– ველოსიპედით სეირნობისას მოსახვევში არ შეუხვიო, – უთხრა დედამ შვიდი წლის გოგონას.

– რატომ? – გაუკვირდა იმას.

– იმიტომ, რომ ვეღარ დაგინახავ. დაეცემი და აღრიალდები, მე კი ვერაფერსაც ვერ გავიგონებ.

– საიდან მოიტანე, რომ დავეცემი? – ჩაიფრუტუნა გოგონამ.

– ასე წერია „ბოროტების ოცდაექვს კარიბჭეში“. იქ ისეთ ცუდ რამეებზე წერია, რაც ბავშვებს მაშინ ემართებათ, როცა სახლისგან შორს იმყოფებიან და სახლი ვეღარ იცავს მათ.    

– არ მჯერა შენი. აბა, მაჩვენე ეს წიგნი.

– ჩინურად არის დაწერილი. ვერაფერს ვერ გაიგებ. ამიტომ მე უნდა მომისმინო და დამიჯერო.

– და რა არის ეს ცუდი რამეები? მომიყევი, რა არის ეს ოცდაექვსი ცუდი რამე? – მოითხოვა გოგონამ.

დედა კი იჯდა და მშვიდად ქსოვდა.

– რა არის ის ოცდაექვსი რაღაც? – დაიყვირა გოგონამ.

დედას პასუხი არ გაუცია.

– არ ამბობ, იმიტომ რომ არ იცი! არაფერიც არ იცი!

გოგონა ეზოში გამოვარდა, ველოსიპედს მოახტა და გააქროლა. ერთი სული ჰქონდა, დედის თვალს მიფარებოდა. ამ სიჩქარეში მანამდე დაეცა, სანამ მოსახვევამდე მიაღწევდა.   

ეს პატარა ჩანაწერი თანამედროვე ამერიკელი მწერლის, ემი ტანისაა. 1989 წელს გამოსული „იღბლისა და სიხარულის კლუბი“ (The Joy Luck Club) მეტად გახმაურებული წიგნია. ავტორს – ჩინელი ემიგრანტების ამერიკაში დაბადებულ ქალიშვილს სახელიც მოუტანა, აღიარებაც და დიდი სიხარულიც. 1993 წელს უეინ ვანმა – ორი წლით ადრე, სანამ პოლ ოსტერთან ერთად „ბოლს“ გადაიღებდა – მის მიხედვით ფილმი გადაიღო.

ემი ტანის სახელს პოლ ოსტერისა და ჯონ მაქსველ კუტზეეს მიმოწერის თარგმნის დროსაც გადავაწყდი – ისეთი განცდა მქონდა, თითქოს ძველი ნაცნობი მოულოდნელ ადგილას დავინახე. დიახ, აქ ყველაზე ნაკლებად ველოდი ჩინური წარმოშობის ამ შესანიშნავი მწერლის გამოჩენას. პოლ ოსტერი ძველ მეგობრად მოიხსენიებს და ერთ მეტად საგულისხმო ამბავსაც ჰყვება, თუმცა ამაზე საუბარი შორს წაგვიყვანს…

ემი ტანი ამერიკაში გამოცემულ ერთ ანთოლოგიაში აღმოვაჩინე ძალიან დიდი ხნის წინ. მასში ზემოთ ნახსენები „იღბლისა და სიხარულის კლუბის“ ერთ-ერთი მოთხრობა იყო შესული – ჩემი აზრით, საუკეთესო მოთხრობა „თამაშის წესები“, რომელშიც დედისა და მცირეწლოვანი ქალიშვილის ნაცნობი თემა  სულ სხვა შუქშია წარმოჩენილი. შეიძლება ითქვას, რომ თექვსმეტივე მოთხრობა, რომლებსაც ეს წიგნი აერთიანებს, სწორედ ასეთია – მრავალჯერ განცდილს კიდევ ერთხელ ისე განგაცდევინებს, რომ საბოლოოდ გაოცების უნარს კარგავ. აღარ გიკვირს, უცხო, უცნობი ადამიანი რომ ჰყვება შენს ამბავს, შენი ცხოვრების ისეთ წვრილმანებს, წესით, არავის რომ უნდა სცოდნოდა.

ერთმანეთთან ხილული თუ უხილავი ძაფებით დაკავშირებული თექვსმეტივე მოთხრობა დედებსა და ქალიშვილებზეა, დიდ ქალებსა და პატარა გოგოებზე, ცხოვრებისეული სირთულეებით შეშინებულ უფროსებსა და პასუხების ძებნაში თავგზაარეულ უმცროსებზე, ამერიკაში გადასახლებულ ჩინელებსა და ჩინური წარმოშობის ამერიკელებზე.

საერთო თემით გაერთიანებულ ყოველ ოთხ მოთხრობას წინ ისეთი ერთგვერდიანი ჩანაწერი უძღვის, რომლითაც ეს წერილი დავიწყე. ოდესღაც „თამაშის წესების“ თარგმნაც ვცადე – ნახევრამდე ვთარგმნე კიდეც… მშობლებისთვის სავალდებულო საკითხავის სია რომ შემედგინა, ამ მოთხრობას აუცილებლად შევიტანდი, რადგან ალბათ ბევრს გასჩენია სურვილი, მისი შვილი სხვებზე ცოტათი მეტი ყოფილიყო, გამორჩეული ნიჭი ჰქონოდა, დასაწყისშივე გაემართლებინა დედისა თუ მამის მოლოდინი. შვიდი წლის უევერლი, რომელსაც შინაურები მეიმეის ეძახიან, გასაოცარი სისწრაფით სწავლობს ჭადრაკის თამაშს და პარტიას პარტიაზე იგებს. შვილის წარმატებით ფრთაშესხმული დედა კი შეცდომას შეცდომაზე უშვებს – წრეგადასული ტრაბახი ერთია და გოგონას რჩევებსაც კი აძლევს, მიუხედავად იმისა, რომ წარმოდგენაც არა აქვს ჭადრაკის თამაშის წესებზე.

უევერლის აღარაფერი დარჩენია, სახლიდან გაქცევის გარდა…

დედა გეუბნება, რომ შავი უჯრები თეთრია და თეთრი უჯრები – შავი. დედა ლაზიერია, რომელსაც ყველა მიმართულებით მოძრაობა თავისუფლად შეუძლია და სადაც უნდა წახვიდე, ყველგან მოგწვდება. შენ ჯერჯერობით პაიკი ხარ – ყველაზე სუსტი, ყველაზე დაუცველი, მაგრამ თუ გზას ჯიუტად გააგრძელებ, იქნებ საწადელს მიაღწიო კიდეც. ოღონდ მანამდე ბევრჯერ წაიქცევი, ბევრჯერ გაიგონებ: „აი, ხომ გეუბნებოდი…“

ემი ტანის „იღბლისა და სიხარულის კლუბი“ ისეთი წიგნია, აუცილებლად რომ უნდა წაიკითხო, თუ წარსულთან მიბრუნებისა და იქიდან გამოხმობილი აჩრდილების არ გეშინია. მაშინაც უნდა წაიკითხო, თუ აწმყოში რაღაცის შეცვლა გინდა; თუ ხვდები, რომ რაღაცის გამოსწორება ჯერ კიდევ შეიძლება.

ანდრეა მილზი, ვალდკინდერგარტენი – საბავშვო ბაღი ტყეში

ანდრეა მილზი (Andrea Mills) ბავშვთა ადრეული განათლების სპეციალისტია. მან განათლება აშშ-სა და ევროპაში მიიღო. ცხოვრობს ქ. სტოუნი ბრუქში, ნიუ–იორკის შტატში, მეუღლესა და შვილებთან ერთად.

„მე დღეს თოვლის კაცი გამოვძერწე“, – გაიძახოდა ჩემი პირველკლასელი შვილი, როდესაც იანვრის თოვლიან დღეს სკოლაში გავუარე. სიხარული და გაკვირვება ერთად მომეძალა. „ვაშა!“ – გამიხარდა გულში, – „როგორც ჩანს, მასწავლებელები ბავშვებს შესვენებებზე თოვლში თამაშის საშუალებას აძლევენ“, – დავასკვენი. „ალბათ რა კარგი იყო თოვლში თამაში! თოვლში სათამაშო შარვალი შენ თვითონ ჩაიცვი?“ – ვკითხე ჩემს შვილს.

ბიჭუნამ გაკვირვებით შემომხედა, – როგორც ჩანს, რაღაც არასწორად ვიკითხე, – და შემწყნარებლური ტონით მიპასუხა: „ჩვენ თოვლის კაცი კომპიუტერზე გავაკეთეთ და არა ეზოში!“

საკლასო ოთახის გარეშე

გამახსენდა რომ ჩვენს სამეზობლოში, ლონგ-აილენდზე, თოვლიან დღეს შესვენებისას ბავშვების შენობაში დატოვება ჩვეულებრივი სასკოლო პრაქტიკაა. ჩვენი ოჯახი ციურიხიდან აშშ-ში ოთხი წლის წინ დაბრუნდა. აშშ-ში ჩვენს დაბრუნებას ბევრი კულტურული ცვლილება მოჰყვა, მაგრამ ჩემთვის ყველაზე შესამჩნევი ბავშვების ეზოში თამაშისადმი ფრთხილი და შიშნარევი დამოკიდებულება გახლდათ, განსაკუთრებით – არცთუ იდეალურ ამინდში.

ციურიხში ცხოვრებისას ჩემი შვილი ვალდკინდერგარტენში (Waldkindergarten –გერმ. ტყის საბავშვო ბაღი) დადიოდა, რომელიც ორიდან ექვს წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის იყო შექმნილი. სახელიდან გამომდინარე, ბაღი ბავშვების უმეტესად გარეთ ყოფნას ითვალისწინებდა. გარდა უამინდო დღეებისა, კვირაში ხუთი დღის განმავლობაში, 08:30-დან 2:30-მდე, წვიმასა თუ სითბოში, მზესა თუ თოვლში, ვალდკინდერგარტენის პატარა მოსწავლეები განათლებას უჩვეულო საკლასო ოთახში, ტყეში იღებენ. ტყის საბავშვო ბაღების მოძრაობა ევროპაში იზრდება. გერმანიაში შვიდასამდე ასეთი პროგრამაა პატარებისთვის.  ტყის მოძრაობამ გამოძახილი უკვე აშშ-შიც პოვა.

ეს არაჩვეულებრივი სკოლები/საბავშვო ბაღები განათლების სპეციალისტებს საშუალებას აძლევს, დაამყარონ ურთიერთობა ბავშვებთან საკლასო ოთახის გარეთ, მზერა გაუსწორონ განათლების სრულიად განსხვავებულ სტილს, რომელიც პირდაპირ გამოცდილებას, თვითმართვად მოქმედებას, ჯგუფურ მუშაობასა და საკუთარ ძალებზე დაყრდნობას სთავაზობს მათ.

შვეიცარიაში ცხოვრებისას დილაობით ჩემი შვილი საბავშვო ბაღში ზურგჩანთით, საწვიმრით, თბილი ტანსაცმლით ან მზისგან დამცავი ქუდით და შესაბამისი ფეხსაცმლით შემოსილი მიმყავდა და ეს ბავშვისთვისაც ჩვეულებრივი ამბავი იყო. პატარებმა იცოდნენ, რომ მათი ჩაცმულობა ამინდზე იყო დამოკიდებული და გარეთ გასატარებელი საათების შესაბამისად უნდა ყოფილიყვნენ ჩაცმულნი.

სწორედ მაშინ გავაცნობიერეთ, რამდენად სწორი იყო ცნობილი გამოთქმა ამინდზე, რომელსაც ჩვენი მასწავლებელი ხშირად ამბობდა : „არა არსებობს ცნება „ცუდი ამინდი“, არსებობს მხოლოდ „ცუდი ტანსაცმელი“.

მიუხედავად ზოგიერთი მშობლის შიშისა, რომ გარეთ დიდხანს დარჩენა სახიფათოა ბავშვების ჯანმრთელობისთვის, გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ სუფთა ჰაერზე რეგულარულდ ყოფნა, ყინვიან დღეებშიც კი (რა თქმა უნდა, შესაბამისი ჩაცმულობით), ბავშვებს უფრო აკაჟებს და აჯანსაღებს, ვიდრე ზამთრის თვეების ძირითადად სახლში გატარება.

“ტყის“ საბავშვო ბაღებს თითქმის არ სჭირდება კომერციული სათამაშოები თუ ტიპური სასწავლო მასალები. ჯოხები, ფოთლები, გირჩები თუ რკოები და ბუნების სხვა საჩუქრები ბავშვების ხელში მაშინვე იძენს ახალი სათამაშოს ფუნქციასა და შინაარს და სათამაშო სცენის შესანიშნავ რეკვიზიტებად გარდაიქმნება. ასევე შეუცვლელია „ბუნებრივი“ რეკვიზიტი სამეცნიერო ექსპერიმენტებისა თუ მათემატიკის გაკვეთილებისთვის.

მახსოვს, ერთხელ, ჩემი შვილის ბაღის ამხანაგების თამაშის ცქერისას, აღმოვაჩინე, რომ ბავშვებ ფიჭვის გირჩების შეგროვებისას ავტომატურად ახარისხებდნენ მათ ზომის მიხედვით – ელემენტარული არითმეტიკის კურსისათვის მოსამზადებელი სავარჯიშო ბავშვებმა ყოველგვარი ინსტრუქციის, ფერადი კუბებისა თუ სათამაშოების გარეშე, თვითონვე ჩაატარეს.

რაც შეეხება მასწავლებლებს, მათი ჩარევა მინიმუმამდეა დაყვანილი. ეს იმ რწმენიდან მომდინარეობს, რომელის მიხედვითაც ბავშვების ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობა, ბუნების ელემენტებისადმი ინტერესი ხელს უწყობს მათი უნარების განვითარებას. უნარებისა, რომლებიც მათ უფრო მაღალ კლასებში სწავლისას გამოადგებათ.

ფრიბურის უნივერსიტეტის (University of Fribourg) 2003 წლის კვლევის თანახმად, რომელიც ვალდკინდერგარტენისა და ჩვეულებრივი, რიგითი შვეიცარიული საბავშვო ბაღების მოსწავლეთა უნარების განვითარების შედარებას ეხება, „ტყის“ საბავშვო ბაღისა და „ჩვეულებრივი“ ბაღების მოსწავლეებს ერთანირად აქვთ განვითარებული ნატიფი მოტორული უნარები, უხეში მოტორული და შემოქმედებითი უნარები კი „ტყის“ ბავშვებს საგრძნობლად უკეთესი აქვთ. ასევე, ტყის საბავშვო ბაღების მოსწავლეებს მეტად აქვთ განვითარებული პრობლემების გადაჭრის უნარები და უფრო მეტ ვარიანტს პოულობენ მათ მოსაგვარებლად.

საბავშვო ბაღში, რომელშიც შვეიცარიაში ჩემი შვილი დადიოდა, ჩვეულებრივი დღე ვალდში (გერმ. ტყე) სეირნობით იწყებოდა. ტყეში ბავშვები რამდენიმე საათს ატარებდნენ მათთვის მოწყობილი „ვალდზოფას“ („ტყის ტახტის“) გარშემო. „ტახტრევანი“ მრგვალი, ხის ტოტებით აწყობილი კედლებია სახურავის გარეშე.

„ტყის ტახტრევანთან“ მისასვლელად ბავშვებს გარკვეული დრო სჭირდებათ, რომლის გავლასაც ისინი ყველასთვის მისაღები სალაშქრო სიჩქარით ახერხებენ. გზაში ბავშვებს უწევთ გაიარონ მოყინული ადგილები ან ტალახიანი ბილიკები, რომლებიც, ბუნებრივია, აფერხებს მოძრაობას. მასწავლებლები ყურადღებით ადევნებენ თვალყურს პატარების ყოველდღიურ ლაშქრობებს. „ტახტრევანამდე“ მისასვლელ გზაზე ხშირად ისმის სიცილი და სიმღერა, მაგრამ ყველა სერიოზულად ეკიდება უსაფრთხოებას: არავინ დარბის ხის ტოტებით ხელში, არავინ სცილდება მთავარ ჯგუფს…

„ვალდზოფა“ ბავშვებისთვის ყოველდღიური სათამაშო ადგილია. მათი ნაწილი ერთად აჩაღებს კოცონს „ვალდზოფას“ ცენტრში. მოგვიანებით ამ კოცონზე მასწავლებლები ბავშვებისთვის საჭმელს ამზადებენ. ბავშვები ყოველდღიურად სწავლობენ, რომ ცეცხლის გაჩარება სერიოზული და მნიშვნელოვანი საქმეა და დიდ ყურადღებას და უსაფრთხოების წესების დაცვას მოითხოვს.

ჩემი შვილის საბავშვო ბაღში ბავშვები ნამდვილ დანებსა და ხერხებს იყენებდნენ, ცხადია, მასწავლებლების ზედამხედველობით. ტყის საბავშვო ბაღის სასწავლო პროგრამა მუდმივად ცვალებადი გარემოს შესაბამისად იცვლება.

„ტყეში ხილისა და თხილეულის შეგროვება სწავლის უსასრულო შესაძლებლობებს იძლევა“, – ამბობს პროგრამის დირექტორი, ქ-ნი მარგა კელერი, რომელიც მიუთითებს ცვალებად ამინდსა და გაფურჩქვნის პერიოდში მყოფ მცენარეებზე როგორც სწავლებისთვის საჭირო მომენტებზე ბუნების ცხოვრებიდან. – „ბავშვებს უზარმაზარი სივრცე აქვთ სამოქმედოდ, გარემოს საკვლევად, აღმოჩენებისთვის, ექსპერიმენტებისთვის, თვითმართვადი სწავლისთვის“.

ერთხელ მოსწავლეებმა ხეებზე ხვრელები შეამჩნიეს. მასწავლებლებმა მათ სხვადასხვა ცხოველის საცხოვრებლების, ცხოვრების წესის, გამოზამთრების შესახებ უამბეს.

კელერის თქმით, ტყის საკლასო ოთახი ბავშვებში ბუნებრივად იწვევს ინტერესს და ხელს უწყობს სხვადასხვა უნარის ჩამოყალიბებას, რომლებიც მათ მომავალში გამოადგებათ.

ტყის საბავშვო ბაღებში ბავშვები თამაშ-თამაშით ითვისებენ მოტორულ უნარებს. ამაში მათ ხელს უწყობს ტყის გარემოსთვის ჩვეულებრივი თამაშები: გორაობა, ცოცვა, ცეცხლის გაჩაღება, ხელსაწყოების – ქვისა და ხის ჩაქუჩებისა თუ ნაჯახების კეთება.

რაც უფრო მეტი გრძნობის ორგანოა ჩართული ბავშვის გამოცდილებაში, მით უფრო ღრმაა სწავლის პროცესი. ტყეში ბავშვების გრძნობები უფრო აქტიურია, ვიდრე დახურულ შენობაში.

ქ-ნი კელერი მოგვითხრობს იმ ფსიქოლოგიურ სარგებელზეც, რომელიც ბავშვების ბუნებასთან კონტაქტით ჩნდება, თავდაჯერებისა და სოციალური კომპეტენციის შეგრძნებთა ჩათვლით.

