ორი მეფის, ერეკლესა და გიორგის მრჩეველი იყო ეგნატე თუმანიშვილი, გავლენიანი, ჭკვიანი, ცბიერი კაცი.  როცა გიორგი მეფემ რუსეთის იმპერატორს ტრაქტატის ახალი პირობები შესთავაზა, ისიც მის გვერდით იყო. გარდაცვლილი პატარა კახის ნაიარევი სახე სიზმარშიც არ ასვენებდა, მაგრამ მაინც თვლიდა, რომ ერთადერთი გამოსავალი პატარა ქვეყნისთვის რუსეთის სრული მორჩილება იყო, ამიტომაც  მეფის გადაწყვეტილებას არც შეწინააღმდეგებია,  პირიქით, იქნებ დიდმა ქვეყანამ უფრო დიდი ფრთებიც გაგვაშლევინოსო.

ქართლ-კახეთის სამეფო გაუქმდა და ახალი, სხვაგვარი ცხოვრება დაიწყო დიდი სახელწიფოს წესებით. ეგნატეც პოლიტიკულ საქმიანობას შეეშვა და თავისი ძველი, საყვარელი საქმე-მწიგნობრობა გაიხსენა.

შვილები უკვე მოიზარდნენ, ყველა განსაკუთრებული ხელოვანი იყო გადაწერის, კალიგრაფიის, მწიგნობრობის საქმეში, ზოგიერთი – პოეზიასაც ეპარებოდა, მათ შორის, საკმაო წარმატებითაც. შტატსკი სოვეტნიკი – გიორგი რუსულ მედალსა და მეფის გამოცხადებულ მადლობებს შორის ლექსების წერასაც ახერხებდა, თანაც, თავისი განსაკუთრებული მუზის, ულამაზესი მაია ორბელიანით შთაგონებული, დასეირნობდა ტფილისის ქუჩებში დროშკით და ხან რუსთაველის, ხანაც ჩახრუხაძის კიდობნიდან ამოცლილი რითმა-მაჯამებით ლექსებს წერდა. დავითი – კალოგრაფობდა, იესეც, ანა ხომ დღესა და ღამეს ლამაზ-ლამაზი წინადადებების ამოგვირისტებაში ატარებდა. ახლაც კიდევ ერთი წიგნის  გადაწერა ჰქონდა დაწყებული, მამას ხშირად ეკითხებოდა რჩევას, მელნის ფერსა და ფურცლის ხაოს უთანხმებდა.

დიდი თავისნათქვამა გოგო იყო ანა,  მამის ნებიერა, ყველაზე საყვარელი შვილებს შორის.  იშვიათად იცლიდა მისთვის ეგნატე, ამიტომაც, ყოველი მათი შეხვედრა კიდევ უფრო ძვირფასი იყო ანასთვის. რაზე აღარ საუბრობდნენ, „ვისრამიანსა“ და “ბარამიანზე”,  საქართველოს მომავალსა და წარსულზე, ანა ფიქრობდა, რომ რუსეთის ქვეშევრდომობა არასწორი გადაწყვეტილება იყო, ეგნატე ორი ცუდი არჩევანიდან ნაკლებად უარესზე მიუთითებდა, საერთო აზრამდე კი ვერ მიდიოდნენ.

სამაგიეროდ, როცა „ვეფხისტყაოსანსა“ და ლიტერატურას, გადაწერილ თუ გადასაწერ წიგნებს მიადგებოდნენ, მამა-შვილის თანამოაზრეობა ცხადი ხდებოდა.

ლექსებსაც წერდა ანა, თუმცა მამას არ აკითხებდა, ამისთვის მეგობარი, ისიც კარგი პოეტი და მწიგნობარი პეტრე ლარაძე ჰყავდა, ანდა ძმა – გიორგი თუმანიშვილი. ერთხანს მიმოწერისათვის სრულიად ახალი, საიდუმლო დამწერლობა მოიფიქრეს, დაშიფრული სიტყვებითა და მარცვლებით, რომელსაც სხვა ვერავინ გაიგებდა. ასეთივე მინაწერებს ტოვებდა ანა თავის გადაწერილ წიგნებზეც, ეს მისი საკუთარი საიდუმლო იყო, მისი სულისა და ფიქრის გამოხატულება.

ერთგვარი ლიტერატურული სამეგობრო ჰქონდათ, ორდენის მსგავსი, იკრიბებოდნენ, ჩაის სვამდნენ, ლექსებს კითხულობდნენ, ზოგს სხვისას, ზოგსაც – თავიანთს, ახალს. ცოტა ხანს ანას ძმა-დავითიც მათთან იყო, შემდეგ ოჯახსა და სამსახურს მოეკიდა და წიგნებისთვის ვეღარ იცლიდა.

ლექსებსაც ბევრს უძღვნიდნენ, მეგობარ პოეტებსაც ჩუმ-ჩუმად უყვარდათ, თუმცა დიდი მრჩევლის შვილსა და გიორგი თუმანიშვილის დას ვერაფერს უბედავდნენ. „«ან ამან მომკლა ანა მან“ – მაჯამურ ლექსებს წერდა პეტრე ლარაძე და ხმამაღლა არაფერს ეუბნებოდა. რომ ეთქვა, იქნებ თანაგრძნობაც მიეღო, მაგრამ ვერასდროს სცადა, მერე კი დაგვიანდა.

დიდხანს სწერდნენ ერთმანეთს საიდუმლო წერილებს, აკროსტიხებს, მაჯამებს,

მერე ანაც გათხოვდა და ყველა პოეტსა და აშიკს გული დასწყვიტა, სამაგიეროდ, ავთანდილ ამილახვარი გააბედნიერა და ორი შვილიც გაუჩინა.

„ვეფხისტყაოსანი“  უკვე ოჯახს მოკიდებულმა, შვილების აღზრდით დაკავებულმა კნეინა ანამ გადაწერა,  მუყაოს ყდიანი ხელნაწერი, ლამაზად გამოყვანილი სინგურის ასოები, თავსამკაულით,  ანამ თავისი შვილის, ალექსანდრეს მიუძღვნა, როგორც ხელნაწერიდან ვიგებთ.

მოგვიანებით ამ ხელნაწერის მინაწერებში კიდევ ერთ ქალს – ბარბარე ჯორჯაძეს ვპოულობთ, რომელიც წლების მერე თავის პოეტ ბებიას ეხმიანება.

ხელნაწერის მინაწერებში კიდევ ერთი ქალისა და ოჯახის ამბავი ცოცხლდება, პოეტის, კალიგრაფის, მკითხველისა და საინტერესო ლიტერატორის. „მე ვარ უმოყვრო მოყვარე“ – როგორც ის თავის ერთ-ერთ მინაწერში ამბობს.

“4 აბზაცის გზით წერა“ კრიტიკული აზროვნების ერთ-ერთი კლასიკური, ამავდროულად, თვალსაჩინო სტრატეგიაა. მისი ავტორია კელი ამბროუსი[1], რომელიც მიიჩნევს, რომ სტრატეგიის გამოყენებით წერას დაწყებითი კლასებიდანვე შეიძლება შევაჩვიოთ ბავშვები. სტრატეგია წარმატებით გამოიყენება სწავლების საბაზო და საშუალო საფეხურებზეც, ასევე ყოველთვის, როდესაც ესეის წერას გადავწყვეტთ.

სქემა 1.

აღნიშნული მოდელი ძალიან ეფექტური და ეკონომიურია, რადგან სქემა შეიძლება გამოვიყენოთ ფაზლი ჯგუფური სამუშაოების შესრულებისასაც. ამგვარ შემთხვევაში გაკვეთილზე ერთდროულად რამდენიმე ესეის შექმნა და გაცნობა მოხერხდება.

საგაკვეთილო თუ სალექციო პროცესში აქტიურად გამოიყენება ხაზგასმის სტრატეგიაც. ამ სტრატეგიის არსი ის არის, რომ გამოვიყენოთ ხაზგასმის მეთოდი ძირითადი აზრისა და მისი მხარდამჭერი დეტალების მიმართ.

„შენ ამბობ/მე ვწერ“  სტრატეგია

„შენ ამბობ/მე ვწერ“ არის დაგეგმვისა და გადამოწმების სტრატეგია, რომელიც ეყრდნობა წერის თანამშრომლობით მოდელს და წერისას ავითარებს იდეებს. სტრატეგიის ავტორია კეითი სქარაფია (Kathie Scarafia).

ნაბიჯი 1: შესავალი

„შენ ამბობ/მე ვწერ“ სტრატეგია დაეხმარება იმ სტუდენტებს, ვისაც უჭირს აზრების/იდეების ფურცელზე გადატანა. სტრატეგია მოითხოვს 2 ადამიანს. ესეის ავტორი ზეპირად პასუხობს მასწავლებლის/ლექტორის ან თანაპარტნიორის მიერ დასმულ შეკითხვებს. ამ დროს კი წერის მეორე მონაწილე ყველაფერს ზუსტად ინიშნავს ფურცელზე. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან ესეის ავტორებმა უნდა ამოიცნონ თავიანთი აზრები ან სიტყვები, როდესაც მონახაზს კვლავ დაუბრუნდებიან.  კითხვები, რომლებსაც მსმენელ/ჩამნიშვნელი სვამს, დაფუძნებულია მონახაზსა თუ თეზისზე, როლის შესახებაც იწერება ესეი. „სად გვჭირდება მეტი იდეა?“,  „სად შეიძლება დავამატოთ მეტი დეტალი?“. სტუდენტები, რომლებიც ამგვარად მუშაობას ეჩვევიან, მერე თავადაც, პარტნიორის გარეშეც უიოლდებათ წერა. ზოგი ჩანაწერს თავისით კრავს, ზოგიც დაბალ ხმაზე მსჯელობს ამა თუ იმ იდეის შესახებ.[2]

ნაბიჯი 2: „შენ ამბობ/ მე ვწერ“ სტრატეგიის მოდელირება

„შენ ამბობ/მე ვწერ“ სტრატეგია აიგება პარტნიორებისადმი „კარგის“ პრიმიტივზე დაფუძნებული შეკითხვების დასმით. სტუდენტები ასევე ხედავენ, როგორ გარდაიქმნება ავტორისეული აზრები მის საკუთარ სიტყვებად. მოსაუბრე ავტორებს გაცნობიერებული აქვთ, რომ ნელა უნდა ისაუბრონ, რათა მათი სიტყვები არ დაიკარგოს. ესეი აიგება ზედაპირული მონახაზის/ ჩანაწერის გამოყენებით. სტუდენტები რწმუნდებიან სტრატეგიის წარმატებაში.  სპეციფიკური ინსტრუქციების წარმოებისთვის სასარგებლოა ნაბიჯების სიის გამოქვეყნება დაფასა თუ დიდ ეკრანზე.  მაგალითად, ამ ფორმით:

სქემა 2.

