სასკოლო სწავლა-სწავლების პროცესში, ხშირად მოვისმენთ თუ წავიკითხავთ, რომ დაწყებით საფეხურზე ყველაზე მნიშვნელოვანი თვალსაჩინოებებია. ეს ის ასაკია, როდესაც ბავშვის გონება სწრაფად აღიქვამს, შეიმეცნებს და მეხსიერებაში სამუდამოდ ინახავს ნანახსა თუ განცდილს. პედაგოგი ძალისხმევას არ იშურებს, რაც შეიძლება მეტი მრავალფეროვანი თვალსაჩინოება მიუტანოს მოსწავლეს გაკვეთილზე. დაწყებითი საფეხურის მასწავლებელს იშვიათად ნახავთ პატარა მსუბუქი ჩანთით. მათ მუდმივად ,,რაღაც” საინტერესო  მიაქვთ ბავშვებისთვის, იმის შესაბამისად, თუ რა გაკვეთილს ატარებენ. ეს შეიძლება იყოს ილუსტრირებული წიგნები, საყოფაცხოვრებო ნივთები, გირჩები, ფოთლები, ყვავილები, მუყაოსგან გაკეთებული უამრავი ფორმის ფიგურა, ზღვის ფერადი კენჭები და სხვა.

ატამს  სად ვკრეფთო?- ჰკითხა ერთხელ ჩემმა მეგობარმა თავის დისშვილს, რომელიც გემრიელად იტკბარუნებდა პირს ლოყაწითელა  ატმით. ,,გუდვილშიო” – სხარტად უპასუხა ნაწნავებიანმა 5-6 წლის გოგონამ, რომელიც წინა  კბილების არქონის გამო, კბეჩაში ვერ იყო ისე სხარტი,  როგორც – პასუხში…

ხშირად ვფიქრობ, რომ საცოდაობაა საქართველოში ბავშვები  მცენარეებს, ხეებს, ხილსა თუ  ბოსტნეულს ილუსტრაციებიდან ეცნობოდნენ.  მართალია, ,,თბილისელი  მხოლოდ ხოხობი იყო” და ყველას სადღაც, ქალაქგარეთ გვაქვს ფესვები,  მაგრამ უამრავი ადამიანია, ვინც დაკარგა, გაყიდა, ან საერთოდ არც ჰქონია სოფლად მიწის ნაკვეთი თუ სახლი.  ასეთი ოჯახები ხშირად ვერ ახერხებენ არდადეგები ხანგრძლივად ქალაქგარეთ გაატარონ. მათ შვილებს არ აქვთ  სეზონური  შეხება სოფლის სამეურნეო საქმიანობებთან. ვერ ხედავენ გაზაფხულზე ხვნა-თესვის ჯადოსნურ პროცესს. ზაფხულში აყვავილებული ხეების გადაკვირტებასა და კვირტის  ნაყოფად გადაქცევას. შემოდგომით ხილის სიმწიფეში შესვლასა და მისი კრეფით გამოწვეული სიხარულის განცდასაც  მოკლებულნი არიან.

ჩემი დიდი ხნის ოცნებაა, რომ განათლების, სოფლის მეურნეობისა და ეკონომიკის სამინისტროებმა ერთობლივი ინიციატივით, ხელი შეუწყონ მოსწავლეების ინტეგრირებულ სწავლებას სასოფლო სამეურნეო აქტივობების ჩართვით. წარმოვიდგინოთ რა ამაღელვებელი იქნება, ბავშვებისათვის, როდესაც მათ გაზაფხულზე სოფლად ჩავიყვანთ. იქ დაგხვდება გლეხის ოჯახი, რომელთანაც სკოლა წინასწარ იქნება შეთანხმებული.  მასპინძლები   ერთ დღეს  დაუთმობენ ბავშვებს, რათა  გაუზიარონ თავიანი  ცოდნა და გამოცდილება. მოსწავლეები ნახავენ როგორ იხვნება, იბარება და სხვადასხვა მეთოდით მუშავდება მიწა. როგორ ითესება კულტურული მცენარეები: ლობიო, სიმინდი, გოგრა… თურმე მათი საყვარელი პომიდორი, ფეტვის მსგავსი სიფრიფანა თესლისგან აღმოცენდება. ისინი თავად მიიღებენ მონაწილეობას დაბარვის, დაბუდვნის, დათესვის პროცესში. სამეურნეო საქმიანობაში  კარგად განსწავლულ გლეხს დაუსვამენ კითხვებს. ისიც გულდასმით უპასუხებს და თან მოსწავლეების  დახმარებით დაამუშავებს საგანგებოდ გამზადებულ მიწის ნაკვეთს.

ზოგჯერ,  შემოდგომით ვესტუმრებით სოფელს. ნაწნავებიანი გოგონა და სხვა ბავშვები თავიანთი თვალით ნახავენ ლოყაწითელა ატმებით, მსხლებით, ვაშლებითა და  სხვა მრავალი ხილით დახუნძლულ ხეებს.

მასწავლებელი ისარგებლებს ამ უნიკალური შემთხვევით და  ინტეგრირებული გაკვეთილს ჩაატარებს. ყველა საგნის გაერთიანება და დაკავშირება შეიძლება ბუნებასთან. ვაშლების დანახვაზე მოსწავლეებს ჰკითხავს რომელი ლექსი გაახსენდათ კლასგარეშე ლიტერატურიდან?  ,,ვაშლი და შაქარაც” არ დააყოვნებს: ,,მაღლა ფოთლებში ელვარებს, ვაშლი სისხლივით წითელი…”-  რამდენიმე ხმა ერთდროულად  წამოიწყებს.

ბავშვები ნახავენ თუ რა განსხვავებაა ვენახსა და ხეივანს შორის. რა არის მტევანი, კუმპალი, აკიდო, ჩხა – ამასწინათ რომ ისწავლეს მოთხრობაში და უკეთ აღქმის მიზნით, ხატვის არც თუ ისე კარგად მცოდნე მასწავლებელმა დაფაზე დაუხატა. ახლა რთველსა და ყურძენზე გაიხსენებენ ლექსებს -აბა ვინ მეტი იცის?

,,ყურძენი დამწიფებულა, დახე,  როგორ წითლად ღუის,

ჩქარა , ჩქარა რთველი თორემ კოღო, ბუზი თავს დაბზუის…” – გამხნევების მიზნით, პირველ ლექსს მასწავლებელი იტყვის.

ანგარიშშიც შეუძლიათ გაიწაფნონ. პედაგოგი  ექსპრონტად შეადგენს ამოცანას:

–  თუ გურამს მისცემენ 5 ატამს, ნინოს – 7-ს, ხოლო ქეთის იმდენ ვაშლს მისცემენ რამდენი ატამიც მისცეს გურამს და ნინოს ერთად, ჯამში რამდენი ხილი ექნება სამივე ბავშვს?

ახლა ფერებს არ იკითხავთ? ბუნებაზე საოცარი ფერთა გამის შექმნა, აბა,  რომელ საღებავსა და პასტელის ფანქრებს შეუძლია? მასწავლებელი ბავშვებს  ყურადღებას ფერებზე გაამახვილებინებს. ხილსა და მცენარეებში მოძებნიან გარდამავალ ფერებს. მაგალითად სრულიად განსხვავებული წითელი  შეფერილობა აქვს ვაშლს, პომიდორს, შინდს… ქლიავის დანახვისას, თუ პედაგოგს გალაკტიონი უყვარს, აუცილებლად წაუკითხავს ბავშვებს შემდეგ ტაეპს:  ,, გინახავთ ფერი დაბინდულ ქლიავის? – ეს ჩემი სამშობლოს მთებია!”

კიდევ სხვა მრავალი აქტოვობა ჩატარდება. ზოგი წინასწარ დაიგეგმება, ზოგსაც იქვე მოიფიქრებენ მასწავლებელი და ბავშვები. დღის ბოლოს, მრავალი ახალი ინფორმაციით დატვირთულ  და სასიამოვნო განცდებით დაღლილ მოსწავლეებს თონეში გამომცხვარი ცხელ-ცხელი  პურით, ყველითა  და შარშანდელი სუფთა ღვინით – ორი ყლუპი შეიძლება, ჯანმრთელობააო- გაუმასპინძლდება ოჯახის უფროსი.

დასაძინებლად გამზადებულები,   ,,ფეისბუქს”   რომ შეავლებენ თვალს, უკლებლივ ყველა მოძებნის იმ პატარა ყოჩაღ და-ძმას,  გლეხის ოჯახში  თავს რომ  დასტრიალებდნენ და თუ რამე არ გამოუვიდოდათ, ეხმარებოდნენ.

ღამით სოფელი რომ ჩაყუჩდება და  მხოლოდ ჭოტის კივილი თუ   ფრთხილი ძაღლების ყეფა გააყრუებს არემარეს, ორ, შთაბეჭდილებებისგან თავბრუდახვეულ ტკბილადჩაძინებულ  ბავშვს  ,,ფრენდ რიქვესთი” მიუვა.

როცა სკოლას ვამთავრებდი, ეგეთი წესი იყო – ბოლოკლასელები სკოლასთან გამომშვიდობების სიხარულის აღსანიშნავად სხდებოდნენ გაპრიალებულ მანქანებში, რომლებსაც ბაფთები და ყვავილები ჰქონდა მიმაგრებული და დიდი სიჩქარით, სიმღერით და პიპინით უმისამართოდ დაქროდნენ ქალაქის ქუჩებში.

ზუსტად აღარ მახსოვს, როგორ მოხდა, რომ “ბოლო ზარზე” ამ ქროლას ავცდით. ალბათ უფროსებმა არ დაგვრთეს ნება. იქნებ არც ჩვენ გვინდოდა დიდად, არც საკმარისი რაოდენობის და სათანადოდ პრეზენტაბელური მანქანა გვყავდა. მოკლედ, სკოლის დამთავრება რესტორანში აღვნიშნეთ, მშობლებისა და მასწავლებლების გარემოცვაში, ასაკისთვის შეუფერებელი და საგანგებოდ ამ დღისთვის შეძენილი პომპეზური ტანსაცმლით, ცუდი მუსიკით და შეგრძნებით, რომ რაღაც დიდისთვის უკვე მზად იქნები, როცა ეს ამბავიც დასრულდება, როცა აქედან გახვალ.

საზოგადოდ, მნიშვნელოვან დღეებში გაპრიალებული მანქანით დიდი სიჩქარით, სიმღერით და პიპინით ქროლა, ბოლო ზარი იქნება ეს, ქორწილი, არჩევნები თუ რომელიმე სპორტის ეროვნული ნაკრების გამარჯვება, ჩვენში “წმინდა ტრადიციად” ჩამოყალიბდა და თითქმის არავინ ფიქრობს იმაზე, რა საფრთხეს უქმნიან მანქანაში მსხდომები საკუთარ თავს და ფეხით მოსიარულეებს.

მე, ფეხით მოსიარულეს, დიდხანს მეგონა, არაფერი იყო ტროტუარზე გაჩერებულ დიდ მანქანებზე უარესი. რამდენიმე თვის წინ მივხვდი, რომ გაცილებით დიდი უბედურებაა ხილ-ბოსტნეულის ჯიხურთან გაჩერებული და მოძრაობის შემაფერხებელი მანქანა, რომლის მძღოლიც სურსათს მანქანიდან გადმოუსვლელად ყიდულობს.

არ ვიცი, როდის და როგორ ჩაისახა მანქანების კულტი საქართველოში, მაგრამ ფაქტია, რომ დღეს ურბანულ სივრცეში მანქანებისთვის უფრო მეტი ადგილია, ვიდრე ადამიანებისთვის. მათია ტროტუარი, ქუჩა, ეზო, პარკი, ტყე, ჩვენი გულები და სიცოცხლე. რეალობაში, რომელშიც ვცხოვრობთ, მშობლები სიხარულით ჩუქნიან ახალსკოლადამთავრებულ შვილებს მანქანებს, განურჩევლად იმისა, სჭირდებათ თუ არა მათ ცხოვრების ამ ეტაპზე საკუთარი ავტომობილი. საჯარო სამსახურებს იმაზე გაცილებით მეტი მანქანა ემსახურება გადასახადის გადამხდელთა ხარჯზე, ვიდრე ჩვენზე გაცილებით მეტად განვითარებულ ქვეყნებში. შეყვარებულებს მიაჩნიათ, რომ პრეზენტაბელური მანქანის ჩუქება საუკეთესო საშუალებაა გულის მოსაგებად და ასე, მანქანები, მანქანები, ყველგან მანქანები, საშიში საჩუქრები დიდებისა და პატარებისთვის.

ავტოკატასტროფების და მათი მსხვერპლების რაოდენობით საქართველო მსოფლიოში ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა.

შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემებით, 2016 წელს საქართველოში 6 939 რეგისტრირებული საგზაო–სატრანსპორტო შემთხვევა მოხდა, რომლებსაც 581 ადამიანის გარდაცვალება და 9 951-ის დაშავება მოჰყვა.

რაც შეეხება ქვეითებს, 2016 წელს საპატრულო პოლიციის სამოქმედო ტერიტორიაზე 154 ქვეითი დაიღუპა და 2159 დაშავდა. თბილისში გასულ წელს 59 ქვეითი დაიღუპა, 1410 კი დაშავდა. 2016 წელს თბილისში დაღუპულ ქვეითთა მაჩვენებელი 2015 წლის მონაცემებთან შედარებით 4%-ით მაღალია, დაშავებულთა რაოდენობა კი 8%-ით. სტატისტიკაც არ გვინდა – ყველას გვყოლია თუნდაც ერთი ნაცნობი, რომელიც მანქანამ შეიწირა.

საგზაო–სატრანსპორტო შემთხვევების მიზეზებად მანევრირების წესების დარღვევას, მოძრაობის დადგენილი სიჩქარის გადაჭარბებას და საავტომობილო საშუალების ნასვამ მდგომარეობაში მართვას ასახელებენ.

მანევრირების წესების დარღვევა, მოძრაობის დადგენილი სიჩქარის გადაჭარბება და საავტომობილო საშუალების ნასვამ მდგომარეობაში მართვა არის სწორედ ის, რაც საშიში საჩუქრის ან კულტად ქცეული გადაადგილების საშუალების არასათანადო გამოყენებას მოჰყვება. რასაკვირველია, ავტოსაგზაო შემთხვევების მაღალ მაჩვენებელს მხოლოდ ბოლო ზარებისა და ქორწილების დროს მორთული მანქანებით უმისამართოდ მქროლავ ახალგაზრდებს ვერ დავაბრალებთ, მაგრამ ალბათ შესაძლებელია, მათ ბოლო ზარამდე და ქორწილამდე ავუხსნათ, რომ საზეიმო დღეების აღნიშვნის არაერთი ფორმა არსებობს, რომელთა უმეტესობა უფრო საინტერესო და მხიარულია, ვიდრე მანქანის სალონიდან ნახევრად გადმოკიდებული, შამპანურის ბოთლით ხელში, ქუჩებში ქროლა. დავიცვათ ისინი განსაკუთრებულ დღეებში ისე, როგორც მე და ჩემი კლასი დაგვიცვეს უფროსებმა წლების წინ.

რაც უფრო ადრეულ ასაკში დავიწყებთ ბავშვებთან იმაზე ლაპარაკს, როგორ მეტყველებს ტროტუარზე გაჩერებული მანქანა მფლობელის ცუდ მანერებზე და საკუთარი თავისა თუ საზოგადოების წინაშე რამხელა უპასუხისმგებლობაა სიჩქარის გადაჭარბება ან საჭესთან ნასვამი ჯდომა, რა სიკეთეა გამართულად მომუშავე საზოგადოებრივი ტრანსპორტი და რაოდენ მნიშვნელოვანია, მოქალაქეებმა აიძულონ გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს გადაადგილების მრავალფეროვანი და უსაფრთხო საშუალებებით მათი , უზრუნველყოფა – უფრო მით ნაკლებად იქნებიან დამოკიდებული მომავალი თაობები საშიშ საჩუქრებსა და დამღუპველ კულტებზე. მთავარია, ჩვენ, უფროსებმა დავინახოთ, რა არის საშიში და უარი ვთქვათ საკუთარ ვნებებზე.

რადგან ზაფხულია და  რაც იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლეებს მეტი თავისუფალი დრო ექნებათ, მოდით ერთად გავიხსენოთ და ვისაუბროთ იმ წიგნებზე, რომლებიც შემდეგ მაღალშემოსავლიან და საინტერესო ფილმებად იქცნენ.

კინოადაპტაცია ეს არის წერილობით ნაშრომის გარდასახვა კინოდ – მთლიანად ან ნაწილობრივ. კინოადაპტაციის გავრცელებული ფორმაა მხატვრული ფილმის ბაზისად ნოველის გამოყენება. ასევე, შესაძლებელია სხვა სახის ნაშრომის კინოდ გარდასახვაც, თუნდაც დოკუმენტური მასალის, მათ შორის ჟურნალისტური ნამუშევრის, ავტობიოგრაფიულ ნაწარმოების,  წიგნების, პიესების, ისტორიულ წყაროების და სხვა. კინემატოგრაფიის დასაბამიდან ასეთი მრავალფეროვანი რესურსებისაგან კინოადაპტაციის შექმნა მიღებული პრაქტიკა იყო. 1994 წლიდან დღემდე კი ყველაზე შემოსავლიანი ფილმების 58% კინოადაპტაციას წარმოადგენს.

ნოველები ხშირად ადაპტირდება ფილმად. უმეტესწილად, ეს ადაპტაციები ძირითადად კომერციულ მიმართულებას იძენს (ბესტსელერების ადაპტაცია) ან ნაკლებად ცნობილ ავტორს უწევს პოპულარიზაციას. ლიტერატურული ადაპტაცია ეს არის ლიტერატურული წყაროს (ნოველა, მოთხრობა თუ პოემა) გარდაქმნა სხვა ჟანრში, როგორიცაა ფილმი, სპექტაკლი და ვიდეოთამაშიც კი.

ლიტერატურის კინოადაპტაცია კინოინდუსტრიის დასაბამიდან მოდის. ყველაზე ადრეულ მაგალითად შეიძლება დასახელდეს ჟორჟ მელიესი, რომელიც ბევრი კინოტექნიკის პიონერიც არის. 1899 წელს მან შექმნა შექსპირის პირველი კინოადაპტაცია – „კონკია’’ და „მეფე ჯონი”.

1900 წელს არტურ კონან დოილის დეტექტივის მიხედვით მარვინის  შერლოკ ჰოლმსი გამოდის, რომელიც პირველ დეტექტიურ ფილმადაა აღიარებული.

ჟორჟ მელიესის „მთვარეზე მოგზაურობა” დაფუძნებულია იმ დროის ყველაზე პოპულარულ ორ ნოველაზე – ჟიულ ვერნის „დედამიწიდან მთვარემდე” და უელსის „პირველი ადამიანები მთვარეზე”.

პირველ კინოადაპტაციებს შორისაა 1903 წელს გამოსული „ალისა საოცრებათა ქვეყანაში” .

პირველი სრულმეტრაჟიანი კინო, რომელიც ჰოლივუდში გადაიღეს, იყო „ინდოელი კაცი” – რომელიც 1914 წელს გამოვიდა. ის პირველი იყო იმ სამი კინოვერსიიდან, რომლებიც ედვინ მილტონ როიალის პიესაზეა დაფუძნებული.

ყველაზე ცნობილი ადრეული კონადაპტაციებიდან შეიძლება დასახელდეს ერიხ ვონ სტოემის „სიხარბე”. რეჟისორმა ფილმში ნოველის ყველა მნიშვნელოვანი ასპექტი და დეტალი ასახა.

ერთ-ერთი ნაწარმოები კი, რომლის ადაპტირებაც ყველაზე ხშირად გვხვდება, ესაა ჩარლზ დიკენსის  „საშობაო ისტორია”. ამ ნაწარმოების დაახლოებით 20-მდე კინოეკრანიზაცია არსებობს.

წარმატებულ კინოეკრანიზაციათა შორის პოპულარობით სარგებლობს სტენლი კუბრიკის „მექანიკური ფორთოხალიც“.  რომლის შემოსავალიც იმ დროისთვის საკმაოდ სოლიდურ – 26.6 მილიონ დოლარს შეადგენდა.

XX საუკუნის 60-იან წლებში დასავლური სამყარო ახალგაზრდულმა პროტესტმა მოიცვა. ისინი იმდროინდელი დასავლური საზოგადოებისათვის ჩვეულ მომხმარებლურ ცხოვრების წესსა და გაბატონებულ კულტურას უპირისპირდებოდნენ. პროტესტს უცხადებდნენ საზოგადოების მიერ დაწესებულ ზნეობრივ ნორმებს. ტოვებდნენ ოჯახებს, ზურგს აქცევდნენ ფუფუნებასა და სიმდიდრეს. სჯეროდათ, რომ ეს ყველაფერი ძალმომრეობის გზით იყო დაგროვილი. თუმცა ამბოხებულთა დიდი ნაწილი მალევე დაუბრუნდა ცხოვრების მიღებულ წესს და თავად გახდა იმ ტრადიციების გამგრძელებელი, რომლის მიმართაც პროტესტს გამოხატავდნენ.

სწორედ იმ დროს, როდესაც სამყარო ახალი იდეების გარშემო ერთიანდებოდა, წიგნის მაღაზიებში ენტონი ბერჯესის „მექანიკური ფორთოხალი” გამოჩნდა. წიგნი იმ ადამიანებზეა, რომლებიც საზოგადოების მიღმა აღმოჩნდნენ. ეს არის ამბავი მელომან სადისტზე, რომლის გამოსწორებაც სახელმწიფომ ასევე სადისტური ექპერიმენტით განიზრახა.

სტენლი კუბრიკის 1971 წელს გადაღებულმა ეკრანიზაციამ კიდევ უფრო გაამწვავა და ხელშესახები გახადა ის პრობლემა, რომელიც ნაწარმოებშია ნაჩვენები. აქ სახელმწიფოსთან ერთად ადამიანზე ძალადობს საზოგადოებაც. რა უფრო საშიშ ფორმას იღებს – თავის ნებაზე მიშვებული მოძალადე თუ კონტროლის მექანიზმად ქცეული სახელმწიფო?  ამ კითხვას ცალსახა პასუხი დღესაც არ აქვს.

ხელოვნება გამოხატავს ადამიანურ იმპულსებს, მას შეუძლია ადამიანი დაახლოვოს რეალობას ან დააშოროს მას. ალექსი ეფექტურად მანიპულირებს მუსიკით. მეცხრე სიმფონია მისთვის სიხარულის ოდად მხოლოდ იმიტომ ჟღერს, რომ ძალადობრივი თავგადასავლების ჰიმნად იქცეს.

1963 წელს The New York Times- მა სტატია გამოაქვეყნა – „საუკუნის წიგნი – ენტონი ბერჯესის „მექანიკური ფორთოხალი”, სადაც ავტორი წერდა: „მთელი რომანი კი იმის შეგონებაა, რომ კეთილი ნებით არჩეული ბოროტება უნდა გვიჯობდეს თავსმოხვეულ სიქველესა და სათნოებას. აქ უნებურად ასეთი კითხვა გვებადება: გარდა საკუთარი არჩევნისა, საზოგადოების გულგრილობაც ხომ არ განაპირობებს ამ ყმაწვილის სისასტიკეს? საბედნიეროდ, მისტერ ბერჯესი ჩრდილს არ აყენებს ამ შესანიშნავ ნაწარმოებს და თავს არიდებს ასეთ ბანალურ კითხვაზე მზამზარეულ პასუხს. ის უბრალოდ გვიყვება „დამშოკავ” ამბებს, რომელიც ინდივიდის სოციალურ გადახრასა და ამავე ინდივიდის კეთილ ნებაზე კოლექტიური ოპერაციის ჩატარების პროცესს ასახავს. სხვათა შორის, მისი მიზანი, ცოტა არ იყოს, თავის თავს უსწრებს რომანის მეორე ნახევარში: იმის ნაცვლად, რომ ირონია აქ აღწერილი სიტუაციებიდან ამოიზარდოს, პირიქით ხდება – მწერალი თავად ამ ეპიზოდებს სარკაზმში ახვევს, რითაც აბლაგვებს სამართებელივით მჭრელ პროზას. იმის დამატებაღა დაგვრჩენია, რომ „მექანიკური ფორთოხალი” არის ბოროტებისა და ძალადობის ჰიპერბოლა, უმოწყალობის დემონსტრაცია, სატირა ცალკეულ თუ კოლექტიურ ანომალიაზე”.

პიროვნული თავისუფლებისა და ძალადობის ვნებისკენ მიდრეკილება დღესაც აქტუალურია. ამ თემამ 1960-70-იან წლებში კიდევ უფრო მკაცრად გაიჟღერა. მკითხველიც და მაყურებელიც სრული სიცხადით შეიგრძნობს იმ სისასტიკეს და ფატალურ შედეგებს, რომლებიც ტოტალიტარიზმს მოჰყვება.

