იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა. მოკლედ, ერთი ვირი იყო, მეწისქვილესთან ცხოვრობდა და თავს მძიმე შრომით ირჩენდა. ბედი გინდა ყველაფერში, შეიძლება ვირად დაიბადო და სულ ბაფთებსა და ბუმბულებში გაცხოვრონ. არ გჯერათ? თავად მაქვს ნანახი სოციალური ქსელში ჰამაკში მოკალათებული ვირუკა, რომელსაც არწევდნენ და ზედ დაჰხაროდნენ. იმასაც ისეთი შეფერებული ჰქონდა, სახეზე ეწერა, ვიმსახურებ ასეთ ნებივრობასო. ჩვენი საბრალო ვირი კი წისქვილში ტომრებს ეზიდებოდა. ერთ დღესაც სახლიდან გააგდეს… დაბერდიო, უთხრეს… ვირი ოპტიმისტი იყო და ქალაქ ბრემენში გადაწყვიტა წასვლა. ყური ჰქონდა მოკრული, ბრემენში ქუჩის მუსიკოსებს კარგ ფულს უხდიანო. ყროყინი შეეძლო და გზას გაუდგა.

დიდხანს იარა თუ ცოტა, გზად ძაღლი შემოხვდა, ისიც პატრონს გამოეგდო სიბერის გამო. მთელი ახალგაზრდობა უნადირია, პატრონისთვის ერთგულად უმსახურია, ახლა კი ცრემლად იღვრებოდა, აღარავის ვჭირდებიო. ვირმა დაარწმუნა, რომ ისიც ბრემენში უნდა წასულიყო. გზა ერთად განაგრძეს.

მცირე ხნის შემდეგ, კატა დაინახეს. ისიც სახლიდან იყო გამოგდებული, ვირს და ძაღლს სიამოვნებით შეუერთდა, ბრემენისკენ აიღო გეზი.

აქ მცირე ხნით თხრობას შევწყვეტ და ვიტყვი, რომ ჩემს სადარბაზოს ორი კატა შემოეკედლა. უფრო სწორედ, ისე გამოვიდა, მე ამომიჩემეს. მუდმივად მითვალთვალებენ და საჭმელს მთხოვენ. დედა-შვილი არიან. დედას „კატუშა“         დავარქვი, შვილს „ფინტიკოზ დარდიმანდიანცი“, უხდება რაღაც ეს სახელი. უკანა ფეხებზე დგომა და რამდენიმე წამით გაჩერებაც ვასწავლე. ბრჭყვიალა თვალები და რაღაცნაირი ფლიდი სახე აქვს. თითქოს ულვაშებში იღიმება კიდეც, შენ პირი ჩამიტკბარუნე და ჰა, ვიდგები უკანა თათებზეო. სიტყვა „ჩხაკის“ ეშინიათ. მეც მათ შიშს ვიყენებ და როცა ძალიან თავხედობენ, შევეკითხები ხოლმე: „მოვიდნენ ახლა „ჩხაკები?“. მაშინვე იმალებიან.

კვლავ, ბრემენისკენ მიმავალთ დავუბრუნდეთ. გზად დაკვლას სასწაულებრივად გადარჩენილი მამალი ნახეს. ისიც მათი ჯგუფის წევრი გახდა.

დაღამდა უკვე. ბრემენის მისადგომებიც გამოჩნდა. ხედავენ, სადღაც იქვე სახლი დგას, შუქი გამოდის. მისვლა და შეხედვა გადაწყვიტეს, ამასობაში  ყველას მოშივდა, დასვენებაზეც უარს არ იტყოდნენ.  ფანჯარაში შეიხედეს, რას ხედავენ. სუფრა ხორაგით არის სავსე, დამსხდარან ყაჩაღები და ღრეობენ. რა ვქნათ, ეს ყაჩაღები როგორ შევაშინოთო და მოიფიქრეს: ვირმა წინა ფეხები ფანჯარაზე  შეაწყო, ზურგზე ძაღლი შეახტა, ძაღლზე კატა აცოცდა, კატას კი მამალი მოექცა თავზე.

ერთი, ორი და სამიი… ყველამ თავისებური შემოსძახა. ვირი აყროყინდა, ძაღლი აყეფდა, კატამ კნავილი მორთო, მამალმა კიდევ… ყიყლიყოოო… დაიყივლა. ისეთი მონდომებით ყვიროდნენ, რომ უცებ ფანჯარა გაიღო და ყველანი ოთახში შეცვივდნენ. ყაჩაღებს შეეშინდათ და ტყეში გაიქცნენ. ამათ კიდევ, გული იჯერეს სმა-ჭამით. ბოლოს დაღლილები მიწვნენ და მიეძინათ.

ყაჩაღები ტყეში კი გაიქცნენ, მაგრამ შორს კი არ წასულან. სახლს ტყიდან აკონტროლებდნენ. ხედავენ, შუქი ჩაქრა. ერთი ყველაზე ყოჩაღი ყაჩაღი გაგზავნეს, გაიგე, რა ხდებაო. ფეხაკრეფით მიიპარა და სახლში შევიდა. სამზარეულოში ორი ნაკვერჩხალი ღუოდა. მივალ ახლა და ცეცხლს ავანთებო, იფიქრა. სინამდვილეში, ეს კატის თვალები ღუოდა ნაკვერჩხალივით, მივარდა ყაჩაღს და დაჩხაპნა. ისიც თავის საშველად გულგახეთქილი კარისკენ გაიქცა. კარებთან ძაღლი იწვა.  მიწვდა და ფეხზე უკბინა. ეზოში გამოქცეულ ყაჩაღს, ახლა ვირმა უთავაზა წიხლი. მამალმა კი თავზე დასძახა:  ყიყლიყოოო…

კოჭლობით დაბრუნდა ტყეში ყაჩაღი, ცუდი ამბავი მაქვს ძმებო, ჩვენს სახლში დევები დასახლებულან, ძლივს გამოვასწარი ცოცხალმაო. აქ აღარ დაგვედგომება, ისევ მეზობელ ტყეს უნდა შევაფაროთ თავიო.

ყაჩაღების სახლში მეგობრები დასახლდნენ და ღრმა სიბერემდე ბედნიერად იცხოვრეს.

ჰმ… ძმებ გრიმებს მშვენიერი ზღაპარი დაუწერიათ. რაღაცნაირად გულუბრყვილო და კეთილი. თან არც ყაჩაღები გეცოდება… ყაჩაღები არიან და იმიტომ.

ზღაპარი სპეციალურად  გიამბეთ. ახალი წელი მოდის…მამლის წელია…

ქიმიის გაკვეთილიც საახალწლო ჩავატაროთ.

ცდა #1-„ზამთარი ჭიქაში“… უკაცრავად, უბრალო ჭიქაში კი არა, ქიმიურ ჭიქაში.

სუბლიმაციას ეფუძნება. გვჭირდება ნაძვის ხის პატარა ტოტი და ბენზოის მჟავა (თეთრი ფერის ფხვნილია).  ქიმიურ ჭიქაში 30-40 გრამი ბენზოის მჟავას ფხვნილი ჩავყაროთ, იქვე ჩავდოთ ნაძვის ტოტი და ჭიქას ფაიფურის პატარა ჯამი დავაფაროთ. ჭიქა სპირტქურაზე დავდგათ და დაველოდოთ, რა მოხდება.  ცოტა ხანში ბენზოის მჟავა სუბლიმაციას დაიწყებს. ანუ მყარი მდგომარეობიდან აირადში გადავა (თხევადი ფაზის გამოტოვებით). ჭიქა ბენზოის მჟავას აირით გაივსება. ჭიქა გადმოვდგათ სპირტქურიდან და გაციებას დაველოდოთ.  გაციებისას მჟავას აირები ნაძვის ტოტზე დაილექება. ჭიქაში კი დათოვლილი ზამთრის იმიტაცია გვექნება.

სხვათა შორის, ბენზოის მჟავას საკვები პროდუქტების წარწერებზე E210 აღნიშვნით შეხვდებით. სამრეწველო მასშტაბით ბენზოის მჟავას ტოლუოლის დაჟანგვით  ღებულობენ. ამავე დროს, ბუნებრივ ნაერთადაც შეიძლება ჩაითვალოს, რადგან სხვადასხვა კენკროვნების შემადგენლობაშიც შედის. რძის ისეთ პროდუქტებშიც წარმოიქმნება, როგორიცაა იოგურტი, კეფირი და ა.შ.  რა თქმა უნდა, კონსერვირებულ პროდუქტებში ის გაცილებით მეტია, თუმცა, თუ ამ კონსერვებს მინიმალური რაოდენობით მივიღებთ, ძალიანაც არაფერს დაგვიშავებს. სტანდარტი 1 კგ პროდუქტზე 5მგ ბენზოის მჟავაა.

