სწავლის სტრატეგიები სწავლის ამოცანების შესასრულებლად საჭირო იდეებია, რომლებიც შეიძლება შევადაროთ ფართომასშტაბიან გეგმას, სწავლის ტაქტიკა კი სპეციფიკური ტექნიკაა, რომელიც გეგმის შედგენაში გვეხმარება.

სწავლის სტრატეგიებისა და უნარ-ჩვევების გამოყენება კარგი აკადემიური მოსწრების საწინდარია მაღალ კლასებში სწავლის დროს.

მკვლევრებმა დაადგინეს რამდენიმე ძირითადი პრინციპი:

• აუცილებელია, მოსწავლეები იცნობდნენ სწავლის განსხვავებულ სტრატეგიებს. ნუ შემოიფარგლებით მხოლოდ ზოგადით, გააცანით მათ ზოგიერთი სპეციფიკური სტრატეგიაც, მაგალითად, გრაფიკული.
• მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ, როდის, სად და რატომ გამოიყენონ ესა თუ ის სტრატეგია. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა მასწავლებელს კარგად ესმის პირობების ცოდნის აუცილებლობა, მათი უმრავლესობა ამას უგულებელყოფს.
• მოსწავლეებმა შესაძლოა იცოდნენ, როდის და როგორ გამოიყენონ სტრატეგია, მაგრამ სანამ ამ უნარ-ჩვევების გამოყენების სურვილი გაუჩნდებათ, სწავლის მხოლოდ ზოგადი უნარების ცოდნა და გამოყენება საქმეს სასიკეთოდ ვერ წაადგება. სწავლის სტრატეგიების პროგრამათა უმრავლესობა მოტივაციის ასამაღლებელ კომპონენტსაც მოიცავს.
• მოსწავლეებმა უნდა მიიღონ პირდაპირი ინსტრუქტაჟი სქემატური ცოდნის შესახებ. ეს სტრატეგიების გამომუშავების პროცესის მნიშვნელოვანი კომპონენტია. მთავარი იდეის დასადგენად და მასალის არსის გასაგებად თქვენ უნდა გქონდეთ მასალის გააზრების სათანადო სქემა. რა თქმა უნდა, ძნელია დასკვნის გამოტანა იმ ტექსტის შესახებ, სადაც საუბარია იქტიოლოგიაზე, თუ თევზების შესახებ სათანადო ცოდნა არ გაგაჩნიათ.
• სწავლის პროცესის პირველი საფეხური ყურადღების კონცენტრაციაა, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იმის დადგენა, რა არის მთავარი მოცემულ მასალაში, რაც საკმაოდ რთულია. ხშირად მოსწავლეები მიმზიდველ დეტალებს ან კონკრეტულ მაგალითებს აქცევენ ყურადღებას, რადგან, შესაძლოა, ისინი უფრო საინტერესო იყოს. ალბათ ადვილად გაიხსენებთ მასწავლებლის ხუმრობას ან მის მიერ მოყვანილ საინტერესო მაგალითს, მაგრამ იმავდროულად აღიარებთ, რომ ვერ მიხვდით, რა იყო გაკვეთილის მიზანი. მთავარი იდეის ამოცნობა განსაკუთრებით რთულია, თუ არ გაგაჩნიათ საბაზისო ცოდნა კონკრეტულ სფეროში და ერთდროულად დიდი მოცულობის ახალ ინფორმაციასთან მოგიწიათ შეჭიდება. მასწავლებელი შეიძლება დაეხმაროს მოსწავლეებს, თუ გამოიყენებს ტექსტში არსებულ ე.წ. სასიგნალო ინფორმაციას – სათაურს, მსხვილი შრიფტით დაწერილ სიტყვებს, ძირითად პრინციპებს ან სხვა ინდიკატორებს, რათა მოსწავლეებმა დაადგინონ მთავარი ცნებები და ძირითადი იდეა. ასევე სასარგებლო იქნება, თუ მოსწავლეებს ვასწავლით მასალის შეჯამებას.

შეჯამება. შეჯამება მოსწავლეებს ეხმარება სწავლის პროცესში, მაგრამ სწავლის გარეშე ისინი ვერ შეძლებენ მასალის შეჯამებას. ჟან ორმროდი გვთავაზობს რეკომენდაციებს იმის შესახებ, როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს მასალის შეჯამება. შეჯამების დროს მოსწავლეებს უნდა ვთხოვოთ:

• იპოვონ და დაწერონ მთავარი წინადადება თითოეული პარაგრაფისთვის ან ქვეთავისთვის;
• დაადგინონ რამდენიმე სპეციფიკური აზრის მომცველი ძირითადი იდეები;
• იპოვონ ყოველი ძირითადი იდეის შესაბამისი დამხმარე ინფორმაცია;
• წაშალონ ნებისმიერი ზედმეტი ინფორმაცია ან უსარგებლო დეტალები.

რეზიუმეს წერა დაიწყეთ ადვილად გასაგებ და კარგად ორგანიზებულ ტექსტებზე მუშაობით. მომდევნო ეტაპზე მოსწავლეებს უფრო რთული და დიდი მოცულობის ტექსტები შესთავაზეთ. ყოველთვის დაავალეთ მოსწავლეებს, ერთმანეთის შეადარონ რეზიუმეები და განხილვის პროცესში დაასაბუთონ თავიანთი მოსაზრებები.

მთავარი იდეის დადგენის კიდევ ორი სტრატეგია არსებობს: ტექსტში მნიშვნელოვანი ადგილების მონიშვნა/ხაზგასმა და ჩანაწერების წარმოება.

ხაზგასმა და ინფორმაციის გამოყოფა. ხაზს უსვამთ ან გამოყოფთ თუ არა სახელმძღვანელოში მთავარ ფრაზებს? აღსანიშნავია, რომ ხაზგასმისა და ჩანაწერების წარმოების სტრატეგიებს, ჩვეულებრივ, მაღალი კლასის მოსწავლეები იყენებენ, თუმცა ხშირად უეფექტოდ. მთავარი პრობლემა ისაა, რომ მოსწავლეებს სჩვევიათ ბევრი წინადადების ხაზგასმა და მონიშვნა. გაცილებით ეფექტიანია ხაზგასასმელი ინფორმაციის სწორად შერჩევა. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ სწავლის პროცესი გაუმჯობესდა მას შემდეგ, რაც სპეციალური კვლევის დროს მოსწავლეებს ერთგვარი შეზღუდვა დაუწესეს – ყოველ პარაგრაფში მხოლოდ ერთი წინადადების ხაზგასმის უფლება მისცეს.

მოსწავლეს, გარდა იმისა, რომ უნდა ისწავლოს სწორად შერჩევა, უნდა შეეძლოს მონიშნული ინფორმაციის საკუთარი სიტყვებით გადმოცემაც. ნუ მიეჯაჭვებით წიგნის სიტყვებს. ყოველთვის დაადგინეთ კავშირი იმ ინფორმაციებს შორის, რომელსაც ახლა ეცნობით და რაც ამ საკითხის შესახებ უკვე გქონდათ. კავშირის ილუსტრაციისთვის დახაზეთ დიაგრამაა. დაბოლოს, ყურადღება მიაქციეთ მასალაში მოცემულ ორგანიზაციულ მოდელებს და გამოიყენეთ ისინი ხაზგასმისას და შენიშვნების ჩაწერისას.

ჩანაწერების წარმოება. თქვენ ესწრებით გაკვეთილს და ცდილობთ აწარმოოთ ჩანაწერები. მასწავლებელი ჩვეული ტემპით (საკმაოდ სწრაფად) გაწვდით ინფორმაციას. გიჩნდებათ კითხვა: რა მნიშვნელობა აქვს, ვაწარმოებ თუ არა ჩანაწერებს გაკვეთილზე? გარწმუნებთ – საკმაოდ დიდი, თუ

ამ პროცესს სწორად წარმართავთ:

