი სულ ორიოდე წუთის გახსნილი დამხვდა. ერთი ღია კარის ჩარჩოზე დავაკაკუნე და როგორც კი ფურცლებში თავჩარგულმა კომისარმა ამომხედა, მიპატიჟებასაც არ დაველოდე – ისე შევედი ოთახში. უცებ აღმოვაჩინე, ჩემ წინ იჯდა კაცი, რომელმაც 10 წლის წინ, ვარკეთილის გადასაკარგავში, დანგრეულ, გაყინულ, პარკეტაყრილ, კედლებჩამოფხავებულ შენობაში, 172-ე სკოლის ბიჭები წვევამდელებად გვაქცია, მოწმობები დაგვირიგა და საქაღალდეები გაგვიხსნა. 10 წლის წინ… ცივი ზამთრის ერთ მოღუშულ, ნესტიან დღეს…
– სალამი. პოლიციიდან დამირეკეს…
– დიახ, დაბრძანდით.
– იცით? მე შეზღუდულად ჩამთვალეს 3 წლის წინ, თუმცა მას შემდეგ ჩემს თვალებს არაფერი ეშვ…
– გასაგებია, ბატონო. უბრალოდ, კიდევ ერთხელ უნდა გაიაროთ სამედიცინო შემოწმება – მითხრა თავაზიანად.
„ეჰ, ჩემო ძველო მეგობარო – ვიფიქრე ჩემთვის – „განა პირველად ვხედავთ ერთმანეთს? სულ ასე ხდება: შენ გვეძახი და ჩვენ მოვდივართ, ექიმები გვსინჯავენ და ისევ შინ ვბრუნდებით. მერე ისევ გვეძახით შენ და სამშობლო. ჩვენ კი – იმავეს გავაკეთებთ, რასაც წინა, მრავალ ჯერზე ვაკეთებდით. ჩვენ, ბადურადაზიანებული, თვალებდაავადებული ახლომხედველები“. – გავივლე გულში.
კაცმა ტელეფონის ყურმილი აიღო და შიგ ჩემი ვინაობა ჩასძახა. მალე ერთმა ახალგაზრდამ წითელი საქაღალდე ამოიტანა, რომელსაც ზედ ჩემი სახელი და გვარი ეწერა. „ღმერთო ჩემო! აი ისიც, ალიოშა დევდარიანის არქივი“ – გავიფიქრე და გამეღიმა. კაცმა საქაღალდე გადაშალა. თითქმის გაშავებული, თხელი ფურცლებიდან ჩემმა წარსულმა დაუბერა. უცებ ჩემმა ძველისძველმა ფოტომ კადრივით გადაირბინა.
– ეს მე ვარ? – ვკითხე რიტორიკულად.
კომისარმა უკან გადმოფურცლა და ფოტოს დააკვირდა. იქიდან 15 წლის, თმაქოჩრიანი, 35 კილოგრამით ნაკლები დათო გორგილაძე იყურებოდა. მერე ამომხედა, ტუჩი ოდნავ გადმოაბრუნა, თავი დააქნია და მითხრა:
– თქვენ უნდა იყოთ.
კაცმა უწყების გამოწერა დაიწყო. მე კი იმ ფოტოს გადაღების მომენტმა არ მომასვენა: ჩემი ძმის გამონაცვალი, ვირთხისფერი სვიტერი მაცვია, რომელიც მას ნათელა დონაძემ აჩუქა დაბადების დღეზე. სვიტერის საყელოდან ის პერანგი ამოწვერილა, რომელიც მელორ იაშვილმა მამაჩემს მიართვა საჩუქრად, მამაჩემმა კი – მე დამითმო. ობიექტივისკენ ვიყურები, ვცდილობ სერიოზული სახე მივიღო და ჯერ კიდევ მჯერა, რომ შეუძლებელია დადგეს დრო, როცა Guns and Roses-ს აღარ მოვუსმენ; 27-ე კორპუსელ მაკაზე ლამაზ ქალს ვერასოდეს შევხვდები; GTA-ის კოდები სიცოცხლის ბოლომდე მემახსოვრება; მე და ისაკა კი – სიბერემდე ვითამაშებთ Counter Strike-ს.

ახლა უკვე ყველამ ვიცით, რომ საქართველოს გზებზე არსებულ ნიშნულებს „ღვინის გზა“ მარნისკენ მივყავართ. ასეთ ნიშნულებს ღვინის კულტურის მქონე ყველა ქვეყანაში შეხვდებით. საქართველოს „ღვინის გზის“ პროექტი 2011 წელს ამოქმედდა. ის სახელმწიფომ და საერთაშორისო ორგანიზაცია USAID-მა დაგეგმეს. ნიშნულზე ვაზისა და ყურძნის სიმბოლიკა ქართულია, ფერი კი – საფერავის.

