ვფიქრობ, კამათს და დამატებით არგუმენტებს არ საჭიროებს ის მოსაზრება, რომ მთელი ჩვენი ცხოვრება და განსაკუთრებით კი სასკოლო ცხოვრება წარმოუდგენელია კონფლიქტების გარეშე. ძალიან ბევრი პირობაა სკოლაში იმისათვის, რომ კონფლიქტებმა იჩინოს თავი – განსხვავებული ასაკის, განსხვავებული სოციალური სტატუსის, განსხვავებული ღირებულებების, მიზნების, ფასეულობების, განსხვავებული როლის მქონე ადამიანების ერთად ყოფნა ერთ სივრცეში ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ხელსაყრელ პირობებს ქმნის კონფლიქტური სიტუაციების შესაქმნელად. მართალია, სკოლაში სრულიად განსხვავებული კატეგორიის ადამიანებს შორის შეიძლება იჩინოს თავი კონფლიქტებმა, მაგრამ განსაკუთრებული საფრთხის შემცველი ხდება ბავშვებს შორის კონფლიქტები, რადგან ისინი ჩამოყალიბების პროცესში მყოფი ადამიანები არიან, უჭირთ საკუთარი ემოციებისა და ქცევის მართვა, ჯერ კიდევ კარგად არა აქვთ გამომუშავებული ის უნარ-ჩვევები, რომლებიც კონფლიქტების მართვაში დაეხმარებათ. თუ გავითვალისწინებთ ადამიანური ურთიერთობების თავისებურებებს, შეიძლება ითქვას, რომ კონფლიქტები გარდაუვალია და ის ტრაგედია ნამდვილად არ არის, თუმცა, ადვილი შესაძლებელია ძალადობაში, ტრაგედიაში გადაიზარდოს, თუ მისი მართვის სადავეებს ხელიდან გავუშვებთ.

იმისათვის, რომ შევძლოთ კონფლიქტების მართვა და მოსალოდნელი გართულებების თავიდან აცილება, უნდა ვიცოდეთ მათი გამომწვევი მიზეზები.

ბავშვებს შორის კონფლიქტების გამომწვევი მიზეზები:

• ლიდერობის სურვილი და რომელიმე თანატოლის მეტოქედ, მიზნის მიღწევის პროცესში დამაბრკოლებლად და ხელისშემშლელ ფაქტორად აღქმა;
• ბრძოლა აღიარებისა და თანატოლთა შორის მისთვის სასურველი ადგილის დასამკვიდრებლად;
• ქედმაღალი დამოკიდებულება თანაკლასელთან და მის მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულების დემონსტრირება;
• წყენის არდავიწყება და ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ამ გრძნობით ურთიერთობა თანატოლთან;
• უპასუხო გრძნობა. ბავშვს ძალიან მოსწონს, უყვარს თანაკლასელი, მაგრამ, ის იმავე გრძნობით არ პასუხობს;
• რომელიმე კლასელთან მეგობრობის სურვილი, რაც მეორე თანაკლასელისთვის მოსაწონი და მისაღები არ არის;
• მასწავლებლის მიერ რომელიმე ბავშვის მუდმივად ქება, მისი სანიმუშოდ და მისაბაძად წარმოჩენა ადვილი შესაძლებელია ამ ბავშვთან თანაკლასელების მუდმივი კონფლიქტის მიზეზი გახდეს. ბავშვები ხანდახან ძალიან დაუნდობლები არიან, შეიძლება ძლიერიც ისევე არ მოსწონდეთ, როგორც სუსტი;
• მასწავლებლის უარყოფითი დამოკიდებულება ბავშვის მიმართ, მისი მიუღებლობა. ხშირად კონფლიქტურ სიტუაციებში ჩართული აღმოჩნდებიან ხოლმე როგორც მასწავლებლების მხრიდან აღიარებული და მათი საყვარელი მოსწავლეები, ასევე ისეთებიც, რომლებიც მუდმივად საყვედურებს იღებენ პედაგოგებისგან.

მართალია, კონფლიქტური სიტუაციები სკოლაში და არა მხოლოდ სკოლაშია გარდაუვალი, მაგრამ მათი სწორი მიმართულებით წარმართვით გარკვეული სარგებლობის მიღებაც არ არის გამორიცხული.  ცალკეულ სიტუაციებში კონფლიქტი ბავშვის სოციალური განვითარების  და მასში რიგი უნარ-ჩვევების (მოსმენის, კამათის, განსხვავებული აზრის აღიარების და ა.შ.) განვითარების ხელშემწყობიც კი შეიძლება გახდეს. თუმცა, ეს ყველაფერი უფროსების დახმარების გარეშე ვერ მოხერხდება.

რეკომენდაციები პედაგოგებისა და მშობლებისთვის ბავშვებში კონფლიქტური სიტუაციების სამართავად:

• უპირველეს ყოვლისა, შევეცადოთ, რომ ჩვენ თავად არ გავუკეთოთ პროვოცირება კონფლიქტებს ბავშვებში. მოვერიდოთ ცალკეული ბავშვების, როგორც ძაგებას, ასევე ზედმეტ ქებას და ამ გზით მათ გამოყოფას თანაკლასელებისაგან;
• თუ არ გვინდა, რომ ბავშვი ჩაიკეტოს საკუთარ თავში, დაიგროვოს წყენა ყველაზე და ყველაფერზე, გახდეს აგრესიული და ადრე თუ გვიან კონფლიქტში ჩართულ მხარედ მოგვევლინოს, მოვერიდოთ მის გაკიცხვას და საყვედურებს სხვების თანდასწრებით, მაშინაც კი თუ ის მართალი არ არის;
• ბავშვებს შორის კონფლიქტის დაფიქსირების შემთხვევაში შევეცადოთ, შევინარჩუნოთ სიმშვიდე და გავერკვეთ სიტუაციაში, გავაანალიზოთ შექმნილი ვითარება;
• გავითვალისწინოთ, რომ კონფლიქტის დროს თითქმის არასოდეს არის ერთი მხარე სრულიად უდანაშაულო და მეორე – დამნაშავე. უმრავლეს შემთხვევაში სიმართლე სადღაც შუაშია. ნუ გავაკეთებთ ნაჩქარევ დასკვნებს. მოვერიდოთ „სასამართლო პროცესის“ მოწყობას და მტყუან-მართლის გამოვლენას. უკეთესი იქნება, თუ მოვახერხებთ და კონფლიქტში ჩართულ მხარეებს მივიყვანთ იქამდე, რომ თავისი წილი პასუხისმგებლობა სიტუაციის გამწვავებაში საკუთარ თავზე აიღონ;
• სწორად შევარჩიოთ ბავშვთან საუბრის დრო. გაღიზიანებულ, წონასწორობადაკარგულ მოზარდთან საუბარი ხშირად უშედეგოდ მთავრდება. მივცეთ მას დამშვიდების, ემოციური წონასწორობის აღდგენის საშუალება და მხოლოდ ამის შემდეგ დაველაპარაკოთ მომხდარსა და შექმნილ სიტუაციაზე;
• ბავშვთან საუბრისას ვილაპარაკოთ მხოლოდ კონკრეტულ პრობლემაზე. ნუ განვავრცობთ საკამათო საკითხს. არ ღირს წარსულიდან მისი ცუდი და ჩვენთვის მიუღებელი ქცევის გახსენება. ამან შეიძლება მიგვიყვანოს დაძაბულობამდე და მოზარდმა ჩვენი მოსმენის სურვილიც კი დაკარგოს;
• მოვერიდოთ განზოგადებებს. ნუ გამოვიყენებთ ბავშვთან საუბრისას ისეთ ფრაზებს, როგორიცაა: „შენ ყოველთვის“, „შენ არასდროს“. წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩვენ გადავერთვებით პრობლემიდან, რომლის გადაწყვეტასაც ვცდილობთ;
• ნუ შევეცდებით მიზნის მიღწევას ბავშვის სტატუსის დაქვეითების ხარჯზე. ისეთი არგუმენტები, როგორიცაა: „მე შენზე დიდი, გამოცდილი ვარ, მე უკეთესად ვიცი, რა არის შენთვის კარგი და რა არის ცუდი“, შეიძლება აიძულებდეს ბავშვს დაგვეთანხმოს და გაჩუმდეს, მაგრამ პრობლემის მოგვარებაში ნამდვილად ვერ დაგვეხმარება. მოზარდს ჩვენგან უფრო გონივრული არგუმენტები სჭირდება;
• მოვუსმინოთ რას ამბობს ბავშვი. თუ ჩვენ კარგი, აქტიური მსმენელი ვიქნებით, ბავშვი იგრძნობს, რომ მისი აზრი ჩვენთვის მნიშვნელოვანი და დასაფასებელია, რაც ჩვენდამი მის ნდობას საკმაოდ გააძლიერებს და მასაც გაუჩნდება ჩვენი მოსმენისა და ჩვენი მოსაზრებების გათვალისწინების სურვილი;
• ნუ გამოვიყენებთ იარლიყებს: „ზარმაცი“, „უპასუხისმგებლო“, „გაუგონარი“. ამით ვაიძულებთ ბავშვს იფიქროს, რომ ის არაფერს წარმოადგენს ჩვენთვის. ამასთან, დროთა განმავლობაში, ჩვენ მიერ ცხელ გულზე მიკერებული იარლიყების სისტემატური გამოყენების შემთხვევაში, ის შეიძლება მართლა გახდეს ისეთი, როგორადაც გამოყენებული იარლიყებით ვახასიათებთ და როგორიც ჩვენ ნამდვილად აღარ მოგვეწონება;
• ნუ შევეცდებით „ვუწინასწარმეტყველოთ“ ბავშვს მომავალი: „შენ არასოდეს შეიცვლები“;     „შენ გაგიჭირდება ასეთი ხასიათით ცხოვრება“ და ა.შ. ასეთი მტკიცებულებები მხოლოდ დაგვაშორებს იმ საწყის პრობლემასთან, რომლის მოგვარებაც დავისახეთ მიზნად;
• მოვერიდოთ მზამზარეული რეკომენდაციების მიწოდებას ბავშვისთვის პრობლემის მოსაგვარებლად. უმჯობესი იქნება მასთან ერთად გავაანალიზოთ სიტუაცია, მოვისმინოთ მისი აზრი მომხდართან დაკავშირებით და დავუტოვოთ უფლება თავად გააკეთოს არჩევანი და მიიღოს გადაწყვეტილება.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ რომ ძალიან ხშირად ბავშვებს დამოუკიდებლად, უფროსების დახმარების გარეშეც შეუძლიათ მოაგვარონ თანატოლთან კონფლიქტური სიტუაცია. ამდენად, კარგი იქნება, თუ მას გარკვეულ საზღვრებში დამოუკიდებლად მოქმედების უფლებას მივცემთ. თუმცა, ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება მისაღები და შესაძლებელი, თუ სიტუაცია უმნიშვნელო მიზეზის გამო დაიძაბა და მოზარდს მისი მოგვარების უნარი აქვს.

სექტემბრის  თვეში რამდენჯერმე მომიწია ცხინვალის მოსაზღვრე სოფელში, ნიქოზში ჩასვლა. ჯერ იყო და ანიმაციის მერვე საერთაშორისო ფესტივალი ჩატარდა, სადაც ქართველი და უცხოელი რეჟისორების  ფილმები აჩვენეს, გაიმართა ვორქშოფები და ერთი კვირა სოფელი დედაქალაქელ  და უცხოელ სტუმრებს მასპინძლობდა. ანიმაციის საერთაშორისო ფესტივალის „ნიქოზის” დაარსების იდეა მეუფე ისაიას  (ჭანტურია) ეკუთვნის. იგი თავადაც რეჟისორია და ომამდე მონასტერში მცირე ტიპის ანიმაციური სტუდიაც ჰქონდა, რომელიც 2008 წლის აგვისტოს მოვლენების დროს ნიქოზის დაბომბვისას განადგურდა. ანიმაციის ფესტივალის შეზღუდული გრაფიკის მიუხედავად, მეუფე ისაიასთან გასაუბრება მაინც შევძელი. იგი თანმიმდევრულად იხსენებდა ამბებს თავისი ცხოვრებიდან. განსაკუთრებით  ემოციური მისთვის სკოლის წლების, სკოლის მეგობრებისა და პირველი ნახატების გახსენება იყო.