• ჩანაწერების კეთება გეხმარებათ ყურადღების კონცენტრაციასა და ინფორმაციის კოდირებაში. აქედან გამომდინარე, ის ქმნის საფუძველს, მიღებული ინფორმაცია დაილექოს თქვენს გრძელვადიან მეხსიერებაში. მთავარი იდეების საკუთარი სიტყვებით ჩასაწერად მოგიწევთ ინფორმაციის ინტერპრეტაცია, არსებულ ცოდნასთან მისი დაკავშირება, ჩამოყალიბება და სტრუქტურირება. ჩანაწერების წარმოება ხელს უწყობს სწავლის პროცესს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მოსწავლეს არ გააჩნია ინფორმაციის/მასალის საბაზო ცოდნა. მაგრამ თუ ჩანაწერების წარმოება ხელს გიშლით მოსმენასა და გაგებაში, მათი წარმოება უეფექტოა.
• ჩანაწერები საშუალებას მოგცემთ, დაუბრუნდეთ და ხელახლა გააანალიზოთ მიღებული ინფორმაცია. ისინი შეიძლება ინფორმაციის “საწყობს” შევადაროთ. დადგენილია, რომ მოსწავლეები, რომლებიც ჩანაწერებს აწარმოებენ, უკეთ წერენ ტესტებს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ჩანაწერი ბევრი და ხარისხიანია. რაოდენობა მნიშვნელოვანია, რადგან სწორად შერჩეული და ჩაწერილი ინფორმაცია ძირითადი იდეისთვის ალღოს აღებაში, ცნებების გაგებასა და კავშირების დადგენაში გეხმარებათ.
• მოსწავლეებმა, რომლებიც ექსპერტის დონეზე ფლობენ ჩანაწერების წარმოების ტექნიკას, იციან, როგორ გამოიყენონ ჩანაწერი მიზნის მისაღწევად და ეფექტიანად ცვლიან სტრატეგიებს ტესტირებისა და შესაბამისი დავალებების შესრულების შემდეგ; ისინი იყენებენ პირად კოდებს რთული და მათთვის ახალი ინფორმაციის მოსანიშნავად; იციან, როგორ შეავსონ ნაკლული ინფორმაცია და ამისთვის მიმართავენ სხვადასხვა წყაროს (მათ შორის – თანაკლასელებსაც); სიტყვასიტყვით იწერენ ინფორმაციას მხოლოდ მაშინ, თუ მსგავსი სიტყვა-სიტყვითი პასუხი მოეთხოვებათ. მარტივად რომ ვთქვათ, ისინი სტრატეგიულად უდგებიან ჩანაწერების წარმოების საკითხს.
• ზოგიერთი მასწავლებელი ჩანაწერების წარმოებაში დასახმარებლად მოსწავლეებს სთავაზობს სპეციალურ მატრიცებს და რუკებს. გახსოვდეთ: პირველ ეტაპზე, როდესაც მოსწავლეებისთვის სრულიად უცხოა ასეთი რუკების დახმარებით მუშაობა, სამუშაოს მეტი წილის შესრულება თავად მოგიწევთ. თუ რუკებსა და მატრიცებს იყენებთ, ურჩიეთ მოსწავლეებს გაუცვალონ ერთმანეთს თავიანთი შევსებული რუკები და გაუზიარონ მოსაზრებები.

მშობლების უმრავლესობა უკითხავს შვილებს წიგნებს. ჩვენ ვიცნობთ გამოკვლევებს ბავშვებისთვის კითხვის მარგებლობის შესახებ და ეს თითქოს აუცილებელ საქმიანობად გვექცა – მინიმუმად, რომელიც მშობელმა უნდა გააკეთოს შვილის წარმატებისთვის. მაგრამ მათი მხოლოდ მცირე ნაწილი აღწევს მიზანს.

ზოგჯერ შვილებს წიგნებს ვუკითხავთ არა იმისთვის, რომ ენობრივი უნარები განვუმტკიცოთ, არამედ იმისთვის, რომ დავაძინოთ ან საშინაო დავალება დავაწერინოთ. ვარჩევთ ღამის წიგნებს ძილისწინა რიტუალისთვის (როგორც ბავშვის აღზრდის ექსპერტები გვირჩევენ), ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომის მქონე ბავშვების დასამშვიდებლად და სხვა. ზოგჯერ სხვადასხვა პერსონაჟის სხვადასხვა ხმით ამეტყველებასაც ვახერხებთ, მიუხედავად დახვავებული ჭურჭლისა, ელექტრონული ფოსტისა, დღის დასრულებით გამოწვეული სასოწარკვეთისა და იმისა, რომ ეს ისევ ის წიგნია.

საუკეთესო დღეებში ვუკითხავთ ბავშვებს განსხვავებული სამყაროების საჩვენებლად. ვიყენებთ იგავებს, რათა ბავშვიც ჩაერთოს, როცა ფრთხილად მიმოვიხილავთ გრძნობებისა და ურთიერთობების შესახებ აბსტრაქტულ ცნებებს. ვყიდულობთ ამერიკელი გოგონას წიგნს „თავის მოვლა და ზრუნვა“ („The Care and Keeping of You“) ჩვენი ქალიშვილისთვის მისი განვითარებადი სხეულის შესასწავლად. ვარჩევთ წიგნებს ბულინგზე, როცა ჩვენს ვაჟიშვილს სკოლაში უსამართლოდ აწუხებენ.

ეს მხოლოდ დასაწყისია, მაგრამ წიგნები შესაძლოა გაცილებით სასარგებლოც იყოს. მხოლოდ ის უნდა ვისწავლოთ, რომ თავი დავანებოთ შვილებისთვის წიგნების უბრალოდ კითხვას და ამ საქმეში მათი აქტიურად ჩართვა დავიწყოთ.

არსებობს კვლევა, რომელმაც აჩვენა, რომ ზრდასრულებს, რომლებიც მოკლე მხატვრულ ტექსტებს კითხულობენ, უკეთ ესმით სხვების ფსიქიკური მდგომარეობა (კიდი და კასტანო, 2013). მხატვრულ ლიტერატურაში პერსონაჟის ფიქრებისა და გრძნობების საფუძვლიანი აღწერა საშუალებას აძლევს მკითხველს, შეივსოს წარმოდგენა პერსონაჟის მოტივაციისა და პერსპექტივის შესახებ, ეს კი ემპათიის თანდაყოლილ გრძნობას აძლიერებს.

საბავშო წიგნების უმრავლესობას არ აქვს წერისა და ნიუანსის ეს დონე, მაგრამ სწორი მიდგომის შემთხვევაში ნებისმიერი წიგნი გამოდგება ემპათიისა და გადაწყვეტილების მიღების უნარის განსავითარებლად. ყველაზე საშინელი წიგნებიც კი.

მაშ, როგორ გამოვიყენოთ წიგნები განსხვავებულად? ავიღოთ კონფლიქტი. წავიკითხოთ ბულინგის ამბავი, სანამ ბავშვებს შორის ურთიერთობა დაიძაბება, მერე კი შევჩერდეთ და წიგნი დავხუროთ. ჰკითხეთ შვილს, როგორ მოიქცეოდა პერსონაჟის ადგილას. ერთად ჩამოყარეთ ვერსიები, მერე კი ისევ გადაშალეთ წიგნი და ბოლომდე მიჰყევით ავტორს.

ნეირომეცნიერების პერსპექტივიდან, მშობელთა უმეტესობა ყოველღამე უშვებს ხელიდან წარმოუდგენელ შესაძლებლობას, გამოიყენოს გამოგონილი კონფლიქტი ცხოვრებისთვის შვილის მოსამზადებლად. წიგნში „შენ დედაჩემი ხარ?“ („Are You My Mother?“) კონფლიქტი მაშინვე ხდება: ბარტყი მარტო იღვიძებს ბუდეში და დედა წასულია. შენ რას იზამდი, ბარტყო? თქვენმა შვილმა ერთად 216-ჯერ წაკითხულ წიგნებშიც კი შეიძლება აღმოაჩინოს პერსონაჟის მოქმედების განსხვავებული გზა, განსხვავებული გადაწყვეტილება, რომელიც პერსონაჟმა შეიძლება მიიღოს.

საგანმანათლებლო კვლევებმა არაერთხელ აჩვენა, რომ სწორედ რეფლექსიის პროცესი უწყობს ხელს ღრმა, საფუძვლიან სწავლას. კითხვის ყველაზე მნიშვნელოვანი მონაკვეთი ხშირად მას შემდეგ დგება, რაც წიგნს გადადებ. ამბის ღირებულება ჩვენი შვილების გონებაში იფილტრება – მათი ვარაუდებისა და მათ მიერ შექმნილი სამყაროს საწინააღმდეგოდ აღძრულ ფიქრებში. ჩააფიქრებს თუ არა წიგნი მათ დახურვის შემდეგ?

კვლევებმა ისიც აჩვენა, რომ თუ რაღაცის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებ, ის უკეთ გამახსოვრდება. ტვინის მოქმედება უმჯობესდება იმის მიმართ, რასაც პრაქტიკაში ახორციელებს და რეფლექსიით ბავშვი აქტიურად ვარჯიშდება გადაწყვეტილების მიღებაში, განსხვავებით წიგნის პასიური მოსმენისაგან. ეს აქტიური პრაქტიკა იწვევს სინაფსურ ცვლილებებს და აძლიერებს ნეირონულ გამტარ გზებს.

როგორც მშობლები, ჩვენ ვაკონტროლებთ ჩვენი შვილების შინაგან და ძლიერ განცდებს. ყველას გვსურს, ჩვენი შვილი კითხვაში გაიწაფოს. მაგრამ, უფრო ღრმა დონეზე, რა გვინდა ჩვენი შვილებისათვის? ემპათია შეიძლება გამომუშავდეს მარტივად, სხვისი თვალთახედვის გაზიარებით. ეს იოლი გზაა, გაძლიერებული ემპათიის შედეგები კი შთამბეჭდავია: ემპათიური ადამიანები უფრო კმაყოფილნი არიან ცხოვრებით, უკეთესი ურთიერთობები და განქორწინებათა უფრო დაბალი პროცენტი აქვთ. ემპათიური ადამიანები უკეთესი ხელმძღვანელები, თანამშრომლები, შუამავლები და მეგობრები არიან.

