21-ე საუკუნე მოკლე შეტყობინებებისა, მორბენალი სტრიქონების, მოკლე ტექსტების მოყვარული საუკუნეა. მსოფლიოში მასწავლებლები თუ ლიტერატორები, განათლების ექსპერტები შიშით უყურებენ და აღიარებენ ფაქტს, რომ თანამედროვე მოსწავლეებს ძალიან უჭირთ გრძელი ტექსტების კითხვა და გაგება. კომპიუტერიზაცია, ცხოვრების დაჩქარებული ტემპი და ყოველ დღიურად კი არა, ყოველ წამიერად ზღვა ინფორმაციის მიღება უმთავრეს მიზეზებად განიხილება.

მაგრამ ამ არასახარბიელო რეალობის გამოსასწორებლად ექსპერტები სულაც არ გვთავაზობენ, რომ გრძელ ტექსტებს უნდა ავარიდოთ ახალგაზრდები. არამედ, პირიქით, გავაათკეცოთ ძალისხმევა, მრავალგვარი მეთოდი უნდა ვცადოთ და შეუძლებელი შევძლოთ, რადგან არაფერი ისე არ ავითარებს სააზროვნო უნარებს, როგორც ტექსტზე მუშაობა.

სხვა საკითხია, ალბათ, რამდენად გრძელი ტექსტები უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში. მე, პირადად, სკოლაში რომანების სწავლებას, რაც უნდა გენიალური იყოს, ეჭვის თვალით ვუყურებ. ამას თავისი მიზეზები აქვს. მოზარდების ინტერესის შენარჩუნება ძალიან რთული საქმეა და ეს ბევრად უფრო რთულდება, როცა მასწავლებელი იძულებულია, მისი ყურადღება დიდი ხნის განმავლობაში შეაჩეროს ერთ ნაწარმოებზე, რაც უნდა საინტერესო და ღირებული იყოს ის. ბავშვებს უყვართ დინამიკა, მუდმივი ცვლილება და სიახლეები, ახალი თემები, ახალი პერსონაჟები და სახეები.

დავუბრუნდეთ ისევ მასწავლებლის მცდელობას, წააკითხოს და გააგებინოს ვრცელი ტექსტი და თავიდანვე შევთანხმდეთ იმაზე, რომ დღევანდელი განათლების სისტემა ერთნაირად სთხოვს მოსწავლეს ფაქტობრივ ცოდნასა და გააზრებას. ამიტომ ქვემოთ ჩამოთვლილი მეთოდები ტექსტის სწავლების სხვადასხვა ეტაპს გულისხმობს და შესაბამისად, ბლუმის ტაქსონომიის სხვადასხვა დონეს შეესაბამება.

• მარკერული კითხვა ( წინასწარ მიცემული მითითებების მიხედვით მოსწავლეები ხაზავენ ტექსტში გარკვეულ მონაკვეთებს და აუცილებლად მიაწერენ კომენტარებს );

იმისთვის, რომ მოსწავლემ კრიტიკულად გაიაზროს ნაწარმოები, გაანალიზოს და იფიქროს, აუცილებელია, კარგი ფაქტობრივი ცოდნაც ჰქონდეს. ამიტომ, რასაც ვავალებთ, პირველ რიგში, არის მარკერული კითხვა. ეს ძალიან სასარგებლო ჩვევაა, როცა ბავშვი კითხვის დროს ხაზავს და აწერს კომენტარებს, ვიზუალური მეხსიერებაც ერთვება ამ პროცესში და ბევრად უფრო კარგად იმახსოვრებს. ახარისხებს, ანალიზისთვის საჭირო მონაკვეთებს ადვილად პოულობს თავისი კომენტარების წყალობით. მასწავლებელი ნაწარმოების დაწყებისთანავე მიუთითებს, რას უნდა მიაქციონ ყურადღება, რაზე აიღონ ორიენტირი. მაგალითად: პერსონაჟთა დახასიათებები, ეპოქის მარკერები, მინიშნებები ნაწარმოების იდეაზე, ავტორისეული ჩართვები და ა.შ.

• მოსწავლეები გამოყოფენ ქვესათაურებს, ასათაურებენ თავებს;

ეს გამოცდილი მეთოდია, მაგრამ ხშირად მასწავლებლები მხოლოდ დაწყებით საფეხურზე მიმართავენ ხოლმე ამ ხერხს. არადა, მხოლოდ დარქმეულ სათაურებსა და ქვესათაურებზე რომ ილაპარაკონ ბავშვებმა, ახსნან,რატომ აირჩიეს ეს სათაური და ერთმანეთის განსხვავებული ვარიანტებიც შეაჯერონ, ძალიან ბევრ რამეს უნდა შეეხონ ტექსტიდან, ბევრ რაიმეზე დაფიქრდნენ და თვითონ ეპიზოდებსაც უკეთესად იმახსოვრებენ. გავიხსენოთ ილიას ,,ოთარაანთ ქვრივი“  და მისი ცალკეული თავი. რა მრავლისმთქმელია მისი სათაურები და ამ სათაურებზე ფიქრი რამდენ საკითხზე ამახვილებინებს ყურადღებას მკითხველს. მაგალითად, ბევრს ფიქრობენ და მსჯელობენ ბავშვები სათაურებზე: ,, პილილმოყრილი მადლი“, ,, მხილებაა თუ კადნიერება?!“… ამიტომაც, როცა დასათაურებას ვთხოვ, სწორედ ,,ოთარაანთ ქვრივის“ ბევრისმთქმელ სათაურებს ვახსენებ მათ.

• საკვანძო მონაკვეთებს მოსწავლეები გამოხატავენ სქემატურად, ქმნიან ასოციაციურ რუკებს;

სქემების შექმნა, რა თქმა უნდა, სცდება ბლუმის ტაქსონომიის ცოდნა-გაგების დონეებს და გამოყენების დონეა უკვე, რადგან მოსწავლემ უნდა გაიაზროს ესა თუ ის საკვანძო საკითხი და სქემატურად გამოსახოს ისე, რომ ნათელი გახდეს სხვისთვის პრობლემის არსი, პერსონაჟის სახეცვლილება, პერსონაჟის ფიქრთა მიმდინარეობა. მაგალითად: შეუძლია, შეკრიბოს და სქემაში გადმოიტანოს, რას ფიქრობენ არსაკიძე და ფარსმანი ხელოვნებაზე. ან თუნდაც ვენის დიაგრამით ასახოს ნახუცარი ივანესა და თეიმურაზის საუბრები, რაში ეთანხმებიან ერთმანეთს და რომელ საკითხზე განსხვავდება მათი შეხედულებები რადიკალურად.

• ამუშავებენ ცალკეულ მნიშვნელოვან ეპიზოდს მხატვრული თვალსაზრისით;

ყველაზე მეტად მხატვრულ მხარეზე მუშაობა უჭირთ და არ უყვართ მოსწავლეებს, მაგრამ მათ უნდა გაიზრონ, რომ მხატვრული სახეებზე ფიქრი ნაწარმოების იდეაში გარკვევის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გზაა. თითოეული მეტაფორის, ეპითეტის, შედარების საშუალებით იხსნება პერსონაჟის ხასიათი, პრობლემა და საფიქრალი. როცა ვრცელია ნაწარმოები, რთულია მისი მხატვრული მხარის სრულყოფილად დამუშავება, მაგრამ თუ რამდენიმე ეპიზოდს ავირჩევთ და ამ ეპიზოდებზე იქვე, გაკვეთილზე, ვამუშავებთ ბავშვებს, წარმოდგენა შეექმნებათ მწერლის სტილსა და ნაწარმოების მახასიათებლებზე.

• აპირისპირებენ პერსონაჟებს, რომელთა მსგავსება – განსხვავებებს გზადაგზა ავსებენ (ვენის დიაგრამა, შედარების მატრიცა, T სქემა).

პერსონაჟებს ნაწარმოების დასრულების მერე კი არ ადარებენ ერთმანეთს, არამედ ნაწარმოების სწავლის პერიოდში. დასაწყისიდანვე ირჩევენ  პერსონაჟთა წყვილებს ან სამეულებს და მათთვის სასურველი კოგნიტური სქემებით ადარებენ ერთმანეთს. გზადაგზა არჩეული კოგნიტური სქემა ივსება და მრავალფეროვანი ხდება. ნაწარმოების დასრულების შემდეგ კი ნებისმიერი ტიპის თხზულების დაწერა გაუადვილდებათ უკვე გამზადებული სქემების მიხედვით. და სულაც არ არის სავალდებულო, მაინცდამაინც ე. წ.  ,,შედარებითი დახასიათება“ იყოს. შესაბამისად, ეს აქტივობა ძალიან კარგი გზაა მაღალ სააზროვნო დონეებზე გადასასვლელად.

• ცალკეული მონაკვეთის მიხედვით ამზადებენ პრობლემულ, სააზროვნო კითხვებს, რომელთაც ერთმანეთს უსვამენ;

კითხვის სწორად დასმის ტაქტიკა ძალიან მნიშვნელოვანი და რთულად გამოსამუშავებელი უნარია ბავშვისთვის. თუმცა საკმაოდ სახალისოა. შეგვიძლია, სხვადასხვა მონაკვეთზე ჯგუფურად ვამუშავოთ, კითხვების განსაზღვრული რაოდენობით მომზადება დავავალოთ. განსაკუთრებული ყურადღება მივაქციონ სააზროვნო კითხვების მომზადებას, რომ მათ მიერ შედგენილი სრული კითხვარი მრავალფეროვანი და საინტერესო იყოს დანარჩენი ჯგუფებისთვის.