ცვლილებები ეკრანიზაციაში საკმაოდ ბევრი იყო, თუნდაც ყველაზე მარტივი -ფილმში ალექსს შინაურ ცხოველად გველი ჰყავს, წიგნში კი – საერთოდ არაფერი.

გოგონა, რომელსაც ბილიბოის ბანდა აუპატიურებს, ათი წლის არის.

მოგვიანებით კი ალექსს სახლში მიჰყავს და აუპატიურებს ორ ათი წლის გოგონას – მარტის და სონიეტას, მუსიკალურ მაღაზიაში შეხვედრის შემდგომ. გაუპატიურებამდე ალექსი გოგონებისთვის ნაყინს და საჭმელს ყიდულობს.

ალექსი სცემს მოხუც მამაკაცს, რომელსაც ბიბლიოთეკის წიგნები მიაქვს, კაცი შემდგომში მას ცნობს და ბიბლიოთეკაში სხვა ასაკოვან ადამიანებთან ერთად ესხმის თავს. ქალი კატას სახლიდან გაქცევის მცდელობისას ალექსს აჩერებს დიმი, რომელიც თავს ესხმის და უტოვებს მას პოლიციას. დიმი იყენებს თავის ჯაჭვს, რომელიც სახეში ჩაარტყა ალექსს.

ექსპერიმენტის შემდეგ ალექსი ყველა ტიპის მუსიკის მიმართ უარყოფითადაა განწყობილი. ფილმში კი მას მხოლოდ ბეთჰოვენის მეცხრე სიმფონია აღიზიანებს.

ასევე ცვლილებები შეეხო წიგნში გაუპატიურებულ გოგონებს, რომლებიც ფილმში თინეიჯერები არიან, ისინი თვისი ნებით მიჰყვებიან ალექსს სახლში.

თავის დროზე ალექსის ბანდის მიერ ნაცემ მისტერ ალექსანდერს შეუძლია სიარული, როცა ალექსს სახლში იღებს, ცხოვრობს მარტო და საკუთარ თავს თავად უვლის. ფილმის მიხედვით კი ალექსის ბანდის თავდასხმის შემდეგ ალექსანდრე ეტლზეა მიჯაჭვული და ჰყავს მომვლელი.

რაც შეეხება ლუდოვიკოს ექსპერიმენტს, დოქტორი ბროდსკის გუნდი ექსპერიმენტს, წესით, გამჭვირვალე სარკის უკნიდან უნდა უყურებდნენ. წიგნში მათ კომფორტული სავარძლები აირჩიეს თეატრის უკანა რიგებში.

ფილმში არ მოხვდა ეპიზოდი, როდესაც ალექსი და მისი ბანდა ძარცვავს მაღაზიას, შემდეგ კი ალიბისთვის მთელი ღამე კაფეში სვამენ.

მოგვიანებით, როდესაც ალექსს მეორე მკვლელობას აბრალებენ, ის კლავს ციხის პატიმარს, რომელიც არც სხვა პატიმრებს მოსწონთ. მკვლელობაში მონაწილეობას იღებს ყველა, თუმცა შემსრულებელი ალექსია და ამიტომ ყველა მას ადებს ხელს.

კუბრიკმა სხვა პატიმრები სიუჟეტიდან გააქრო.

მიუხედავად ამ ცვლილებებისა, ფილმად ქცეული ეს წიგნი დღემდე ითვლება კარგი ეკრანიზაციის კლასიკურ მაგალითად.

კინოეკრანიზაციაზე საუბრისას განხილვის თემა ყოველთვის არის დამთხვევები, ანუ რამდენად სწორად გადმოაქვს რეჟისორს წიგნში ასახული მოვლენები; მიჰყვება ის წიგნის სიუჟეტს, თუ საკუთარ ფანტაზიას აძლევს გასაქანს.

საქართველოში ხშირად მოისმენთ,  ჩემი აზრით, ყოვლად აბსურდულ და მარგინალურ მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ თითქოს „ყველა ტრადიცია ბოლომდე უნდა დავიცვათ და შევინარჩუნოთ“ და „ყველაფერი ძველი კარგი და მისაღებია“. ეს არამხოლოდ მარგინალური შეხედულებაა, არამედ მკვეთრად უპირისპირდება ყოველგვარ პროგრესულს და მეტიც – უპირისპირდება ადამიანურ ლოგიკას.

მაგალითად, დაახლოებით 150 წლის წინ, (ისტორიისათვის კი 150 წელი მოგეხსენებათ ძალზედ მცირე შუალედია) საქართველოს ერთ-ერთ კუთხეში – თუშეთში არსებობდა, ჩემი აზრით, საშინელი ტრადიცია, რომლის მიხედვითაც ფეხმძიმე ქალი უწმინდურად ითვლებოდა და ორსულ ქალებს სოფლის განაპირას მდებარე ბოსლებში ამწყვდევდნენ, აძლევდნენ მხოლოდ საჭმელს და წყალს, და თუ ქალი მშობიარობას გადაურჩებოდა – მხოლოდ მაშინ მიჰყავდათ იგი სახლში ახალშობლითან ერთად. თუ ქალი საკუთარი ძალებით ვერ შეძლებდა ბავშვის გაჩენას და ვერ გადარჩებოდა – თვლიდნენ, რომ ეს ღვთის ნება იყო.

ისმის შეკითხვა – უნდა შენარჩუნებულიყო ეს რიტუალური ტრადიცია და ამ ქვეყნის მოქალაქეებს, განსაკუთრებით კი თუშებს, სჭირდებოდათ თუ არა მსგავსი მიდგომა ტრადიციების ჯიუტად დასაცავად? პასუხი რასაკვირველია ცალსახაა – მავნე ტრადიციები აუცილებლად უნდა დავივიწყოთ და ეს დავიწყება უნდა იყოს სამუდამო, ყოველგვარი რეკრეაციის იმედის გარეშე!

ქართული სუფრისათვის, ლამაზი სადღეგრძელოების გარდა, კარგა გვარიანი ჩხუბებიცაა დამახასიათებელი. გამოთქმაცაა ასეთი – „ოცკაციან სუფრაზე ჩხუბი გარდუვალიაო”; ან კიდევ: „ცუდი ქორწილი იყო, ჩხუბი არ ყოფილაო”. ჩხუბი და აყალმაყალი – ისეთი ფენომენია, რომ ზოგიერთის თვალში თავის ლაზათს ანიჭებს ქართულ სუფრას. არადა, ვითომ მართლაც არის ამ ფენომენში რაიმე ისეთი, ლამაზი და განსაკუთრებული?

ქართველები მუდამ ვამაყობთ იმით, რომ ჩვენში წასულებს ყოველთვის პატივს სცემენ და საქართველოში ადამიანები არ კვდებიან, ისინი მხოლოდ გარდაიცვლებიან, ანუ სახეს იცვლიან.

ჩვენს ქვეყანაში ქელეხისა და ქორწილის სუფრებიც განსაკუთრებული ვიცით, დაწყებული სადღეგრძელოებითა და დამთავრებული მილოცვა-შესანდობრების მახვილსიტყვაობით. მაგრამ თუკი ქართულ სუფრასთან, სადაც 10 კაცზე მეტი ზის, ჩხუბი ყოველ წუთშია მოსალოდნელი და ბევრი ისე შეეჩვია ამას, რომ აღარც კი მოსწონთ ისეთი სუფრები, სადაც ყველაფერი მშვიდად, ე.ი. მოსაწყენად მთავრდება.

ერთი ძველი ლეგენდა ძალიან ზუსტად და სანიმუშოდ მოგვითხრობს სუფრაზე ჩხუბის ქართული ფენომენის შესახებ. ლომისის ხატობის დღეობაზე მოხუცმა მამამ თავისი ორი ვაჟიშვილი გააგზავნა და თან დაარიგა: წადით და ისე არ დაბრუნდეთ, რომ არ იჩხუბოთ, ლომისობას ჩხუბის გარეშე ფასი არა აქვსო. შვილები, როგორც ჩანს, ძაან მშვიდობის მოყვარე ადამიანები იყვნენ და ხატობაზე გაწევ-გამოწევას ქეიფი და სიმღერა არჩიეს. როდესაც ძმები სახლში დაბრუნდნენ, მამამ პირველი რაც ჰკითხა ის იყო, დღეობაზე თუ იჩხუბეთო? და როდესაც შვილებისაგან უარყოფითი პასუხი მიიღო, ძალიან გაბრაზდა და ასეთი რაღაც მოიფიქრა. ჭერიდან ჩამოხსნა ხის სადღვებელა, რაშიც ქალები კარაქს აყენებენ, ჩამოიკიდა ზურგზე და სოფელში გავიდა. მთაში ძალიან დიდ სირცხვილად ითვლება, თუკი კაცი ქალის ხელსაქმეს აკეთებს. როდესაც თანასოფლელებმა სადღვებელაჩამოკიდებული კაცი დაინახეს, დაცინვა და ქვების სროლა დაუწყეს, რაც, რასაკვირველია, ვერ მოითმინეს ამ კაცის შვილებმა და მამის შეურაცხმყოფლებს დიდი ჩხუბი გაუმართეს. მამასაც სწორედ ეს უნდოდა და საბოლოოდ მაინც აისრულა საწადელი, მისმა შვილებმა დღეობაზე მაინც იჩხუბეს!

ამ ერთი ლეგენდასავით ამბიდანაც ჩანს სუფრა და ჩხუბი თუ როგორი განუყოფელი ცნებებია მავანთათვის. ხოლო როდესაც ადამიანს ჩხუბი უნდა, მიზეზს რა გამოულევს? და გვჭირდება ასეთი ტრადიციები, თუკი ამას ტრადიცია ჰქვია?…

ამას წინათ, ერთი მეტად საინტერესო მულტიპლიკაციური ფილმი ვნახე. მასში უფრო მეტად, არასაჭირო რიტუალებია დაგმობილი, ვიდრე ზოგადად მავნე ტრადიციების კულტურა. მულტფილმის გმირი, ცოტა ჭკუამხიარული მავნებელი მღრღნელი ოცნებობს ისეთ ხის სახლზე, რომელსაც ძირფესვიანად გემრიელად გამოხრავს და დანაყრდება, მაგრამ მას ამაში ხელს საკუთარი უცნაური რიტუალი უშლის, რომელიც სასიცოცხლო დროს აკარგვინებს და როდესაც მიზნის მიღწევამდე ცოტა უკლია, ხან კონკურენტების და ხან საკუთარი გულჩვილობისა თუ ინერტულობის მსხვერპლი ხდება მანამდე, სანამ თავად არ გაზრდის ხეს, და ამ ხის მასალისგან არ შეძლებს საოცნებო სახლის აშენებას და მის გემრიელად შეხრამუნებას.

მულტფილმის მორალის მიხედვით, ჩვენ ნათლად ვხედავთ, რომ საწადელის მიღწევის უებარი და უტყუარი გზა შრომაა და არავის ეგების სხვათა იმედად, ანდა გამართლებაზე ოცნებით ცხოვრება. ხოლო ის აბსურდული ტრადიციები და რიტუალები, რომლებიც მიზნის მიღწევასა და პროგრესში გვიშლის ხელს, აუცილებლად უნდა დავივიწყოთ, რადგან პროგრესის საპირწონე და მიზნის მიღწევის ალტერნატივა, ერთი ან რამდენიმე ინდივიდის სიჯიუტე და ახირება არ უნდა იყოს.

პირველი ნაწილი

ამჯერად მინდა, მკითხველს გავაცნო პრაქტიკოსი ფსიქოლოგის ელენე შევჩენკოს წიგნი: „10 მთავარი შეცდომა, რომელსაც მშობლები შვილების აღზრდისას უშვებენ“.

პირველი შეცდომა: როდესაც ბავშვი არ გიჯერებთ, თქვენ დაჟინებით ითხოვთ დამორჩილებას, იყენებთ საკუთრ ავტორიტეტს, ემუქრებით და ა.შ.

მსგავსი რამ პრაქტიკულად ყველა ოჯახში თითქმის ყოველდღე ხდება. მშობლების გაგებაც შესაძლებელია, რადგან აბა რა უნდა ქნან? უკან დაიხიონ? მისცენ ბავშვს უფლება, ის აკეთოს, რაც მოესურვება?