ბუნებრივი წინააღმდეგობების გადალახვა  – ტოტებისგან ბილიკის გათავისუფლება, ქვების დალაგება მდინარის ნაკადის გადასალახავად – ბავშვებს ასწავლის და ტავდაჯერებას მატებს.  ტყის ცხოვრებაზე დაკვირვება ბავშვებს შეგრძნებებს უვითარებს, ხოლო ტყის საკლასო ოთახი ხელს უწყობს მათ თანამშრომლობას ასწავლის და მისი აუცილებლობის გაცნობიერებაში ეხმარება. მძიმე კუნძის გადათრევა თუ მეგობრისთვის ხელის გაწვდენა სველი აღმართის გადალახვისას მოსწავლეებს ურთიერთნდობასა და ურთიერთპატივისცემას უვითარებს.

იდეა, რომ ბუნება კარგ სასწავლო გარემოს წარმოადგენს, ისეთივე ძველია, როგორიც თავად საბავშვო ბაღის არსებობის იდეა. გერმანელი განმანათლებელი ფრიდრიხ ფრიობელი (Friedrich Froebel), რომელსაც მიაწერენ პირველი საბავშვო ბაღის ორგანიზებას 1840 წელს და ტერმინ „კინდერგარტენის“ (გერმ. საბავშვო ბაღი) შექმნას, ამბობდა, რომ ბუნება ბავშვების სწავლებისთვის ბუნებრივი და კეთილისმყოფელი გარემოა. ევროპაში ტყის საბავშვო ბაღების პოპულარობა შესაძლოა ფრიობელის კონცეფციის პრაქტიკული განხორციელება იყოს ას სამოცდაათი წლის შემდეგ.

ამერიკელი ბავშვების უმეტესობისთვის გარე სამყაროსთან, ბუნებასთან, ტყესთან კავშირი უკვე წარსულია. ბავშვები თავიანთ თავისუფალ დროს, ნაცვლად ეზოში თამაშისა, ძირითადად კომპიუტერებთან, ტელევიზორებსა და სხვა მედიასთან კავშირში ატარებენ. აშშ-ში ბევრი საბავშვო ბაღი, მიუხედავად ექსპერტების დასკვნებისა აკადემიურ მოსწრებაზე თამაშისა და ბუნების გაცნობის უზარმაზარი მნიშვნელობის შესახებ, გარეთ თამაშის ნაცვლად ძირითად დროს ბავშვებს ოთახში ატარებინებს საწერი დაფისა და კალმის თანხლებით.

„ბოლო წლებში ბევრი საჯარო სკოლა შიგნით „ჩაიკეტა“ – აშენებენ უფანჯრო შენობებს, კრძალავენ საკლასო ოთახში ცხოველების ყოფნას და მეტიც – ამცირებენ ან აუქმებენ შესვენებებსა და საველე გაკვეთილებს“, – ამბობს რიჩარდ ლოუვი (Richard Louv), ავტორი წიგნისა „ბუნების უკანასკნელი შვილები: გადავარჩინოთ ბავშვები ბუნების დეფიციტის სინდრომისგან“.

ლოუვის სიტყვებით, ამერიკელ პედაგოგებს შეუძლიათ, ბევრი რამ ისწავლონ ევროპელებისგან. „შეიძლება, ყველას არ ჰქონდეს ტყე სახლის უკან, მაგრამ ყველგან არსებობს შესაძლებლობა ბავშვების განათლების გასამდიდრებლად“.

ლოუვი იმ სიკეთეებსაც გვიზიარებს, რომლებიც ბავშვებმა შეიძლება მიიღონ ბუნებაში ყოფნისას: პირველი – ბავშვები უფრო თავდაჯერებულები ხდებიან; მეორე – ჰიპერაქტიური ბავშვები სწავლობენ ფოკუსირებას; მესამე – ბავშვებს უფრო ადვილად და ბუნებრივად უვითარდებათ წარმოსახვა, ვინაიდან ბუნებაში ყოფნისას ისინი თვითონვე იგონებენ თამაშებს, მათ წესებს, სწავლობენ თამაშის დროს თანამშრომლობას და ბევრად მეტს იგებენ და სწავლობენ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების შესახებ.

იდეა, ნება დართონ ბავშვებს, თავისუფლად ირბინონ წვიმაში ან თოვლში, გამოიყენონ დანები და ითამაშონ ღია ცეცხლის ახლოს, აშშ-ში იმდენადაა დაშორებული საჯარო სკოლებისა და, საზოგადოდ, საგანმანათლებლო სისტემის წესებსა და პროცედურებს, რომ სასაცილოდაც კი ჟღერს. მიუხედავად ამისა, გარეთ გამართული გაკვეთილები სულ უფრო  მეტ პოპულარობას იხვეჭს ეროვნული მასშტაბით. რამდენიმე მათგანი ვალდკინდერგარტენის მოდელს ემყარება. რა თქმა უნდა, ეს აშშ-ში მხოლოდ კერძო ბაღებში ხდება და ბავშვთა ადრეული განათლების პროგრამის ფარგლებშია ნებადართული. კარგი ის არის, რომ მათი გამოცდილება სამომავლოდ შესაძლოა საჯარო სკოლებმა და ე.წ. „ჩარტერ-სქულებმაც“ (ჩარტერულმა სკოლებმა)[1] გამოიყენონ და ეს დაეხმაროს მათ საკლასო ოთახების გარეთ გასამართი გაკვეთილების პროგრამის ჩამოყალიბებაში.

მსგავსი პროგრამა შექმნა დავნეთ ქონვეი შაფერმა, გარემოს დაცვის აქტივისტმა და განმანათლებელმა, რომელსაც გამოცდილება ბავშვთა ადრეულ განათლებაშიც ჰქონდა – ევროპული „სატყეო“ სკოლების წესებისა და გამოცდილების გაცნობის შემდეგ შაფერმა გადაწყვიტა შეექმნა არამოგებიანი ორგანიზაცია – „ბუნების ცენტრი“, რომელიც კონეკტიკუტის შტატში, ქ. მისთიქში განთავსდა. ეს ცენტრი მთლიანად ვალდკინდერგარტენის პედაგოგიკასა და იდეოლოგიას დაეყრდნო.

ბუნების გავლენა ადამიანზე, მის ქცევაზე, მის შეგრძნებებზე, ბავშვებსა და მათი განვითარების პროცესზე კარგად არის შესწავლილი. UNESCO-ს 2008 წლის ანგარიშში, „The contribution of early childhood education to a sustainable society“[2], ხაზგასმულია, რამდენად დიდია ბუნებასთან ბავშვების ურთიერთქმედების როლი მათი განვითარებისა და განათლებისთვის. ანგარიშში, რომელიც აერთიანებს მსოფლიოს ათეულობით ქვეყნის გამოცდილებას ბავშვთა ადრეული განათლების თავისებურებების შესახებ, აღნიშნულია, რომ ბუნებასთან ადამიანის ურთიერთობა დღევანდელ ურბანიზებულ სამყაროში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. ბუნების გარეშე შეუძლებელია ბავშვის სწორი და სასურველი განვითარება. ბუნების ელემენტების კვლევა-შესწავლა, ბუნებრივ გარემოში თამაში, სწავლა თუ გართობა ადამიანის ცხოვრების ისეთივე აუცილებელი კომპონენტებია, როგორიც კვება, შრომა თუ დასვენება. სკოლისა და სასკოლო პროცესის დაახლოება ბუნებასთან, ტყესთან, მდინარეებსა თუ მთებთან ისევე აუცილებელია, როგორც სიარულისა და თუ ლაპარაკის სწავლა. ადამიანი ქალაქში გადასვლამდე მდინარეებთან, ზღვებთან, ტბებთან, ტყყებსა და მდელოებთან სახლობდა. ჩვენი წინაპრების ასეულობით თაობა პირველ გაკვეთილებს ბუნებისგან ირებდა. როგორც ვხედავთ, ამ გაკვეთილებს ფუჭად არ ჩაუვლია: ბუნებაზე, მის პროცესებზე დაკვირვებამ და მათმა შესწავლამ ადამიანი 21-ე საუკუნემდე მოიყვანა. ჩვენ ბევრი რამ ვისწავლეთ ბუნებისგან და დღეს, როდესაც ბუნების „ბატონ-პატრონებად“ ვიგრძენით თავი, დაგვავიწყდა, რომ ბუნება კვლავ ჩვენი და ჩვენი შვილების მთავარი მასწავლებლად რჩება.

წყარო: https://www.edutopia.org/early-childhood-outdoor-education-waldkindergarten

[1] ჩარტერული სკოლები/Charter Schools – ამერიკაში ე.წ. ჩარტერული სკოლები მოსწავლეებს სთავაზობენ დაწყებით და მეორეული საფეხურის განათლებას სწავლის გადასახადის გარეშე და გამოცდებს ატარებენ შტატის მიერ მანდატირებული პროგრამის მიხედვით. ეს სკოლები ნაკლებად რეგულირდებიან საჯარო სკოლებისთვის აუცილებელი წესებით, აქტებითა და რეგულაციებით და საჯარო სკოლებთან შედარებით ნაკლებ საჯარო დაფინანსებას იღებენ ერთ მოსწავლეზე. მათ მინიჭებული აქვთ არაკომერციული (არამომგებიანი) ორგანიზაციების სტატუსი და უფლებები და შეუძლიათ მიიღონ შემოწირულობები კერძო პირებისგან ან ორგანიზაციებისგან.

[2] The contribution of early childhood education to a sustainable society, 2008. Source: https://unesdoc.unesco.org/images/0015/001593/159355e.pdf

ის საპრეზიდენტო პროგრამის ფარგლებში საქართველოში ინგლისური ენის მასწავლებლად ჩამოვიდა. შავკანიანი, ლამაზი გოგო დეტროიტიდან. რაღაცით ქვინ ლატიფას ჰგავდა, მაგრამ ეგეთი მსუქანი არ იყო, უბრალოდ ფერხორციანი იყო, ჯანიანი გოგო, როგორც იტყვიან. ცხოვრობდა ჩვენი სკოლის ინგლისურის მასწავლებლის სახლში და ყოველ დილით სკოლაში მასწავლებlის ქმარს დაჰყავდა მანქანით თავისი ცოლი და ელისი. ელისს შეყვარებულიც ჰყავდა, ტეხასელ-მექსიკელი გილერმო, რომელიც ჩვენი რაიონის სხვა სკოლაში ასწავლიდა.

რატომღაც არასდროს მიკითხავს ელისისთვის, მანამდე იცნობდა გილერმოს და სპეციალურად გაანაწილეს ერთ რაიონში, თუ აქ გაიცნო. გილერმო გამხდარი იყო, ძვალი და ტყავი, ელისს ნიკაპამდე სწვდებოდა. ელისი „ჩემს უდღეურს” ეძახდა.

– ნეტა ვის ჰგავს ასეთი საწყალი, მექსიკელები ჯმუხები არიან! – იცინოდა ელისი. გილერმო სულ სამჯერ ვნახე. რაიონის ცენტრში გამაცნო ელისმა, კაფეში დავსხედით და წყალწყალა ლუდით გავიჭყიპეთ.

– დალევა ჩვენც გვიყვარს, მაგრამ რასაც თქვენ შვრებით, ზედმეტია! საღამოს, სკოლიდან სახლში რომ მივალ ხოლმე, ოთახში ვიკეტები, რადგან სოფლელები არყით მოდიან! – დაიწუწუნა გილერმომ და გულწრფელად შემეცოდა, რადგან იმ სოფელში, სადაც ის ასწავლიდა, ხუშტურიანი ხალხი ცხოვრობს.

კაფეში გილერმო დაგვითვრა, გავედი, ნაცნობი ტაქსი მოვიყვანე და მაგიდაზე თავჩამოდებულ გილერმოს მხარში შევუდექი, მაგრამ ელისმა თვალი ჩამიკრა და გვერდზე გამწია, მე თვითონო.

– მოდი ჩემო პატარა, მოდი დედიკოსთან, ჩემო ბიჭო! – ისე აიყვანა ხელში, როგორც კაცებს აჰყავთ ხოლმე საყვარელი ქალები. მთელი კაფე ჩვენ გვიყურებდა, გილერმომ ელისის სირბილეები რომ იგრძნო, ეტყობა, ტეხასში, თავის ლოგინში ეგონა თავი და უფრო ღრმა ძილში ჩაეშვა.

მე და ელისი კაფეში არ შევბრუნებულვართ, წყალწყალა ლუდის სმა მოგვბეზრდა. ისიც ჩემსავით იყო, თუ დაიწყებდა სმას, ბოლომდე უნდა დამთვრალიყო. მაღაზიაში ლუდები, მიწის თხილი და სიგარეტი ავიღე და ჯერ ძველ ციხეზე ასვლა გადავწყვიტეთ, მაგრამ დაგვეზარა და ხობისწყლის პირას გავედით.

– თქვენს ღვინოზე უფრო თქვენი ლუდი მომწონს! – ერთჯერადი ჭიქა ლამის ჩაანახევრა ელისმა. გასაკვირი ამბავია, რატომ გიჟდებიან უცხოელები ჩვენს ლუდებზე.

– მეხუმრები?!

– არ ვხუმრობ. არადა, თქვენს ღვინოზე იმდენი კარგი მსმენია.

– ჩვენი კუთხის ღვინო არ ვარგა. აი, კახურ ღვინოს გაგასინჯებ და მერე ვილაპარაკოთ, – ვუთხარი და მიწის თხილის ქილა ავიღე, თავსახურის ამოსაწევი რგოლი მოძვრა და საჩვენებლ თითზე წამოცმული შემრჩა.

– შეეშვი, ლუდი ხომ გვაქვს, ლუდი და სიგარეტი! – მითხრა ელისმა. – როგორც იმ ბაკენბარდებიან ჯარმუშთან.

– დათვერი ელის, იქ ყავა და სიგარეტია.

– ჯანდაბა მაგის თავს.

დიდი ძებნის შემდეგ რკინის ნატეხი ვიპოვე და ცოტათი გახსნილი ქილა თითქმის ნახევრამდე გავხსენი.

– არასოდეს თქვა არასოდეს! – ქილა მივაწოდე ელისს, ელისმა თითები ჩაყო, ამოღებისას მიწის თხილის რამდენიმე მარცვალი გაუვარდა და ასაკრეფად დაიხარა.

– წეღან გახსნაც არ გინდოდა, ახლა კი ძირს დაყრილ მარცვლებსაც ვერ ელევი?!

ელისი გასწორდა, თვალებში ჩამხედა და მოგონილი მაღალფარდოვნებით თქვა:

– ამაზე ხომ ხალხის შრომაა დახარჯული?! – მერე ისევ დაიხარა და აკრეფას შეუდგა. მე გამეღიმა და ჯილეხით ქუთუთომოჭმული ფშაველი გენიოსის აი ის ტაეპები გამახსენდა, სადაც დიაცის უბის სიამეებზე საუბრობს და მანამდე შემრცხვა, სანამ ელისი ჩემს მზერას დაიჭერდა. მოწყალედ გამიღიმა, იცოდა რა მძლავრ და მომნუსხველ იარაღს (უფრო სწორად, იარაღებს) ფლობდა.

– ესე იგი, ჯარმუში მოგწონს?! – მკითხა და ხელით მანიშნა, მომიკიდეო.

– კი, რაღაცები მომწონს, მაგრამ კასავეტისი და დევიდ ლინჩი მირჩევნია.

ამ უკანასკნელის ხსენებაზე ელისს სიგარეტის ბოლი გადაცდა და ლამის დაიხრჩო.

– ლინჩი ხომ ისეთ საზიზღრობებს იღებს. თანაც თავს და ბოლოს ვერ გაუგებ. აი, მე ნენსი მეიერსი მომწონს.

– კარგი რა ელის, მე დიდ კინოზე გელაპარაკები.

– მე კინომანი არ ვარ. რაც მომწონს, იმას ვამბობ.

– ხო, ნენსიმ იცის, რა სურთ ქალებს.

– ცისფერთვალება მელი. როგორ დაბერდა. არადა, რა ბიჭი იყო, – ამოიოხრა ელისმა და ეგრისის ქედს გახედა, მთის ნაოჭებში თოვლი ჩარჩენილიყო, ბოლომდე არ იყო დამდნარი, მდინარე ჯერ კიდევ მოდიდებული და ფერშეცვლილი მოედინებოდა.

შუკიდან პატარა ბიჭებმა ჩამოუხვიეს. ცოტა ხანს გვიყურეს, ალბათ ეგონათ, რომ მეც უცხოელი ვიყავი. მერე ტანსაცმელი გაიხადეს და მდინარეში ჩახტნენ. მეორე ნაპირამდე გაცურეს და ისევ უკან დაბრუნდნენ. ჩვენს დასანახად გამოიდეს თავი, თორემ მაისის დასაწყისში ხობისწყალი ისეთი ცივია, ჩახტომა და ამოსვლა ერთია, ხანდახან „პლავკები“ ბოლომდე დასველებასაც ვერ ასწრებს. მაგის მეტი რა მიკეთებია ბავშვობაში.

– წამოდი! – თქვა ელისმა და ტანსაცმლიანად ჩახტა წყალში.

– შენ დედაც… რა საშინელებაა! – აკივლდა ელისი, არ მოელოდა, წყალი ასეთი ცივი თუ იქნებოდა.

მივყევი, სხვა რა გზა მქონდა. ნელ-ნელა ჩასვლა საშინელებაა, გრძნობ, როგორ მოიწევს ზევით სიცივე, ყვერებზე ცივი წყლის შეხებისას ისეთი შეგრძნება გაქვს, რომ მარწუხებს გიჭერენ, ამიტომ, გამოცდილი თუ ხარ, აუცილებლად ხელს შემოიჭერ და მხოლოდ მაშინ გაუშვებ ნელ-ნელა, როცა უკვე წელამდე წყალში ხარ. ელისთან ამას ვერ ვიზამდი, ამიტომ გავქანდი და პირდაპირ ჩავხტი. რომ ამოვედი, ელისი აკანკალებული იჯდა ქვაზე და ჰელიოსს, ჩვენს დიდ პაპას, დედის ტრაკს აგინებდა, რადგან მზის ეტლი ღრუბლებში შეეხრიგინებინა.

ხანდახან ელისი ჩემთან რჩებოდა. ელის, ჩემო მეგობარო ელის, შენ დაიბადე, დიად ქვეყანაში. ის დიადი ქვეყანა კი, რომლის ნაწილიც ჩემი პატარა ქვეყანა იყო, ჩემი დაბადებიდან ოთხ წელიწადში დაიშალა. შენ გქონდა ფერადი ბავშვობა და ყველა სათამაშო, რომელსაც მოისურვებდი. ჩემი ბავშვობა კი ბნელი იყო, პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით, რადგან ჩემი ბავშვობა ხელისუფლების მაძიებელთა თუ ჩემს კუთხეზე შურისმაძიებელთა ხანა იყო, თუმცა შენ მხოლოდ ოქროსმაძიებლები იცი. როცა ჩემს ფეხზე პროთეზი დაინახე, მოგიყევი, თუ როგორ აგვიფეთქდა ბავშვებს ჩაის პლანტაციაში ნაპოვნი უცნაური ასაფეთქებელი მოწყობილობა და მე ფეხი დავკარგე, ჩემმა მეგობარმა კი – ორივე თვალი. მე ფეხბურთს სამუდამოდ დავემშვიდობე, მაგრამ ეს რა სახსენებელია, როცა ჩემი მეგობარი ბნელ ბავშვობაზე უფრო ბნელ წყვდიადში სამუდამოდ ჩაიძირა.