• გზადაგზა შეხვედრილ განსაკუთრებით მნიშვნელოვან ციტატებზე წერენ მოკლე ესეებს (მაგ:,, ბრძენკაცი უნდა იყვეო და შლეგად მოაჩვენოო ადამიანებს თავი…“ )

ციტატებზე ესეს შექმნა მაღალ სააზროვნო უნარებს უვითარებს ბავშვებს და ბლუმის ტაქსონომიის მიხედვით სინთეზის დონეა. ამ მეთოდით მთლიანი ნაწარმოების იდეას ნაბიჯ-ნაბიჯ უახლოვდებიან და ითავისებენ. აუცილებელია, ესეები ერთმანეთს წაუკითხონ და იმსჯელონ. ეს პროცესი მოსაწყენი რომ არ გახდეს, შეგვიძლია, სხვადასხვა ციტატაზე ვამუშავოთ ერთდროულად. ციტატებს ან თვითონ ირჩევენ, ან ვისაც რომელი შეხვდება, შემთხვევითობის პრინციპით.

• ირჩევენ მათთვის საინტერესო პერსონაჟს- ცდილობენ, დანარჩენ პერსონაჟებსა და მოვლენებს შეხედონ მისი თვალით.

რამდენიმე თავის მერე მოსწავლე ირჩევს თავისთვის ყველაზე საინტერესო პერსონაჟს და ნაწარმოების შესწავლის პარალელურად ცდილობს, მისი თვალით შეხედოს პრობლემებს, მისი პოზიცია დაიცვას, მისი შეხედულებები განმარტოს და განავრცოს. ძალიან ხშირად მოსწავლეები ირჩევენ მეორეხარისხოვან ან უარყოფით პერსონაჟებს. პირველის შემთხვევაში, ცდილობენ, ნაწარმოებში ის სიცარიელეები ,,ამოავსონ“, რომლებიც ამ პერსონაჟებს უკავშირდება, ტექსტიდან გამომდინარე წარმოიდგინონ მათი ფიქრები და განცდები, შექმნან მათი შეხედულებები. რაც შეეხება უარყოფით პერსონაჟებს, მოსწავლეები ძირითადად ცდილობენ, მათ მიუღებელ საქციელებს ახსნა მოუძებნონ, ქცევის მიზეზებს ჩასწვდნენ და დაადგინონ, რა როლი ითამაშა საზოგადოებამ მათი ასეთად ჩამოყალიბებაში.

დიდი ძველბერძენი ორატორი დემოსთენე, რა გასაოცარიც არ უნდა იყოს, ენაბლუ იყო. ძველ საბერძნეთში კი ორატორულ ხელოვნებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა. ორატორს უნდა ჰქონოდა შესანიშნავი ლექსიკა, საუბრის დახვეწილი მანერა, ხმის მაღალი ტემბრი, ზუსტი მიმიკები და მანერები, რაც მის შინაგან განწყობას და აზრს გამოხატავდა. დემოსთენე კი თავისი ენაბლუობისა და სუსტი ხმის გამო ამ ხელოვნებისთვის გამოუსადეგარი ჩანდა.

ამის მიუხედავად, ის თავისი ოცნების ასრულებისკენ ურთულეს გზას დაადგა და წარმოუდგენელი შრომის, თვითთერაპიის, წვრთნის ფასად დიდი ორატორიც გახდა. მისი ვარჯიშები დაახლოებით ასე გამოიყურებოდა: ის გამოქვაბულში განმარტოვდა, თავი ნახევრად გადაიპარსა და მჭევრმეტყველი სიტყვების დახვეწა გამოქვაბულში დაყრილ ქვებთან დაიწყო, რომლებიც მისთვის ცოცხალი მსმენელის როლს ასრულებდნენ. ასევე, გამოიმუშავა სიტყვის წარმოთქმისთვის საჭირო სუნთქვა, სახის მიმიკებს და სხეულის მოძრაობებს სარკესთან  ამუშავებდა. ხშირად გადიოდა ზღვაზე და ტალღების ხმის ფონზე (რასაც ხალხის ხმაურად მიიჩნევდა)  ხვეწდა თავის ხელოვნებას. ასე მიაღწია დემოსთენემ იმას, რომ დღეს ის მსოფლიო ორატორიის ხელოვნებაში ერთ გამორჩეულ ფიგურად სახელდება.

მთლად ორატორული ხელოვნება არა, მაგრამ ზოგადად, სწორი და დახვეწილი მეტყველება ადამიანს თავის ყოველდღიურ ყოფაში ნებისმიერ დროს სჭირდებოდა და სჭირდება. მით უფრო დღეს,  როდესაც მძლავრი ტექნოკრატიის ფონზე სიტყვით გამოსვლა, საკუთარი აზრის ჩამოყალიბება, კონკურენცია დებატებში, ანუ, მოკლედ რომ ვთქვათ, ლინგვისტური დისკურსი პიროვნული პრეზენტაციის ასეთი მნიშვნელოვანი იარაღია. აღარაფერს ვამბობ იმ ესთეტიკურ მხარეზე, რასაც სწორად მეტყველების ხიბლი ჰქვია და რაც ასე ამოდ მოსასმენს ხდის ხოლმე ნებისმიერ ტექსტს, წარმომთქმელის ოსტატობის წყალობით.

ადამიანს პირუტყვისგან მეტყველების უნარიც განასხვავებს, და ის მას დაბადების წამიდან დაჰყვება, შესაბამისად, ამ უნარის აღზრდა და დამუშავება ისეთივე ბუნებრივი პროცესია (უნდა იყოს), როგორც სხვა ქცევებისა და მოთხოვნილებებისა.

დემოსთენე და მისი გარჯა კი არაერთხელ გამახსენდა, როცა ერთი სასკოლო თეატრალური ფესტივალის ფარგლებში მოსწავლეების მიერ დადგმულ მცირე წარმოდგენებს დავესწარი.

ნებისმიერი მსგავსი ტიპის ფესტივალი ზედაპირზე წამოსწევს ხოლმე უმთავრესად იმ ხარვეზებს, რაც კონკრეტულ სფეროში ასე უხვადაა და ზოგჯერ კი, ისე მყარად ჩაკირული, რომ მის მსხვრევას ხანგრძლივი თერაპია სჭირდება. ასეთი ვითარება იყო თეატრალურ ფესტივალ „არტ-სკოლის“ ჩვენებებზეც (ორი წელია ის თბილისის სკოლებში ტარდება) – მოსწავლეების შემოქმედებით უნარებთან, აქტივობებთან, ენთუზიაზმთან ერთად ის ნაკლოვანებებიც დავინახეთ, რასაც, ვფიქრობ, აუცილებლად უნდა მიექცეს ყურადღება, თან რაც შეიძლება მალე.

ეს მეტყველების პრობლემაა, რომელიც უმრავლესობაში აქცევს ბავშვებს, ვინც არათუ სწორად ვერ (არ) მეტყველებს, არამედ ასეთი დამახინჯებული, (ფონეტიკურად თუ სემანტიკურად) უზუსტო მეტყველებით იწონებს კიდეც თავს და აქვს ამბიცია, რომ ამ უნარით გამოხატოს საკუთარი თავი და შემოქმედებითი შესაძლებლობები.

მსმენია, რომ ზოგიერთ სკოლაში, პედაგოგების (და ალბათ მშობლებისაც) პირადი ინიციატივით, დაწყებით კლასებშივე ტარდება მეტყველების გაკვეთილები, და მათ პროფესიონალი მსახიობები ასწავლიან. ბავშვები სწავლობენ არა მხოლოდ ბგერების სწორად წარმოთქმას (მხოლოდ რბილი „ლ“-ს პრობლემა კი არა, ასო-ბგერების უმრავლესობის პრობლემა დგას), არამედ გამართულად მეტყველებას, აზრის სინტაქსურად სწორად დალაგებას, საჭირო სიტყვების საჭირო ადგილას გამოყენებას. ასე ეჩვევიან ფიქრს და აზროვნებასაც, ეჩვევიან მსჯელობას, ერთვებიან დისკუსიებში და აღარ ეშინიათ კონკურენციის, რომლის ფარგლებშიც შესაძლოა „მოწინააღმდეგემ“ სხვა უნარით აჯობოს – ვთქვათ, უფრო მეტი ცოდნით, ინფორმაციულობით და ა.შ. ბოლოს და ბოლოს, ისინი ყალიბდებიან მომავალ მოქალაქეებად, ვინც, ალბათ, გავა დრო და ან პარლამენტში, ან უმაღლეს სასწავლებლებში, ან სულაც თეატრის სცენაზე მოგვევლინება და ჩვენთვის თავის მოწონებას მოინდომებს.

მთელი გულით მივესალმები ამგვარ სასკოლო ინიციატივებს და ვფიქრობ, ამით მხოლოდ ცალკეული სკოლები კი არა, ზოგადად საგანმანათლებლო სისტემა უნდა დაინტერესდეს – უნდა შედგეს პროგრამა, მეთოდი, შეირჩეს პროფესიონალი პედაგოგები (ეს დამატებითი სტიმულია თეატრალური სასწავლებლების კურსდამთავრებულებისთვის, რომელთა უმეტესობა, სტუდენტობის შემდეგ, თუ ძალიან არ გაუმართლა და რომელიმე სერიალით არ გახდა „სახე“, უბრალოდ შინ ზის და თავის ვარსკვლავს ელოდება, ან დაბადების დღის ცენტრში მუშაობს ანიმატორად, ან საზღვარგარეთ მიდის და ფიზიკურად შრომობს), რათა დაწყებით კლასებშივე ისწავლებოდეს მეტყველება, როგორც ძალიან საჭირო საგანი, როგორც ზოგადი უნარი (ვინ იცის, რაოდენ სასიცოცხლო და საჭირო), რათა მოსწავლემ შეძლოს და სრულყოფილად, სიტყვის ძალით გამოხატოს საკუთარი თავი.