წარმოვიდგინოთ სიტუაცია: საღამოა, ბავშვის ძილის დროა, მას კი არ სურს დაძინება. თქვენ დაღლილი ხართ. გრძნობთ, როგორ ღიზიანდებით. გინდათ, რომ ბავშვმა დაგიჯეროს და დასაძინებლად წავიდეს. მშობელი იწყებს ხვეწნას, დარწმუნებას, შემდეგ მუქარას მოიშველიებს, შეიძლება საქმე ყვირილამდეც კი მივიდეს. ერთი სიტყვით, კონფლიქტის საფრთხე იქმნება. ბავშვი კი უკან არ იხევს. პატარებს ხომ ძალიან დიდი ენერგია აქვთ, მათ ხანგრძლივად შეუძლიათ გაჯიუტება. სიტუაცია იძაბება, კონტაქტი დაკარგულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბავშვზე გავლენის შანსი მცირდება. ამ მომენტიდან საჭიროა შეჩერდეთ და დაფიქრდეთ, როგორ მოახერხოთ შედეგის მიღწევა. გეთანხმებით, რომ ეს ძალიან ძნელია, მაგრამ – აუცილებელი. მნიშვნელოვანია, საკუთარ თავს დრო მივცეთ, ამოვისუნთქოთ. ბავშვს კი მივცეთ შესაძლებლობა გაგვარკვიოს, რა ხდება მის თავს. მშობელი აუცილებლად უნდა შეეცადოს საკუთრი თავი ბავშვის ადგილას წარმოიდგინოს. პატარას ახლა თამაში უფრო აინტერესებს ვიდრე ძილი. საჭიროა ბავშვი მივახვედროთ, რომ მისი გვესმის.

მაგალითი; მშობელი: „შენ ახლა თამაში გინდა და საერთოდ არ გეძინება?“

სავარაუდოდ, ბავშვი თავს დაგიქნევთ ან გეტყვით „დიახ“.

თქვენ აგრძელებთ: „შენ ძალიან გინდა თამაში განაგრძო?“

ბავშვი: „დიახ, ძალიან“;

თანდათან კონტაქტი აღდგება.

მშობელი: „მოდი, მე და შენ წავიდეთ და ვნახოთ, როგორ არიან შენი კბილები და გავიწმინდოთ ისინი, შემდეგ აირჩიე, რომელი წიგნი გინდა ძილის წინ, რომ წაგიკითხო“.

უამრავი მსგავსი ვარიანტის მოფიქრება შეიძლება, კონკრეტული ბავშვის ინტერესის გათვალისწინებით. ბავშვთან საუბრისას მშობლისათვის მნიშვნელოვანია, გამოავლინოს პატარას საჭიროებების მიმართ თანაგრძნობა და ინტერესი.

საუბრის პროცესში აუცილებელია რამდენიმეჯერ ვათქმევინოთ პატარას „დიახ“. ეს ნიშნავს, რომ კონტაქტი დამყარებულია და ბავშვს აუცილებლად მოუნდება მშობელს ანგარიში გაუწიოს.

მეორე შეცდომა: მშობლებს ძალიან უნდათ იყვნენ „კარგები“, იმის ნაცვლად, რომ იყვნენ „ჩვეულებრივები, ბუნებრივები“.

ნებისმიერი ბავშვი, პერიოდულად აკეთებს რაღაც ისეთს, რაც უფროსებს არ მოსწონთ. მაგალითად: ხევს წიგნებს, აფუჭებს სათამაშოებს. მშობლებს ეს ძალიანაც არ მოსწონთ, მაგრამ ისინი თამაშობენ „კარგი“ მშობლების როლს და ამიტომ თავს იკავებენ. ეშინიათ, მკაცრები არ გამოვიდნენ და შვილი ძალიან არ შეზღუდონ. სამწუხაროდ, რაც უფრო მეტად შეიკავებთ თავს, მით უფრო არაადექვატური ფორმით ამოხეთქავს ეს დაგროვილი უკმაყოფილება. შედეგად, თქვენი შვილი მიხვდება, რომ თქვენს შორის ნდობა არ არის.

თუ  თქვენ „კარგი მშობლის“ როლს თამაშობთ, თქვენი შვილი დეზორიენტირებული აღმოჩნდება, ის საერთოდ ვეღარ გაგიგებთ თქვენ და თქვენს გრძნობებსაც არად ჩააგდებს.

მშობელმა უნდა შეძლოს ადეკვატური და გულწრფელი რეაქცია ჰქონდეს ბავშვის ნებისმიერ ქცევაზე. ამ შემთხვევაში პატარა გაგიგებთ და არ გაგინაწყენდებათ. მაგალითად, თუ თქვენმა შვილმა თქვენი ტუჩის საცხი გააფუჭა, საჭიროა თქვათ, რომ: „იცი რა, მე ძალიან გული დამწყდა, ჩემი ნივთი რომ გააფუჭე, რადგან ძალიან მჭირდებოდა! ვიცი, რომ ეს სპეციალურად არ გაგიკეთებია, შემთხვევით მოგივიდა და ამიტომ არ ვბრაზობ შენზე, უბრალოდ ცოტა მოვიწყინე“.

აუცილებლად გულწრფელად გამოხატეთ თქვენი გრძნობები ბავშვთან ურთიერთობისას. მხოლოდ ამ შემთხვევაში გექნებათ მასთან კარგი ურთიერთობა.

მესამე შეცდომა: ძალიან ბევრი „არ შეიძლება“!

ამერიკელმა ფსიქოლოგებმა დაითვალეს და აღმოჩნდა, რომ მშობლები დღის განმავლობაში 16-ჯერ მეტ შენიშვნას, აკრძალვას, მითითებას იძლევიან, ვიდრე შექებას და წახალისებას. ეს თანაფარდობა სკოლამდელი ასაკის ბავშვების შემთხვევაში 16:1, ხოლო სასკოლო ასაკში 18:1 არის. სავარაუდოდ, სხვა ქვეყნებშიც ანალოგიური სიტუაციაა. როდესაც ბავშვები იზრდებიან, მშობლებს უკვირთ, რატომ არიან ისინი ასეთი უინციატივო და მერყევი.

პატარების ნებისმიერი ქმედება მიმართულია გარე სამყაროს შესწავლისაკენ. როდესაც ბავშვი ტალახში თამაშობს და ისვრება, მშობლებს ეს აბრაზებთ. პატარებისათვის კი ასეთი „გართობა“ უდიდეს აზრს ატარებს. ბავშვები შეიმეცნებენ სამყაროს მათი განვითარების შესაბამისად. თუ დაფიქრდებით, დამეთანხმებით, რომ არა მხოლოდ პატარები, დიდებიც საკუთარი ინტერესების და სურვილების შესაბამისად ირჩევენ საქმიანობის ტიპს.

სამწუხაროდ, თავის დროზე საკუთარმა მშობლებმა ზრდასრულების ცხოვრებაშიც იგივე შეცდომები დაუშვეს. ისინი არ აძლევდნენ მათ უფლებას ბოლომდე შეემეცნებინათ სამყარო და ამით საკუთარი ძალების რწმენა ბავშვობიდანვე გაეძლიერებინათ. ასაკის მატებასთან ერთად ადამიანები ზარალდებიან, რადგან მიუხედავად ზრდასრულობისა, მაინც ვერ ახერხებენ, საკუთარ თავში იპოვონ  ძალები და რწმენა.

მაშ როგორ უნდა მოიქცნენ მშობლები?

მშობლებმა უნდა გაარკვიონ, რატომ აკეთებენ ამა თუ იმ რამეს მათი შვილები. ამის შემდეგ, უფროსებმა უნდა შეუქმნან პატარებს უსაფრთხო გარემო, შესაბამისი „საქმიანობისთვის“. ამით დაანახვებთ შვილებს, რომ თქვენ პატივს სცემთ მათ ინტერესებს. ამდენად, თქვენ შეძლებთ, კომპრომისის მოძებნას. ხშირად დაუსვით საკუთარ თავს კითხვა: „რას აკეთებს თქვენი პატარა?“ „რატომ არის ეს მისთვის ასეთი მნიშვნელოვანი?“ როდესაც ამ კითხვებზე პასუხს იპოვით, მაშინ თქვენი რეაქცია ბავშვის ქცევაზე ადეკვატური იქნება.

დაიმახსოვრეთ: როდესაც რამეს კატეგორიულად ვუკრძალავთ ბავშვებს, ამით ჩვენ უფრო მეტად ვაღვივებთ აკრძალულისადმი ინტერესს.

მეოთხე შეცდომა: მშობლები ძალიან ემოციურად რეაგირებენ ბავშვების წარუმატებლობასა და მათ არასწორ ქცევაზე. კარგ საქციელს კი იღებენ, როგორც თავისთავად არსებულ რეალობას.

მაგალითები: მშობელი საკუთარი საქმეებით არის გართული და შვილს ყურადღებას არ აქცევს. უეცრად ბავშვი ეცემა და ტირილს იწყებს. უფროსი გარბის მისახმარებლად, გულში იკრავს, ამშვიდებს, იცოდებს. სავარაუდოდ, უახლოესი ნახევარი საათი მისი ყურადღება მხოლოდ პატარას პრობლემისკენ იქნება მიმართული.

შვილმა სკოლიდან არადამაკმაყოფილებელი ნიშანი მოიტანა. მშობელი სასწრაფოდ იწყებს მასთან ინტენსიურ მეცადინეობას და საკუთარი ყურადღების მაქსიმუმს უთმობს ამ საკითხის მოგვარებას.

ანუ რა გამოდის? როდესაც ყველაფერი კარგად არის მშობელი არ აქცევს ბავშვს ყურადღებას. ხოლო, როდესაც რაიმე პრობლემა წარმოიქმნება, მაშინვე  კისრისტეხით იწყებს მის მოგვარებას. როგორ ფიქრობთ, თქვენს ქცევაზე დაკვირვებით ქვეცნობიერად რა დასკვნა გამოაქვს ბავშვს?

პატარა, რაც შეიძლება ხშირად შექმნის მსგავს სიტუაციებს, რათა თქვენი ყურადღება მიიქციოს. ყველაფერი, რასაც მშობლები ძალიან დიდ ყურადღებას უთმობენ, ბავშვისათვის ხშირად განმეორებად ქცევად იქცევა.

რა უნდა გავაკეთოთ? როგორ მოვიქცეთ?

1. ბავშვის უარყოფით, მიუღებელ საქციელზე, რაც შეიძლება ნაკლები რეაგირება უნდა მოვახდინოთ და თუ შესაძლებელია საერთოდ უყურადღებოდაც დავტოვოთ;
2. ბავშვის კარგ საქციელზე საჭიროა ხშირი და ძლიერი რეაგირება. შექება, აღფრთოვანება. და რაც მთავარია – მშობელი შვილთან კარგ და სასიხარულო მომენტებში მუდმივად გვერდით უნდა იყოს.

მეხუთე შეცდომა: მშობლები შვილს რაღაც საკითხებში თავისუფლებას და დამოუკიდებლობას ანიჭებენ, სინამდვილეში კი ისინი ქმნიან ნდობის იმიტაციას და აგრძელებენ შვილის გაძლიერებულ კონტროლს.

მაგალითად, თქვენ მოელაპარაკეთ შვილს, რომ ახლა ის არის პასუხისმგებელი საკუთრი ოთახის წესრიგსა და სისუფთავეზე. ამ დროს კი კვლავ განუწყვეტლივ ამოწმებთ მისი ოთახის სისუფთავეს და თუ რამე არ მოგეწონათ თავად ალაგებთ მის ნაცვლად, ან შვილს აიძულებთ უკეთ დაალაგოს ოთახი.

ახლა წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ ქოთანში ყვავილი ჩარგეთ და ყოველდღე მიწიდან თხრით მას, რათა შეამოწმოთ, თუ როგორ იზრდება ის, აქვს თუ არა მას ფესვები წესრიგში.

ეს სიტუაცია ძალიან ჰგავს თქვენსას. იმისათვის, რომ ჩამოყალიბდეს პასუხისმგებლობის გრძნობა, მეპატრონის ინსტინქტი, საჭიროა დრო!

რა ვქნათ?

თუ თქვენ გადაწყვიტეთ ბავშვისთვის რაიმე საქმის მინდობა, ეს აუცილებლად სრულად უნდა გააკეთოთ! ეს საჭიროა იმისთვის, რომ ბავშვი გახდეს უფრო სერიოზული. ის მხოლოდ მაშინ იწყებს ზრდას, როდესაც მას გამუდმებით აღარ აკონტროლებენ. შედეგად, ბავშვს გაუჩნდება სურვილი თავად დაიცვას სისუფთავე და წესრიგი.

მხოლოდ იმ შემთხვევაში არის შესაძლებელი ჩარევა და დახმარების გაწევა, თუ ბავშვს არ გააჩნია შესაბამისი ცოდნა ან უნარ-ჩვევა; ასევე, რაიმე მატერიალური ნივთი. მაგალითად, შესაძლებელია, დავეხმაროთ ბავშვს იმით, რომ ვუყიდოთ ლამაზი ყუთი, რომელშიც ხალისით ჩაალაგებს საკუთარ ნივთებს, სათამაშოებს. და უმჯობესია ამ ყუთის შესაძენად ბავშვიც თან წაიყვანოთ! და თუ ბავშვი საკმარისად დიდია, მიეცით მას არჩევნის უფლება.