მაინც, რა ტიპის პროდუქტებში შეიძლება შეგვხვდეს? ხილის წვენებსა (არა ნატურალურში), მურაბებსა და ჯემებში, ბოსტნეულის კონსერვში (მწნილეულშიც), ნაყინში, ლუდში, კანფეტებში, რომლებიც შაქრის შემცვლელს შეიცავენ. შებოლილ თევზეულში, მარგარინში და საღეჭ რეზინაში.

სხვათა შორის, ზოგიერთ ანტისეპტიკურ მალამოებშიც შედის, რადგან კარგად უმკლავდება ბაქტერიებსა და სოკოს.

როდესაც ბენზოის მჟავა ადამიანის ორგანიზმში ხვდება, ცილის მოლეკულებთან შედის რეაქციაში და ჰიპურმჟავად (N-ბენზოილგლიცინი) გარდაიქმნება. მხოლოდ ამის შემდეგ შარდთან ერთად გამოიდევნება ორგანიზმიდან. თირკმელებისთვის ეს დამატებითი დატვირთვაა.

თუმცა ამ მჟავას შემცველი პროდუქტების გამოყენების საფრთხე სხვაა. მაღალ ტემპერატურაზე ბენზოის მჟავადან შეიძლება სუფთა ბენზოლი წარმოიქმნას. ეს კი ორგანიზმისთვის კარცეროგენია, რომელიც კიბოს განვითარების საფრთხეს ქმნის. უფრო კონკრეტულად რომ დავწეროთ, კონსერვები (ბოსტნეულის), რომლებიც ამ მჟავას შეიცავენ არ უნდა გაცხელდეს, ცივად უნდა იქნეს მირთმეული. ზოგიერთი სპეციალისტი თვლის, რომ E210 და  E300 (ასკორბინის მჟავა) შორის ასევე შეიძლება რეაქცია წარიმართოს და ბენზოლი წარმოიქმნას, თუმცა ამ საქმესაც მაღალი ტემპერატურა, ანუ კონსერვის გაცხელება სჭირდება.

ცდა #2-„ნიტროცელულოზის ნაძვის ხე“.

შეგახსენებთ, რომ ცდები მხოლოდ მასწავლებელთან ერთად კეთდება. დამოუკიდებლად ჩატარების შემთხვევაში, შეიძლება მარცხი მოგივიდეთ და …

ჯერ ნიტროცელულოზა უნდა დავამზადოთ.

 ავიღოთ ორი წილი კონცენტრირებული გოგირდმჟავა და ერთი წილი კონცენტრირებული აზოტმჟავა. ამ ორი მჟავას შერევით მიღებულ ნარევს მანიტრირებელი ნარევი ეწოდება. ვურევთ ქიმიურ ჭიქაში. ჭიქა ყინულებიან ჯამში უნდა იდგეს. საქმე ის გახლავთ, რომ მჟავების შერევისას დიდი რაოდენობით სითბო გამოიყოფა და აუცილებელია გაციება.

მიღებულ ნარევში  100%-იან ცელულოზას, ანუ ბამბას ვათავსებთ. ვტოვებთ ათი-თხუთმეტი წუთით, რომ მთლიანი ცელულოზა გაიჟღინთოს. ცელულოზა გლუკოზას ნაშთებისგან შედგება, რომელიც, თავის მხრივ, ჰიდროქსილის ჯგუფებს შეიცავს. ჰიდროქსილის  ჯგუფები ნიტროჯგუფებით ჩანაცვლდება. ეს კი მისი წვის უნარს ზრდის. კონცენტრირებული გოგირდმჟავა კი, რეაქციის დროს გამოყოფილი წყლის შთანთქმისთვის არის საჭირო.  ცელულოზის გაჟღენთვის შემდეგ, ჭიქის შიგთავსს დიდი რაოდენობის ცივი გამდინარე წყლით ჩავრეცხავთ. ცოტა სოდაც ჩავამატოთ, დარჩენილი მჟავების გასანეიტრალებლად. როდესაც ბამბა (უკვე ნიტროცელულოზად გარდაქმნილი) კარგად გაირეცხება, შეგვიძლია ხელით ავიღოთ, გავწუროთ და თოკივით დავახვიოთ.  სწორედ ასეთი თოკებისგან უნდა ავაწყოთ ნაძვის ხე. ქაღალდზე ჯერ ნაძვის ხის ფორმა დავხაზოთ, შემდეგ ფორმაზე ნიტროცელულოზის თოკივით დაგრეხილი  ბამბა გავფინოთ და… ცეცხლი მოვუკიდოთ. ნიტროცელულოზა ძალიან სწრაფად იწვის, ამასთან კვამლი არ გამოიყოფა. სიბნელეში განსაკუთრებით ლამაზი სანახავი იქნება.

ბრემენში რამდენიმე წლის წინ მეც გახლდით. ქალაქის მოედანზე ბრემენელი მუსიკოსების ძეგლია. ვირზე ძაღლი შესკუპებულა, ძაღლზე – კატა, კატაზე – მამალი. ასეთი ცრურწმენა არსებობს, ვირუკას თუ ფეხებზე ხელს მოკიდებ ან მამალს შეეხები, ჩანაფიქრი აგიხდებაო. გაგეღიმებათ და მსურველების რიგი იდგა. მეც ჩავდექი… ვირუკასაც ხელი მოვუთათუნე, მამალსაც მივწვდი, ჩაფიქრებისას  თვალებიც დავხუჭე და ჰაერიც ღრმად ჩავისუნთქე…

არაფერიც არ ამიხდა…

თუმცა… შეიძლება მამალი თავის წელს ელოდება. გახსოვთ ხომ, ყაჩაღის დაფრთხობისას საბოლოო სიტყვა სწორედ მამლის იყო.

გესმით? შორიდან ყივილი ისმის… ყიყლიყოოო…

ყველას ბედნიერი ახალი წელიო…

„ვინ არის ნაპოლეონზე, ვოლტერზე, აქამდე მოქმედ და მომავალში დასანიშნ მინისტრებზე უფრო გამჭრიახი? ყველაზე დიდი სიბრძნის აღმოჩენა საზოგადოებრივ აზრში, ხალხის დამოკიდებულებაშია შესაძლებელი“. ხალხი ყველა სწავლულზე უფრო შორსმჭვრეტელად ტალეირანს, ისტორიაში ყველაზე ცბიერ ავანტიურისტს მიაჩნდა. იგი ფიქრობდა, რომ საზოგადოებრივი აზრი ყოველთვის ჭეშმარიტებისკენ არის მიდრეკილი. ტალეირანის აღნიშნული თეზისის მეც მწამს. მიუხედავად ამისა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ქვეყნად უამრავი გამონაკლისიც არსებობს. თეზისი ყველა სიტუაციაში, ყველა შემთხვევაში არ დასტურდება.

2016 წელს ნობელის მშვიდობის პრემია კოლუმბიის პრეზიდენტმა ხუან მანუელ სანტოსმა მოიპოვა. პრეზიდენტ სანტოსს კოლუმბიის ჯუნგლებში გახიზნულ მარქსისტ პარტიზანებთან სამშვიდობო მოლაპარაკებების წარმატებით დასრულება დაუფასდა. უკანასკნელი 52 წლის განმავლობაში „ფარკის“ წარმომადგენლები კოლუმბიის მთავრობასთან ომს აწარმოებდნენ. ისინი დაუმორჩილებლობას უცხადებდნენ სახელისუფლებო ორგანოებს, არ აღიარებდნენ ქვეყანაში დადგენილ კანონებს, უარს ამბობდნენ არჩევნებში მონაწილეობაზე. „ფარკის“ წევრები ძალადობრივი რევოლუციის გზით ქვეყნის სათავეში მოსვლას თავიანთ უპირველეს და უმთავრეს ამოცანად მიიჩნევდნენ. ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში მთავრობასა და აჯანყებულ პარტიზანებს შორის მიმდინარე შეიარაღებულ დაპირისპირებას 270 000-მდე კოლუმბიელის სიცოცხლე შეეწირა, ექვს მილიონამდე ადამიანი კი დაზარალდა. დაზარალებულთა ნაწილი სამუდამოდ დაავადდა, ნაწილმა მუდმივი საცხოვრებელი დაკარგა, ბევრი მათგანი დევნილად იქცა. მრავალწლიანი წინააღმდეგობის განმავლობაში „ფარკის“ წევრებმა არალეგალური შემოსავლების მოპოვების არაერთი წყაროს გამოძებნაც მოახერხეს. ნარკოტიკებით ვაჭრობა, იარაღის ბიზნესი, ტრეფიკინგი კონფლიქტის ზონაში დამატებითი რესურსების მობილიზების მთავარ გზად იქცა. აჯანყებულებსა და ოფიციალურ ხელისუფლებას შორის მიმდინარე ბრძოლებმა ქვეყანა არასტაბილურობის მუდმივ კერად ჩამოაყალიბა. ტერორისტული თავდასხმები და ადამიანთა გატაცებები კოლუმბიის ყოველდღიურობის ნაწილად იქცა.