„ბავშვობა წალენჯიხაში გავატარე. დედა დაწყებითი კლასების მასწავლებელი იყო და ხშირად დავყავდი სკოლაში, უფროსების გაკვეთილებსაც ვესწრებოდი. სკოლაში ერთი წლით ადრე შემიყვანეს. საკლასო ოთახში პარკეტი ეგო და ბავშვები ქეჩებზე შემდგარი ფეხით ვაპრიალებდით. ძალიან მოგვწონდა ეს პროცესი. სკოლაში კარგი მეგობრებიც მყავდა: დავითი, ძალიან ნიჭიერი ბიჭი საჩინოდან, და ტყუპი ძმები ალეკო და ავთანდილ ხუბუტიები, ჯვრელები. სადაც ისინი გაიზარდნენ, იქ მდინარე მაგანა ჩამოდის და ამ მდინარის პირას გაზრდილები, იყვნენ როგორც ქვა და რკინა. მე კი ვიყავი ყველაზე პატარა და სუსტი. ტყუპები, ალეკო და ავთანდილი ცოტა შარიანები იყვნენ, სამი-ოთხი წლით უფროსებსაც ერეოდნენ და მათი ყველას ეშინოდა. ამიტომ პრობლემა არ მქონია, ვინმეს დავეჩაგრე. ბავშვები სკოლა-ინტერნატში ღამითაც რჩებოდნენ, სადილის მერე კი მთელ სკოლაში მეცადინეობის დუდუნი ისმოდა. რადგან, მე და ტყუპები ვმეგობრობდით, დედას ხშირად მოჰყავდა ისინი  სახლში და შაბათ -კვირას ჩვენთან რჩებოდნენ. მამამ გვასწავლა ჭადრაკი და მერე ატარებდა ჩემპიონატებს. მამის ნაქონი სამხედრო ვარსკვლავიანი ქამარი გვქონდა, რომელიც მეც ძალიან მომწონდა და ჩემს მეგობრებსაც და ცალ-ცალკე ყველა მთხოვდა მეჩუქებინა. მერე დათოს ვაჩუქე, ტყუპებს ნამდვილად ვერ ვაჩუქებდი, რომელიმეს მაინც დასწყდებოდა გული. თავი ბავშვობის მოგონებებით მაქვს სავსე”, – ამბობს მეუფე ისაია.

დედა სკოლაში დაწყებით კლასებს  ასწავლიდა. ასევე  ასწავლიდა ხატვასაც. მეუფე ისაიას  ხატვა ბავშვობიდან უყვარდა. როდესაც დედის გაკვეთილებს ესწრებოდა, მაშინაც ხატავდა. სკოლაში  იქმნებოდა მისი  პირველი ნახატები,  როგორ თამაშობდნენ ბიჭები ფეხბურთს, ხან ომის თემებს ხატავდა – როგორ ეომებოდნენ ერთმანეთს გერმანელები და „ჩვენები”. რატომღაც ეს მეომრები დიდთავიანები გამოდიოდნენ. გერმანელებს მიწაზე აწვენდა, როგორც ომში დამარცხებულებს. პირველი ნახატები დაიკარგა, გული წყდება ნახატებზე, რომლებიც დაიკარგა.  ეს ის პერიოდი იყო, როცა ხატვით სულდგმულობდა.

„მგონი მეოთხე კლასში ვიყავი, როცა ბავშვებს „ოქტომბრელებში” იღებდნენ. მეც მიმიღეს. ძალიან ნათლად მახსოვს ის განცდები. ბავშვებს უხაროდათ, მოსწონდათ ის ვარსკვლავი და ლენინის პატარაობის ბარელიეფი, მაგრამ მაინც ვერ ვხვდებოდი, რატომ უხაროდათ. მეხუთე კლასიდან წალენჯიხის პირველ საშუალო სკოლაში გადამიყვანეს და სწავლა იქ გავაგრძელე. უკვე ხატვის წრეზეც დავდიოდი, პიონერთა სახლში, ქალაქის ცენტრში. ხატვის მასწავლებელს სამხატვრო აკადემია ჰქონდა დამთავრებული, ეს ანზორ კვარაცხელია იყო და იქ სწავლა, რაღაცნაირად საამაყო იყო ჩვენთვის. ჩემთვის ეს იყო სავსე ცხოვრება. შეიძლება ასეთი წლები მერე არც განმეორებულა”, – ამბობს და ვხვდები, რომ ინტერვიუ ემსგავსება წარსულის ლაბირინთებში მოგზაურობას და შეხვედრას იმდროინდელ ლანდებთან, წალენჯიხელ მხატვართან თავის სახელოსნოში, რომელიც ხატვის მეტს თურმე არაფერს აკეთებდა, სადაც დამწყებ მხატვარ ბავშვებს  ასწავლიდნენ, როგორ უნდა გადაეკრათ ტილო ჩარჩოზე, სადაც საღებავების სუნი იყო და მერე დახატა ნახატი, ისეთი განწყობით დახატა, როგორც თვითონ ამბობს,  სული რომ უნდა იშვას. სახლში ჩაიკეტა, რომ არავის შეეწუხებინა და სადმე არ გაეშვათ საქმეზე. ეს ნახატი ადგილობრივი მხატვრების გამოფენაზე გამოფინეს.

„ჩვენი სახლის გვერდით ბაბუას ეზო იყო, რომელთან ახლოსაც ბოსელი იდგა, საქონელი ჰყავდათ ჩვენებს. ამ ბოსლის გვერდით ტყემლის ხე იდგა, შემოდგომაზე, როცა ჩალას მოჭრიდნენ, ამ ტყემლის ხეზე ჰკიდებდნენ. ჩალაც ბავშვობას მახსენებს, ეს მოჭრილი ჩალის ღერები, რომლებიც მერე თოვლში იყო ამოშვერილი. და მე დავხატე ჩემი ბაბუის ბოსელი, ეს ტყემლის ხე და თოვლში ამოშვერილი ჩალის ღერები. ეს ნახატიც დაიკარგა”.

ხატვის და მეგობრების გარდა, პატარა ქალაქს, სადაც მეუფე ისაია დაიბადა და სიყმაწვილის წლები გაატარა,  თავისი წესებიც ჰქონდა. ამ ქალაქში  ადამიანები და მოვლენები  ერთმანეთს უკავშირდებოდნენ. ეს მოვლენები მნიშვნელოვანი იყო თითოეული მცხოვრებისთვის. მეუფე ისაიას ცხოვრების ადრეული წლები მხატვრობის სამყაროში ვითარდება, სადაც ასევე იყო ცეკვა, იყვნენ მეგობრები და ასევე იყო მოვლენა „კომუნიზმი”, რომელიც პერსონალურ სამყაროებშიც ცდილობდა შეჭრას, თავისი საცეცების ყველგან შეხებას.

„როდესაც, კომკავშირში მიღების დრო დადგა, ნამდვილად მახსოვს, რომ იქ მიღების არანაირი სურვილი არ მქონია და როცა ეს დღე დადგა, მე დავრჩი სახლში, არ წავედი სკოლაში, რომ ავრიდებოდი ამ საქმეს. სახლში მომაკითხეს, ავად ვარ-მეთქი. არ დამიჯერეს, მე, მერვეკლასელი ვეღარ გავუწევდი წინააღმდეგობას. წამიყვანეს რაიკომში, სადაც ჩემი თანატოლები იყვნენ, რომლებიც იზეპირებდნენ, როდის რომელი ყრილობა ჩატარდა, ლენინი როდის დაიბადა, როდის გარდაიცვალა. რა შეკითხვებიც დამისვეს ვერცერთს პასუხი ვერ გავეცი, მაგრამ იქ ჩემი უფროსი დის თანამშრომელი იყო, რომელიც კომკავშირში მსახურობდა. მიცნეს და თქვეს ეს ჭადრაკს კარგად თამაშობს, ცეკვავს, ხატავს და ცუდი ბიჭი არ არისო. ასე მიმიღეს კომკავშირში…”. ეს ცოტა ადრე იყო, შემდეგ  კი სკოლის დირექტორმა კომკავშირის მდივნად დაასახელა. მეუფე ისაიამ მაშინ ითხოვა – არ მინდა კომკავშირის მდივნობაო,  მაგრამ არავინ არ დაუჯერა.

„თუ გავყოფდი ჩემი ბავშვობისა და დიდობის ხანას, შეიძლება ეს ზღვრად დავუდო ჩემს ცხოვრებას. როდესაც, „პატიოსნება” სახლში და „პატიოსნება” სკოლაში ჩემთვის ძალიან მძიმე ტვირთი აღმოჩნდა. ერთ-ერთი შესვენების დროს საკლასო ოთახში ბიჭები ვიდექით და ვსაუბრობდით, მერხზე მიყუდებული ვიყავი. ამ დროს შემოიხედა დირექტორმა, წამიყვანეს და მთელი ლექცია წამიკითხეს თუ რა მაგალითს ვაძლევდი ბავშვებს. მერე ის მტანჯავდა, როცა მითხრეს, რომ კომკავშირის კრება უნდა ჩამეტარებინა. ვფიქრობდი, რა უნდა ჩავატარო, რა უნდა ვუთხრა ამ ხალხს და ისე დავამთავრე ის მერვე კლასი, კრება ვერ ჩავატარე. მერე დირექტორს ვთხოვე, მე ხატვა მიყვარს  და მინდა პროფტექნიკუმში გავაგრძელო სწავლა-მეთქი. დიდი წინააღმდეგობა არ გაუწევია, ეტყობა იფიქრეს ეს არაფრის გამკეთებელი არ არისო…”.

პატარა ქალაქიდან დედაქალაქში გადასვლას  თავისი თავგადასავლები ახლავს. ამასთან, ერთად ახალგაზრდა ზურაბ ჭანტურიასთვის საკუთარი ადგილის ძიება და ურბანულ ყოფაში საკუთარი იდენტობის განსაზღვრაც მნიშვნელოვანი იყო. პროფტექნიკუმში გადასვლასაც ახლდა მსგავსი თავგადასავლები, რომელსაც მეუფე ახლა ღიმილით იგონებს:

„ჩვენს დროს ძალიან მოდაში იყო ჯინსები. ჩემი ბავშვობის მეგობრის მამამ ჩემს მეგობარს 300 მანეთიანი ჯინსები უყიდა და ის ასე გამოცხადდა პროფტექნიკუმში. მერე იქ მას „სთხოვეს” – გვათხოვე ეს შარვალიო. ამან ათხოვა, უარს როგორ ეტყოდა, არ დაუბრუნეს ის შარვალი, მერე გალახეს კიდეც. ასეთ ამბებში ვიყავით. ეს წლები იმით იყო ყველაზე რთული, რომ მე მიწევდა მეთამაშა სხვა ვინმე, რათა იმ გარემოს შევგუებოდი. მერვე კლასიდან უცხო ქალაქში წამოსულს, როცა არანაირი საყრდენი არა გაქვს, არ იყო ადვილი ამასთან გამკლავება”.

ყველა თარიღი თანმიმდევრულად ახსოვს, ქართულ ენისა და ლიტერატურის გამოცდისაც კი.  ახსოვს, რა დაწერა თავისუფალ თემაში, რომლის სათაური ასე ჟღერდა – „რა მოგვცა ტექნიკუმმა?”. მან  თავის ლიტერატურის მასწავლებელს მისწერა წერილი, რომელიც ცოტა ადრე მის ჯგუფს გაუნაწყენდა. მეუფე ამ ისტორიასაც დაწვრილებით იხსენებს:

„პროფტექნიკუმში სწავლის პერიოდში ჩემთვის ნათელი წერტილი  ქართული ლიტერატურის გაკვეთილები იყო. ახალგაზრდა ქალი მასწავლებელი გვყავდა. მე ბოლო სკამზე ვიჯექი,  ვუსმენდი ყურადღებით და დიდი პატივისცემა მქონდა მისდამი. ერთხელაც, ისიც გააბრაზეს  და მანაც ყველა გაგვლანძღა, რომ ჩვენგან არაფერი გამოვიდოდა და ა.შ.  სხვებისგან, ასეთი რამე არ  მეწყინებოდა, მისგან კი ძალიან მეწყინა, რადგან მის მიმართ დიდი პატივისცემა  მქონდა. 1979 წელს ქართულ ლიტერატურაში გამოცდა  გვქონდა. სიმართლე რომ ვთქვა, ჩვენი ეს სამი წელი პროფტექნიკუმში დიდი არაფერი გვიკეთებია. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს გამოცდებს კომკავშირის ცეკას ახალგაზრდა მდივანი ესწრებოდა, მაინც იყო  გადაწერის საშუალება. მე კი სკოლაშიც არასდროს გადამიწერია.  ასეთი თავისუფალი თემა მოვიდა – „რა მოგვცა პროფტექნიკუმმა?”. მე ბავშვური ფიქრებით გადავწყვიტე წერილი მიმეწერა ჩემი ლიტერატურის მასწავლებლისთვის,  რომელიც აუცილებლად წაიკითხავდა ჩემს ნაწერს. შინაარსი დაახლოებით  ასეთი იყო: მე წამოვედი რაიონიდან, რომ  მესწავლა. უბრალოდ, ეს აქ არ გამომივიდა. თქვენ რომ მაშინ ყველა გაგვლანძღეთ, ეს მარტო ჩვენი ბრალი არ ყოფილა-მეთქი. ადრე დავამთავრე ჩემი სათქმელი, გამოვედი  ტექნიკუმის ეზოში და  სეირნობა დავიწყე. ბავშვები კი აგრძელებდნენ გადაწერას. ამ დროს ჩემი ჯგუფელი მანჩო მოვიდა  და მითხრა – ყველა შენ გეძებსო. ვიფიქრე, ალბათ ჩემი თემა მოეწონათ-მეთქი. შევედი დირექტორის კაბინეტში. ვინც კი საშიშად გვესახებოდა მოსწავლეებს, ყველა იქ შეკრებილიყო, ის დამსწრეც კომკავშირის ცეკადან. მკითხეს, ეს რა დაგიწერიაო. ვუპასუხე – რასაც ვფიქრობდი ის დავწერე-მეთქი. შემდეგ ყველას გასაგონად წაიკითხეს ჩემი ნაწერი და ნაწერში გრამატიკული შეცდომები აღმომიჩინეს. ამაზე ძალიან ბევრი იცინეს და გამომიშვეს. მეორე დღეს რექტორმა დამიბარა და მითხრა, ეს თემა თავიდან უნდა დაწერო, თორემ ,,მოისმინა”-ს მოგცემთო. მე ვუთხარი: მე დავწერე, რასაც ვფიქრობდი. თუ ,,მოისმინას” მომცემთ, ამას შეიძლება ჩემთვის დიდი მნიშვნელობა არ ჰქონდეს, მაგრამ დედაჩემისთვის სულერთი არ იქნება-მეთქი. გამოვედი ოთახიდან, ძალიან მტკიოდა თავი.  თითქოს გზაგასაყარზე ვიყავი, არ ვიცოდი უფსკრულში უნდა გადავვარდნილიყავი, თუ რა მეშველა თავისთვის. რამდენიმე კვირის შემდეგ, ჯგუფელები, მაია და ლიკა დამიჯდნენ და მკარნახობდნენ ტექსტს, რა კარგია ჩემი ტექნიკუმი, რა გადასარევია ჩემი ჯგუფის ხელმძღვანელი. ამ ჩემს ,,თავისუფალ თემაში” სამიანი მივიღე. თუმცა, მე მაინც ვემადლიერები ჩემს იმდროინდელ ლექტორს, რადგან იგი ჩემით დაინტერესდა. იქ თიხაზე ვმუშაობდი და ჩემი ნამუშევრები გამოფენებზეც გაჰქონდათ. რექტორმა ეს ნამუშევრები ნახა და დედაჩემი დაიბარა, იქნებ ბავშვს ყურადღება მიაქციოთ, ხატვაში მოამზადოთ, რომ სამხატვრო აკადემიაში გააგრძელოს სწავლაო. თუმცა, ეს ისტორია დღემდე გულში დამრჩა”.

