მოსმენა  ადამიანის უნარ-ჩვევების  შემადგენელი ელემენტია. გაიგო, რას საუბრობს თანამოსაუბრე, ჰქონდეს ადეკვატური რეაგირება მოსმენილზე და შეგეძლოს პასუხის გაცემა –  ამ ერთი შეხედვით მარტივი ოპერაციის შესრულებისთვის აუცილებელია მოსმენის უნარის ფორმირება. მოსწავლეები  ჯერ გაიაზრებენ, აღიქვამენ ნათქვამს და შემდეგ, მიღებული ინფორმაციის გაგების საფუძველზე იწყებენ პასუხების გაცემას  გაგებულ და აღქმულ   ინფორმაციაზე.   და რადგან  ადამიანი   მხოლოდ იმის 10%-ს იმახსოვრებს, რასაც ისმენს, ამიტომ მოსმენის უნარ-ჩვევების განვითარებაზე ზრუნვა  სწავლა/სწავლების პროცესის მნიშვნელოვანი კომპონენტია.

მოსმენის უნარისა და სხვისი გაგების უნარის უზრუნველყოფისთვის საჭიროა მოსმენის ტექნიკის დაუფლება. ის ეხმარება მოსწავლეებს ინფორმაციის მიღებაში, გააზრებაში, ადრე მიღებულ ინფორმაციასთან შედარებაში, პრობლემური სიტუაციის შექმნაში  და პრობლემის გადაწყვეტაშიც.

აქტიური მოსმენაში ჩართულია მეორე მნიშვნელოვანი უნარ-ჩვევაც – დაკვირვება, რომელიც აუცილებელია მოსმენის შიდა- და გარეფაქტორებზე, ანუ ქცევაზე ყურადღების  გამახვილებისთვის.

გარეფაქტორში იგულისხმება:

• მსმენელზე დაკვირვება ანუ მის ქცევაზე დაკვირვება –  რამდენად რთულია  სასაუბრო თემა, ჰქონდა თუ არა აქამდე ინფორმაცია თემის შესახებ, რამდენად დამაჯერებელია მოსაუბრე (განსაკუთრებით იმ ადამიანების ქცევაა მნიშვნელოვანი, რომლებიც დამკვირვებლისგან განსხვავებულ კულტურას ეკუთვნიან);
• დაკვირვება გარემოზე – რამდენად შესატყვისია გარემო ინფორმაციის ურთიერთგასაცვლელად და არსებობს თუ არა რაიმე ხელისშემშლელი გარემო ფაქტორები (მაგ., ხმაური, ვიბრაცია, განათება, ტემპერატურა და სხვა).

შიდა ფაქტორში იგულისხმება:

• საკუთარ თავთან დაკავშირებულ ფაქტორებზე დაკვირვება – ყველა შეუსაბამო ქცევის შეწყვეტა მოსმენის დაწყებამდე, შესატყვისი მასალის  წინასწარ მომზადება (მაგ. ჩასაწერი რვეული,  წინა გაკვეთილის შინაარსი), საკუთარი ემოციური მდგომარეობის გაკონტროლება, ყურადღების გამახვილება მოსაუბრის  ნებისმიერ ქცევაზე  და ა.შ.

სწორედ დაკვირვება აძლევს საშუალებას მოსწავლეს, აღიაროს, რომ

• მის მიმართ ყველა კეთილგანწყობილია;
• რომ არ აქვს შფოთვის საფუძველი, მშვიდად უნდა შეხვდეს ყველაფერს, რასაც ეუბნებიან, ასწავლიან, რადგან ურთიერთობის საფუძველი მხოლოდ კეთილგანწყობაა;
• მას არ უწყებენ დაკითხვას, ესაუბრებიან ისე, რომ მისგან პასუხს არ ელოდებიან და უხერხულად არ აგრნობინებენ თავს;
• პასუხის გაცემამდე მას აქვს დაფიქრების საშუალება;
• თუნდაც მცდარი აზრის გამოთქმის შემთხვევაში მას არ ედავებიან;
• თუ მზად არაა საუბრისთვის, კონტაქტისთვის, არ აძალებენ საუბრის გაგრძელებას – გადადებენ სხვა დროისთვის;
• ცდილობენ, მიაწოდონ კარგად ილუსტრირებული ინფორმაცია, რათა  გაუადვილდეს  ინფორმაციის გაგება და ა.შ.