ვფიქრობ, არავისთვისაა უცხო ის ფაქტი, რომ სასკოლო ცხოვრების ყოველ ეტაპზე ვაწყდებით სირთულეებს, რომლებიც კონკრეტული პერიოდისთვის არის დამახასიათებელი და რომელთა გადალახვის გარეშე შესაძლოა სერიოზული პრობლემების წინაშე აღმოვჩნდეთ. სირთულეების თვალსაზრისით ერთ-ერთ გამორჩეულ პერიოდად ითვლება მეოთხედან მეხუთე კლასში გადასვლის პერიოდი. ალბათ შემთხვევითი არ არის, რომ სასკოლო ცხოვრების ამ მონაკვეთს პირველკლასელთა სკოლასთან ადაპტაციის პერიოდს ადარებენ. არცთუ იშვიათია შემთხვევა, როცა სექტემბერში მეხუთე კლასებში შესული პედაგოგები უკმაყოფილებას გამოთქვამენ და საყვედურებით ავსებენ ამ კლასებში მომუშავე დაწყებითი კლასების მასწავლებლებს იმის გამო, რომ მათი „ნაქები“ და „საამაყო“ მოსწავლეები კონკრეტული ეტაპისთვის საჭირო ცოდნასა და უნარებს ვერ ამჟღავნებენ. ხშირად მშობლებიც ვერ მალავენ უკმაყოფილებას და უკვირთ, რატომ აღმოჩნდა ასე მოულოდნელად მათი „მოწინავე“ შვილი „ჩამორჩენილ“ მოსწავლეთა რიგებში.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ბევრი მშობლისა და პედაგოგისთვის საინტერესო იქნება იმის გაგება, რა ხდება სასკოლო ცხოვრების ამ ეტაპზე ისეთი, რაც ბავშვებში სერიოზულ ცვლილებებს განაპირობებს.

მეოთხედან მეხუთე კლასში გადასვლა სრულიად ახალი საფეხურია ბავშვის ცხოვრებაში. მისთვის ადვილი არ არის ამ პერიოდში მომხდარ ცვლილებებთან შეგუება:

• იმ მასწავლებლების ნაცვლად, რომლებთანაც ბავშვს ოთხი წლის განმავლობაში ჰქონდა ურთიერთობა, რომლებსაც ასე თუ ისე შეეგუა, რომელთა მოთხოვნებიც შეისწავლა და რომლებიც მისთვის ახლობელი ადამიანები გახდნენ, კლასში სრულიად უცხო პედაგოგები შემოდიან. თითოეული მათგანი საკუთარ წესებს აწესებს, საკუთარ მოთხოვნებს უყენებს ბავშვს, თავისებურად ხსნის გაკვეთილს. ამასთან ერთად, თუ დაწყებით კლასებში მასწავლებელმა უკვე კარგად იცოდა თავისი აღსაზრდელების შესაძლებლობები, მათი ძლიერი და სუსტი მხარეები და სასწავლო პროცესშიც ითვალისწინებდა ყოველივე ამას, მეხუთე კლასში ახლად შესულ პედაგოგს გარკვეული დრო სჭირდება თითოეული ბავშვის შესასწავლად და საჭირო ინფორმაციის მოსაპოვებლად. თავად მოზარდს კი ამ პერიოდში შესაძლოა ერიდებოდეს საგაკვეთილი პროცესში უცხო მასწავლებლისთვის კითხვების დასმა და მიწოდებული ინფორმაციის დაზუსტება იმის შიშით, რომ თანაკლასელთა შორის სულელად არ გამოჩნდეს.
• მეხუთე კლასიდან მოყოლებული, ახალი ცოდნის მიღება და პედაგოგისგან ქების დამსახურება ბავშვისთვის ისეთი დიდი ღირებულების მატარებელი უკვე აღარ არის, როგორიც დაწყებით კლასებში იყო. თანდათან სუსტდება უფროსების – მშობლებისა და მასწავლებლების გავლენა. სამაგიეროდ ძლიერდება თანატოლთა გავლენა. ბავშვი ხედავს, რომ თანაკლასელთა შორის სასურველი ადგილის დამკვიდრებაში კარგად სწავლა და უფროსებისგან ქების დამსახურება უკვე დიდად ვეღარ ეხმარება. ჯგუფში ხშირად ისეთი მოსწავლეები ხდებიან ლიდერები, რომლებსაც შეუძლიათ, უფრო მეტის უფლება მისცენ საკუთარ თავს, ვიდრე სხვა ბავშვებმა – შეეპასუხონ მასწავლებელს, პროტესტი გამოხატონ მისი გადაწყვეტილების მიმართ, „დაიცვან“ თანაკლასელი, რომელსაც მასწავლებელი მუდმივად საყვედურობს და, მისი აზრით, უსამართლოდ ეპყრობა. ამიტომ არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ თანატოლებთან ურთიერთობა და მათ შორის ღირსეული ადგილის დამკვიდრება ბავშვისთვის ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი და ღირებულია, ვიდრე კარგად სწავლა. როგორც მეხუთეკლასელმა ნიკამ ერთხელ ჩვენთან საუბარში აღნიშნა, სწავლა კი არ არის მათთვის მთავარი, არამედ ურთიერთობა, განსაკუთრებით – თანატოლებთან ურთიერთობა. „თუ ჩემი თანაკლასელები პატივს არ მცემენ, ჩემს აზრს არაფრად ჩააგდებენ, ჩემთან მეგობრობის სურვილი არ ექნებათ და ჯგუფიდან გამრიყავენ, სწავლაზე ვეღარ ვიფიქრებ“, – გამოგვიცხადა უფროსების შენიშვნებით და საყვედურებით შეწუხებულმა ბიჭუნამ.
• არცთუ იშვიათად მეხუთეკლასელის სასწავლო საქმიანობასა და აკადემიურ მოსწრებაზე სოციალურ ფაქტორებთან ერთად გავლენას ახდენს ინტელექტუალური ფუნქციების არასათანადო განვითარება. აზროვნების ის ფორმები, ხერხები და საშუალებები, რომლებიც დაწყებით კლასებში წარმატების საშუალებას აძლევდა ბავშვს, მეხუთე კლასში უკვე აღარ არის საკმარისი. იზრდება შესასწავლი საგნების რაოდენობა და, აქედან გამომდინარე, იმ ინფორმაციის მოცულობაც, რომელიც ბავშვმა მეხსიერებაში უნდა შემოინახოს. თუ დამახსოვრების უნარმა თვისებრივი ცვლილება არ განიცადა, მოსწავლეს გაზრდილი დატვირთვისთვის თავის გართმევა გაუჭირდება. ასეთ დროს ზოგი ზუთხვას იწყებს, ზოგი კი თავს ანებებს სწავლას, რადგანაც ყველაფრის დამახსოვრებას ვერ ახერხებს. თუმცა შესაძლებელია, თვისებრივად გავზარდოთ დამახსოვრების ეფექტურობა, თუ მეხსიერება ფუნქციონირებისას მჭიდროდ დაუკავშირდება აზროვნებას. ამ შემთხვევაში დამახსოვრებას წინ უსწრებს ანალიზი, რომლის პროცესშიც ხდება მიღებული ინფორმაციის სტრუქტურირება, სქემებით გამოხატვა, შედეგად კი მეხსიერების დატვირთვა მკვეთრად მცირდება. ამის წყალობით ბავშვს უწევს არა დიდი მოცულობის ტექსტების, არამედ გეგმის რამდენიმე პუნქტის ან ლოგიკური სქემის დამახსოვრება. გააზრებული, სტრუქტურირებული ინფორმაცია არ იკარგება, კარგად ინახება მეხსიერებაში და საჭიროების შემთხვევაში ადვილია მისი გახსენება და გამოყენება. თუ დაწყებით კლასებში ბავშვი მიწოდებული ინფორმაციის მხოლოდ დამახსოვრებაზეა ორიენტირებული, რადგან მისთვის ეს სავსებით საკმარისია სასწავლო პროცესში წარმატების მისაღწევად, მეხუთე კლასიდან ის შესაძლოა სერიოზულ პრობლემებს შეეჯახოს.

რეკომენდაციები მეოთხედან მეხუთე კლასში გადასვლისას მოსალოდნელი პრობლემების თავიდან ასაცილებლად:

• კარგი იქნება, თუ მეხუთეკლასელებთან შეხვედრისთვის მომზადებას ადრევე დავიწყებთ. ჯერ კიდევ მეოთხე კლასში სწავლის პერიოდში, სასწავლო წლის ბოლოს, ბავშვები უნდა გაეცნონ მომავალ კლასის ხელმძღვანელს. ეს მათ საგრძნობლად გაუადვილებს საადაპტაციო პერიოდს.
• სირთულეების თავიდან აცილების ძალიან კარგი საშუალებაა ბავშვის უპირობო მიღება, მიუხედავად იმ მარცხისა, რომელსაც უკვე შეეჯახა ან შეიძლება მომავალში შეხვდეს.
• მოვერიდოთ ბავშვის კრიტიკას, საყვედურებს, განსაკუთრებით – სხვების, მეტადრე – თანაკლასელების, მეგობრების თანდასწრებით.
• გავითვალისწინოთ ბავშვის ტემპერამენტის და ხასიათის ტიპი სასკოლო ცხოვრებაში მომხდარ ცვლილებებთან შეგუების პროცესში. ნელი და ნაკლებად კომუნიკაბელური ბავშვები რთულად ეგუებიან შეცვლილ გარემოს და სწრაფად კარგავენ ინტერესს მის მიმართ, როცა გრძნობენ, რომ უფროსებსა და თანატოლებს მათი არ ესმით.
• ჯერ კიდევ დაწყებითი კლასებიდან ვიზრუნოთ ბავშვისთვის მაღალი დონის სააზროვნო უნარების განვითარებაზე. თუ ამ პერიოდში მოსწავლე მიწოდებული ინფორმაციის უბრალო დამახსოვრებაზეა ორიენტირებული და არ ცდილობს მოვლენებისა და ფაქტების გაანალიზებას, თუნდაც ასაკისთვის შესაფერის დონეზე, მეხუთე კლასიდან ის აუცილებლად შეეჯახება სირთულეებს სასწავლო პროცესში.
• მივცეთ ბავშვს დამოუკიდებლად მოქმედების საშუალება, ყოველ ნაბიჯს ნუ გავუკონტროლებთ.
• ხელი შევუწყოთ ბავშვისთვის დამოუკიდებელი აზროვნების უნარის განვითარებას. მაშინაც კი, როცა ყველა ინტელექტუალური ოპერაცია ჩამოყალიბებულია, ბავშვის აზროვნება შეიძლება არასრულფასოვანი დარჩეს, თუ მას არ შეუძლია ამ ოპერაციებით სარგებლობა, რადგან მზამზარეული ინსტრუქციებით მოქმედებს და დამოუკიდებლად აზროვნების საჭიროებას არ განიცდის.

დაბოლოს, ნუ დაგვავიწყდება, რომ პრობლემების თავიდან აცილება გაცილებით იოლია, ვიდრე გამოსწორება. მით უმეტეს, რომ კორექციული მუშაობა ყოველთვის არ იძლევა სასურველ შედეგს.

ეს არის გამოძახილი საბავშვო ლიტერატურაზე შექმნილი, სტატიისა  ჟურნალში (https://mastsavlebeli.ge/?p=4641 )

საბავშვო ლექსზე ისე ვერ იფიქრებ ადამიანი, მანამდე, ზოგადად, საბავშვო ლიტერატურაზე თუ არ გიფიქრია. მეც, პირველ რიგში, ამ უკანასკნელით დავიწყებ.