– დამპლები! – გაბრაზებულმა უთხარი შენ ჩემი ფეხის პროთეზს, მე კი შევეცადე ამეხსნა მაშინდელი გეო- და შიდაპოლიტიკური მდგომარეობა.

– კი, მაგრამ, რატომ?! – ახლა უკვე მე მკითხე და მივხვდი, რომ ვერაფერიც ვერ გაიგე, შენთვის ეს ყველაფერი უცხო იყო, ამიტომ მიგიყვანე კაიფერა მსხალთან, რომლის ძირშიც კოჭქვეშ მოწყვეტილი ჩემი მარჯვენა ფეხი დამარხა მამაჩემმა. მიწას ბალახები მოვაშორე და ბიძაჩემის დაყენებული „ადესა” მოვასხი, შენ ეს მოგეწონა და იგივე გაიმეორე.

შენ, როცა რამეს დააშავებდი, დაგსვამდნენ და გიხსნიდნენ, რომ ასე არ შეიძლება, მე კი თხილის წნელით მცემდნენ და შიშველ ტანს ჭინჭრით მისუსხავდნენ.

– რა სადიზმია! – თქვი და ჩემს მშობლებს გახედე, რომლებიც გიღიმოდნენ.

– არა, დაო ელის, ეს სპარტანული აღზრდა იყო! – ვთქვი მე და მოგრძო თხილი, პოეტური სახელწოდებით „დედოფლის თითი”, კბილებში მოვიქციე.

შენ ქალიშვილობა სკოლის გამოსაშვებ საღამოზე დაკარგე, მე კი ფულს კარგა ხანს ვაგროვებდი, რომ ვაგზლის ბინძურ სასტუმროში ვაჟიშვილობა დამეკარგა, თუმცა ძალიან მთვრალი ვიყავი და არაფერი გამომივიდა.

– იმპოტენტო! – გაგეცინა შენ, მამაჩემის გამოხდილი ჭაჭა მოსვი და დაიმანჭე. გიყვებოდი, საკუთარი მარცხით თავმოყვარეობაშელახული, როგორ ვაგინებდი მეძავს, ის კი მიყვიროდა:

– მე რომ მკვდარს ვაცოცხლებდე, მამაჩემს გავაცოცხლებდი!

– ჰაჰ, მკვდარი, როგორც შენი ფეხი! – იცინოდი და ჩურჩხელას ღეჭავდი.

შენი ინდიელი წინაპარი, დედის მხრიდან, ერთ-ერთი ტომის უკანასკნელი ბელადი იყო, შენ ამით ძალიან ამაყობდი და აღშფოთებას ვერ მალავდი ინდიელთა გენოციდის გამო. ჩემი წინაპარი დადიანის კარზე ძაღლების მომვლელად მუშაობდა.

– ჩემს ძაღლს მაქსი ჰქვია, – თქვი შენ და ჩემი მეზობლის მშიერ ძუკნას მჭადის ნატეხი გადაუგდე.

ბებიაჩემს სკოლაში ალიო მაშაშვილს ასწავლიდნენ: „ხარის ბეჭზე ლექსებს ვწერდი, / მასწავლიდა მელანია”. ბებიაშენს კი ალბათ…

– ბებიაჩემს პოეზია არ უყვარდა, – შემაწყვეტინე შენ და ტყლაპს კუთხე ჩამოახიე.

ბაბუაშენი პერლ-ჰარბორის დაბომბვისას დაიღუპა, ბაბუაჩემს მეორე მსოფლიო ომში საერთოდ არ უბრძოლია, რადგან უფროსმა ძმამ დაატოვებინა ერთი პურ-მარილის ფასად მავან ძალმოსილ ჩინოვნიკს.

– დეზერტირი?! – ჰკითხე შენ ბაბუაჩემის გადიდებულ სურათს.

სამაგიეროდ, შენგან განსხვავებით, მე გამიკეთებია შურდული სკოლის სამხედრო კაბინეტში შენი ქვეყნის ბირთვული იერიშის შიშით ცივი ომის დროს მომარაგებული აირწინაღისგან. თვალის შუშებში ნეკის სიმსხო რეზინი ჰქონდა ჩატანებული, რომელიც გასაწელად რთული იყო, ძალა უნდოდა, მაგრამ თუ გაწელავდი და, თან, საკისრის ბურთულა იდო ტყავში, მიზანს შუაზე გლეჯდა.

– და რაზე ნადირობდით?! – მკითხა ელისმა და ხურმის ჩირს თავი მოაკბიჩა.

– მერცხლებზე და ჩხიკვებზე.

– მაშ, შენ მოკალი ჯაფარა?! – გაეცინა ელისს და ღია ფანჯრიდან ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას ახედა.

– გავიგეთ, რძალი მოგიყვანია! – ეხუმრებოდნენ დილით მამაჩემს მეზობლები. ელისმა კი სკოლაში წამათრია, სამხედროს კაბინეტი მანახეო. არანაირი ნოსტალგია არ მაქვს სკოლის მიმართ. ის კი არა, როცა წარმოვიდგენ, რომ ისევ მოსწავლე ვარ, ტანში ჟრუანტელი მივლის, ამიტომ წასვლა არ მიხაროდა, მაგრამ მაინც გავყევი. სამხედროს კაბინეტი იმაზე უარეს დღეში აღმოჩნდა, ვიდრე ჩემს დროს. მაშინ დაკეტილი მაინც იყო და ფანჯრიდან ვიპარებოდით, ახლა კი კარიც ჩამოეხსნათ. შიგნით მხოლოდ დაგლეჯილი სამხედრო რუკები და აირწინაღების ხორთუმის ჟანგიანი რკინები ეყარა.

– მაშდამე, ტერორისტი კამკამაძე დაუნდობელია! – გამახსენდა, როგორ ცდილობდა ჩვენი ცნობიერების ამაღლებას შახი მასწავლებელი და ტერორიზმთან ერთად სხვა გლობალურ საფრთხეებსაც მიმოიხილავდა, როგორც შეეძლო.

ელისს ჩვენი სპორტდარბაზიც ვანახე: ჩამოსული წყლისგან დამპალი, აყრილი ფიცრებით და ჩამსხვრეული ფანჯრებით.

– აი, თურმე რატომ მიმალავდნენ. ერთხელ დირექტორს ვუთხარი მოსწავლეები სპორტულ დარბაზში უნდა წავიყვანო-მეთქი და მიპასუხა, არ გვაქვსო, – თქვა ელისმა და თავისი კოლეჯის დარბაზი გაახსენდა, სადაც ჩირლიდერობის დროს, კუბოკრული, მოკლე ქვედაბოლოთი და ვარდისფერი ტრუსით ცეკვავდა.

გაკვეთილების შემდეგ ელისი გზის გადაღმა, ბიბლიოთეკაში წავიყვანე, სადაც მამიდაჩემი მუშაობდა. მარცხენა მხარეს, ჭერამდე ასულ სტენდზე, ჩემი ბავშვობის დროინდელი ნაცოდვილარები ელაგა. ერთხელ იქ გაერო-ის ბავშვთა ფონდმა ბავშვების ნამუშევრების გამოფენა-კონკურსი მოაწყო და მე გავიმარჯვე, საჩუქრად ბადმინტონი მომცეს. მერე, რაც სახლში ნახატები და ქანდაკებები მქონდა, მამიდაჩემმა ბიბლიოთეკაში წაიღო. ელისს ყვითელი საიზოლაციო პენოპლასტისგან გამოთლილი ფიგურები მოეწონა. ბავშვობაში, პენოპლასტის ნატეხები მდინარეს ჩამოჰქონდა და სამართებლით ფიგურებს ვთლიდი.

– ნამდვილი როდენი ხარ! – მითხრა ელისმა.

– ნამეტანია. იაკობ ნიკოლაძე მაინც გეთქვა.

– იაკობ… ვინ?! – ეჭვით შემომხედა, თან არ უნდოდა რამე მწარე ეთქვა, იქნებ მსოფლიოში სახელგავარდნილი ვინმე ყოფილიყო და სირცხვილი ეჭამა.

ელისს საფლავის ქვებზე ფოტოების თვალიერება უყვარდა. დაღლილები რომელიმე საფლავის მესრის ცოკოლზე რომ ჩამოვსხდებოდით, ელისი სილვია პლათის ლექსს წამოიწყებდა: „მთვარეს ღიმილი რომ შეეძლოს, შენ გემგვანება. / ერთნაირ განცდას ბადებთ ორივე – / ლამაზები ხართ, მაგრამ ირგვლივ ყველაფერს ახმობთ. / სხვისი სინათლის ქურდები ხართ შენცა და ისიც”. (აუდიოინსტრუქცია: თარგმანი იკითხება ანი კოპალიანის ხმით).

„ო, ღმერთო ჩემო, მითხარი, ვინ ვარ, / თუკი უნდა გაჰკიოდნენ ნაგვიანევი ეს პირები / ყინვის ტყეში, აისზე ლურჯი ღიღილოების”. (აუდიოინსტრუქცია: თარგმანი იკითხება შოთა იათაშვილის ხმით) – ავყვებოდი ხოლმე მეც.

აღდგომაზე ელისი საფლავებზე ჭამა-სმამ გააკვირვა.

– ელისი საოცრებათა ქვეყანაში, – ვეხუმრებოდი და კვერცხს ვფცქვნიდი.

– ამ შემთხვევას „უცნაურობათა” უფრო შეეფერება! – თქვა ელისმა, ხელიდან გაფცქვნილი კვერცხი ამართვა და სიცილით პირში ჩაიტენა.

ელისი ფრენბურთს მაგრად თამაშობდა. მთელი სანახაობა იყო ჰაერში ამხტარ ელისს სოფლის ბიჭ-ბუჭობა ციდან ჩამოსული ძეღმერთივით რომ ასცქეროდა.

– Fuck!!! – ყვიროდა ელისი, როცა ბურთს გააფუჭებდა.

– Fოქი! – ყვიროდნენ ბიჭები, როცა ბურთს გააფუჭებდნენ.

– ბებია, რა სჭირს თქვენს ბადეს, მთელი დღე „თოკი, თოკის” რომ ყვირით, თუ გაწყვეტილია, ვერ გადააბამთ?! – მკითხა ერთხელ ბებიაჩემმა, რომელიც მთელი დღეები სახლის დერეფანში, დაბალ სკამზე იჯდა. ელისს ვუთარგმნე და სიცილით მოკვდა.

მე და ელისი სამგზაგასაყართან მდგარ შავ კუნელს ვჭამდით ხოლმე.

– ვისია ბიჭო ეს ნახშირივით გოგო?! – მოვიდოდა იქვე მცხოვრები მეზობელი ზაკონ ოკუჯავა.

– რა იყო, მოგეწონა?! თუ გინდა გაგირიგებ.

– სად ვიპოვო ბიჭო ეს ღამით, სიბნელეში არც გამოჩნდება, – „ასტრას” აბოლებდა ზაკონი. გაგანია სიცხეში, ელისისთვის თავის მოსაწონებლად, დუბლიონკა ეცვა, პარლამენტის ყოფილი დეპუტატის ნაქონი, რომლის მამასაც ყანა გაუთოხნა და აჩუქეს.

– მურე წიე! – საყვარლად ამბობდა ელისი, მეგრულად მხოლოდ ეს იცოდა.

– ა, უყურე შენ, მეგრულიც სცოდნია, ინგლისურის სწავლა არ მომიწევს! – უხაროდა ზაკონს, თითქოს დღე-დღეზე ცოლად უნდა მოეყვანა.

გილერმო მეორედ რომ ვნახე, ის და ელისი რაიონის ცენტრში, პარკში, ზედ ბესარიონ ქებურიას საფლავის წინ ისხდნენ და ერთმანეთს კოცნიდნენ. ხანში შესული ხალხი უკმაყოფილოდ აქნევდა თავს, ბავშვები ტელეფონით ვიდეოებს უღებდნენ, ბესარიონ ქებურიას ბიუსტი კი, კმაყოფილი, ულვაშებში იღიმებოდა. რა გააკვირვებდა, ქვეყანა ჰქონდა კაცს ნანახი, ბოლოს და ბოლოს, ეიფელის კოშკს პირველმა შემოუფრინა.

როგორც ერთხელ მითხრა ელისმა, თურმე გილერმო ჩემზე ეჭვიანობდა. ზემოთ, ოსინდალეს წმინდა გიორგის ეკლესიასთან ვისხედით. ქვევით, ჰორიზონტამდე გაშლილ ვაკეზე გაბნეული სოფლები თხელ ბურუსში იყო გახვეულნი.

– ამბობენ, რომ მზის ჩასვლისას აქედან ზღვა ჩანს, – ვუთხარი ელისს.

– დაველოდოთ მზის ჩასვლას?!

– დაველოდოთ.

ელისს ჩემს მხარზე ედო თავი, ჩუმად ვისხედით.

– ახლა გილერმო რომ გვიყურებდეს, გაგიჟდებოდა, შეიძლება მაჩეტეც დაეძრო. ან ისე გცემდა, – გაიცინა ელისმა.

– შენი აზრით, მე გილერმოს თავს ვაცემინებ?! – ცოტა არ იყოს გავბრაზდი. – და სერთოდაც, იცი ვის ჰგავს?!

– ვის?

– კლონირებისას გაფუჭებულ ეუხენიო დერბესს!

ელისს არ სწყენია, სიცილით მოკვდა. თვითონაც მომეწონა უცებ მოფიქრებული ჩემი ხუმრობა. მზის ჩასვლამდე დავრჩით, მაგრამ არანაირი ზღვა არ გვინახავს.

მეორე დღეს ელისის დაბადების დღე იყო. მასპინძლებმა დიდი სუფრა გაუშალეს. სხვა სკოლების უცხოელი მასწავლებლები და მთელი ჩვენი სკოლა იქ იყო. ელისმა იმდენი მაცეკვა, ცხოვრებაში რომ არ მიცეკვია. გილერმო მეხუთე ჭიქაზე დათვრა და, თამადის წინააღმდეგობის მიუხედავად, მეტი აღარ დაულევია. გვიანობამდე ვსვით.

– გილერმო ამაღამ ჩემთან დარჩება! – გადაულაპარაკა ელისმა დიასახლისს. შევატყვე, ქალს დიდად არ ესიამოვნა ეს ამბავი. კარგა ხანს იწრიალა, ბოლოს ქმართან მივიდა და რაღაც ჩასჩურჩულა.

– მე აქ ბორდელი კი არ მაქვს! – მთვრალ ქმარს პასუხი ზედმეტად ხმამაღალი გამოუვიდა, სუფრის წევრები ახარხარდნენ.

ელისი მიხვდა, რაშიც იყო საქმე, მაგრამ არაფერი შეიმჩნია. გილერმო და სტუმრები რომ წავიდნენ, ნელ მუსიკაზე ერთიც ვიცეკვეთ.

– თუ გინდა ამაღამ ჩემთან წამოდი! – ვუთხარი ელისს.

– არა, აქ ვიქნები. ყველაფერი კარგადაა! – მითხრა ელისმა, ღაწვზე მაკოცა და მეორე სართულზე ავიდა დასაძინებლად. შემორჩენილ სუფრის წევრებს დავემშვიდობე და სახლში წავედი.

შუაღამისას ელისმა ბარგი ჩაალაგა, რაიონის ცენტრამდე ფეხით იარა, ტაქსი იშოვა და თბილისისკენ გაუდგა გზას. როგორც ჩანს, მძღოლს ჩაეძინა და ტაქსი სოფელ ზანაში, თერმული წყლის შადრევანთან, გზისპირა ჯებირს შეასკდა.

დილით, ელისის ოთახში ასულმა დიასახლისმა კომოდზე მოკლე წერილი იპოვა: „თქვენ გული მატკინეთ!” „თქვენ”-ში მასპინძელი ოჯახიც, მეც, მთელი ქვეყანაც და გილერმოც იგულისხმებოდა.

მანქანიდან გადავარდნილი ელისის ცხედარი, თერმული წყლის გუბეში, ზუსტად იმ ადგილას ეგდო, სადაც გვირილების თაიგული ჩაუვარდა, როცა რამდენიმე დღით ადრე შადრევნის სანახავად ვიყავით.

„საქართველოს ზოგადი განათლების სისტემაში მიღებული გამოცდილების საფუძველზე მოზარდმა უნდა შეძლოს ტექნოლოგიური თუ სხვა ინტელექტუალური მიღწევების ეფექტიანად გამოყენება; ინფორმაციის მოპოვება, დამუშავება და ანალიზი“.

ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები

თანამედროვე მაღალი ტექნოლოგიების ეპოქაში, როდესაც კომპიუტერული პროგრამები ყველა მიმართულებით უამრავ საშუალებას იძლევა, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სასწავლო პროცესში ელექტრონული ტექნოლოგიების დანერგვა. სკოლაში საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების, განსაკუთრებით კი ფიზიკის მიმართ მოსწავლეთა ინტერესის ნაკლებობა ცნობილი ფაქტია. ეს პრობლემა მხოლოდ საქართველოსთვის არ არის აქტუალური – ის მთელ მსოფლიოში აღიარებულია, თუმცა ჩვენს ქვეყანაში ეს საკითხი განსაკუთრებით მწვავედ დგას. ამას ადასტურებს TIMSS ( Trends in Mathematics and Science Study)-ისა და PISA (Programme for International Student Assessment)-ის საერთაშორისო კვლევები, რომელთა თანახმად, წინა წლებთან შედარებით, 2015 წლის შედეგების პოზიტიური დინამიკის მიუხედავად, საქართველო საერთაშორისო საშუალო ნიშნულსაც კი ვერ აღწევს.

ასეთი დაბალი შედეგები, სხვა ობიექტურ მიზეზებთან ერთად, გამოწვეულია იმით, რომ სკოლების უმრავლესობა მოკლებულია თანამედროვე ტექნიკურ საშუალებებს. ფიზიკის გაკვეთილზე ტექნოლოგიების დანერგვის აუცილებლობას განაპირობებს ორი უმნიშვნელოვანესი მიზეზი: პირველი – განვუვითაროთ მოსწავლეებს სააზროვნო უნარები, რომლებიც ხელს უწყობს ფიზიკის უკეთ შესწავლას და მეორე – შევცვალოთ ფიზიკისადმი მათი ნეგატიური დამოკიდებულება პოზიტიურით.

ფიზიკაში ცოდნის შედარებით დაბალი დონე იმითაც შეიძლება აიხსნას, რომ საგრძნობია თანამედროვე სამეცნიერო ლიტერატურის დეფიციტი. თანამედროვე სამყაროში არსებული ინფორმაციის სწრაფ ნაკადს კლასიკური სახელმძღვანელოები დროულად ვერ პასუხობს, ამიტომ ხშირად საჭირო ხდება ელექტრონული რესურსების გამოყენება. იმის გათვალისწინებით, რომ ახალგაზრდა თაობის ყოველდღიურობაში კომპიუტერის გამოყენება უალტერნატივო აუცილებლობაა, ფიზიკის გაკვეთილზე კომპიუტერული ტექნოლოგიების დანერგვა მნიშვნელოვან და გადაუდებელ საკითხად მიმაჩნია.

ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენების პირობებში ფიზიკის გაკვეთილი გაცილებით საინტერესო და სახალისო გახდება. კომპიუტერები და მულტიმედია საგრძნობლად შეამსუბუქებს ფიზიკის ამოცანების მათემატიკურ და გრაფიკულ გადაწყვეტას. თუმცა, როდესაც ფიზიკის გაკვეთილზე ტექნოლოგიების გამოყენებაზე ვსაუბრობთ, ლამაზი სლაიდებით ვერ შემოვიფარგლებით. მულტიმედიური რესურსები უსაზღვრო შესაძლებლობებს იძლევა, მოსწავლეებმა ინტერესით შეისწავლონ თეორია, მოახდინონ მისი მოდელირება, ისწავლონ პროექტებით, პრეზენტაციებით და ა. შ. სამუშაოს მთლიანად განსაზღვრავს ის ამოცანები, რომლებსაც დაისახავს პედაგოგი, მათ შორის – ცოდნის განმტკიცება, მოსწავლის შეფასება, ახალი მასალის ახსნა.

ჩვენი გამოცდილებიდან გამომდინარე, გაკვეთილზე მოსწავლეთა სასწავლო შემეცნებით აქტივობას განაპირობებს ის მეთოდები, რომლებიც გამოყენებულია საგაკვეთილო პროცესში. ახალგაზრდა თაობას აინტერესებს ფიზიკა, რომელსაც მასწავლებელი თანამედროვე საშუალებებით მიაწვდის. ეს მიდგომა ხელს უწყობს მოსწავლეებში შემოქმედებითი უნარების ჩამოყალიბება-განვითარებას, საგნის ცოდნის კორექციას, მის სტანდარტიზაციას და შემდგომ – კიდევ უფრო ამაღლებას.

ფიზიკის გაკვეთილზე კომპიუტერული ტექნოლოგიების გამოყენებით შესაძლებელია გრაფიკების, ფორმულების წარმოდგენა, ფიზიკური მოვლენების სიმულაციური ხერხით აღწერა, ხელსაწყოების მოქმედების შესწავლა, ვიდეოფილმების, ფიზიკისთვის მნიშვნელოვანი ფოტომასალის გაცნობა. თანამედროვე ტექნოლოგიებით შესაძლებელია მოვლენების და ექსპერიმენტების ისეთი რაკურსით შესწავლა, რომელიც ჩვეულებრივი დაკვირვებით არ დაიმზირება. ვირტუალური ლაბორატორიები კი მოვლენების ღრმა და საფუძვლიანი შესწავლის საშუალებას იძლევა. აქ მოვლენების მოდელირების განუსაზღვრელი შესაძლებლობებია: მოსწავლეები ვიზუალურად ხედავენ მიკრო- და მაკროპროცესებს. მოვლენების ვიდეოანალიზი სწავლებას ეფექტურობას მატებს. მაგალითად, კუთხით გასროლილი სხეულის მოძრაობა, რომელიც ორგანზომილებიან მოძრაობას წარმოადგენს, მოსწავლეებისთვის საკმაოდ ძნელი აღსაქმელია. ვიდეოანალიზის შემთხვევაში კი ამ მოვლენის სიღრმისეულად გააზრება მათ გაცილებით გაუადვილდებათ. ტექნოლოგიების გამოყენებით ასევე შესაძლებელია ერთდროულად რამდენიმე მოვლენაზე დაკვირვება, მათი შედარება და გამოკვლევა, რაც თავისთავად გულისხმობს მოვლენების მრავალმხრივ შესწავლას: როგორც მათემატიკური ანალიზის კუთხით გაზრებას, ასევე ცხრილებისა და გრაფიკების სახით წარმოდგენას.

წარმოდგენილი სურათის მიხედვით მოსწავლე ეკრანზე ხედავს კონკრეტულ მოძრაობას შესაბამისი ცხრილებით და გრაფიკული ანალიზით, თავისი წარსულით, აწმყოთი და მომავლითაც კი.

რამდენიმე საერთაშორისო კვლევის შედეგების მიხედვით, სწავლის პროცესში ინტერაქციული ციფრული ვიდეოს გამოყენება დადებითად მოქმედებს როგორც მოსწავლეთა კომფორტულ განწყობაზე, ასევე მათ შორის ურთიერთობაზეც.

ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია პრეზენტაციებით და პროექტებით სწავლებისას.

ასეთ პირობებში სასწავლო პროცესი მოსწავლეებისთვის საინტერესო და მრავალფეროვანი ხდება, რადგან მათ ეძლევათ შესაძლებლობა, მოიპოვონ სხვადასხვა ტიპის ინფორმაცია, მოახდინონ პროცესების კომპიუტერული მანიპულაცია და ექსპერიმენტების კონტროლი, მიღებული დასკვნები და შედეგები სოციალური ქსელით თუ მასობრივი საინფორმაციო საშუალებებით ხელმისაწვდომი გახადონ თანაკლასელებისთვის, მასწავლებლებისა და მთელი მსოფლიოსთვის.

საქართველოში, დღევანდელი ეკონომიური მდგომარეობის გათვალისწინებით, სკოლებში ფიზიკის სწავლების პროცესში კომპიუტერული ტექნოლოგიების დანერგვა საკმაო სირთულეებთან არის დაკავშირებული, თუმცა მიგვაჩნია, რომ პროცესის დაწყება დროული და აუცილებელია.

„ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა“, – ვკითხულობთ ,,ვეფხისტყაოსნის“ კართან მდგარნი. ტაეპი კიდევ ერთხელ შეგვახსენებს და დაგვაფიქრებს სამყაროსა და მისი გვირგვინის, ადამიანის, ბუნების მირიად ფერზე, რომელთა კავშირი თუ გარდატეხა ერთ დიდ სინათლეს ქმნის ღვთისკენ მიმსწრაფთ სამკვიდროში.

ზემოხსენებული სტრიქონით შოთა რუსთაველი სწორედ იმ ცხრაკლიტულის გასაღებს გვიბოძებს, რომლითაც არა მხოლოდ მისი გმირების ქმედების განსჯა, არამედ  ჩვენს სულში მზერის ჩაბრუნება ხერხდება თავის შესაცნობად, ანუ ღმერთთან მისაახლოებლად, რადგან ,,ადამიანი მოწოდებულია ცისკენ მიაპყროს თვალი, ეზიაროს ამაღლებულ ყოფას“. (გ. მურღულია).

რუსთაველი  იდეალურ პერსონაჟთა სახეებს ქმნის და „ვეფხისტყაოსნის“  მოგზაურობით გვანებივრებს, მაგრამ არც ის ავიწყდება, რომ, ადამიანი უპირველესად, მიწიერი არსის მქონეა, „ვნებათაგან ბოროტ-ღელვილობა“ სდევს თან, რომ „რეალურ ცხოვრებაში მხოლოდ იდეალური სიყვარული არ არსებობს“, (გ. მურღულია) ამიტომაც მზიან ფერთა გვერდით „ჩრდილოვანის“ დახატვაც საჭიროდ მიუჩნევია, ფერისა, რომელსაც ფატმანი ჰქვია, რომელსაც, მართალია, ,,მიჯნურთ ზნეობით“ ვერ გამოვარჩევთ, მაგრამ „გასამსალებულ სოფელს“ იდეალური მიჯნურობისას სალბუნად და მუფარახად მოვლენია და გულანშაროელ ვარდს თავისი სიკეთით მათი ცხოვრებისთვის ციცინათელასოდენი სინათლე მაინც მიუცია.

ადამიანის ბუნების სირთულის, ღირსება-ნაკლის, წუთისოფლის „ორგემაგობის“ წარმოჩენა დაუკისრებია რუსთველს ფატმანისთვის, რომელსაც „თვალად სიტურფის“ ნაცვლად „თვალად მარჯვეობა“ აკმარა, გულანშაროში დაასახლა და „სასალუქო დასაბურავ-ჩასაცმელი“ თუ ნაირ-ნაირ მიჯნურთა „უგულო სიყვარული“ არ მოაკლო, ერთი მხრივ, სულ-ხორციან ტურფა მეტრფეთა უკეთესად წარმოსაჩენად, მეორე მხრივ, ჩვენში ისეთი თვითკრიტიკულობის აღსაზრდელად, როგორიც ფატმანს აქვს, ჭაშნაგირის მუქარით დაზაფრულს, სიკვდილმოლანდებულს:

,,ესეგვარი დია მიჰხვდეს სიტყვა-მცთარსა, ენა-მეტსა,

ხვაშიადთა ვერ-მმალავსა, უჭკუოსა, შმაგსა, რეტსა“.

საკუთარი ნაკლის დანახვა-აღიარება ყველაზე მეტად გვეძნელება ედემის დამკარგველ ადამ-ევას მოდგმას, არადა, თავის შეცნობის გზაზე დამდგარს, უწინარეს, იგი მოგვეთხოვება.

„ჩვენ თვალწინ ხდება ფატმანის ფერისცვალება. ამგვარი შინაგანი ფერისცვალების შესაძლებლობა ყველა ადამიანშია და მისი წარმმართველი ძალა სიყვარულია. სიკეთეს, როგორც ყველაფერ დანარჩენს, სიყვარული ბადებს და ვისაც სიკეთის ქმნა შეუძლია (ფატმანი კი სწორედ ასეთია), მას ჭეშმარიტი სიყვარულიც ძალუძს. სხვა საქმეა, ამ უნარის გამომჟღავნებისა და გაცხადების რაგვარ შესაძლებლობას აძლევს მას გარემო, საზოგადოებრივი ცხოვრების წესი“ (გ. მურღულია).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ფატმანის  ღირსების არგამოკვეთა ან მხოლოდ მის ნაკლზე საუბარი მის მხატვრულ სახეს ვერ გაგვააზრებინებს. ასეთი დამოკიდებულება „მართლჭვრეტის“ არქონას ნათელყოფს ჩვენსას და იდეალურ გმირთა შეფასების მორალურ უფლებასაც წაგვართმევს. მით უფრო, რომ ჩვენივე სისუსტითა თუ ცოდვილობით უფრო ვგავართ ფატმანს, რომელიც იმ გულანშაროში ცხოვრობს, „გლახა თვე ერთ რომ გამდიდრდება,“ „მოსახვეჭელ  ოქრო-ვერცხლს  მოიხვეჭს“ და თვითვე იქცევა იმ უსულო, ჭეშმარიტება-დაკარგულ საგნად, „თუალ რომ ასხენ და არა ხედვენ, ყურ რომ ასხენ  და არა ესმის“. (ფსალმუნნი და ლოცვანი“).

ასეთ სამკვიდროს გაზრდილობა ქალს სათნოებას, სიქველესა თუ მეგობრობას, რა თქმა უნდა, ვერ ასწავლიდა. მაშ, რამ დაბადა მასში მოყვასისათვის თავდადების, ცისკენ თვალის მიპყრობის, ამაღლებულ ყოფასთან ზიარების წადილი? ეს ოდენ რუსთაველის კაპრიზია (პერსონაჟის ბოლომდე არგაწირვით შეპირობებული) თუ იმავე რუსთაველისაგან კაცთა ბუნების ღრმა ცოდნა და რწმენა – ღვთისშვილობის ნათელი ყველა ჩვენგანშია, ყოველს ჩაესმის უფლის სიტყვები: „მოიქეც ბოროტისაგან და ქმენ კეთილი…“ („ფსალმუნნი და ლოცვანი“).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საგულისხმოდ მეჩვენება აზრი: „მწერალი ზომიერების გრძნობით  და რეალისტური ალღოთი ეძებს წყალგამყოფ მიჯნას სიკეთესა და ბოროტებას შორის. მაგრამ გამყოფი ხაზის მოძებნის დროს შემოქმედი ხასიათის შინაგანი ბუნებიდან გამოდის… ცხოვრება აიძულებს ხასიათს მოვლენებთან დამოკიდებულებაში თავისი ნამდვილი ბუნება გაამჟღავნოს“. (დ. ბენაშვილი) სამართლიანად გვებადება კითხვა: რომელი ფატმანია ნამდვილი (თუ თვითონ ფატმანის ბუნების წყალგამყოფ მიჯნას დავუწყებთ ძებნას),  სულით ტურფა გმირებთან (ნესტანთან, ავთანდილთან) შეხვედრამდე „სმა, გახარება, თამაშით“ გულანშაროში მცხოვრები თუ მათთან შეხვედრის შემდეგ?

ფატმანის სიდიაცეში ქალობის არსებობა ვირწმუნეთ მაშინ, როცა რუსთაველმა გულანშაროელი ხათუნის მშვენიერებასთან ზიარების უბადლო სურათი დახატა:

„რა მობრუნდა ქალი ჩემკე, შემოადგეს სხივნი კლდესა,

ღაწვთა მისთა ელვარება ელვარებდა ხმელთა, ზესა;

დავიწუხენ, თვალნი ყოლა ვერ შევადგენ, ვითა მზესა“.

ვეთანხმები აზრს, რომ „მშვენიერება სახის შინაგანი თვისებაა. იგი ნათელივით ადგას ადამიანის სულს“.  (დ. ბენაშვილი). ამავე დროს, სულის მშვენიერების  არანაკლებ გამოვლინებად მიმაჩნია ფატმანისაგან ნესტანის „შუქის განცდა“ და დაფასება. „დიდ შინაგან ღირსებად უნდა ჩაითვალოს ის, რომ სხვა არსებაში თავისი საოცნებო სრულქმნილების ხილვამ მასში ძალიან ბუნებრივი ადამიანური შური კი არ დაბადა, არამედ თავგანწირული სიყვარული!“(გ. მურღულია).

,,…მივეგებე, გული მისთვის ვაერთგულე,

გარდვუკოცნე ყოვლი ასო, თავი ამად მოვაძულე,

ზედა დავსვი ტახტსა ჩემსა, შევეკვეთე, გავესულე“.

ეს საოცარი მზრუნველობა, პირმზე ნესტანის ცრემლთა წამლობის დიადი წადილი ავთანდილის გულს მოგვაგონებს, ახლად გაცნობილი ტარიელისთვის სამეგობროდ მყისიერად აძგერებულს:

„დამიგდია სამსახური, იგი იქმნას, რაცა გინდა!“

„შენ გეახლო სიკვდილამდის, ამის მეტი არა მინდა!“

ჭეშმარიტად, „სულიერი ნათელი თვითმყოფადია“. (გ. მურღულია). ფატმანში არსებულ ასეთ ბუნებით შუქს ნავროზობის დღესასწაულზე ხათუნებს შორის „მღერა-ყმაწვილობისას“ შევნიშნავთ, ვაჭართა ცოლებს გამოყოფილი, „სევდაშემოქცეული,“ სარკმელს რომ გამოაღებს გაუცნობიერებელი კაეშნის გასაქარწყლებლადა თუ სხვა სამყაროს აღმოსაჩენად.

აკი აღმოაჩენს კიდეც!

ეპიზოდში სარკმელს, მის გამოხსნას, ვფიქრობ, ის სიმბოლური დატვირთვა აქვს, ფატმანის მაძიებელ სულს, ამაღლებულისაკენ მისი სწრაფვის წადილს რომ დაგვანახვებს. ამასობაში შეიძლება დაგვავიწყდეს კიდეც, წუთის წინ რომ გვაინტერესებდა – რა აწუხებს „მუტრიბთა და მომღერალთა მოყვარულ“ ხათუნს, რა „ჩუმი ნაღველი“ შეჰპარვია მის გულს? ეგება „სინდისის საშფოთველ-საქენჯნავი“ სიძვის დიაცისა? მართალია, ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა არ ხერხდება, მაგრამ ერთი ცხადია, სარკმელთან მიმდგარ ფატმანს სევდიანს, ფიქრიანს ვხედავთ, მანამდე ნათქვამი: „ვიმღერდი და ვყმაწვილობდი“, უდარდელი წარსულის კუთვნილება ხდება და მშვენიერებასა და სიბრძნესთან ზიარებისთვის შემზადებულს, ფიქრით შეიარაღებულს, შეახვედრებს ქალს რუსთაველი ჯერ ნესტანს, შემდეგ ავთანდილს. საგულისხმოა, რომ ორივე მათგანისთვის მაშინვე საცნაური ხდება ფატმანის გულის სითბო და სიფაქიზე. „დედის უმჯობეს დედას“ უწოდებს ინდოელი ასული მას. არც არაბი ჭაბუკი ცდება შეფასებისას, როცა ხათუნზე ფიქრობს: „მოსადგურე და მოყვარეაო, მგზავრთა, ყოველგნით მავალთა“.

არც მოტყუებულან! სწორედ ფატმანმა გადაჰყარა ბინდი წუთისოფელს  ჩვენთვის საყვარელ გმირთათვის. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ეს თავგანწირვა ავთანდილის სიყვარულზე უარის ფასად დაუჯდა და მასში გატაცება კი ჭეშმარიტმა გრძნობამ, მოყვასის სიყვარულმა შეცვალა, ავთანდილისდარი კეთილგანწყობა ჩვენც გაგვიჩნდება, უკვე „საჭაბუკო“ სამოსში გამოწყობილი რომ გაუმხელს სპასპეტობასა და გიშრისთვალება ასულის მიჯნურობას:

„მე ვარ სპასპეტი მაღლისა მეფისა როსტევანისა“.

„ჩემნი მომკლველნი წამწამნი შავნი გიშრისა ხენია“.

და  გულწრფელად შეუქებს ქალს მეგობრობის უნარს:

„შენ გიცი კარგი მოყვარე, ერთგული, მისანდობელი“.

არც ტარიელს ავიწყდება ფატმანის სიკეთე, რომლის წყალობითაც „მზისა შესაყრელად გამოეშვა მთვარე გველსა“ და გულმხურვალე ჭაბუკი „ტურფა სიტყვითა, ენითა“ გამოთქვამს მის მიმართ მადლიერებას:

„ფატმანს უხსნია ჩემი მზე, სდედებია და სდებია“.

დად მიჩნეულისთვის კი ცდილობს „გარდაუხდელად დიდი ვალის“  „ქაჯთა საჭურჭლის“ ჩუქებით გადახდას, მაგრამ ფატმანის დიდ ადამიანებთან შეხვედრით „ბნელგანათლებული,“  „მზეჩამდგარი“ გული მატერიას აღარ ეხარბება. ვაჭართ ცოლების წინამძღოლი ტურფა გმირების მსახურებს შენატრის, მათთან მყოფობით ბედნიერთ:

,,ახ, ნეტარძი მოახლეთა! ვაგლახ თქვენსა ვერა-მჭვრეტსა!“

ფატმანისთვის, მანამდე „დიდროვან მარგალიტთა თუ უსახო

ლალთა“ უბადლო შემფასებლისთვის, ფიზიკური ნათელი დაიმცრო, ახლა ისეთ

ღირებულებებათა შემცნობს ვხედავთ, „უკვდავებისა სწორანი“ რომაა,

ჭეშმარიტ სიხარულს რომ მოგანიჭებს, ადამიანის „ხმელთა მნათობობას“,

ღვთის ნათლის ტარების მშვენიერებას რომ განგაცდევინებს.