ამ ყველაფრის შემდეგ დროა, სტუდენტების ხელი შევუწყოთ სტრატეგიის წარმატებით განხორციელებაში.[3]

ნაბიჯი 3: „შენ ამბობ/მე ვწერ“ სტრატეგიის ხარაჩო

ამ სტრატეგიით იქმნება წერილობითი ნაწილი, ასევე წერითი მსჯელობისა და ზეპირი მეტყველების გამოყენებით იხსნება წერის სირთულეები.   ქაღალდის ცალკე ფურცელზე პარტნიორის მიერ იწერება ყველა აზრი, რომელიც მსჯელობისას თანაავტორის მიერ წარმოითქმის. ნაწერს მთხრობელი ავტორიც გადაიკითხავს და ერთად ეძებენ ადგილებს, რომლებიც ჩასწორებას საჭიროებს.  ამ სტრატეგიის გამოყენებით ავტორს ენიჭება ნდობა, რომ ყველა მისი აზრი თუ სიტყვა უცვლელად ინახება ფურცლის ნაწილზე.  ის კი, ვისაც ფურცელზე თავისი აზრების გადატანა უძნელდება, წერაში თანდათან იწაფება და მალე თავის აზრებსაც ისევე სწრაფად გარდაქმნის არგუმენტად თუ ესეიდ, როგორც ეს პარტნიორთან თანამშრომლობის შემთხვევაში ხდებოდა ხოლმე[4].

რა სტრატეგიასაც არ უნდა ვიყენებდეთ, მთავარია, გვახსოვდეს, რომ თეზისისა თუ არგუმენტისთვის ნებისმიერი აზრი ფასეულობას დავაფუძნოთ და ისე დავუკავშიროთ განსაზღვრის კრიტერიუმს, ასევე მართებულობას/რელევანტურობას, მნიშვნელოვნებასა და თანმიმდევრულობას[5]. რადგან  სწორედ ამგვარი მიდგომა წარმოადგენს ეფექტური არგუმენტის შექმნისა და არგუმენტირებული მსჯელობის  საფუძველს.

მაგრამ კიდევ უფრო მთავარია, ვასწავლოთ იმის წარმოდგენა, რომ ყველაფერი შეუძლიათ და შეძლებენ, ყველაფერი წარმოიდგინონ. ეს ფრაზა „კრეატორის დღიურიდანაა“. კოტე იანტბელიძის ეს საინტერესო წიგნი კი ცალკე წერილს  ნამდვილად იმსახურებს.

სხვა რესურსები:

https://www.youtube.com/watch?v=owZxVE1SALg&t=328s

https://www.michigan.gov/documents/mde/Writing_to_Learn_Mathematics_306722_7.pdf

[1] https://gseweb.gse.buffalo.edu/org/writingstrategies/pdffiles/ambrose.pdf

[2] Higher Quality Video

[3]  Higher Quality Video

[4] Higher Quality Video

[5] https://mastsavlebeli.ge/?p=11024

ჯადოსნური აქტი სცენაზე – ფარდის გახსნა და დახურვა – ისეთივე მარტივ მითად იქცა, როგორც ბევრი სხვა მოვლენა, რაც ადამიანმა ცხოვრებით ჩაანაცვლა.

მიზეზიც მარტივია – სცენას ფარდა აღარ სჭირდება. ფარდა – როგორც დეკორაცია. ის შეიძლება იგულისხმო, გამოიგონო, თუმცა ვერაფერს უზამ სინამდვილეს, რომელიც ამ ფარდის მიღმა ისედაც ცხადად ჩანს. სინამდვილე შიშველია, ხანდახან ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, გამჭვირვალე, და მაყურებელს ეს ზუსტად ესმის.

როგორც იტყვიან, ხელოვნებასაც (და ცხოვრებასაც) ფარდა აეხადა. ასეთი გამონათქვამიც გვაქვს ქართველებს – ნამუსი აეხადაო. შეცვალეთ ნამუსი ფარდით და, შესაძლოა იგივე აზრობრივი კონსტრუქცია მივიღოთ. თუკი შევთანხმდებით, რომ ნამუსი, ისევე როგორც ფარდა, დღეს უსარგებლო, მითოსური დეკორაციაა.

ფარდის საჭიროებაზე აქამდე ასე არ დავფიქრებულვარ. გუშინ კი, პირველად ვნახე „სამეფო უბნის თეატრში“ სპექტაკლი „პრომეთე“ და თითქმის ორი საათის მანძილზე, მონუსხული და დაძაბული, ტექსტის ჭარბი დინამიკით, მსახიობების ოსტატობით, კარგი მუსიკით დატყვევებული, რეფლექსიის რომელიღაც სიხშირეზე გაუჩერებლად ვგზავნიდი მოკლე მტკივნეულ შეტყობინებას: „სად არის ფარდა?!“..

ახლა კი არა, ამ სპექტაკლში კი არა, ამ თეატრში კი არა, ზოგადად – სად არის ფარდა?

„პრომეთე“ მართლაც მნიშვნელოვანი სპექტაკლია – ის უამრავ საფიქრალს აჩენს. ფიქრი კი, კარგი რამაა. რახანია, აღარ ვნებივრობთ იმგვარი ტექსტებით თუ არტტექსტებით, ბევრი ფიქრის კოდირება რომ შეეძლოს.

„პრომეთე – დამოუკიდებლობის 25 წელი“ – ესაა სპექტაკლის სრული სათაური. რეჟისორი – დათა თავაძე, ტექსტი – დავით გაბუნია და დათა თავაძე, კომპოზიტორი – ნიკა ფასური, სცენოგრაფია და კოსტუმები – ქეთი ნადიბაიძე, მსახიობები – დამოუკიდებელი საქართველოს ტოლი ახალგაზრდები. მოკლედ – ახალგაზრდა შემოქმედებითი ჯგუფის ნამუშევარი. ეს „ახალგაზრდა“ კონკრეტული მდგომარეობაა და იმ აზრს აზუსტებს, რომ სპექტაკლმა ქვეყნის დამოუ

კიდებლად ყოფნის 25-წლიანი ისტორია უნდა მოჰყვეს. როგორც მის ანოტაციაში ვკითხულობთ – „ცალკეული ადამიანის ბიოგრაფია მთელი ქვეყნის კონცენტრირებული ისტორიაა. სად იშლება ზღვარი ბიოგრაფიასა და ისტორიას შორის და სად იბადება პერსონალური მითოლოგია? საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების წელს დაბადებული თაობა, თანატოლ სამშობლოსთან ერთად საკუთარ დამოუკიდებლობას ეძებს. აქ ყველა ადამიანი არის გმირი და ყველა გმირი პრომეთესავით მიჯაჭვულია“.

ესქილეს, ჰოვარდ ბარკერის, აუგუსტო ბოალის და ფრანც კაფკას ტექსტები ორგანულად ერწყმის თითოეული გმირის ნარატივს. პრომეთეს ისტორია თანამედროვე ქართველი ახალგაზრდების „ჩვეულებრივ“ ისტორიაში გადაიზრდება, ან პირიქით, ჩვენი ნაცნობი თავგადასავალი იძენს ეპიკურ მასშტაბებს, ეროვნული მოძრაობის, სამოქალაქო და აფხაზეთ-სამაჩაბლოს, შიმშილის, ნარკოტიკის, დევნილობის, ციხის კადრების, ძალადობის თუ ათასი სხვა გამოვლილი ჭირის და უბედურების პირადი ამბები ბუნებრივად „თავსდება“ დიდი მოაზროვნეების ტექსტებთან, რათა მძლავრად გამოიხატოს ხელოვნების მთავარი არსი. რათა დაიბადოს თეატრი.

ეს ბუნებრივი ნარჩენებიც – ყოფითი ტექსტები, რომლებსაც მსახიობები არანორმალურად ზუსტად ირგებენ, როგორც სამოსს და სცენის საგანგებოდ მწირ დეკორაციას – საუკეთესო მასალაა, რათა ცხოვრება ხელოვნებად გადამუშავდეს.

თეატრი საკუთარი თავისთვის გვერდიდან ყურებაა – ამბობს ერთი გმირი და ეს ამოცანა, როგორც მნიშვნელოვანი კიბერმისია, სპექტაკლში შესრულებულია!

„პრომეთე“ მაყურებელს ეძღვნება. მაყურებელს – ამ უკიდურესად აუცილებელ ვინმეს არამხოლოდ თეატრისათვის, არამედ ცხოვრებისთვისაც.

მაგრამ, თუკი გავხსნით მარტივ მითს და წარმოვიდგენთ, რომ სადღაც, მაყურებელსა და სცენას შორის, ფარდა უნდა იგულისხმებოდეს, როგორც დაძაბული წამი, დანაღმული საზღვარი რეალურსა და გამოგონილს შორის (ეს წამი, ეს საზღვარი ისედაც არსებობს თითოეული ჩვენგანის ცნობიერში და ხანდახან მას საბედისწერო, ხანაც – ფატალური მნიშვნელობა აქვს), მაშინ ისიც წარმოვიდგინოთ, როგორ დაიხურება ეს ფარდა ორი საათის (სპექტაკლის დაახლოებითი ხანგრძლივობა) შემდეგ და რა დარჩება ადამიანისგან, ვინც აიძულეს, ამ დროის მანძილზე დიდი ტკივილებით დაჩეხილიყო, ეს ზღვრული მდგომარეობა განეცადა, საკუთარი თავისთვის გვერდიდან შეეხედა? რა დარჩება მსახიობისგან და მაყურებლისგან, რომელმაც დამოუკიდებლობაზე ფიქრში დაძაბა გულისყური, ისედაც ათასი ეჭვით დაფლეთილი ცნობიერება ახალ ქიმერებს შეუშვირა: რა არის თავისუფლება, რატომ არ გამოდის თავისუფლება, რას ნიშნავს მიჯაჭვა, რატომ არ გამოდის მიჯაჭვაც!..

მეჩვენება, რომ ამ სპექტაკლში პასუხები არ არის. ამ დაუნდობელ გაშიშვლებაში, გულისწასვლამდე ექსპრესიაში და ფიზიკურ ტკივილებამდე (დ)აყვანილ ისტორიაში პასუხები არ არის. მხოლოდ კითხვებია.

ისინი კი – კითხვები – სიზიფეს ლოდები – ადამიან-მიჯაჭვული კლდიდან წამდაუწუმ გორავენ.

სპექტაკლში ორი მთავარი აქცენტია – „გახსოვს“ და „დაივიწყე“. გმირები თვითრეფლექსიისასაც და დიალოგებშიც ამ აქცენტებით ერთმანეთს (და მაყურებელს) კატეგორიულად მიმართავენ.

შესაძლოა, ეს „ახალგაზრდა დამოუკიდებლობის“ ინსტინქტია. პირველადი, როგორც ჩვილური გაკვირვება და ბუნებრივი რეაქცია, რომლითაც დანარჩენ დროს უნდა მოერიო. გაუძლო. იცხოვრო.

„გახსოვს“ და „დაივიწყე“ – ყველაფერი ამ შინაგანი აქტების მერე იწყება…

ხელოვნება არის გზა, რომელსაც შეუძლია გადაგარჩინოს. სხვათა შორის, ყველაფრის დავიწყების შემდეგაც.

და თუკი „პრომეთე“ მაყურებელს ეძღვნება, იქნებ სწორედ ესაა მისი ფარული გარიგებაც, იდუმალი შეთანხმება მასთან – აქციოს ცხოვრების ნარჩენები ხელოვნებად, მერე კი ყველაფერს გვერდიდან შეხედოს.

დამოუკიდებლობა ხომ ჯერ ასეთი ახალგაზრდაა – სულ რაღაც 25 წლისა. თუკი წარმოვიდგენთ და, მითოსურ ფარდას 25 წლის წინანდელ საზღვარზე დავკიდებთ.

(გაგრძელება)

უნდა ითქვას, რომ განცდების პედაგოგიკის კონცეფცია არ შეიძლება ხისტ, მკაცრ ჩარჩოებში იყოს მოქცეული (ეს ეხება მეთოდებს, საშუალებებს და მიზნებს). ასევე შეუძლებელია სამიზნე ჯგუფების ზუსტი განსაზღვრა. რაც უფრო აქტუალური და მასშტაბური ხდება განცდების პედაგოგიკა (შინაარსი და მეთოდები), მით უფრო ადვილია სამიზნე ჯგუფების გაფართოება.