დიდებული ხერხია მშობლებისათვის: თქვენ ჩვეულებრივ წიგნს აქცევთ თავგადასავლად, რომელსაც თვითონ ირჩევთ, ისე რომ ის ემსგავსება რეალურ კონფლიქტს, ცხოვრებას. ეს შეამზადებს ბავშვებს ზრდასრული ცხოვრებისათვის და რადგან განვითარებადი ტვინი ასეთი მოქნილია, ადვილია ასწავლო ემპათია ახლა, მაგრამ რთულია შემდეგ შესასწავლად.

ბავშვებისთვის წიგნების კითხვა პაუზის ან რეფლექსიის გარეშე იგივეა, რაც მათი მიტოვება ფილმის საყურებლად. ჩვენ გვითრევს სიუჟეტი, მოუთმენლად ველით, რა მოხდება შემდეგ. მაგრამ ჩვენ მაინც გარეშე დამკვირვებლები ვართ და ვუყურებთ, როგორ მიიღებს გადაწყვეტილებას სხვა. ნამდვილი მაგია კი ჩვენსავე თავებში ხდება, როდესაც ვინმე სხვის ცხოვრებას მოვირგებთ.

აუცილებელია, წიგნის ყოველი წაკითხვისას შევჩერდეთ და დავფიქრდეთ? არა, რადგან ზოგჯერ მხოლოდ სწრაფი კითხვისთვის გვრჩება ენერგია, დაე, თუნდაც რამდენიმე გვერდს გადავახტეთ, ოღონდ ძილის დრო მალე მოვიდეს (ყველას გამოგვიცდია ეს). მაგრამ თუ საამისო დრო გვაქვს, არა მარტო წავუკითხოთ, არამედ დავფიქრდეთ კიდეც და აღმოვაჩენთ, რომ შედეგად უფრო ბედნიერი, უფრო შეგნებული და გაცილებით უფრო ემპათიური შვილები გვყავს.

წყარო: https://www.psychologytoday.com/blog/neuroparent/201609/neuroscientist-how-really-read-kids

რა არის შეფასების რუბრიკა და რა მიზნით ვიყენებთ მას სწავლა–სწავლების პროცესში?

რუბრიკა შეფასების ეფექტური ინსტრუმენტია, რომელიც გამოიყენება როგორც მოსწავლეების ნამუშევრის, ასევე მუშაობის პროცესის შეფასების მიზნით. სწორედ რუბრიკის გამოყენება იძლევა ისეთი სამუშაოს შეფასების საშუალებას, როგორიცაა მოსწავლეების მიერ წარმოდგენილი პრეზენტაციები, წერითი ნამუშევრები, პროექტები. ამ სამუშაოს შეფასება სწორხაზოვან სქემას არ ექვემდებარება და რომ არა რუბრიკა, მას არაობიექტურად და არათანმიმდევრულად შევაფასებდით.

შეფასების რუბრიკა სამი მთავარი ელემენტისგან შედგება:

1. სამუშაოს შეფასების კრიტერიუმები (კომპონენტები);
2. შეფასების სკალა (მიღწევის ხარისხობრივი დონეები);
3. შეფასების სკალაზე გადანაწილებული მიღწევის დონეების აღწერილობები.

რუბრიკის ეფექტურობას სწორედ წარმოდგენილი კრიტერიუმების მიზნობრიობა, მათთან მისადაგებული მიღწევის დონეების  ზუსტი აღწერილობა და შეფასების სკალაზე ამ აღწერილობის  სწორად (ხარისხობრივ დონეებად) გადანაწილება განსაზღვრავს.

მთავარი მახასიათებელი, რაც  რუბრიკას შეფასების სხვა ინსტრუმენტებისგან გამოარჩევს, მისი „აღწერითი“ და არა „შეფასებითი“ ხასიათია. რუბრიკა აღწერს, თუ როგორი უნდა იყოს თითოეულ ხარისხობრივ დონეზე, თითოეული კრიტერიუმისთვის მოსწავლეების მიერ შესრულებული სამუშაო/ნამუშევარი, რაც შემდგომ შეფასების საფუძველი ხდება.

შეფასების რუბრიკა, მასწავლებლების მიერ მოსწავლეების შეფასებასთან ერთად,  მოსწავლეების თვითშეფასების, ურთიერთშეფასებისა და რეფლექსიის უნარის განვითარებას უწყობს ხელს. რუბრიკა ასევე გვეხმარება მოსწავლეების აკადემიური პროგრესისა და საჭიროებების შესახებ ისეთი ინფორმაციის მოპოვებაში, რომელიც  მათი  აკადემიური პრობლემებისა და სირთულეების იდენტიფიცირებას აადვილებს. შესაბამისად, ის განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტის ფუნქციას იძენს.

რუბრიკის ტიპები – მათი დადებითი და უარყოფითი მხარეები

რა სახის შეფასების რუბრიკები არსებობს და რა არის თითოეული მათგანის დადებითი და უარყოფითი მხარეები? რუბრიკის კატეგორიზაცია ორი განსხვავებული მახასიათებლის მიხედვით ხდება:

 ა. კრიტერიუმების წარმოდგენის ფორმა

 ბ. რუბრიკის შინაარსი

ა. ანალიტიკური და ჰოლისტური  შეფასების რუბრიკები

კრიტერიუმების წარმოდგენის ფორმის მიხედვით შეიძლება გამოვყოთ რუბრიკის ანალიტიკური და ჰოლისტური ტიპები.

ანალიტიკურ რუბრიკაში რამდენიმე კრიტერიუმი და თითოეული კრიტერიუმის შესაბამისი მიღწევის დონეების აღწერილობაა წარმოდგენილი; ჰოლისტურ რუბრიკაში კი შეფასების კრიტერიუმები ერთიანადაა წარმოდგენილი და, შესაბამისად, ყველა კრიტერიუმის შეფასება  შეფასების დონეების მიხედვით, ერთიანად ხორციელდება. შეფასების დონეები, ორივე ტიპის რუბრიკის შემთხვევაში, ციფრებით (მაგ., 1-4); ასოებით (მაგ., A- F) ან სიტყვებით (ძალიან კარგი – არადამაკმაყოფილებელი) აღიწერება.

ანალიტიკური რუბრიკა მოსწავლეების სამუშაოს/ნამუშევრის შეფასების უაღრესად ეფექტური ინსტრუმენტია. ის დეტალურ ინფორმაციას იძლევა შესასრულებელი დავალების შესახებ, რაც მოსწავლეებს განმავითარებელ ინფორმაციას აწვდის და უადვილებს იმის აღქმას, თუ რა და როგორ უნდა შეასრულონ. შესაბამისად, ანალიტიკური რუბრიკა განმავითარებელი შეფასების მძლავრი იარაღი ფუნქციას იძენს, თუმცა ის განმსაზღვრელი შეფასებისთვისაც შეიძლება იქნას გამოყენებული. ასევე, ანალიტიკური რუბრიკა მასწავლებლებს დიაგნოსტიკური ინფორმაციის მოპოვების შესაძლებლობასაც აძლევს; რამდენიმე შემფასებლის შემთხვევაში კი მკვეთრად განსხვავებული შეფასებების ალბათობას ამცირებს.

ანალიტიკურ რუბრიკას უარყოფითი მხარეებიც აქვს; კერძოდ, მის შექმნას დიდი დრო და გამოცდილება სჭირდება – ბევრ პედაგოგს უძნელდება სხვადასხვა კრიტერიუმის განსაზღვრა და ყველა დონისთვის დეტალური აღწერილობის დაწერა, მოსწავლეები კი ვრცლად გაწერილმა რუბრიკამ შეიძლება დააფრთხოს. შესაძლოა, მათ თავი აარიდონ მის გულდასმით წაკითხვას.  ქვემოთ წარმოდგენილია ანალიტიკური რუბრიკის ნიმუში, რომელიც  მასწავლებელმა შეიძლება გამოიყენოს არა კონკრეტული დავალების შესამოწმებლად, არამედ მოსწავლეების საკლასო პროცესში ჩართულობისა და თანამშრომლობის უნარის  შეფასების მიზნით (ცხრილი 1). მსგავსი რუბრიკა მასწავლებელს როგორც განმავითარებელი,  ასევე განმსაზღვრელი შეფასებისას დაეხმარება.