                                                             „ხანდახან მხოლოდ ფურცელი გვისმენს“

                                                                                                    ქესიდი უაიტსეტი

მოხმობილი ეპიგრაფი უაიტსეტის ლექსის სათაურია. თვით ლექსი კი დიალოგია, რომელშიც ფურცელს ფანქარი საკუთარი გრძობებისა და თავგანწირვის შესახებ უყვება. მას ხომ სხვა მსმენელი არ გააჩნია. თავგანწირვა ფანქრის სტრატეგიაა, რომელსაც სიამოვნებით ირჩევს. ჩანს, წერისას გარკვეული სტრატეგიის არჩევა  ჩვენთვისაც გარდაუვალი იქნება. მსვერპლი კი სულაც არ არის აუცილებელი.

წერის სტრატეგიები წინასწარ მოფიქრებული, წერაზე ფოკუსირებული აზროვნების გზაა.  მათ შეიძლება ჰქონდეს ბევრი ფორმა და შეიძლება იყოს როგორც სახელმძღვანელო გეგმა ამა თუ იმ ტექსტის შესაქმნელად, ასევე  რაღაც მარტივი ხერხი, რომლითაც თუნდაც სიტყვები იმარცვლება, მაგრამ ეს წერის ათვისების საწყის ეტაპზე. საბაზისო უნარებთან ერთად თანდათანობით ვითარდება წერილობითი აზრის გადმოცემის, ნაწერის გადამუშავების, სხვადასხვა საკითხზე წერით სწავლის უნარები.

წერის სწავლება ეროვნული სასწავლო გეგმის ერთ-ერთი საკვანძო კომპონენტია, თუმცა ამ დოკუმენტში წერის სტრატეგიებში გეგმის შედგენა, ნაწერის გადამუშავება და რედაქტირება მოიაზრება. არადა,  წერის უნარების განსავითარებლად არც მხოლოდ  სიმბოლოების/ნიშან-ხატების სწორად გამოსახვის და მათი სხვადასხვა კომბინაციების შექმნის ცოდნა და არც აზრის მწყობრად ჩამოყალებება და გადმოცემა – მნიშვნელობის კონსტრუირებაა საკმარისი. ამიტომაცაა, რომ მოსწავლეებისთვის, და არა მხოლოდ მათთვის, წერის პროცესი არცთუ საინტერესო და მარტივია. იქნებ სწორედ ამიტომ არ იცის მოსწავლეთა და სტუდენტთა დიდმა ნაწილმაც კი  როგორ აიდგას ფეხი და საიდან დაიწყოს წერა. იქნებ მათ ნაწერებში ბუნდოვანება და უამრავი დაუზუსტებელი საკითხი ამის ბრალია?!

წერა არ არის მარტივი პროცესი, სასწავლო გეგმის მიხედვით წერა არის მცდელობა, გამოიყენო წერის შესაძლებლობა საკუთარი ცოდნისა და შეხედულებების წარმოსაჩენად.  ხანდახან  სწორედ წერა გვიჩვენებს, მოწაფე როგორ შორდება ცნებას, და პირიქით, მას შეუძლია აჩვენოს სტუდენტის ოსტატობა ამ საკითხში. სპეციფიკური სტრატეგიები შეიძლება გამოვიყენოთ მათი ცოდნის დონის ამაღლების, გააზრების გაუმჯობესების, შენარჩუნების, დაოსტატების და სინთეზური აზროვნების მისაღწევად.

წერას ვიყენებთ დისკუსიის დაწყების, შინაარსობრივი მხარის განმტკიცების და იმ მეთოდების მოდელირებისთვის, რომლებიც ზიარია შესასწავლ დისციპლინებში.  მოსწავლეს/სტუდენტს წერა აღმოაჩენინებს ახალ ცოდნას, რათა დააჯგუფოს წინარე შეხედულებები, მოხაზოს კავშირები და  ღიად წარმოაჩინოს ახალი იდეები.

წერის სწავლების ხანგრძლივი და რთული პროცესი მოითხოვს სისტემატურ მუშაობას, მრავალფეროვანი აქტივობების გამოყენებას, რათა მოსწავლე დაეუფლოს სხვადასხვა სახის (დანიშნულების და სტილის მიხედვით განსხვავეული) ტექსტების შექმნას.  ცხრილის სახით უკვე არსებობს წერის სწავლების მეთოდები თუ აქტივობები, რომლებიც წერის ათვისების სხვადასხვა ეტაპზეა შესაძლებელი[1].

სქემა 1.

ამ მეთოდებით ტექსტების შესაქმნელად მოსწავლეს გაცნობიერებული უნდა ჰქონდეს წერის ყველა ძირითადი მახასიათებელი: თემა და იდეა, შინაარსი და სტრუქტურა, ტონი და სტილი, ორთოგრაფია და პუნქტუაცია. საკუთარი ნაწერის ნაბიჯ-ნაბიჯ დასახვეწად  მუშავდება ის ტექნიკები, რომლებსაც უბრალოდ წერის მცოდნე და გამოცდილი მწერალი ერთნაირად კარგად იყენებენ.

როგორ ავამაღლოთ წერის მოტივაცია და განვავითაროთ წერითი აზროვნება? – წერისკენ გადაგმულ ნაბიჯებს შეიძლება ავადევნოთ მინიშნებები თავისუფალ თემაზე წერისთვის. ეს ინსტრუმენტი იძლევა შემოქმედებითი თვითგამოხატვის შესაძლებლობას, მოსწავლეები წერენ მცირე ზომის ამბავს, მოთხრობას, ლექსს შეთავაზებული სურათის/ მინიშნების მიხედვით. მინიშნებები სხვადასხვა სახისაა. ამ სტრატეგიით მოსწავლეები ივითარებენ წარმოსახვის უნარს, გამოხატავენ საკუთარ განცდებს, ემოციებს, მოსაზრებებს, აკვირდებიან საკუთარ ემოციებს და  ცდილობენ შესაბამისი ლექსიკის შერჩევას.

მთავარია, ბავშვებს წერის დაწყებამდე მივცეთ მიმანიშნებელი ინსტრუქცია – დავანახოთ პრობლემა, რომელიც  იკვეთება მინიშნებაში. მისი გადაჭრისკენ გადაგმული ნაბიჯები და მოსალოდნელი შედეგები კი თავად უნდა განვასაზღვრინოთ.

მსვლელობა

• მოსწავლეებს ვაჩვენებთ რომელიმე ნახატის რეპროდუქციას ან საინტერესო ფოტოსურათს, შესაძლოა, ვიდეოფრაგმენტსაც და ვთხოვთ მათზე დაკვირვებას.
• ისინი აკვირდებიან, წარმოიდგენენ, რა შეიძლება მომხდარიყო სურათზე გამოსახულ სცენაში და წერენ ამბავს.
• მუშაობის დასრულების შემდეგ მსურველები წარუდგენენ თავიანთ ნამუშევრებს კლასს „საავტორო სკამის“ მეშვეობით.

 სქემა 2.

წერისკენ გადაგმულ ნაბიჯებს ასევე შეიძლება ავადევნოთ სტრატეგია „რა აკლია?“.  ამ სტრატეგიისთვისაც დაგვჭირდება „თავისუფალ თემაზე წერისთვის მინიშნებების“ ან სხვა მეთოდების გამოყენება. „რა აკლია სპილოს?“. სურათთან ერთად ამ შეკითხვის შეტანას მოსწავლეებში/სტუდენტებში ინტერესი და ხალისი ახლავს. ხოლო რაც მეტი წერითი სტრატეგია იცის მოსწავლემ, მით მეტად სახალისო და მარტივი ხდება მისთვის წერილობითი დავალებების შესრულების პროცესი.

სურ.1.

სპილო, რა თქმა უნდა, პირობითი სტუმარია და მისი ადგილი შეიძლება დაიჭიროს სხვა როგორც კონკრეტულმა, ასე აბსტრაქტულმა საგნებმა.

სტრატეგიის მეორე ნაბიჯი: „რატომ აკლია?“

ამ მეთოდის მეშვეობით იქმნება აღმწერი წინადადებებიცა და მსჯელობის ტექსტიც. ასევე პირობითია სურათიც, რომლის ადგილიც ასევე შეიძლება დაიჭიროს სხვადასხვა ტექსიდან ამონარიდმა, რომელსაც წავუკითხავთ, ან ამონაბეჭდი სახით შევთავაზებთ მოსწავლეებს/სტუდენტებს.

სტრატეგიის მესამე ნაბიჯი: „რით ვუშველოთ?“

აღნიშნულ ნაწილში მოსწავლეები სახავენ პრობლემის გადაჭრის გზებს და სახავენ უკეთესი შედეგების შესაძლებლობებს.

თავის მხრით, აღნიშნული სტრატეგია “რა – რატომ და როგორ?” სტრატეგიის[2] შვილობილია. მისი თითოეული შეკითხვა მოსწავლეს განსხვავებულ ამოცანას უსახავს და უბიძგებს საკითხის დამოუკიდებლად გააზრებისკენ, საკუთარი მოსაზრების ახსნისა და დასაბუთებისკენ (იხ. სქემა 2). აღნიშნული სტრატეგია მოიაზრება ეფექტურ საშუალებად არგუმენტებით გამყარებული, საინტერესო და გამართული ნაშრომების შესაქმნელად. გარდა ამისა,   მოსწავლეებს უვითარებს ისეთ მნიშვნელოვან უნარებს, როგორიცაა: პირადი დამოკიდებულებისა და მოსაზრებების დამოუკიდებლად შემუშავება, მათი ახსნა საკუთარი პოზიციდაან გამომდინარე და საბუთებით განმტკიცება, ინფორმაციის მოძიება, იდეების დეტალებით დაზუსტება და სხვადასხვა კუთხით ორგანიზებული მოსაზრებების გამთლიანება.

სქემა 3.

ეს ტექნიკები, როგორც წესი, ისეთი სტრატეგიებია,  რომლებიც ეხმარებათ წერის უწყვეტი პროცესის  შენარჩუნებასა და თავისი ჩანაფიქრის სრულყოფაში. მთავარია, მოსწავლეებს გავააზრებინოთ, რა არის და როგორ უნდა დავიწყოთ წერა, გავაცნობიერებინოთ, წერის სწავლების კითხვასთან ინტეგრირების აუცილებლობა, ვასწავლოთ წერის უნარების შეფასება, გავააზრებინოთ წერის სწავლების ძირითადი პრინციპები.