საბავშვო ლიტერატურაზე საუბარი, მისი საჭიროების ანალიზი, პროფესიულ წრეებში სჯა-ბაასი რა სიხშირითა და ხარისხით ხდება, ამას ჩემ მიერ ერთგვარ ეპიგრაფად წამძღვარებული ბლოგის მოწონების, გაზიარებისა და კომენტარის რაოდენობაც ააშკარავებს – 0. ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვან თემატიკას, რომელიც განსაკუთრებული ყურადღების საგნად მიმაჩნია თანამედროვე ქართული ლიტერატურული პროცესის გათვალისწინებით, ფაქტობრივად, განმსჯელ-შემფასებელი არ ჰყავს. და თუ ჰყავს, ისიც ალაგ-ალაგ და მეჩხერად. პრობლემა არახალია, საბავშვო ლიტერატურა თითქმის ნახევარი საუკუნის განმავლობაში ე.წ. დიდი / სადიდო, კლასიკური ლიტერატურის დამატებად მოიაზრებოდა. ამ დამოკიდებულების პირველ გამონაკლისებად არჩილ სულაკაური და მაყვალა მრევლიშვილი გვევლინებიან, რომელთა შემოქმედებასაც ვერ აუარა გვერდი საბჭოთა ლიტერატურულმა კრიტიკამ და შედეგად 1971 და 1973 წელს ავტორები შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემიის ლაურეატები გახდნენ. მას შემდეგ ესტაფეტა 60-იანელ საბავშვო ავტორთა თაობამ გადაიბარა ღირსეულად შეცვალა ძველი თაობა (მარიჯანი, ლიდია მეგრელიძე, გიორგი კაჭახიძე, გიორგი ქუჩიშვილი და სხვა) და დატოვა სერიოზული მემკვიდრეობა – საინტერესო მხატვრული სახეები, პერსონაჟთა ტიპები, საფუძვლიანად დამუშავებული თემები. თუ საბავშვო პოეზიას შევეხებით, მათს სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ  აბსოლუტურად ახალ სიმაღლეზე აიყვანეს საბავშვო ლექსი, რომლის განვითარების ხაზი ასე წარმომიდგენია: იაკობი, აკაკი –  შიო მღვიმელი  – მაყვალა მრევლიშვილი. მე-19 საუკუნეში სწორედ იაკობ გოგებაშვილის მიერ დაისვა პირველად საკითხი საბავშვო ლიტერატურის საგანგებოდ შექმნისა, სწორედ მან დარაზმა თავისი თანამედროვე ავტორები საბავშვო ლექსების საწერად. შიო მღვიმელის(ქუჩუკაშვილი) როლი იმ მხრივ არის განუზომელი, რომ იგი პირველი ავტორია, რომელმაც მხოლოდ საბავშვო ლიტერატურის, საბავშვო ლექსების შექმნა დაისახა მიზნად და წარმატებითაც გაართვა თავი. რაც შეეხება მაყვალა მრევლიშვილს, 60-იანელთა თაობის ყველა საბავშვო ავტორი მის მემკვიდრედ უნდა მივიჩნიოთ და თამამად შეიძლება დავასახელოთ პირველ საბავშვო პოეტ კლასიკოსად. მის შემოქმედებაში პირველად იშლება თემატური მრავალფეროვნება, იგია უცხოური საბავშვო ლექსების პირველი მთარგმნელი ქართულ ენაზე. მაყვალა მრევლიშვილის დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს ისიც, რომ მან მოახერხა ხარკის გარეშე ემსახურა ბავშვებისათვის და არ შეესაღებინა საბჭოთა ყალბი სულისკვეთებით გაჟღენთილი ლექსები.

გავიდა წლები, 60-იანელთა თაობის შემოქმედებაც უკვე საბავშვო პოეზიის კლასიკად იქცა. რა მდგომარეობა გვაქვს ახლა ? რა თქმა უნდა, საბავშვო ლექსები იწერება, ავტორებს უწყობენ შეხვედრებს საბავშვო ბაღებსა თუ სკოლებში, სხვადასხვა ფორუმსა და ვებგვერდზე უხვად შევხვდებით ძველი და თანამედროვე ავტორების ლექსებს, ასევე,  – საბავშვო ლექსებს დედაზე, სამშობლოზე, გაზაფხულზე, მეგობრობაზე და ვინ მოთვლის კიდევ რაზე. თუმცა, ვცადოთ და საძიებელ ველში ჩავწეროთ ქართული საბავშვო ლექსი, საბავშვო ლექსი, საბავშვო პოეზია, ან ამ შინაარსის ნებისმიერი კომბინაცია და ინტერპრეტაცია. წამლად რომ გვინდოდეს, ვერც კრიტიკულ წერილს, ვერც სტატიას, ვერც რეცენზიას და ვერც ბევრ სხვას ვერ მივაგნებთ. თუ მაინცდამაინც, შეიძლება გადავაწყდეთ გრიგოლ აბაშიძის ოდინდელ სტატიას საბავშვო ლიტერატურაზე https://litklubi.ge/biblioteka/view-nawarmoebi.php?id=15510 . სხვადასხვა ფორუმზე ვიწრო წრეში კომენტარებად წარმოდგენილი შეფასებები ვერ შველის საქმეს, ვერც პოეტებთან შეხვედრებზე ტაშის გრიალი და სხაპასხუპით წარმოთქმული ლექსები ვერაა დიდი ბედენა. ქართული საბავშვო ლექსით და, ზოგადად, ლიტერატურით არავინ ინტერესდება, არავინ წერს, არავინ იწონებს ან იწუნებს, არავინ მსჯელობს. არადა, ეპოქა იცვლება, დრო იცვლება, სოციუმი იცვლება და საბავშვო ლექსებიც აუცილებლად შეიცვლება. ფუტკრისა და დათუნიას, კურდღლისა და კომბოსტო-სტაფილოს, ციყვისა და თხილ-კაკლის თემატიკა, საკმაოდ მდიდარი ქართული საბავშვო პოეზიის პირობებში, უკვე მრავლად დასურათხატდა. სხვა სახეები, ახალი თემები, ახალი მხატვრული ტიპები უნდა იქმნებოდეს ახალი თაობისთვის. ნუთუ არავის აინტერესებს, არავის ანაღვლებს ნახოს, როგორ შეიცვალა თანამედროვე საბავშვო ლექსი ან შეიცვალა კი?! თუნდაც იმის გარკვევა მაინცაა საჭირო, წერენ ახლანდელი საბავშვო პოეტები „ისევე, როგორც დიდებისათვის, ოღონდ უკეთ“ თუ არა?

სამწუხაროდ, ეს შეკითხვები დღესდღეობით რიტორიკულია, ვისურვოთ უკეთესი ხვალინდელი დღე.

თარო პირობითია, წარმოსახვითი. წიგნები პირდაპირ იატაკზე აწყვია, უფრო სწორად, განიერ ფიცარზე კედლის გასწვრივ. მოკლედ, იატაკი, ფიცარი და მერე წიგნებია. ესენი წაკითხული მაქვს, ზოგიერთი – არაერთხელ. წაუკითხავები დაბალი მაგიდის მარცხენა კუთხეში მაღალ კოშკად აღმართულა. მათთან ახლოს გავლა-გამოვლაც კი მიხარია – ზაფხულის ბოლომდე არაფერი მომაკლდება.

ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი წერილები ალალბედზე გადავშალე და კარგა ხანს ფეხზე მდგარმა ვიკითხე, ზუსტად ამ დაბალ მაგიდასთან. ყველაფერი უნდა დავივიწყო, რაც აქამდე ვიცოდი და თავიდან უნდა შევიყვარო, მისი სახის თითოეული ნაკვთი კიდევ ერთხელ უნდა დავხატო წარმოსახვით. ხმის გაგონებაც უნდა ვცადო. „კიდეც ვტანცაობ“, – ვკითხულობ და ვხედავ. „ჩემი აქ დარჩომა სიზარმაცეში არ ჩამომართოთ. ღმერთმა დამიფაროს! ეგ თვისება სხვისიც მეჯავრება. ჭეშმარიტად არა, ზარმაცი არა ვარ, მაგრამ რა ვქნა, რა გაეწყობა სოფლის ბრუნვას… მახლას!“ – ვკითხულობ და მესმის.

ორასი წელი ხელის ერთი აქნევით ქრება. სკოლის წლებში შექმნილი წარმოდგენა ქვიშაზე ხმელი წკირით დახატული სურათივით იშლება – ქარს მიაქვს ფიქრთ გასართველად განმარტოებული, წარბშეკრული პოეტის ხატება. მის თვალს და ყურს არაფერი გამოეპარება, ქვეყნის ჭორები პირველმა უნდა გაიგოს, ნაჩხუბარი ცოლ-ქმარი შეარიგოს, ბიძამისს სიტყვა გადაუკრას ძველ გატაცებაზე („ბ[ეზა]კის ცოლი […] მუხრავანიდგან გადმოვიდა, ამ ზაფხულს იქ იდგა უქმროდ. არ გინდა, რომ ერთს საათს მაგ მთებში გამომძვრალიყავ და მუხრავანში, იმის ოთახში შუაღამისას დაბადებულიყავ?“), იბუზღუნოს, ქალები ზონრებს რატომ არ მიქსოვენო („ახალ დანიშნულს თუ პატარძალს სოფიოს მოახსენე, თუ შეგხვდეს: ჩემი ზონარი რა უყო? ქმარი არას დაუშლის. მეორე სოფიოსაც უთხარ, ჩქარა გამიკეთოს. ვინც მე ზონარს მომიქსოვს, აეგრე ჩქარა გათხოვდება!“).

უნდა დავხურო და თავიდან დავიწყო. ესეც უნდა დავივიწყო, რაც ამწუთას წავიკითხე. კიდევ ერთხელ გავაცოცხლებ, მკლავს გამოვდებ, ყურს ტუჩებთან მივუტან.

მეორე წიგნი, რომელსაც თვალი დავადგი, ვ. გ. ზებალდის „ემიგრანტებია“. როცა ამ მწერლის კითხვას ვიწყებ, სამყაროში მყისვე ყველაფერი საკუთარ ადგილას აღმოჩნდება ხოლმე, წესრიგი ხილული და ხელშესახები ხდება. არ არსებობს ქაოსი, რომლისთვის ფორმის მიცემაც მწერალს არ შეეძლოს. მხიბლავს მისი მოზომილი სიჯიუტე – აუჩქარებლად მიუყვება არჩეულ გზას, გზისპირებზე ყველა მოძრაობას ამჩნევს, გაფაჩუნებას, უმნიშვნელო რხევას, პეპლის მოფარფატე ფრთებს. და ყოველი მისი დაკვირვება მეტისმეტად საგულისხმოა. თვალს და ხელს შუა იქსოვება ტექსტის ბადისებრი ქსოვილი – ძალდაუტანებლად, ოსტატის მოუღლელი, შრომას ნაჩვევი თითებით: „სახლი შოტლანდიური ნაძვებითა და ურთხმლებით გარშემორტყმული სასაფლაოს ახლოს, ერთ წყნარ ქუჩაზე იდგა. გარეშე თვალისგან მას კაცის სიმაღლე გალავანი და ერთმანეთში გადახლართული ღვიისა და ლუზიტანიური დაფნის ბუჩქები იცავდა. სახლისკენ მიმავალ ფართო ქუჩაზე დავეშვით და მოხრეშილი მოედანი გავიარეთ. ხელმარჯვნივ, საჯინიბოებისა და ფარდულების უკან, შემოდგომის უღრუბლო ცის ფონზე წიფლის ხეივანს დაინახავდით, სადაც ყვავები ბინადრობდნენ, მაგრამ ახლა, ამ ნაშუადღევს, იქაურობა მიეტოვებინათ და მათი ბუდეები, ფოთლებქვეშ, რომლებსაც დროდადრო სიო არხევდა, შავ წერტილებად მოჩანდა“.

ეს ზებალდია. ზელიტერატურა.

მესამე წიგნი კი ავგუსტ სტრინდბერგის რომანი და პიესებია – სხვა ეპოქის, სხვა სამყაროს ზმანებები და თავსატეხები. მიყვარს ის ქვეყანა, რომლის ამბავსაც მისი გმირები ხან ხმამაღლა, ხან კი მხოლოდ თვალებით ჰყვებიან – მენატრება, მოგონებებში სხვადასხვა სახით წარმომიდგება. შვედური ტოპონიმები, შვედური გვარ-სახელები, დამარილებული ქაშაყი და ახლად მოხარშული კარტოფილი, ყავის მძაფრი სუნი სამზარეულოში… მწერლის მხარდამხარ სიარული ზოგჯერ წყალსა და ზოგჯერ ხმელზე, გარინდება, მერე ისევ ნაბიჯის აჩქარება. „მომდევნო დილას ყველა ვედრო მწვანე საღებავით გადაღება და შავი კანტითა და თეთრი გულებით მოხატა“, – თვალში მოხვედრილი ფრაზა. არ ვიცი, ვინ გაისარჯა. ზუსტად ვიცი, სად შეიძლება ასეთი ნივთების პოვნა. რომანი „ჰემსელები“, პიესა „ფრეკენ ჟული“, რომელიც სამეფო უბნის თეატრმა დაუვიწყარ სანახაობად აქცია, „მასზე ძლიერი“, „ზმანება“. აქამდეც უნდა წამეკითხა, მაგრამ მწამს, რომ წიგნები ყველაზე სწორ დროს ჩნდებიან ჩვენს სასთუმალთან.