როგორ  შევამოწმოთ  მოსწავლის მოსმენისა და დაკვირვების  უნარი? არსებობს რამდენიმე მარტივი მეთოდი:

• მაგალითად, დაასახელოს რამდენიმე ციფრი და შემდეგ ჩამოთვალოს ისინი უკუღმა (მაგალითად, ისტორიის სწავლებისას ვთხოვოთ მოსწავლეს, დაასახლოს რამდენიმე ისტორიული თარიღი და შემდეგ ჩამოთვალოს ისინი უკუღმა).  თუ ის ზედმეტი სირთულის გარეშე გაართმევს თავს დავალებას, მაშინ გავზარდოთ რიცხვების (თარიღების) რაოდენობა გარკვეული ერთეულით და ვთხოვოთ, იგივე გააკეთოს ამ შემთხვევაშიც. თუ ექვს ციფრს (თარიღს) შეუცდომლად ჩამოთვლის უკუღმა – ეს უკვე კარგ შედეგად ითვლება.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეს გაუაქტიურდება მოსმენისა და დაკვირვების უნარი, ის შეიძენს მნიშვნელოვან კომპეტენციას ამ მიმართულებით. აღსანიშნავია, რომ ამავდროულად ის დაეუფლება დემოკრატიული კულტურისთვის მნიშვნელოვან  მოსმენისა და დაკვირვების უნარ-ჩვევის კომპეტენციასაც (თუმცა, შეიძლება, სხვადასხვა დონეზე, ანუ მას ექნება სხვადასხვა დონის კომპეტენცია). მაგალითად, დემოკრატიული  კულტურის კომპეტენციების მიხედვით მოსმენისა და დაკვირვების უნარ-ჩვევების გამოვლენა  ხდება  შემდეგი ქცევების განხორციელებისას:

• ელემენტარული კომპეტენციის დონეზე:  ა) როდესაც მოსწავლეს შეუძლია საკუთარი აზრისაგან განსხვავებული მოსაზრებების მოსმენა და ბ)  ზოგადად სხვა ადამიანებისთვის ყურადღებით მოსმენა.
• საშუალო კომპეტენციის დონეზე: ა) აკვირდება მოსაუბრის ჟესტიკულაციას და, ზოგადად, მისი სხეულის ენას, რათა განსაზღვროს მის მიერ ვერბალურად გადმოცემული აზრის ზუსტი მნიშვნელობა; ბ) შეუძლია სხვისი საუბარი კარგად მოისმინოს, რაც ემსახურება იმის დადგენას, თუ რას გულისხმობს მოსაუბრე და რა განზრახვა ამოძრავებს მას.
• მაღალი კომპეტენციის დონეზე: ა) ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, თუ რას გულისხმობს მოსაუბრე; ბ) ამჩნევს განსხვავებული კულტურული კუთვნილების მქონე პირების განსხვავებულ რეაქციებსა და რეაგირების მანერას ერთსა და იმავე სიტუაციაზე.

როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს საგაკვეთილო მუშაობისას მოსმენისა და დაკვირვების  უნარის  განვითარებაში? უპირველესად გვახსოვდეს, რომ მოსმენის განვითარებაზე მიმართული სამუშაოს ორგანიზების ფორმები შეიძლება იყოს როგორც ინდვიდუალური, ასევე ჯგუფურიც.

პრაქტიკულ ნაბიჯებად შეგვიძლია გამოვიყენოთ:

• თამაში, სავარჯიშო, დისკუსია, დიალოგი, სიტუაციის მოდელირება, მინი-ლექცია, საუბარი, რეფლექსია, განხილვა, ტექსტის კითხვა (მაგალითად, გამოცემების, ლეგენდების..), კარნახი და სხვ. მიდგომები. მუშაობის პროცესში მასწავლებელი ჩაინიშნავს,  კომპეტენციის რა დონეზე გადიან მოსწავლეები და მის მიხედვით დაგეგმავს  შემდგომ სამუშაოს.