ამ პედაგოგიკის სპეციალისტების უმრავლესობა ახლაც მიიჩნევს, რომ მათი ძირითადი სამიზნე ჯგუფია გარდატეხის ასაკის ზღვარზე მყოფი ახალგაზრდობა, თუმცა ლიტერატურასა და პრაქტიკაში სულ უფრო ხშირად ვლინდება სხვა ჯგუფები, მაგალითად:

. მარგინალური ჯგუფები, რომლებსაც სოციალური პედაგოგები კურირებენ;

. ახალგაზრდა გოგონები და ქალები;

. ახალგაზრდული გაერთიანებები;

. მოსწავლეები;

. ოჯახები;

. პენსიონერები;

. პროფესიონალები, რომლებიც ეწევიან სოციალურ-პედაგოგიურ პრაქტიკას;

. ჯგუფები, რომლებიც გუნდის შეკვრასა და განვითარებაზე მუშაობენ.

ანეტა რეინერსის აზრით, განცდების პედაგოგიკის მიზნები შეიძლება გადანაწილდეს სამ დონეზე: შიდაპიროვნულზე, პიროვნებათაშორისსა და ინსტიტუციურზე.

პირველ დონეზე ყურადღება ძირითადად ეთმობა პიროვნების ფორმირებას, ანუ საუბარი შეეხება საკუთარი პიროვნებისადმი ნდობის განვითარებას, ინიციატივის საკუთარ თავზე აღებას, კრიატიულობას, სპონტანურობას, პასუხისმგებლობის გრძნობის განვითარებას და თვითშეფასების დონის შემოწმებას.

მეორე დონე გულისხმობს ქცევის პიროვნებათაშორისი მოდელის განვითრებას, უფრო ზუსტად, ურთიერთნდობის, ურთიერთგაგებისა და ურთიერთთანაგრძნობის ჩამოყალიბებას.

მესამე დონეზე საუბარი შეეხება მიღებული პრაქტიკული კომპეტენციის რეალურ ცხოვრებაში, ჯგუფის საზღვრებს გარეთ გამოყენებას. მსაგავსი კომპეტენციების კონკრეტულ მაგალითებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ: ჯგუფში მუშაობის უნარი; სიფრთხილე ურთიერთობისას (ტაქტი); ერთმანეთთან ურთიერთობის უნარ-ჩვევები, თანაგრძნობა, დახმარებისათვის მზადყოფნა და კონფლიქტის მშვიდობიანად მოგვარების ცოდნა.

ამჟამად მიიჩნევა, რომ განცდების პედაგოგიკა არის ტრადიციული პედაგოგიკის ახალი მიმართულება, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, წარმატებით ვიმუშაოთ ახალგაზრდებთან. ამასთან, ის არის აღიარებული საგანმანათლებლო კონცეფცია, პიროვნული განვითარების ტრენინგი ან ყველაზე რთული მოზარდების გადარჩენის უკანასკნელი იმედი.

შეიძლება ითქვას, რომ გერმანიაში განცდების პედაგოგიკა უფრო და უფრო მეტად იკიდებს ფეხს. ის უმაღლესი სასწავლებლები, რომლებიც სოციალურ პედაგოგიკას ასწავლიან, საკუთრ პროგრამებში რთავენ განცდების პედაგოგიკის ბლოკს, მიუხედავად იმისა, რომ ტრადიციული პედაგოგიკის მომხრეები სკეპტიკურად ეკიდებიან ამ პრაქტიკას.

მინდა გაგაცნოთ განცდების პედაგოგიკის სხვა პედაგოგიური მიმდინარეობებისგან განმასხვავებელი ელემენტები.

1. მიზნები. განცდების პედაგოგიკის ყველა ღონისძიება მკაფიოდ პედაგოგიურ მიზნებს ისახავს. ამ მიზნების საფუძველზე მკაფიოდ განისაზღვრება გამოყენებული საშუალებები, მეთოდები და ქმედებები. სწორედ მიზნები იძლევა განცდების რეფლექსიის საშუალებას. ეს ყოველთვის პედაგოგების ინიციატივაზე არ უნდა იყოს დამოკიდებული. ზოგჯერ ეს შეიძლება იყოს სპონტანური საუბარი ჯგუფის წევრებს შორის. პედაგოგიური მიზნების რეალიზებისთვის საკმარისი არ არის მხოლოდ იმის იმედად ყოფნა, რომ ქმედება თავად მეტყველებს საკუთარ თავზე. რაღა თქმა უნდა, არ შეიძლება, მიზნები მეტისმეტად ხისტად იყოს განსაზღვრული. მუშაობის პროცესში ისინი შესაძლოა შეიცვალოს როგორც ჯგუფისთვის, ისე ინდივიდუალურად, კონკრეტული პიროვნებისთვის.
2. განცდები ყოველთვის აწმყო დროში მიმდინარეობს. ცნობიერი აღქმა განცდების შემადგენელი ნაწილია. რეფლექსიის ხარჯზე უცაბედი განცდები სწავლების მდგრად გამოცდილებად უნდა გარდაიქმნას. სწორედ ამიტომ განცდების პედაგოგიკა მუშაობს აქტუალურ შეგრძნებებთან, აქტუალურ სიტუაციებსა და აქტუალურ ურთიერთობებთან.
3. შეხება. განცდების პედაგოგიკა დაკავშირებულია შეხებასთან, რომელიც აღქმის მგრძნობელობას გულისხმობს. ერთი მხრივ, ეს შეიძლება იყოს სიცხის, სიცივის ან დაღლის განცდა, მეორე მხრივ კი შიში, გამარჯვების განცდა, სიხარული, უიმედობა ან ტკივილი. ამის ხარჯზე პიროვნება იძენს გარე სამყაროზე წარმოდგენას. პიროვნების განვითარებისთვის ეს განცდები ძალიან მნიშვნელოვანია.
4. მოძრაობა. ეს ცნება სულისა და სხეულის მოძრაობას გულისხმობს. განცდების პედაგოგიკისთვის ეს ნიშნავს შემდეგს: ფიზიკურ დონეზე მოსწავლეები (მონაწილეები) იღებენ დროისა და სივრცის შეგრძნების გამოცდილებას, ამიტომ „სხეული და მოძრაობა“ ძალიან მნიშვნელოვანია. ფიზიკური და სულიერი აქტიურობა მჭიდროდ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან. ფიზიკური მოძრაობა უნდა ვითარდებოდეს სიტუაციის შეფასების, გადაწყვეტილების მიღებისა და მისი განხორციელების უნარებთან ერთად.
5. ცვლილება. გრძელვადიანი (მდგრადი) ცვლილება – აი განცდების პედაგოგიკის მიზანი. ცვლილებები ეფუძნება პიროვნების ცვლილების პროცესს, რომელიც მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მიმდინარეობს. განცდების პედაგოგიკა ცდილობს, ეს პროცესი პედაგოგიური მიზნების შესაბამისად წარმართოს. ამ მხრივ ცვლილებები წარიმართება თავად პიროვნების ხარჯზე. ცვლილებები ცნობიერების შეცვლის შედეგად ხდება. განსხვავებულად აღიქმება საკუთარი პიროვნება, სხვა ადამიანები და საცხოვრებელი გარემო. ცვლილებათა განხორციელების მეთოდებად შესაძლოა განიხილებოდეს: პერსპექტივის შეცვლა, როლების შეცვლა, ფიზიკური აქტივობა, ფანტაზიის გამდიდრება და ა.შ.

სკოლაში ძალადობრივი ქცევის წინასწარ აღმოფხვრა (პრევენცია). Coolness-Training (CT(r)) (სიმშვიდის, წონასწორობის შენარჩუნების ტრენინგი) 1993 წელს შეიმუშვეს ქალაქ ობერჰაუზენში. მისი კონცეფცია ცნობილია სახელწოდებით „ახალგაზრდობა და ძალადობა – გაგება, მაგრამ არა დათნხმება“. არაძალადობრივი ტრენინგის საფუძველზე შემდგომში შეიმუშავეს „სიმშვიდის შენარჩუნების ტრენინგი“. ის ძირითადად სკოლებში ტარდება და მისი სამიზნე ჯგუფია არა მხოლოდ ის ბავშვები, რომლებიც ძალადობრივი ქცევისაკენ არიან მიდრეკილები, არამედ ისინიც, რომლებიც ერთი შეხედვით არ არიან ჩართული არავითარ ქმედებაში, ასევე – ძალადობის პოტენციური და რეალური მსხვერპლები. ახალგაზრდებმა უნდა ისწავლონ ყველაზე რთულ და კრიტიკულ სიტუაციებში სიმშვიდისა და სიმტკიცის შენარჩუნება. ამავე დროს, ტრენინგის მონაწილეები ეცნობიან სხვადასხვა სახის შესაბამის მასალას. მაგალითად: „მე-შენ შეტყობინება“, კონფლიქტების დარეგულირება, როგორ არ წამოვეგოთ პროვიკაციას და სხვა.

მოსწავლეებმა უნდა შეიმეცნონ და მიიღონ საკუთარი სხეული, საკუთარი პიროვნება და ამავე დროს აგრესია. მათ უნდა ისწავლონ სხვების მიღება და მათთან ურთიერთობა.

ტრენინგის ძირითადი მდგენელებია:

. აგრესიული გრძნობების გამოვლენა;

. საკუთრი შესაძლებლობების გაცნობიერება;

. საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების შეცნობა;

. პირველი პროვოკაციები;

. როლური ქცევის შემეცნება;

. აღქმის აგრესიულობის შემცირება;

. რთულ სიტუაციებში გონივრული ქცევა.

სიმშვიდის შენარჩუნების ტრენინგი გერმანიის არაერთ სკოლაში ტარდება. არსებობს კიდევ ერთი ტრენინგი, რომელსაც „მუშტების გარეშე“ ჰქვია. ის ხელს უწყობს აგრესიის დონის დაწევას და ეხმარება ბავშვებს/მოზარდებს დამატებითი სოციალური კომპეტენციის შეძენაში. ეს მოდელი გათვლილია საბავშვო ბაღებსა და დაწყებით სკოლებზე. დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ ბავშვები, რომლებმაც ეს ტრენინგპროგრამა გაიარეს უფრო გულისხმიერები გახდნენ. ისინი უფრო კარგად ართმევენ თავს პრობლემურ სიტუაციებს, ვიდრე ისინი, რომლებსაც აღნიშნული ტრენინგი არ გაუვლიათ.

აღნიშნული ტრენინგპროგრამები 1998-2001 წლებში გადაიხედა და გადამუშავდა. ისინი მრავალ სკოლაში დაინერგა და წარმატებით ხორციელდება. შედეგად მაღლდება სოციალური კომპეტენციები და იმატებს აგრესიული ქცევის მიუღებლობა. პროგრამის ფარგლებში ბავშვები სწავლობენ, როგორ გახდნენ უფრო მგრძნობიარეები, აკონტროლონ საკუთრი ემოციები და გრძნობები, გაუმკლავდნენ ბრაზსა და მძვინვარებას.

ტრენინგპროგრამის თემატური სფეროები გაყოფილია სამ ცალკეულ ნაწილად, რომლებიც განსაზღვრული ლოგიკური თანამიმდევრობით მიეწოდება მსმენელს.