წერის სწავლების ძირითადი პრინციპები:
მოსწავლეთა/სტუდენტთა საჭიროების პასუხად მრავალფეროვანი სტრატეგიების შემუშავების მიზნით, ასევე განსხვავებულ კონტექსტებში პრაქტიკული წერის  მოდელების დასახვეწად ბევრი უცხოელი თუ ქართველი მასწავლებელი მიმართავს გეგმის მიხედვით წერის პრაქტიკას, რომელსაც საფუძვლად შემდეგი პრინციპები უძევს:

• წერა ხელს უწყობს სწავლას
• წერისა და წერის წერის პროცესის ინტეგრაცია განაპირობებს სტუდენტების ჩართულობას, მათი ხმების არაერთგვაროვნებასა და მრავალფეროვნებას, მათ კრიტიკული აზროვნების პროცესში ჩართვას, და გაცნობიერებას იმისას, რომ ტექსტები, რომელთაც ქმნიან, მნიშვნელოვანი რესურსი და სააზროვნო ინსტრუმენტებია
• ეფექტური წერის ინსტრუქციები აერთიანებს დისციპლინებს (მულტიდისციპლინურია)
• ყველა კლასში წერის შესაძლებლობა აყალიბებს გაწაფული წერის კულტურას
• წერის, როგორც ინსტრუქციის, გამოყენება შესაძლებელია ყველა საგაკვეთილო სივრცეში
• სტუდენტები/მოსწავლეები მხოლოდ და მხოლოდ აკადემიურ დისციპლინებში აზროვნების ვარჯიშითა და წერითი ჩვევების დახვეწით აღწევენ ეფექტურ აკადემიურ კომუნიკაციასა და ინტეგრაციას სხვადასხვა სამეცნიერო დისციპლინებში.

 „წერა სწავლისთვის“ აქტივობები  ირეკლავს სწავლას და მნიშვნელოვნად ავითარებს მეტაკოგნიტურ უნარებს. წერითი აქტივობების ეფექტური გამოყენების გასაღებს ვფლობთ მაშინ, როდესაც აქტოვობას სასწავლო სიტუაციას  მართებულად მოვარგებთ. მნიშვნელოვანია წერითი სტრატეგიის შერჩევისას შემდეგი კითხვების დასმა:

• რამდენად კარგად უკავშირდება ამოცანა/პრობლემა იმ ცოდნას ან მიზნებს, რომელსაც ვფლობთ ან რომლის მიღწევასაც ვცდილობთ?
• „რამდენად ერგება ეს სტრატეგია ჩემი სტუდენტების/მოსწავლეების შესაძლებლობებსა და საჭიროებებს?
• „სრულყოფს თუ არა ეს სტრატეგია იმ გზას, რომლის ბოლოს შეფასება გარდაუვალია.

„დაგეგმილი წერა“ ყველა კლასსა თუ კურსზე ეხმარება სტუდენტებს/მოწაფეებს, რათა შეინარჩუნონ და დახვეწონ თავიანთი  წერითი უნარები. ისინი ხდებიან უკეთესი მკითხველები, მოაზროვნენი და მკვლევრები ამა თუ იმ დისციპლინებში, რომლებშიც ამუშავებენ/სრულყოფენ იდეებს და ეს ხდება სწორედ წერის გზით.   დაგეგმილი წერა ასევე ეხმარება სტუდენტებს, მოამზადონ ყოველდღიური საკომუნიკაციო ამოცანები, რომლებსაც ისინი მომავალი მუშაობისას გამოიყენებენ.

თანაბრად მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებს/სტუდენტებს ვასწავლოთ, თუ როგორ გამოიყენება წერა ამა თუ იმ დისციპლინის ფარგლებში; ასევე რა პრაქტიკულ დანიშნულებასა და ღირებულებას იძენს წერის ჩვევები  მრავალი სხვადასხვა სახის წერილობითი დავალების შესრულებისას, რატომ დავავალეთ წერა მათ კლასებში. სტუდენტები/მოსწავლეები გაიფართოვებენ თვალსაწიერს, ნათლად წარმოაჩენენ საკუთარ აზრებს. ეს კი ჩვვენს საკლასო ოთახებში შექმნის მზაობას თავისუფალი აზროვნებისა და ურთიერთობითი გამოწვევებისათვის.

[1] სასწავლო მეთოდური რესურსების კრებული, კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე, თბ., 2015, გვ. 292.

[2] https://mastsavlebeli.ge/?p=2369 ამავე ნაშრომში შეიძლება ნახოთ სტრატეგია „იდეა–დეტალები”.

საზოგადოებას ქმნიან განათლებული, მოაზროვნე, მოტივირებული, სიახლისადმი გახსნილი პიროვნებები. სწორედ ამგვარი პიროვნებების ჩამოყალიბებას, განვითარებასა და საზოგადოების ღირსეულ წევრებად ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს მასწავლებელი.

თითოეული გაკვეთილი წარმოადგენს აღნიშნული შედეგისათვის განკუთვნილ 45 წუთს, მასწავლებლის მიერ დაგეგმილსა და თითოეულ მოსწავლეზე მორგებულს, შესაბამისი აქტივობებით ჩართულს.

ერთ-ერთი მიმართულება, რომელზეც სასწავლო პროცესში ყურადღება უნდა გამახვილდეს, შემოქმედებითი აზროვნების უნარის განვითარებაა, გაკვეთილი კი ამ უნარის განვითარების ხელშეწყობის საშუალებაა.

შემოქმედებითი აზროვნება „რთული სააზროვნო უნარ-ჩვევაა. იგი ახალი გზით კეთებას ან დანახვას გულისხმობს. შემოქმედებითი აზროვნება ხასიათდება იდეების მრავალრიცხოვნებით, მრავალფეროვნებით (მოქნილობა, საკითხის სხვადასხვა კუთხით დანახვა), მათი სიახლით (ორიგინალობით) და გარდაქმნის უნარით (ძველი იდეების საფუძველზე ახლის შექმნა).

შემოქმედებითი აზროვნების კვლევისას ითვალისწინებენ არა მხოლოდ აზროვნების პროცესს და პროდუქტს, არამედ თავად პიროვნებას, რადგან სწორედ ის ახორციელებს შემოქმედებით აქტს და ქმნის ახალს. ამგვარად, შემოქმედებითობა შემდეგნაირად განისაზღვრება: შემოქმედებითია აზროვნების ისეთი ფორმა, რომელიც მიმართულია ახლის ძიებისკენ, შექმნისკენ და ხორციელდება შინაგანი სტიმულა­ციის საფუძველზე.

შემოქმედებითი აზროვნებისას ადამიანი აზროვნებას ერთი კონკრეტულ საკითხით იწყებს, მაგრამ კვლევა-ძიების პროცესში სხვადასხვა მიმართულებით ვითარდება, რის შედეგადაც წარმოიშობა მრავალფეროვანი, ფართო, საინტერესო არჩევანი. ეს არის რაიმეს ახალი გზით კეთება ან დანახვა, რომელიც ხასიათდება იდეების სიმრავლით, მრავალფეროვნებით, სიახლითა და გარდაქმნის უნარით.

რაც შეეხება საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვას, მნიშვნელოვანია, პედაგოგს გააზრებული ჰქონდეს და ითვალისწინებდეს, თუ რა ფაზებს გადის მოსწავლის ცნობიერება შემეცნების პროცესში, ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინება ხელს შეუწყობს საინტერესო საგაკვეთილო პროცესის წარმართვას.

ახლა კი უშუალოდ წარმოგიდგენთ შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებისათვის  ერთ საინტერესო და შედეგზე ორიენტირებულ აქტივობას სახელწოდებით „დისნეის აზროვნების სამი სკამი“. მეთოდის კონცეპტუალური აღწერა შემდეგია:

  „აზროვნების სამი სკამი“ წარმოადგენს როლურ თამაშს, რომლის წარმართვა შესაძლებელია როგორც ინდივიდუალურად, ასევე ჯგუფურად. მეთოდს არ სჭირდება ინვეტარის მრავალფეროვნება. საკმარისია სამი სკამი. შეგვიძლია, მეტი ეფექტისათვის განსხვავებული აზროვნების ტიპის შესაბამისი, ე.წ. აზროვნების სკამები წარმოვადგინოთ.

თითოეულ როლს გააჩნია მისთვის დამახასიათებელი ნიშნები:

მეოცნების სკამი: მეოცნების სკამზე ვავითარებთ ჩვენს ფანტაზიას, გვეძლევა ყველაფრის უფლება, გარდა ერთისა – პრობლემაზე სერიოზული ფიქრის;

რეალისტის სკამი: ვფიქრობთ იდეების განხორციელებაზე, ვართ პრაგმატული, შედეგზე ორიენტირებული, ვირჩევთ მიზანმიმართულ გზას;

კრიტიკოსის სკამი: ყურადღებას ვამახვილებთ იდეის განხორციელებაზე, ვაფასებთ არჩეულ გზას. რამდენად არის ის ორიენტირებული პრობლემის გადაჭრაზე. „კრიტიკოსი“ არ უნდა იყოს იდეისადმი ნეგატიურად განწყობილი. მან ამ იდეაში პრობლემები უნდა იპოვოს, მაგრამ უნდა სჯეროდეს იდეის“.

მეთოდის მსვლელობაში გასარკვევად, გაგაცნობთ მოცემული სტრატეგიის გამოყენებით  განხორციელებულ პროექტს.

   მეთოდის „აზროვნების სამი სკამის“ გამოყენება  ნებისმიერი საგნის მასწავლებელს შეუძლია. მას შეუძლია  წამოჭრას პრობლემა და თავად მოსწავლეები ჩართოს მისი გადაწყვეტის გზების ძიებაში. როგორც მეთოდის აღწერიდან გამოჩნდა, ის ავითარებს შემოქმედებითი აზროვნებისათვის საჭირო და მნიშვნელოვან ასპექტებს. უპირველესად მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა მოსწავლეებს აუხსნას მეთოდი, არსი, შეუქმნას მათ შესაბამისი გარემო, განწყობა. გასათვალისწინებელია ჯგუფური მუშაობისათვის საჭირო უნარების ფლობა, პრეზენტაციის უნარ-ჩვევებზე ყურადღების გამახვილება.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა 2011-2016;
2. ინტერაქტიური მეთოდები პრაქტიკაში; ავტორები: სოფიკო ლობჟანიძე, მაია ფირჩხაძე, ნინო ჭიაბრიშვილი, რუსუდან თედორაძე, მაია ჯალიაშვილი;
3. როგორ განვავითაროთ მოსწავლეებში შემოქმედებითი აზროვნება. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.
4. https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=16862
5. https://edu.aris.ge/news/SemoqmedebiTi-azrovnebis-mniSvneloba-da-misi-ganviTareba.html

სრულიად ბუნებრივია, რომ ხანდახან ოჯახისგან ვიღლებით და მისგან დასვენება გვინდა. გარემოს ნებისმიერი შეცვლა ყოველთვის კარგად მოქმედებს ჩვენზე და სიამოვნებით ველოდებით ყოველ მომდევნო  შვებულებას, მაგრამ დასასვენებელი დროის გეგმების დაწყობისას აუცილებლად ვეჯახებით შეკითხვას: „ბავშვებთან ერთად თუ მათ გარეშე?’’. თუ ბავშვებთან ერთად დასვენებას ვარჩევთ, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ ზოგიერთი მოსაზრება.

უეჭველია, რომ  ყველაზე მოყვარული მშობლებიც კი იღლებიან ოჯახზე ყოველდღიური ზრუნვისა და შვილების აღზრდისგან. თუნდაც მშობლები ასე არ თვლიდნენ, არის ზოგიერთი საქმიანობა, რომლებიც მხოლოდ უფროსების გასაკეთებელია, ბავშვების გარეშე. განსაკუთრებით დედის, რომელსაც უფრო მეტი დროის გატარება უხდება შვილებთან, ვიდრე მამას. ბევრი ქალი უბრალოდ ოცნებობს ცოტა ხანი მაინც გაატაროს თანატოლთა საზოგადოებაში, მას შემდეგ, რაც იძულებულია დიდხანს იყოს ბავშვებთან, მაგალითად, ბავშვის დიდი ხნით ავადმყოფობის დროს ან სხვა მიზეზით. ასეთ შემთხვევაში შვებულება არა მხოლოდ აკმაყოფილებს მის სურვილს, მოიპოვოს მცირე ხნით თავისუფლება, არამედ საშუალებას აძლევს ორივე მშობელს, სრულფასოვან მეუღლეებად იგრძნონ თავი. ბავშვები ხომ იმდენად ავსებენ ოჯახურ ცხოვრებას, რომ მეუღლეებს თითქმის არ რჩებათ დრო სხვა როლის შესრულებისთვის, გარდა მშობლის მოვალეობისა.