ასე იწყება ზაფხული – ერთი ისტორიიდან მეორეში გადასვლით, წერილებით, დრამატიზმით, საუკუნიდან საუკუნეში მოგზაურობით, გზისპირას შესვენებითა და ბალახის ღერზე აცოცებულ მწერზე დაკვირვებით, ფიორდებით, მორუხო ციდან წამოსული წვიმის წვეთებით, ცნობისმოყვარეობით, მოლოდინით.

ტიბეტი (ტიბეტურად: ბოდ, ჩინურად: სი-ძაან) ავტონომიური რეგიონი, ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის შემადგენლობაში, დღემდე ყველასათვის უცნობი, შორეული და საიდუმლოებით მოცული ადგილია.

…და მაინც რატომ იპყრობს დღემდე ეს ადგილი დასავლეთის თუ აღმოსავლეთის ყურადღებას? რატომ იზიდავს იგი ადამიანებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან თუ კულტურიდან? ალბათ ნებისმიერ თქვენგანს, ერთხელ მაინც გაუგონია მეგობრებისგან ან თვითონვე უოცნებია, ტიბეტში მოგზაურობაზე. დიახ, ეს იდეა ხშირად ჩნდება საუბრებისას, მაგრამ რეალურ ცხოვრებაში, ამ მოგზაურობაში „მეოცნებეთა“ მხოლოდ მცირე ნაწილი მიდის.  ტიბეტისადმი მაგნეტიზმის პირველი მიზეზი, ალბათ მისი ძნელად მისადგომობაა ჩინელებისთვისაც კი და შესაბამისად, ხელუხლებელია – მას ნაკლებად შეეხო დღევანდელი ცივილიზაციის „სიკეთეები“. დღეს, უამრავ ახალგაზრდა ჩინელს სურს „მსოფლიოს სახურავზე“ ველოსიპედით ან ავტობუსით მოგზაურობა, მაგრამ ამას მხოლოდ ერთეულები ახერხებენ. მოგზაურთა უმეტესობა აღნიშნავს ადგილობრივების გულწრფელ კეთილგანწყობას უცხოელებისადმი – ეს ალბათ იმიტომ  რომ ტიბეტში არც ისე ბევრი მოგზაურია. გარდა ამისა, ტიბეტელების რწმენა ადამიანებისადმი კეთილგანწყობას და სიკეთეს ქადაგებს. მიუხედავად ამისა და ტიბეტის სხვა საოცრებებისა, ეს ადგილი კვლავ რჩება დედამიწის „ტერა ინკოგნიტად“ (ლათ. უცნობი მიწა ). ამიტომაც, გადავწყვიტეთ მოკლედ მოგითხროთ განათლების სისტემაზე ტიბეტში, მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო და უცნაურ მხარეში…

ტიბეტში, 2000 წელს, წერა-კითხვის ცოდნის დონე 42%-ს შეადგენდა და იგი ყველაზე დაბალი იყო ჩინეთის მასშტაბით. ეს რიცხვი, 1950 წელს 95% გახლდათ…

განათლების მდგომარეობა ტიბეტში

ტიბეტელების უმეტესობას, განათლების სიმცირის გამო, სიღარიბეში უწევს ცხოვრება. გაკვირვებას იწვევს ადამიანების ის რაოდენობა, რომლებმაც არ იციან წერა-კითხვა, ჩინურად საუბარი ან ელემენტარული არითმეტიკა. ტიბეტელები, რომლებიც ბაზარში მუშაობენ, ხშირად დამოკიდებულნი არიან შუამავლებზე, უმეტესად მაჰმადიან ჰუის ხალხის წარმომადგენლებზე, რომლებიც მათ მაგივრად ესაუბრებიან მყიდველს და მათთვის ანგარიშობენ, წონიან თუ ყიდიან ტიბეტელების წარმოებულ პროდუქციას.

ტიბეტელი ბავშვების მხოლოდ 78% დადის დაწყებით სკოლებში და მხოლოდ 35% აგრძელებს სწავლას ე.წ. „შუა საფეხურის“ სკოლაში. ამავე დროს, უღარიბესი ოჯახებიც კი აცნობიერებენ რომ სასკოლო განათლება აუცილებელია მათი ბავშვებისთვის, თუმცა სკოლების სიმცირე და ბავშვების ჩართულობის აუცილებლობა სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში, საგრძნობლად ზღუდავს განათლებას. შედეგად, ტიბეტში ცოტამ თუ იცის კითხვა და წერა.

კომუნისტურმა ჩინეთმა, წლების განმავლობაში საგრძნობლად გააუმჯობესა განათლების მდგომარეობა ჩინეთის ამ შორეულ და ძნელად მისადგომ მხარეში – აშენდა ასობით სკოლა. ჩინეთის მიერ ტიბეტის ოკუპაციამდე, ამ მხარეში მხოლოდ რამდენიმე საერო (არარელიგიური) სკოლა არსებობდა და მხოლოდ მოსახლეობის ძალიან მცირე ნაწილი იღებდა რაიმე სახის განათლებას.

ჩინეთის ოფიციალური წყაროების ამ პერიოდს შემდეგნაირად აღწერდნენ: „განათლება, ტიბეტელებით დასახლებულ ტერიტორიებზე, მონოპოლიზირებული აქვთ მონასტრებს. დიდ ეპარქიებში, ზოგიერთ ლამას, რომლებმაც წერა და კითხვა იციან და ჩაბარებული აქვთ ბუდისტური კატექიზმო, ენიჭებათ გეშის წოდება (თეოლოგიის დოქტორის წოდება) და განათლების სისტემას სწორედ ისინი განაგებენ. სხვებს, გარკვეული სწავლების შემდეგ, უფლება ეძლევათ  ოფიციალური რელიგიური პირები გახდნენ და უხელმძღვანელონ რელიგიურ რიტუალებს.“

ტიბეტის უდიდესი ნაწილი, დახურულია დაასვლელი მეცნიერებისა და მკვლევრებისთვის. ხშირად, ასევე ხელმიუწვდომელია ჩინელი მკვლევრების ნაშრომებიც ტიბეტის შესახებ.

ტიბეტის განათლების სისტემის მოდერნიზაცია

„ასოშიეიტიდ პრესის“ კორესპონდენტი, ტიმ სალივანი წერს: „ტიბეტურ კულტურაში, ცვლილებები, როგორც წესი მყინვარის მოძრაობის სიჩქარით ხდება. მსოფლიოსგან იზოლირებული, ჰიმალაის მასივის მაღალმთიან ზეგანზე განლაგებული უზარმაზარი ტერიტორია, მკაცრად იყო დახურული ნებისმიერი უცხოელისთვის და დიდი ხნის განმავლობაში,  მოდერნიზაციას მცირე მნიშვნელობას ანიჭებდა. განათლება  თითქმის მთლიანად იყო მონოპოლიზებული  სამონასტრო განათლების მიერ. მაგია და მისტიციზმი იყო – და კვლავ არის  – ტიბეტელთა ცხოვრების  შემადგენელი მნიშვნელოვანი ნაწილი. ახალი ტექნოლოგიები წარმოადგენდა საშიშ მოვლენას ტიბეტელებისთვის: აკრძალული იყო სათვალის ხმარება მე-20 საუკუნის შუა წლებამდე. დღეს, მდგომარეობა  შეცვლილია. დღევანდელი დალაი ლამას, ტენცინ გიცოს (Tenzin Gyatso) მეცადინეობით, რომელიც თავის მხრივ დღევანდელი სასკოლო სიტემის მკვეთრი ოპონენტია, ტიბეტელი ბერებისთვის (რომლებიც ტიბეტური კულტურის ქვაკუთხედს წარმოადგენენ) დაინერგა სამეცნიერო განათლების რიგი პროგრამები.

ამასობაში, ტიბეტური კულტურა, სახიფათო გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდა. ეთნიკური ჩინელები (ჩინ. ჰან), სამთავრობო სუბსიდიების მხარდაჭერით ტიბეტელებზე მეტნი არიან ტიბეტის ავტონომიურ ოლქში. ნელ-ნელა კვდება ტრადიციული ტიბეტური მესაქონლეობაც, – ქალაქებში საცხოვრებლად გადმოსული ტიბეტელების რაოდენობა იზრდება. ახალგაზრდა ტიბეტელი უკვე ჩინურისა და ტიბეტურის ნაზავ  ახალ დიალექტზე ლაპარაკობს. ამის ფონზე დალაი ლამა – ადამიანი, რომელიც უმეტესად მონარქიულ იზოლაციაში გაიზარდა, ცდილობს მოდერნიზაციასთან ერთად, იპოვოს ტიბეტელებისთვის  გამოსავალი, რომელიც მათ, თანამედროვე სამყაროში, ტრადიციული კულტურისა და ტიბეტური ცხოვრების წესის შენარჩუნებაში  შეუწყობს ხელს. მიუხედავად კრიტიკული დამოკიდებულებისა, დალაი ლამა მხარს უჭერს თანამედროვე სასკოლო განათლების გავრცელებას დევნილობაში მცხოვრები ტიბეტელი ბავშვებისათვის; სთავაზობს ახალგაზრდა ტიბეტელებს სხვადასხვა სახის დასაქმების პროგრამებს.

სამონასტრო განათლება ტიბეტში

დღეს, ტრადიციული სამონასტრო სკოლები მოსწავლეებს სთავაზობენ როგორც რელიგიურ სწავლებას, ისე – წერა-კითხვის და სამეცნიერო დისციპლინების, მათემატიკის სწავლებას, სხვადასხვა ხელობის დაუფლებას და თანამედროვე სამყაროს მორგებულ პროფესიებს. ჩვეულებრივ, გაკვეთილებსა და ფორმალურ ინსტრუქტაჟს ტიბეტურ მონასტრებში იქაური ბერები, დგე-ბშეები ატარებენ. სკოლაში შესვლის შემდეგ, ახალგაზრდა მორჩილები ჯგუფებად იყოფიან და ათ წელიწადს ბუდისტური ტექსტების დაზეპირებაში, სხვადასხვა თემებზე დებატებში, ცერემონიების ჩატარების წესების სწავლასა და შესაბამის დისციპლინებში გამოცდების ჩაბარებაში ატარებენ. სპეციალური სასწავლო კურსია  განსაზღვრული წინასწარმეტყველების, მედიუმებისა და შემლოცველებისთვის.

ერთმა ტიბეტელმა მასწავლებელმა ჟურნალ ნეიშენალ ჯეოგრაფიკის  ჟურნალისტს  განუცხადა:  „ იმ მრავალი მიზეზისგან, რის გამოც ტიბეტი ასე ჩამორჩენილია დღევანდელობას,  ერთერთი გახლავთ ის, რომ მონასტრებში ძალიან ბევრი მამაკაცი სწავლობს და ისინი არ მონაწილეობენ მხარის განვითარებაში. მე მუდმივად, დაჟინებით ვურჩევ მშობლებს, განათლების მისაღებად ბავშვები მონსტრების ნაცვლად, სკოლებში გააგზავნონ. სხვაგვარად, ეკონომიკა არ განვითარდება და ჩვენ ვერასდროს შევძლებთ ეკონომიკურად კონკურენტუნარიანები გავხდეთ.“

ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, საჭიროა ბიჭებს ნებისმიერ ასაკში შეეძლოთ მონასტერში სწავლა, მაგრამ მონასტრებმა მათ  ჩინეთის სახელმწიფო სასკოლო პროგრამის მიხედვითაც უნდა ასწავლონ. ტიბეტური ოჯახები, დღეს მონასტრებს დაახლოებით 30 აშშ დოლარის ეკვივალენტურ თანხას უხდიან, რათა მათ ბავშვებს (ბიჭებსა და გოგონებს) ასწავლონ ტიბეტური, ჩინური, ინგლისური ენები  და მათემატიკა.“

სკოლები ტიბეტში

ტიბეტის სასკოლო სიტემა ჩინელებმა თითქმის ცარიელ ადგილას შექმნეს. 1951 წელს, ტიბეტში საჯარო სკოლები არ არსებობდა. 1999 წლისთვის, სკოლების რაოდენობამ დაახლოებით ორი ათასიან ნიშნულს მიაღწია.

განსხვავებით ჩინეთის სკოლებისგან, ტიბეტში, საჯარო სკოლის დაწყებითი და საშუალო საფეხურები უფასოა. დამამთავრებელ კლასებში, მოსწავლეებს, სემესტრში დაახლოებით სამოცდაათი აშშ დოლარის გადახდა უწევთ და ამ ფასში საკვებიც შედის. მთავრობას დიდი ძალისხმევის გაღება უწევს, რათა დაარწმუნოს ტიბეტელები ბავშვების სასკოლო განათლების აუცილებლობაში. ტიბეტის მომთაბარე ჯგუფებს, მთავრობა ბავშვების სკოლებამდე უფასო ტრანსპორტირებას სთავაზობს.