1. თანაგრძნობის განვითარების სფერო გაგებულია როგორც განსაზღვრული უნარ-ჩვევების შეძენა. აქ საუბარი ეხება იმას, თუ როგორ უნდა შეძლოს მსმენელმა სხვა ადამიანების გრძნობების აღქმა და მათზე ადეკვატური რეაგირება. ემპათიის უნარი არ მოიაზრება თანდაყოლილ ნიჭად – მიჩნეულია, უმეტესად მისი სწავლება შესაძლებელია.
2. საკუთარი ემოციებისა და გრძნობების კონტროლის სფერო დაკავშირებულია ორ სტრატეგიასთან. პირველი – ეს არის პრობლების გადაჭრის პიროვნებათაშორისი დონე; მეორე – სოციალური უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბების ტრენინგი. პრობლემის გადაჭრას აქ ასწავლიან აზროვნების განსაზღვრული სქემების შესწავლის ხარჯზე, რომელთა გამოყენებაც შესაძლებელია სოციუმში. სოციალურ უნარ-ჩვევები, აქ იგულისხმება აქტიური „ჩართულობა“ და „ბოდიშის მოხდის ცოდნა“.
3. ბრაზისა და მძვინვარების გამოვლინებებთან გამკლავება დაკავშირებულია ამ ქცევის ინიციატორის გამოვლენასა და დამამშვიდებელი ტექნიკების ათვისებასთან. პარალელურად მოსწავლე სწავლობს, როგორ წარმოაჩინოს პოზიტიურად თავისი ძლიერი მხარეები.

ეს ყველაფერი საჭიროა, რათა ბავშვებმა ისწავლონ განსჯა დავის წამომწყებთან ისე, რომ თავად არ გაბრაზდნენ და არ განრისხდნენ. „მუშტების გარეშე“ ტრენინგპროგრამის თანახმად, აგრესიული და ძალადობრივი ქცევა იმის შედეგია, რომ ბავშვებს არ გააჩნიათ საკმარისი უნარ-ჩვევები სოციალურად მისაღები ქცევის გასახორციელებლად, რის გამოც ვერ ახერხებენ პრობლემის გადაჭრას და კონფლიქტის ესკალაციის თავიდან აცილებას. სწორედ ამიტომ სოციალური კომპეტენციების გაძლიერება ცენტრალურ ადგილს იკავებს „მუშტების გარეშე“ ტრენინგპროგარამის მოდელში.

დაბოლოს, პროფილაქტიკური ღონისძიებები, უპირველეს ყოვლისა, ორ პირობას უნდა აკმაყოფილებდეს:

. აღზრდის პროცესში მაქსიმალურად ადრეულ სტადიაზე ჩართულობა;

. ღონისძიებების უწყვეტი გატარება ბავშვის მთელი პიროვნული განვითარების განმავლობაში.

საქართველოს კონსტიტუციით დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლება. კერძოდ, კონსტიტუციის 42-ე მუხლში მოცემულია მნიშვნელოვანი საპროცესო გარანტიები.  სამართლიანი სასამართლოს უფლება არის სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნდამენტური ელემენტი და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განიხილება როგორც ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების  უმნიშვნელოვანეს ნაწილი.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება გარანტირებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით, დამატებითი ოქმით, ასევე სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტით.

პროცესუალური გარანტიები სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის გამოხატულებაა. ინდივიდის უფლებებში ჩარევა დასაშვებია მხოლოდ სამართლიანი პროცესის ჩატარებით. პროცესუალური გარანტიები მიზნად ისახავს პირის დაცვას სახელმწიფო ორგანოების თვითნებობისაგან.

ადამიანის პატივისა და ღირსების ხელშეუვალობის პრინციპი გულისხმობს, რომ ადამიანი არ შეიძლება იყოს უბრალო ობიექტი, არამედ თანაბარუფლებიანი სუბიექტი პროცესში, რომელიც მას შეეხება. საპროცესო გარანტიების დაცვა ასევე განაპირობებს გადაწყვეტილებების სოციალურ აღიარებას და მათ ლეგიტიმურობას.

სახელმწიფოს ფუნქციაა, უზრუნველყოს სამართლებრივი მშვიდობა და სამართლებრივი უსაფრთხოება. სამართლებრივი სახელმწიფოს ვალდებულებაა, უზრუნველყოს უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის სამართლებრივი გზა და ამით სოციალური კონფლიქტები მოაქციოს დადგენილ სამართლებრივ პროცესებში. აქვე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვასაც.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების თუ ქმედების სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც არღვევს ადამიანის უფლებებს.

კონკრეტული დავის სამართლიანი განხილვა და ობიექტური სასამართლო გადაწყვეტილების მიღება მოიცავს:

(1) პირის მიერ სასამართლოსათვის მიმართვას;

(2) მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენის მოთხოვნას;

(3) თავისი მოსაზრებების გამოთქმისა და პირადად ან დამცველის მეშვეობით თავის დაცვას;

(4) საქმის გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და

(5) დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ განხილვას.

სასამართლოსათვის მიმართვას არ უნდა ჰქონდეს ფორმალური ხასიათი. უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მოსამართლის დამოუკიდებლობა. სასამართლოს დამოუკიდებლობა გულისხმობს, რომ მოსამართლეზე რაიმე სახის ზემოქმედება პრინციპულად  გამორიცხული უნდა იყოს.

სასამართლოს დამოუკიდებლობას აქვს ორი მიმართულება:

(1) ხელისუფლების საკანონმდებლო და აღმასრულებელი შტოსაგან

და

(2) სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებისაგან დამოუკიდებლობა.

სასამართლოს დამოუკიდებლობის მოთხოვნა ემსახურება გადაწყვეტილებების ლეგიტიმურობის მიზანს. სასამართლოს დამოუკიდებლობა განაპირობებს მოქალაქეების ნდობას ამ ინსტიტუციის მიმართ.

სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება ასევე უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მოსამართლის მიუკერძოებლობით. მიუკერძოებლობა ნიშნავს, რომ მოსამართლე წინასწარ არ უნდა იყოს განწყობილი სასამართლო პროცესის მონაწილე მხარის მხარდასაჭერად.

გასაჩივრების უფლება გარანტირებულია ასევე „ზოგადი განათლების შესახებ” საქართველოს კანონით. კერძოდ, მოსწავლეს, მშობელს და მასწავლებელს უფლება აქვთ თავიანთ უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად გაასაჩივრონ მასწავლებლისა და სკოლის უკანონო და სხვა არამართლზომიერი ქმედებები; ასევე, მიიღონ მიყენებული ზიანის სრული ანაზღაურება.

თუმცა, სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია შეიზღუდოს მიზანშეწონილობის მოსაზრებებით.

მაგალითად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მნიშვნელოვანი განმარტების თანახმად, აუცილებელია, მხარემ მართლზომიერად გამოიყენოს აღნიშნული უფლება, იდავოს ისეთ საკითხებზე, რომელთა გადაწყვეტაც უზრუნველყოფს მისი დარღვეული უფლების აღდგენას. მხარის მიერ სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების რეალიზებისას, სასამართლო თანაბრად იცავს ორივე მოდავე მხარის კანონიერ ინტერესებს. ერთი მხარის მიერ უფლების ბოროტად გამოყენება პირდაპირ ხელყოფს მეორე მხარის უფლებებს, თუნდაც დავის გაჭიანურების თვალსაზრისით.

საქართველოს უზენაესი სასამართლო მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე, რომელიც დასაშვებად მიიჩნევს, გარკვეულ შემთხვევაში პირის სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას. კერძოდ, ევროპული სასამართლოს განმარტებით, სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების შეზღუდვა შეესაბამება „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას“, თუ ის ისახავს კანონიერ მიზანს და არსებობს გონივრული თანაფარდობა ამ საშუალებების გამოყენებასა და კანონიერ მიზანს შორის.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ერთსა და იმავე საქმეზე განმცხადებელმა ათზე მეტი განცხადება შეიტანა საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით. სასამართლომ მიიჩნია, რომ განმცხადებლის ასეთი სახის მოქმედებები არ ემსახურებოდა სწრაფი მართლმსაჯულების განხორციელების ამოცანას და იგი მიზნად ისახავდა საქმის განხილვის ხელოვნურად გაჭიანურებას. სასამართლომ აღნიშნა, რომ შეტანილი განცხადებები შინაარსობრივად ეთრგვაროვანი იყო და თითოეული მათგანი წარმოადგენდა მხოლოდ და მხოლოდ დავის გაგრძელებისა და საქმის წარმოების გახანგრძლივების მცდელობას. ეს კი, სცილდებოდა სწრაფი მართლმსაჯულების განხორციელების ფარგლებს. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ განმცხადებელი ბოროტად იყენებდა სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას, ვინაიდან მისი განცხადებები და საჩივრები მიზნად არ ისახავდა მხარის კანონიერი უფლების დაცვას და ლახავდა მოწინააღმდეგე მხარის ინტერესებს. შესაბამისად, პალატამ მიზანშეწონილად ჩათვალა, რომ განმცხადებელს უნდა შეზღუდვოდა მოცემულ საქმეზე სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება, კერძოდ, რეაგირების გარეშე უნდა დარჩენილიყო მოცემულ დავაზე მის მიერ შეტანილი ნებისმიერი სახის კორესპოდენცია[1].

[1] სტატიაში გამოყენებულია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მნიშვნელოვანი განმარტებები და პრაქტიკა, აგრეთვე „საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარი. თავი მეორე. საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი”, გამომცემლობა შპს „პეტიტი”, თბილისი, 2013.

ბუნებრივად ტკბილ ღვინოს ჩვენს ქვეყანაში ისტორიულად ყოველთვის ამზადებდნენ, თუმცა, ასეთი ტიპის სასმელს ადგილობრივი მომხმარებელი ნაკლებად სწყალობდა და ტკბილი ღვინო, ძირითადად, საექსპორტო პროდუქციას წარმოადგენდა. წითელ ტკბილ ღვინოს საქართველოში ხშირად „ქალების ღვინოსაც“ კი უწოდებენ ხოლმე, რაც იმის ნიშნავს, რომ თითქოს ტკბილი ღვინის გემო მაინცდამაინც ქალებში გავრცელებული გემოვნების შესატყვისია.

როდესაც ტკბილ ღვინოს განვიხილავთ, პირველ რიგში უნდა გავმიჯნოთ ღვინის სხვადასხვა სახეობები. დღეს მთელ მსოფლიოში აღიარებულია ღვინის, ძირითადად, ექვსი კატეგორია: მშრალი, ნახევრადმშრალი, ტკბილი, ნახევრადტკბილი, ცქრიალა და შემაგრებული ღვინოები. თუმცა, ეს კლასიფიკაციაც არაა მთლად ზუსტი და ზოგიერთი ქვეყნის კანონმდებლობით, ტკბილი ღვინოები ტკბილად და ნახევარტკბილად არ იყოფიან და ერთ კატეგორიაში, „ტკბილ ღვინოებში“ მოიაზრებიან. იგივე ხდება მშრალ და ნახევრადმშრალ ღვინოსთან დაკავშირებითაც. არსებობს ბუნებრივად ტკბილი ღვინოები და ღვინოები, რომელთა ტკბილად დაყენება ტექნიკური ჩარევების შედეგია. მაგალითად, საქართველოში ბუნებრივად ტკბილი ღვინოებია: ხვანჭკარა, უსახელოური (ამ ღვინოს უსახელაურსაც ეძახიან) და ტვიში. სამივე ამ ღვინის ფესვები დასავლეთ საქართველოშია და ფასის მხრივ ერთ-ერთ ყველაზე ძვირადღირებულ ქართულ ღვინოებად ითვლება.