ცხრილი 1: მოსწავლეების საკლასო შეფასება (ანალიტიკური რუბრიკა)

ჰოლისტური რუბრიკის დიდი უპირატესობა ისაა, რომ მისი შედგენა ადვილია და ცოტა დროს მოითხოვს. თუმცა, ანალიტიკური რუბრიკისგან განსხვავებით, ჰოლისტური რუბრიკა ნაკლებ ინფორმაციულია – მოსწავლეს არ აწვდის დეტალურ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ სამუშაოს კონკრეტულად  რომელ კომპონენტში დაიმსახურა მაღალი ან დაბალი შეფასება. შესაბამისად,  ის არა განმავითარებელი, არამედ განმსაზღვრელი შეფასების დროს უფროა სასარგებლო – მაშინ, როცა შეფასება მხოლოდ ნიშნის დაწერას ემსახურება და მისი შედეგები მოსწავლეებმა შეიძლება სულაც ვერ ნახონ (მაგ., გამოსაშვები გამოცდა; მისაღები გამოცდა). ქვემოთ წარმოდგენილია ჰოლისტური რუბრიკის ნიმუში, რომელიც საშინაო დავალების შესრულების ხარისხის შეფასებას ისახავს მიზნად (ცხილი 2).

ცხრილი 1: საშინაო დავალების შეფასების რუბრიკა (ჰოლისტური)

ბ. ზოგადი და კონკრეტულ დავალებაზე მორგებული შეფასების რუბრიკები

შინაარსის მიხედვით შეიძლება გამოვყოთ რუბრიკის ზოგადი და კონკრეტულ დავალებაზე მორგებული  კატეგორიები.

ზოგადი რუბრიკა,  როგორც დასახელებიდან ჩანს, ზოგადი ხასიათისაა და მისი გამოყენება სხვადასხვა სახის დავალების შესაფასებლად  შეიძლება. შეგვიძლია მოსწავლეებს ის წინასწარ გავუზიაროთ, რაც მათ მუშაობის მიმართულებისა და სამუშაოს პრიორიტეტული კომპონენტების დანახვაში დაეხმარება.

ზოგად რუბრიკაში წარმოდგენილი შეფასების კრიტერიუმები არა კონკრეტული დავალების, არამედ სტანდარტით განსაზღვრული სასწავლო მიზნის კომპონენტებს წარმოადგენს (მაგ., მოცემული კრიტერიუმები წარმოადგენს პრობლემის გადაჭრის უნარის ზოგად მახასიათებლებს და არა რომელიმე კონკრეტული პრობლემის გადაჭრის გზებს).

ზოგად რუბრიკაში მიღწევის დონეების აღწერილობებიც განზოგადებული სახითაა წარმოდგენილი, რაც დადებით გავლენას ახსენს სწავლა-სწავლების პროცესზე. შეუძლებელია მოსწავლეები ყველა სახის დავალების შესრულებაში ვავარჯიშოთ: დავაწერინოთ ესე,  ჩავატარებინოთ პრეზენტაცია ნებისმიერ თემაზე,  გადავაწყვეტინოთ  ყველა სახის პრობლემური სიტუაცია, ჩავატარებინოთ ცდები ყველა ქიმიური ელემენტის გამოყენებით. მოსწავლეებისთვის სწორედ ზოგადი უნარებისა და კონცეპტუალური ცოდნის შეძენაა უმთავრესი და არა კონკრეტული დავალებისთვის წარმატებულად თავის გართმევა. ამგვარი მიდგომა ცოდნისა და უნარების სხვადასხვა სიტუაციაში გადატანას (“ტრანსფერს”) უწყობს ხელს,  მასწავლებლებს კი უბიძგებს, მოსწავლეებს არა კონკრეტული დავალების შესრულებაში, არამედი  ზოგადი ცოდნის მიღებასა და უნარების განვითარებაში დაეხმარონ.ზოგადი რუბრიკის მრავალჯერადი გამოყენება და მოსწავლეებისთვის მისი წინასწარ გაზიარებაა შესაძლებელი, რაც მათ შეფასებასა და  სწავლას შორის მჭიდრო კავშირის დანახვაში დაეხმარება.

ზოგადი რუბრიკის კიდევ ერთ დადებით მხარეს წარმოადგენს ის, რომ მოსწავლეებს აძლევს საშუალებას, განსაზღვრული მიზნის მისაღწევი გზები და მეთოდები თავად შეარჩიონ; მეტიც, მონაწილეებს თავადაც შეუძლიათ ზოგადი რუბრიკის შექმნის პროცესში მონაწილეობა, ვინაიდან ის ზოგადი/ლოგიკური კომპონენტების განსაზღვრასა და აღწერას მოითხოვს.

დავალებაზე მორგებული რუბრიკა კი ისეთი რუბრიკაა, რომელიც კონკრეტულ  დავალებასაა მორგებული და სხვა დავალების შესაფასებლად არ გამოდგება (მაგ.,  წარმოადგენს მოცემული პრობლემის გადაჭრის კონკრეტულ გზებს;  აღწერს პრობლემის გადაჭრის ერთ კონკრეტულ მეთოდს; წარმოადგენს იმ ფაქტებისა თუ ცნებების ჩამონათვალს, რომელიც მოსწავლემ უნდა გაითვალისწინოს და ნამუშევარში წარმოაჩინოს.

დავალებაზე მორგებული რუბრიკა მასწავლებელს მოცემული დავალების შეფასებას გარკვეულწილად უადვილებს, რადგან იძლევა დეტალურ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ კონკრეტულად რა პასუხები/ინფორმაცია უნდა იყოს წარმოდგენილი მოსწავლის ნაშრომში, რომ ის დადებითად შეფასდეს. მასწავლებელი სწორედ ამ კონკრეტულ ინფორმაციას ეძებს და ნაკლებად სჭირდება დასკვნების გამოტანა და ვარაუდები. შესაბამისად, შეფასების პროცესიც უფრო სწრაფად მიმდინარეობს და სხვადასხვა პირის მიერ განხორციელებული შეფასებებიც უფრო თანმიმდევრული და თანხვდენილია.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ზემოთ ჩამოთვლილ უპირატესობებს არსებითი ნაკლიც ახასიათებს – რუბრიკა იმდენად კონკრეტული შეიძლება იყოს, რომ მოსწავლეებისთვის მისი გაზიარება არ იყოს მიზანშეწონილი. მსგავს რუბრიკას თუ  გავუზიარებთ, მათ წინასწარ მივაწვდით “სწორ პასუხებს”. ეს  მოსწავლეებს დავალების მექანიკურად/გაუაზრებლად შესრულებისკენ უბიძგებს. ასეთ შემთხვევაში რუბრიკა შეფასების “ჩექლისტს” ემსგავსება და  განმავითარებელი შეფასების დანიშნულებას კარგავს. კონკრეტულ დავალებაზე მორგებული რუბრიკა უხერხულობას ქმნის იმ მხრივაც, რომ ყოველი დავალებისთვის ხელახლა უნდა დაიწეროს, რაც მასწავლებლისგან დიდ დროსა და ენერგიას მოითხოვს. ასევე, დიდია ალბათობა, რომ ასეთ რუბრიკაში შეუმჩნეველი და/ან დაუფასებელი დარჩება დავალების ის ძლიერი მხარეები, რომლებიც რუბრიკის კომპონენტად არაა წარმოდგენილი.

არსებობს ანალიტიკური და ჰოლისტური რუბრიკების მრავალი ნაირსახეობა. პედაგოგები წარმატებით იყენებენ ერთდონიან რუბრიკას (ჯერენ ფლაკინგერი 2010). ის ანალიტიკურ რუბრიკას ჰგავს იმ მხრივ, რომ მასში კრიტერიუმები ცალ-ცალკეა წარმოდგენილი, განსხვავება კი ისაა, რომ ერთდონიან რუბრიკაში მხოლოდ ერთი – სამიზნე დონეა წარმოდგენილი  და არ არის მოცემული სტანდარტის არც ქვედა და არც ზედა დონის მიღწევის აღწერილობა.  ნიმუში, თუ როგორ შეიძლება სტანდარტული ანალიტიკური რუბრიკა (იხ. ცხრილი 1) ერთდონიან რუბრიკად გადაკეთდეს, იხილეთ ქვემოთ მოცემულ ცხრილში.

ცხრილი 3: ერთდონიანი რუბრიკის ნიმუში

შეამჩნევდით, რომ ერთდონიან რუბრიკაში  წარმოდგენილი სტანდარტის დონის აღწერილობა ანალიტიკური რუბრიკის (იხ. ცხრილი 1)  უმაღლეს დონეს შეესაბამება. ანალიტიკურ რუბრიკასთან შედარებით, ერთდონიანი რუბრიკის შევსება მეტ დროს მოითხოვს (მასწავლებელმა შეფასების შემოხაზვის ნაცვლად,  მოსწავლეების  სუსტი და ძლიერი მხარეების შესახებ წერილობით კომენტარი უნდა გააკეთს), მაგრამ ასეთ რუბრიკას მნიშვნელოვანი უპირატესობები ახასიათებს.