დღეს, ბევრ ტიბეტურ ქალაქში არსებობს საჯარო სკოლები, რომლებიც უკეთ არის აღჭურვილი, ვიდრე ჩინეთის ზოგიერთ პროვინციაში. თუმცა, მდგომარეობა სრულიად განსხვავებულია ტიბეტის სასოფლო რაიონებში: სოფლებში, ბევრგან, გაკვეთილებისთვის მხოლოდ ერთი ოთახია გამოყოფილი,  ბავშვები გაკვეთილის მიმდინარეობისას ფეხზე დგანან (რადგან არ არის საკმარისი სკამები). მათ არ გააჩნიათ ფანქრები. ამ სკოლებში, სასკოლო ინვენტარისთვის თვეში ერთი დოლარია გამოყოფილი. ბევრ სოფელში, გაკვეთილები მხოლოდ იმ დროს ტარდება, როდესაც განათლების სამინისტროს ინსპექტორებს ელიან.

სამწუხაროდ, ტიბეტის საჯარო სკოლებში ხშირად შეხვდებით ტიბეტური კულტურის და რელიგიის შეურაცხყოფის მაგალითებს. ზოგიერთ სკოლაში, მოსწავლეებს აძალებენ გაიმეორონ „მე ჩინეთის მოქალაქე ვარ“, „ტიბეტი ველურების მხარეა“ და „ბუდიზმი ცრურწმენაა“

დაწყებით კლასებში მოსწავლეებს მუდმივად ამეორებინებენ 2050 წლისათვის ჩინეთის სახელმწიფოს მიზანს: „ჩვენ უნდა მივაღწიოთ თანამედროვე სოციალიზმის სისტემის გამარჯვებას…ჩვენ უნდა შევეწინააღმდეგოთ კაპიტალისტური კლასის თავისუფლებას და ჩვენ უნდა ფხიზლად ვიყოთ იმპერიალისტური შეთქმულების გამოსავლენად“.

ჩინური სკოლები ტიბეტში

ჩინეთის მთავრობამ მდიდარ  ქალაქებს დაავალა  ფინანსურად დაუჭირონ მხარი ტიბეტში სკოლების მშენებლობას. ქალაქ შიგაძეში, რომელიც ლჰასადან (ტიბეტის დედაქალაქი) ოთხი საათის სავალზეა, 2005 წელს დასრულდა ტიბეტ-შანხაის ექსპერიმენტული სკოლის მშენებლობა. სკოლის ასაგებად გაღებული ინვესტიცია 8.6 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენდა და იგი მთლიანად შანხაის მთავრობამ გაიღო. სკოლის დირექტორი, ჰუანგ იონგდონგი. სკოლაში შანხაიდან იანვრის თვეში ჩავიდა, სამწლიანი კონტრაქტით. ამ სკოლაში დღეს, დაახლოებით 1 500 ტიბეტელი მოსწავლე იღებს განათლებას.

სკოლის მთავარ დერეფანში თავმჯდომარე მაო ძე დუნის პორტრეტი კიდია. კლასებში ყველა საგანს მხოლოდ ჩინურ (მანდარინზე) ენაზე ასწავლიან, გარდა ტიბეტური ენის გაკვეთილისა. სამთავრობო საგანმანათლებლო პოლიტიკის კრიტიკოსები აღნიშნავენ, რომ ჩინელები ტიბეტში ანადგურებენ ტიბეტურ ენას და ახალგაზრდებს მალე ტიბეტურად თავისუფლად საუბარი გაუჭირდებათ. თუმცა ოფიციალური ჩინეთი დაჟინებით იმეორებს, რომ ტიბეტელებმა ჩინური კარგად უნდა ისწავლონ, თუ სურთ კონკურენტუნარიანები იყვნენ. ზოგი მოსწავლე ამას ეთანხმება.

„ჩემი საყვარელი საგანი ტიბეტური ენაა, რადგან სახლში ჩვენ ტიბეტურად ვსაუბრობთ, „მაგრამ ჩვენი სამშობლოს ენა ჩინურია, ამიტომაც ჩვენ ყველაფერს ჩინურად ვსწავლობთ“-ამბობს ცამეტი წლის გესანგ დანდა. ერთ-ერთ საკლასო ოთახში, ვიღაცამ ცარცით წითელი დროშა, ნამგალი და ურო დახატა. ნახატს ტექსტიც ჰქონდა მიწერილი: „კომუნისტური პარტიის გარეშე არ იარსებებს არც ახალი ჩინეთი და არც ახალი ტიბეტი.“

სკოლები და ენა ტიბეტში

ტიბეტის სკოლებში, თანდათანობით, ჩინური, როგორც სასწავლო ენა, ანაცვლებს ტიბეტურს, მიუხედავად კანონისა, რომელიც მიმართულია უმცირესობების ენების გადარჩენა-განვითარებისთვის. დაწყებით კლასებში, ტიბეტელ მოსწავლეებს საგნებს ძირითადად ტიბეტურ ენაზე ასწავლიან. ისინი ჩინურის სწავლას მესამე კლასიდან იწყებენ. როდესაც ბავშვები საშუალო საფეხურის სკოლაში გადადიან,  სწავლების ძირითადი ენა ჩინური ხდება. ექსპერიმენტული სკოლები, სადაც სწავლება ტიბეტურად მიმდინარეობდა – დახურეს.

ტიბეტის სკოლები, რომლებიც ორენოვანია, ერთადერთი საგანი, რომელსაც ტიბეტურად ასწავლიან, ტიბეტური ენაა. ტიბეტურად არ არსებობს სახელმძღვანელოები ისტორიაში, მათემატიკასა თუ სხვა საგნებში. გამოცდებიც მხოლოდ ჩინურად ბარდება (ზეპირი თუ წერითი). ტიბეტელმა მოსწავლემ როიტერის სააგენტოს კორესპონდენტს უამბო: „მე მსურს ადვოკატი გავხდე და ჩემთვის ჩინურ ენას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს…თუ ვინმემ ჩინურად ლაპარაკი არ იცის, ეს იგივეა რომ მუნჯი იყო.“

დღეს, ტიბეტის სკოლების 90 პროცენტში, გაკვეთილები ჩინურ ენაზე ტარდება. მოსწავლეებს შეუძლიათ დამატებით ენად ტიბეტური ან ინგლისური აირჩიონ. ტიბეტის დევნილობაში მყოფი მთავრობის წარმომადგენელმა, დავა ცერინგმა, ქ. ტაიპეიში შეკრებილ ფორუმზე, რომელიც ტაივანის ახალი საუკუნის ფონდმა ჩაატარა, დამსწრე საზოგადოებას შემდეგი სიტყვებით მიმართა: „ შემხედეთ მე: მე გამართულად ვერ ვსაუბრობ ტიბეტურად, მიუხედავად იმისა რომ ტიბეტში გავიზარდე და ჩემი მშობლები მხოლოდ ტიბეტურად საუბრობდნენ. ეს იმის გამო მოხდა, რომ მე დაწყებით სკოლაში კულტურული რევოლუციის წლებში დავდიოდი – იმ დროს კი ტიბეტური ენა სკოლებში აკრძალული იყო“.  მოგვიანებით სკოლებში ტიბეტური ენა კვლავ დაუშვეს, თუმცა ეს მხოლოდ „კოსმეტიკური“ ღონისძიება აღმოჩნდა. „ცივილიზაცია რომელიც კარგავს თავის ენას, მხოლოდ მუზეუმში თუ გააგრძელებს თავის ცხოვრებას“.

სამწუხაროდ, ჩინეთის მთავრობის მიერ ტიბეტში წარგზავნილი მასწავლებლების მხოლოდ მცირე ნაწილმა იცის ტიბეტური. ისინი გაკვეთილებს ან ჩინურად, ან ინგლისურად ატარებენ. ერთ-ერთ სკოლაში, რომლის დირექტორმაც ერთი სიტყვაც კი არ იცოდა ტიბეტურად, „ვაშინგტონ პოსტს“ შემდეგი განუცხადა: „ტიბეტელებს უბრალოდ არ აქვთ ლექსიკონი სამეცნიერო საგნებისთვის. ზოგიერთი ცნება, რომელიც ჩინურად ვთქვათ ორი სიტყვით გადმოიცემა, მაგალითად „ელექტრული წინააღმდეგობა“, ტიბეტურად თარგმნისას ძნელად იწერება და მთელ დაფას იკავებს“. ტიბეტის საშუალო და უმაღლესი საფეხურის სკოლებში, მასწავლებლებმა საგნები ჩინურად უნდა ასწავლონ, თუმცა ხშირია შემთხვევები, როდესაც ისინი ტიბეტურად ასწავლიან.

ტიბეტელი მოსწავლეების ნაწილი თვლის რომ ჩინურის სწავლა აუცილებელია, თუ მათ სურთ განათლების გაგრძელება უნივერსიტეტში, გამოცდების ჩაბარება და საბოლოოდ კარგი სამუშაოს პოვნა ჩინეთში თუ ჩინეთის კონტროლქვეშ მყოფ ტიბეტში. ჩვიდმეტი წლის ტიბეტელმა მოსწავლემ „ვაშინგტონ პოსტთან“ ინტერვიუს დროს განაცხადა: „მე ტიბეტურად ვსაუბრობ სახლში, მაგრამ მეგობრებთან უკვე ჩინურს ვიყენებ. მასწავლებელმა მითხრა, რომ ეს საუკეთესო გზაა ენის სასწავლად. ახლა ჩემი ჩინური ბევრად უკეთესია, ვიდრე ტიბეტური. ეს არის მომავალი.“

ტიბეტელი ბავშვები, რომლებიც დევნილობაში იზრდებიან, როგორც წესი, ტიბეტურს ათი წლის ასაკამდე სწავლობენ, რაც მათ შესაძლებლობას აძლევს თავიანთ მშობლიურ ენას და კულტურას ბავშვობის წლებში ეზიარონ. შემდეგ ისინი განათლებას უკვე ინგლისურ ენაზე აგრძელებენ.

„ნიუ იორკ თაიმსის“ კორესპონდენტი, დენ ლევინი, ჩინეთის კიდევ ერთი ტიბეტური პროვინციიდან, ცინგჰაიდან (იგი ტიბეტის ავტონომიური ოლქის ჩრდილოეთით მდებარეობს) შემდეგს წერს: „ტიბეტის ზეგანის ამ საშინელი, დამსხვრეული გზის ბოლოს, რომელიც თოვლიანი მყინვარების კიდეზე გადის, უამრავ საოცრებას ნახავთ: ათასობით ჟოლოსფერ სალოცავ დროშას, მორწმუნეთა მიერ „დარგულს“ ლოცვის ბილიკებზე; ველურ თხებს, გადმომდგარს თავბრუდამხვევი სიმაღლის ქარაფებზე; ბუდისტ ბერებს მედიტაციისას, რომელიც იმავე წესით სრულდება როგორც ათასი წლის წინ, იმავე ადგილებში, სადაც უცხოელებს ჰაერის ჩასუნთქვა უჭირთ. მაგრამ ალბათ ყველაზე დიდი საოცრება, თქვენს თვალწინ გადაიშლება დილაობით, ახლად აშენებულ საკლასო ოთახში, ბუდისტების ერთ-ერთი ყველაზე წმინდა მთის ძირას – უახლოესი ქალაქიდან ექვსი საათის სავალზე და ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ტექნოკრატების ფრთხილი მზერისგან შორს – სადაც თორმეტიოდე ახალგაზრდა მამაკაცი და  პატარა ბიჭები, სწავლობენ ხუჭუჭა ტიბეტური ანბანის ასოებს და იღებენ თავის პირველ ფორმალურ განათლებას ტიბეტის ისტორიაში, კულტურასა და რელიგიაში, რომელსაც ბევრი ტიბეტელი აღწერს როგორც “თავდასხმის ქვეშ მყოფს“.

„ტიბეტური ენა, ჩვენი კულტურის გასაღებია და მის გარეშე  ჩვენი ყველა ტრადიცია სამუდამოდ ჩაიკეტება“, ამბობს აბო დეგასაირანგი, ოცდახუთი წლის, წითელლოყება ბერი, რომელიც ანიმაჩენის ტიბეტური კულტურის ცენტრის  კურსდამთავრებულია. ეს სკოლა ცინგჰაის პროვინციაში 2011 წელს გაიხსნა.

(პირველი ნაწილის დასასრული)

წყარო: https://factsanddetails.com/china/cat6/sub37/item201.html

მასალა თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