არაერთხელ შევსწრებივარ დეკლამაციის ისეთ ნიმუშებსაც, რომლებსაც, არათუ რაიმე კავშირი აქვს ხელოვნებასთან, მხატვრულ კითხვასთან, არამედ, უტრირებულად რომ ვთქვათ, კრიმინალიც კია, მოსწავლეზე უარყოფითი გავლენის, არაჯანსაღი უნარების თავსმოხვევის და მასზე „შემოქმედებითი“ ძალადობის კუთხით. არ ვიცი, ვინ უფრო სცოდავს ხოლმე ასეთ დროს – მასწავლებელი, რომელიც რომელიღაც პატრიოტულ ლექსს ისეთი ისტერიკული ტემბრით და ჟესტ-მიმიკით აკითხებს მოსწავლეს, რომ პატრიოტიზმი კი არა, საკუთარი სახელი დაგავიწყდება; მშობელი, რომელიც ამ ყალბ პათოსს სუბიექტური პატივმოყვარეობით უღვივებს შვილს („შემოგევლოს დედა, ან მამა, როგორ დასჭექა!“ – გულში შეძახილით); თუ თვითონ მოსწავლე, რომელსაც, უკვე კარგა მოწიფულს და მოაზროვნეს, არავითარი შინაგანი პროტესტი არ გააჩნია, რომ თავსმოხვეულ სიყალბეს შეეწინააღმდეგოს და პირიქით, მჭექარე ხმით, გამაოგნებელი ჟესტიკულაციით და არა გულიდან, არც გონებიდან, არამედ საიდანღაც ძალიან უცნაური სფეროებიდან წამოსული განწყობით „შეასრულოს“ მაყურებლის წინაშე თავისი როლი…

დამნაშავის ძიებას რა აზრი აქვს – ჩვენს სასკოლო საღამოებზე, მხატვრული კითხვის დღეებზე თუ ფესტივალებზე მსგავსი შემთხვევები იმდენია, რომ პრობლემა უკვე გლობალურ სახეს იღებს და რაიმე ტიპის რეაქციას რახანია საჭიროებს.

სკოლა ერთ-ერთი ყველაზე ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც ჩვენს საარსებო და სააზროვნო სივრცეში ფეთქავს – თავისი ამდენსაუკუნოვანი გამოცდილებით, ტრადიციებით და სიახლეებით, შეცდომებითა და რეფორმებით, და ის ყველაზე მეტად მეხსიერების საცავიცაა, დიდი ხსოვნის – რომ ჩვენ, ყველანი, სიცოცხლეს ვემსახურებით.

სიცოცხლე კი თავისი მრავალი ფერით მოგვეცა, და ერთი ამ ფერთაგანი – მეტყველების უნარია, ჩვენი პირველი თვითპრეზენტაცია – სიტყვა, რომელიც, ზუსტად ისევე მოგვექცევა, როგორც ჩვენ გადავწყვეტთ მასთან ურთიერთობას.

ბავშვის ენით კი ხანდახან ყველაზე ხალასი სიტყვები ითქმის, ყველაზე ნაღდი და განუმეორებელი! ნუ შევაშინებთ ამ სიტყვებს არასწორი გამოთქმებით, ცრუ პათოსით და მანერებით, ნუ შევუცვლით ბავშვებს სიტყვებს, როგორც მარგალიტებს – ყალბი ქვებითა და სათამაშოებით.

ვიმეტყველოთ სწორად, ჩვენს მოსწავლეებთან ერთად – ეს ხომ სიცოცხლის გაკვეთილებია!

დიდი ხანია საგამოცდო ციებ-ცხელება ზაფხულის განუყოფელ ნაწილად იქცა. გამოცდა ერთგვარი სასწორია, რომელსაც საფუძვლიანი ცოდნის გარეშე ვერ გადაწონი – ვერც ,,სიმწიფის ატესტატს“ მიიღებ და ვერც უმაღლესი განათლების ზღურბლს გადალახავ. ერთი შეხედვით, საგამოცდო სისტემა ე.წ. საყოველთაო განათლების პრინციპს ეწინააღმდეგება, მაგრამ დღემდე ცოდნისა და სასწავლო უნარების ყველაზე ეფექტურ საზომად ითვლება.

აბიტურიენტთა გამოცდას სამსაუკუნოვანი ისტორია აქვს.  აბიტურიუმი (იგივე მატურა) გერმანული გიმნაზიის ზედა საფეხურის დასრულებას ნიშნავდა. აბიტურის გამოცდის დახმარებით მოსწავლის ცოდნის დონეს ზომავდნენ. გიმნაზიაში მიღებული ცოდნა და სასწავლო უნარ-ჩვევები უმაღლეს საფეხურზე სწავლის გაგრძელების აუცილებელი წინაპირობა გახლდათ.

XVIII სკ-ის ევროპის უნივერსიტეტებში მოქმედებდა ე.წ. აბიტურის რეგლამენტი, რომლის დახმარებითაც უმაღლეს სასწავლებელში მოხვედრის საყოველთაო წესები რეგულირდებოდა. პრუსიაში ამ დროისთვის უკვე არსებობდა ,,საერთო საგანმანათლებლო სტანდარტი“. სკოლის პირველი გამოსაშვები გამოცდების შემოღებას (ჰირშფელდის ლიცეუმი, 1776 წ.)  კი იოჰან ჰაინრიხ ლუდვიგ მაიეროტოს უნდა ვუმადლოდეთ.

საქართველოში რამდენიმე აუცილებელი საგამოცდო ბარიერი უნდა გადალახო: სკოლის გამოსაშვები გამოცდები, ერთიანი ეროვნული გამოცდები და საბაკალავრო საფეხურის შემდგომი ფაზა – სამაგისტრო გამოცდები.

ცენტრალიზებული საატესტატო გამოცდები საქართველოში 2011 წლიდან ტარდება. სკოლის გამოსაშვები გამოცდები გულისხმობს რვა სასწავლო საგანში (ქართული ენა და ლიტერატურა, უცხოური ენა, მათემატიკა, ისტორია, გეოგრაფია, ფიზიკა, ქიმია, ბიოლოგია) მოსწავლის კომპეტენციის შემოწმებას. საგამოცდო პროგრამის მესვეურებმა მოსწავლეებს ახალი, კომპიუტერზე ადაპტირებული ტესტირების სისტემა შესთავაზეს. საგამოცდო ცენტრის ექსპერტებისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების ჯგუფის მიერ შექმნილი პროგრამის დახმარებით, პირველივე წელს კომპიუტერზე ადაპტირებული ტესტირება საქართველოს 1600-მდე სკოლაში ჩატარდა. საგამოცდო პროცესს წინ უზარმაზარი სამუშაო უძღოდა: ტესტური დავალებების ბაზის მომზადება (ელექტრონული და ბეჭდური რესურსი), კომპიუტერზე ადაპტირებული ტესტირების ქართული ვერსიის (Gcat) გენერალურ რეპეტიციაზე გამოცდა და სხვ.

2013 წლიდან სკოლის დამამთავრებელი ტესტირებები ორ ეტაპად, XI  და  XII კლასებში ტარდება. პირველი საგამოცდო ოთხეული ასე გამოიყურება: ფიზიკა, ქიმია, ბიოლოგია და გეოგრაფია. ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების ბოლო საფეხურზე კი ქართული ენა და ლიტერატურა, მათემატიკა, უცხოური ენა და ისტორია ბარდება.

,,ერთიანი ეროვნული გამოცდები“ – ეს ტერმინი ქართულ სივრცეში XXI საუკუნეში გაჩნდა. 2005 წელს ე.წ. საბჭოური სისტემა მისაღები გამოცდების უახლესი მოდელით შეიცვალა და მიზნად სასწავლო უნარებისა და ცოდნის კომპლექსური შეფასება დაისახა. პირველ წელს აბიტურიენტები სამ სავალდებულო გამოცდას (ქართული ენა და ლიტერატურა, უცხოური ენები, ზოგადი უნარები) აბარებდნენ. ცალკეული ფაკულტეტების მოთხოვნით, აბიტურიენტთა ნაწილს მათემატიკის გამოცდის ჩაბარება მოუხდა.

მომდევნო წლებში საგამოცდო სისტემა კიდევ უფრო დაიხვეწა: აბიტურიენტთა განცხადებები ინტერნეტში განთავსდა, რაც მისი გადამოწმებისა და შეცვლის საშუალებას იძლევა; ზოგადი უნარების ტესტები სხვა ენებზეც (აზერბაიჯანული, სომხური, რუსული) ითარგმნა, ასევე დაინერგა კომპიუტერული კორექციის სისტემა  (eMarker) და აპლიკანტებს გამოცდებზე რეგისტრაციის ელექტრონულად გავლის შესაძლებლობა მიეცათ. თავიდან სახემწიფო გრანტი ზოგადი უნარების გამოცდაზე მიღებული ქულების მიხედვით გაიცემოდა, 2010 წლიდან კი სტუდენტი საერთო საგამოცდო შედეგების საფუძველზე ფინანსდება. ამას გარდა, სტუდენტებს განაცხადში ყველა იმ საგანმანათლებლო პროგრამის მითითება შეუძლიათ, სადაც მათ მიერ არჩეული გამოცდები ბარდება. დღეს სამი სავალდებულო გამოცდის გარდა, არჩევითი საგნების სიიდან ერთ ან ორ გამოცდასაც აბარებენ (ორი გამოცდის ჩაბარების შემთხვევაში ძირითად ქულებს ემატება იმ საგნის გამოცდის ქულა, რომელშიც აბიტურიენტმა უფრო მაღალი შეფასება დაიმსახურა).

რაც შეეხება საერთო სამაგისტრო გამოცდას, იგი 2009 წლიდან ტარდება და ოთხი ნაწილისგან შედგება: წაკითხულის გააზრება, ანალიტიკური წერა, ლოგიკური მსჯელობა და რაოდენობრივი მსჯელობა. ამას გარდა, მაგისტრანტობის კანდიდატები სპეციალობის შესაბამის გამოცდას რჩეულ უმაღლეს სასწავლებლებშიც აბარებენ, ან პროფესიული პორტფოლიოს წარდგენისა  და გასაუბრების გზით აღწევენ სასურველ მიზანს.