ცოტამ თუ იცის, რას ნიშნავს სიტყვა „ენოლოგია“. ეს არის მეცნიერება ღვინის – მისი დაყენებისა და მოვლა-შენახვის შესახებ.

რაში გვჭირდება გეოგრაფებს მეცნიერება ღვინის შესახებ?

ტურიზმის თეორიტიკოსები 2020 წლისთვის ტურიზმის მამოძრავებელ ძალად თემატურ ტურიზმს მოიაზრებენ. ტურიზმის ამ მიმართულებას მიეკუთვნება ღვინის მწარმოებელ ქვეყნებში განხორციელებული ტურისტული პროგრამები. ენოტურიზმის მაგალითია ცნობილი ტური „ფრანგული ღვინის გზებით“. სამწუხაროდ, ეს ტურისტული პროდუქტი სათანადოდ არ არის წარმოდგენილი საქართველოში, რასაც თავისი სუბიექტური და ობიექტური მიზეზები აქვს. ამ მიმართულების განსავითარებლად საჭიროა, გავიზიაროთ იმ ქვეყნების გამოცდილება, რომლებიც დიდი ხანია ჩართულნი არიან ამ სფეროში. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან საფრანგეთი, იტალია, ესპანეთი, გერმანია, პორტუგალია, კვიპროსი, საბერძნეთი და ავსტრია. ეს მოვლენა შეგვიძლია შემდეგი გარემოებით ავხსნათ: გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ევროპას მოწინავე ადგილი უკავია ჩასული ტურისტების რიცხვით; აქ ბევრი კულტურულ-ისტორიული ღირსშესანიშნაობაა. აღსანიშნავია მომსახურების მაღალი დონეც. მეორე მხრივ, ისტორიულად ის ისეთ გეოგრაფიულ ზონაში მდებარეობს, სადაც კლიმატური და ეკოლოგიური პირობები ხელს უწყობს ღვინის წარმოების განვითარებას და პროდუქტის იმპორტის მაღალ კულტურას. ტურისტებს იზიდავს არა მარტო ისტორიული ძეგლები, არამედ ევროპული სამზარეულოც, ასევე – ღვინის დეგუსტაციის დღესასწაულები, მოსავლის აღებასა და ღვინის დაწურვაში მონაწილეობა. ტურიზმს საკმაო წვლილი მიუძღვის ამ რეგიონების ბიუჯეტის შევსებაში.

ღვინის გზაზე მონიშნული მარნების რაოდენობა ქვეყნის მასშტაბით უკანასკნელ წლებში შესამჩნევად გაიზარდა. ბოლო ხანს ჩვენს ქვეყანაში არაერთი ოჯახური მარანიც ამოქმედდა.

2013 წელს იუნესკომ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიანიჭა ქვევრის მეთოდს, სამი წლის შემდეგ კი გაერთიანებული ერების კიდევ ერთი ორგანიზაციის, UNWTO–ს, ინიციატივით, ღვინის ტურიზმის შესახებ პირველი გლობალური კონფერენცია საქართველოში გაიმართა. ეს უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა საერთაშორისო ასპარეზზე საქართველოს როგორც ღვინის სამშობლოს იმიჯის დამკვიდრების კუთხით. კონფერენციას 42 ქვეყნის 250 დელეგატი და 150 ორგანიზაცია დაესწრო.

ღვინო უძველესი დროიდანვე მიიჩნეოდა ღმერთების საჩუქრად. ხმელთაშუა ზღვის აუზის ქვეყნების მითოლოგიაში აღწერილია, როგორ იყენებდნენ ექიმები „ღმერთების საჩუქარს“ სამკურნალოდ, ავადმყოფობის შემდგომ პერიოდში ძალ–ღონის აღსადგენად. თანამედროვე მედიცინაც ცნობს ღვინის სამკურნალო თვისებებს.

გადმოცემით, წმინდა ნინომ საქართველო ვაზის ჯვრით მოაქცია, რაც ცხადყოფს, რომ ვაზი საქართველოში წმინდა მცენარედ მიიჩნეოდა. ცხადია, ამის შემდეგ კიდევ უფრო გაიზარდა ქართველების პატივისცემა ვაზისა და ღვინის მიმართ. ქართული ეკლესიების კარები ხშირად ვაზის ფიცრებისგან მზადდებოდა, ვაზის მოტივებს იყენებდნენ ეკლესია-მონასტრების მშენებლობაში. ვაზისგამოსახულებიანი ჩუქურთმები და ორნამენტები არაერთ ქართულ ტაძარს ამშვენებს.