„ყოველი ხასიათი, რომელიც შექმნილია გამოცდილი ოსტატის ხელით,

დამოკიდებულია არა მწერლის სუბიექტურ ფანტაზიაზე, არამედ ობიექტურ

დაკვირვებაზე, ხასიათის შინაგანი სულიერი ცხოვრების თანმიმდევრობით

შესწავლაზე. ხასიათის გამოსახვის დროს თვალსაზრისი ნაწარმოების გმირისა

ხშირად ემთხვევა ავტორის თვალსაზრისს, მაგრამ, მიუხედავად ამისა,

თვალსაზრისი გმირისა გამოსახული უნდა იქნას გმირის

ხმითა და ფერით“. (დ. ბენაშვილი). მოსაზრებიდან გამომდინარე, უჩვეულოდ

აღარ გვეჩვენება, როცა ფატმანი სამყაროსა  და მის შემოქმედზე

ფილოსოფიურად იწყებს ფიქრს და იმავე ჭეშმარიტებას ქადაგებს „თავისი ხმითა

და ფერით“,  რომელსაც მანამდე თვით  „ფილოსოფოსთა ბრძნობით “ზეციურ

ჰარმონიას მიწვდენილი ავთანდილისაგან ვისმენთ: „ბოროტსა სძლია

კეთილმან, არსება მისი გრძელია“.

ეჭვმიუტანლობითაა გაცხადებული დიდი ხნის წინ შეძენილი ცოდნა არაბი ჭაბუკისაგან. ფატმანის ნათქვამს კი: „ვცან სიმოკლე ბოროტისა, კეთილია მისი გრძელი“, თუ დავუკვირდებით, მივხვდებით, ახლახან შემეცნებულის ფერი დაჰკრავს, გულის სიღრმიდან ამოხეთქილი სინათლის ფერი. ასეთ ასოციაციას კი ზმნის ფორმა ,,ვცან“ იწვევს, რაც იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ახლახან, „აწ გავსებულმა,“ ერთბაშად შეიმეცნა ჭეშმარიტების, მშვენიერების, ბედნიერების, სიკეთის არსი და „მადლგაათასებული“ ხარობს მოყვასთა სიხარულით.

სწორედ ეს უნდა შეგვენიშნა „ვეფხისტყაოსნის“ ფერთა სამყაროსათვის, რაც ფატმანის მხატვრული სახის უკეთ გააზრებაში დაგვეხმარებოდა და პერსონაჟისადმი, როგორ ჩვენივე მოყვასისადმი, კეთილმოსურნეობით განგვაწყობდა. დიდი რუსთველის მიზანიც ხომ ესაა – სინათლეს გვაზიაროს, სიკეთის ქმნის წადიერება აღძრას, ბოროტებასთან ბრძოლა გვასწავლოს, როგორც ჩვენივე შინაგან არსში, ასევე გარესამყაროში, რათა „მოგვეცეს შერთვა ზესთ  მწყობრთა წყობისა“.

რაც შეეხება პერსონაჟის მხატვრული სახის შესწავლას, მოსწავლეებს, უპირველესად, მწერლის მიზანდასახულობაზე ვესაუბრები, რათა სწორად განსაზღვრონ ფატმანის როლი და ადგილი.

საჭიროდ მივიჩნევდი მათი აზრისა თუ ვარაუდის გამოთქმას ისეთ საზოგადო საფიქრალზე, როგორიცაა:

რისთვის მოვდივართ ამქვეყნად? (ნ. ბარათაშვილის ლექსი „ფიქრნი მტკვრის პირას“ ნასწავლი აქვთ).

რა მნიშვნელობისაა მათთვის „ანდერძი“ ანტიკური ფილოსოფიისა, ამავე დროს, ქრისტიანობის უმთავრესი მოწოდება  – „შეიცან თავი შენი“?

ვამჩნევთ თუ არა ფატმანის რომელიმე ქმედებას „თავის შეცნობის“ სურვილს?

რა როლი აქვს ჩვენს ცხოვრებაში სევდას, ფიქრს? შეიძლება თუ არა ფიქრის სწავლა? (ნ. დუმბაძის ,,სისხლს“ გავახსენებ).

შეიძლება თუ არა ეპიზდურად ნახსენებ სარკმელს სიმბოლური დატვირთვა მივანიჭოთ?

რა ან ვინ ეხმარება ფატმანს ფიქრის სწავლაში?

იდეალურ გმირებთან შეხვედრამ  შეცვალა თუ არა ფატმანის დამოკიდებულება სამყაროს, ადამიანების მიმართ?

ფატმანის მხატვრული სახის გასააზრებლად ვთხოვ, მოიძიონ ის სტრიქონები თუ სტროფები, რომელთა საშუალებითაც ინფორმაციის დახარისხებას მოახერხებენ, მნიშვნელოვანზე დაყრდნობით კი ცალკეულ სტრიქონთა იდეურ-მხატვრულ მხარეზე ისაუბრებენ. რაც მთავარია,  დააკვირდებიან პერსონაჟის ფიქრს, ქმედებას, მისი სულის მოძრაობას. ასეთი აქტივობებით, საბოლოოდ, როგორც ზეპირმეტყველებით, ასევე წერილობით გმირის მხატვრული სახის გააზრებას შეძლებენ და, რაც მთავარია, ასცდებიან პერსონაჟზე სტერეოტიპული დამოკიდებულებით მსჯელობას, რისი მიზეზიც მაინცდამაინც უარყოფით თვისებებზე ყურადღების გამახვილება იყო.

გამოყენებული ლიტერატურა:

გ. მურღულია, გ. ალიბეგაშვილი, ვ. მაღლაფერიძე – ,,საუბრები ქართულ ლიტერატურაზე;“ გამომცემლობა „განათლება;“ თბ., 1992;

დიმიტრი ბენაშვილი – ,,სახისა და ხასიათის პრობლემა ,,ვეფხის​ტყაოსანში;“თბ., 1954

ფსალმუნნი და ლოცვანი – გამომცემლობა ,,ალილო;“ თბ., 2011

სსიპ მცხეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ წეროვნის N3 საჯარო სკოლის

ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ლია ილურიძე

როდესაც ვსაუბრობ თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევრსფეროების ფუნქციებზე და რომელიმეს უფრო მეტად მუშაობაზე თანამედროვე ადამიანში (მეცნიერულ თეორიებთან ერთად ამის თქმის საფუძველს მაძლევს სტუდენტებზე დაკვირვება ჩემი პედაგოგიური მოღვაწეობის მრავალი წლის განმავლობაში), მხედველობაში მაქვს არა რომელიმე ნახევარსფეროს უპირატესობა, არამედ ის, რომ  ადამიანთა ჰარმონიულობისათვის და სამყაროს მთლიანი სურათის აღქმისთვის საჭიროა  ნახევარსფეროთა  „დიალოგი“ და ორივე ნახევარსფეროს თანაბრად განვითარება და მუშაობა.

იქნებ მთელი პლანეტის პრობლემაც ესაა: ადამიანი, რომელიც ჩაიკეტა და ვერ ვითარდება იმის გამო, რომ ერთი ნაწილი ქაოსის მორჩილია, ხოლო მეორე ნაწილი – კოსმოსის. ნამდვილი სიცოცხლე კი ქაოსისა და კოსმოსის დიალოგია, ფორმისა და შინაარსის ურთიერთქმედებაა, ქალური და მამაკაცური ენერგიების შერევაა, მეცნიერებისა და ხელოვნების სინთეზია… მეტაფორულად ამ ყველაფერს დაპირისპირებულთა ერთიანობა ჰქვია: ინი და იანი.

თავის ტვინის მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროთა ცალ-ცალკე განვითარების პრობლემაზეა ჰერმან ჰესეს ძალიან საინტერესო ტექსტი: „ნარცისი და გოლდმუნდი“. ორი მარტოსული და ტანჯული ადამიანი, ერთი რომ მონასტრის წესებს შეფარებია და მეორე – დიონისურ ქაოსს დამორჩილებია. საბოლოოდ რომ ვერცერთმა ვერ იპოვა სიმშვიდე. ერთმანეთის მიმართ აღსარებებში ეს კარგად ჩანს. ნარცისისთვის გოლდმუნდი განსხვავებული და საინტერესოა და ასეთივეა გოლდმუნდიდსთვის – ნარცისი. ისინი აღიარებენ ერთმანეთის უნიკალურობას, მაგრამ ამ აღიარებას არ მოაქვს ურთიერთქმედება. ნარცისი რჩება თავის მონასტერში და ვერ წარმოუდგენია მის გარეთ არსებობა, თუმცა ხიბლავს გოლდმუნდის გამბედაობა და ცხოვრების ვნებებით სისავსე და გოლდმუნდიც არ ეხსნება ქაოსის ღმერთს და კვლავ და კვლავ მოგზაურობასა და თავგადასავლებზე უჭირავს თვალი… ის დიდხანს ვერსად ჩერდება… მას მხოლოდ სიკვდილი აჩერებს…

მათ დიალოგს როცა ახლა ხელხალა ვკითხულობ, თითქოს ეს არის არა ორი ადამიანის, არამედ ორი ცნობიერების, ან უფრო ზუსტად: მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროების დიალოგი და თან ისეთი დიალოგი, რომელშიც ორივე აღქმა ბოლომდე ინარჩუნებს ავტონომიურობას…

„თუ ნარცისი მოაზროვნე და ანალიტიკოსი იყო, გოლდმუნდი მეოცნებე და ბავშური სულის პატრონი ჩანდა…“  ნარცისს წარმოსახვის უნარი არ ჰქონდა, სურათხატებით და შეგრძნებებით ვერ აღიქვამდა სამყაროს, ხოლო გოლდმუნდისთვის აბსტრაქტული ცნებებით აზროვნება და სამყაროს აღქმა სიცარიელე და დიდი გაუგებრობა იყო. გოლდმუნდი გაოცებული ეკითხებოდა ნარცისს: „… განა ცნებები და აბსტრაქციები, რომელთაც უპირატესობას ანიჭებ, წარმოდგენები და სურათები არ არის? ნუთუ ის სიტყვები გვიყვარს და გვინდა სააზროვნოდ, რომლებითაც მართლაც ვერაფერს წარმოიდგენ? ან კი შეიძლება ისე აზროვნება, რომ ვერაფერი წარმოიდგინო? – კარგია, ამას რომ მეკითხები! – უპასუხა ნარცისმა. თუმცა, ცხადია, შეიძლება, წარმოდგენების გარეშეც იაზროვნო. აზროვნებას წარმოსახვებთან სულ მცირედი კავშირიც არა აქვს. ის სრულიქმნება არა სურათებით, არამედ ცნებებითა და ფორმულებით…… შენთვის სამყარო სახეებით წამოსდგება, ჩემთვის – ცნებებით…. – მე მეშინია,- თქვა გოლდმუნდმა, – რომ ვერასდროს შევძლებ, შენს სააზროვნო სამყაროში, სადაც წარმოდგენების გარეშე აზროვნებენ, ცნებათა აზრს ჩავწვდე… სიტყვა „სივრცე“ ჩემთვის არაფერია და ფიქრდაც არ მიღირს, ვიდრე ნამდვილ სივრცეს არ წარმოვიდგენ….“

ნარცისისა და გოლდმუნდის მეგობრობა სწორედ სამყაროთა განსხვავებულ ხედვას ეფუძნება და ამით მეტ მიზიდულობას იძენს, მაგრამ ერთად მხოლოდ დროებით არიან, მათ არ შეუძლიათ ბოლომდე ურთიერთმიღება და თანამშრომლობა. ნარცისს რომ ეგონა, გოლდმუნდი საბოლოოდ დამკვიდრდებოდა მონასტერში, მას თვალი მაინც გაქცევაზე უჭირავს… თითქოს ერთი მომთაბარეა და მეორე – ბარის ადამიანი…

თუ მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროთა ფუნქციებს და ნარცისისა და გოლდმუნდის დიალოგებს შეადარებთ, ადვილად აღმოაჩენთ, რომ ნარცისი მემარცხენეა, მეცნიერების ნახევარსფეროს წარმომადგენელი, ხოლო გოლდმუნდი – მემარჯვენე, ხელოვნების ნახევარსფეროს წამომადგენელი, ნარცისი – წესრიგი და კოსმოსია, გოლდმუნდი – ქაოსი და უწესრიგობა… სხვანაირადაც შეგვიძლია ვთქვათ: ნარცისი აპოლონია და გოლდმუნდი – დიონისე. ნარცისი გონების მსახურია, გოლდმუნდი – გულის, გრძნობების, ემოციების… მხოლოდ ასე შეიმეცნებს, მხოლოდ ცხოვრებისგან მიღებული განცდებით ხატავს და ქმნის უკვდავ სახეებს, რომლებიც ასე ცოცხალია…

„არა, სიტყვებით ვერაფერი გამოითქმება, ვერც მოიაზრება, მაგრამ  მაინც კვლავ გამოხატვის მოთხოვნილება გვაქვს, კვლავ ვესწრაფვით აზროვნებას.“ – ეს ნარცისია.

ეს კი გოლდმუნდი: „დიდებულია ვირგილიუსი, მაგრამ განა მას ყველა ლექსში აქვს გამოხატული სათქმელი ასე აშკარად, ასე ჭკვიანურად, ასე ლამაზად და შინაარსიანად, როგორც ეს მოახერხა ღეროზე სპირალურად ამოყრილმა პაწაწინა ფოთლებმა?“

მაინც ორივე მარტოსულია, ორივე ტანჯვით სავსე… ვერცერთი ვერ პოულობს სიმშვიდეს… ერთმანეთი იზიდავთ, აინტერესებთ, მაგრამ გაერთიანებას ვერ ახერხებენ, ურთიერთგავლენას ვერ ახერხებენ და „შევსებასთან“ ერთად ანადგურებენ ერთმანეთს… ასე გაანადგურა სიკვდილის წინ გოლდმუნდის სიტყვებმა ნარცისი“ „ -ნარცის, შენ ხომ დედა არ გყავს და არ ემორჩილები? უდედოდ არ შეიძლება სიყვარული… უდედოდ არც სიკვდილი შეიძლება…. გოლდმუნდის ბოლო სიტყვებმა გულზე ცეცხლი წაუკიდა ნარცისს…“

თუმცა ქალური ენერგიის მორჩილმა და ქალთა მორჩილმა გოლდმუნდმაც ვერ იპოვა ბედნიერება.

დასკვნით ნაწილში კი მდიცინის დარგში ნობელიანტ პროფესორ როჯერ ვ. სპერის Roger W. Sperry დავიხმარ: „უმნიშვნელოვანესი დასკვნა, რაც გამოიკვეთა, არის ის, რომ აზროვნების ორი სახე არსებობს: ვერბალური და არავერბალური, რომელთა ცენტრებიც ერთმანეთისაგან გამიჯნულად მარცხენა და მარჯვენა ნახევარსფეროშია. ჩვენი განათლების სისტემა, ისევე როგორც სამეცნიერო სფერო, საყოველთაოდ მიდრეკილია იქით, რომ ინტელქტის არავერბალური ფორმა უგულვებელყოს; ამას კი შედეგად მოსდევს საზოგადოების მხრიდან მარჯვენა ნახევარსფეროს დისკრიმინაცია. მონაცემთა საფუძველზე ვასკვნით, რომ ნაკლებდაფასებული მარჯვენა ნახევარსფეროს განსაკუთრებული უნარი მის მიერ მიღებულ გაღიზიანებათა უწყვეტ სინთეზურ გადამუშავებაში მდგომარეობს. ხოლო დიდად აღიარებული, მეტყველების განმაპირობებელი მარცხენა ნახევარსფერო მკაცრად ლოგიკურ-ანალიტიკურად – მსგავსად კომპიუტერისა – ოპერირებს.”

ვფიქრობ, რომ ახალი ცნობიერების ადამიანი არის უფრო სრული და დუალისტურ სამყაროზე ამაღლებული. ახალი ცნობიერების ადამიანი დიალოგის და ურთიერთქმედების ადამიანი, ეს ცნობიერება კი გამოიხატება: მეცნიერებისა და ხელოვნების დიალოგსა და ურთიერთქმედებაში, აპოლონურისა და დიონისურის სინთეზში, ქაოსისა და კოსმოსის მონაცვლეობაში, ფორმისა და შინაარსის შესაბამისობაში… რაც განათლების სისტემაშიც უნდა აისახოს.

სტატიის სათაურში დასმული კითხვა: ნარცისი თუ გოლდმუნდი? პასუხი ასეთია: უწყვეტი დიალოგი და ურთიერთქმედება მათ შორის, რაც წარმოშობს ახალი ცნობიერების ადამიანს. შინაარსი, რომელიც გავლენას ახდენს ფორმაზე და ფორმა, რომელიც მოქმედებს შინაარსზე… ფიქრობთ, ეს როგორ შეიძლება? მაშინ დალიეთ ერთი და იგივე ყავა განსხვავებული ჭურჭლით და მიხვდებით, რომ ფორმამ გემოზე მოახდინა გავლენა და თუ ეს ასე არ მოხდა, თქვენი ფორმისა და შინაარსის დიალოგი ჯერ კიდევ არ არის ურთიერთგავლენა და კიდევ სცადეთ!

კაცობრიობის ყველა მიღწევა ადამიანის აზროვნების შედეგია. აზროვნება იწყება იქ, სადაც ჩნდება პრობლემა და მისი გადაჭრისთანავე მთავრდება.

ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში მეცნიერთა დიდი ნაწილი აზროვნებას ინდივიდის პიროვნულ თვისებად თვლიდა და მის გაუმჯობესებას შეუძლებლად მიიჩნევდა. დღეისათვის აზროვნების განვითარებაზე ზრუნვა განათლების სისტემის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიზანია. ის ასახულია სასკოლო პროგრამებშიც.

საზოგადოდ, კრიტიკული აზროვნებისთვის დამახასიათებელია: კითხვების გაჩენა, მოსაზრებების გამოთქმა, ახალი იდეების წამოყენება, სხვადასხვა არგუმენტის მოშველიება, პრობლემის დამოუკიდებლად გადაწყვეტა. იფიქრო კრიტიკულად, ეს ნიშნავს: გამოამჟღავნო ცნობისმოყვარეობა, გამოიყენო კვლევითი მეთოდები, დასვა კითხვები, შეადგინო პასუხების მოძიების გეგმა, გამოააშკარაო ფაქტები და მიზეზები,  ჩამოაყალიბო ლოგიკური დებულებები, ყურადღება მიაქციო ოპონენტის არგუმენტებს და ლოგიკურად უკუაგდო ისინი.

კრიტიკული აზროვნების მეთოდებს შორის განსაკუთრებულია ედვარდ ბონოს მოსაზრებები და მისი ნაშრომი : „აზროვნების ექვსი ქუდი“.