ბოლო ხუთი ათწლეულის განმავლობაში ძალაუფლების მოპოვების პრეტენზიის მქონე ნებისმიერი პარტია იძულებული იყო, რომ თავის წინასაარჩევნო პროგრამაში აგრესიული მილიტარისტული პუნქტი ჩაედო. თუ პარტია ხალხს პარტიზანების წინააღმდეგ ომის გაგრძელებას არ დაჰპირდებოდა, ის საარჩევნო ბარიერის გადალახვის შანსსაც კი დაკარგავდა. 2010 წელს ხუან მანუელ სანტოსმაც ომის რიტორიკით მოახერხა ამომრჩეველთა უმრავლესობის გულის მოგება. პოლიტიკოსის პრეზიდენტად არჩევა მისმა წარსულმა საქმიანობამაც განაპირობა. საუკუნის დასაწყისში სანტოსი ჯერ ვაჭრობის მინისტრი გახლდათ, მოგვიანებით კი თავდაცვის უწყება ჩაიბარა. ეკონომიკურ სფეროში საქმიანობის დროს მომავალი პრეზიდენტი ყველაფერს აკეთებდა აჯანყებულთა სამეურნეო ბლოკადაში მოქცევისათვის, „ფარკი“ ხშირად პირველადი მოხმარების რესურსების დეფიციტსაც კი განიცდიდა. თავდაცვის მინისტრის პოსტზე კი სანტოსმა ყველაზე დაუნდობელი და შეურიგებელი საჯარო ფიგურის სახელი დაიმკვიდრა. იგი არაერთხელ ხელმძღვანელობდა პარტიზანების წინააღმდეგ წარმოებულ სისხლიან ოპერაციებს.

მიუხედავად წარსულის გამოცდილებისა, ოპონენტების წინააღმდეგ შურისძიების დაუოკებელი სურვილისა სანტოსმა მშვიდობისკენ მაინც გადადგა რამდენიმე უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი. მან უარი თქვა კონფლიქტის ომით დარეგულირების შესაძლებლობაზე და მოსისხლე მტრებთან ერთად მოლაპარაკებების მაგიდას მიუჯდა. მრავალწლიანი მოლაპარაკებები შეთანხმებით დაგვირგვინდა – „ფარკმა“ უარი თქვა სისხლისზღვრაზე და არჩევნებში მონაწილეობაც კი გადაწყვიტა. ორმოცდათორმეტი წლის განმავლობაში პირველად კოლუმბიაში გაჩნდა იმის შანსი, რომ ომში მონაწილეობის გამოცდილების არმქონე თაობა დაიბადოს.

როგორ შეხვდა ხალხი სანტოსის მიღწევას?

„ფარკთან“ დადებული სამშვიდობო ხელშეკრულება სახალხო გამოკითხვის, პლებისციტის საშუალებით შეფასდა. მოქალაქეებმა საარჩევნო ურნებთან მისვლით მხარი არ დაუჭირეს პრეზიდენტის ინიციატივას. დევნილებმა, ომის ვეტერანებმა, ომში დაღუპულთა ოჯახის წევრებმა ხმა შურისძიების ბოლომდე მიყვანას, „ფარკის“ მიწასთან გასწორებას დაუჭირეს. პრეზიდენტი სანტოსი დადგა საფრთხის წინაშე, მას შეიძლებოდა მშვიდობისთვის საკუთარი ბრძოლის განახლების მოტივაცია დაეკარგა. ის კინაღამ შეეწირა თავის სამშვიდობო ინიციატივებს. მას მოტივაცია ნობელის კომიტეტმა შეუნარჩუნა. კომიტეტის წევრებმა ასე იციან, არაპოპულარული გადაწყვეტილებების მიმღებ მშვიდობის მაძიებლებს მთელ მსოფლიოს აცნობენ ხოლმე და ხალხებს რიგი მოქალაქეების დაფასებისკენ მოუწოდებენ. სამშვიდობო პროცესი პლებისციტმა ჩააგდო, ნობელის პრემიამ კი სანტოსს ნახევარსაუკუნოვანი ტერორის დასრულების (ყოველ შემთხვევაში ამ ეტაპზე) ლეგიტიმაცია შესძინა.

როდის ცდება ხალხი?

საყოველთაო გადაწყვეტილებები ხშირად მაშინ არის ხოლმე მცდარი, როდესაც ადამიანებს პატიება არ შეუძლიათ და შურისძიების სურვილი ამოძრავებთ. ალბათ, საინტერესო იქნება სამოქალაქო განათლების გაკვეთილზე კოლუმბიელი ხალხის უმრავლესობასა და ნობელის კომიტეტს შორის არსებული კონფლიქტის განხილვა.

ველით თუ არა, იმედითა და სიკეთით სავსე ახალი წელი მაინც მოდის, თანაც უკითხავად. ეს არის დრო, როცა შეგვიძლია, საქმეს ცოტა ხნით თავი მივანებოთ და დავისვენოთ. გამონათქვამი „საქმე არ იცდის“ ახალი წლის დღეებში აზრს კარგავს. ამ დღეებში თვით საქმეც ისვენებს.

და რაც არ უნდა მოხდეს, მუდამ არსებობს ზამთრის არდადეგების საინტერესოდ გატარების მოკრძალებული გზა – წიგნის კითხვა. საახალწლო საჩუქრადაც წიგნია საუკეთესო. ტკბილეული თუ შემოგვეჭმევა, ყველაზე ფასეული რამ, წიგნისგან მოგვრილი დაუვიწყარი შთაბეჭდილებები, სამუდამოდ დაგვრჩება. კითხვა ისედაც დღესასწაულია, ახალი წლის უქმეებზე კი ეს შეგრძნება ორმაგდება. რა მაგარია!

ზღაპრული სიუჟეტები დიდსა თუ პატარას იზიდავს. პატარებს დაუჯერებელი ამბებიც სჯერათ. ალბათ შეგვიმჩნევია, რომ ახალი წლის დღეებში ბავშვობა ჩვენშიც იღვიძებს და მცირე ხნით ზღაპარში გადაგვისვრის.

მზე ყინულის წინააღმდეგ

ვიხსენებ ბავშვობის მულტიპლიკაციურ ფილმებს და მათ შორის ყველაზე საყვარელს – ანდერსენის ზღაპრის მიხედვით გადაღებულ „თოვლის დედოფალს“. ყოველი ზღაპარი ბავშვებს სიბრძნესთან ერთად ერთ ციცქნა სიკეთეს მაინც უწილადებს. ამ ზღაპარში კაი და გერდა მზის სხივებით ტკბებიან, მღერიან, ვარდებს ჰკოცნიან და ესაუბრებიან… ეჩვენებათ, რომ სურნელოვანი ყვავილები მუდამ იხარებენ. გავა რამდენიმე დღე და უშიშარი გოგონა გერდა გატაცებული მეგობრის დასაბრუნებლად წარმოუდგენელ თავგადასავლებში ეხვევა. ახლაც კი მაფრთხობს იმის გაფიქრება, რა მოხდებოდა, ყინულის ნამსხვრევი კაის სამუდამოდ რომ ჩარჩენოდა გულში…

რა კარგია, როცა ყველაფერი კარგად მთავრდება. ამ უკვდავ ზღაპარშიც გერდას სიყვარული, სიკეთე და თავგანწირვა იმარჯვებს.

გაკვეთილი

ლექსი, რომელსაც „გაკვეთილი მეორე“ ჰქვია, ეკა ქევანიშვილისაა. გაკვეთილი უწინარესად შვილისთვისაა განკუთვნილი, მაგრამ მკითხველებისთვისაც, ვინაიდან პოეტური კრებული ყველა იმ ადამიანის საკუთრებაა, ვინც მას გადაშლის და წაიკითხავს. ეკას „ყინულის ლექსიდან“, რომლის „ბექგრაუნდი“ ცეცხლია, მხოლოდ ამ შვიდ სტრიქონს გთავაზობთ – სანახაობრივია და ზამთრის ამინდს უხდება.

„ზაფხულიდან თუ გამომხედავ,

ბოლო სართულის აივანზე შემდგარი

ეს თორმეტი ქანდაკება, ყინულის

– მე ვარ.