ერთდონიანი რუბრიკა, ანალიტიკურთან შედარებით, გაცილებით ადვილად და სწრაფად შესადგენია. ის ნაკლებად გადატვირთულია და, შესაბამისად, მეტია ალბათობა, რომ მოსწავლეები მას დავალების შესრულებამდე გაეცნობიან. ამგვარი რუბრიკის უმთავრესი უპირატესობა ისაა, რომ ნაკლებად გაქცევთ ჩარჩოებში შეფასების პროცესში – გაძლევთ საშუალებას, მოსწავლეებს დაეხმაროთ იმის დანახვაში, თუ რა არის მათი სასწავლო მიზანი და ამასთანავე გიტოვებთ შესაძლებლობას, ის ძლიერი მხარეებიც დაუფასოთ, რაც სტანდარტით არ მოეთხოვებათ (მაგ., 1.  ცდილობს დაეხმაროს თანაკლასელებს;  2. ეხმარება მასწავლებელს ჯგუფების ორგანიზებასა და მართვაში);  სუსტი მხარეების შესახებ კი  მიზნობრივი კომენტარის გაკეთების შესაძლებლობა გეძლევათ.

ამგვარი ინდივიდუალური მიდგომისას აღარ გჭირდებათ იმარჩიელოთ, რას ვერ გაართმევენ  მოსწავლეები თავს დავალების შესრულებისას;  არც მათ შესაძლებლობს უსვამთ ზღვარს – თუ მოსწავლეებს წინასწარ ვუკონკრეტებთ  მიღწევის უმაღლეს დონეს, ამით შემოქმედებითობის განვითარებას ვაფერხებთ. მოსწავლეებს ხომ უსაზღვრო შესაძლებლობებით შეუძლიათ მართლაც გაგვაოცონ!

განხილულთა გარდა, მრავალი რუბრიკა არსებობს, რომლებსაც მასწავლებლები სხვადასხვა კონტექსტში, სხვადასხვა მიზნისთვის წარმატებით იყენებენ. ის, თუ რომელი რუბრიკაა თქვენთვის ყველაზე ეფექტური, თქვენი საჭიროებისა და მიზნების მიხედვით უნდა განსაზღვროთ.

 ვფიქრობ, ძნელია მოიძებნოს მშობელი, რომელსაც შვილის ჯანმრთელობა უპირველეს საზრუნავად არა აქვს გადაქცეული. თუმცა ხშირ შემთხვევაში შვილის ჯანმრთელობაზე ზრუნვა ელემენტარული ბიოლოგიური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების ხელშეწყობით შემოიფარგლება. ასეთი მშობლების აზრით, მთავარია, ბავშვს არ შიოდეს, არ სწყუროდეს, არ სციოდეს და მის ჯანმრთელობას საფრთხე არ დაემუქრება. რაც შეეხება სასკოლო დატვირთვას, ის მათი კრიტიკის საგნად არასოდეს იქცევა. უფრო მეტიც, ხშირად სკოლას იმის მიხედვით არჩევენ, თუ სად უფრო დატვირთული იქნება მათი შვილი სასწავლო დავალებებით. იმ შემთხვევაში კი, თუ ბავშვი დაღლილობას მოიმიზეზებს და წიგნს გვერდზე გადადებს, უკმაყოფილებას ვერ მალავენ და საყვედურებით ავსებენ: „რამ დაგღალა, მხოლოდ სწავლა გევალება. აბა, ჩვენ რა ვქნათ, დილიდან საღამომდე ვმუშაობთ“. ასეთ დროს მშობლებს, როგორც წესი, ავიწყდებათ, რომ შეიძლება ბავშვისთვის, არასწორად ორგანიზებული სასწავლო პროცესი უფრო დამღლელი აღმოჩნდეს, ვიდრე უფროსისთვის მისი სამსახური. ბევრი მშობლის აზრით, რაც უფრო მეტს წაიკითხავს მისი შვილი, რაც უფრო მეტს მოისმენს და მეტს დაიმახსოვრებს, მით უფრო განათლებული იქნება. ასეთ დროს არ ვითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ ადამიანის მეხსიერებას მოცულობა აქვს. ამასთან, ბავშვის მეხსიერების მოცულობა ბევრად უფრო მცირეა, ვიდრე მოზრდილი ადამიანის. და თუ ჩვენ, მოზრდილი ადამიანები ვერ ვახერხებთ იმ ყველაფრის დამახსოვრებას, რასაც ვისმენთ და ვკითხულობთ, როგორ შეიძლება ეს მოახერხოს ბავშვმა.

    როგორც წესი, მშობელთა დიდ ნაწილს საკუთარი შვილის განათლების გრძელვადიანი პროგრამა ჯერ კიდევ მის დაბადებამდე აქვს შემუშავებული – რა უნდა ისწავლოს, სად უნდა ისწავლოს, ვინ უნდა ასწავლოს – ეს საკითხები, ხშირ შემთხვევაში,  ძალიან დეტალურად აქვთ „გაწერილი“და საჭიროდაც არ თვლიან მომავალში მის გადახედვას. არცთუ ისე იშვიათად მშობლისთვის შვილი საკუთარი არარეალიზებული მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების კარგ საშუალებას წარმოადგენს – „ძალიან მინდოდა მუსიკალური განათლება მქონოდა, მაგრამ არ მაქვს. ამიტომ ჩემი შვილი აუცილებლად უნდა ვატარო მუსიკაზე. მომწონს, როცა ახალგაზრდა კარგად ცეკვავს, ქორეოგრაფიულ სტუდიაშიც მომიწევს მისი ტარება. დღევანდელ პირობებში ერთი-ორი უცხო ენა როგორ არ უნდა იცოდეს ადამიანმა, ამიტომ უკეთესი იქნება, თუ საბავშვო ბაღიდანვე ვიზრუნებ ამ საკითხის მოსაგვარებლად“. ასე ალაგებს თავის გეგმებს შვილის სამომავლო განათლების საკითხებზე ბევრი მშობელი და საჭიროდაც არ მიაჩნია იმაზე დაფიქრება, ექნება თუ არა თავად ბავშვს ამ ყველაფრის შესწავლის სურვილი; რაიმე სხვა ინტერესები ხომ არ გაუჩნდება მას მომავალში. როგორც წესი, შვილის განათლებაზე ზრუნვა განსაკუთრებით ძლიერდება სასკოლო სწავლების დაწყებასთან ერთდ. სკოლაში სწავლის პარალელურად, მოსწავლეთა უმეტესობა ჩართულია სხვადასხვა სპორტულ სექციაში, მუსიკალურ და სამხატვრო სკოლაში. თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ ბევრი მშობელი აღარ ენდობა დღევანდელ სკოლას და საჭიროდ თვლის ცალკეულ საგნებში ბავშვის რეპეტიტორებთან მომზადებას, ადვილი წარმოსადგენი იქნება, რა მდგომარეობაში შეიძლება აღმოჩნდეს მშობლების „ზრუნვის ობიექტი“. ერთხელ ერთმა მესამეკლასელმა ბიჭუნამ დეტალურად ჩამომიწერა თავისი მეცადინეობების განრიგი მთელი კვირის განმავლობაში. მშობლების სურვილიდან გამომდინარე, ბავშვი დადიოდა ქორეოგრაფიულ სტუდიაში, ფეხბურთზე, ჭადრაკზე, რეპეტიტორებთან მეცადინეობდა ინგლისურს, რუსულს, მათემატიკას. და ამ ყველაფრის პარალელურად, მას უწევდა საკმაოდ დიდი მოცულობის სასკოლო დავალებების შესრულება. იმისათვის, რომ ყველაფერი მოესწრო, ის მუდმივად ჩქარობდა და პრაქტიკულად დრო აღარ რჩებოდა დასვენებისა და არასასწავლო ინტერესების დასაკმაყოფილებლად. ყოველივე აღნიშნულს ემატებოდა ფსიქოლოგიური ზეწოლა ბავშვზე მასწავლებლებისა და მშობლების მხრიდან, გადაჭარბებული მოთხოვნები სასკოლო შეფასებებთან, სპორტულ მიღწევებთან და ქორეოგრაფიულ სტუდიაში წარმატებებთან დაკავშირებით. არაფერია იმაში გასაკვირი, რომ ასეთი დატვირთვის პირობებში, ბავშვის არა მხოლოდ ფიზიკური, არამედ   ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობაც შეიძლება კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს. ცნობილია, რომ ინტელექტუალური გადატვირთვა ხშირად შფოთიანობის, ნევროზის და აგრესიულობის მიზეზიც კი შეიძლება გახდეს. ალბათ, ზოგიერთი მშობელი იტყვის, რომ მართალია, შვილი ყველგან დაჰყავს, მაგრამ ის თავს არ იწუხებს, ზარმაცობს და დიდი წარმატებით არსად გამოირჩევა. შეიძლება ეს მართლაც ასეა, მაგრამ დროის დეფიციტის განცდა მას მუდმივად თან სდევს და ბუნებრივია აწუხებს კიდეც. მოსწავლეებში ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ხომ დროში შეზღუდულობით გამოწვეული სტრესია.