ზოგადად, რა სახის სავარჯიშოები შეიძლება გამოვიყენოთ მოსმენისა და დაკვირვების უნარ-ჩვევების გაუმჯობესებისათვის? ამ მიმართულებით მრავალი მიდგომა და ხერხი არსებობს, მაგრამ  საგაკვეთილო ფორმატში, დროისა და სივრცის ეკონომიიდან გამომდინარე, ეფექტურია მარტივი სავარჯიშოების შესრულებაც. განვიხილოთ რამდენიმე მარტივი  მაგალითი:

1. სავარჯიშო „10 სიტყვა“: სავარჯიშოს არ სჭირდება განსაკუთრებული   რესურსები. საჭიროა  მხოლოდ  ნელ-ნელა  ჩამოითვალოს  10 სიტყვა და  ვთხოვოთ მოსწავლეს მათი დამახსოვრება და შემდეგ – იმ სიტყვების დასახელება, რომელიც დაიმახსოვრა.  მეტი მოტივირებისათვის,  უმჯობესია,  დავალების  ჯგუფურად შესრულება.  შესაძლებელია, ერთმა მოსწავლემ ჩამოთვალოს ის სიტყვები, რომლებიც დაამახსოვრდა, ხოლო სხვებმა – დაუმატონ ისინი, რომელიც გამოტოვა. სასურველია, თუ სიტყვებს დავაჯგუფებინებთ შინაარსის მიხედვით (მაგალითად, ცალკე ჩამოთვლის ბრძოლის სახელებს, ცალკე – ზავის სახელებს, ან მეფეთა, ან ცნობილი ისტორიული მოვლენების და ა.შ. სახელებს);
2. სავარჯიშო „თოვლის ფანტელები“: დავალება აგებულია მრავალჯერად გამეორებაზე და დასამახსოვრებელი სიტყვების რაოდენობის თანდათან გაზრდაზე. სასურველია, ამ დროს მოსწავლეები ჯაჭვისებურად, თოვლის ფანტელებივით ერთმანეთის მიყოლებით, გადაჯაჭვულებივით ისხდნენ და ასრულებდნენ დავალებას. თავდაპირველად, ერთი მოსწავლე ასახელებს სიტყვას, მეორე – იმეორებს მას და ამატებს შემდეგს და ა.შ.

ეფექტურობისათვის, სასურველია,  დასახელდეს მაქსიმუმ 15 სიტყვა. თუ მოსწავლეს გაუჭირდება ყველას დასახელება, მაშინ ის მოსწავლე, რომელმაც ყველა ჩამოთვალა, გაიმეორებს სიტყვებს და მოსწავლე ამის შემდეგ  ხელახლა ცდის დავალების შესრულებას;

3. სავარჯიშო „ჭადრაკის დაფა“:  მოსწავლეები ეწყობიან ჭადრაკისებურად და  წინასწარ არჩეული „მეთაურის“ ბრძანების მიხედვით გადაადგილდებიან სხვადასხვა მიმართულებით. ვინც ვერ მოისმენს სწორად, არასწორად გადაადგილდება და შესაბამისად, ამოვარდება რიგიდან, ამიტომ მოსწავლეები ცდილობენ, მაქსიმალურად სწორად მოისმინონ მიღებული ბრძანება.  სავარჯიშო ძალიან სახალისოა და მოსწავლისგან სულ რამდენიმე ნაბიჯით გადაადგილებას მოითხოვს. მოიგებს ის მოსწავლე, რომელიც ყველა „ბრძანებას“უშეცდომოდ შეასრულებს;
4. სავარჯიშო – „რა ფერია?!“: მასწავლებელი კითხულობს რაიმე ტექსტს, ან აღწერს რაიმე სიუჟეტს, საგანს (მაგალითად, ზღაპარს, ან  ხელოვნების ისტორიიდან – რომელიმე ნახატს, სასახლის დარბაზს და ა.შ.). მოსწავლემ უნდა დაიმახსოვროს ფერები – რომელი დეტალი რა ფერში იყო დასახელებული, შემდეგ კი ამოარჩიოს ფერადი ფანქრებიდან მითითებული ფერის ფანქარი და შეეცადოს, გაიმეოროს  დეტალის აღწერილობა;
5. სავარჯიშო – „ამბის დასურათება“: დავალება ცოტა  რთულია წინასთან შედარებით. წინასწარ გამზადებულია ფურცლები და ფანქრები. მოსწავლეები მოუსმენენ ინფორმაციას, გმირის, პერსონაჟის ან საგნის აღწერილობას და შემდეგ  შეეცდებიან, დახატონ ფურცელზე.
6. სავარჯიშო  – „არჩევნები“:  მასწავლებელი წინაწარ აფრთხილებს მოსწავლეებს, რა უნდა დაიმახსოვრონ  ინფორმაციიდან – მოვლენები, საგნები და ა.შ.  შემდეგ კი მოსწავლეებმა უნდა დაასახელონ და ჩამოთვალონ მხოლოდ მითითებული ცნებები და სხვ.