ბავშვების გარეშე დასვენებას სასურველია ორ კვირაზე მეტი არ დავუთმოთ. უფრო ხანგრძლივად დატოვებამ შეიძლება ბავშვში მიტოვების შიში გამოიწვიოს. ასეთი გრძნობა გაცილებით ნაკლები დროით მშობლების არყოფნისასაც შეიძლება გაუჩნდეს ბავშვს, მაგრამ ასეთ შემთხვევაში უნდა გამოვტყდეთ, რომ ბავშვი მეტისმეტადაა მშობლებზე დამოკიდებული. თუ ბავშვები არასდროს დარჩენილან უჩვენოდ, არ უნდა გვქონდეს იმედი, რომ შვებულების დროს ჩვენთან დაშორებას დათანხმდებიან. ამას გარდა, ნუ ჩავთვლით ჩვენს სკოლამდელი ასაკის შვილებს უკვე იმდენად დიდებად და დამოუკიდებლებად, რომ ორ კვირაზე მეტხანს ჩვენი არყოფნა ვერ შეამჩნიონ. რა თქმა უნდა, არის გამონაკლისი და ზოგიერთი ბავშვი ამ ასაკშიც მიემგზავრება ხოლმე საზაფხულო ბანაკში, მაგრამ ასეთ შემთხვევებშიც საჭიროა დავიცვათ ოქროს შუალედი.

უნდა ითქვას, რომ ბავშვების გარეშე შვებულება მხოლოდ ისეთ შემთხვევებშია შესაძლებელი, თუ თქვენ შეგიძლიათ ის საიმედო ხელში დატოვოთ. უმნიშვნელოვანესია ბავშვები ნელ-ნელა მოამზადოთ იმ აზრისთვის, რომ ცოტა ხნით დაშორდებით. ასევე მნიშვნელოვანია გამგზავრების შემდეგ დროდადრო სატელეფონო კონტაქტი. ზოგიერთი მშობელი შვებულებიდან საჩუქრებით ბრუნდება, ზოგი ხელცარიელი.თვლის, რომ მათი დაბრუნება თავისთავად სასიხარულო მოვლენაა ბავშვისთვის. ასეთი მშობლები, ჩვეულებრივ, ცდილობენ, რომ გამგზავრება არ გადააქციონ სევდიან განშორებად. როგორ მივაღწიოთ ამას? გამგზავრების წინ დაიწყეთ განძის ძებნის თამაში. წინასწარ მალავთ საჩუქრებს და იწყება თამაში ყველა წესის დაცვით. ბავშვებს ანდობენ თამაშის დამთავრებას, თვითონ კი განერიდებიან. ბავშვები, რომლებმაც ადრევე იციან ახალი გასართობის შესახებ, იმდენად გატაცებულნი არიან, რომ მშობლების გაუჩინარებას ვერც კი ამჩნევენ.

თუ თქვენ დასასვენებლად ბავშვებთან ერთად მიდიხართ, საჭიროა წინასწარ მოიფიქროთ დასვენების პროგრამა და მოემზადოთ ამისთვის. რაც უფრო მეტი იციან ბავშვებმა ახალი გარემოს შესახებ, მით უფრო ადვილად ეგუებიან მას. ჩვენზე ხშირად უარყოფითად მოქმედებს სხვადასხვა გაუთვალისწინებელი გარემოება. ეს ძნელია ბავშვისთვისაც, რომელსაც ჩვენზე ნაკლები გამოცდილება და სიტუაციის ცვლილებისადმი შემგუებლობა აქვთ. კარგი იქნება, თუ ვიქონიებთ რამდენიმე სათამაშოს, რადგან  ბავშვები არ დასხდებიან მიწაზე და არ დატკბებიან ბუნებით. ჩვენ ხშირად წარმოვიდგენთ შვებულებას, როგორც არაფრის კეთების დროს, მაგრამ ბავშვები როგორც ყოველთვის აქტიური რჩებიან და ზოგჯერ უფრო მეტად საქმიანები. ჩვენ სრულიად გვაწყობს, რომელიღაც უდაბური პლაჟი ან მთებში სახლი, მაგრამ ბავშვები ამას თანატოლებთან ურთიერთობას ამჯობინებენ.

რა თქმა უნდა, როცა ოჯახი შვებულებაში მიემგზავრება, შეიძლება მრავალი გასართობი მოიძებნოს ბავშვების მონაწილეობითაც, მაგრამ ეს დრო მხოლოდ მაშინ მოუტანს ყველას სიამოვნებას და სიხარულს, როცა ყველაფერს ერთად გააკეთებთ. როგორც მეუღლეები ბავშვების გარეშე დასვენებისას თავიდან იძენენ ერთმანეთს, ასევე ბავშვებთან ერთად მშობლებს ერთობლივი გასართობების წყალობით შეუძლიათ შვილებთან ურთიერთობა გაამყარონ. შვებულების დროს გადაღებული ფოტოები კი წლების შემდეგ მოგვაგონებენ ერთობლივად გატარებულ ბედნიერ დღეებს.

დასასრულ, დასვენების ბოლო ორი დღე უმჯობესია სახლში გავატაროთ, რათა მაშინვე არ დავუბრუნდეთ ყოველდღიურ მომქანცველ რიტმს. არ უნდა დავუშვათ, რომ დასვენების დროს მიღებული სასიამოვნო ცვლილებების გამო ჩვენი სახლი დაბრუნების შემდეგ ნაკლებ სასურველად მოგვეჩვენოს. პირიქით, უნდა ვეცადოთ, რომ ბავშვებს ჩამოვუყალიბოთ რწმენა: რამდენი მშვენიერი და შესანიშნავი ადგილიც არ უნდა იყოს დედამიწაზე, მშობლიურ სახლზე უკეთესი არაფერია.

   გარდნერის თეორიის მიხედვით, ადამიანის ინტელექტი და გონიერება ერთი და იგივე უნარი არ არის და ერთი საზომით ვერ გაიზომება. ადამიანები განსხვავდებიან ერთმანეთსაგან სწავლის სტილით, უნარებითა და მიდრეკილებებით. იმ რვა უნარიდან, რომელსაც გარდნერი გამოყოფს, ადამიანები შეიძლება ზოგიერთში გამოირჩეოდნენ და სხვა უნარებს კი ვერ ამჟღავნებდნენ. მის მიხედვით, ყოველი ადამიანი განსაზღვრულ სფეროშია ძლიერი, რისი გათვალისწინებაც სწავლების პროცესში აუცილებელია.

სასწავლო პროცესზე დაკვირვებამ და არსებულმა გამოცდილებამ განსაზღვრა ჩემი და ჩემი კოლეგის, ბიოლოგიის მასწავლებლის, მარინე ბერიანიძის საკვლევი თემა.

ჩვენი საკვლევი თემის მიზანი მდგომარეობდა შემდეგში, როგორ უნდა მოხდეს მრავალმხრივი ინტელექტის თეორიის გათვალისწინება სასწავლო პროცესში.

სამიზნე ჯგუფად არჩეულ კლასში მოზარდების უმრავლესობა სასწავლო პროცესის მიმართ მეტად აქტიური და მიზანდასახულია. მოსწავლეთა მცირე ნაწილი კი – პასიური, რაც მათ მიერ სასწავლო მიზნების მიღწევაზეც აისახება.

გარდნერის მრავალმხრივი ინტელექტის თეორიაზე დაფუძნებული კვლევა დაგვეხმარა გამოგვეკვეთა პრიორიტეტები, რათა მომავალში გაკვეთილები მოსწავლეზე მორგებული საჭიროებების გათვალისწინებით დაგვეგეგმა.

პედაგოგიური კვლევის პროცესის სრულყოფილად წარმართვის მიზნით, ვაწარმოეთ კვლევის დღიური, რომელშიც შევიტანეთ სტრუქტუირებული და არასტრუქტუირებული დაკვირვების შედეგები, საკუთარი იდეები, გეგმები, ინტერვიუები და მონაცემთა ანალიზის შედეგები. კვლევის პროცესში დროდადრო ვუბრუნდებოდით საკუთარ ჩანაწერებს ხელახლა გააზრების მიზნით. კვლევის დღიურის წარმოება დაგვეხმარა, სწორად გვევლო ღირებული იდეების განსახორციელებელ გზაზე.

კვლევაზე მუშაობის დაწყების პირველ ეტაპზე მოვხადინეთ მოცემული თემის ირგვლივ არსებული  ლიტერატურის შესწავლა და ანალიზი.

   გამოვკვეთეთ  რამდენიმე მნიშვნელოვანი ასპექტი

– მასწავლებელმა უნდა შეაფასოს მოსწავლეთა სწავლის სტილი და სწავლების მეთოდები მაქსიმალურად მოარგოს მათ ინდივიდუალურ უნარებს. აუცილებელია, სწავლებისა და სწავლის მრავალფეროვანი სტრატეგიების ფლობა და გამოყენება.

–  მასწავლებელმა ისეთ აქტივობებს უნდა მიმართოს, რომლებიც ბავშვის უნარებს არა ერთი, არამედ სხვადასხვა მიმართულებით განავითარებს.

– ასევე მნიშვნელოვანია, გავითვალისწინოთ, რომ  რთულია თითოეული მოსწავლის ინტელექტის თავისებურების დადგენა და ამ შესაძებლობების ფორმალური თუ არაფორმალური განათლების მეთოდებში გამოყენება და დაგეგმვა.

შევარჩიეთ კვლევაზე მუშაობის რამდენიმე გზა, როგორ განგვესაზღვრა  მოსწავლეთა  მიდრეკილებები და ინტერესები:

– კლასის დამრიგებლის დახმარებით;

– სხვა საგნის მასწავლებლებთან აქტიური კომუნიკაციით;

– მოსწავლეთა შესახებ არსებული დოკუმენტაციის შესწავლით;

– მშობლებთან თანამშრომლობით;

– ანკეტირების კითხვარის გამოყენებით;

– ბავშვებთან ინტენსიური კომუნიკაციით;

– გაკვეთილების დაგეგმვა გარდნერის მრავალმხრივი ინტელექტის ცხრილის გამოყენებით.

აღსანიშნავია, რომ რაოდენობრივი  და თვისობრივი  მეთოდების ერთობლივი გამოყენება უზრუნველყოფს  კვლევის სანდოობასა და მაღალ ხარისხს.

პირველ ეტაპზე გამოვიყენეთ რაოდენობრივი კვლევის მეთოდი, წინასწარ შემუშავებული კითხვარის მიხედვით მოსწავლეებმა შეავსეს შესაბამისი ანკეტები. შემდეგ მოვახდინეთ ამ მასალის დამუშავება კოდირების ცხრილით, სვეტოვანი და წრიული დიაგრამებით.

მონაცემები განვიხილეთ, როგორც თითოეული მოსწავლისთვის ინდივიდუალურად, ასევე გავაკეთეთ მთელი კლასისთვის.

შევარჩიეთ ანკეტირების კითხვარი, კერძოდ:

1 – არასოდეს;  2 – იშვიათად;  3 – ხშირად; 4 – ყოველთვის.

აღმოჩნდა, რომ ჩვენ მიერ არჩეულ სამიზნე მოზარდებში საკმაოდ კარგად არის განვითარებული ინტელექტის ყველა ტიპი, მაგრამ განსხვავება მათ შორის მაინც გამოიკვეთა.

ანკეტირების შედეგებმა აჩვენა, რომ ყველაზე მეტად მოსწავლეებს განვითარებული აქვთ ინტერპერსონალური, კინესთეტიკური და ინტრაპერსონალური ინტელექტი, რაც უდავოდ არის წლების მანძილზე სკოლის მასწავლებლების სწავლების პროცესისადმი სწორი მიდგომის  შედეგი.

ანკეტირებამ ასევე აჩვენა, რომ სამიზნე ჯგუფის მოზარდებს შედარებით ნაკლებად აქვთ განვითარებული ენობრივ-ლინგვისტური და ნატურალისტური ინტელექტი. კერძოდ, შედარებით უჭირთ ენობრივი ინფორმაცია, წერითი და ზეპირი მეტყველება, ინფორმაციის შენახვა, ინტერპრეტაცია და ახსნა ენობრივი საშუალებებით; ასევე ნაკლებად აქვთ ბუნების აღქმის, მცენარეებისა და ცხოველების, ბუნებრივი სამყაროში განსხვავებების შეცნობის უნარი.

    თვისობრივი კვლევა  ანკეტირების შედეგების გათვალისწინებით დავიწყეთ.

– გამოვიყენეთ   აღწერითი და ფოკუსირებული დაკვირვების მეთოდი.

– საგაკვეთილო პროცესისთვის აქტივობებს მოსწავლეებში სხვადასხვა ინტელექტის  დონის გამოსავლენად ვგეგმავდით.

–   ვერბალური უნარების გამოსავლენად რამდენიმე გაკვეთილი, შესაბამის თემაზე, მარკირებული კითხვის მეთოდით ჩავატარეთ. მასალის წაკითხვის შემდეგ ხდებოდა ტექსტის ანალიზი, მოსწავლეები კომენტარს აკეთებდნენ მოცემულ საკითხსა თუ მოვლენაზე. იმართებოდა დისკუსიები, დებატები, პრეზენტაციები.

ლოგიკური აზროვნების გამოსავლენად რამდენიმე გაკვეთილი, ძირითადად, არითმეტიკული ოპერაციების გამოყენებით ჩავატარეთ. ჩავატარეთ სხვადასხვა გაზომვები და შევაფასეთ მიღებული შედეგები.

სხეულის ზუსტი მოძრაობების კონტროლზე დაკვირვებისთვის  ვიყენებდით როლური თამაშის ელემენტებს, ამ გაკვეთილებზე ვაკვირდებოდით მოტორულ მოქნილობას, წონასწორობის და კოორდინაციის უნარს და საგნების მართვის ხელოვნებას.