     ალბათ, როგორც მშობლებისთვის, ისე მასწავლებლებისთვის საინტერესო იქნება ბავშვის გადაღლილობის და  დაძაბულობის ძირითადი მახასიათებლების გაცნობა:

• ასეთი მოსწავლე არ არის მობილიზებული საშინაო დავალებების შესრულებისას, დიდხანს ვერ ახერხებს ყურადღების კონცენტრირებას, უჭირს გაკვეთილის მოსმენა, სულ წრიალებს;
• ღამით უჭირს ჩაძინება, მაშინაც კი, როცა გვიან წვება. დღისით კი, პირიქით – სულ ეძინება;
• ცუდი მადა აქვს, იკლებს წონაში;
• აფორიაქებული და გაღიზიანებულია, უხეშობს, ხშირად ეცვლება გუნება-განწყობა;
• უჩივის თავის ტკივილს, მოთენთილობას და პერიოდულად უწევს არტერიული წნევა;
• იმუნიტეტი დაქვეითებული აქვს, ხშირად ავადმყოფობს;
• ეკარგება ინტერესი სწავლის მიმართ;
• შეინიშნება ნერვული ტიკები, ენის ბორძიკი მეტყველებისას, ფრჩხილების კვნეტა;
• პრობლემები ექმნება მიწოდებული ინფორმაციის აღქმაში;
• კანის სიფერმკრთალე, ჩაშავებული თვალები ასევე შეიძლება გადაღლაზე მიუთითებდეს.

     თუ ზემოაღნიშნული ნიშნები და ჩივილები 1,5-2 კვირის განმავლობაში გაგრძელდება და არ გაქრება, საჭირო იქნება ექიმისთვის მიმართვა და ისეთი პრეპარატების გამოყენება, რომლებიც დაეხმარება ორგანიზმს დროულად აღიდგინოს ძალები სტრესის ფონზე, ასევე აწევს  შრომისუნარიანობის დონეს. ასეთ დროს, ექიმთან ვიზიტი აუცილებელია იმის გამოც, რომ დაღლილობის ცალკეული ნიშნები ძალიან ჰგავს ზოგიერთი სომატური დაავადების სიმპტომებს, რომელთა დროული ამოცნობა საკმაოდ მნიშვნელოვანია. ქრონიკული გადატვირთვა, არცთუ იშვიათად, თავს გვახსენებს გაციებით. ამის მიზეზი ხშირად ის არის, რომ ინტელექტუალური გადაღლა ორგანიზმის იმუნურ სისტემას საკმაოდ ასუსტებს და ადაპტაციის შესაძლებლობებს აქვეითებს. სტრესის ფონზე იზრდება ქრონიკული დაავადებების რაოდენობაც, მათ შორის სასუნთქი და საჭმლის გადამამუშავებელი ორგანოების, გულსისხლძარღვთა, ნერვული სისტემისა და საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის პათოლოგიები.

     მართალია, მოსწავლეთა მშობლებს ნაკლებად შეუძლიათ გავლენის მოხდენა სკოლაში ჩატარებულ გაკვეთილებზე, საგაკვეთილო ცხრილის შედგენაზე, მაგრამ მათ შეუძლიათ თვალყური ადევნონ ბავშვს სახლში, რომ  არ გადაიღალოს. ამისათვის საჭირო იქნება რიგი რეკომენდაციების გათვალისწინება:

• თვალყური ადევნეთ, რომ ბავშვი დიდ დროს არ ატარებდეს კომპიუტერთან, თუ ამას არ მოითხოვს სასწავლო დავალებები. მოზარდობის ასაკში ის მონიტორის წინ საათნახევარზე მეტხანს არ უნდა იჯდეს. 7-8 წლის ბავშვებისთვის ნებადართულია კომპიუტერთან 40 წუთი ჯდომა. 7 წელზე ნაკლები ასაკის ბავშვები კი დღეში 20 წუთზე მეტხანს არ უნდა ისხდნენ კომპიუტერთან. თუ კომპიუტერი მოსწავლეს სასკოლო დავალებების შესასრულებლად სჭირდება, ყოველი ნახევარი საათის შემდეგ ის 10 წუთით უნდა ისვენებდეს;
• დაეხმარეთ ბავშვს მისი ინტერესების და გატაცებების შესაბამისი საქმის მოძებნაში. დააკავეთ ისეთი მეცადინეობებით, რაც აინტერესებს, და არა იმით, რაც თქვენ გინდათ, რომ აინტერესებდეს. გაესაუბრეთ ბავშვს, გაარკვიეთ რა აინტერესებს სინამდვილეში და ხელი შეუწყვეთ მისი ინტერესებისა და მისწრაფებების რეალიზებას. ცნობილია, რომ როცა ადამიანი მისთვის საინტერესო საქმით არის დაკავებული, არანაირი დატვირთვა გამანადგურებლად არ მოქმედებს და სტრესული სიტუაციებიც უცხოა მისთვის;
• თვალყური ადევნეთ, რომ ბავშვი იცავდეს დღის რეჟიმს – იღვიძებდეს, ჭამდეს, წვებოდეს დასაძინებლად ერთსა და იმავე დროს. დღე-ღამეში მას არანაკლებ 8-9 საათი უნდა ეძინოს;
• თქვენს მხარდაჭერას ნუ მოაკლებთ ბავშვს. აღნიშნეთ მისი წარმატებები და ნუ დასჯით მარცხის შემთხვევაში;
• დაეხმარეთ საშინაო დავალებების შესრულების სწორად ორგანიზებაში. მიაჩვიეთ, რომ წინასწარ მოამზადოს ყველაფერი, რაც დავალების შესასრულებლად დასჭირდება, დაიწყოს მეცადინეობა იმ საგნით, რომელიც მეტ ძალისხმევას საჭიროებს. ასევე სასურველი იქნება ჰუმანიტარული და ტექნიკური საგნების დავალებების მონაცვლეობა. იმ მაგიდის შორიახლოს, სადაც ბავშვი მეცადინეობს, არ უნდა იყოს ყურადღების გამფანტავი ფაქტორები: სათამაშოები, ჩართული ტელევიზორი, კომპიუტერული თამაშები; 40-50-წუთიანი მეცადინეობის შემდეგ საჭირო იქნება 10 წუთიანი შესვენება. II-III კლასებში ბავშვი დავალების შესრულებას 1,5 საათზე მეტს არ უნდა უთმობდეს; IV-V კლასებში – 2 საათს, VI-VII – 2,5 საათს, IX-XII კლასებში კი – 3,5 საათს;
• განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმეთ ბავშვის ფიზიკურ აქტივობას. თანამედროვე ბავშვებში გადაღლისა და დაძაბულობის ერთ-ერთ სერიოზულ ფაქტორს ნაკლები ფიზიკური აქტივობა წარმოადგენს. მათი უმეტესობა დასვენების პერიოდს ბუნებაში სეირნობის ნაცვლად კომპიუტერთან ან ტელევიზორთან ატარებს. ეს მაშინ, როცა სასკოლო პერიოდის ბავშვებში მოძრაობა ჰაერივით მნიშვნელოვანია, ის მათთვის ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებაა. ნაკლები მოძრაობითი აქტივობის შემთხვევაში ისინი ცუდად ვითარდებიან. არასაკმარისი მოტორული აქტივობა უარყოფითად აისახება ბავშვის არა მხოლოდ ფიზიკურ, არამედ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზეც. სირბილის, ხტუნაობის ან უბრალოდ სუფთა ჰაერზე სეირნობის დროს ბავშვი თავისუფლდება შინაგანი დაძაბულობისა და სტრესებისგან.

     ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბავშვის ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა აუცილებლად უნდა მოიაზრებდეს სასკოლო დატვირთვის გადახედვას. მისასალმებელია მშობლის სურვილი, რომ რაც შეიძლება განათლებული შვილი ჰყავდეს. განათლებული ადამიანები არა მხოლოდ მშობლებს, არამედ საზოგადოებასაც სჭირდება. თუმცა, ერთი რამ აუცილებლად გასათვალისწინებელია – განათლება არ ნიშნავს ადამიანის გონების უსაზღვრო ინფორმაციით დატვირთვას. სასკოლო სწავლების პროცესში, ჩვენი უპირველესი საზრუნავი უნდა იყოს – ვასწავლოთ ბავშვს სწავლა, გამოვუმუშაოთ დამოუკიდებელი და ანალიტიკური აზროვნების უნარ-ჩვევები, დავეხმაროთ საკუთარი თავის, საკუთარი შესაძლებლობებისა  და ინტერესების რეალიზებაში. ეს არის ის გზა, რომელიც დაგვეხმარება ისეთი პიროვნების ჩამოყალიბებაში, რომლითაც არა მხოლოდ მშობლები და ახლობლები, არამედ მთელი ქვეყანა იამაყებს.