ბუნებრივად ტკბილი ღვინო უპირველეს ყოვლისა დაღვინების პროცესით არის გამორჩეული. თუკი მშრალი ღვინის შემთხვევაში ღვინო ბოლომდე ასრულებს დუღილს (ჭაჭა-კლერტზე თუ ჭაჭის გარეშე) და ღვინომასალა ალკოჰოლურ პროცესებს სრულად გადის, ბუნებრივად ტკბილი ღვინო ბოლომდე არ გადის დადუღების პროცესს და ღვინოში დარჩენილი შაქრის მაღალი შემცველობა მის ტკბილ გემოს უზრუნველყოფს.

ტკბილი ღვინის მიღება ასევე ხდება ხელოვნური ჩარევითაც. მაგალითად, სამეგრელოში ადგილობრივი ჯიშისგან – ოჯალეშისგან და კახეთში საფერავის ჯიშის ყურძნისგან დაწურულ ღვინოს საბჭოთა კავშირის პერიოდში (ხშირ შემთხვევაში დღესაც) დუღილის შესაჩერებლად სპეციალურ მაცივრებში დებდნენ. არის შემთხვევები, როდესაც სპეციალური ხსნარების საშუალებით ხდება ასეთი ტიპის ღვინის დამუშავება და საბოლოო კონდიციამდე მიყვანა.

სლავებს რომ ტკბილი ღვინო განსაკუთრებულად უყვართ, ეს ცალკე ამბავია და ამ თემაზე ძალიან ბევრი შეიძლება დაიწეროს. ქართველი ღვინის ექსპერტების ერთი ნაწილი ქართულ მეღვინეობაში არსებული პრობლემების ერთ-ერთ მიზეზად სწორედ იმას მიიჩნევს, რომ ჯერ მეფის რუსეთის დროს და შემდეგ უკვე საბჭოთა კავშირის პერიოდში ქართული მეღვინეობა რუსების გემოვნებას მოერგო და აქცენტი ტკბილი ღვინის წარმოებაზე გაკეთდა. ამ დამოკიდებულებამ ღვინოსთან დაკავშირებული მრავალი ადგილობრივი ტრადიცია ამოძირკვა და მთელი რიგი მიკროზონები გააქრო.

თუმცა, ისიც ფაქტია, რომ საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ, 2006 წელს რუსეთის მიერ დაწესებულ ღვინის ემბარგომდე, ზოგიერთი ქართველი ფსევდომეღვინე (აქაოდა, რუსებს ტკბილი ღვინო უყვართო) უკადრებელს კადრულობდა და წყალგარეულ და შაქარდაყრილ კახურ ტანინიან ღვინოსაც კი რუსეთში გაყალბებული ეტიტეკის მეშვეობით ტკბილ ღვინოდ ასაღებდა.

ბოლო წლებში, ძირითადად ყოფილი დსთ-ის ქვეყნებში, გაიზარდა მოთხოვნა წითელ და ყურძნის არომატული ჯიშებისგან (მუსკატი და იზაბელა) დამზადებულ ღვინოებზე. ამასთან დაკავშირებით სინთეტიკური საღებავებისა და არომატიზატორების გამოყენებით დამზადებული ღვინის წარმოებისა და ამ ქვეყნების ბაზარზე ექსპორტირების შემთხვევებმაც იმატა. ამ შემთხვევებში ქართველების დანაშაული ძალიან მცირეა, მაგრამ მტერიც და მოყვარეც, ყველა აღიარებს, რომ ყოფილ საბჭოეთში ღვინის (განსაკუთრებით კი ტკბილი ღვინის) მასობრივად გაყალბება სწორედ ჩვენმა თანამემამულეებმა დაიწყეს.

ქართული ტკბილი ღვინოებიდან განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია უსახელოური, რომელიც ამავე სახელწოდების ქართულ წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშისგან მზადდება. უსახელოური, ძირითადად, გავრცელებულია ლეჩხუმში – ცაგერის რაიონში. გვხვდება აგრეთვე ამბროლაურის რაიონში მდინარე რიონის ხეობაში. ნახევრად ტკბილი ღვინოების დასამზადებლად ყურძენს ოქტომბრის შუა რიცხვებიდან მაშინ კრეფენ, როდესაც მასში 23-26‑%-მდე შაქარია. ჯიში საშუალო ან საშუალოზე საგვიანო პერიოდისაა. რაჭა-ლეჩხუმის ზონაში ყურძენი სექტემბრის ბოლო რიცხვებში მწიფდება.

თუკი უსახელოური ფასით გამოირჩევა (ერთი ბოთლი უსახელოურის ფასი საქართველოში 70-დან 150 ლარამდე მერყეობს), ხვანჭკარა უდავოდ ყველაზე ცნობილი და პოპულარული ქართული ტკბილი ღვინოა. „ხვანჭკარა“ საბჭოთა კავშირში განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობდა. მეღვინეები, რომლებიც უძველეს რაჭულ ტრადიციას კარგად იცნობენ, ამბობენ, რომ დამზადების მეთოდი თითქმის არ შეცვლილა. 40-იან წლებში მხოლოდ ტექნოლოგია დაიხვეწა და ღვინის სამაცივრო დანადგარებში შენახვის პრაქტიკა დამკვიდრდა. ერთადერთი ცვლილება, რაც სპეციალისტების თქმით, „ხვანჭკარამ“ განიცადა, ყურძნის დამწიფების ხარისხის შემცირებაა.

ადრე ხვანჭკარას „ხვანჭკარა“ არ ერქვა. მას „ყიფიანის ღვინოს“ უწოდებდნენ. სასმელი ძველი რაჭული ტექნოლოგიით ამბროლაურის რაიონში მზადდებოდა, რიონის მარჯვენა სანაპიროზე, ყიფიანების მამულში მოყვანილი ყურძნის 2 ჯიშის – ალექსანდროულისა და მუჯურეთულის შერევით. დღეს სპეციალისტები ჰყვებიან, რომ ხანდახან მას შავ კაპისტონსაც (შავი კაპისტონი – ვაზის ჯიში დასავლეთ საქართველოში) ამატებდნენ, თუმცა არსებობს ვერსია, რომ ძველი თაობის მეღვინეები თავკვერს, საფერავს ან ოჯალეშსაც ურევდნენ ხოლმე. თუმცა, მთავარი – ყურძნის აღების დრო და შემდეგ დუღილის ვადა იყო. ყურძენს გვიან, თითქმის შემჭკნარს კრეფდნენ და ტკბილს ბოლომდე ადუღებდნენ. ღვინო ბუნებრივად ნახევრადტკბილი გამოდიოდა და დაძველების დიდ პოტენციალს ინარჩუნებდა.

მაღალი შაქრიანობის გამო (3-5%), სპეციფიკური, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი სიტკბო ჰქონდა, რამაც მთელ იმპერიაში გაუთქვა სახელი. ზოგიერთი წყაროს მიხედვით,„ყიფიანის ღვინო“, რომელსაც ბურგუნდიულსაც ადარებდნენ, ექსპორტზე ევროპაში გადიოდა.

ღვინო „ხვანჭკარის“ ​მიკროზონა მოიცავს უშუალოდ სოფელ ხვანჭკარის მახლობელ სოფლებს: წესი, კვაცხუთი, სადმელი, ღვიარა, ბოსტანა, დიდი ჩორჯო, პატარა ჩორჯო, მეორე ტოლა, პირველი ტოლა, ჭრებალო, ჭყვიში, ჟოშხა, ქვიშარი, ღვარდია, ბარეული, ღადიში, ბაჯი, ბუგეული, საკეცია, ჯვარისა, იწა, კრიხი, ახალსოფელი, გორი, ხიმში, აბანოეთი. თუ ყურძნისთვის კარგი ამინდები დაიჭირა, „ხვანჭკარის“ ღვინომასალის მიღება შესაძლებელია ცაგერის რაიონის სოფლებშიც – ალპანასა და ორბელში.

როგორც ისტორიული წყაროები გვამცნობენ, ტკბილ ღვინოს ჯერ კიდევ ძველ მსოფლიოში სვამდნენ. მაგალითად, ცნობილია, რომ ძველი ბერძნები ღვინის დაწმენდისა და დუღილის პროცესს ხელოვნურად აჩერებდნენ და ღვინომასალას (რომელიც იმის გამო, რომ მაშინ ღვინის გადაღება არ იცოდნენ, თითქმის ფაფასავით სქელი და ბლანტი იყო) დაუდუღებლად სვამდნენ. ასევე იყო ძველ კოლხეთში და ალბათ სიმბოლურია, რომ საქართველოში ტკბილი ღვინის მთავარ კერად ძველი კოლხეთის ტერიტორია, დღევანდელი დასავლეთ საქართველო ითვლება.

”ადამიანი ჰგავს იმ ქვეყანას, რომელსაც მისი სამშობლო ჰქვია”…

• ”მე მარცვალი ვარ, ღმერთის კალთიდან გადმოვარდნილი”…
• ჰო, მაგრამ, სად წავა ჩემი სული სიკვდილის შემდეგ?
• ჰმ, ამას კითხულობენ დასაბამიდან დღემდე. რამდენი ფილოსოფიური სკოლა მოინელა ამ კითხვამ? რამდენმა მწერალმა და მითოლოგოსმა უტრიალა? რამდენმა მითოსურმა არქეტიპმა გვაჩვენა უფლის კალთიდან ჩამოვარდნილი მარცვლის გზა მიწიდან ზეცამდე? და მაინც: სისხლი გვეყინება ძარღვებში:
• სად წავა ჩემი სული?
• ოთხი გზა გვქონია:  ან ჩიტები აგვკენკავენ და დავრჩებით ჩიტის ჩიჩახვში (შარაზე თუ დავარდა მარცვალი); ან გავღვივდებით, მაგრამ ფესვს ვერ გავიდგამთ და მალე მოგვაშთობს მცხუნვარე მზე (თუკი კლდეზე დავვარდებით); ან სულაც უკვალოდ დავიკარგებით (თუკი ეკალ-ბარდში აღმოვჩნდებით და ჯაგნარმა მიგვიბარა); ან… თბილ ხნულში ჩავვარდებით და გავღვივდებით რომელია? აღმოვცენდებით, გავმრავლდებით და მარად ივლის ახალი თესლი თბილი ხნულისკენ…

საბას იგავის (”განშორებული და მარტვილი”) მორალი გვიმხელს: განშორებულს (ანუ განდეგილს) გაუკვირდა, მარტვილმა (ბავშვმა) საიდან იცისო, მიცვალებული ცხონდა თუ წარწყმდაო… მე უსასრულო მდუმარებასა და ძიებაში ვერ შემიცნია, ვინ ცხონდება და ვინ წარწყმდებაო. ბავშვმა კი იოლად ახსნა: მიცვალებულის უკან მიმავალ პროცესიას მივუგდებ ყურს და რასაც მასზე ლაპარაკობენ, იმის მიხედვით ვარკვევ, ვინ იმკვიდრებსო ნათელს სასუფევლისას…

სუსტია თუ ძლიერი ადამის და ევას ნაშიერი? სუსტიც და ძლიერიც! მაგრამ უფრო? უფრო სუსტი…რატომ? ”რადგან არ იცის, როგორ იმართლოს ან ვის წინაშე იმართლოს თავი”…