ზუსტად ამდენჯერ დავაპირე დაშვება და წამში გამყინა.

არ მიშვებს სუსხი. რამდენჯერაც ამოვისუნთქე,

ფილტვების ეს ხმა გამჭვირვალე ეშვივით შემრჩა…“

რა მოხდებოდა, რომ…

მუსიკალურ ბილიკს, რომელსაც ერთ კეთილ და თბილ საშობაო ფილმამდე მივყავართ, სასიამოვნო კადრების ფონზე მელოდიური სიმღერის გამო გთავაზობთ. უქმე დღეებში ფილმის ყურებაში დროის გატარება, წესით, დიდი დანაშაული არ უნდა იყოს, თუმცა თავად გადაწყვიტეთ, ჩემ მიერ, ორი სიტყვით, მოთხრობილი ამბის ნახვის სურვილი გაგიჩნდებათ თუ არა.

ალბათ, ერთხელ მაინც გაგივლიათ გულში: რა მოხდებოდა, რომ…

ალბათ, თქვენც დაიბნეოდით, მოულოდნელად ახალ რეალობაში რომ გაგღვიძებოდათ.

შობის ღამეს მთავარ პერსონაჟს შანსი ეძლევა, ოდესღაც დაშვებული შეცდომები გამოასწოროს, ის ცხოვრება გამოსცადოს, რომელზეც თავის დროზე უარი თქვა. არჩევანის გაკეთება ყოველთვის ძნელია, რადგან ამ დროს რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანის დათმობა გვიწევს. ყოველი გადაწყვეტილებით ჩვენში ათობით ალტერნატივას ვკლავთ და ვეღარასოდეს გავიგებთ, რომელი იყო მათ შორის უკეთესი, თუმცა საბოლოოდ იმ გზას ვირჩევთ, რომლისკენაც ყველაზე მეტად მიგვიწევს გული.

ამბობენ, ყველაფერი, რაც ჩვენს ცხოვრებაში ხდება, უკეთესის საწინდარიაო. არავინ იცის, რამდენად ამართლებს ეს გამოთქმა. და მაინც, ამ შობა-ახალი წლიდან უკეთესობის იმედი ვიქონიოთ.

მუსიკის ანგელოზი

ფრანგი მწერლის გასტონ ლერუს იმავე სახელწოდების რომანის მიხედვით შექმნილი მიუზიკლი „ოპერის აჩრდილი“ გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბრიტანული მუსიკალური თეატრის ერთ-ერთ მიღწევად  მიიჩნევა. ლონდონსა და ნიუ–იორკში მთელი მსოფლიოდან ჩასული ათასობით ტურისტისთვის ეს სპექტაკლი ერთ-ერთი ღირსშესანიშნავი სანახაობაა.

პარიზის ოპერის მიწისქვეშეთში მობინადრე იდუმალი არსების ბნელით მოცული და რომანტიკული ისტორია არაერთხელ ყოფილა ეკრანიზებული. მიუხედავად ამისა, ის მაინც ენდრიუ ლოიდ უებერის შესანიშნავ მიუზიკლთან ასოცირდება.

ლეგენდა 1984 წელს დაიბადა, როდესაც მიუზიკლების „იესო ქრისტე – სუპერვარსკვლავი“, „ევიტა“, „კატები“ ავტორი, ბრიტანელი კომპოზიტორი ენდრიუ ლოიდ უებერი, ახალგაზრდა მომღერალსა და მსახიობ სარა ბრაიტმანზე დაქორწინდა. სარას მაღალი და წკრიალა სოპრანოსთვის უებერმა „რეკვიემი“ შექმნა, თუმცა მას სურდა, მეუღლის ტალანტი უფრო მასშტაბურად წარმოეჩინა და შექმნა კიდეც მიუზიკლი „ოპერის აჩრდილი“, რომელშიც ბრაიტმანმა იდეალურად შეასრულა მთავარი გმირის კრისტინ დაეს როლი. მას ღირსეულ პარტნიორობას უწევდა აჩრდილის როლის შემსრულებელი მაიკლ კროუფორდი.

რომანტიკულმა ისტორიამ, სევდიანი ფინალის მიუხედავად, ელვის სისწრაფით დაიპყრო მსოფლიო. „ოპერის აჩრდილი“ აუდიტორიის ერთ-ერთ უსაყვარლეს ნაწარმოებად იქცა. მას მიღებული აქვს ლოურენს ოლივიეს სახელობის ჯილდო ნომინაციაში „ყველაზე პოპულარული მიუზიკლი“ და პრემია „ტონი“.

უესტ-ენდსა და ბროდვეიზე სპექტაკლი 10.000-ჯერ მაინც დაიდგა, ამერიკის საზღვრებს გარეთ კი წარმოდგენილ იქნა 25 ქვეყნის 149 ქალაქში, სადაც ის 100 მილიონზე მეტმა ადამიანმა ნახა. მიუზიკლი დღესაც ავსებს დარბაზებს.

სცენაზე აჩრდილის იდუმალი, პირქუში სამყარო ადამიანების მოუსვენარ რეალობას უპირისპირდება. „ოპერის აჩრდილი“ მოგვითხრობს ნიჭიერი ახალბედა მომღერლის ქრისტინ დაეს შესახებ, რომელმაც მარტოობას შეჩვეულ ოპერის აჩრდილს მოსვენება დაუკარგა.

აჩრდილის ნიღაბქვეშ რთული პიროვნება იმალება. გენიალური ილუზიონისტი, ინჟინერი, არქიტექტორი, კომპოზიტორი და მომღერალი, თანდაყოლილი სიმახინჯის გამო იძულებულია, სამუდამოდ გაერიყოს საზოგადოებას. ერიკი ოპერის მიწისქვეშეთში სახლდება და მას საკუთარ იმპერიად აქცევს. ის თავს თეატრის ბატონ–პატრონად მიიჩნევს.

ჩვეულებრივი ადამიანისგან განსხვავებით, ერიკს გრძნობების მიმიკით გამოხატვა არ შეუძლია, ვინაიდან იძულებულია, მუდამ ნიღაბი ეკეთოს. სამაგიეროდ, მას აქვს ხმა – მომაჯადოებელი, ჭეშმარიტად მომნუსხველი. ხმა აჩრდილის ემოციების მთელ სპექტრს გადმოსცემს.

ერიკის ხმა მისი სულია.

ლეგენდის თანახმად, მუსიკის ანგელოზი უმანკო ბავშვებს ევლინება, ხოლო ბიწიერ ადამიანებს სიახლოვესაც არ ეკარება.

ყველაფერი კი ასე დაიწყო: სიკვდილის წინ ქრისტინეს მამა დაჰპირდა, რომ აუცილებლად მოუვლენდა „მუსიკის ანგელოზს“.

გავიდა დრო. ობოლი კრისტინი ოპერის თეატრის მომღერალი გახდა. მუსიკალური ცხოვრება კი სულაც არ ჰგავს ლამაზ ზღაპარს. აქაური რეალობა მკაცრია და არსებობისთვის, მთავარი როლებისა და მდიდარი მფარველების მოსაპოვებლად მუდმივ ბრძოლას მოითხოვს. ნიჭიერ, მაგრამ უცნობ კრისტინს არავინ მისცემს მთავარ როლს. სწორედ ამ დროს მოევლინება მას „მამის დაპირებული“ „მუსიკის ანგელოზი“ ერიკი – შემწედ, მფარველად და მასწავლებლად.

ერიკის სიცოცხლე კრისტინის ხელშია. აჩრდილი, რომელიც ძრწოლას ჰგვრის პარიზს, მხოლოდ კრისტინის წინაშეა უძლური.

მაგრამ აჩრდილის კეთილშობილურ ნაბიჯს მოგვიანებით  არასასიამოვნო მოვლენების მთელი ჯაჭვი მოჰყვება.

ფინალი ერიკისთვის ტრაგიკულია: უპასუხო სიყვარულმა ის თავგანწირვამდე მიიყვანა.

მიუზიკლის სიუჟეტი მაყურებელს ჭეშმარიტი სიყვარულის ძალას აჩვენებს- სიყვარულს შეუძლია, ფიზიკური ნაკლის გამო გულქვად ჩამოყალიბებული ადამიანი კეთილშობილ პიროვნებად აქციოს.

გემშვიდობებით საუკეთესო სურვილებითა და შესანიშნავი ქართული საშობაო სიმღერით.

ბედნიერად.