ავტორის შეხედულებით ადამიანის აზროვნება ყოფიერების პროცესში თანდათან ცალმხრივი, სტერეოტიპული ხდება. ეს დამტკიცებულია უამრავი ფაქტით: რელიგიით, განათლებით, მორალით და ა.შ. გარდა ამისა, აზროვნების პროცესი დაკავშირებულია ადამიანის ხასიათთან, ემოციებთან და ინტუიციასთან.

ფიგურულად ექვსი ქუდის გამოყენების ტექნიკა შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, როგორც ნახატი სხვადასხვა ფერის ფანქრებით. ნახატი ფერადია მხოლოდ მაშინ, როცა ყველა ფერია გამოყენებული, ასევეა დე ბონოს მეთოდის შემთხვევაშიც, სიტუაციის მთლიანი ხედვა მას შემდეგ არის შესაძლებელი, რაც ყველა „ქუდს დავიხურავთ“.

რა ხდება ქუდების გამოცვლისას? ვიხურავთ რა აზროვნების ქუდს, ვირგებთ როლს, რომელზეც ეს ქუდი მიუთითებს (რომელთანაც ეს ფერი ასოცირდება). ვიხდით რა კონკრეტული ფერის ქუდს, ჩვენ გამოვდივართ ამ ტიპის აზროვნებიდან. ერთი ქუდის მეორით შეცვლისას მყისიერად ხდება აზროვნების „გადართვა“. ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა, რომ აზროვნების მდინარება ისე სხვა კალაპოტში მოვაქციოთ, რომ „არ გავღიზიანდეთ“. ჩვენ კი არ უარვყოფთ გამოთქმულ მოსაზრებას, არამედ „ვითხოვთ“ მის შეცვლას;. ჩვენი აზრის გამოხატვისთვის უბრალოდ ვამბობთ, ვაცხადებთ, რომელ ქუდს ვიხურავთ და ამით ვაჩვენებთ, აზროვნების რომელი ტიპის გამოყენება მიგვაჩნია ეფექტურად. მაგალითად, უბრალოდ ვამბობთ, რომ ვირჩევთ შავ ქუდს, რითაც ვიღებთ იდეის განხილვის შესაძლებლობას, ოღონდ ისე, რომ „თავს არ ვესხმით“ იმ ადამიანს, რომელმაც ეს იდეა შემოგვთავაზა.  რას ნიშნავს აზროვნების ექვსი ქუდის ექვსი ფერი?

წითელი ქუდი – წითელი ცეცხლოვანი აზრების გამომხატველი ფერია. წითელი ქუდი დაკავშირებულია ემოციასთან, ინტუიციასთან, გრძნობებსა და წინათგრძნობებთან. აქ აუცილებელი არ არის რამის დასაბუთება. გრძნობები არსებობს და წითელი ფერი მათი წარმოდგენის საშუალებას იძლევა.

ყვითელი ქუდი – ყვითელი ფერი მზისა და ოპტიმიზმის გამომხატველია. ამ ფერის ქვეშ ვცდილობთ მოვიპოვოთ ღირსება და საუკეთესო წინადადებები, პერსპექტივები და შესაძლო მოგება; ვცდილობთ გამოვავლინოთ ფარული შესაძლებლობები.

შავი ქუდი – შავი ფერი მოგვაგონებს მოსამართლის მანტიას და გამოხატავს სიფრთხილეს, კრიტიკულ განწყობას. იგი გვიჩვენებს რისკების არასაკმარისობას და მიგვითითებს, რატომ ვერ განხორციელდება ესა თუ ის დეტალი.

მწვანე ქუდი – მწვანე ფერი მცენარეებს მოგვაგონებს, ზრდას, ენერგიას, ცხოვრებას. მწვანე ქუდი – ეს შემოქმედებითი რეჟიმია, იდეების გენერაციაა, არასტანდარტული და ალტერნატიული შეხედულებებია.

თეთრი ქუდი – თეთრი ფერი ქაღალდზე სავარაუდო აზრების გადატანაში გვეხმარება. ამ დროს ჩვენ ფოკუსირებას ვახდენთ იმ ინფორმაციაზე – ფაქტებსა და ციფრებზე, რომელსაც ვფლობთ ანდა რომელიც აუცილებელია გადაწყვეტილების მისაღებად. ვიხურავთ რა თეთრ ქუდს, ამით ხაზს ვუსვამთ, რომ ჩვენ ველით სრულ ინფორმაციასა და ფაქტებს.

ლურჯი ქუდი – გამოიყენება განხილვის დასაწყისში, ამოცანის დასახვისას და შედეგების განსაზღვრისას (რისი მიღება გვინდა შედეგად). ის თავად აზროვნების პროცესზე დაკვირვების, მისი მართვის რეჟიმია (მიზნების ფორმულირება, შედეგების შეჯამება და ა.შ.).

რატომ ქუდები? ქუდი ადვილი გამოსაყენებელია. ნებისმიერი ფერის ქუდის „დახურვისას“ თამაშის მონაწილეთა ყურადღება მიმართულია საკითხის ერთი კუთხით განხილვისაკენ. პროცესი იმართება ერთ-ერთი მონაწილის მიერ, ეს შეიძლება იყოს მასწავლებელიც.

ედუარდ დე ბონოს მიერ შემოთავაზებული მეთოდის არსი მარტივია, მისი აზრით აუცილებელია „აზროვნების დანაწევრება“, რაც ნიშნავს ფიქრს მხოლოდ ერთი მიმართულებით – ფაქტის განცალკევებას ემოციისგან, მოსაზრების განცალკევებას ახალი იდეისაგან და ა.შ. მეთოდის მთავარი მიზანია, ყველა მოსწავლის ცოდნა და გამოცდილება გამოყენებული იქნას ექვსივე მიმართულებით.

ჩატარებული კვლევების თანახმად „აზროვნების ექვსი ქუდის“ გამოყენება შეიძლება ნებისმიერ საგანში, ნებისმიერ სააზროვნო სიტუაციაში.

განვიხილავთ ედუარდ დე ბონოს „აზროვნების ექვსი ქუდის“ გამოყენებას ინგლისური ენის გაკვეთილზე ზოგიერთი აქტივობისთვის.

Using “six thinking hats” at the English lesson

Warm up

As we mentioned above, we can use “six thinking hats” at any stage of the lesson, e.g. as a warm up exercise at the beginning of the lesson;

The teacher puts the question: “   You are having a party at home, you are dancing on the music and having fun. Your neighbor asks you to turn down the volume of your CD player. What would you do? The teacher gives students 5 minutes to express their ideas using hats.

Expected answers:

White Hat: Describes the situation as it is.

Red Hat: It is not fair, if the neighbor is kind, she should take into account that kids do want have fun.

Yellow Hat: It’s better to sympathize with the neighbor’s caprice.

Black Hat: Our guests would be annoyed, without the music they might leave the party.

Green Hat: Let’s apologize to the neighbor for being too loud.

Blue Hat: Let’s think about what color of hat is better to put on and decide how to solve the problem. We’d better put on the green hat (or any answer students feel possible)

Using “six thinking hats” for the stories in the literature  at higher grades

Putting the White Hat on, students think about information and facts about the book or story; e.g.) a) Title, b)  Author and illustrator, c) Plot, d) Characters’ names, what they look like, e) Setting

Putting the Red Hat on, students discuss feelings, likes and dislikes

1. a) How did the book make you feel?
2. b) How did you feel when the character did……?
3. c) How did the ending make you feel?
4. d) How did the ending make you feel?
5. e) Did you like the story, illustrations, characters etc.?

Putting the Yellow Hat on, students discuss benefits, good points, advantages about the story

Putting the Black Hat on, students speak about disadvantages, dangers, problems in the book or in the story

1. a) What are the dangers involved in visiting/doing/meeting…..?
2. b) What are the disadvantages?

Putting the Green Hat on, students discuss new ideas, creating, adapting, innovating facts

1. a) Let’s write a new ending
2. b) Write an acrostic about the main character
3. c) Draw new illustrations for the story
4. d) Think of a different way to solve the problem
5. e) Write an innovation on the story

Putting the Blue Hat on, students control which hat goes on and off, blue hat tells us when to switch hats and indicates what type of thinking is needed.

Above mentioned methodology can be used for any material in the textbook, but we’ve chosen some texts for higher grades:

1. New Inspiration, Level 2, grade 8, p.88 “I’m a Celebrity – Get Me out Here!”
2. New Inspiration, Level 3, grade 9, p.16, “It All Started in the Bus”
3. Gateway A2, grade 10, p.67, “What’s in your Food?”
4. Gateway B1, grade 11, 44, “Health Problems and Illness”
5. Gateway B1+, grade 12, p.45, “The Future of Food”

Let us take one of these texts and shape it to this methodology:

New Inspiration, Level 3, grade 9, p.16, “It All Started in the Bus”

White hat gives information about the text based on the facts the presenter should be free from the personal feelings and emotions and mentions about where does the action takes place? (on a bus), who is the main character? (Rosa Parks), where does she work? (at the department store) etc.

Red hat expresses feelings-what does the student feel, expresses emotions freely in light colors.

Black hat sees the negative sides of the case, what is happening in the bus, what are the risks, finds weak points, what is the threat?

Yellow hat expresses the optimism, finds the positive sides in the story, the relevant question is- what are the benefits in this case? What are the positive sides? (Many historians believe that the movement began with Rosa Parks’ action on the Cleveland Avenue bus)

Green hat gives possibility to activate students critical thinking skills once more, this time they think about the new ways to solve the problem, students think about alternatives, new approaches to the problem

Blue hat acts as a facilitator, he/she manages the thinking process, sums up all results, and blue hat is a reflexive hat.

Using “six thinking hats” for the class project “Living Together”  at higher grades

Brief Description of the Project

Project “Living Together” consists of five units:

1. Migration
2. Integration
3. Tensions
4. Whose values should dominate?
5. Participation in public life. Project can be performed

Project can be performed at higher grades. Problems put in the project is familiar not only for one country, but for all the countries all over the world including Georgia

Materials for the project is available at – teachingenglish.org.uk

Teachers feel free create:

• Class discussions on current events relevant to students’ lives
• Community service programs related to students’ needs
• Decision-making tasks
• Implementing role-plays

We can create kind of graph, or our own storyboard

Using “six thinking hats” for the managing debates

“Civic Education Makes Us What We Are!”

Before we start debates, we should give students some rules for debates or interaction tips:

• Don’t interrupt each other
• Respect your opponent’s point of view
• Don’t use offensive words
• Keep time limit (each student speaks not more than a minute)
• Use appropriate addressing:

– I agree with you but …

– Why not?

• I completely disagree with you because…
• I am sorry, can you repeat this again?
• Really? I think that…
• What do you mean?
• I agree completely, etc.

Debate in civic education

Goals for the debate:

1. To build up good citizenship skills
2. To apply critical thinking and analyses
3. To make our community better

Main point for the debate: Citizenship education is not about giving directives on what to do. It is a process by which students are helped to make decisions in their everyday life based on-judging what is right, and doing what they believe to be right, even in the face of pressure from outside or temptation from inside.

Discussion Topics

• Which of these positions most closely matches your own beliefs?
• Which of the following makes you feel the best?
• Being secure.
• Being free.
• Protecting the rights of others.
• Will citizens who possess integrity always make wise and good decisions? Explain your answer.

A teacher with students choose any topic appropriate for the debate and solve the problems by using Edward De Bono’s methodology “Six Thinking Hats”

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ელისო კეკელიძე: „ედუარდ დე ბონო – აზროვნების ექვსი ქუდი“ 2015;
2. მარინა ჩხიკვაძე: „როგორ ვასწავლოთ აზროვნება“;
3. მაია ფორჩხიძე: „კრიტიკული აზროვნების განვითარება“;
4. Edward De Bono: “Think Creatively”.

როგორც ვიცით, სამოდელო გაკვეთილი შეიძლება იყოს ოთხი ტიპის: ინტეგრირებული, პრობლემაზე ორიენტირებული, გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული და ინოვაციური.

მინდა, თქვენი ყურადღება შევაჩერო სამოდელო ინტეგრირებულ  გაკვეთილზე. ინტეგრირებული გაკვეთილი არ წარმოადგენს სიახლეს. გაკვეთილის ამ ტიპს მასწავლებლები საკმაოდ ხშირად და ეფექტიანად იყენებენ. სასწავლო პროცესში ინტეგრაცია სხვადასხვა საგანში შესასწავლი თემების ერთმანეთთან ორგანულ დაკავშირებას გულისხმობს. ინტეგრირებული გაკვეთილი არის ერთი და იმავე, მონათესავე ან გამჭოლი თემატიკის ირგვლივ გაერთიანებული ორი ან რამდენიმე სასწავლო საგნის მიხედვით დაგეგმილი და ჩატარებული გაკვეთილი. სასურველია, მასწავლებლებმა ხშირად გამოიყენონ ინტეგრაცია იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა ისწავლონ ერთი თემის/საგნის მეორესთან დაკავშირება. ეს ხელს უწყობს ცოდნის გამთლიანებასა და ასევე, შეძენილი ცოდნისა და უნარების ერთი სფეროდან მეორეში გადატანას, რასაც საგანმანათლებლო ლიტერატურაში „ტრანსფერს“ უწოდებენ.  დიმიტრი უზნაძის აზრით, აზროვნებას ხასიათდება გადატანის უნარით. მას შემდეგ, რაც მოსწავლე ერთხელ გადაჭრის ამოცანას, მას უკვე აღარ უჭირს ანალოგიური ამოცანების გადაჭრა სხვა სიტუაციებში. ტრანსფერი არ ხდება თავისთავად. ამისათვის საჭიროა სწავლების სპეციალურად დაგეგმვა.

ინტეგრირებული გაკვეთილის იდეა უნდა შეირჩეს შესასწავლი თემიდან გამომდინარე, უნდა იკვეთებოდეს მისი მჭიდრო კავშირი სხვა დისციპლინასთან/დისციპლინებთან, რომელთანაც/რომლებთანაც მასწავლებელი შესასწავლი თემის დაკავშირებას გადაწყვეტს.  არჩეულ თემას უნდა ჰქონდეს ყველა ინტეგრირებულ საგანთან შეხების წერტილი, ინტეგრირება უნდა იყოს ლოგიკური და ბუნებრივი. გაკვეთილის იდეის/თემის ჩამოყალიბების შემდეგ მასწავლებელი შეისწავლის შესაბამისი საგნების სახელმძღვანელოებში ასახულ მასალას, მოიძიებს დამატებით ინფორმაციას და რესურსებს.  გაკვეთილის გეგმის დახვეწის მიზნით, მასწავლებელმა მჭიდროდ უნდა ითანამშრომლოს იმ საგნების მასწავლებლებთან, რომელი საგნების ინტეგრირებაც აქვს განზრახული, უნდა გააცნოს მათ გაკვეთილის გეგმის მონახაზი, მოისმინოს და  გაითვალისწინოს  მათი რეკომენდაციები.

ზემოთ ჩამოთვლილი გარემოებების გათვალისწინებთ ამ სასწავლო წლის დასაწყისში დავგეგმე ინტეგრირებული გაკვეთილი მათემატიკასა და ბუნებისმეტყველებაში, რომელიც ბარეთის საჯარო  სკოლაში ჩავატარე. გაკვეთილის თემა იყო საკოორდინატო ბადე და გარემოში ორიენტირება. თემის შერჩევა გადამაწყვეტინა იმ გარემოებამ, რომ მოსწავლეებს ხშირად უჭირთ სხვადასხვა გარემოში ორიენტირება, მიმართულებების აღქმა, ნასწავლი მასალის დაკავშირება სხვა საგანთან და ამ მასალის საჭიროებისამებრ გამოყენება.

გაკვეთილზე გამოვიყენე ჩემ მიერ შექმნილი სხვადასხვა სახის რესურსი, მთლიანი გაკვეთილი კი მიმდინარეობდა წინასწარ  PowerPoint-ის საშუალებით მომზადებული პრეზენტაციით.  გაკვეთილის მსვლელობა თითქმის მთლიანად ემთხვეოდა ქვემოთ მოცემულ გაკვეთილის გეგმას. გაკვეთილის დასკვნით ფაზაზე ვცადე, ბავშვები გამეყვანა მაღალ სააზროვნო უნარებზე და ვთხოვე ემსჯელათ გაკვეთილის დასაწყისში შეთავაზებულ აქტივობაზე. დავსვი კითხვა: იმსჯელეთ, ხომ არ შეიძლებოდა უფრო მარტივად აეხსნა ბაბუას ნინოსთვის განძის მდებარეობა? რა ცოდნა/უნარები უნდა ჰქონოდა ბაბუას, რომ უფრო მარტივად აეხსნა განძის მდებარეობა?  ამ აქტივობით მოსწავლეებმა გაიაზრეს, თუ რატომ სჭირდებათ ჰორიზონტის  მხარეების ცოდნა და როგორ შეიძლება გამოიყენონ ეს ცოდნა ყოფა-ცხოვრებაში.

გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეებს ინდივიდუალურად შევავსებინე  თვითშეფასებისა და ურთიერთშეფასების ფურცლები, ამასთან შევეცადე, ეს შეფასების ფორმაც თემის შესაბამისი ყოფილიყო (საკოორდინატო ბადე). საშინაო დავალებისათვის კი დავურიგე წინასწარ მომზადებული სამეფო სასახლის გეგმა (ნახაზი) და ტექსტი, სადაც განმარტებული იყო ოთახების მდებარეობა, მათ უნდა გამოეცნოთ ეს ოთახები და სიმბოლურად ჩაეხატათ შიგნით საგნები (მაგ. წიგნები, ტელევიზორი, მაგიდა და ა.შ.) ეს დავალება სახალისო შესასრულებელია,  შედეგად კი მოსწავლეებს  ეცოდინებათ ჰორიზონტის ძირითადი მხარეები, შეეძლებათ ჰორიზონტის მხარეების ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება. დავალებას კი  ვაფასებ კრიტერიუმით – რამდენად აკურატულად შეასრულა მოსწავლემ ის, რამდენად სუფთად და ზუსტად არის დატანილი სიმბოლოები, არის თუ არა შეცდომები.                                 დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ გაკვეთილზე განხორციელებული  მარტივი აქტივობები ჩვენს მოსწავლეებს მიმართულებების უკეთ აღქმაში ეხმარებათ. ამისთვის კარგია სწორედ მრავალფეროვანი აქტივობების შეთავაზება, რაც სახალისოს გახდის სწავლებას და მოსწავლეს მხარეების ცოდნას გაუმყარებს. ეს ცოდნა არ არის მხოლოდ იმისთვის, რომ გაკვეთილის შემდეგ კარგი შეფასება მიიღონ. ეს უნარები მათ მთელი ცხოვრების განმავლობაში გამოადგებათ.

გთავაზობთ ამ გაკვეთილის გეგმას დანართებითურთ.                                                                                          საგანი/საგნები: მათემატიკა, ბუნებისმეტყველება

სწავლების საფეხური/კლასი:  დაწყებითი / V კლასი

მოსწავლეთა რაოდენობა: 4 (მათ შორის არ არის სსსმპ).                                                  

გაკვეთილის თემა:  საკოორდინატო ბადე და გარემოში ორიენტირება                              

გაკვეთილის მიზანი:  მოსწავლეებმა ისწავლონ ერთი საგნის/თემის (საკოორდინატო ბადე – მათემატიკა) დაკავშირება მეორე სასწავლო საგანთან/თემასთან (ბუნებისმეტყველება – გარემოში ორიენტირება, ჰორიზონტის მხარეები), რაც ხელს შეუწყობს ცოდნის გამთლიანებას, შეძენილი ცოდნისა და უნარების ერთი სფეროდან მეორეში გადატანას – ტრანსფერს.  მოსწავლეებს განუვითარდეთ სივრცული აზროვნება.