მოსმენისა და დაკვირვების უნარ-ჩვევა, ანუ სხვა ადამიანის ქცევაზე დაკვირვება   მნიშვნელოვან  საინფორმაციო წყაროდ გამოადგება მოსწავლეს იმ ქცევების შესახებ, რომლებიც ყველაზე მისაღები და ეფექტურია სხვადასხვა სასწავლო კონტექსტში (თუნდაც სხვადასხვა სოციალურ და კულტურულ კონტექსტში) და შეიძლება  სასარგებლო აღმოჩნდეს იმ თვალსაზრისით, რომ შესაძლებელი გახდეს ამ ინფორმაციის შენახვა და მოგვიანებით თავისებური ქცევის მსგავს სიტუაციებში გამოყენება.

შვიდი თვის წინ საფრანგეთის პარლამენტმა მიიღო კანონი, რომლითაც დაწყებით და საშუალო სკოლებში მოსწავლეებს მობილური ტელეფონებისა და სხვა ელექტრონული მოწყობილობების გამოყენება აეკრძალა. კანონის ინიცირების მიზეზი მოზარდების სმარტფონებზე დამოკიდებულება გახდა – სკოლის ტერიტორიაზე შესვენების დროს განტვირთვის ნაცვლად, მოსწავლეები მთელ დროს მობილურ ტელეფონებში ატარებდნენ.

საქართველოში ასეთი კანონი არ გვაქვს და სმარტფონების გამოყენება მხოლოდ რამდენიმე, ისიც კერძო სკოლაში შიდა განაწესით იკრძალება. საჯარო სკოლების მასწავლებლებისთვის კი, მობილური ტელეფონის საკითხი, უმეტესწილად, დიდ თავის ტკივილადაა გადაქცეული. განათლების ზოგიერთი ექსპერტივით მასწავლებლებს მიაჩნიათ, რომ  სმარტფონების ადგილი სკოლაში არ არის. ისინი აცხადებენ, რომ ტელეფონიანი ბავშვი ხელს უშლის გაკვეთილზე, სმარტფონი ბავშვს ყურადღებას უფანტავს და ასევე, მავნეა ჯანმრთელობისთვის, განსაკუთრებით იმ საკლასო ოთახის სივრცეში, სადაც რამდენიმე ათეული მოსწავლე ზის.

სხვა მასწავლებლებსა და განათლების ექსპერტებს კი მიაჩნიათ, რომ ტელეფონი ჩვეულებრივი ტექნოლოგიაა, რომლის გამოყენება სასწავლო პროცესის გასაუმჯობესებლად და მასში მოსწავლეების ჩართულობის გაზრდისთვის არის სასარგებლო. მათი აზრით, სმარტფონებთან ომი უშედეგოა, რადგან ის თანამედროვე მოსწავლის განუყოფელი ნაწილია და მის წინააღმდეგ ლაშქრობებს აზრი არ აქვს.

დავფიქრდეთ, როგორ შეგვიძლია მობილური ტელეფონი ვაქციოთ ჩვენს მეკავშირედ? ტელეფონები გვაძლევს იმის საშუალებას, რომ ბავშვებმა სასწავლებლად ბევრი სასარგებლო საგანმანათლებლო აპლიკაცია გამოიყენონ. უნდა გავარკვიოთ, კონკრეტულად რას აკეთებენ თავიანთ ტელეფონებში და შევუთანხმოთ მათი გამოყენების გარკვეული წესები.