მხედველობითი და სივრცითი აღქმის გამოსავლენად გაკვეთილებზე გამოვიყენეთ ვიზუალური მასალა, ავაგეთ გრაფიკები და გავაანალიზეთ გრაფიკულად მიღებული შედეგები.

სხვათა გრძნობების აღქმისა და გაგებისთვის, ხშირად ვგეგმავდით თანამშრომლობით სწავლებას – წყვილებში, ჯგუფებში მუშაობას, კლუბურ სამუშაოებს.

თვითცნობიერების უნარებზე დაკვირვების მიზნით მოსწავლეებს ვაძლევდით დამოუკიდებელ სამუშაოებს, გაკვეთილზე ვიყენებდით ისეთ აქტივობებს, რომლებიც საკუთარ თავში ჩაღრმავების, დამოუკიდებლად ფიქრის საშუალებას იძლეოდა.

ასევე ინტრაპერსონალურ უნარებზე დაკვირვებისთვის გამოვიყენე სასკოლო კონკურსი სახალისო ფიზიკასა და მათემატიკაში – ,,მოაზროვნე”.

პრაქტიკული ინტელექტის გამოსავლენად გაკვეთილებზე გამოვიყენეთ ისეთი აქტივობები, სადაც მოსწავლეები საკუთარი ხელით დამოუკიდებლად ასრულებდნენ პრაქტიკულ დავალებებს.

შევიმუშავეთ დაკვირვების ოქმები, ჩავინიშნეთ შედეგები და მიღებული შედეგები გავაანალიზეთ წინასწარ შედგენილი შეფასების რუბრიკების საშუალებით.  დაკვირვებას ვაწარმოებდით 5 თვის განმავლობაში.

წარმოგიდგენთ შეფასების რუბრიკას

მე და ბიოლოგიის  მასწავლებელმა შევავსეთ კოდირების ცხრილები, ავაგეთ დიაგრამები, როგორც ცალკე საგნების მიხედვით, ასევე საერთო სვეტოვანი დიაგრამა ანკეტირების, ფიზიკისა და ბიოლოგიის გაკვეთილების მონაცემების შედეგებით.

კვლევის შემდეგ ეტაპზე გამოვიყენეთ ინტერვიუს მეთოდი. ინტერვიუს შედეგებმა დაადასტურა ჩემი და ბიოლოგიის მასწავლებლის კვლევის სანდოობა. კლასის დამრიგებელმა, სხვადასხვა საგნის მასწავლებლებმა დაადასტურეს, რომ სამიზნე კლასის მოსწავლეები ყველაზე ნაკლებად ავლენენ ლინგვისტურ-ენობრივ და  ნატურალისტურ ინტელექტს.

მათ ყველაზე კარგად აქვთ განვითარებული ინტერპერსონალური და ინტრაპერსონალური  ინტელექტი. ასევე იმ საგნის პედაგოგებმა, სადაც მოსწავლეებს სჭირდებათ მათემატიკური გარდაქმნები, აღნიშნეს, რომ ზოგადად ასეთი მოქმედებების შესრულება უძნელდებათ. ხოლო მათემატიკის მასწავლებელმა აღნიშნა, რომ მათემატიკის გაკვეთილებზე აქტიურები არიან. ეს ზოგადად განათლების სპეციალისტების მიერ აღიარებული ფაქტია, რომ მოსწავლეებს უჭირთ ერთ კონტექსტში ნასწავლის მეორეში გადატანა, ანუ ცოდნის ტრანსფერი. ამ მიმართულებითაც ბევრი სამუშაოა ჩასატარებელი.

კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ საკვლევი კლასის მოსწავლეებს საკმაოდ კარგად აქვთ განვითარებული ინტელექტის ყველა სახე, თუმცა არის მათ შორის განსხვავება. ასევე განსხვავებულია ინდივიდუალური შესაძლებლობები.  რა თქმა უნდა, ჩვენ მომავალში უნდა გავითვალისწინოთ, როგორც თითოეული მოსწავლის მიდრეკილებები, ასევე საერთო სურათი, რათა მოცემულ  კლასში დაგეგმილი გაკვეთილები იყოს უფრო მეტი შედეგის მომტანი.

ჩვენმა დაკვირვებამ აჩვენა, რომ მოსწავლეებს საკმაოდ კარგად აქვთ განვითარებული ინტრა– და ინტერპერსონალური ინტელექტი.

მოსწავლეებს უფრო მეტად უჭირთ ლოგიკური აზროვნება და წაკითხულის შინაარსის თავისი სიტყვებით გადმოცემა. ასევე უმეტესობას ნაკლებად აქვს განვითარებული ნატურალისტური ინტელექტი. ამ შედეგმა ჩემი გაოცება გამოიწვია, რადგან მოსწავლეები ცხოვრობენ პერიფერიაში და მეტი სიახლოვე აქვთ ბუნებასთან.

ჩარევის, ინტერვენციის განხორციელების მიზნით, მე და ბიოლოგიის მასწავლებელმა  გაკვეთილები დავგეგმეთ ისეთი აქტივობებით, რომლებიც ხელს შეუწყობს შესაბამისი ინტელექტის განვითარებას (რა თქმა უნდა, შესაბამისი მასალის გათვალისწინებით).

გამოვიყენეთ მარკირებული კითხვის მეთოდი, ასევე მოსმენილის გააზრება და საკუთარი სიტყვებით გადმოცემა. მოცემულ აქტივობებს ვიყენებდით მრავალფეროვანი სამუშაოს შესასრულებლად: ზეპირი თუ წერილობითი პრეზენტაციების მომზადებისას, გარემოზე დაკვირვებისა და პრაქტიკული სამუშაოებისას, ინდივიდუალურ და ჯგუფური მუშაობების მონაცვლეობით.

ბიოლოგიის მასწავლებელმა დაგეგმა, გააკეთოს ,,ცოცხალი კუთხე”, სადაც სადაც მოსწავლეები ერთობლივად შეარჩევენ მცენარეებს და ცოცხალი არსებების მაკეტებს; ასევე, მოსწავლეები ჩართო ,,ეკო-კლუბის” მუშაობაში, რომელიც სკოლაში დიდი ხანია ფუნქციონირებს.

ასევე მრავალი ინტელექტის განვითარებას უწყობს ხელს სახალისო კონკურსი ფიზიკასა და მათემატიკაში –  ,,მოაზროვნე”,  ამ კონკურსის ფარგლებში მოსწავლეები დამოუკიდებლად  სცემენ პასუხს ღიადაბოლოებიან კითხვებს, რაც ხელს უწყობს ლინგვისტური, ლოგიკური  და ინტრაპერსონალური ინტელექტის განვითარებას.

მოსწავლეებს უფრო მეტად ვაძლევთ ისეთ დავალებებს, როდესაც უნდა ააგონ გრაფიკები, ფიგურები და დახატონ საგაკვეთილო მასალასთან დაკავშირებული ნახატები, რაც ხელს შეუწყობს სივრცული ინტელექტის განვითარებას.

ჩვენი  ქმედებების/ინტერვენციის შედეგებმა ცხადყო მოსწავლეთა შესაძლებლობების  ზრდა, ისინი საკმაოდ აქტიურობენ სხვადასხვა აქტივობების განხორციელებების დროს.  ეს პროცესი ძალიან შრომატევადია, ამიტომ  ამ მიმართულებით მუშაობას და შესაბამისად კვლევასაც მომავალშიც გავაგრძელებთ.

გარდნერის თეორიის განხორციელება საჭიროებს რესურსების სიმრავლეს, მოძიებას, დამზადებას და შეძენას. ამ მიმართულებითაც გვაქვს დაგეგმილი მუშაობა, მაგრამ ესეც დროსთან და ფინანსებთანაა დაკავშირებული.

ასევე გარდნერის თეორიის პრაქტიკაში არსებობს არასწორად გამოყენების რისკი – ძალიან რთულია ყველა მოსწავლის უნარების გათვალისწინება, მაგრამ სწორედ ამიტომ გავაკეთეთ კოდირების ცხრილი და დიაგრამები, როგორც თითოეული მოსწავლისთვის ცალკე, ასევე მთელი კლასისთვის.

კვლევაზე მუშაობით გამოიკვეთა კლასის შესაძლებლობები და მოთხოვნილებები.  გვაქვს მონახაზი, რა მიმართულებით უნდა ვიმუშაოთ და რომელი აქტივობები გამოვიყენოთ.   მომავალში კიდევ გავაგრძელებთ მუშაობას და კვლევას, რადგან ჩვენმა შრომის შედეგი კიდევ უფრო გაუმჯობესდეს.

გამოყენებული ლიტერატურა

ა) ,,თანამედროვე მიდგომები სწავლებასა და შეფასებაში”

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი.

2016 წელი;

ბ) ,,მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია”;

თამარ ჭანტურია  2012 წელი;

გ) http://mastsavlebeli.ge

,,გარდნერის მრავალმხრივი ინტელექტის თეორია” –

24 იანვარი, 2014 მარინე ჯაფარიძე.

პროგრამა ,,ასწავლე საქართველოსთვის”

კონსულტანტ-მასწავლებელი  ნესტან მიქაძე

სსიპ წალკის მუნიციპალიტეტი  წალკის პირველი საჯარო სკოლა

თანამედროვე ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება აქტუალობას იძენს განათლების ყველა საფეხურზე, მათ შორის ადრეულ განათლებაში. დღეს ბავშვები გარემოცულნი არიან ციფრული ტექნოლოგიებით და, შესაბამისად, ციფრული „გარემო“ მათთვის ბუნებრივი და ბევრად უფრო გასაგებია, ვიდრე ბევრი ჩვენგანისთვის. საბავშვო ბაღში სიარულის დაწყების მომენტისთვის ბავშვებს უკვე აქვთ მრავალფეროვანი ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენების გამოცდილება. ამ კონტექსტში ადრეულ განათლებაში მხოლოდ ტრადიციული რესურსების გამოყენება და ტექნოლოგიების, როგორც სწავლისა და თამაშის მედიუმის უგულებელყოფა, შესაძლოა დღეს უკვე ვეღარ პასუხობდეს ბავშვების საჭიროებებსა და ინტერესებს.

ადრეული განათლების თანამედროვე მკვლევრების მოსაზრებით, ციფრული ტექნოლოგიები ბავშვებს სთავაზობს ცოდნის კონსტრუირებისა და უნარების ჩამოყალიბების მრავალფეროვან საშუალებასა და მოდალობას. სმარტფონი, კომპიუტერი, ტაბლეტები, მარტივად პროგრამირებადი სათამაშო რობოტები – რეალობის შესწავლისა და რეპრეზენტაციის ისეთ შესაძლებლობებს იძლევა, რომლებიც მათ გარეშე წარმოუდგენელი ან ძალიან რთული იქნებოდა.

საქართველოს სკოლამდელი დაწესებულებებისთვის სავალდებულო „ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების სახელმწიფო სტანდარტი“ ტექნოლოგიების საკითხს ითვალისწინებს ზოგადად, თუმცა ციფრული ტექნოლოგიების საგანმანათლებლო პროცესში გამოყენებასთან დაკავშირებით სტანდარტი კონკრეტულ მიმართულებებს და/ან განმარტებებს არ გვთავაზობს.

რა ადგილი შეიძლება ეჭიროს ტექნოლოგიებს ადრეულ ასაკში თამაშსა და ან/სწავლაში? პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ თამაშსა და სწავლას შორის კავშირი მრავალი ათწლეულია მეცნიერთა მსჯელობის საგანს წარმოადგენს. თამაშის გამოჩენილი თეორეტიკოსის ბრაიან სათონ-სმითის აზრით, მე-20 საუკუნის განვითარების ფსიქოლოგიის ლიტერატურა გადაჭარბებულ ყურადღებას უთმობს ადრეულ ასაკში თამაშს, როგორც განვითარებისა და უნარ-ჩვევების დაუფლების საფუძველს. სათონ-სმიტი სკეპტიკურად უყურებს თამაშის განხილვას მხოლოდ განვითარების პერსპექტივიდან და მიუხედევად იმისა, რომ ამ პერსპექტივას არ უარყოფს, მიაჩნია, რომ საკმარისი მტკიცებულებები არ არსებობს. მიუხედავად ამ  სკეპტიციზმისა, ადრეული განათლების სპეციალისტების მიერ თამაში და სწავლა ადრეულ ასაკში განუყოფელ და მჭიდროდ ურთიერთდამოკიდებულ პროცესად არის მიჩნეული. სკეპტიკოსებისთვის თამაშის პოტენციალი სწავლისთვის რეალიზდება მასწავლებლების/მშობლების მხრიდან მიმართული ძალისხმევის გზით – თამაშზე დაკვირვებით, მისი გამდიდრებით, წახალისებით, გამრავალფეროვნებით, გარკვეული მიმართულების მიცემით და ა.შ. ადრეული განათლების მკვლევარი ნიკოლა იელანდი ასეთ პროცესს თამაშ-თამაშით კვლევას („playful explorations“) უწოდებს. იელანდის აზრით, თამაშ-თამაშით კვლევის დროს მასწავლებლის მხრიდან სკაფოლდინგი ბავშვის ინიციატივას სწავლის შესაძლებლობად აქცევს, ისე, რომ ბავშვისთვის საინტერესო ფორმა და პროცესი შენარჩუნებულია. იელანდი ამტკიცებს, რომ ახალი ტექნოლოგიები მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია თამაშით კვლევის წახალისებისთვის. ახალი ტექნოლოგიები მულტიმოდალური, მულტიწიგნიერების გამოცდილების მიღების საშუალებას გვაძლევს, აგრეთვე მრავალფეროვანი გზით თვითგამოხატვის საშუალებებს გვთავაზობს. ადრეული განვითარებისა და განათლების მკვლევარი მარლინ ფლიერის კვლევა ოჯახურ გარემოში ტექნოლოგიების გამოყენების შესახებ, საინტერესო პერსპექტივებს გვთავაზობს თამაშისა და ტექნოლოგიების ურთიერთმიმართებაზე. ფლიერის მოსაზრებით, ტექნოლოგიურ პროგრესთან ერთად ძლიერდება ფანტაზია და თამაში (მაგალითად, მზარეულობანას თამაში, ნაცვლად რეალური სადილის მომზადებაში დახმარებისა). ფლიერის კვლევა ცხადყოფს, რომ ადრეული ასაკის ბავშვები თანამედროვე ტექნოლოგიებს სხვადასხვა მიზნით იყენებენ: უფროსების დასახმარებლად, გასართობად, თამაშისთვის.