გამოცდების ჩაბარება მხოლოდ მოსწავლეების/სტუდენტების ვალდებულებას აღარ წარმოადგენს, იგი მათ აღმზრდელებსაც ეხება. მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდები (საგნობრივი და პროფესიული კომპეტენციის დამადასტურებელი ტესტირება) წახალისებულია ისეთი გარეგანი მოტივატორებით, როგორიცაა – მასწავლებლის სტატუსი        (მასწავლებლის პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემა) და ფინანსური მხარე. პირველად მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდა 2010 წელს ჩატარდა. პედაგოგების გადამზადება სპეციალური საგანმანათლებლო პროგრამების (ტრენინგები, სემინარები, კურსები) დახმარებით ხდება. გამოცდების მიზანი არა მარტო ცოდნის განახლება, არამედ მსოფლიოს საუკეთესო გამოცდილების ქართულ სკოლებში მასწავლებელთა დახმარებით ეტაპობრივად დანერგვა  და საგანმანათლებლო სისტემის განვითარების ახალ საფეხურზე აყვანაა.

საინტერესოა, რა როლი ენიჭება გამოცდებს მსოფლიოს წამყვან საგანმანათლებლო პროგრამებში. გადავხედოთ მსოფლიოს რამდენიმე მოწინავე საგანმანათლებლო სისტემას და მათ გამოცდილებას.

ფინეთი და სამხრეთ კორეა საუკეთესო საგანმანათლებლო სისტემის მქონე ქვეყნების ჩამონათვალში წამყვან პოზიციებს არ თმობენ. არადა, რამდენიმე ათეული წლის წინ ორივე ქვეყანა ეკონომიკურ და პოლიტიკურ კრიზისს ებრძოდა. მათი საგანმანათლებლო სისტემები ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავდება, თუმცა ორივე სასწავლო მოდელი დიდი წარმატების მომტანი აღმოჩნდა.

გამოცდები აზის ქვეყნების დიდი ნაწილისთვის წარმატებისკენ  მიმავალი გზის შეუცვლელ ნაწილს წარმოადგენს. მას იმდენად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ, რომ გამომცდელად იმპერატორის პირად წარმომადგენლებს ნიშნავდნენ.  გამოცდის წარმატებით ჩაბარებას საფუძვლიანი ცოდნა სჭირდებოდა, მის მოპოვებას კი – შრომა. კორეული მოდელის მთავარ პრინციპსაც ხანგრძლივი და თავდაუზოგავი შრომა წარმოადგენს. სამაგიეროდ, მოსახლეობის 100% ფლობს წერა-კითხვის სასწავლო უნარებს. კორეაში ტესტირების ფორმატი წარმატებით დაინერგა. ქვეყანა კრიტიკულ-ანალიტიკური აზროვნების თვალსაზრისითაც წამყვან პოზიციას იკავებს. ზემოაღნიშნული საგანმანათლებლო მოდელის მთავარ მინუსს მისივე წარმატების იარაღი, ანუ სტრესული გარემო წარმოადგენს.

ფინური საგანმანათლებლო მოდელი აქცენტს შინაგან მოტივაციაზე აკეთებს.  მაქსიმალურად წახალისებულია საკუთარი ინტერესების ძიებისა და დაკმაყოფილების შემეცნებითი პროცესები. სასკოლო დღე გაცილებით მოკლეა და კლასგარეშე ღონისძიებებით არის დატვირთული.

ფინეთის ძირითადი (სავალდებულო) სკოლა ორსაფეხურიანია: დაწყებითი და საშუალო. მის დაფინანსებას სახელმწიფო უზრუნველყოფს. სტანდარტიზებული ტესტირება სულ ორჯერ ტარდება – VI კლასის შემდეგ და სკოლის დამამთავრებელ საფეხურზე. სკოლის დასრულების შემდეგ, სტუდენტს შეუძლია მიიღოს პროფესიული (სახელობო) განათლება ან  სწავლა გააგრძელოს ლიცეუმში, რომელიც მსურველებს უმაღლესი სასწავლებლისთვის მოამზადებს. ლიცეუმში აქტიურად გამოიყენება სტანდარტიზებული საგამოცდო სისტემა, ძირითად სკოლას კი ფინური მოდელი აღმზრდელობითი ამოცანების წინაშე აყენებს.

ფინეთში სკოლებს არავინ აკონტროლებს. სახელმწიფო სკოლას ენდობა, სკოლა – მასწავლებელს, მასწავლებელი კი – ბავშვს. „ან ცხოვრებისთვის ვემზადებით, ან – გამოცდებისთვის. ჩვენ პირველს ვირჩევთ“ – ეს ფრაზა ფინური სასწავლო მოდელის სპეციფიკას ყველაზე ზუსტად განმარტავს.

ფინეთსა და სამხრეთ კორეას მხოლოდ ერთი საერთო აქვთ – განათლების უდიდესი მნიშვნელობის აღიარება და მასწავლებლების პატივისცემა. შესაბამისად, წახალისებულია მათი პროფესიული განვითარებისთვის საჭირო ნებისმიერი აქტივობა. მეტიც, ფინელი მასწავლებელი უფრო დიდ დროს უთმობს პროფესიულ განვითარებას, ვიდრე სწავლებას.

კანადური  საგანმანათლებლო სისტემა შემდეგი საფეხურებისგან შედგება: სკოლამდელი, დაწყებითი, საშუალო და უმაღლესი განათლება. ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემას აქაც­ სახელმწიფო აფინანსებს. რაც შეეხება უმაღლეს განათლებას, ქვეყანაში მოქმედებს მოქნილი საგრანტო სისტემა. კანადაში სკოლის მოსწავლეები ხუთი-ექვსი წლის ასაკში ხდებიან და მას ათი წლის შემდეგ ასრულებენ. უმაღლესი განათლების მიღების მსურველები სწავლას კიდევ ორი-სამი წლით იხანგრძლივებენ, რათა  სასურველ უნივერსიტეტში მოხვედრა  შეძლონ.

კანადაში სასწავლო პროცესი ინგლისურ ან ფრანგულ ენებზე მიმდინარეობს (რეგიონის მიხედვით). საშუალო საფეხურის დამამთავრებელი სერტიფიკატი სტუდენტს კანადის, აშშ-ს ან დიდი ბრიტანეთის უმაღლეს სასწავლებლებში ჩაბარების უფლებას აძლევს. სტატისტიკური მონაცემებით კანადის მოსახლეობის მინიმუმ 50%-ს მიღებული აქვს უმაღლესი განათლება, რაც სხვა წამყვანი ქვეყნების მონაცემებზე მაღალია.

კანადის სკოლებში მოსწავლის ნამუშევრებს პროცენტებით აფასებენ. 50-60% დაახლოებით  6-7 ქულას უდრის, 65-75%  რვა ქულას უთანაბრდება, 80-90% კი საუკეთესო შედეგად ითვლება (9 ქულა), 100%-ით მოსწავლეთა ნამუშევრების შეფასება ძალიან იშვიათად ხდება. წლის ბოლოს ითვლება საშუალო არითმეტიკული ქულა და თუ ის 80%-ზე მაღალია, მოსწავლეს შეიძლება გამოცდების ჩაბარების ვალდებულება მოეხსნას.

როგორც წესი, გამოცდები წერილობითი ფორმით ტარდება (ტესტი, ანალიტიკური ესე). აღსანიშნავია ისიც, რომ საბოლოო შეფასების მისაღებად სავალდებულოა სამოქალაქო აქტივობებში ჩართულობა (ბიბლიოთეკაში, საავადმყოფოში, მოხუცთა თავშესაფარში და მსგავს დაწესებულებებში მოხალისედ მუშაობა).

ყველას, ვისაც XX სკ-ის 90-იანი წლების გამოცდების სიმწარე უგემია, თანამედროვე ტესტირების სისტემა თამაშად შეიძლება მოეჩვენოს. მკაცრსახიანი გამომცდელებით დაკომპლექტებული მისაღები გამოცდების კომისია, საგამოცდო ბილეთები, კარნახისა თუ გადაწერის ამაო მცდელობა, აბიტურიენტის თავს დატრიალებული ე.წ.  ჩამჭრელი კითხვების ქარიშხალი არც თუ ისე შორეულ წარსულში დარჩა, თუმცა ქართული რეალობის ნაწილი საკმაოდ დიდხანს იყო. გავიხსენოთ აკაკი წერეთლის ,,ჩემი თავგადასავალი“, სადაც დეტალურადაა აღწერილი ,,საეგზამენო“ ციებ-ცხელება. მწერალი გიმნაზიაში გატარებულ წლებს „მტანჯავს, დამჩაგვრელსა და გამაუკუღმართებელს“ უწოდებს, რაც იმდროინდელ ზოგადსაგანმანათლებლო სივრცეში გამეფებული სასტიკი რეჟიმისა და სწავლა-აღზრდის მეთოდების დამსახურებაა.

საბედნიეროდ, დღეს ცივილიზებულ ქვეყნებში აკაკისდროინდელი სასწავლო მიდგომები სასტიკად აკრძალულია. ამ წელს, თხუთმეტწლიანი შესვენების შემდეგ, საკუთარ თავზე მეც გამოვცადე ერთიანი საგამოცდო სისტემის ავკარგიანობა  და  ე.წ. ხარვეზად მხოლოდ დროის სიმცირე და კონდიცირების სისტემის არარსებობა შემიძლია დავასახელო. იმედია, ზემოაღნიშნული გამოცდის შედეგები კიდევ ერთხელ მომცემს სტუდენტად ყოფნის შანსს, უმაღლეს საგანმანათლებლო სივრცეში გატარებული რეფორმები კი ახალი შესაძლებლობების სამყაროსკენ მიმავალ კართან მიმიყვანს.

სასწავლო პროცესის რუტინულობასთან გასამკლავებლად მასწავლებლები  სხვადასხვა აქტივობას ვიგონებთ. ყოველ ამგვარ სიახლეს მოსწავლეები დიდი ინტერესით ხვდებიან, რაც სწავლებისას   სტიმულს გვაძლევს. საინტერესოა, როგორ იბადებიან იდეები?