უფალმა შექმნაო, ”სახედ და ხატად თვისაო”, ყოვლი ხელმწიფე ვართ ”სახითა მის მიერითაო”… ჰო, ასეა, აბა სხვაგვარად როგორ იქნება? ასე გვინდა და ასე გვწამს და ასეც არის, მაგრამ კიდევ: ”ადამიანი ჰგავს იმ ქვეყანას, რომელსაც მისი სამშობლო ჰქვია”…

ნუთუ ღმერთსა და სამშობლოს ვგავარ? მაშინ გადარჩენილა ჩემი სული და ეგ არის, მაგრამ სად წავა იგი? თავი დავიმშვიდო? ვერა! ერთი დათქმაა: თურმე როდის ვგავარ სამშობლოს? – როცა ჩემი სული განათებულია თავისუფლების ელვარე სხივებით… მეტიც… თუკი ეს ნათელი ჩემში არ არის, სამშობლო არც მქონია, რადგან ”სამშობლო თავს ურჩევნიათ ადამიანებს და არა მონებს”… ანუ ადამიანი მხოლოდ იმდენად ხარ, რამდენად მაღალიც  არის შენი შინაგანი თავისუფლების ხარისხი… თავისუფლება შუქია, მაგრამ რა არის მონობა? მონობა სულის საჭურისობაა, არა სხეულის… სხეულით საჭურისობა ფსიქიკას ანგრევს, მაგრამ აქ მაინც არის გზა ხსნისა, რადგან სქესი მხოლოდ ხორცია, ხრწნადი ლეში… კიდევ, კიდევ რა რის მონობა? მონაა თავისუფლებაწართმეულიც და თავისუფლების წამრთმევიც (…”და ვინც სხვას ართმევს თავისუფლებას, მონაა ისიც”…)

მხატვრული ტექსტი თუნდაც მხოლოდ იმით არის უნივერსალური, რომ მკითხველს შეასახლებს გმირის სულში და საკუთარ თავს ვხედავთ საკუთარი სისხლის გუბეში ჩამხობილ კრუს ხიმენესად – ამერიკელ ჯარისკაცად… და თუ შენ ისიც იგრძენი, რომ ამ სისხლიან გუბეზე ხიდივით გადამხობილხარ დასასჯელებსა და დამსჯელებს შორის, ჩათვალე, რომ მწერალს ხელახლა მოუვლენიხარ დედამიწაზე, ახალი სული ჩაგბერვია, სამყარო დაგინახავს ფართოდ გახელილი თვალებით…

ამა სოფლად სიცოცხლის წყურვილსა და თავისუფლების საამო განცდას გვიკლავს დედასთან და საყვარელ ადამიანებთან ურთიერთობა, წყალი, ჰაერი, ხე, ქვა, ცა,მიწა, ზღვა, ქარი, მზე, თოვლი, წვიმა, კაცს – სოფლელი გოგოს, ხოლო ქალს – თავისი კაცის სურნელი, საკუთარი საწოლი, სადაც გაიტრუნები და დატკბები თავისუფლებით, მაგრამ როცა ტყვიებს ჩაგაჭედებენ სხეულში და ისინი სხედან შენში, როგორც ”მხეცები ღრმა სოროებში”, იქ, ზევით, უკვე სხვაგვარია ყველაფერი… მხოლოდ იქ ხვდები, რომ ”შენი სიკვდილის ერთადერთ მიზეზს სიცოცხლე ქვია”, იმიერეთში უკვე სხვაგვარად გრძნობ იმ ყველაფრის გემოს, რაც მიწაზე ასე გხიბლავდა… იქ შენი სული თავისუფლდება და მაღლდება იმის შეგრძნებით, რომ შენი ”რამდენიმე გრამი სიკვდილით” სხვა იხსენი, ეს რამდენიმე გრამი სიკვდილი მოპარე ქვეყანას, სხვებს მოაკელი, თავად დანებდი და შეასრულე ყველაზე მაღალი ადამიანური მისია დედამიწაზე…

ჯარისკაცის მისია 

მუნდირის ღირსება… ჯარის სამართალი და სამხედრო წესდება… ქიაჩელის გმირმა, უჯუშ ემხამ, მუნდირის ღირსების შემლახველ წითელარმიელს – ვასკა პირატს ცხელი ტყვია დააჭედა შუბლში, მაგრამ განა მუნდირში შემოსილი სხეულის სულში რამე გააქრობს მარადიულ ეჭვსა და შიშს? მუნდირიანმა იცის, რომ სამშობლოს მტრისგან დაცვა საკუთარი სისხლით მისი ვალია, მაგრამ მისგან სიცოცხლეს მხოლოდ სამშობლო ითხოვს და არა ზემდგომი ოფიცრის ბრძანება… სამშობლოს ვერ დაიცავს ჯარისკაცი, რომელმაც არ იცის საკუთარი ჭერის და პურის გემო, რომელსაც მზის დაფასება არ შეუძლია, რომელიც კუს ჯავშანს დაათრევს… ხშირად გავიმეოროთ, რომ შევახსენოთ პოლიტიკოსებს, ქვეყნის მმართველებს, თავდაცვის მინისტრებს და მაღალი რანგის მოხელეებს: სამშობლოს მხოლოდ ის ჯარისკაცი დაიცავს, რომელიც მიუსაფარი არ არის და ჭერი და პური არ ენატრება, რომელსაც აქვს ესთეტიზმის განცდა, მზის ტრფიალი და რომელსაც კუს ჯავშნად არ კიდია თავისუფლების შეზღუდვა.

ფიქრის უფლება

რა ყოფილა ყველაზე ძვირი ცხოვრებაში? – ფიქრის უფლება… საკუთარ ვნებებზე დავფიქრდი ახლა. როცა ცხოვრება მაჯანჯღარებს და გულის სისხლს ითხოვს, ხშირად მიჩნდება ხოლმე პროტესტის გრძნობა: რა იქნება, რომ დამაცადონ ფიქრი, საკუთარ თავთან მარტო დარჩენა? მგონი, ზვიად რატიანმა თქვა ერთ ლექსში, ”არაფრის კეთება თქვენ საქმე არ გგონიათო?” ჰოდა, ასეა: არაფრის კეთება წისქვილში ჯდომას გავს. ქალაქელებს ეს ალბათ ნაკლებად გამოუცდიათ, მაგრამ სოფლელებმა ვიცით: წისქვილის გრუხუნში, როცა დოლაბი ტრიალებს, როგორც ცხოვრება და ფქვავს, ფქვავს, შენ ზიხარ გარინდებული და ფიქრობ, ფიქრობ, ”რადგან ცხოვრების ავან-ჩავანი ფიქრში ირკვევა” და ფიქრი რაზე?

• ”რომ კაცი ვერასდროს ვერ შეათავსებს ბოროტს და კეთილს”…
• ”რომ უნდა გწამდეს ერთი კანონი: თავისუფლების და სიყვარულის”…
• რომ ყველასთვის უცხო ხარ მუდამ. იმათთვისაც, ვისაც განუდექი (ისინი ტყვიას დაგახლიან) და იმათთვისაც, ვისთვისაც თავი გაწირე (ისინი უნდობლად გიყურებენ ან სულაც არ გიყურებენ)…
• რომ არ შეიძლება, ”უსასრულოდ მხოლოდ ძლიერი იყოს მართალი” და ”არ შეიძლება, რომ მტრები იყვნენ უიარაღო დემონსტრანტები”…
• რომ ”თუ სხვებიც არ მიეხმარნენ, ვეღარ დაიცავს სიმართლეს სუსტი”…

შენ ”ზიხარ წისქვილში” და ფიქრობ საკუთარ ხვედრზე, თავგანწირვაზე, იმაზე, რაც ყველაზე ძვირფასია შენთვის, რუსეთის არმიის ოფიცერ დავით კლდიაშვილივით, რომელსაც ბათუმში გაფიცულთა დარბევა დაავალეს და ის კი დემონსტრანტებს შეუერთდა. კრუს ხიმენესსაც ღამის წყვდიადმა უბიძგა, რომ დემონსტრანტებს შეერთებოდა. და ყოველ ჩვენგანში სახლობს დავით კლდიაშვილიც და კრუს ხიმენესიც, რომელიც იწვის ჩაგრულთა სიყვარულისა და თანაგრძნობის უნარით და გვინდა მივცეთ საკუთარი სისხლი ამ ადამიანებს, ”როგორც ნიშანი პატიოსნების და ერთგულების”…

და ვინც სხვათა თავისუფლებისთვის იბრძვის, სწორედ და მხოლოდ ისაა პატივისცემის ღირსი, სწორედ იმას შერჩა და უყვარს სამშობლო, სწორედ ის აფასებს ადამიანთა მონაპოვარს შორის ყველაზე ტკბილს – თავისუფლებას და არასდროს დაადგამს ქედზე უღელს თავის სამშობლოს.

ნუთუ ვერასდროს ვერ მოერევა და ვერ განდევნის ბოროტს კეთილი?

”ვიღას სჭირდება ამდენი სისხლი?”

”ან რატომ კვდება ადამიანი, თუ დამტკიცება უნდა სიმართლის?”

”რატომ ვერ ძღება ყველა სტომაქი კუთვნილი პურით, წყლით და ჰაერით?”

ამ კითხვებზე პასუხი ერთ კითხვაში ერთიანდება და ასე ჟღერს: ”ნუთუ ვერასდროს ვერ მოერევა და ვერ განდევნის ბოროტს კეთილი?”

კაცობრიობის ისტორიაც, მითოსიც, რელიგიაც და ლიტერატურაც ბოროტისა და კეთილის ჭიდილის ასახვაა. დედამიწაზე ბნელი და ნათელი მუდამ მონაცვლეობს. როცა განსაცდელში ვვარდებით, უნდა გავაცნობიეროთ კანონზომიერება, რომ ”შავს ყოველთვის თეთრი მოსდევს”… გარდა ამისა, არის კიდევ რაღაც, რაც ჩვენზეა და ზემოთ დასმულ კითხვებზე პასუხიც ეს არის: ”ადამიანი უფრო მეტია, ვიდრე ჰგონია, მაგრამ აქამდე ვერ უპოვნია საბრალოს თავი და გადის მისი მოკლე ცხოვრება შურში, მტრობასა და სიძულვილში”…

თუ რამე გვანგრევს, თუ რამე გვფიტავს და ადამიანურს გვართმევს, ეს სიყვარულის დეფიციტია, სიძულვილიც სიყვარულის დეფიციტია, გაშავებული ნათელი…

– ”შენ რატომ უნდა გეძინოს ცუდად, თუ მე რაღაცით ვარ ბედნიერი?”

– ”ან რატომ უნდა გეძინოს მშვიდად, როცა მე ვწევარ სისხლის გუბეში?”

არადა, გულზე ხელი დავიდოთ: ხომ ხშირად ვაკეთებთ დეკლარაციებს ჩვენს ღვთაებრივ ბუნებაზე, მაგრამ რამდენჯერ გვიძინია ცუდად ვიღაცის ბედნიერების გამგონეს და დაგვწყვეტია გული, რომ ახლა იმ ბედნიერის ადგილზე ჩვენ არ ვართ, ხოლო როცა სხვას დავინახავთ სისხლის გუბეში, რაღაცნაირი ბოროტი შვება-სიამე ეფინება სულს იმის განცდით, რომ იქ მე არა ვარ და იმ გუბეში კრუსი აგდია.