დღეს ბავშვები ტექნოლოგიური სამყაროს აბორიგენები არიან. ხშირად, უფროსებისთვის გასაკვირად, ისინი ძალიან მარტივად, სწრაფად და ზედმეტი ძალისხმევის გარეშე ეუფლებიან სხვადასხვა ტიპის ტექნოლოგიების გამოყენებას. ხშირად ბავშვები თავისუფლად სარგებლობენ ციფრული ტექნოლოგიებით წერა-კითხვის სწავლამდეც. მეტიც, ხანდახან სწორედ ამ ტექნოლოგიების საშუალებით უვითარდებათ წიგნიერების უნარ-ჩვევები. ამდენად, ტექნოლოგიები ის სფეროა, სადაც ადრეული ასაკიდანვე ბავშვებს აქვთ შესაძლებლობა საკუთარი კომპეტენტურობისა და შემოქმედებითობის დემონსტრირების. ამავდროულად, ბევრი პროფესიონალი შიშობს, რომ ტექნოლოგიების, განსაკუთრებით კი ეკრანის მქონე ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება შესაძლოა, საზიანო იყოს ბავშვების ადრეული განვითარებისთვის. იმისათვის, რომ ტექნოლოგიები ბავშვის განვითარებას უწყობდეს ხელს და არა პირიქით, მნიშვნელოვანია ორი პრინციპის გათვალისწინება: ციფრული ტექნოლოგიებისთვის განკუთვნილი დროის შეზღუდვა და გამოყოფილი დროის გამოყენება ბავშვებისთვის ღირებული და საინტერესო გამოცდილების მიღებისთვის, რაშიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მასწავლებლები და მშობლები. შესაბამისად, სკოლამდელ დაწესებულებაში ტექნოლოგიების გამოყენება გარკვეულ ზეგავლენას მოახდენს საგანმანათლებლო პროცესის ფორმაზე, მათ შორის ბავშვებსა და პედაგოგს შორის ინტერაქციაზე: ერთი მხრივ, ეს იქნება ტექნოლოგიების გამოყენების პროცესში მასწავლებლის მხრიდან ბავშვების დამატებითი კონტროლი (დროის მონაკვეთი, შინაარსის შესაბამისობა), მეორე მხრივ კი – მასწავლებლების მიზანმიმართული ძალისხმევა, ასწავლოს ბავშვებს სხვადასხვა ტექნოლოგიის გამოყენება, აქციოს ეს პროცესი სასწავლო და განმავითარებელ გამოცდილებად.

ამერიკის პედიატრთა ასოციაციის ბოლო რეკომენდაციების მიხედვით, ეკრანული ტექნოლოგიების გამოყენება შესაძლებელია 18 თვიდან, თუმცა ხარისხიანი რესურსის/პროგრამების შერჩევა სიფრთხილით უნდა მოხდეს, ხოლო მათი ყურება/გამოყენება უფროსის დახმარებით, რათა ბავშვებმა შეძლონ ინფორმაციის გადამუშავება და გააზრება. ასოციაციის რეკომენდაციით, 2-დან 6 წლამდე ბავშვებისთვის ხარისხიანი ეკრანული მედიის გამოყენება დღის განმავლობაში არ უნდა აღემატებოდეს 1 საათს. ადრეულ განათლებაში ტექნოლოგიების გამოყენების საუკეთესო მაგალითებს რეჯიო ემილიას მიდგომა გვთავაზობს. ის იტალიის ქალაქ რეჯიო ემილიაში მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში ჩამოყალიბებული პედაგოგიური მიდგომაა, რომელიც დღეს მსოფლიოში ადრეული პედაგოგიკის ერთ-ერთ გამორჩეულ და წარმატებულ მოდელად არის მიჩნეული. რეჯიო ემილიას მიდგომა დიდი ხანია გასცდა იტალიის საზღვრებს და დღეს მრავალ ქვეყანაში გვხვდება ამ მიდგომის პრინციპებით მომუშავე საბავშვო ბაღები. რეჯიოს ბაღებისთვის დამახასიათებელი ძირითადი ელემენტებია:

• კომპეტენტური ბავშვი, რომელსაც სწავლისა და თვითგამოხატვის მრავალი „ენა“ აქვს; შესაბამისად მიდგომა აგებულია ბავშვების ინტერესების მიყოლაზე, ბავშვების მიერ მოვლენებისა და საგნების სიღრმისეულ კვლევაზე (გრძელვადიანი პროექტები), შემოქმედებითობაზე.
• ესთეტიკა, როგორც საგანმანათლებლო პროცესის და გარემოს მნიშვნელოვანი მხარე.
• გარემო, როგორც მასწავლებელი.
• დოკუმენტირება, როგორც გამოცდილების „შენახვის“ და ხელახალი გაანალიზების საშუალება.
• თემი და საზიარო კულტურა, როგორც ცოდნის შეძენის და განვითარების საყრდენი.

ერთი შეხედვით ეს პრინციპები თითქოს შორს დგას თანამედროვე ტექნოლოგიებისგან, თუმცა რეჯიოს გამოცდილების შესწავლა ცხადყოფს, რომ ტექნოლოგიები ორგანულად არის შერწყმული საგანმანათლებლო პროცესთან და წარმატებით გამოიყენება საბავშვო ბაღის ყოველდღიურ ცხოვრებაში. რეჯიო ემილიაში ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება არა მიზანი, არამედ საგანმანათლებლო პროცესის გამდიდრებისა და გამრავლფეროვნების კიდევ ერთი საშუალებაა. ციფრული ტექნოლოგიები გამოიყენება როგორც ურთიერთობების გამყარების საშუალება, კვლევის ინსტრუმენტი, ახალი ცოდნის კონსტრუირების და უნარების ჩამოყალიბების წყარო, შემოქმედებითობის განვითარების გზა, დოკუმენტირებისა და კომუნიკაციის საშუალება და სხვა. გთავაზობთ აღნიშნული მიმართულებებით ტექნოლოგიების გამოყენების წარმატებულ მაგალითებს.

ურთიერთობები, შემოქმედებითობა: რეჯიო ემილიას მასწავლებლებს მყარად სჯერათ, რომ ტექნოლოგიები, სწორად გამოყენების შემთხვევაში, აახლოვებს ადამიანებს ერთმანეთთან. ამიტომ ტექნოლოგიების გამოყენებისას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ურთიერთობის ელემენტს, ბავშვების ჯგუფურად მუშაობას და ტექნოლოგიების, როგორც ადამიანებს შორის კავშირის გაღრმავების საშუალებას. რეჯიო ემილიას პედაგოგიკის სპეციალისტს, ჯორჯ ფორმანს, საინტერესო მაგალითი მოჰყავს, როგორ იყენებენ ბავშვები ტექნოლოგიებს მოვლენებისთვის სოციალური და ემოციური განზომილების მინიჭებისთვის: ძლიერი ქარის შემდეგ ბაღის ეზოში მდგარ ხეს მოზრდილი ტოტი მოტყდა. ტოტით თამაშის შემდეგ ბავშვებმა იფიქრეს, რომ ტოტისთვის დედასთან (ხესთან) განშორება ალბათ რთული იყო. ლეგოს სპეციალური კუბურებით (Mindstorm), რომლებიც სინათლის მიმართ სენსიტიურია ბავშვებმა დაამზადეს მოწყობილობა: დაამაგრეს სარკე ხეზე, რომელიც მზის ამოსვლასთან ერთად სინათლეს ირეკლავდა და ლეგოს მოწყობილობაზე „გადასცემდა“; სინათლეზე კი მოწყობილობა რეაგირებდა და უკრავდა აუდიო ჩანაწერს: „დილა მშვიდობისა, დედიკო“. ამ მაგალითში ნათლად ჩანს ტექნოლოგიების გამოყენების ადამიანური განზომილება, რომელსაც ბავშვები გასაოცარი შემოქმედებითი ხერხებით აღწევენ.

კვლევის ინსტრუმენტი, ახალი ცოდნის კონსტრუირების წყარო: თანამედროვე ტექნოლოგიები ბავშვებს აძლევს საშუალებას უმცირეს დროში მოიპოვონ სხვადასხვა ტიპის ინფორმაცია მათთვის საინტერესო საკითხებზე. პინგვინების მოგზაურობის პროექტის ფარგლებში ციფრული ტექნოლოგიების საშუალებით რეჯიოს ბავშვები მათგან ათასობით კილომეტრით დაშორებულ მეცნიერს ესაუბრებიან ანტარქტიდაზე. ინტერნეტის საშუალებით აგროვებენ პინგვინებსა და მათ ოჯახებზე მრავალფეროვან ინფორმაციას ტექსტური, ვიზუალური, აუდიო თუ ვიდეო ფორმატით. ფოტოშოპის საშუალებით ქმნიან ვიზუალური რუკების ფენებს პინგვინების მოგზაურობის მიმართულებების გამოსახატად და ა.შ.

დოკუმენტირება, შეფასება, კომუნიკაცია: ტექნოლოგიების საშუალებით ბავშვების საქმიანობების, მიმდინარე პროექტებისა და განვითარების პროცესის დოკუმენტირება უფრო მარტივი და მრავლისმომცველი ხდება. ციფრული ვიდეოჩანაწერები საშუალებას აძლევს რეჯიოს მასწავლებლებს რეგულარულად დააკვირდნენ და შეაფასონ ბავშვები. აგრეთვე, მოახდინონ რეფლექსია საკუთარ პრაქტიკაზე, ვინაიდან ვიდეოს საშუალებით შესაძლებელია ისეთი ქცევის, მოვლენების შემჩნევა, რაც საგანმანათლებლო პროცესის დროს შესაძლებელია მასწავლებლის ყურადღების მიღმა დარჩეს. ციფრული დოკუმენტები – ფოტოები, პროგრამული და ვიდეოჩანაწერები, ტექსტები და სხვა, წინამორბედ ფორმატთან შედარებით ადვილად კლასიფიცირებადი და შესაბამისად, ადვილად მოძიებადია საჭიროების შემთხვევაში. ციფრული დოკუმენტირება საშუალებას აძლევს რეჯიო ემილიას თემს (საბავშვო ბაღს, მშობლებს, ბავშვებს) შექმნას და შეინახოს მთელი ბიბლიოთეკა ბავშვის შესახებ, მისი საქმიანობების, ემოციების, თამაშის, ინტერესების შესახებ.

მოცემული მაგალითებიდან ნათლად ჩანს, რომ ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება ადრეულ განათლებაში შესაძლებელია ისე, რომ დაცული და გაღრმავებული იყოს ადრეული ასაკში განვითარების და განათლების პრინციპები. წარმატებული პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ ტექნოლოგიების სწორი გამოყენების შემთხვევაში ხშირად საზოგადოებაში არსებული შიში ტექნოლოგიური საფრთხეების შესახებ გადაჭარბებულია.

გამოყენებული ლიტერატურა:

American Academy of Pediatrics (2016). American Academy of Pediatrics announces new recommendations for children’s media use. https://www.aap.org/en-us/about-the-aap/aap-press-room/pages/american-academy-of-pediatrics-announces-new-recommendations-for-childrens-media-use.aspx

Fleer, M. (2011). Technologically constructed childhoods: Moving beyond a productive and critical view of curriculum development. Australian Journal of Early Childhood 36 (1), 16-24.

Forman, G. (2012). The use of digital media in Reggio Emilia. In The Hundred Languages of Children: The Reggio Emilia experience in transformation, Eds. C. Edwards, L. Gandini & G. Forman. Santa Barbara: Praeger.