სამთავისი, XI საუკუნე

ლეგენდის თანახმად, ღვინის წარმოება ევროპის ტერიტორიაზე, კუნძულ კვიპროსზე დაიწყო. ჯერ კიდევ სოლომონმა გაუთქვა სახელი „ქებათა ქებით“ კვიპროსულ ყურძენს, ხოლო სტრაბონი წერდა, რომ კვიპროსული ღვინო საუკეთესო იყო მსოფლიოში. ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ ზღვის ქაფიდან ამოსულმა აფროდიტემ სწორედ კვიპროსზე დარგო პირველი ვაზი და პირველი სიყვარულიც ვაზის მომვლელ მეზვრესთან განიცადა. კიდევ ერთი ლეგენდა ჰყვება, რომ თეზევსმა მინოტავრის დამარცხების შემდეგ არიადნა მინოსის სამეფოდან წამოიყვანა და კვიპროსზე, ქალაქ ატამუსში დასახლდა. სწორედ მის ოჯახს დაუწყია ვაზის გაშენება და დაუწურავს პირველი ღვინო. კვიპროსულ ვაზის ჯიშს სტაფილოსი ტეზევსის უფროსი ვაჟის სახელის გამო ეწოდა. ღვინის იმდროინდელი სახეობები დღესაც არსებობენ და უმთავრესად საექსპორტო მასალას წარმოადგენს. მათთან ერთად მსოფლიოში კარგადაა ცნობილი ღვინის ისეთი მარკები, როგორებიცაა შარდონე, სავინიონი ბლანკი, სემილიონი, რისლინგი, გრენაში, კარინიანი ნაური და სხვა.

კვიპროსში ყოველი წლის სექტემბერში იმართება ღვინის ფესტივალი, რომელიც 10 დღეს გრძელდება. ღონისძიებას მართავს ქალაქ ლიმასოლის მუნიციპალიტეტი, ტურისტებისთვის შედგენილია სამი ძირითადი თემატური მარშრუტი. ეწყობა ტური ქალაქ პათოსში. 2001 წლიდან მოქმედებს ღვინის მუზეუმი ქალაქ ერიმში, სადაც იმართება გრანდიოზული დღესასწაული დეგუსტაციით და ნაირ-ნაირი ღვინის გამოფენა–გაყიდვა.

საქართველოში მეღვინეობა-მევენახეობას 8 ათასი წლის ისტორია აქვს, რასაც მრავალრიცხოვანი არქეოლოგიური გათხრა ადასტურებს. მეცნიერთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ სხვადასხვა ენაში არსებულ ღვინის აღმნიშვნელ სიტყვებს ქართული წარმომავლობა აქვს და ღვინის სამშობლოდ სწორედ საქართველოს აღიარებს.

გათხრების დროს საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოაჩინეს სხვადასხვა ჯიშის ყურძნის წიპწები, რომლებიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 6-5 ათასი წლის წინანდელი ეპოქით თარიღდება. აღმოჩენილია აგრეთვე ძველისძველი მარანი, თიხის უზარმაზარი ქვევრი, ოქროს, ვერცხლის, ბრინჯაოს ფიალები. აღსანიშნავია ალაზნის ველის სამაროვნები (ძვ. წ. აღ. I ათასწლეული). მცხეთის მახლობლად, ბაგინეთში, ნაპოვნია თიხის ჭურჭელი, რომელსაც ძვ. წ. აღ. IV-III ათასწლეულებს მიაკუთვნებენ. ბორჯომში ნაპოვნია 11, ვარძიაში კი 100-მდე ქვევრი, რომელთაგან ერთ-ერთი ორმაგკედლიანია, თერმოსის მსგავსი. ქართლში არქეოლოგებმა მიაკვლიეს ყურძნის წიპწებს, რომლებიც ძვ. წ. აღ. მე–7-6 ათასწლეულებს მიეკუთვნება. დაახლოებით იმავე ასაკისაა ანაკლიის დიხა-გუძუბაში აღმოჩენილი წიპწები. ამრიგად, ირკვევა, რომ ენეოლითურ პერიოდში ანუ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე დაახლოებით 5000 წლის წინათ აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოში იცნობდნენ ვაზის კულტურას. ნაპოვნია კულტურული ვაზის უშუალო წინაპარიც – გარეული ვაზი კრიკინა (უსურვაზი), რომელიც დღეს საერთაშორისო წითელ წიგნშია შეტანილი. ყოველივე ეს საქართველოს ტერიტორიაზე მევენახეობა-მეღვინეობის ხანგრძლივ და მდიდარ ტრადიციაზე მეტყველებს.