ქეთევან ოსიაშვილი

12.10.2016.

წიგნში, რომელიც პირველ მსოფლიო ომს ეძღვნება, ავტორი ა.დ.პ. ტეილორი, სისხლიან ბრძოლას აღწერს. მოკავშირეებს გააფთრებული იერიში მიჰქონდათ გერმანელების კარგად გამაგრებულ პოზიციებზე. ტეილორი ასკვნის, რომ „შეცდომებიდან ერთადერთი დასკვნა გამოჰქონდათ: მიეტანათ განმეორებითი, ფართომასშტაბიანი იერიში“.

გამოცდილების მიღება თავისთავად არ იძლევა სწავლების გარანტიას. იმისათვის, რომ საკუთარ გამოცდილებაზე ვისწავლოთ, უნდა შევეცადოთ გამოცდილების თეორიასთან დაკავშირება და გავიაზროთ, სამომავლოდ რის გაუმჯობესებაა საჭირო. ამ ამოცანის გადაჭრის შემდგომ ჩვენ უნდა მოვახდინოთ „საფრენი სივრცის გარჩევა“. „გამოცდილებით სწავლა“ ციკლური პროცესი ერთნაირია როგორც სამხედრო სტრატეგიის შესასწავლად, ასევე კორონალური ავადმყოფების მკურნალობისთვისაც და თხზულების დასაწერადაც. მივყვებით რა ამ ციკლს, ჩვენ ვსწავლობთ სწავლების მეთოდებს.

„გამოცდილებით სწავლის“ ციკლი პირველად დიუის მიერ იქნა შემოთავაზებული, შემდეგ ეს იდეა დევიდ კოლბმა განავითარა. მოსწავლეებს ამ ციკლის დაწყება, ნებისმიერ ეტაპზე შეუძლიათ, მაგრამ ეს ეტაპები, გარკვეული თანმიმდევრობით უნდა განხორციელდეს.

 მოვახდინოთ ამ ციკლის ილუსტრირება მაგალითებზე. წარმოვიდგინოთ, რომ თქვენ გსურთ, გამოზარდოთ სტაფილო. თქვენ ამ პროცესის დაწყება შეგიძლიათ მეორე სტადიიდან, მოახდენთ რა, სტაფილოს გაზრდის თქვენეული გამოცდილების, კრიტიკულ მიმოხილვას. ეს მიგიყვანთ კონცეპტუალიზაციასთან (3 სტადია), როცა თქვენ განიხილავთ საკუთარ გამოცდილებას, თეორიის ჭრილში, მაგალითად, ნიადაგის ტიპისა და მისი მჟავიანობის გაღვივება, სტაფილოს ჯიშის გავლენები და სხვა. შედეგად მიხვალთ გეგმის ფორმირებამდე – როგორ გამოზარდოთ ხარისხიანი სტაფილო შემდეგ წელს (სტადია 4). შემდეგ შეგიძლიათ საკუთარი გეგმის კრიტიკული განხილვა (2 სტადია) და ა.შ.

სწავლის პროცესი ციკლურია და უსასრულოდ შეიძლება გაგრძელდეს. პრაქტიკულად, ყველა წარმატებული სწავლება გაცნობიერებულად თუ გაუცნობიერებლად ამ ციკლს ექვემდებარება. მოდით, განვიხილოთ მასწავლებლის მაგალითზე, რომელიც სასწავლო დავალებებს ისე არჩევს და გეგმავს, რომ სწავლის ციკლს მიჰყვეს. ეს მოახდენს ჩვენი სწავლების მაქსიმალიზაციას.

მაგალითის ანალიზი

მასწავლებელი სტუდენტებს ასწავლის რესტორანის სამზარეულოს ორგანიზებას. ყოველ კვირა ერთი ოთხსაათიანი გაკვეთილის განმავლობაში ისინი სასწავლო რესტორანში მუშაობენ, სადაც სტუდენტები ამზადებენ საჭმელს კლიენტებისთვის. ისინი რეალურ სამუშაო გამოცდილებას იღებენ!

რესტორანში მეცადინეობის შემდეგ (1) პედაგოგი სტუდენტებთან აწყობს მიმოხილვით შეკრებას, სადაც განიხილავენ მიღებულ სამუშაო გამოცდილებას. დასაწყისისთვის პედაგოგი ყველას სთხოვს, იმსჯელონ, თუ როგორ ჩაიარა სამუშაომ (2). ჯერ ხდება ფაქტების შეგროვება, შემდეგ სტუდენტებს სთავაზობს, იმსჯელონ ისეთ საკითხებზე როგორიცაა: „რაში გამოიხატება ჯგუფის წარმატება და წარუმატებლობა?“, „თავს როგორ გრძნობდნენ, პრაქტიკული სამუშაოს პროცესში?“, „რა მოხდებოდა თუ კი…?“, „რას გრძნობდნენ, როცა სამუშაო არც თუ სწორად მიდიოდა?“, „შეეძლოთ თუ არა კარგად მუშაობა, როცა აჩქარებდნენ?“, “ხომ არავინ განიცდიდა დისკომფორტს საკუთარი საქმის შესრულებისას?“, და ა.შ. სამუშაოს განხილვისას მთავარია, გულახდილი, კეთილგანწყობილი კრიტიკა, ამასთან შეცდომები განიხილება, როგორც გარდაუვალი და სასარგებლოც კი. წარუმატებლობა არ არის საგანგაშო, თუ აქედან დასკვნების გაკეთება შეგიძლია.

მიმოხილვის შემდეგ პედაგოგი გადადის კონცეპტუალიზაციაზე (3) – რა საერთო დასკვნების გამოტანა შეუძლია ჯგუფს მიღებული გამოცდილებიდან? პედაგოგს ალბათ მოუწევს “მეანის“ როლში ყოფნა, რადგან ეხმარება, ერთი შეხედვით ერთმანეთთან კავშირის არმქონე მოვლენების განზოგადებაში – „თუ არის  სამუშაო, მაშინ უნდა იყოს მასზე პასუხისმგებელიც“ ან „ყველაფერი მზად უნდა იყოს, ნებისმიერი კერძის დასამზადებლად, წინააღმდეგ შემთხვევაში, კლიენტს მოუწევს მოცდა“ და ა.შ. აუცილებელია, რომ ამ სასწავლო დასკვნებს პრაქტიკაში დიდი ყურადღება დაეთმოს. სამუშაოს ძირითადი პრინციპები, რომლებიც ამ ეტაპზე იქნა გამოტანილი, ასახული უნდა იყოს სტუდენტთა კონსპექტებში და, რაც უმთავრესია, გათვალისწინებულ უნდა იქნას შემდეგისათვის. პედაგოგის მხრიდან მსგავსი დახმარების გარეშე ბევრი სტუდენტი ვერ შეძლებს გამოცდილებიდან გაკვეთილის მიღებას.

შემდეგი სტადია მიღებული ახალი გამოცდილების დაგეგმვაა (4): სტუდენტებს სთხოვენ, დაფიქრდნენ, შემდეგი პრაქტიკული მეცადინეობისათვის როგორ  შეძლებენ საკუთარი სამუშაოს უკეთ ორგანიზებას. ყოველივე ეს დეტალურად უნდა იყოს გაწერილი და  თითოეულმა საკუთარ თავზე უნდა აიღოს გარკვეული ფუნქცია. სტუდენტებს სთავაზობენ, შეადგინონ მოქმედების ინდივიდუალური გეგმა: მაგალითად, ჯონი თანახმაა წინასწარ წაიკითხოს საჭირო რეცეპტები, პაოლა ვალდებულებას იღებს, მორიდების გარეშე ითხოვოს დახმარება, თუკი ჩამორჩა და ა.შ.

      მსგავსი დისკუსიები, დროს მოითხოვს; ამიტომ დისკუსია უნდა შემოიფარგლოს ერთი-ორი თემით.

       შემდეგ დაწვრილებით განვიხილავთ, გამოცდილებით სწავლის ოთხ სტადიას.

1. კონკრეტული გამოცდილების მიღება

მიღებული გამოცდილება შეიძლება იყოს რეალისტური – მაგალითად, ჩარხთან მუშაობა.

ნაკლებად ეფექტურია „რეალური პირობების“ იმიტაციაზე მიღებული გამოცდილება. აი, ამ უკანასკნელის რამდენიმე მაგალითი:

გამოცდილი სპეციალისტის სამუშაოზე დაკვირვება (უშუალოდ ან ვიდეო ჩანაწერით); მაგალითად, სავაჭრო კოლეჟის სტუდენტი აკვირდება გამყიდველის მუშაობას.

კონკრეტული სიტუაციის ანალიზი. მაგალითად, ექიმები არჩევენ ავადმყოფობის ისტორიებს ან მენეჯმენტის კურსის მსმენელები განიხილავენ წარმოებაზე გაფიცვის შემთხვევებს.