მაგალითად, „ამოტრიალებული კლასის“ მეთოდი საკმაოდ გავრცელებული ტექნიკაა, როდესაც პედაგოგები იწერენ „ლექციებს“, რომლებსაც მოსწავლეები სახლში უსმენენ და ტელეფონებში, ტაბლეტებსა და ლეპტოპებში უყურებენ. კლასში კი პედაგოგის დრო მხოლოდ იმის გარკვევაზე მიდის, რა გაიგეს მოსწავლეებმა მისი ლექციიდან.

ანდა „შუქნიშნის“ სისტემის გამოყენება – თქვენ არ შეგიძლიათ აკრძალოთ სმარტფონები და სხვა მსგავსი ტექნიკა, უბრალოდ არეგულირეთ მათი მოხმარება. მაგალითად, ერთ გაკვეთილზე  სთავაზობთ მოსწავლეებს აპლიკაციის გამოყენებას, შემდეგ გაკვეთილზე კი სთხოვთ, რომ დასმულ ამოცანას თავი უტელეფონოდ გაართვან. იღებთ სტიკერებს და უბრალოდ უთანხმებთ მოსწავლეებს გარკვეულ წესებს. დაფაზე მიწებებული წითელი სტიკერი ნიშნავს იმას, რომ დღეს ტელეფონებს გაკვეთილებზე არ ხმარობთ,  ყვითელი სტიკერი ნიშნავს, რომ ტელეფონი შეიძლება უბრალოდ მერხზე იდოს ეკრანით ქვემოთ, მწვანე სტიკერი კი – დღეს ტელეფონი გაკვეთილის აქტიური ნაწილი იქნება.

შეგიძლიათ დაიწყოთ რომელიმე დღე ტელეფონის გარეშე, ამას წინასწარ აცხადებთ – ეს არა მხოლოდ სკოლებისთვისაა პოპულარული მეთოდი. მაგალითად, ნიუ-ჯერსიში, რადოლფის სკოლაში, ნებადართული იყო გაკვეთილზე ტელეფონების გამოყენების პოლიტიკა, მაგრამ რაღაც მომენტში ასეთი მიდგომა უკონტროლო გახდა. სკოლის ადმინისტრაციამ გადაწყვიტა, არ  აეკრძალა სმარტფონების და ტაბლეტების გამოყენება, მაგრამ გადაწყვიტა, რომ კვირაში ერთი დღე – პარასკევი, სკოლაში ტელეფონი არავის გამოეყენებინა.

შეგიძლიათ მოსწავლეებთან „ხელშეკრულება“ გააფორმოთ – ამისათვის საუკეთესო პერიოდი წლის დასაწყისია. განიხილეთ კლასში ღიად და მენტორობის გარეშე, რომ სმარტფონის გამოყენებას გაკვეთილზე თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარე აქვს. ჰკითხეთ, თუ როგორ იყენებენ ტელეფონს, რომელ აპლიკაციას ხმარობენ ყველაზე ხშირად, რომელი სოციალური ქსელი ურჩევნიათ და რატომ. ეცადეთ მოილაპარაკოთ როდის და რატომ გამოიყენებთ ტელეფონს გაკვეთილზე. შეგიძლიათ წერილობითი „კონტრაქტიც“ კი გააფორმოთ ამის თაობაზე, შემდეგ ამობეჭდოთ, ხელი მოაწერინოთ ბავშვებსა და მათ მშობლებს და კლასში თვალსაჩინო ადგილზე განათავსოთ.

აკონტროლებინეთ მოსწავლეებს საეკრანო დრო – მათ უნდა ესმოდეთ, რამდენ ხანს უთმობენ სმარტფონებს. მაგალითად, პენსილვანიში The Agnes Irwin სკოლის მასწავლებლებმა სთხოვეს მოსწავლეებს, დაეთვალათ საეკრანო დრო, განსაკუთრებით სოციალურ ქსელებში გატარებული. აღმოჩნდა, რომ ბავშვები თვითონ ვერ აცნობიერებდნენ დროის ხანგრძლივობას და როდესაც მისი კონტროლი დაიწყეს, თვითონაც გაოცებული დარჩნენ.