ბოროტება ყოველთვის იარსებებს თავისთავად, მაგრამ ის მაშინ ძლიერდება, როცა ჩვენს სულებში ჩაყრის ნერგებს, მისი ფესვები ლამის დედამიწის წიაღსაც იპყრობს, ხოლო როცა ადამიანები მას განდევნიან, ბოროტი ცხრება, იწრიტება ძალებისგან. მაშ, სად ყოფილა პასუხი კითხვაზე: მოერევა თუ არა ბოროტს კეთილი? ამის აღსრულება ჩვენს ხელთაა. თუკი ჩვენ სიხარულს ვიგრძნობთ სხვისი ბედნიერების შემყურე და თუკი მშვიდად არ გვძინავს, როცა კრუსი წევს სისხლის გუბეში, ჩათვალეთ, რომ ბოროტება დაგვიმარცხებია, ბნელი გაგვინათებია, ძალა გამოგვიცლია სატანური საწყისისთვის.

კრუსი არ ნანობს, ასე რომ მოკვდა, რადგან ”რაღაცას ნიშნავს ასე სიკვდილიც”… ”როგორც ტყეებში ქარებს გადააქვთ თესლი ხეების, ისე გადადის გულიდან გულზე ჩვენი ფიქრები და სურვილები” და სისხლიან გუბეში ჩამხობილი კრუსი არც მომკვდარა და არც მარტოა… მან ისეთი რამ დამანახა და მაგრძნობინა… მე მივდივარ კრუსთან და ის ჩემს სულში შემოდის, როგორც გაუმქრალი ნათელი, რომელიც სამუდამოდ იდებს ბინას ჩემს გულსა და სულში და ამიერიდან მე ”მეც” ვარ და კრუს ხიმენესიც. მერე რა, რომ არც სქესი გვაქვს ერთი, არც ეროვნება, არც რელიგიური მრწამსი, არც პროფესია, არც გემოვნება და ინტერესები… ის, რაც კრუსმა მომცა, ყოველივე ამაზე მაღლა დგას, ზედროულია და ზესივრცული.

რა არის კროსენსი?

კროსენსი  ასოციაციური თავსატეხია, რომელიც   რამდენიმე ინტელექტუალური გასართობს  ამოცანებს, რებუსს, თავსატეხს აერთიანებს.

სიტყვა „კროსენსი“ ნიშნავს აზრების გადაკვეთას. ამ მეთოდის ავტორებია მწერალი და

პედაგოგი  სერგეი ფედინი  და ტექნიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, მხატვარი და

ფილოსოფოსი ვლადიმერ ბუსლენკო.  სიტყვა „კროსენსი“ ამ ავტორების მიერაა მოგონილი  სიტყვა „კროსვორდის“ ანალოგიურად, რომელიც ინგლიუსრიდან თარგმანში „სიტყვების გადაკვეთას ნიშნავს. კროსენსი პირველად 2002 წელს გამოქვეყნდა ჟურნალში „Наука и жизнь“.

კროსენსის საფუძველია სამ რიგად განლაგებული კვადრატები ანუ ჯამში 9 კვადრატი. თითოეულ კვადრატში თითო სურათია (ილუსტრაცია) მოთავსებული  და ეს  ცხრა სურათი  გარკვეულ ასოციციურ ჯაჭვს წარმოადგენს. კროსენსში სურათები ისეა განლაგებული, რომ  თითოეული სურათი დაკავშირებულია წინა და შემდგომ სურათებთან, ხოლო ცენტრალური სურათი აზრობრივად ერთდროულად ყველა სურათს აერთიანებს.  კროსენსის ამომხსნელის  ამოცანაა იპოვოს ასოციაციური კავშირი  მეზობელ სურათებს შორის. ეს კავშირი კი თავსატეხში შესაძლოა იყოს, როგორც ზედაპირული, ისე სიღრმითი. კროსენსის წაკითხვა ხდება ზემოდან ქვემოთ ან მარცხნიდან მარჯვნივ, შემდეგ წინ და მთავრდება ცენტრალურ ანუ მე-9 კვადრატში.

როგორ ამოვხსნათ კროსენსი?

დაწყება შეიძლება როგორც პირველი, ასევე ნებისმიერი  ნაცნობი სურათით. ცენტრალურია კვადრატი N5.  ავტორის სურვილის მიხედვით ის შეიძლება აზრობრივად იყოს დაკავშირებული კროსენსის ყველა სურათთან. ასევე  კროსენსის ავტორის გადაწყვეტილებით შესაძლებელია სურათს თან დაურთოს მინიშნება ტექსტის სახით – ვინ ან რა არის გამოსახული თითოეულ სურათზე, ხოლო დავალებაა – დაადგინოს კავშირი მეზობელ გამოსახულებებს შორის ან დაასათაუროს კროსენსი.

როგორ შევადგინოთ კროსენსი?

კროსენსის შედგენისას ავტორმა უნდა გაითვალისწინოს შემდეგი ალგორითმები:

1) განსაზღვროს თემატიკა (საერთო იდეა);

2) შეარჩიოს თემასთან დაკავშირებული 9 ელემენტი (რა უნდა გამოსახოს);

3) იპოვოს კავშირები ამ ელემენტებს შორის;

4) დაადგინოს ელემენტების  თანმიმდევრობა  კავშირის მიხედვით „ჯვარი“ და „საფუძველი“.

5) მოახდინოს აზრის კონცენტრირება  ცენტრალურ ელემენტში;

6) შეარჩიოს სურათები,  რომელთა საშუალებით მოხდება შერჩეული ელემენტების

ილუსტრირება;

7) შეცვალოს შერჩეული ელმენტები სურათებით.

როგორ გამოვიყენოთ კროსენსი?

რადგან კროსენსის ძირითადი აზრი გარკვეულწილად გამოცანას, რებუსს, თავსატეხს წარმოადგენს,  შესაბამისად, ის მოსწავლეთა ცოდნის შემოწმების კარგი და, ამავე დროს, არატრადიციული ფორმაა. გაკვეთილზე კროსენსის გამოყენება  ბევრი დანიშნულებით შეიძლება. ის შეიძლება გამოვიყენოთ, როგორ საშინაო დავალების შემოწმების საშუალება – მოსწავლე კროსენსის დახმარებით საუბრობს  გავლილი მასალის შესახებ. გაკვეთილის თემისა და მიზნების გაცნობისას – მოსწავლეები პოულობენ კავშირს გამოსახულებებს შორის და განსაზღვრავენ გაკვეთილის თემას, შესასწავლ საკითხებს;  წინარე ცოდნის გასააქტიურებლად – მოსწავლეები კროსენსის დახმარებით იხსენებენ,    რა იციან ამა თუ ამ კონკრეტული საკითხის, თემის შესახებ; თემას ხსნიან ინფორმაციულ ბლოკს და ახდენენ პრობლემის განსაზღვრას – სურათებისა და სიმბოლოების  მიხედვით ადგენენ ობიექტის, მოვლენის, პროცესის სახეებს, მიზეზებს, შედეგებს. ნასწავლი მასალის  განზოგადებისა და განმტკიცებისათვის – კროსენსი შედგება იმ  სურათებისგან, რომლებიც  გამოყენებული იყო გაკვეთილზე, მოსწავლეები კი მათი საშუალებით განაზოგადებენ მასალას და გამოაქვთ დასკვნები; შემოქმედებითი ხასიათის  საშინაო დავალების შესასრულებლად – მოსწავლეები თავად ქმნიან კროსენსს ბეჭდური ან ელექტრონული სახით,  ან მასწავლებლის მიერ მიცემულ თემაზე ან თავისუფალ თემატიკაზე.

რას გვაძლევს კროსენსის გამოყენება?

კროსენსის  გამოიყენება შეიძლება  სხვადასხვა საგნის სწავლებისას სწავლების ყველა საფეხურზე, ასევე სხვადასხვა საჭიროების მქონე მოსწავლეებისათვის. ეს მეთოდი  ეფექტურია, როგორც ჯგუფური, ისე  წყვილური და ინდივიდუალური მუშაობის დროს.  კროსენსის გამოყენება საშუალებას გვაძლევს დავადგინოთ რამდენად ღრმად და საფუძვლიანად ესმით მოსწავლეებს  შესასწავლი საკითხები.  ამასთანავე იგი ხელს უწყობს ლოგიკური, წარმოსახვითი და ასოციაციური აზროვნების განვითარებას; ასევე, კრეატიულობისა და არასტანდარტული აზროვნების  ფორმირებას; ეხმარება მოსწავლეებს თვითგამოხატვაში. კროსენსის ამოხსნისას მოსწავლეებს უვითარდებათ კომუნიკაციური და რეგულაციური უნარები, ინფორმაციასთან მუშაობის უნარ-ჩვევები; იზრდება მათი ცნობისმოყვარეობა და მოტივაცია საგნისადმი. ანუ კროსენსი მოსწავლეს ასწავლის ფიქრს, საკუთარი აზრის გამოთქმას, ინფორმაციის დამუშავებას და  უვითარებს მხედველობით მეხსიერებას,  ლოგიკურ აზროვნებას და უმაღლებს მოტივაციას.

ნიმუშად გთავაზობთ  კროსენსის ორ  მაგალითს გეოგრაფიაში:

კროსენსი თემაზე:  „დედამიწის ბიოგრაფია“.

კროსენსი თემაზე:  „ავსტრალიის აღმოჩენა და გეოგრაფიული მდებარეობა“.

თუ არქივებს მოურიდებელი თვალით გადავფურცლავთ, აღმოვაჩენთ, რომ 25 თებერვალი მრავალმხრივ მნიშვნელოვანი თარიღია – დიდი გმირობის, რომელმაც მომავლის იმედი შეგვინარჩუნა; დიდი მარცხის, სისხლისა და იმედგაცრუების, რომელსაც ახლაც ვგლოვობთ; და კიდევ დიდი ღალატის დღეც, რომელსაც ყველაზე ნაკლებად ვიხსენებთ – იმ ჯარს არათუ მოუძღოდა ქართველი, ეგებებოდა კიდეც.

ამიტომაც, 25 თებერვალი მხოლოდ პოეტისა და საინტერესო კაცის კარგი ლექსის ერთი სტრიქონის ერთჯერადად გახსენების დღე არ უნდა იყოს.
და ეგებ მხოლოდ სიმბოლურ კი არა, პრაქტიკულ – აუცილებელ შეხსენების დღედ ვაქციოთ: რადგან დამოუკიდებლობა ადამიანისა და სახელმწიფოს უმთავრესი ნიშანია. იქნებ, დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვა, ის, რის გამოც ჩვენმა წინაპრებმა თავი გასწირეს, ყოველდღიურ ჩვევად გავიხადოთ. რადგან დამოუკიდებლობა ბადებს თავისუფლებისკენ სწრაფვის შესაძლებლობას – ადამიანად ყოფნის უმთავრეს ნიშანს.

თავისუფლება მხოლოდ განცდა როდია, ის ყოველდღიურ მუშაობას მოითხოვს, დაკვირვებას, გააზრებასა და გათავისებას. კომუნისტურმა ეპოქამ უამრავი სისხლის კვალად, ამ გრძნობის მხოლოდ წართმევა კი არა, გადასხვაფერებაც მოახერხა – ჯერ კიდევ შემორჩა ხალხი, იმდროინდელ დედაქალაქში გადაფრენა და სხვა მისი მომყოლი საქმეები რომ მიაჩნია თავისუფლებად; და შემორჩა ფრაზაც – ,,კაციშვილი ხმას არ მიწევდა მოსკოვში, აქეთ მცემდნენ პატივს, მეფესავით მექცეოდნენ’’. ამ ვითომ მეფესავით ყოფნაში ნელ–ნელა ყველაფერს გვართმევდნენ  ნებელობის თამადობით.