ბუნებრივი ეკოსისტემები უფრო დიდი სიმდიდრეა, ვიდრე ალმასის საბადოები ან ბანკის სეიფებში შენახული ოქროს ზოდები. მაგრამ ეს სიმდიდრე ჯერ კიდევ ამოუცნობი და შეუფასებელია. ქვყნები, სადაც ველური ბუნება ჯერ კიდევ შემონახულია, ამ შეუფასებელი და საყოველთაო განძის დამცველებად უნდა ჩაითვალონ. იმავდროულად, ქვეყნები, რომლებიც მოკლებულნი ან თითქმის მოკლებულნი არიან ბუნებრივ ეკოსისტემებს, იდეურად წარმოადგენენ ბიოსფეროს „ეკოლოგიურ მევალეებს“. ასეა იქ, სადაც ბუნებრივი გარემო დაზარალდა, განსაკუთრებით – თანამედროვე მაღალგანვითარებულ ქვეყნებში.

ეკოსისტემების რღვევის შესაფასებლად მიღებულია შემდეგი კრიტერიუმები:

1. ხელუხლებელი ტერიტორიები – ბუნებრივი მცენარეული საფარის (ბუნებრივი ეკოსისტემების) არსებობა და მოსახლეობის ძალიან დაბალი სიმჭიდროვე – 10 ადამიანზე ნაკლები 1 კვ. კმ–ზე, უდაბნოში – ერთ ადამიანზე ნაკლები 1 კვ. კმ–ზე;
2. ნაწილობრივ დარღვეული ტერიტორიები – მუდმივი ან ჩანაცვლებადი სასოფლო– სამეურნეო მიწებისა და მეორადი, მაგრამ ბუნებრივად განახლებადი მიწების არსებობა; პირუტყვის მაღალი სიმჭიდროვე, რომელიც აჭარბებს საძოვრების შესაძლებლობებს, ადამიანის მოღვაწეობის სხვა კვალი (მაგ., ტყის გაჩეხვა);
3. დარღვეული ტერიტორიები – მუდმივი სასოფლო–სამეურნეო ტერიტორიებისა და ქალაქის ტიპის დასახლებების არსებობა, ბუნებრივი მცენარეულობის არარსებობა, გაუდაბურებისა და სხვა სახის დეგრადაციის გამოვლინებანი.

ამჟამად ხმელეთის დაურღვეველი ეკოსისტემების მქონე ტერიტორია შეადგენს ხმელეთის მთლიანი ბიოლოგიური პროდუქტიულობის დაახლოებით 51,9%–ს ანუ 81,5 მილიონ კვ. კმ–ს. ამასთან, უნდა ითქვას, რომ მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი მოდის ეკოლოგიურად ნაკლებად პროდუქტიული ყინულოვანი, კლდოვანი და გაშიშვლებული ზედაპირების – ანტარქტიდის, გრენლანდიის, ჰიმალაის და სხვ. წილად. თუ ამ ტერიტორიებს გამოვაკლებთ, დაგვრჩება 57 მლნ კვ. კმ – ხმელეთის მთლიანი ბიოლოგიური პროდუქტიულობის 37%. აქედან გამომდინარე, მათ გავრცელებას დედამიწის ზედაპირზე უკიდურესად არათანაბარი ხასიათი აქვს.

დღეისათვის კუნძულების სახით შემორჩენილი ველური ბუნების მცირე ფართობების გარდა (1 მლნ კვ. კმ) შეიძლება გამოვყოთ რამდენიმე დიდი მასივი, რომლებიც მოიცავს რამდენიმე მილიონ კვადრატულ კილომეტრს. ეს არის ე.წ. გარემო პირობების სტაბილიზაციის ცენტრები, რომლებითაც ბიოსფერო მეტ-ნაკლებად უპირისპირდება წლიდან წლამდე მზარდ ანთროპოგენური პროცესების წნეხს.

სტაბილიზაციის ორი ყველაზე დიდი ცენტრი ჩრდ. ნახევარსფეროში მდებარეობს:

• ჩრდილოეთ ევროპის (11 მლნ კვ. კმ) სტაბილიზაციის ცენტრი, რომელშიც შედის: ჩდილოეთი სკანდინავია, რუსეთის ევროპული ნაწილი, ციმბირის დიდი ნაწილი და შორეული აღმოსავლეთის უდიდესი ნაწილი;
• ჩრდილოეთ ამერიკის (9 მლნ კვ. კმ) სტაბილიზაციის ცენტრი, რომელშიც შედის ალასკა და კანადის ნაწილი.

სტაბილიზაციის მეორე ორი ცენტრი მდებარეობს სამხრეთ ნახევარსფეროში:

• სამხრეთამერიკული სტაბილიზაციის ცენტრი, რომშელიც შედის: ამაზონი მიმდებარე მთებითურთ (10 მლნ კვ. კმ).
• ავსტრალიური სტაბილიზაციის ცენტრი, რომლის ნახევარი უკავია უდაბნოს. გარემო პირობების სტაბილიზაციაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მსოფლიო ოკეანეც.

ხმელეთზე პირობების მასტაბილიზებელ ფუნქციას უმთავრესად ტროპიკული ტყეები, წყლისა და ჭაობის სავარგულები ასრულებს. ხელუხლებელი ტყეები დღეს დედამიწის დაახლობით 13,5 მლნ. კვ. კმ–ს ფარავს. ამასთან, ამ პლანეტარული სიმდიდრის 68% თავმოყრილია მხოლოდ 3 ქვეყანაში: რუსეთში (3,5 მლნ კვ. კმ), კანადაში (3,4 მლნ კვ. კმ) და ბრაზილიაში (2,3 მლნ კვ. კმ).

ნორვეგიის ფიორდები

რუსეთის ევროპული ნაწილი

ალასკა

ერთი მხრივ, დღეს არსებული ხელუხლებელი ეკოსისტემები, მათ შორის – უდიდესი კონტინენტური მასივები, დიდ როლს ასრულებს CO2–ის შთანთქმაში, ბიომასის გლობალურ წრებრუნვასა და გარემო პირობების სტაბილიზაციაში. სწორედ ამიტომ არის, რომ ატმოსფეროში არ იმატებს CO2–ის კონცენტრაცია. მეორე მხრივ, ათვისებული ტერიტორიის (ის ხმელეთის 67%–ს შეადგენს) ნახევარი ადამიანს დარღვეული ეკოსისტემების აღდგენისთვის რომ გამოეთავისუფლებინა, ეს საშუალებას მოგვცემდა, ამჟამად გამოყენებადი ორგანული საწვავის წვის დროსაც კი მომხდარიყო ატმოსფეროში CO2-ის დაგროვების პროცესის სტაბილიზაცია.

მსოფლიოს ქვეყნები თავიანთი სოციობუნებრივი პარამეტრების მიხედვით შეიძლება დაიყოს სამ ჯგუფად:

• ქვეყნები, რომლებშიც ეკოსისტემების 60% არ არის დარღვეული – ასეთია 8 ქვეყანა;
• ქვეყნები დაბალი სასტარტო ეკოლოგიური პირობებით (დაცული ბუნებრი ეკოსისტემები 10%-ზე ნაკლებია) – ასეთია 91 ქვეყანა;
• ქვყნები, სადაც ბუნებრივი ტერიტორიები 10-დან 60%-მდეა – ასეთია 67 ქვეყანა.

კონკურენციის გარეშეა ჩრდ. ნახევარსფეროში მდებარე ორი უდიდესი ქვეყანა – რუსეთი და კანადა, რომელთა წილადაც მოდის ხმელეთის პირველადი ეკოსისტემების 35%. რუსეთში ხელუხლებელი ტყეების ფართობი მსოფლიო რესურსების მესამედს შეადგენს, ამიტომ ეს ორი ქვეყანა განსაკუთრებულ როლს ასრულებს პლანეტარული ბიოსფეროს შენარჩუნებაში. იმავე შედარებით წარმატებულ ჯგუფში შემავალი დანარჩენი ქვეყნებია: ალჟირი, მავრიტანია, ბოტსვანა, ლესოტო, გაიანა და სურინამი, – მაგრამ მცირე ფართობისა და იმის გამო, რომ ორ შედარებით დიდ ფართობზე (ალჟირსა და მავრიტანიაში) ხელუხლებელი ეკოსისტემები უმთავრესად წარმოდგენილია უდაბნოებისა და ნახევარუდაბნოების სახით, გლობალურ ეკოდინამიკაში მათი როლი შედარებით მოკრძალებულია.