მას მერე, რაც მოსწავლეები თავიანთ საეკრანო დროს თვითონ დაამონიტორინგებენ, სთხოვეთ ინტერენეტში ერთკვირიანი აქტივობების რუკის დახაზვა: საიტები, სადაც შედიოდნენ, გამოყენებული დანართები, აპლიკაციები და არა მხოლოდ. თუ ვერ დახატეს, ცხრილი შეადგინონ. რატომ გჭირდებათ ეს? ეს კიდევ ერთხელ მოგცემთ იმის შესაძლებლობას, რომ გაესაუბროთ მოსწავლეებს საეკრანო დროის სარგებლიან გამოყენებაზე, იმაზე, თუ როგორ დაეხმარა ან არ დაეხმარა ტელეფონი სწავლაში.

შესთავაზეთ სამუშაო გეგმა მოსწავლეებს. მაგალითად, Denver Public Schools მასწავლებლები არ კრძალავენ სკოლაში გაჯეტების გამოყენებას. მათ მოიგონეს მეთოდიკა, რომლის დროსაც სმარტფონებთან  მუშაობისას დაცული უნდა იქნას შემდეგი სქემა: „მოზიდვა, პერსონალიზაცია, შეფასება, შექმნა“. მოზიდვა ნიშნავს სმარტფონის გამოყენებით დამატებითი საგანმანათლებლო მასალის გაცნობას, მაგალითად, ბიოლოგიის გაკვეთილზე მოსწავლეებს შეუძლიათ 3D-ში უჯრედების დათვალიერება. პერსონალიზაცია გულისხმობს, ვთქვათ, ინტერნეტში ინდივიდუალური საგანმანათლებლო მარშრუტის შედგენას. შეფასების ცნება დაკავშირებულია პედაგოგებთან – მათ შეუძლიათ მოსწავლეთა სწავლის პროგრესი ონლაინრეჟიმში გააკონტროლონ. დავალებები შესაძლოა ტელეფონების დახმარებით უნდა შესრულდეს – დაწყებული მარტივი პრეზენტაციითა და პრიმიტიული საიტის შექმნით, რომელიც მოსწავლის ცოდნის დონეს წარმოაჩენს.

გამოიყენეთ მოხერხებული პროგრამები, მაგალითად, ბევრი ამერიკელი პედაგოგი კლასში განმუხტვისთვის და კონცენტრაციისთვის იყენებს Stop, Breathe & Think ფორმატს. ზოგი პროგრამა განკუთვნილია კონკრეტულ ასაკობრივ ჯგუფზე, ეხმარება ბავშვებს რაღაც მომენტში ამოისუნთქონ, რომ შემდეგ უკეთ კონცენტრირდნენ. ტეხასის ერთ-ერთ სკოლაში ეს ინიციატივა საუკეთესოდ უნარჩუნებს ბავშვებს ყურადღებას მათემატიკის გაკვეთილზე. ვარჯიში სულ რამდენიმე წუთიანია, ბავშვები ისვენებენ და შემდეგ მეცადინეობას უფრო მეტად კონცენტრირებული უბრუნდებიან.

შეგიძლიათ, რეალური პროექტების განხორციელება შესთავაზოთ მობილურის დახმარებით. ლაურა ჰარტის, Miramonte Elementary-ის დირექტორის აზრით, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ მოსწავლეებმა იგრძნონ კავშირი ახლანდელ გაკეთებულსა და მომავალს შორის. ამიტომ მეექვსე კლასის მოსწავლეებს ეძლევათ ბიზნესიდეის შექმნისა და მისი განხორციელების დავალება, სრული ბიზნესგეგმის შედგენა და გაანგარიშება. მოსწავლეები მუშაობენ რეალურ მონაცემებთან, რომლებსაც თავად აგროვებენ, აანალიზებენ და იდეას სრულფასოვან პრეზენტაციად აქცევენ. დავალება, რომელიც დაკავშირებულია ინტერნეტაქტივობასთან და კომუნიკაციასთან, პრაქტიკული საქმე ხდება.

ციფრული საზოგადოების შექმნა -კალიფორნიაში მირამონტის დაწყებითი სკოლის პედაგოგები მუდმივად ასწავლიან ბავშვებს ციფრული სამოქალაქო საზოგადოების მნიშვნელოვან უნარებს. მთავარი მიზანია, მოსწავლეები მიხვდნენ და გააცნობიერონ ის ფაქტი, რომ მათ მიერ ინტერნეტში შექმნილ ნებისმიერ პროდუქტს, სხვებიც ნახულობენ და არა მხოლოდ ეცნობიან, არამედ ამან შეიძლება მათზე დიდი გავლენა იქონიოს.