ჩვენ ეს ინერცია უნდა დავძლიოთ ჩვენში. თავის მოტყუების ინერცია. ოდნავ ან ოდნავ მეტადაც შეგვცივდება, მაგრამ თუ გარეთ არ გამოვედით ამ ცრუ კომფორტის ველიდან, თბილ სახლს ვერ ავაშენებთ; თავისუფლების, დამოუკიდებლობის სახლს.

მახსოვს ოთხმოციანების ბოლოს და ოთხმოცდაათიანების აღტკინება და მაშინებს ახლანდელი ნიჰილიზმი. მესმის, რომ დავიღალეთ – რთულია შეჭირვებულ ყოფაში საკუთარი თავისთვის გამოგონილ საბჭოთა ლეგენდებს შეებრძოლო. ძნელია. მაგრამ თავისუფლება უკვე გითხარით – ძნელად მოსაპოვებელი რამ არის. მე თქვენი იმედი მაქვს – მოსწავლეებისა და მასწავლებლების. თქვენ ახლა უნდა ასწავლოთ ერთმანეთს ამ სიკეთის არსი. მერე, გავიმარჯვებთ!

თუ გსურთ ახალი წიგნი „მხიარული ოჯახი და სხვებიც“  სათანადოდ გაიგოთ, აჯობებს ყველაფრის გამყიდველ ნორას არ აჰყვეთ, თორემ პირველი გვერდიდან მცდარ გზას დაადგებით და ამბავი სულაც არ გაგახალისებთ. ნორას თუ დავუჯერებთ, ზღაპრის მთავარი გმირები (ანუ მხიარული ოჯახის წევრები) „უცნაურები არიან, უც-ნა-უ-რე-ბი!“ თითოეულ მათგანს კიდევ მოსაფერებელი კი არა, „ა-რა-ა-და-მი-ა-ნუ-რი სახელები ჰქვია.“ ასე რომ, ნორას თვალით თუ წაიკითხავთ, ხელში მოსწყენი წიგნი შეგრჩებათ, ავტორის ჩანაფიქრი კი თავდაყირა დადგება.

გირჩევთ, ბებია მიაუს, ბაბუა ამუს, დედა ტუსუნას, მამა ბუსოს, შვიდი წლის მემის, ექვსი წლის ბუბიკოს, ხუთი წლის ზუზუს და ცხრა წლის დუდოს აჰყვეთ საუზმიდან დაღამებამდე, ბატებიანი სერვიზის კარადიდან სოფელ ბრუგუბრუგუმდე. მხოლოდ ამ შემთხვევაში მიხვდებით, რა დიდი სხვაობაა უცნაურსა და მხიარულს შორის. დარწმუნდებით, რომ სწორედ ხალისიანი და სიცოცხლით სავსე ადამიანები არიან ყველაზე ჩვეულებრივები და მათ გარეშე ცხოვრება ყველა ფერსა და… ყვე-ლა-ფერს კარგავს.

„მხიარული ოჯახი და სხვებიც“  ლელა ცუცქირიძემ არა მხოლოდ დაწერა, დახატა კიდეც. შავ-თეთრი გრაფიკული ილუსტრაციები იუმორითაა გაჯერებული და მხიარულზე მხიარულ ტექსტს კიდევ მეტ მხიარულებას მატებს. ამაში პირველივე ნახატიდან დარწმუნდებით, ჰაერში აფრენილ ბებია მიაუს რომ იხილავთ და შეიტყობთ რა ბედი ეწვია ლანგრიდან გადმოცვენილ ბატებიან სერვიზსა და ორმოცდაათ შაქარმოყრილ ბლითს. იმედია, ამ ინცინდენტის გამო გულისწყვეტასა და სევდას არ მიეცემით, ხომ გახსოვთ, ამიერიდან მხიარული ოჯახის წევრივით უნდა იფიქროთ და მოიქცეთ. ისინი კი თვლიან, როდესაც კარადა ბატებიანი ჭურჭლითაა სავსე, ბებია მიაუს არაფერი სტკენია, სამზარეულოში კი, არც მეტი, არც ნაკლები სამოცდაათი ბლითი ეგულებათ, დარდის დრო და ადგილი არ ა-რის!

***

მხიარული ოჯახის წევრები ჩამოვთვალეთ, მაგრამ, სათაურის მიხედვით, წიგნში „სხვებიც“ მრავლად არიან: მერი და ქექო მასწები, კატებიანი დირექტორი, ფრიდონი, წითელბანტა, ლიო, სევდიანი სიმონი, მარტა ძროხა მუმელინათი, ტარტალინა კუზინე თხა ელპიდეთი, ჩემოდან ვარლამითა და ჩიტებით, ჯადოქარი პოსი, ბაყაყი კუაკუა, კატები ადამი და ევა, თევზი პლატონი, ძაღლი პავლე და, რაც მთავრია, დუდოს მეგობრები: გუჩო, ნომე, ლიელი, ფუფა, ტყუპი დები ატუსა და მატუსა. პერსონაჟების სახელებიც კი სიცილის ხასიათზე გვაყენებს და წარმოიდგინეთ, რა დღეში ჩავცვივდებით, როდესაც ამოქმედდებიან და სიუჟეტი განვითარდება.

• შეიტყობთ: ვის რა სურვილი აუსრულა პლატონმა (ქილის ბინადარმა ოქროს თევზმა, მსხლის მურაბას რომ წააგავს); რატომ ურჩევნია სიმონს ხესთან ცხოვრება ადამიანებთან ცხოვრებას; როგორ ქორწილზე ოცნებობს ბუბიკო და რატომ დასჩემდა „ენაგადაყლაპული სიყვარული;“ რისთვის დაიარება ყოველდღე ქალაქში ტარტალინა კუზინე; რამდენ ნივთს იტევს წითელბანტას (იგივე ეუგენია აპრაკუნა ვეს) ხელჩანთა; ვის ესაუბრება ფიქრებში (და ზოგჯერ ხმამაღლაც) პურის, ასანთის, კანფეტების, რვეულების, ლურსმნის და ყველაფერის გამყიდველი ნორა და რისი სურვილი არ ასვენებთ საწვნესა და სარძევეს ბატებს.
• აღმოაჩენთ, რომ: იმდენად კარგი მასწავლებლებიც არსებობენ, რომელთა გამო მოსწავლეები კვირაობითაც ივლიდნენ სკოლაში,  რომლებსაც „თავისნაირებად“ თვლიან ბავშვები, რომლებიც სულ მხიარულობებს იგონებენ და თამაშ-თამაშში ხსნიან გაკვეთილებს;  თურმე, ჯადოსნური ჰქვია სახლს, „ვისაც როგორი გვენატრება თავს ისეთად თუ გვაჩვენებს;“ ჩაიდნის ბატი კი  ვალსის სტვენის ხმაზე ცეკვას რომ მოათავებს, ჭილის ცილინდრს იხდის და  მადლობასის ნიშნად პაპას თავს უკრვავს; კერძო საკუთრების გაჩუქების ტექსტი რატომღაც ლექსად უკეთ იკითხება და უმჯებესია „კაპასობის წამოვლამდე“ დაიწეროს;  მხიარული, ლამაზი და კარგი დღეები კი აუცილებლად უნდა დავიმახსოვროთ, ვინაიდან მათი გახსენება დიდობაში უხასიათობისგან განგკურნავთ;

***

ლელას გამოგონილი ამბები ბრუგუბრუგუდან ბაბუას გამოგზავნილ წერილებს ჰგავს – სწრაფად და მარტივად არ სრულდება. ანუ მხიარულ წიგნს ზემოთ ჩამოთვლილი აღმოჩენებით როდი ამოწურავთ. ნაწარმოებში უხვად შეხვდებით თანამედროვე და აქტუალურ თემებს, მწვავე პრობლემებსა თუ სასარგებლო დარიგებებს.  ავტორი განსაკუთებულ ყურადღებას უთმობს და ზღპრული ხერხებით გვაპარებს ბუნების დაცვისა და მოვლის აუცილებლობას. ერთ-ერთ თავში აღმოაჩენთ, რომ ახალგაზრდობაში ტუსუნა ხეზე ცხოვრობდა (და ალბათ მისი შვილებივით გაკვირვებული დარჩებით). საქმე იმაში გახლდათ, რომ ერთხელ  ბოროტმა ადამიანებმა ქალაქის ცენტრალურ პარკში ხეების მოჭრა დააპირეს, ახალგაზრდები კი პროტესტის ნიშნად ხეებზე დასახლდნენ. ხეებს თუ მოჭრიდნენ, აქციის მონაწილეები „მათთან ერთად დაენარცხებოდნენ მიწას, დაშავდებოდნენ, ამის გამო კი სერიოზული უსიამოვნება შეხვდებოდათ.“ თანდათან მთელმა ქალაქმა შეიტყო ამ გმირული გადაწყვეტილების შესახებ და ვინც მწვანე ქალაქში ცხოვრების მომხრე იყო, ვინც ხეებს კეთილ მეგობრებად მიიჩნევდა, ყველა ახალგაზრდებს შეუერთდა. მიზანსაც იოლად მიაღწიეს.

მხიარული ოჯახის წვევრები პიკნიკზე მოქცევის, ტყიდან გამოგნების წესებს და ტყეში წასაღები ნივთების სრულ ნუსხასაც გვთავაზობენ, რომელსაც ნებისმიერი მკითხველი სიამოვნებით მოისმენს და დაიმახსოვრებს. გზადაგზა სევდიანი და საშიში ამბებიც გამოერევა. ხომ არ დაგავიწყდათ, პერსონაჟების ჩამონათვალში ჯადოქარიც რომ არის ნახსენები! იქნებ თვლით, თუ წიგნს მხიარული იმიჯი აქვს, ჯადოქარიც შესაფერისი უნდა ჰყავდეს. ავტორი ამტკიცებს, „ადამიანზეა დამოკიდებული ჯადოქარი ბოროტზე უფრო კეთილი იქნება თუ კეთილზე უფრო ბოროტიო,“ თუმცა პოსის რაობა და ვინაობა აჯობებს თავად გამოიკვლიოთ.

***

და მაინც, რაზეა ეს წიგნი? კითხულობს ლელა და თავადვე გვპასუხობს: „დიდების და ბავშვების მეგობრობაზე, უბრალოდ სი-ყვა-რულ-ზეო.“ იმასაც დასძენს, „წიგნმა ბავშვებთან მინდა დააბრუნოს უფროსები, ბავშვებისთვის კი იმ თბილ და მყუდრო ფუღუროდ იქცეს, სადაც მივლენ და თავს ისე იგრძნობენ, როგორც მათივე პატარა ხელებით აგებულ შტაბშიო.“

იმედი მაქვს, დაგაინტერესებთ „მხიარული ოჯახი და სხვებიც.“ დაგაინტერესებთ და წაიკითხავთ. წაიკითხავთ და თავად გადაწყვეტთ, ნამდვილია თუ არა იქ აღწერილი ამბები. ნამდვილი კი მხოლოდ იმ შემთხვევეაში აღმოჩნდება, თუ მეტი ყურადღებით მოუსმენთ ადამიანებს, უფრო მეტად შეიყვარებთ სიცოცხლეს. სიყვარული ხომ ზღაპარსა და რეალობას შორის ზღვარს შლის, არა მხოლოდ ლელას წიგნში, ყველგან, სადაც ისურვებთ, სადაც ზღაპრის დასანახ თვალს გაახელთ.