სიტყვა „იდეა“  უცხო სიტყვათა განმარტებით ლექსიკონში ასეა ახსნილი:

1. ცნება, წარმოდგენა, რომელიც ასახავს სინამდვილეს ადამიანის ცნობიერებაში და გამოხატავს ადამიანის დამოკიდებულებას გარე სამყაროსადმი;
2. მსოფლმხედველობის ძირითადი, არსებითი პრინციპი;
3. აზრი, ჩანაფიქრი; რისამე მთავარი აზრი.

შევეცდები,  შეკითხვას ჩემს პატარა გამოცდილებაზე დაყრდნობით გავცე პასუხი. ახალ იდეებზე ფიქრს მიზეზად უდევს მოსწავლეების ყოველდღიურობის გამრავალფეროვნებაზე ზრუნვა.

აი, მაგალითად, ჩვენს სკოლაში  ლიტერატურულ კაფეს ყოველ ორ თვეში ერთხელ ვაწყობთ, სადაც მასწავლებლები და მოსწავლეები ვსაუბრობთ ჩვენ მიერ არჩეული და წაკითხული წიგნის შესახებ. ასეთი თავყრილობები საინტერესო რომ გახდეს, საკუთარ თავს, როგორც ამ პროცესის ორგანიზატორს, აუცილებელ მოთხოვნად წავუყენე შემდეგი პირობები: ყოველ ჯერზე ინტერიერში რაიმეს შეცვლა; წიგნების წარდგინების  განსხვავებული ფორმა. საერთოდაც, რაც უფრო განსხვავებული იქნება ერთი ღონისძიება მეორისგან, მით უკეთესი.

ამგვარი მიდგომა თამაშს ჰგავს, რომელშიც სიამოვნებით ებმებიან მოსწავლეები, მასწავლებლები, მშობლები, სტუმრები.

ყოველივე ამან კი მაძიებელი გამხადა –  იდეებს, ჩემდაუნებურად თუ გამიზნულად, ყველგან და ყველაფერში ვეძებ. იდეა შეიძლება დამებადოს მეგობართან საუბრისას, კაფეში ყოფნისას, კინოთეატრში ფილმის ყურებისას, მეგობრის სამაგისტრო დაცვის მოსმენისას, მუზეუმში ყოფნისას, ქუჩაში სეირნობისას,  საგანმანათლებლო სტატიების, პროფესიული ლიტერატურისა თუ სხვისი გამოცდილების გაცნობისას. ყველაზე მეტად კი მათ წიგნების კითხვისას ვპოულობ.

დანიელ პენაკის  „სკოლის სევდა“

დანიელ პენაკი, ფრანგი მწერალი და მასწავლებელი, ერთ-ერთი საინტერესო თანამედროვე განმანათლებელი, რომელიც ბევრ მასწავლებელს უყვარს. არც მე ვარ მისდამი გულგრილი. გულწრფელობა, იუმორი და კითხვის სიყვარული განსაკუთრებულ ხიბლს მატებს მის წიგნებს.

„სკოლის სევდა“ მეგობრის ბლოგიდან აღმოვაჩინე და პირველივე წაკითხვისას მოვიხიბლე ერთ-ერთი მეთოდით, რომელიც მწერალს მასწავლებლობისას  გამოუგონია:

„ერთი ტექსტი კვირაში, რომელიც ყველას, მეც და მოსწავლეებსაც – სასწავლო წლის ნებისმიერ დროს, ნებისმიერ საათსა და წუთს, წინასწარ მოუმზადებლად უნდა მოგვეთხრო. დავალების გასართულებლად ტექსტები ინომრებოდა. პირველი კვირა – ტექსტი #1; მეორე კვირა – ტექსტი #2, ოცდამესამე კვირა – ტექსტი #23, ერთი შეხედვით, იდიოტური მექანიკაა, მაგრამ ეს ნომრები სათაურების ნაცვლად იყო ერთგვარი თამაში, რომელიც ცოდნით შეძენილ სიამაყეს, აზარტულობის სიამოვნებას უთავსებდა“.

ანუ, მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად სწავლობდა კვირაში ერთ ტექსტს. სასწავლო წლის ბოლოს კი 50-მდე ტექსტი და ავტორი უგროვდებოდათ. ამგვარი მეთოდით მოსწავლეები ტექსტის ზეპირად სწავლის მნიშვნელოვნებას ეზიარებოდნენ, რომელიც ამავე დროს,  სიტყვის დაგემოვნებასა და შეყვარებას გულისხმობდა:

„ჩაიძირო ენაში – აი, მთელი საიდუმლო. დაცალო ერთი ფინჯანი და ისევ მოითხოვო.

დიახ, ვატენიდი ამდენ ტექსტს ჩემს მოსწავლეებს (თითოს კვირაში) და ყოველდღიურად მათ მოყოლას ვაიძულებდი. ამით მე მათ ენის ბობოქარ და უხვწყლიან ტალღებში ვძირავდი“.

რადგანაც ასეთი წიგნები გამოცდილების გაზიარების მიზნით იწერება, გადავწყვიტე,  ფრანგ მასწავლებელს მივბაძო და მეც ჩემს მოსწავლეებთან ერთად შევეჭიდო ტექსტების დაზეპირებას. მართალი გითხრათ, ვრცელი ტექსტის ზეპირად დამახსოვრება საკმაოდ მიჭირს და ამგვარი აქტივობა ჩემს მეხსიერებასაც გაავარჯიშებს.

იდეა პროექტად ვაქციე, რომელსაც  50 კვირა, 50 ტექსტი“ დავარქვი. წარმოიდგინეთ, რა საინტერესო იქნება შერჩევის, სწავლის, გაზიარების პროცესი. ამ აქტივობით შემოესწავლებათ მოსწავლეებს 50 ქართველი თუ უცხოელი ავტორის სახელი და გვარი, აუმაღლდებათ წიგნიერების დონე, დააგემოვნებენ სიტყვების სამყაროს და გაივარჯიშებენ მეხსიერებას.

კარამბარები

          დანიელ პენაკი „სკოლის სევდაში“ კარამბარებსაც ახსენებს, რომელიც იქვე ასეა განმარტებული: „კანფეტები, რომლის გასახვევ ქაღალდზე შეგეძლოთ ხუმრობები და ანეკდოტები წაგეკითხათ“. ამოვიკითხე თუ არა ხსენებული სიტყვა თავის განმარტებიანად, წამსვე  ასეთი რამ მომაფიქრდა: მომავალ ლიტერატურულ კაფესთვის ვიყიდი წონის კანფეტებს ან ჩვენ თვითონ დავამზადებთ მათ, შესაფუთ ქაღალდში გავახვევთ, რომელზეც დავწერთ  იუმორისტულ ამბებს ლიტერატურიდან (მაგალითად, დონ კიხოტი სანჩოს გაბრაზებისას რომ ამკობს, იმ ეპიზოდებს)  ან  სასაცილო თავგადასავლებს ჩვენი ცხოვრებიდან   და დღის მენიუში შევიტანთ.

ფრანგი მწერალი სწავლის პროცესში კარამბარებით პირის ჩატკბარუნებას  შემდეგ ახსნას უძებნის: „სულელური ხუმრობა განტვირთვის საშუალებას იძლევა და თანამონაწილეობისა და ერთსულოვნების ატმოსფეროს ქმნის, რომლის გაზიარებაც მხოლოდ ერთმანეთისადმი ნდობით განწყობილ ახლობლებს შეუძლიათ“.

მართლაც, არაფერია იმაზე დიდი ბედნიერება, როცა პატარა ადამიანებთან, შენს მოსწავლეებთან ერთად იცინი – წვრილმანებზე, საკუთარ თავზე, დონ კიხოტისა და სანჩოს თავგადასავლებზე, პირად თუ ერთობლივ მოგონებებზე.

შერონ დრეიპერის   „გონების მიღმა“

დანიელ პენაკის მსგავსად ამერიკელი შერონ დრეიპერი მასწავლებლობასთან ერთად წიგნებს წერს. „გონების მიღმა“ ათი წლის მელოდის ცხოვრებას გვაცნობს. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე გოგოს ცხოვრებაში ერთი სიტყვაც არ უთქვამს, თუმცა მისი სამყარო სხვისას არ ჰგავს და განსაკუთრებულობითაც გამოირჩევა – მელოდი მუსიკას ფერებად ხედავს და სკოლაში ყველაზე მაღალი ინტელექტი აქვს.

მელოდი პირველ პირში გვიამბობს საკუთარი ცხოვრების შესახებ, რომელშიც მასწავლებლებს დიდი ადგილი უკავიათ: „ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, მის გორდონი, ენერგიით აღსავსეა და წიგნებს თეატრალურ დადგმებად აქცევს. ხან მაგიდაზე ახტება, ხან მღერის. ბავშვებს ლიტერატურული ნაწარმოებების პერსონაჟებს განასახიერებინებს და ზოგჯერ წიგნებზე თამაშებსაც კი იგონებს“.

მის გორდონის გაცნობა, თუნდაც წიგნის ფურცლებიდან, დიდი სიხარული იყო ჩემთვის, თუმცა წინ სასიამოვნო მოულოდნელობა მელოდა:

„მის გორდონი სხვა საინტერესო რაღაცებსაც გვიმზადებს. მაგალითად, ერთხელ გადაწყვიტა, მთელ კლასს ანე ფრანკი წაგვეკითხა და ბავშვები რიგრიგობით შეგვაძვრინა მაგიდის ქვეშ, სპეციალურად ამ გაკვეთილისთვის აგებულ ვიწრო ბუნაგში, რომ უკეთ გაეგოთ, რას გრძნობდა ანე“.