დაბალი სასტარტო-ეკოლოგიური დონის ქვეყნების შესახებ შეიძლება ითქვას, რომ მათი უმრავლესობა თავმოყრილია გარემო პირობების დესტაბილიზაციის სამ ძირითად ცენტრში:

• ევროპული – მოიცავს ცენტრალურ, დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს (ნორვეგიისა და ისლანდიის გარდა), ასევე – ყოფილი საბჭოთა კავშირის ევროპულ ნაწილს. აქ შემონახული ბუნებრივი ეკოსისტემების საერთო ფართობი 8 მლნ კვ. კმ–ია, ბუნებრივი ეკოსისტემების 8%;
• ჩრდილოეთამერიკული – აშშ (ალასკის გამოკლებით), სამხრეთი და ცენტრალური კანადა, მექსიკის ჩრდ. ნაწილი – 9 მლნ კვ. კმ, სადაც თავმოყრილია ბუნებრივი ეკოსისტემების 10%;
• სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიური – ინდოსტანი, მალაიზია, ბირმა, ინდონეზია (კუნძულ სუმატრის გამოკლებით), ჩინეთი (ტიბეტის გამოკლებით), იაპონია, კორეის ნახევარკუნძული, ფილიპინები – 7 მლნ კვ. კმ, სადაც ბუნებრივი ეკოსისტემები 5%-ზე ნაკლებია.

ადვილი შესამჩნევია, რომ ზემოთ დასახელებულ სამივე კონტინეტზე ერთ „პოლუსზე“ მდებარეობს ევროპისა და ჩრდ. ამერიკის ქვეყნების ბლოკი, სადაც მრეწველობა კარგად არის განვითარებული, ხოლო მეორეზე – განვითარებადი ქვეყნები, სადაც მოსახლეობის სიმჭიდროვე მაღალია, ხოლო ცხოვრების დონე – დაბალი.

ამერიკის აღმოჩენამ და შემდგომ სამრეწველო რევოლუციამ ბუნებრივ ეკოსისტემებში მკვეთრად გაააქტიურა რღვევის პროცესები. ბუნებრივი გარემო ბოლო 400 წლის განმავლობაში მძლავრ ანთროპოგენურ ზემოქმედებას განიცდიდა. განვითარებული მრეწველობის ქვეყნებში არახელსაყრელი ეკოლოგიური სიტუაცია, როგორც წესი, შეხამებულია მოსახლეობის მაღალ სიმჭიდროვესთან. ამის გამო ეკოლოგიური საჭიროებისთვის გეოგრაფიული სივრცის გამოთავისუფლება სერიოზულ პრობლემებთან არის დაკავშირებული.

განვითარებული ქვეყნების, რომლებიც უზრუნველყოფენ საწარმოო პროდუქციის მსოფლიო ექსპორტის 80%-ს, მეორე მნიშვნელოვანი თავისებურებაა უცხო ეკოლოგიური გარემოს, პირველ რიგში „მესამე მსოფლიოს“ ქვეყნების გამოყენება, საიდანაც მოედინება ნედლეულის მძლავრი ნაკადი ქიმიური საწარმოებისთვის, ამიტომ განვითარებული ქვეყნები თავიანთ ტერიტორიებზე წარმოქმნიან მსოფლიო ნარჩენების 2/3-ს.

შედარებით უარესი სასტარტო ეკოლოგიური პირობები აქვს საპირისპირო პოლუსის ქვეყნებს, რომლებიც შედის სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის გარემო პირობების დესტაბილიზაციის ცენტრში. ესენი არიან მეტწილად განვითარებადი ქვეყნები, რომლებმაც გააკეთეს სერიოზული ნახტომი ინდუსტრიალიზაციისა და ახალი ტექნოლოგიების მოხმარების სფეროში. აქ მოსახლეობის სიმჭიდროვე მაღალია, თითქმის არ გვხვდება დაურღვეველი ეკოსისტემები.

ამ მხრივ განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ბანგლადეში, სადაც ტერიტორიები ბუნებრივი ეკოსისტემებით საერთოდ აღარ დარჩა, ასევე – ინდოეთი, სადაც ტერიტორიები ბუნებრივი ეკოსისტემებით შემორჩენილია მხოლოდ 1%–ით. სწორედ ამას შეესატყვისება ინდირა განდის ადრინდელი რიტორიკული შეკითხვა: სწორედ სიღარიბე ხომ არ წარმოადგენს ყველაზე დიდ გამჭუჭყიანებელს?

ქვეყნები, რომელთა ტერიტორია და მოსახლეობის სიმჭიდროვე იძლევა მისი ბუნებრივი გაფართოების საშუალებას ქვეყნის მოსახლეობის დაუზარალებლად, ეკოლოგიური სივრცის დონორებად მიიჩნევა. ასეთებია რუსეთი, კანადა და ნაწილობრივ აშშ., ასევე – სკანდინავიის ნახევარკუნძულის ქვეყნები და სამხრეთ ამერიკის განვითარებადი ქვეყნების მნიშვნელოვანი ნაწილი. მათი ტერიტორია მომავალში შესაძლოა ბიოსფეროს სტაბილიზაციის პლაცდარმი გახდეს. მაგრამ, რამდენადაც მათ მიღწევებს გამოიყენებს მთელი მსოფლიო, ქვეყნები, რომლებიც ამ ჯგუფში არ შედიან, შეიძლება განვიხილოთ ეკოლოგიურ მომხმარებლებად ანუ რეციპიენტებად. ამასთან, არსებობს ქვეყნები, რომლებიც არც ერთ ამ კატეგორიას არ მიეკუთვნებიან, ანუ შუალედური მდგომარეობა უკავიათ, მაგალითად, პაკისტანი, ჩინეთი, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა.

ზოველივე ზემოთქმული პოზიციის მხოლოდ ერთი მხარეა. საქმე ის არის, რომ მსოფლიოს ძირითადი ფინანსურ–ეკონომიკური პოტენციალი, როგორც წესი, მიმართულია იქით, სადაც ჯერ კიდევ შემორჩენილია ველური ბუნების კუნძულები, ოაზისები. აქედან გამომდინარე, ქვეყანა–რეციპიენტები, თავის მხრივ, შეიძლება გამოვიდნენ დონორების როლში, მაგრამ უკვე ფინანსური დონორებისა, რომლებიც ეწევიან ბუნებრივი ეკოსისტემების ხარჯების სუბსიდირებას მსოფლიოს სხვა ადგილებში.

ეს უკანასკნელი ეხება ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებს, გარემოს მთავარ გამჭუჭყიანებლებს და სათბური აირების ემისიის ძირითად წყაროს. ეს ქვეყნები ძირითადად არსებობენ სხვისი ეკოლოგიური სივრცის მოხმარების ხარჯზე – იმ სივრცისა, სადაც ბუნებრივი ეკოსისტემები შენარჩუნებულია.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები და ლიტერატურა:

1. ნანი გვარიშვილი, „ხმელეთის ეკოსისტემები“
2. https://greenalt.org

როდესაც საქმე ინტერნეტის ავკარგიანობაზე მიდგება ხოლმე და იწყება მსჯელობა იმის შესახებ, რამდენი დრო შეიძლება გაატაროს ბავშვმა სხვადასხვა ასაკში მოციმციმე ეკრანთან, ან  რა გავლენა შეიძლება ჰქონდეს მის ცხოვრებაზე ამ დროს, სულ მახსენდება ის პერიოდი, როდესაც პირველად აღმოვჩნდი ინტერნეტთან და ის აღფრთოვანება, რაც უზომო და საოცრად ჭრელ ინფორმაციაში საათობით ძრომიალისას მეუფლებოდა. ინტერნეტის გარეშე ჩემი და ალბათ მილიონი სხვა ჩემნაირი ადამიანის ცხოვრება სრულიად სხვანაირი და უფრო მოსაწყენი იქნებოდა. ამიტომაც მე იმ ადამიანების რიცხვში ვარ, რომელიც ბავშვისა და ტექნოლოგიების დამეგობრებას პატარა ასაკიდანვე მიესალმება და გატარებულ დროზე მეტად იმ ინფორმაციის ხარისხზე აკეთებს აქცენტს, რომელთანაც ბავშვს აქვს წვდომა. იმ დროიდან დღემდე, როდესაც მე პირველად აღმოვჩნდი ინტერნეტთან, თავად ინტერნეტში ბევრი რამ შეიცვალა.  განსაკუთრებით  მიხარია, რომ ახლა უკვე არის ქართულენოვანი სასწავლო რესურსები, რომლებიც სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ადამიანების თუ დაწესებულებების ინიციატივით იქმნება ხოლმე. რა თქმა უნდა, ნებისმიერ ბავშვს სასწავლო მასალებზე მეტად გასართობი სივრცეები აინტერესებს, მაგრამ მაინც შემიძლია რამდენიმე ისეთი პროექტის შესახებ მოგიყვეთ, რომლებიც თქვენს შვილებსა და მოსწავლეებს დიდი ალბათობით, დააინტერესებს და თქვენც მშვიდად ყოფნის საშუალებას მოგცემთ ის ფაქტი, რომ ინტერნეტიდან ისინი სასარგებლო ინფორმაციას იღებენ.