მოსწავლემ უნდა შეძლოს: საკოორდინატო ბადეზე გამოსახული საგნების/ობიექტების კოორდინატების დასახელება; მოცემული კოორდინატებით საგნების/ობიექტების  დასახელება;  ჰორიზონტის მხარეების მიხედვით საგნის პოვნა;  მოცემული სიდიდეების ჩასმა ცხრილში;  არგუმენტირებული მსჯელობა სასურველი მარშრუტის უპირატესობაზე.                                                                      

კავშირი ესგ:

 მათ.V.10. მოსწავლეს შეუძლია ორიენტირება ბადით დაფარულ არეზე.                          

ბუნ.V.7.მოსწავლეს შეუძლია ობიექტების მდებარეობისა  და ურთიერთმიმართების განსაზღვრა რუკაზე.                                                                                                                             

ბუნ.V.8.მოსწავლეს შეუძლია გარემოში ორიენტირებისთვის გეოგრაფიული ინსტრუმენტების/ხელსაწყოების გამოყენება.

გაკვეთილის ბოლოს მისაღწევი შედეგები: მოსწავლეებს შეეძლებათ სივრცეში ორიენტირება. შეძლებენ საკოორდინატო ბადეზე ობიექტის კოორდინატების პოვნას და მოცემული კოორდინატით ობიექტის მითითებას.

შეფასება:  თვითშეფასებისა და ურთიერთშეფასების სქემა  (დანართი 1)

დანართი 2 – შეფასების ფურცელი (ჩახატეთ  კაცუნა –          შესაბამის ადგილას)

დანართი 3 – პლაკატი – ეზოს მოდელი

                             დანართი 4 – დავეხმაროთ ნინოს განძის მოძებნაში

პატარა ნინომ ბაბუამისის ნივთებში ასეთი წერილი იპოვა:  ,,ეზოში განძია შენახული, თუ მისი პოვნა გინდა, დადექი ვაშლის ხის ძირში, შემდეგ იარე აღმოსავლეთით ხუთი ნაბიჯით, შემდეგ ჩრდილოეთით – ორი ნაბიჯით, შეგხვდება ნაძვის ხე, გადაუხვიე დასავლეთით ორი ნაბიჯით და შემდეგ იარე სამხრეთით ექვსი ნაბიჯით. იქ დიდ ლოდს დაინახავ. სწორედ ამ ლოდის  ქვეშ არის არის დამარხული განძი’’.

დანართი 6 -იპოვეთ კოორდინატები და ჩაწერეთ შესაბამის ადგილას

დანართი 5  –  პლაკატი – სოფელი საკოორდინატო ბადით

დანართი 7 – იპოვეთ კოორდინატები და ჩაწერეთ შესაბამის ადგილას

დანართი 8 – მიაწებეთ შესაბამისი კოორდინატები

დანართი 9 – შეუსაბამეთ   სიმბოლოს  –    შესაბამისი ქალაქი და მიუწერეთ   კოორდინატები.
(ქალაქები: თელავი, მესტია, გორი, თბილისი, ზუგდიდი, ქუთაისი,  ბათუმი და სოხუმი).

გამოყენებული ლიტერატურა:                                                                                                           

 1. ინასარიძე მ. ლობჟანიძე ს. (2016 წ) – მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი (II ნაწილი) – თბილისი, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი (გვ. 13-17);

2. რატიანი მ. (2015წ), ჰორიზონტის მხარეების სახალისო სწავლება, (ინტერნეტგაზეთი – maswavlebeli.ge).

თანამედროვე სკოლაში მასწავლებლების ერთ-ერთ გამოწვევას დღესაც წარმოადგენს მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების უნარების გამომუშავება.  განათლების  ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ პოსტსაბჭოთა სივრცეში (შესაბამისად, ჩვენს საზოგადოებაშიც) სასკოლო სწავლების საგანმანათლებლო ტრადიცია და მეთოდოლოგია უფრო ამ უნარების დათრგუნვისკენ იყო მიმართული, ვიდრე განვითარებისკენ. ამას ადასტურებს ჩვენს წარსულ გამოცდილებაში  დამკვიდრებული პრაქტიკა, რომელიც ორიენტირებული იყო მხოლოდ  ტექსტების  და სხვა სასწავლო  ინფორმაციის  ზეპირად დასწავლასა და დამახსოვრებაზე.   შეფასების  სქემა  მოსწავლისთვის სიღრმისა და გააზრების, ინტერპრეტირებისა და პრაქტიკაში  მისი გამოყენების  უნარების გამომუშავებას ვერ უზრუნველყოფდა.  არც მოსწავლეს და არც მასწავლებელს არ ჰქონდა შესაძლებლობა, გადაემუშავებინა, გაეკრიტიკებინა და ეჭვქვეშ დაეყენებინა მოცემული ინფორმაცია, და  ამგვარი გზებით მისულიყო მისთვის მისაღებ თეზისამდე.

სწავლებაში  კრიტიკულ/ანალიტიკური მეთოდების გამოყენება თავისთავად ხელს უწყობს ღია, თავისუფალი, ტოლერანტული და მაღალი პასუხისმგებლობის მქონე საზოგადოების ჩამოყალიბებას, რისი ტრადიციაც, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანასა და სკოლებს მწირი აქვს. შესაბამისად, დღესაც მასწავლებლისთვის (განსაკუთრებით ქართული ლიტერატურის მასწავლებლებისათვის) რთულია  მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების უნარების განვითარება.

ამ სტატიით მსურს, გაგიზიაროთ  ჩემი გამოცდილება,  როგორ ვამუშავებ მხატვრულ ტექსტებს კრიტიკული კითხვის სტრატეგიით და კრიტიკულ/ანალიტიკური კითხვების დასმის მეთოდით, სწავლების საბაზო და საშუალო საფეხურზე.

ჩვენ განხილული გვაქვს ისეთი ტექსტების დამუშავების ზოგადი მოდელი, რომელიც ეხება იდენტობას, ღირებულებებსა და კულტურას. ეს ზოგადი მოდელი მსურველს შეუძლია, გამოიყენოს მსგავსი პრობლემატიკის ნებისმიერი ტექსტის ანალიზისას. მოცემული მეთოდი მოიცავს როგორც ტექსტის დეკონსტრუქციას და რეკონსტრუქციას, ასევე, გვთავაზობს გზას, როგორ მოახდინოს მოსწავლემ სოციალური კულტურისა და ქცევის შეფასება. ეს პროცესი  მოიცავს ორ ეტაპს:

1. ტექსტების ინტერპრეტირება-ანალიზს;
2. კონტექსტუალიზებას.

   პროცესის პირველ ეტაპზე აუცილებელია მოსწავლეს მოცემული ტექსტი (ტექსტის ფრაგმენტი) წავაკითხოთ სამჯერ მაინც. პირველი წაკითხვის შემდეგ ერთობლივი მუშაობით ვსაზღვრავთ  ტექსტის თემას, ძირითად გზავნილს და ვაფასებთ ჩვენს  პირად დამოკიდებულებას ტექსტის ძირითად თეზისთან. მეორედ მოსწავლეები უფრო გამიზნულად კითხულობენ ტექსტს იმისათვის, რომ ტექსტში იპოვონ და გამოყონ ავტორის მიერ წარმოდგენილი საკვანძო სიტყვები, რომელთა მეშვეობითაც ტექსტში იშლება თემა. ამისათვის მოსწავლეებს უნდა მივცეთ მითითება, წაიკითხონ კონკრეტული ნაწილი ანალიტიკური კითხვის მეთოდით, რომლის დროსაც მოსწავლეებმა ფანქრით უნდა ჩაინიშნონ კითხვის პროცესში წარმოშობილი ნებისმიერი კითხვა, მოსაზრება, პოზიცია და აღნიშნონ ტექსტში. ეს შენიშვნები შეიძლება იყოს  წაკითხულზე მათი რეაქციები, კითხვები,  წაკითხულის თაობაზე წარმოშობილი არგუმენტები და დასკვნები. და მესამე წაკითხვისას, უნდა შეფასდეს რამდენად ღირებული ინფორმაცია მივიღეთ ამ ტექსტიდან.

ვინაიდან ტექსტის კითხვის ასეთი მეთოდი გულისხმობს  ერთ საგაკვეთილო საათს, აუცილებელია გავითვალისწინოთ წასაკითხი მასალის მოცულობა. უნდა შეირჩეს ნოველა, ჩანახატი, იგავ-არაკი ან დიდი ნაწარმოების რომელიმე მნიშვნელოვანი ნაწყვეტი, რომელშიც წარმოდგენილი იქნება საკვანძო პრობლემა. ამავე მეთოდით შეიძლება  ვიმუშაოთ ლირიკულ ლექსზეც.

ტექსტში ორიენტირების  შემდეგ მოდის ინტერპრეტირება/რეკონსტრუქციის და კონტექსტუალიზების ეტაპი. ცხადია, იმისათვის, რომ მოსწავლეს დავანახოთ ტექსტის მნიშვნელოვნება, ღირებულება და აქტუალობა, მან უნდა მოახდინოს ტექსტის კონტექსტუალიზება, ტექსტში მოცემული ამბავი უნდა დააკავშიროს საკუთარ ცხოვრებასთან გარემოსთან, ამისთვის კი მნიშვნელოვანია საგაკვეთილო პროცესში მივყვეთ მოსწავლეთა მიერ ტექსტში გაკეთებული კომენტარების ანალიზს და დავსვათ ანალიტიკური მაპროვოცირებელი შეკითხვები. საწყის ეტაპზე, ცხადია, კითხვები იქნება ზოგადი სახის. მაგალითად:

• რატომ მოიპოვა აღიარება ამ ტექსტმა მოცემულ კონკრეტულ საზოგადოებაში, გნებავთ, მსოფლიო მასშტაბით?
• ვინ შექმნა ტექსტი?
• ვინ არის ავტორის სავარაუდო აუდიტორია?
• რა შეიძლება მივიჩნიოთ ტექსტის ღირებულებად?
• რა არის საკამათო და რთულად გასაზიარებელი ჩვენთვის?

ამგვარი პროცესის წასახალისებლად, შესაძლებელია კითხვები შემდეგი სახითაც ჩამოვაყალიბოთ – მაგალითად, თუ ნაწარმოების თემა ეხება იდენტობებს (პიროვნულს, სოციალურს, კულტურულს, ნაციონალურს ან სხვას), დავსვათ შედეგი შეკითხვები:

• რა არის იდენტობა?
• როგორ ფორმირდება ჩვენი იდენტობები (პიროვნული, სოციალური კულტურული, ნაციონალური)?
• რას ფიქრობენ სხვები ჩვენ შესახებ და რას ფიქრობ შენ საკუთარ თავზე?
• როგორ და რამდენად განაპირობებს იდენტობა ურთიერთოებების ფორმებს  და გამოცდილებების  შეძენის პროცესს?
• როდის უნდა დაუპირისპირდეს ინდივიდი  სხვა ინდივიდს, ან უფრო დიდ ჯგუფს?

შემდეგ კარგი იქნება, მოსწავლეებს ვთხოვოთ, გაიხსენონ, რაც შეიძლება მეტი ტექსტი, ფილმი, ფაქტი მსგავს პრობლემაზე/საკითხზე.  კრიტიკული კითხვისა და  ანალიზის პროცესში შემდეგი ფაზა ამ შეკითხვების გავრცობას გულისხმობს. განმავითარებელი შეკითხვები უნდა იყოს ღია ტიპის და არ უნდა შეიზღუდოს მხოლოდ ერთი სწორი პასუხით. ისინი უნდა იყოს  მაპროვოცირებელი და საკამათო. მოსწავლეებისგან პასუხების ძიების პროცესში განსახილველი ტექსტის  შინაარსი, ამ საკითხთან დაკავშირებული ცოდნა და მათი პერსონალური გამოცდილება ერთმანეთს უნდა მოიცავდეს.

მაგალითად, თუ განვიხილავთ და ვმსჯელობთ იდენტობების შესახებ, მსჯელობის პროცესში უნდა აღინიშნოს, რომ იდენტობა შეიძლება განისაზღვროს, როგორც უნიკალური ინდივიდუალური ან ჯგუფური მოცემულობა; რომ პიროვნებისა და/ან ჯგუფის იდენტობა იშვიათად არის სტატიკური და რომ ის მუდმივად იცვლება შიდა და გარე ფაქტორების გავლენით, დროის, ეპოქის  კონტექსტის შესაბამისად. იდენტობის ცვალებადი ბუნება კი თავისთავად გვაყენებს არჩევნისა და გადაწყვეტილებების პირისპირ. მნიშვნელოვანია, ბავშვებს ავუხსნათ, რომ ადამიანებმა, საზოგადოების წევრებმა, არათუ არ უნდა დაივიწყონ, არამედ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, მუდამ ახსოვდეთ, რომ მათ შეუძლიათ გავლენის მოხდენა სიტუაციებსა და გარემოზე თავიანთი არჩევნითა და გადაწყვეტილებებით. ცხადია, ზოგი გადაწყვეტილება უფრო მეტად მნიშვნელოვანია, ზოგი – ნაკლებად,  როცა პიროვნება დგას არჩევანის წინაშე, ინდივიდმა თვითონ უნდა  შეძლოს, შეაფასოს, რომელი გადაწყვეტილება იქნება მისთვის სასურველი, დადებითი შედეგის მომტანი, პრაქტიკული და ეფექტიანი. ასეთ დროს კითხვები  შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგი სახით:

1. როგორ უნდა მივიღოთ სწორი გადაწყვეტილება?
2. რას გულისხმობს სწორი გადაწყვეტილება?
3. რა ურთიერთკავშირი შეიძლება დავამყაროთ გადაწყვეტილებასა და მიღებულ შედეგს შორის?
4. როგორ შეიძლება პიროვნების გადაწყვეტილებამ  ან ქმედებამ შეცვალოს მეორე პირის ცხოვრება?
5. როგორ იღებენ გადაწყვეტილებას და მოქმედებენ  პერსონაჟები, როგორ ამჟღავნებენ, ავითარებენ  ან ცვლიან თავის იდენტობას?
6. როგორ მიიღება მათ მიერ გადაწყვეტილება, როგორ მოქმედებენ და როგორ ექვემდებარებიან იმ განსხვავებულ პერსპექტივებს, რომელშიც ხალხია ჩართული?

წარმატებული გადაწყვეტილების, არჩევნის შეფასება და განსაზღვრა უმეტესად დასტურდება იმ ქმედებით, შედეგითა და გავლენით, რომელსაც კონკრეტული პირები საკუთარი მიზნების მისაღწევად სჩადიან. აქვე უნდა აღვნიშნოთ კონფლიქტისა და დაბრკოლებების  შესახებაც. დაბრკოლებები პიროვნებასა და მის ოცნებას/მიზანს შორის შეიძლება გამოხატული იყოს მრავალი გარემოებით, რომელიც ხშირ შემთხვევაში ინდივიდმა პიროვნული სიმტკიცით უნდა დაიძლიოს. ეს პროცესი, ცხადია, გულისხმობს კონფლიქტსაც თავად პიროვნებაში, ან  პიროვნებებს შორის, ან პირსა და უფრო დიდ  სოციალურ ჯგუფს შორის. გაუგებრობები წარმოიქმნება მაშინ,  როდესაც ადამიანები ვერ ხედავენ სიტუაციას სხვისი პოზიციიდან, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ და შევაფასოთ მოვლენა, პროცესი, ფაქტი სხვისი თვალსაზრისითაც. კითხვები ამგვარი კონფლიქტების ანალიზისთვის შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ შემდეგი სახით:

1. რა ტიპის კონფლიქტების წინაშე შეიძლება აღმოვჩნდეთ ჩვენი მიზნების ძიებისას?
2. ვინ გახსენდებათ წარსულში ისეთი, ვინც მსგავსი ტიპის კონფლიქტებისა და სირთულეების წინაშე აღმოჩნდა?
3. რა პიროვნული თვისებები დაეხმარა მათ მოცემული კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღებაში?
4. როგორ სტიმულს აძლევს ხალხს ამგვარი ფაქტები თავიანთი მიზნების განსახორციელებლად?
5. პრობლემის გადაჭრის რომელი სტრატეგიების გამოყენება შეუძლიათ ადამიანებს კონფლიქტის სამართავად?

ჩვენ მიერ განხილული მეთოდი მოსწავლეს უვითარებს ცოდნის მიღების, მისი რეფლექსიისა და რეალიზაციის უნარ-ჩვევას. კრიტიკული კითხვის მეთოდი იძლევა მოტივაციას, წაიკითხონ/შეიმეცნონ მეტი ჩვენი სამყაროს შესახებ. ზეგავლენა მოახდინონ მთელი რიგი ღირებულებების გადაფასებისა და რაც მთავარია, სოციალური ქცევის ცვლილების პროცესზე, რაც დღეისათვის ჩვენს საზოგადოებაში უმნიშვნელოვანესია, რათა მოხდეს თეორიული მასალიდან მოსწავლეთა ახალი ქცევითი მოდელების ფორმირება.

გაკვეთილის ბოლოს მიღებულ შედეგებს ვაანალიზებთ და ვაფასებთ  წყვილებში მოსაზრებების გაცვლისა და გაზიარების  მეთოდით, რაც გულისხმობს შემდეგს: ვაძლევთ მოსწავლეებს ერთ წუთს, იფიქრონ წყნარად და დამოუკიდებლად  თავიანთ კითხვებსა და პასუხებზე. დროის გასვლის შემდეგ მიუბრუნდებიან თავიანთ მეწყვილეს და განიხილავენ საკუთარ მოსაზრებებს; ნათლად აუხსნიან მეწყვილეს, რომელ მოსაზრებებზე დაყრდნობით მივიდნენ ამ პასუხებამდე; მოუსმენენ ყურადღებით მეწყვილის პასუხს და ყურადღებას მიაქცევენ იმ მსგავსებებსა და განსხვავებს, რომლებიც მათ პასუხებს შორის იქნება. თუ რაიმე ბუნდოვანი დარჩა, სთხოვენ პარტნიორს, უფრო ნათლად განმარტოს ისინი. შემდეგ ისინი კლასის წინაშე ერთობლივ პოზიციას წარმოადგენენ.

ასევე, შესაძლებელია მოსწავლეებმა სათითაოდ თორმეტი ან უფრო ნაკლები სიტყვით შეაჯამონ გაკვეთილის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტები.