მის გორდონი ისეთი საინტერესო ვინმე ჩანს, ვფიქრობ, არ ეწყინება, რომ მივბაძო – ჩემი ბავშვებიც შევაძვრინო საგანგებოდ მოწყობილ ბუნაგში და ანე ფრანკის დღიურიდან რომელიმე ნაწყვეტი წავაკითხო, თუნდაც, აი, ეს: „მე კიდევ მაქვს რაღაცის იმედი, რომელიც აბსურდულად და განუხორციელებლად მეჩვენება, მაგრამ მაინც მაგრად ვებღაუჭები, რადგან ადამიანური სიკეთის ჯერ კიდევ მჯერა.“

ანა გავალდა „35 კილო იმედი“  და სიტყვების  პატრული

          ფრანგი მწერალი და მასწავლებელი ანა გავალდა ერთ-ერთი ქალია, რომელმაც, როგორც ამბობენ,  წიგნების წერით საკმაოდ დიდი ფინანსური შემოსავალი მოიპოვა. ანა წერს სიყვარულზე, ურთიერთობებზე – საინტერესოდ, იუმორით, მისთვის დამახასიათებელი ხელწერით, თუმცა „35 კილო იმედი“ თხელტანიანი მოთხრობაა მოზარდი ბიჭის, გრეგუარის, შესახებ. წიგნი მაშინ შემიყვარდა, როცა მისი ქართველი გამომცემელი, მარიამ კორინთელი, ვაკის მედიათეკაში გრეგუარისა და მისი ბაბუის ამბებს დიდი სიყვარულით ჰყვებოდა. ბაბუისა და შვილიშვილის წრფელი, ნდობით აღსავსე ურთიერთობა  გულგრილს არავის ტოვებს. როცა ბავშვებისა თუ უფროსების ვინმეს სწამს და სჯერა, ასეთ დროს იმდენ კილო იმედად ვიქცევით, რამდენსაც ვიწონით.

ამ წერილისთვის  ბაბუა ლეონისა და გრეგუარის ამბებიდან ერთ ეპიზოდს გამოვყოფ. კერძოდ, ახალ და სასურველ სკოლაში მისაღებ გამოცდაზე გრეგუარს ყველაფერი ავიწყდება. ამ დროს წარმოსახვით ბაბუა ლეონთან საუბარს გააბამს:

„ – წარმოიდგინე, რომ სიტყვების პატრული ხარ. სანამ თავის ადგილს მიუჩენ, ყველა სიტყვას საბუთები უნდა მოსთხოვო: – ეუბნება ბაბუა  გრეგუარს, –

–  მანდ, თქვენ რა გქვიათ?

– ზედსართავი სახელი. – ვისთან ერთად მგზავრობთ, ჩემო ბიჭო? – „ძაღლებთან“ ერთად. – კეთილი, ამ შემთხვევაში, თქვენ  რის გაკეთება მოგიწევთ? – მრავლობითი რიცხვის ნიშნის მიმატება. – მშვენიერია, მართალი ბრძანდებით, განაგრძეთ მოძრაობა“.

წარმოიდგინეთ, როგორ დაინტერესდებიან ამგვარი აქტივობით – „სიტყვების პატრულით“ – მიწოდებული გრამატიკული ფორმებით პატარა ადამიანები, რადგან ნებისმიერი რამ, რაც სიამოვნებას გვანიჭებს, გვახალისებს, სწავლებისას ინტერესს აღვივებს და სწავლების პროცესსაც გვიადვილებს.

ზურა აბაშიძე   „ცოტა რამ“

          დებიუტანტი მწერლის კრებული „როგორ მოვკლათ ბილი ელიოტი“ წელს „საბას“ ერთ-ერთი ნომინანტია.  ამ კრებულში ერთი მოთხრობაა, სახელად – „ცოტა რამ“, რომელიც ჩემმა მეგობარმა მასწავლებელმა აღმომაჩენინა და გადავწყვიტე,  წერილში ახალი სიცოცხლე მიმენიჭებინა მისთვის.

მოთხრობის მთავარი პერსონაჟი გვიყვება ნანუცაზე, თავის მასწავლებელზე, რომელმაც  „დებილებისთვის და ავანტყოფებისთვის“ საკუთარ სახლში პატარა სკოლა მოაწყო.

ნანუცა ათას რამეს იგონებდა მათთვის, ვისაც სწავლისა და გადაადგილების თავი არ ჰქონდა. ერთ-ერთი კი თვეში ერთხელ „ჩაიპიწიეს“ მოწყობა იყო, სადაც ჩაის სვამდნენ და ერთმანეთზე საუბრობდნენ, ამბებს ჰყვებოდნენ და წერდნენ  – „იმ ღამეს, დავიფიცებ, არავის გვეძინა, ყველა ჩაიპიწიეს ველოდებოდით, ვფიქრობდით, რაზე ვილაპარაკებდით, რას მოვყვებოდით, მე ვაპირებდი მომეყოლა, როგორ ამაყობდნენ  სახლში ჩემით, როგორ უხაროდათ საღამოობით კითხვაში რომ მხედავდნენ, იმის მოყოლასაც  ვფიქრობდი, გვერდითა სადარბაზოში ერთი გოგო რომ ცხოვრობდა და წიგნებს რომ ვაძლევდი, იმასაც რომ წაეკითხა“. – წერს მთავარი პერსონაჟი და აღვფრთოვანდი ამ იდეით – ჩაის ფონზე ამბების მოყოლით, იმაზე ფიქრით, რა შეიძლება უამბო კლასელს, მოსწავლეს, რაზე გინდა გაამახვილო შენი თუ სხვისი ყურადღება, რა ნიშნით ამოირჩევ, რას ამოიტივტივებ გონებიდან, რამდენად გულახდილი იქნები, რას დაუტოვებ სხვას ამგვარი საუბრისას და რას წამოიყოლებ თან.  „ჩაიპიწიე“, როგორც მეთოდი,  მრავალ უნარ-ჩვევას ავითარებს: გადაწყვეტილების მიღებას, ზეპირმეტყველებას, ემოციის გადმოცემას, სხვისი გამოცდილების გაზიარებას, აქტიური მოსმენას.

მაიკლ ონდააჩი „ინგლისელი პაციენტი“

თანამედროვე კანადელი მწერლის, მაიკლ ონდააჩის რომანის „ინგლისელი პაციენტის“ მიხედვით ფილმია გადაღებული, რომელსაც სხვადასხვა ნომინაციაში ოსკარი აქვს მიღებული, თუმცა, ჩემი აზრით, კინოეკრანიზაციაში წიგნის მხოლოდ ზედაპირული ამბავია წარმოჩენილი და „ინგლისელი პაციენტი“ აუცილებლად წასაკითხთა სიაშია შესატანი.

რომანი ზამთარში დათოვლილი სოფლის მდუმარებაში წავიკითხე. სიუჟეტი მეორე მსოფლიო ომის დროს ვითარდება. დამწვარი ინგლისელი ჯარისკაცი იტალიაში აღმოჩნდება, სადაც მას მის მოვლა-პატრონობას თავისივე ნებით ოცი წლის ჰანა იტვირთავს.

ინგლისელი პაციენტის მკითხველისთვის გაცნობისას ერთგან ვკითხულობთ: „1890 წელს გამოცემულ  ჰეროდოტეს „ისტორიის“ ტომში კი რაღაც-რაღაცები ჩაუწებებია – რუკები, დღიურის ფურცლები, სხვა წიგნებიდან ამოხეული მთელი გვერდები. არშიებზეც სულ სხვადასხვა ენაზე წაუწერია შენიშვნები… აქ ერთმანეთს აბნეულად ენაცვლება ცნობები გამოქვაბულის კედლის მხატვრობაზე, ცნობარებიდან ამონაწერები თუ საჟურნალო ამონარიდები და ყველაფერი იმავე, სავარაუდოდ, მისი საკუთარი წვრილი ხელწერითაა ნაწერი“. ამის წაკითხვისას პერსონაჟმა კიდევ უფრო მეტად დამაინტერესა და სურვილი გამიჩნდა, მეც მქონოდა მსგავსი წიგნი, რომელშიც სხვადასხვა ფორმით დავტოვებდი ჩემი თითოეული დღის კვალს. ასე დამებადა იდეა, რომ მოსწავლეებისთვის, როგორც აქტივობა, ისე შემეთავაზებინა. ავირჩიეთ სხვადასხვა პოეტის ლექსების კრებული და ერთი ლექსი გავიხადეთ დღის ლექსად, ლექსის წაკითხვისას ვაკვირდებით სიტყვებს, განწყობას, რომელიც გვეუფლება, ამასთან ერთად არშიაზე უცხო ენის რამდენიმე სიტყვას, დღის სიმღერას, რომელიმე მხატვრის ტილოს სახელს, იმ პერიოდის წიგნის სათაურს ვწერთ.  ამგვარი აქტივობით  იზრდება შემეცნებითი სამყარო, ერთი პოეტის შემოქმედებას დაწვრილებით ეცნობი, ლიტერატურული პარალელების გავლებას სწავლობ, სიტყვის სამყაროში მოგზაურობას იწყებ, იკვეთება პიროვნული ინდივიდუალიზმი, რის შედეგადაც, როგორც  მოზარდის, ასევე ზრდასრულის  ინტელექტი იზრდება და იხვეწება.

ჰეროდოტეს „ისტორიიდან“ ლია სტურიას ლექსებამდე

          ალმაშის წამოწყებულმა თამაშმა მეც ამიყოლია და ლია სტურუას ლექსებამდე მიმიყვანა.  წიგნის საახალწლო ფესტივალზე ერთ-ერთი გამომცემლობის დახლის წინ ჩამოფასებულ წიგნებში ქექვისას ჩემი ყურადღება მწვანეყდიანმა სქელმა წიგნმა მიიქცია, რომელსაც ოქროსფერი ასოებით ავტორის სახელი და გვარი – ლია სტურუა – ეწერა. ზუსტად ორ ლარად ვიყიდე ერთი ჩემთვის და მეორე – ჩემი მოსწავლის დაბადების დღისთვის საჩუქრად. წიგნი რაჭაში დავიმგზავრე და მალევე მომაფიქრდა, რომ სწორედ ეს უცნაური, ულამაზესი და ამბებიანი ლექსების კრებული მექცია ჩემი ცხოვრების დღეების, განწყობების შემომნახველად. უკვე მეხუთე თვე სრულდება, რაც ყოველდღიურად ვკითხულობ ერთ ლექსს, ვფიქრობ, სხვა წიგნებსა და ამბებს ვუკავშირებ, ნაჩუქარ თუ ნაპოვნ ფოთლებს, ჩემი შვილების თმებს  ვინახავ ან – იმ ძაფის ნაკუწს, რომლითაც ჩემს გოგოს ზამთრის გრძელ დღეებში ჟაკეტი მოვუქსოვე. მერე თითქოს ჩემთვის აუკინძავთ ლექსები ამ წიგნში – თითქმის ყოველ გვერდზე  მხოლოდ ერთი ცალი მხვდება.