1. ონლაინ ილიაუნი (https://online.iliauni.edu.ge/ka/home/all/date/) – ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ შექმნილი პორტალია, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია მოისმინოს ლექციები მისთვის საინტერესო თემაზე. თემების არჩევანი საკმაოდ მრავალფეროვანია, ვიდეოების ხარისხი მშვენიერი, პორტალიც განახლებადია და ადვილად შესაძლებელია, სანამ არსებულ ლექციებს ნახავთ, მათ ახალი, კიდევ უფრო საინტერესო ჩანაწერები დაემატოს.

ქუჩის აკადემია – არტარეას მიერ შექმნილი ლექციების ციკლია, სადაც ნაკლებად აკადემიურ გარემოში სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები თავიანთ საქმიანობაზე, გატაცებებზე, სურვილებსა და ინტერესებზე საუბრობენ. თემატიკა ფართოა და ყველაფერი შეიძლება ნახოთ: კოსმოლოგია, ციფრული ტექნოლოგიები, ბრეიქდანსი, არქიტექტურა, თანამედროვე ხელოვნების საკითხები, ურბანისტიკა, ეკონომიკა, ელექტრონული და კლასიკური მუსიკა და ა.შ.

პოდკასტები ევროკავშირის შესახებ (https://soundcloud.com/user-790717466 ) – ევროპის კურსდამთავრებულთა ასოციაციის პროექტია, რომელიც ყოველკვირეულ პოდკასტებს აერთიანებს ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში მიმდინარე პროცესებთან, სასწავლო, სამუშაო და კულტურულ პროგრამებთან დაკავშირებით.

ასტროფოტოგრაფია და ვიზუალური ასტრონომია საქართველოში – კოსმოსის, ფოტოგრაფიისა და თავგადასავლების მოყვარულებისთვის არაჩვეულებრივი რესურსია. ხელსაწყოები, რომლებიც გეხმარება უკეთ დააკვირდე ცას; ადგილები, საიდანაც კარგად ჩანს ესა თუ ის პლანეტა ან თანავარსკვლავედი; პერიოდები, როდესაც უკეთესად შეიძლება დააკვირდე სამყაროს – ათასი საინტერესო რამ შეიძლება აღმოაჩინო ამ გვერდზე.

 დავიცვათ ტოლერანტობის ტრადიცია – ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის მიერ შექმნილი ვიდეოების სერიაა, რომელიც ნათლად აჩვენებს, როგორი ბუნებრივია ქართული კულტურისთვის ტოლერანტობისა და მიმღებლობის უნარი და ამის საილუსტრაციოდ ქართველი მეფეების, წმინდანების, მწერლებისა და სხვა მნიშვნელოვანი ადამიანების ფრაზები და მოქმედებები აქვთ მოტანილი.

ადამიანის უფლებების დაცვის ხარისხის გაზომვის მექანიზმი შეიმუშავა Amnesty International-მა ერთ-ერთი პროექტის „Becoming a Human Rights Friendly School (A Guide For Schools Around The World)“ ფარგლებში.

უპასუხეთ ქვემოთ მოცემულ შეკითხვებს. შემოხაზეთ პასუხი. მიღებული ქულები კი დააჯამეთ.

შეფასების შკალა:

1 = არა (ან არასდროს);

2 = იშვიათად;

3 = ხანდახან;

4 = ხშირად;

5 = დიახ (ან ყოველთვის).

1. ჩემი სკოლა არის ადგილი, სადაც მოსწავლეები არიან დაცულნი და თავს გრძნობენ უსაფრთხოდ. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 3, 5).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

2. ჩემს სკოლაში არავინ განიცდის დისკრიმინაციას რელიგიის, ჩაცმულობის, მათი მეგობრების მრწამსის ან რაიმე სხვა ნიშნით. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 1, 2, 16).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

3. ჩემი სკოლა ქმნის თანაბარ შესაძლებლობებს, უზრუნველყოფს თანაბარ წვდომას რესურსებზე. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 2, 7).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

4. ჩემს სკოლაში ყველას თანაბრად მიეწოდება ინფორმაცია აკადემიური, ექსტრაკურიკულარული და კარიერული შესაძლებლობების შესახებ და ყველა თანაბრად არის წახალისებული.(ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლი: 2).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

5. ჩემს სკოლაში შემიძლია, თავისუფლად გამოვხატო ჩემი შეხედულებები (კულტურული, პოლიტიკური ან სხვა სახის შეხედულებები) და იდეები. შეხედულებების გამოხატვის დროს არ მიჩნდება შიში, რომ შეიძლება დისკრიმინაციის მსხვერპლი გავხდე.(ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 18, 19).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

6. ჩემს სკოლაში ადამიანები თავისუფლად იღებენ მოსწავლეებს, მათ ოჯახებს, მასწავლებლებს, ასევე სკოლის სხვა თანამშრომლებს, რომლებიც სხვადასხვა კულტურის წარმომადგენელი არიან და განსხვავებული წარმომავლობა აქვთ (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 2, 6, 13, 14, 15)

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

7. ჩემი სკოლის მართვა დემოკრატიულია. ჩემს სკოლაში ყველას (მოსწავლეებს, მასწავლებლებს, სხვა დასაქმებულ პირებს და მშობლებს) აქვს შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღონ გადაწყვეტილებების მიღებაში, კერძოდ, ისეთი გადაწყვეტილებების მიღებაში, რომელიც მათ სასკოლო ცხოვრებაზე ახდენს გავლენას (სკოლაში არსებული წესები, სკოლის პოლიტიკა, მიზნები, სტრატეგია). (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 20, 21, 23).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

8. როდესაც სკოლაში ვინმე დისციპლინურ წესებს დაარღვევს ან რაიმე ინციდენტი მოხდება, მონაწილეთა მიმართ საქმის გარემოებების გამოკვლევა სამართლიანი პროცედურებით მიმდინარეობს. სანქციის შეფარდებაც სამართლიანია. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 6, 7, 8, 9, 10).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

9. როდესაც ჩემს სკოლაში ვინმე ისეთ საქციელს ჩაიდენს, რომელიც ნეგატიურ გავლენას შეიძლება ახდენდეს სხვის უფლებაზე, მათ ეხმარებიან, რომ მომავალში შეცვალონ ქცევა და აღარ შელახონ სხვისი უფლებები. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 6, 7, 8, 9 და 10).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

10. როდესაც სკოლაში კონფლიქტი წარმოიშობა (უთანხმოება, ჩხუბი), პრობლემას ვაგვარებთ არაძალადობრივი და თანამშრომლობის გზით. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 3, 5 და 28)

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

11. როდესაც ჩემს სკოლაში ვინმეს ბრალდება დარღვევის ჩადენა ან რაიმე გადაცდომა, ის ითვლება „უდანაშაულოდ”, სანამ საწინააღმდეგო არ დადასტურდება. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლი: 11)

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

12. ჩემს სკოლაში არავის ექცევიან ან აკისრებენ ისეთ სანქციას, რომელიც არის ღირსების შემლახველი და რომელიც მას თავს არ აგრძნობინებს როგორც ადამიანს. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 4, 5).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

13. თუ სკოლაში ვინმემ შემოიტანა საჩივარი დისკრიმინაციული მოპყრობის გამო, სკოლაში არსებობს საჩივრის განხილვის შესაბამისი პოლიტიკა და პროცედურა. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 3, 6, 7).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

14. ჩემს სკოლაში შესაძლებელია ჟურნალ-გაზეთების ან სხვა სახის პუბლიკაციების შექმნა და გავრცელება ცენზურის ან დასჯის შიშის გარეშე. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 19, 27).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

15. ჩემს სკოლაში ერთმანეთს ახალისებენ, რომ შეისწავლონ სამართალთან და სამართლიანობასთან, გარემო პირობებთან, სიღარიბესთან და მშვიდობასთან დაკავშირებული გლობალური პრობლემები. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 26, 29).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

16. ჩემს სკოლაში გვაქვს შესაძლებლობა, მოვისმინოთ, წავიკითხოთ და გავიგოთ სხვა ადამიანების მიდგომებისა და იდეების შესახებ. ერთმანეთისგან განსხვავებული მოსაზრებების გაცნობას ხელს უწყობს კურიკულუმი, სასწავლო სახელმძღვანელოები, ბიბლიოთეკა. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 2, 19, 27).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

17. ადამიანები, რომლებიც ჩემს სკოლაში მუშაობენ, იღებენ სათანადო ანაზღაურებას, რაც საჭიროა ცხოვრების ადეკვატური სტანდარტისთვის, მათთვის და მათი ოჯახებისთვის. ისინი ანაზღაურებას იღებენ დასვენების დღეებშიც. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 4, 22, 24, 25).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

18. ჩემს სკოლაში ყველა პატივისცემით ეპყრობა სხვა ადამიანის პირად სივრცესა და ნივთებს. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 12, 17).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

19. ჩემს სკოლაში მე ერთ-ერთი ვარ, რომელიც იღებს პასუხისმგებლობას, რომ სხვა ადამიანები არ შექმნიან დისკრიმინაციულ გარემოს, ზიანს არ მიაყენებენ სასკოლო საზოგადოებას. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 1, 29).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

20. ჩემს სკოლაში მე დარწმუნებული ვარ, რომ ვერავინ შემიზღუდავს ჩემს უფლებებსა და თავისუფლებებს. (ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლები: 30).