მოსწავლეები განიხილავენ ერთმანეთის გამოცდილებას. მაგალითად, რჩევას იღებენ, თუ როგორ დაწერონ უკეთ თხზულება. განიხილავენ სტაჟირებაზე მიღებულ გამოცდილებას და ა.შ. (მსგავსი დავალებებისთვის მეტად გამოსადეგია დღიურები და ჟურნალები).

იმიტაციური და როლური თამაშები. მაგალითად, სტუდენტები, რომლებიც შეისწავლიან საწარმოო ურთიერთობებს, სამუშაო დავას ათამაშებენ.  ჯგუფის ნაწილი, ხელმძღვანელთა როლშია, ნაწილი კი – თანამშრომლების.

სიმულაცია. მაგალითად, მედდები მუშაობენ, რეანიმაციის კომპიუტერულ  სიმულაციაზე.

დემონსტრაცია. მაგალითად, მოსწავლეები თვალს ადევნებენ, მასწავლებლის  გამოცდილებას.

„კონკრეტული გამოცდილების მიღება“ მოსწავლეთა მხრიდან გამოყენებულ უნდა იქნას საკუთარი იდეების, მეთოდებისა და გეგმების აპრობაციისათვის, და არა კარგად ცნობილი პროცედურის, გაუაზრებელი გამოყენებისთვის. მაგალითად, როდესაც მოსწავლეები ლექსს თხზავენ თუ თვალს ადევნებენ გამოცდილი სოციალური მუშაკის ქმედებებს ისინი უნდა გაეცნონ მუშაობის ახალ, მათთვის უცნობ  ხერხებს. იდეალში “კონკრეტული გამოცდილების მიღებას“ წინ უსწრებს „ახალი გამოცდილების მიღების დაგეგმარება“ (4ეტაპი).

2. მიღებული გამოცდილების მიმოხილვა

მიმოხილვა გულისხმობს, „კონკრეტული გამოცდილების“ სისტემურ და ობიექტურ ანალიზს, შესაძლოა გამოცდილების მიღების პროცესში განცდილი შეგრძნებების მოშველიებითაც. მიმოხილვა შესაძლოა პედაგოგმა განახორციელოს, მაგრამ ძირითად მიზანს ამ სამუშაოს დამოუკიდებლად განხორციელების უნარის ჩამოყალიბება წარმოადგენს.

თვითშეფასებითი მიმოხილვა

პედაგოგის მუდმივად მიმართვა შედეგების შეფასებისკენ საფრთხის შემცველია. თუ კი მოსწავლეს არ ეძლევა საშუალება, შეაფასოს საკუთარი გამოცდილება, ისინი ვერ ავითარებენ საკუთარი შედეგების ანალიზის უნარს და შესაბამისად, ვერ ხდება მათი სრულყოფა.

მოსწავლეთა ამ დონეზე მიყვანა პედაგოგის სამუშაო მიზანი უნდა იყოს, რათა მათ დამოუკიდებლად შესძლონ მიმოხილვის ჩატარება და საკუთარი სამუშაოს შეფასება. მიმოხილვისას, შეკითხვის გზით  თვითშეფასების სტიმულირება შეგიძლიათ: “რა სირთულეებს წააწყდით?“ ეს გაცილებით ეფექტურია, ვიდრე მაშინვე დასკვნის გამოტანა: „თქვენი პრობლემა არასაკმარის მომზადებაშია!“

თვითშეფასების სტიმულირებისათვის თქვენ ასევე შეგიძლიათ, მოსწავლეებს სამუშაოს დაწყებამდე შესთავაზოთ თვითშეფასების ანკეტის შედგენა. ეს ემსახურება ორ მიზანს – ანალიზის წახალისებას და მოსწავლის ძალისხმევის საჭირო მიმართულებით წარმართვას.

სამუშაოს დაწყებამდე დაავალეთ მოსწავლეებს, დაწერონ „სამახსოვრო“ კრიტერიუმებით, რომლებიც განსაზღვრავს სამუშაოს ხარისხს. ხშირ შემთხვევაში, მოსწავლეები პედაგოგზე უფრო მომთხოვნი არიან საკუთარი სამუშაოს შეფასებისას.

თვითშეფასება ანალიზისა და დასახული მიზნის მისაღწევად მიზანმიმართული მუშაობის სტიმულირებას ახდენს, ასევე ეხმარება მოსწავლეს, პასუხისმგებლობა აიღოს საკუთარ სწავლებაზე.

 ურთიერთშეფასება

ურთიერთშეფასება – ანალიზის სტიმულირების კიდევ ერთი საშუალებაა. როგორც თვითშეფასებისას, აქაც შეიძლება გამოვიყენოთ სამახსოვროები და კრიტერიუმთა ჩამონათვალები; ურთიერთშეფასებასაც იგივე უპირატესობები აქვს, რაც თვითშეფასებას.

დღიურები და ჟურნალები

საკუთარი გამოცდილების ანალიზის სტიმულირების კიდევ ერთი საშუალება: მოსწავლეები, საკუთარ შთაბეჭდილებებს ყოველდღიურად იწერენ. დღიურები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როცა ძლიერია მიღებული გამოცდილების ემოციური მხარე, მაგალითად, როგორც სოციალურ სამსახურში, პედაგოგიკაში ან მედიცინაში.

პედიატრიულ განყოფილებაში გატარებული დღის შემდეგ პრაქტიკანტ მედდას, შეუძლია დღიურში ჯერ ფაქტები შეიტანოს, ხოლო შემდეგ საკუთარი ემოციები; აღწეროს სიძნელეები, რომელთაც წააწყდა; და დადებითი მომენტები თუ სიტუაციები, როცა თავი არაკომფორტულად იგრძნო,  რაში გამოიხატა მისი სუსტი და ძლიერი მხარეები.

როცა დღიურში პრობლემებია აღწერილი, მაშინ მოსწავლეს სთხოვენ მათი გადაჭრის ან აღკვეთის შესაძლო გზების აღწერას.

„კონკრეტული გამოცდილების“ მიღებას სანამ შეუდგებით, სასარგებლო იქნება თუ მოსწავლეებს შეუთანხმებთ „მაზონდირებელ კითხვებს“, რომლებსაც საკუთარ დღიურებში გასცემენ პასუხს. ეს ჩანაწერები შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მიმოხილვის სტადიაზე და სხვა პრაქტიკანტებთან გამოცდილების განხილვისას. გაკვირვებას იწვევს, როგორ ახერხებენ პრაქტიკანტები, სტაჟირების ან პრაქტიკის ბოლოს იქ ნასწავლიდან ბევრი რამ დაივიწყონ. დღიურები საუკეთესო საშუალებაა მიღებული გამოცდილების გადასარჩენად, რაც შემდგომში მოსწავლეს ან მთელ ჯგუფს გამოადგება. სავსებით შესაძლებელია თქვენც დაგჭირდეთ დღიური ან ჟურნალი. ეს განხილულია 46 თავში – ყველაფერი, რაც იქაა მოცემული თანაბარწილად ეხება როგორც მოსწავლეებს, ასევე მასწავლებლებსაც!

ნდობის მნიშვნელოვნება

მოსწავლეებსა და მასწავლებელს შორის ნდობის ატმოსფერო უნდა სუფევდეს, რათა მოსწავლემ შესძლოს საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების სამართლიანად განსჯა. ამ მიზეზით უმჯობესია, მიმოხილვისა და შეფასების განცალკევება. მიმოხილვის მიზანია –  არა შეფასების მიღება, არამედ სწავლა. ძალიან ბევრი სასწავლო დავალებები ამ სტადიაზე ჩერდება და აღარ გრძელდება. მაგალითად, მოსწავლე წერს თხზულებას, იღებს შეფასებას და პროცესი სრულდება (შემდეგ, დაწვრილებით განიხილება სწავლების ციკლები, რომლებიც სასწავლო დავალებების შემდგომი გამოყენების საშუალებას წარმოადგენს).

გამოცდილების კავშირი თეორიასთან

ამ ეტაპის მიზანია, დაეხმაროს მოსწავლეებს, საკუთარი “კონკრეტული გამოცდილების“  თეორიასთან დაკავშირებაში.

 შეეკითხეთ მათ:

რატომ იყო ეს წარმატება წარმატება? რატომ იყო ეს წარუმატებლობა წარუმატებლობა? როგორ  სჯობს შემდეგისთვის სამუშაოს შესრულება? რა მოხდებოდა, სამუშაო სხვაგვარად რომ შემესრულებინა?

უმჯობესია შეკითხვა იყოს განზოგადებული.

შესაძლოა მოსწავლეებს დასჭირდეთ იმ საგნის სხვაგვარად ხედვა, რომელსაც სწავლობენ. ზოგჯერ კონკრეტული გამოცდილება შესაძლოა თეორიის დადასტურებას ემსახურებოდეს. ამ შემთხვევაში მესამე სტადია დიდ დროს არ წაიღებს.

წყარო:

1.Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press. 2009, p. 384-389.