ახლა ზაფხულია და შემიძლია, თებერვლის ბოლო დღეები ან გაზაფხულის ამბები ლექსებში მოვძებნო. მაგალითად, 26 თებერვლის დღის ლექსია სახელად „იოსიფ ბროდსკის“. არშიებზე გაკეთებული წარწერებიდან ვიხსენებ, რომ იმ დღეს ვკითხულობდი ენდი უირის „მარსელს“, ხოლო ლექსში აღმომიჩენია შემდეგი ფრაზა – „ავიაციის ზემოთ სულ სხვა ზეცაა“, რამაც დღის წიგნთან დამაკავშირა და გამახარა, ასევე, კარლ საგანი გამიცვნია და ვუსმენდი Yann Tiersen-სა და Shannon Wright-ს, დღის ინგლისურის სიტყვა კი Explicit (გულწრფელი, ზუსტი)  ყოფილა.

ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის, ყველაზე საინტერესოაძიების პროცესი, რასაც აღმოჩენის, თანაგანცდის და გაზიარების სიხარულთან მივყავარ. ცხოვრებისადმი ამგვარი დამოკიდებულებები ყოველდღიურობას მიმრავალფეროვნებს და საინტერესოს ხდის.

დაფიქრებულხართ იმაზე, რომ ხალხურმა ზეპირსიტყვიერებამ ყველაზე უხვი მასალა თამარ მეფეზე და პატარა კახზე შემოგვინახა, და თითქმის არაფერი დავით აღმაშენებელზე? (საინტერესო იქნება ამ კუთხით საბჭოთა წარსული კვლევის ლაბორატორიაში გამართული დისკუსიის ტრანსკრიპტის წაკითხვა https://www.scribd.com/doc/53064153/სტალინი-და-ქართული-ნაციონალიზმი ) საინტერესოა ისიც, რომ ფოლკლორმა არ შემოგვინახა არცერთი ლექსი ან თქმულება გიორგი სააკაძეზე, რაც წარმოუდგენლად მიაჩნდათ ლიტერატორებს. მასალის მოძიების მიზნით, 1943 წელს გიორგი შატბერაშვილმა მოაწყო ექსპედიცია ქართლში და გამოავლინა რამდენიმე ძირითადად ბიოგრაფიული ხასიათის გადმოცემა (გიორგი სააკაძე ხალხის ხსოვნაში https://www.bu.org.ge/x2248?lang=geo). წარმოუდგენელია იმის დადგენა, ეს პროზაული და პოეტური გადმოცემები როდიდან ჩნდება ხალხში, ფილმის გადაღების დროს თუ მათ უფრო ძველი ფესვები აქვთ. აქვე ისიც უნდა აღვნიშნო, რომ არც გიორგი შატბერაშვილია ერთადერთი, ვინც გიორგი სააკაძით დაინტერესდა. გიორგი სააკაძე ჯერ მეფე არჩილმა „გააცოცხლა“, შემდეგ კი – სტალინმა: არჩილ მეფემ იოსებ თბილელს დაუკვეთა ნაწარმოები, ხოლო 1943 წელს იგივე გააკეთა სტალინმა. ჯერ ორი ისტორიკოსი დაიბარა კრემლში და თხოვა (აბა ვინმეს არ შეესრულებინა სტალინის თხოვნა), ცოტა უფრო მეტად წამოეწიათ წინ ეს ფიგურა ნარკვევებში (ნიკო ბერძენიშვილი, სტუმრად სტალინთან https://burusi.wordpress.com/2010/02/02/niko-berdzenishvili-3/ ). ამით მან ახალი სიცოცხლე შთაბერა დიდ მოურავს, ოღონდ საბჭოთა ლიდერს სულ სხვა მიზანი ამოძრავებდა. ორივე მათგანმა (არჩილმაც და სტალინმაც) ეს საკუთარი ინტერესებისთვის გააკეთა. რატომ დასჭირდა სრულიად განსხვავებული ეპოქის ორ მოღვაწეს ამის გაკეთება? იოსებ ჯუღაშვილი ცდილობდა, ხალხს ბმა გაეკეთებინა გიორგი სააკაძეს – დიდ მხედართმთავარსა და და სტალინს – საბჭოთა არმიის მთავარსარდალს შორის (ეს ბმა კი ადვილი გასაკეთებელია თუნდაც იმიტომ, რომ ორივეს ცხოვრებაში შვილის გაწირვის ეპიზოდია ქვეყნის ინტერესების სასარგებლოდ). კავშირი ორ ქართველს შორის კი პირველ რიგში იმით დამყარდებოდა, თუკი დიდი მოურავის ფიგურის წინ წამოწევისას აქცენტი ახლებურად დაისმებოდა. სააკაძე ხომ შეიძლება აღვიქვათ, როგორც სიმბოლო, პიროვნება, რომელიც მასზე მაღალი წრის წარმომადგენლებს, თავადებს ებრძოდა. და არა მარტო.  ამ მიზნით, მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში, მაშინ, როდესაც საბჭოთა კავშირი ეკონომიკურადაც უმძიმეს მდგომარეობაშია, ბიუჯეტიდან ფინანსდება ანა ანტონოვსკაიას წიგნის „დიდი მოურავის“ ეკრანიზაცია. ეს ასაბუთებს იმას, თუ რამდენად მნიშვნელოვანი იყო დიდი მოურავის „გაცოცხლება“, გიორგი სააკაძის პერსონისთვის ახალი სიცოცხლის შთაბერვა. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ხშირად მმართველებს საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე სჭირდებათ ხოლმე რომელიმე ისტორიული პირის ხალხისთვის გახსენება. ასეთ ისტორიულ პირად კი ორი ქართველი მმართველისთვის გიორგი სააკაძე იქცა (https://sovlab.ge/ka/news/georgian-film-in-soviet-union-transcript ).

ამასა გარდა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ გიორგი სააკაძეზე აქტიურად გამოთქვამენ წინააღმდეგობრიც შეხედულებებს. ჩემი მოსწავლე ნიკა ხარშილაძე დაინტერესდა ამ თემით, უცვლელად გთავაზობთ ამონარიდებს ნიკას ნაშრომიდან:

გიორგი სააკაძის სიკვდილიდან ნახევარი საუკუნეზე მეტია გასული, როდესაც მეფე არჩილი იოსებ თბილელს დიდი მოურავის ცხოვრებაზე ნაწარმოების დაწერას უბრძანებს. საინტერესოა, რაში დასჭირდა ხელმწიფეს აზნაურის ღვაწლის წინ წამოწევა? რატომ გადაწყვიტა მეფეს სააკაძის სახელის უკვდავყოფა? სანამ უშუალოდ კითხვას ვუპასუხებთ, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ის ქართველი ისტორიკოსები, რომლებიც განიხილავენ და აანალიზებენ დიდი მოურავის, გიორგი სააკაძის მოღვაწეობას და დამსახურებებს სამშობლოს წინაშე, არ არინ სააკაძის თანამედროვენი. გიორგი სააკაძეს, მისივე მოღვაწეობის ხანაში, მხოლოდ უცხოელი ისტორიოგრაფები აღწერენ. სწორედ მათ შემოგვინახეს ცნობები დიდ მოურავზე და სწორედ მათი ნაშრომებია ის ძირითად წყარო, რომელსაც მკვლევრები ეყრდნობიან.