აქვე გვინდა აღვნიშნოთ, რომ არ აქვს არსებითი მნიშვნელობა, როგორი ტიპის ტექსტებს ვასწავლით მოსწავლეებს. ჩვენს შემთხვევაში, არსებითია, თავად მეთოდისა და მიდგომების პროცესი ტექსტების წაკითხვისა და გააზრებისას.  კრიტიკული კითხვის მეთოდის გამოყენებით სწავლება ნიშნავს მოსწავლეებში ისეთი კრიტიკული აზროვნების ჩვევების გამომუშავებას, როგორიცაა აზრის ჩამოყალიბების უნარი, მრავალფეროვანი მოსაზრებების გამოხატვის უნარი, ღირებულების  ფორმირება, წაკითხული მასალის  პირად გამოცდილებასთან და რეალობასთან შედარების, დაკავშირებისა და ყოველდღიურ პრაქტიკულ ცხოვრებაში გამოყენების უნარები.

იმისთვის, რომ აღვზარდოთ ტოლერანტული სამოქალაქო საზოგადოება,   მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებული ყურადღება მიექცეს სკოლებში თანამედროვე მიდგომების გამოყენებით ლიტერატურის სწავლებას. ჩვენს შემთხვევაში კი, ლიტერატურის სწავლება კრიტიკული კითხვის მეთოდების გამოყენებით ასეთი განმსაზღვრელი უნარებისა და ღირებულებების ფორმირების საფუძველს წარმოადგენს.  

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჩეპმენი, კეროლინ; კინგი, რიტა. კითხვის სწავლების განსხვავებული სტრატეგიები სხვადასხვა საგანში. თბილისი, 2016
2. Gallagher, Chris W.; Peter Gray M. and Stenberg Shari Teacher Narratives as Interruptive: Toward Critical Colleagueship  symplokē, Vol. 10, No. 1/2, The Sites of Pedagogy (2002), pp. 32-51
3. Janet W. Adams A case Study ; Using lessons study to uderstans factors that affect teaching reative and critical thinking in the elementary lassroom. Drexel University,2013
4. James M. Wile, & Linda Ulqini Developing Critical Thinking Skills in Eastern Europe. 2003
5. Thorpe, Vivian Cameron, A survey of methods, procedures, and materials used for

teaching critical thinking in a selected school system.The University of North Carolina at Greensboro, 1989

6. Teaching Critical Reading Graduate student Instructor ,https://gsi.berkeley.edu/media/Reading.pdf
7. Schoch Keith. 13 ways to Engage Students from Beginning to End: Active Lesson Openers and Closers. 2013. https://howtoteachanovel.blogspot.com/2013/02/13-ways-to-engage-students-from.html

წიგნში ილუსტრაცია უფრო მნიშვნელოვანია თუ ტექსტი? შესაძლოა, ეს შეკითხვა ზოგიერთ ადამიანს სულაც არ აღელვებს და არც მასზე პასუხის გაცემით შეუწუხებია ოდესმე თავი. მაგრამ არსებობენ პროფესიონალები, ვისთვისაც წიგნში ილუსტრაციის ადგილისა თუ როლის საკითხი პრიორიტეტული საფიქრალია. მათი საჯარო გამოსვლები და სოციალური სტატუსები კი ამ თემასთან დაკავშირებულ არაერთ მწვავე პრობლემას ეხება.

ბოლო დროს მხატვარ თათია ნადარეიშვილის სტატუსებმა არაერთხელ დამაფიქრა. თავის კოლეგებთან, ახალგაზრდა ილუსტრატორებთან ერთად ის ხშირად საუბრობს picturebook-ებზე, რომელთა მიმართ უფროსი თაობა სკეპტიკურადაა განწყობილი (არ ყიდულობენ საბავშვო წიგნებს, თუ ილუსტრაცია ტექსტს აღემატება). მსგავსი დამოკიდებულება გარდა იმისა, რომ ავტორებისა თუ მთარგმნელების გულისწყვეტას იწვევს, საქართველოში ამ ჟანრის წიგების შექმნასა და პოპულარიზაციასაც აფერხებს.

„საბავშვო წიგნებზე გულისამაჩუყებელი რა უნდა იყოს ამ ქვეყნად არ ვიცი, მთელი სამყაროა თავისი პერსონაჟებით, ჯადოსნური და არაჯადოსნური ადგილებით, სიცილებით, ტირილებით… როგორი სამწუხაროა, რომ ამ ვრცელი სამყაროს მხოლოდ ციცქნა ნაწილთან აქვთ ქართველ ბავშვებს შეხება… ძალიან გთხოვთ, ნუ ამბობთ ხოლმე ეს რა წიგნია, ორი წინადადება წერიაო picturebook-ებზე,“ – ეს ჩივილი თათიამ თარგმნის პროცესში გაგვანდო. მათი სტუდიის ბიბლიოთეკაში ბევრი სანტერესო სურათებიანი წიგნი უცხოენოვანია და ბავშვებისთვის ყოველ ჯერზე თარგმნა უწევთ. თუმცა მყიდველითა და მკითხველით განებივრებული არც ქართული picturebook-ებია. პროფესიონალი ქართველი ილუსტრატორების შექმნილი უნიკალური სურათებიანი წიგნები არც საკადრისი ტირაჟით იბეჭდება და მათ ვერც წიგნის მაღაზიების „ბესტსელერების“ თაროზე იხილავთ.

მაგალითისთვის რამდენიმეს გაგაცნობთ: „ზოლემია,“ (ილუსტრატორი სოფო კირთაძე, ტექსტის ავტორი ოთარ ყარალაშვილი) მამა ზებრას გამოღვიძებით და სარკეში აღმოჩენილი უცნაურბით იწყება. თანდათან „უცნაურობა“ ანუ გამქრალი ზოლები დანარჩენ პერსონაჟებსაც საგონებელში აგდებს: ითვლიან და იკვლევენ, მკურნალობენ და სიზმრებს არჩევენ; ეკა ტაბლიაშვილის „პატარა ობობას საათი“ ობობას ცხოვრების ერთ დღეზე მოგვითხრობს (მრავალსახელოანი პერანგის ჩაცმის თავისებურებებიდან ობობას ქსელის დიზაინის მრავალფეროვნებამდე); თათია ნადარეიშვილის „მდინარე“ ბავშვობისდროინდელი საყვარელი ადგილების ნოსტალგიით გაჯერებული წიგნია. ნაღვლიან განწყობას მდინარის უნიკალურობაც ამძაფრებს, მასში ქვები, თევზები, ლოკოკინები, ნიჟარები და ბაყაყები შავად მოჩანს; „პიპა ირჩევს პროფესიას“ (ილუსტრატორი ანა ჯანელიძე, ტექსტის ავტორი ალექს ჩიღვინაძე) იუმორით გვხიბლავს. „გამოუძინებელი“ კატის ფიქრებისა და კომპრომისული გადაწყვეტილებების კვალდაკვალ პატარებთან ერთად უფროსებიც არანაკლებ ვერთობით;

ზემოთ ჩამოთვლილის გარდა სტუდია „ილუსტრატორის“ თაროებზე უამრავი საინტერესო უცხოენოვანი თუ ქართული სურათებიანი წიგნი აღმოვაჩინე, ბევრ მზა მაკეტსაც გავეცანი. Picturebook-ები იმედიანად ელიან გამომცემელებს და ქართველი მკითხველის ახლებურ დამოკიდებულებას.

წიგნის განათება

განვითარების ისტორიის მანძილზე წიგნი თანმხლებ ნახატებთან ერთად იცვლებოდა და იხვეწებოდა, დიზაინის ხელოვნების ტრანსფორმაცია დღემდე გრძელდება. თუმცა წიგნის გარეგნობის მიმართ აზრთა სხვადასხვაობა უცვლელი რჩება: ზოგი თვლის, რომ წიგნი მხოლოდ და მხოლოდ ყდაში მოქცეული აკინძული ფურცლებია, ყოველგვარი ნახატების გარეშე, რომელიც ისე უნდა წაიკითხო, თითქოს ავტორმა ესესაა დაასრულა და გადმოგვცა. ზოგიერთებისთვის კი წიგნი მთელი სამყაროა უამრავი ყურადღებამისაქცევი ნიუანსით იქნება ეს ქაღალდის ხარისხი, აკინძვის მეთოდი, შრიფტი თუ … ნახატები!!!

როგორი სკეპტიკურებიც არ უნდა ვიყოთ ილუსტრაციების მიმართ, გნამარტებას გვერდს მაინც ვერ ავუვლით. Illustratio კი ლათინურად განათებას ნიშნავს, ასე რომ, თქვენი გადასაწყვეტია სინათლის მხარეზე დარჩებით თუ მოწინააღმდეგის ბანაკში გადახვალთ.

ხშირად ილუსტრაცია ლიტერატურული ტექსტის განუყოფელ ნაწილად იქცევა, თითქოს მხატვარი უფრო სრულყოფილს ხდის მწერლის ნაშრომს, გვექმნება შთაბეჭდილება, რომ ტექსტი დაიწერა ილუსტრაციებისთვის და არა პირიქით, ან მწერალი და მხატვარი იმთავითვე თანამშრომლობდნენ. მსგავს სტერეოტიპებს, როგორც წესი, საბავშვო წიგნები გვიყალიბებენ, მათ ფურცლებზე გაცოცხლებული გმირები ისე ღრმად იბეჭდებიან ჩვენს ცნობიერებაში, ვერ ვუშვებთ, რომ შეიძლება არსებობდეს „სხვა“ მუმინი, ვინი ფუუჰი, ელისი, ჩეშირული კატა, კარლსონი, მერი პოპინსი, პეპი და ა.შ.

თუმცა პოლულარობამდე ბევრმა საბავშვო პერსონაჟმა თუ მათმა შემქმნელემა არც თუ იოლი და ორდინალური გზა გაიარა. დღეს საბავშვო კლასიკად აღიარებული წიგნების მიღმა ბევრი საინტერესო ისტორია იმალება. შესაძლოა ამ ისტორიებმა picturebook-ის ქართველი აპოლოგეტები გაამხნევოს. ჩვენ კი, როდესაც ძალიან პატარებისთვის წიგნებს შევარჩევთ, ილუსტრაციებზე ახლებური რაკურსით შეგვახედოს.

საბავშვო ილუსტრაციის ოქროს ხანა

უოლტერ კრეინი, რანდოლფ კალდეკოტი და კეიტ გრინევეი ინგლისური საბავშვო ილუსტრაციის ოქროს ხანის ფუძემდებლებად ითვლებიან. მათი ზეგავლენით საბავშვო წიგნის მხატვრობა საგრძნობლად შეიცვალა. ტრანსფორმაციისა და წინსვლის ერთერთი მიზეზი ისიც გახლდათ, რომ იმ პერიოდში ინგლისში გრავირების ცნობილი ოსტატი ედმუნდ ევანსი მოღვაწეობდა. ევანსი ლამაზი და იაფი საბავშვო წიგნების შექმნაზე ოცნებობდა. ამ მიზნით მან შეზღუდული რაოდენობის საღებავების გამოყენებით ბეჭდვის მეთოდი შეიმუშავა და 30 წლის განმავლობაში უამრავი სავაბშვო წიგნი გამოსცა.

ფერმწერსა და დიზაინერ უოლტერ კრეინს უდიდესი წვლილი მიუძღვის წიგნის გრაფიკის განვითარებაში. თავის საქმიანობაში მას ბავშვების ფსიქოლოგიის კარგი ცოდნაც ეხმარებოდა, რისი დამსახურებითაც ერთერთი ყველაზე პოპულარული საბავშვო წიგნის მხატვრად აღიარეს ინგლისში. ილუსტატორმა და მწერალმა კეიტ გრინევეიმ 1868 წელს საკუთარი ილუსტრაციით პირველი მისალოცი ბარათი დაბეჭდა, მომავალში კი ისეთი პოლპულარული გახდა, რომ 1955 წელს მისი სახელობის პრემია დააწესეეს, რომელსაც საბავშვო წიგნების საუკეთესო ილუსტრატორებს ბრიტანეთში დღემდე გადასცემენ. რანდოლფ კალდეკოტს ბავშვობიდან უყვარდა ცხოველების ხატვა და გამოჭრა. 1861 წელს მისი პირველი ილუსტრაცია გაზეთში დაბეჭდეს, 1876 წელს მისი ფერწერული ტილო სამეფო სამხატვრო აკადემიაში გამოფინეს. 1877 წელს კი ედმუნდ ევანსმა რანდოლფ კალდეკოტს საბავშვო წიგნებისთვის ილუსტრაციების დახატვა შესთავაზა. ეს წამოწყება იმდენად წარმატებული აღმოჩნდა, რომ მხატავრი გარდაცვალებამდე ყოველწლიურად ორ წიგნს ასურათებდა. მისმა ილუსტრაციებმა საერთაშორისო აღიარება მოიპოვეს, 1938 წლიდან აშშ-ში დააწესეს კალდეკოტის მედალი, რომელსაც საბავშვო და საყმაწვილო წიგნების საუკეთესო ილუსტრატორებს ყოველწლიურად გადასცემენ.

ბეატრიქს პოტერიდან დღემდე

„ბაყაყი სამაჭანკლოდ მიდის“ რანდოლფ კალდეკოტის ილუსტრირებული, ცნობილი საბავშვო წიგნია. ამ წიგნისთვის შესრულებული ორი ჩანახატი 1884 წელს ბეატრიქს პოტერის მამამ შეიძინა და დიდი ბიძგი მისცა საკუთარი ქალიშვილის შემოქმედებას.

მსოფლიოში ცნობილი საბაშვო მწერლისა და ილუსტრატორის, ბეატრიქს პოტერის შესახებ ჩვენს ინტერნეტ-ჟურნალში გამოქვეყნებულ ერთერთ წერილში („ბაჭია პიტერი, ბატი ტასიკო (იგივე ჯემაიმა) და … ჩვენ“) უკვე გიამბეთ. აქ იმას დავამატებ, რომ პოტერის „სევდიანი მეთევზე“ სწორედ კალდეკოტის ჯენტელმენი ბაყაყის ზეგავლენით შეიქმნა. ბიატრიქს პოტერმა სულ 23 ეგრეთწოდებული „პატარა წიგნი“ დაწერა და დაასურათა. ისინი მრავალ ენაზეა გადათარგმნილი და დღემდე საოცრად პოპულარულია. მისი გმირები, განსაკუთრებით კი ბაჭია პიტერი, ყველა დროის პატარებს ძალიან მოსწონთ და უყვართ. თუმცა… პირველ მცდელობაზე ავტორმა ექვსი გამომცემლობისგან მიიღო უარი. საბოლოოდ კი მკითხველის მოთხოვნა რომ დაეკმაყოფილებინათ, წიგნის ტირაჟი ექვსჯერ გაიმეორეს და 20 000 ეგზემპლარი გაყიდეს. ბაჭია პიტერი რბილი სათამაშოს სახითაც დაპატენტდა და არანაკლები პოპულარობით სარგებლობდა.
საკუთარი წიგნის გმირებს ცნობილი ფინელი ავტორი ტუვე იანსონიც ხატავდა და მუმინების შესახებ დაწერილი წიგნებით საქვეყნოდ გაითქვა სახელი. 1950-60-იან წლებში მისმა წიგნებმა პოპულარობის ყველა რეკორდი მოხსნა. თუმცა თავად საკუთარ ლიტერატურულ მოღვაწეობას სერიოზულად არასოდეს უდგებოდა და ხაზგასმით აღნიშნავდა, მხატვარი ვარო. რეალობა კი საპირისპიროს ამტკიცებდა და მისი ნახატები ზღაპრებთან შედარებით ნაკლებ ყურადღებას იმსახურებდნენ. ჩვენს ინტერნეტ-ჟურნალში ტუვე იანსონის წიგნების შესახებაც გესაუბრეთ, ამიტომ სიტყვას აღარ გავაგრძელებ და მხოლოდ იმას შეგახსენებ, რომ წერილს „მუმინტროლი ბოლო ზარზე“ ერქვა.

XX საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი გმირი ვინი ფუუჰი ალან ალექსანდრე მილნმა გამოიგონა, ცნობილმა კარიკატურისტმა ერნესტ შეპარდმა კი თავის გრაფიკულ ნახატებში გააცოცხლა. ილუსტრაციები იმდენად ჰარმონიულად შეერწყა მილნისეული თხრობის შინაგან ლოგიკასა და ტექსტის კომპოზიციას, რომ შეპარდს ხშირად მილნის თანაავტორადაც კი მოიხსენიებდნენ. 1969 წელს ვიქტორიას და ალბერტის მუზეუმში შეპარდის შექმნილი ფუუჰის ილუსტრაციების 300-მდე ესკიზი გამოიფინა. 2000 წელს კი ზეთის საღებავში შესრულებული, ფუუჰის ერთი უიშვიათესი პორტრეტი 285 000 დოლარდ გაიყიდა. აღსანიშნავია, რომ შეპარდის ქალიშვილი მერი ასევე ილუსტრატორი გახდა და მან პამელა ტრევერსის „მერი პოპინსი“ დაასურათა.

მსოფლიოში ყველაზე მეტად ილუსტრირებადი წიგნი ინგლისელი მათემატიკოსის, პოეტისა და მწერლის ლუის კეროლის „ელისი საოცრებათა ქვეყანაში“ გახლავთ. სხვადასხვა ქვეყანაში ილუსტრაციების 300-მდე ვარიანტია აღრიცხული და ეს ციფრი წლიდან წლამდე იზრდება. პირველი ილუსტრაციები კეროლმა თავად დახატა, თუმცა საბოლოოდ ინგლისელ მხატვარ-კარიკატურისტს ჯონ ტენიელს მიმართა. ტენიელისეული ილუსტრაციები დღეს ელისის შესახებ დაწერილი წიგნებისთვის „კანონიკურადაა“ აღიარებული.

ცნობილ ილუსტრატორებზე საუბარი უსასრულოდ შეიძლება. მით უმეტეს, რომ თანამედროვე საბავშვო ლიტერატურის სამყაროში გაბედულად აბიჯებენ კომიქსები, გრაფიკული რომანები, უტექსტო წიგნები. მაგრამ ჩვენი წერილის მთავარი მიზანი მხოლოდ ფაქტების მოწოდება როდი იყო. ილუსტრაციის მნიშვნელობის გააზრება საბოლოოდ სწორი ნაბიჯების გადადგმაში უნდა დაგვეხმაროს.

უკანასკნელი წლების განმავლობაში ილუსტრაციები საგრძნობლად შეიცვალა. ადრე ტქსტს ზუსტად მისდევდა ნახატი და მას დიდი თუ პატარა ერთნაირად აღიქვამდა. დღესდღეისობით ილუსტრაცია გაცილებით მრავლისმთქმელი გახდა და მხოლოდ ტექტის განმარტებით აღარ შემოიფარგლება. ამის გამო ნებისმიერი მკითხველი თავისებურად აღიქვამს დახატულს. განსაკუთრებით საინტერესო კი ბავშვების ხედვაა. ისინი საკუთარი წიგნების დამზადებას, ამბების შეთხზვას და ხატვას იწყებენ. მსგავსი ქმედება კი მიგვანიშნებს, რომ წიგნის მაღაზიაში კარგი არჩევანი გაგვიკეთებია, რომ ამიერიდან მასწავლებლებმა და მშობლებმა აქტუალურ კითხვას „რისი თქმა სურდა მწერალს?“ თამამად უნდა დავამატოთ არანაკლებ მნოშვნელოვანი – „რისი თქმა სურდა ილუსტრატორს?“