შემოხაზეთ შეფასება:

1;         2;         3;         4;         5.

დააჯამეთ შეფასება: ———-

ბირთვულ ფიზიკაში მიღებულია მასის ატომური ერთეული, რომელიც, კილოგრამებში გამოსახული, რიცხობრივად ტოლია ნახშირბადის იზოტოპის  ატომის მასის 1/12-ისა: 1მაე=კგ. მასის ატომური ერთეულის ეკვივალენტური ენერგია ტოლია: 1მაემევ.

ცხრილში მოცემულია ზოგიერთი ბირთვის მასა მევ-ში:

ვრცლად:

ატომური ფიზიკა მეორე ნაწილი

მასწავლებელი რომ ვყოფილიყავი, ალბათ უფრო ქართული ლიტერატურის მასწავლებელი ვიქნებოდი და მეშვიდე ან მერვე კლასელებს ვაჟა-ფშაველას ცხოვრებას სახელმძღვანელოებში შეტანილი ბიოგრაფიებით არ ვასწავლიდი. ტყუილი შრომაა – გონებაში მხოლოდ ფაქტები და თარიღები შედის და სტატისტიკურ მარაგს უფრო ამდიდრებს, ვიდრე წარმოსახვას.

ცხოვრება ადამიანის ვნებები, მიწყდომ-მოწყდომა, სიხარული, გამარჯვება და მარცხია – და ეს რომ სკოლის ასაკიდანვე ვიცოდეთ, მგონი, აჯობებდა, მით უმეტეს, დიდი კაცის კვალს და საქმეს ადევნებულებმა.

ჩვენში ბევრი კარგი ბიოგრაფიული წიგნი დაწერილა, ახლაც იწერება, მაგრამ ის ერთი, რომელსაც ძალიან უჩვეულო და მშობლიური სახელი ჰქვია, ფორმითაც და მნიშვნელობითაც გამორჩეულია.

1987 წელია, ივლისის თვე და ჩარგალში ჩასულ ეთერ თათარაიძეს გულქან რაზიკაშვილი ეუბნება:

„სიღარიბე, შვილწვრილობა და ძალიან, ძალიან მაკვირვებს, ის ფიქრი საიდანღა ჰქონდა მამასა, შვლის ნუკრზე საფიქრლად ნეტა როდის დაჯდა ჩემი მამა, სუ აღელვებული, სუ დაღალული…

მამაჩემსავით მე რას გამოვიყვან, ან რას გიამბობ, ჩემო ქალო, მამამა ღმერთს ჩამაჰყარა სახელი!“

ვაჟა-ფშაველას ცხოვრება-შემოქმედების გასაღებიც მგონი ეს არის – გენიოსის შვილის მონათხრობი, რომელსაც მამა ღმერთის ტოლად უცნია და არათუ გადმოცემით, საკუთარი თვალით ახსოვს. მისი წასვლიდან დიდი ხნის შემდეგ კი უცებ ის სიტყვები აღმოხდება, რასაც ალბათ მთელი ცხოვრება ინახავდა.

დიდი ადამიანის შვილობა, ერთდროულად მადლიცა და ტვირთიც, გულში ჰქონდა გამოტარებული გულქან რაზიკაშვილს, ბევრი ისეთი ამბავი გადაენახა ამ გულის კუნჭულებში საიდუმლოდ, რომელიც სამუდამოდ დაგვეკარგებოდა, ეთერ თათარაიძე რომ არა.

ამირან არაბული იხსენებს, გულქანთან ჩემი სტუდენტობისდროინდელი შეხვედრის ჩანაწერები რომ წაიკითხა უბის წიგნაკში, არ მომეშვა ეთერო, საშველი და მოსვენება არ მომცა, სანამ ჩარგალში არ წავიყვანე, და იმ დღიდან სულიერი ერთობის, თანაზიარობისა და ლამის ნათესაური ბილიკი გაიკვალა ჩვენ შორისო.

„მამამა ღმერთს ჩამაჰყარა სახელი“ ბევრი რამ მიზეზით საჭირო და სასარგებლო წიგნია. ჯერ ერთი და მთავარი, ვაჟა-ფშაველას შესახებ არსებული ალბათ ყველაზე სანდო წყაროა: აქ კარგად ჩანს ვაჟას ხასიათი, ყოფა, ოჯახი, ურთიერთობები სოფელთან („ბარემ იკვეთეს მამაჩემი, მაგრამა ღმერთმა და ქვეყანამ არ მაიკვეთა“); პირად თემებსაც ეხება გულქანი („ვაჟას ქალები უყვარდაო!… სადა სცალოდა წაწლობისა და ქალებისთვინა; მე არ ვიცოდი, მამაი რაი იყო, მაშ, ფიი!.. რომელი მწერალია, რო ქალებზე არა სწერდეს!.. ფეთებას შეიყრიდა, ქალი რასა ჰქვიანო, განა ქალს არ ახსენებდა, ქვეყანა ლამაზიც არი და უშნოცა, თვალების ჭკვაზე უნდა იაროს კაცმაო?.. გულის ხმაზე უნდა იაროს, გულის ჭკვაზედაო, – იცოდა…“).

კიდევ იმით არის საინტერესო, რომ ვაჟა-ფშაველას პერსონაჟების რეალურ პროტოტიპებზეც გვაძლევს ინფორმაციას. თუნდაც ეს ფრაგმენტი: „ბუები“ არ წაგიკითხავ, ეთერო? ეგეც თავის ობლებზე აქვ დაწერილი ბეჩავ მამასა. „ვერ მოჰხელეო“. – რამდენჯერ ვეძახდით ობოლ-ოხრები ერთმანეთსა დაკარგულ საქონზედა შავშუაღამესა. ეეე!..“ ან ეს: „ხმელი წიფელი? როგორ არ მახსონ! აი, ზენ სადამ იყო ხმელი წიფელი, ახუნის გორ. საქონი დამიდიოდა, რას არ მახსონ… ჩემ გულს რა შედრეკდა…“.

კიდევ ის, რომ ამბებით მდიდარი წიგნია. ეტყობა, ეთერ თათარაიძემ ბოლომდე გახსნა გულქან რაზიკაშვილი და თითქმის ყველაფერზე ალაპარაკა: აკაკისგან ნათქვამი „ენას გიწუნებ, ფშაველოს“ ვაჟასეული გამოხმაურება ოჯახში (მისი ლექსი „აკაკის პასუხად“ ყველამ ვიცით); დედინაცვალისა და გერების ურთიერთობა; „სტილნი“ მწერლებთან ქალამნიანი პოეტის შეხვედრები; ბიძის – თედოსა და ძმის –  ლევანის ტრაგიკული აღსასრულის ნამდვილი ვერსიები; ჩარგლიდან შორს – დიდუბეში დამარხული მამის მონატრება…

ქართულ დოკუმენტურ ლიტერატურაში, ბიოგრაფიულ რომანებში იშვიათად მოიძებნება ასეთი მარგალიტი, ტკივილიანი, ემოციურად სრულყოფილი და დამაჯერებელი, ისეთი, ეს ადგილი რომაა:

„ისე მივდივარ სამარეში, მამის სამარე არ მინახავ. რო დამიწყებენ, განახვებთო, ვატყუებ, ვყოფილვარო, ზოგთა. ეთერო, შენ იცოდე სიმართლე, რო მე მამის სამარე არ მინახავ, არა, ქალო, არ შემიძლავ იმის საფლავის ნახვა, არა. მე ვინც მიყვარდა, იმის საფლავს რა მანახვებს. არა ვნახავ იმის სამარესა, არა. წარმოვიდგენ, რო ძვლებიღაა და რანაირათ უნდა ავიტანო, იქავ გავთავდები, იქავა“.