მე-18 საუკუნეში ე.წ. „ეროვნულ-პატრიოტული სკოლა“ (გ. ჯამბურიას ტერმინი) ძლიერდება. ამ „მოძრაობას“ წარმოადგენდნენ მეფე არჩილი და იოსებ თბილელი. ჩემი აზრით, ამ კავშირის არსებობას მეფესა და ეპისკოპოსს შორის სწორედ ნაწარმოების შექმნა ამტკიცებს. ეს პატრიოტული კავშირი გარკვეულ მიზნებს ემსახურებოდა, რომელთაგან ერთ-ერთი არჩილის მიერ თეიმურაზ პირველის მოღვაწეობის შეფასება იყო. საინტერესოა, რომ საკუთარ პოემაშიც კი („გაბაასება თეიმურაზისა და რუსთველის“) არჩილი თეიმურაზის ზოგიერთ გადაწყვეტილებას მკაცრად განიკითხავს. მაგრამ ხელმწიფე თავს უფლებას არ აძლევს ღიად და აშკარად დაუპირისპირდეს თავის წინაპარს. შესაძლოა, მისი მიზანი ეს სულაც არ ყოფილა და მას ობიექტურად, ყველა პერსპექტივის გათვალისწინებით, უნდოდა მოვლენების შეფასება. ამიტომაც, მეფე-პოეტი სწორ გამოსავალს ხედავს დიდი მოურავის სახით: თუკი მოხდება გიორგი სააკაძისა და თეიმურაზ პირველის დაპირისპირების მიზეზების სწორი ანალიზი, მხარეები, დამსახურების მიხედვით, ან გამართლდებიან ან გამტყუნდებიან. მაგრამ პირველ რიგში საჭიროა მოვლენების აღდგენა. ამ საქმეში კი დახმარების გაწევა თავად გიორგი სააკაძის უახლოეს ნათესავს, მის მოგვარეს იოსებ სააკაძეს, იგივე იოსებ თბილელს შეუძლია. მე-18 საუკუნის საქართველოს თვალს თუ შევავლებთ, მივხვდებით, რაში სჭირდება მეფეს სააკაძის პერსონის „გაცოცხლება“. ჯერ ერთი, ეს არის პიროვნება, რომელიც ურჩ, ცენტრალურ ხელისუფლებასთან დაპირისპირებულ თავადებს ებრძვის. ესენი არიან შადიმან ბარათაშვილი, ფარსადან ციციშვილი, ქაიხოსრო ჯავახიშვილი (და მისი სანათესაო). მეორეც, გიორგი სააკაძე არის ის პიროვნება, რომელიც იმავდროულად თავისი ბატონის (სიმონ პირველ დიდი, გიორგი მეათე, ლუარსაბ მეორე, თეიმურაზ პირველი) ერთგულია. გარდა ამისა, მოურავმა თითქმის ყველაფერს საკუთარი ნიჭის წყალობით მიაღწია (მოურავობა მამამისისგან გადაეცა, თუმცა წყაროებში არ წერია, რომელი ქალაქის მოურავი იყო სიაუში), განსხვავებით დიდგვაროვნებისგან, რომელთაც გვარი დაბადებიდანვე გარკვეულ პრივილეგიებს ანიჭებდა. მესამე მიზეზად კი შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ დიდი მოურავი იბრძვის ქვეყნის ერთიანობისთვის, მაშასადამე გიორგი სააკაძე ქვეყნის ცენტრალური ხელისუფლების ერთგული მამულიშვილია, რომელიც ხალხს მხოლოდ პატრიოტიზმისკენ თუ მოუწოდებს. შესაძლოა, ხალხს გადმოცემებიდან ამ პიროვნების უარყოფითი თვისებების შესახებაც სცოდნოდა რამე. მაგრამ, არჩილის მხრიდან ობიექტურობის დასაცავად, რომ არ მოხდეს ასეთ თვისებებზე ყურადღების გამახვილება და შესაბამისად, თეიმურაზისთვის უპირატესობის მინიჭება, საჭიროა ადამიანი, რომელიც სწორედ გიორგი სააკაძის დადებით თვისებებზე გაამახვილებს ყურადღებას და ისეთ ნაწარმოებს შექმნის, რომელშიც თეიმურაზ პირველი მთელი სისრულით წარმოჩნდება. აი, აქედან გამომდინარეა ამ სამუშაოსთვის ყველაზე შესაფერისი იოსებ თბილელი. იგი არა მხოლოდ ეპისკოპოსია, რაც მას ხალხზე დიდ გავლენას აძლევს, არამედ გვარად სააკაძეა და გიორგის ნათესავია. შესაბამისად, თუ ვინმემ დიდი მოურავი ღირსეულად უნდა წარმოაჩინოს, ამას იოსებ ეპისკოპოსზე კარგად ვერავინ გააკეთებს, გიორგი სააკაძის ღირსეულად წარმოჩენით კი თეიმურაზ პირველის პიროვნება უკეთ გამოიკვეთება.

გასაგებია, რომ „დიდმოურავიანის“ სიუჟეტის დამუშავებისა და ნაწარმოების წერის პროცესში იოსებ თბილელი სუბიექტოურობისგან დაცლილი ვერ იქნებოდა, მაგრამ მისი თხზულება მაინც ფასდაუდებელია ისტორიული რეალობის რესტავრაციის საქმეში. სწორედ ეს ტექსტი გვაძლევს საშუალებას, უკეთესად შევაფასოთ თეიმურაზის მეფობის ხანა ისევე, როგორც არჩილის მმართველობის პერიოდი. შესაბამისად, ამ ყველაფერმა გამოკვეთა ჩემი კვლევის ინტერესი და საკვლევი შეკითხვაც ასე ჩამოვაყალიბე: რა არის იოსებ თბილელის ნაწარმოებში ისეთი, რაც საფუძვლად დაედო გიორგი სააკაძეზე წარმოშობილ წინააღმდეგობრივ შეხედულებებს? იოსებ თბილელის „დიდმოურავიანის“ ანალიზმა კი დამარწმუნა, რომ:

1.მე-17 და მე-18 საუკუნეებში საქართველოშო მძლავრობენ დიდი ფეოდალები, რომლებიც ასუსტებენ ცენტრალურ ხელისუფლებას. მათი ინტერესები შორსაა სამშობლოსადმი თავდადებისგან. ერთგულებას მხოლოდ პირადი ინტერესების გამო თუ იჩენენ.

2. არჩილ მეორე ცდილობს გააღვივოს ერთგულების გრძნობა თავადებში და ამისთვის იოსებ თბილელს უკვეთავს ნაწარმოების შექმნას. „დიდმოურავიანი“ არ არის ერთგულების თემაზე დაწერილი წიგნი, ამისთვის კახეთის 1659 წლის აჯანყების მეთაურებზე წიგნის დაწერაც საკმარისი იქნებოდა. სააკაძის წინ წამოწევა აუცილებელია, ვინაიდან ის დიდი ტემპერამენტის მქონე ადამიანია, თუმც ქვეყნის დასაცავად მზადაა, შვილიც გასწიროს და მეფესაც აუჯანყდეს, ვინაიდან ის ემსახურება უფრო დიდ ხელმწიფეს ვიდრე თეიმურაზ მეორეა. ის პირველ რიგში საქართველოს ერთიანობის ქვეშევრდომია.
3. პოემა განიხილავს ძირითადად იმ ნაწილებს სააკაძის ცხოვრებიდან, რომლებმაც ხალხი მის ერთგულებაში დააეჭვა. „დიდმოურავიანიდან“ გამომდინარე აშკარაა, რომ არც საქართველოდან წასვლა იყო დიდი მოურავის ბრალი და არც შაჰ აბასის ქართლში გამოლაშქრება. ერთადერთი ბაზალეთის ბრძოლა შეიძლება მივიჩნიოთ წინააღმდეგობრივად, ვინაიდან მოურავი დაუპირისპირდა თავის მეფეს, მაგრამ ავტორი ამას თვითონ არ ამართლებს, ამბობს კიდეც, ყმა პატრონს არ უნდა დაუპირისპირდესო. ეს გასაგებიცაა, ვინაიდან წიგნი იმისთვისაა დაწერილი, რომ ხალხმა შეცდომებზე ისწავლოს და მეფე არჩილის ერთგული გახდეს. ერთგულების ასეთ მაგალითად კი გიორგი სააკაძე შეირჩა. რატომ მაინცდამაინც ის ადამიანი, ვინც მეფეს შეებრძოლა? ერთი შეხედვით, არჩევანი პარადოქსულია, მაგრამ სინამდვილეში გიორგი სააკაძეს უკვდავყოფენ არა მარტყოფისა ან სხვა დიდი გამარჯვების გამო. მისი უდიდესი დამსახურებაა დიდი ფეოდალების ალაგმვა. ბაზალეთის ბრძოლა სხვა არაფერია, თუ არა დაპირისპირება საქართველოს ერთიანობისთვის მებრძოლი სააკაძისა და ცენტრალური ხელისუფლების მოწინააღმდეგე თავადებს შორის. მეფე თეიმურაზი მართალია მთავარსარდალია, მაგრამ ომი „სუფრაჯებმა“ წამოიწყეს, ისარგებლეს რა ხელმწიფის თავმოყვარეობით. შესაბამისად, დიდი მოურავი ებრძვის არა თავის ხელმწიფეს, არამედ დიდ ფეოდალებს საქართველოს ერთიანობისთვის.

ამ დასკვნების გაკეთების საფუძველს „დიდმოურავიანის“ გულმოდგინე ანალიზი მაძლევს. ვფიქრობ, პოემა დიდი მოურავის შესახებ არსებულ ყველა ეჭვს აბათილებს. ის კი არა, შეიძლება ითქვას, რომ გიორგი სააკაძეზე წარმოშობილ წინააღმდეგობრივ შეხედულებებს საფუძვლად ვერ დაედებოდა იოსებ თბილელის ნაწარმოები. სააკაძის პერსონის ოპონენტები ან ცუდად იცნობენ ან უგულვებელყოფენ ამ პოემასან მათ სხვა მიზნები გააჩნიათ. დიდ მოურავზე წარმოშობილი აზრთა სხვადასხვაობა თავადების გამოწვეულია. ამის მიზეზი კი ზედმიწევნით კარგად აქვს ასახული ილიას შემდეგ სიტყვებში: „დიდი მოურავი თუმცა ყოვლად ნიჭიერი კაცი იყო, ყოვლად მხნე სახელმწიფო კაცი და წარჩინებული მეომარი და სარდალი, მაგრამ ყოველივე ეს ვერ იპატიებდა მას მდაბალ ბუნებიანთა კაცთა შურისგან. ეს ნაძილარი გრძნობა ადამიანის ავზნეობისა ბევრს მეტოქესა და მოშურნეს მოუგროვებდა მაშინდელ დიდებულებთა შორის, რომელთაც მოდგმა უფრო დიდ ღირსებად მიაჩნდათ, ვიდრე ნიჭიერი დიდბუნებიანობა. ამით აიხსნება ის გარემოება, რომ ამ სახელოვანს დიდ მოურავსა მრავალი მტერი აუჩნდა“. ამ ყველაფრით, როგორც ჩანს, კარგად ისარგებლეს მეოცე საუკუნეში და სტალინის ეპოქამაც ეჭვები კიდევ უფრო გააძლიერა. ასეა თუ ისე, კვლევამ დამარწმუნა, რომ გიორგი სააკაძეზე შექმნილი პირველი მხატვრული ნაწარმოები ობიექტური არის (მიუხედავად იმისა, რომ მონოლოგის ფორმითაა დაწრილი) და მასში არანაირად არაა დაკნინებული დიდი მოურავის ღვაწლი სამშობლოს წინაშე. აქედან გამომდინარე, იგი ვერ გახდებოდა წინააღმდეგობრივი შეხედულებების გამომწვევი მიზეზი.