Mitchell, L. M. (2007). Using technology in Reggio Emilia-inspired programs. Theory into Practice 46 (1) 32-39.

Sutton Smith, B. (1997). The ambiguity of play. Cambridge Mass.: Harvard University Press. Sutton Smith, B. (1997). The ambiguity of play. Cambridge Mass.: Harvard University Press.

Yelland, N. (2011). Reconceptualising play and learning in the lives of young children. Australian Journal of Early Childhood 36 (2), 4-12.

რეჯიო ემილიას საერთაშორისო განათლების ცენტრი. მწვანე სამყარო /აუდიო-ვიზუალური გამოფენა/. (ავტორის ფოტო, 2015).

ვფიქრობ, ძნელია მოიძებნოს ისეთი მშობელი, რომლისთვისაც უცხოა ბავშვური ისტერიკა, რომელსაც ერთხელ მაინც არ უგრძნია თავი უხერხულად საზოგადოებაში ბავშვის ისტერიკული ქცევის გამო. განვითარების პროცესში მყოფი თითქმის ყველა ბავშვის ცხოვრებაში, რა დამჯერი და უპრობლემოც არ უნდა იყოს ის, დგება ბავშვური ისტერიკის პერიოდი.

იმისთვის, რომ თავი გავართვათ ბავშვის ისტერიკულ გამოვლინებებს, უპირველესად საჭიროა, გავარკვიოთ მისი გამომწვევი მიზეზი.

ბავშვური ისტერიკის ძირითადი მიზეზებია:

• გრძნობებისა და ემოციების გამოხატვის სურვილი – ხშირად ისტერიკა ბავშვისთვის საკუთარი ემოციების, გრძნობების გამოხატვის ერთადერთი ხერხია, განსაკუთრებით – ერთ წლამდე, ვინაიდან ამ პერიოდში მას არავითარი სხვა გზით არ შეუძლია უკმაყოფილების, დისკომფორტის, ტკივილის გამოხატვა. ამ ასაკის ბავშვი მეტისმეტად პატარაა იმისათვის, რომ სხვაგვარად მოახდინოს რეაგირება მის გარშემო მიმდინარე მოვლენებზე, ამიტომ ის ხშირად მიმართავს ისტერიკას, განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა ამოსდის კბილები, სტკივა მუცელი, თავი – ამ ყველაფერს ბავშვი საფრთხედ აღიქვამს და ტირის. ტირილით გამოხატული ემოციური რეაქცია ბავშვისთვის ყველაზე ეფექტიანი საშუალებაა, რომ დისკომფორტის შესახებ გვამცნოს. ზოგიერთ შემთხვევაში ასეთი რეაქცია მხოლოდ ამა თუ იმ მოთხოვნილების არსებობაზე კი არ მიუთითებს, არამედ ავლენს სხვა სურვილებსაც, რომელთა რეალიზებასაც ბავშვი ამ ხერხით მიეჩვია.
• ნერვული სისტემის მოუმწიფებლობა – ხშირია შემთხვევა, როდესაც მეტყველებას დაუფლებული ბავშვი, რომელსაც უკვე სიტყვიერადაც შეუძლია თავისი ემოციების გამოხატვა, კვლავ ისტერიკას მიმართავს ამა თუ იმ მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად, უპირველეს ყოვლისა იმიტომ, რომ ეს მეთოდი მისთვის ნაცნობია; გარდა ამისა, მისი ნერვული სისტემა ჯერ კიდევ არ არის საკმარისად განვითარებული იმისთვის, რომ უზრუნველყოს სტრესზე ნორმალური რეაქცია ან სხვაგვარად გამოხატოს შინაგანი განცდები.
• ვითარების, გარემო პირობების შეცვლა – ნებისმიერი ბავშვისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია იმ გარემოს სტაბილურობის შეგრძნება, რომელშიც არსებობა უწევს. ცხოვრების დადგენილი, უცვლელი წესები ბავშვს კეთილდღეობისა და დაცულობის განცდას უჩენს. ამიტომ გარემოში მომხდარი ცვლილებები (მეორე ბავშვის დაბადება, ბინის გამოცვლა, საბავშვო ბაღში შეყვანა, მშობლებთან დაშორება და სხვა) უარყოფითად მოქმედებს ბავშვის ფსიქიკაზე და, დიდი ალბათობით, შესაძლოა ისტერიკის მიზეზადაც იქცეს.
• გადაღლა, შიმშილი, უძილობა, დღის განმავლობაში მიღებული შთაბეჭდილებების სიუხვე – არცთუ იშვიათია შემთხვევა, როცა ისტერიკას იწვევს გადაღლა, გამოუძინებლობა, შიმშილი ან დღის განმავლობაში ემოციებით გადატვირთვა.
• უფროსების ქცევის კოპირება – თუ ბავშვი ხედავს, როგორ მართავს ოჯახის რომელიმე, მისთვის ავტორიტეტული წევრი ისტერიკას, სავსებით შესაძლებელია, ამ ქცევის კოპირება მოახდინოს. როდესაც პატარები ხშირად ხდებიან მშობლების მრისხანების მოწმეები, ისინი ფიქრობენ, რომ ეს ნორმაა.
• მანიპულაცია – მანიპულირების „ხელოვნებას“ ბავშვი უკვე 3 წლიდან სწავლობს. ისტერიკის საშუალებით ზოგი უფრო ადრეულ ასაკშიც ახერხებს უფროსებით მანიპულირებას, თუმცა ეს შედარებით იშვიათია, რადგან 3 წლამდე ასაკის ბავშვის პრაქტიკულად ყველა მოთხოვნილება, როგორც წესი, დაუყონებლივ კმაყოფილდება. მშობლი პირველი უარი ბავშვისთვის ძნელი ასატანია, ამიტომ ის ყოველგვარ ხერხს იყენებს სასურველის მისაღებად და მიზნის მისაღწევად. თუ სიტყვა „არა“ ბავშვს ისტერიკაში აგდებს, დედა კი დასამშვიდებლად ყველა სურვილს უსრულებს და მის მოთხოვნებს ეთანხმება, ბავშვი ხვდება, რომ ისტერიკით უფრო მეტის მიღწევა შეიძლება, ვიდრე სიტყვებით და ის მომავალშიც შეეცდება ამ ხერხის გამოყენებას, რაც, ბუნებრივია, უარყოფითად აისახება მის პიროვნულ განვითარებაზე.

რეკომენდაციები ისტერიკაში მყოფი ბავშვის დასახმარებლად

• გადართვა, სხვა, უფრო საინტერესო შთაბეჭდილებაზე ყურადღების გადატანა – ეს ხერხი შედარებით კარგად მუშაობს ემოციური შეტევის დასაწყისში. ბავშვის ყურადღება საკმაოდ ლაბილურია და ის ადვილად გადაერთვება, ამიტომ დომინანტური აზრი ან განცდა სწრაფად შეიძლება შევცვალოთ სხვა აზრით ან განცდით, მაგალითად, ლამაზი ხმოვანი სათამაშოს შეთავაზებით. თუ ემოციური ქარიშხლის დროულად შეჩერებას მოვახერხებთ, ბავშვი შედარებით მშვიდად დაიწყებს მოქმედებას და ისტერიკის შეტევასაც ავიცილებთ თავიდან, თუმცა ეს ხერხი ყოველთვის და ყველა ბავშვთან სასურველ შედეგს არ იძლევა.
• მაყურებლის როლის შესუსტება – ბავშვის ისტერიკული ქმედება, როგორც წესი, მაყურებელზეა გათვლილი, ამიტომ პატარები ხშირად ხალხმრავალ ადგილებში მართავენ ისტერიკას. შვილის ასეთი ქცევა უხერხულ მდგომარეობაში აყენებს მშობელს, ამიტომ ის იწყებს ფიქრს არა იმდენად ბავშვის გრძნობებზე, რამდენადაც იმაზე, რას იფიქრებენ გარშემო მყოფები. ასეთ დროს არ ღირს, ხალხის თანდასწრებით ყვირილი, ჩხუბი ან ჭკუის სწავლება დავუწყოთ ბავშვს. უკეთესი იქნება, თუ ავიყვანთ და ისეთ ადგილას გავიყვანთ, სადაც სხვების თანდასწრების გარეშე მოვახერხებთ მასთან დალაპარაკებას და მის დამშვიდებას.
• სრული იგნორი – ბევრისთვის შესაძლოა უცნაური და მიუღებელიც კი აღმოჩნდეს ქცევა მშობლისა, რომელიც ისტერიკაში ჩავარდნილ ბავშვს ყურადღებას არ აქცევს და თავისი საქმით არის დაკავებული. სინამდვილეში ეს არც დადევრობაა და არც გულგრილობა – უბრალოდ, მშობელი საშუალებას აძლევს ბავშვს, მიხვდეს, რომ ამ გზით ვერაფერს მიაღწევს. სრული იგნორი მოცემულ შემთხვევაში აღმზრდელობითი მეთოდია. ასეთ დროს ოთახიდან გასვლაც კი შეიძლება იმისთვის, რომ ისტერიკაში ჩავარდნილ ბავშვს მაყურებელი არ ჰყავდეს. მაყურებლის არარსებობა ხშირად ძალიან ამცირებს ისტერიკის ხანგრძლივობას.
• ემოციებისა და გრძნობების ეფექტიანდ გადმოცემის სწავლება – მნიშვნელოვანია, დავეხმაროთ ბავშვს იმ შეგრძნებების, გრძნობებისა და ემოციების ვერბალიზებაში, სიტყვებით გადმოცემაში, რომლებიც აწუხებს. მაგალითად, ბავშვი ტირის იმის გამო, რომ შემთხვევით გატეხა საყვარელი სათამაშო. ამ დროს მასთან ვიზუალური კონტაქტი უნდა დავამყაროთ და ვესაუბროთ იმაზე, რასაც განიცდის: „ვიცი, რომ ძალიან გიყვარდა ეს სათამაშო და გულდაწყვეტილი ხარ, მაგრამ ეს შენი ბრალი არ არის. ეს შემთხვევით მოხდა. თანაც შენ კიდევ გაქვს სათამაშოები“. ახლობლის გვერდით დგომა, მისი ემოციებისა და გრძნობების გაზიარება ბავშვს მდგომარეობას უმსუბუქებს.
• მშვიდი გარემოს შექმნა – თუ ბავშვი ისტერიკაშია, უფროსებმა ყველანაირად უნდა შევინარჩუნოთ სიმშვიდე. ჩვენი გაღიზიანებული, შეშფოთებული, განერვიულებული სახის დანახვა კიდევ უფრო გააძლიერებს ბავშვის ისტერიკას. ვაკონტროლოთ ჩვენი ემოციები, არ გამოვუშვათ ისინი გარეთ, მაშინაც კი, თუ ბავშვის ქცევამ უხერხულ მდგომარეობაში ჩაგვაყენა.
• აკრძალვების შემცირება – ცნობილია, რომ ისტერიკა ნაკლებად ემართებათ ბავშვებს, რომელთა მშობლებიც მათ გარშემო აკრძალვების ზღუდეს არ აღმართავენ. ამდენად, კარგი იქნება, თუ შევამცირებთ აკრძალვებს, რომლებსაც ბავშვებს ვუწესებთ და რომლებიც მოჩვენებით წესრიგს და მოჩვენებით უსაფრთხოებას ქმნის (არ დაეცემა და არაფერს დაიშავებს, არაფერს გააფუჭებს, ნივთებს არ აურევს და დასალაგებელს არ გახდის), მაგრამ ზღუდავს ბავშვს და აფერხებს მის განვითარებას.
• ბავშვისადმი კეთილგანწყობილი დამოკიდებულების შენარჩუნება, როცა ის ისტერიკაში არ არის – დავეხმაროთ ბავშვს იმის გაცნობიერებაში, რომ მშობელი უფრო ყურადღებიანი, მზრუნველი და მოსიყვარულეა არა მაშინ, როცა ის ისტერიკას მართავს, არამედ მაშინ, როცა მშვიდადაა და შეუძლია, ნორმალურად გამოხატოს თავისი გრძნობები და ემოციები. გარდა ამისა, დავარწმუნოთ, რომ ისტერიკის დროს შეუძლებელია მისი გაგება; თუ ის მშვიდად, გასაგებად იტყვის, რა სურს, შესაძლოა მისი თხოვნა დაკმაყოფილდეს კიდეც.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ არ არსებობს ერთი უნიკალური რეკომენდაცია, რომელიც ყოველგვარ სიტუაციაში, ყველა ბავშვთან სასურველი შედეგის მომტანი იქნება. ისტერიკაში ჩავარდნილ ერთ ბავშვთან შეიძლება კარგ შედეგს მივაღწიოთ იგნორირებით, მეორესთან კი – მისი ხელში აყვანით და მოფერებით. ამიტომ სასურველია, კარგად ვიცნობდეთ პატარას და წინასწარ ვიცოდეთ ჩვენს ამა თუ იმ ქმედებაზე მისი რეაქცია.