შორეულ წარსულში ქართველმა ტომებმა გამოიყვანეს ვაზის მაღალხარისხიანი და უხვმოსავლიანი ჯიშები, შეიმუშავეს მისი მოვლა-გაშენების განსაზღვრული ტრადიცია და ღვინოების დაყენების ორიგინალური წესები.

მევენახეობა-მეღვინეობის შემოსავლიანობა რომ ოდითგანვე დიდი იყო, ამას მოწმობს არა ერთი და ორი ცნობა ღვინის ექსპორტის შესახებ უკვე გვიან ფეოდალურ ხანაში: ირანის მბრძანებელი შაჰ-სეფი (1627-1641 წ.წ.) საქართველოს კათოლიკოსს საგანგებო ფირმანით ატყობინებდა, რომ „სამყაროს თავშესაფრის სასახლეში” საქართველოდან მიიღეს რამდენიმე საპალნე „ედემის ღვინო“, რაც სპარსეთისადმი საქართველოს „გულწრფელი და ურყევი ერთგულების“ ნიშნად იქნა მიჩნეული. სხვა ცნობების მიხედვით, საქართველოდან ღვინო გაჰქონდათ როგორც სომხეთსა და მიდიაში, ისე ირანშიც (ისპაჰანში შაჰის სასახლე ქართული ღვინოებით მარაგდებოდა).

შარდენისა და სხვა უცხოელი მწერლების ცნობებზე დაყრდნობით, მეცნიერები წერენ: „თუ ასეთი ვითარება იყო შაჰ-აბასისგან განადგურებულსა და გაღატაკებულ საქართველოში, ადვილი წარმოსადგენია, თუ რაოდენი მნიშვნელობა ექნებოდა ღვინის ექსპორტს საქართველოში იმ დროს, როდესაც იგი პოლიტიკურადაც ძლიერი იყო და კულტურულადაც“. ეს საქართველოს მეზობელმა და მეტოქე სახელმწიფოებმაც იცოდნენ… ამიტომ იყო, რომ თემურ-ლენგმა XIV საუკუნის დამლევს და შემდეგ შაჰ-აბასმა XVII საუკუნის დამდეგს საქართველოს ეკონომიკურად დასასუსტებლად თავის ლაშქარს ვენახის გაკაფვა-ამოძირკვა უბრძანა.

მკვლევართა განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევდა, როგორ აყენებდნენ ღვინოებს, რომლებიც იმდროინდელი ტრანსპორტით – ურმით, ცხენითა და აქლემით – სპარსეთამდე მოგზაურობას კარგად იტანდა. თუმცა თვით ეს ფაქტი საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ საექსპორტო ღვინო სათანადოდ მოვლილი და საკმაოდ ალკოჰოლიანი უნდა ყოფილიყო. სხვაგვარად შორ გზაზე მისი ხარისხი დაეცემოდა და ღვინო თავის საუკეთესო თვისებებს დაკარგავდა.

საქართველოს ტერიტორიაზე ვაზის ველური ჯიშები დღესაცაა გავრცელებული. გასული საუკუნის 80-იან წლებში ქართული ტყის ვაზი წითელ წიგნში შეიტანეს და მას სახელმწიფო იცავს. საქართველოში აღნუსხულია 500–მდე სახეობის ვაზი, რომელთაგან 430 სხვადასხვა სახელმწიფო თუ კერძო საკოლექციო ვენახებშია დაცული. 2013 წელს, იუნესკოს გადაწყვეტილებით, ქართული ქვევრის ღვინო კაცობრიობის კულტურული მემკვიდრეობის ნუსხაში შევიდა.

აი, რატომ არის საინტერესო ენოლოგია და ენოტურიზმი. ამ თემის განხილვისას კარგი იქნება გაკვეთილში ისტორიისა და მხატვრული ლიტერატურის ჩართვა. ალკოჰოლური დუღილის დროს მიმდინარე ქიმიური გარდაქმნების არსის დასადგენად შეიძლება გაკვეთილის ქიმიასთან ინტეგრირებაც.

შესაძლებელია ტოპოგრაფიული რუკების შედგენაც. შესთავაზეთ მოსწავლეებს, მოიძიონ „ღვინის გზის“ არსებული მარშრუტები და ტოპოგრაფიული ნიშნების გამოყენებით გზამკვლევი შეადგინონ. ამ თემის შესწავლა ხელს შეუწყობს რამდენიმე კომპეტენციის: წიგნიერების, ციფრული წიგნიერების, ეკოლოგიური და სემიოტიკური კომპეტენციების, სოციალური და სამოქალაქო, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების – განვითარებას.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:

https://vinoge.com

https://sputnik-georgia.com

https://gnta.ge

https://www.24saati.ge