ელეფთერა ლომინიეშვილი. 65 წლის ქვრივი კაცი სურებიდან. დილაობით ახსენდება, რომ მოკვდება და 5 წუთი ყველაფერს აზრი ეკარგება.  მარტოობასაც. მარტოობა იწყება ამ ხუთი წუთის შემდეგ. სიყვარულის ძებნა. ქვრივი, უკვე მოხუცი კაცი, რომელიც თითქმის უკაცრიელ სოფლიდან, სურებიდან ტელეფონზე რეკავს და მობილურით ცდილობს ქალებს დაუკავშირდეს და ცოლად შეირთოს. ამ ქალების განცხადებები, ისევ როგორც ელეფთერასი რომელიმე ყვითელ ჟურნალშია დაბეჭდილი. ელეფთერი ჟურნალს ავტობუსს აბარებს და სახლში უზამაზარი გროვა აქვს. ეძებს სიყვარულს, ოღონდ არა მომვლელის თვალსაზრისით, სიყვარულს ეძებს, რომელიც არ იცის რა არის. მხოლოდ სხვებისგან გაუგია ამ გრძნობის შესახებ. მანამდე – საბჭოთა ჯარი. უკრაინაში იყო და ხანდახან ფიქრობს, რომ შეიძლება ერთი ქალი უყვარდა, ტატიანა ანტონენკო, რომელთანაც ერთდღიანი რომანი ჰქონდა, ელეფთერს ჯარის ტანსაცმელი საპატიო ადგილას აქვს მიფენილი. თითქოს ამ ტანსაცმლით სიყვარულსაც იგონებს და სიყმაწვილესაც. ვინ იცის.

ცოლი – მხოლოდ პატივისცემა და არა სიყვარული. გარდაიცვალა სამი წლის წინ. სურათი ახლაც კიდია და სურათთან შარშანწინდელი ბზა და შარშანდელი წითელი კვერცხი

კაცი ზარმაცია და რომანტიკული. არ არის სოფლისითვის დაბადებული, მაგრამ ქალაქსაც სულ უფრთხოდა. საბჭოთა დროს კულტურის სახლის ხელმძღვანელი იყო. აქ იხატება ადამიანი – ცალი ფეხით სსრ–ში, ცალით დამოუკიდებელ საქართველოში,. მოსავალს უფრო ცოლი და ცოლის მეგობრები იღებენ – ქალების ნადი.

კინოს სცენა შვილიშვლის ჩაყვანისას ქალაქში და ასე შემდეგ. სცენა ასეთია – დიდ და უკვე გაუქმებულ კინოეკრანთან დგას პატარა ტელევიზორი. ამ ტელევიზორში აჩვენებენ ტიტანიკს. სიმულაციაა კინოში ყოფნის, ტრაგი–კომიკური.

რამდენიმე მარცხი სიყვარულის ძებნისას – ჩაშლილი ქორწილი ქუთაისიდან, გზიდან მიბრუნებული მაყარი. სოფლის სიშორე დაიწუნეს. გზაზე ავარია და ავარიის სცენაც.

ხუთი ქალის ამოსვლა და გაუგებრობა. ზოგს შვილის ჰყავს და ხშირად ბრუნდება უკან. ზოგს მხოლოდ თავშესაფარი აინტერესებს. კაცი სიყვარულს ეძებს და ითხოვს.

ქალების ამბები  ცალკე. სხედან და საკუთარ ისტორიას ყვებიან. ერთი თონეში პურს აკრობდა – დამწვარი ხელები. ქმარი მცემდა. ძალიან მძიმე დღეს გამოექცა. სიყვარულს ეძებდა თუ თავშესაფარს, რთულად გამოიცნობ. ბევრია ასეთი. ძალიან ბევრი.

ავტობუსი რომ ამოდის სოფელში, თუ ვინმე უცხო ქალი ზის, ესე იგი ელეფთერის საცოლეა.

შეშლილი ქალის ისტორია. ერთხელ ასეთიც ეწვია და მადევრებიც მიეწივნენ. ელეფთერმა იცრუა, ბიჭს ვერ გამოვაჩენო. თითქოს ეს ქალი მისი შვილთან მოვიდა პაემანზე. რადგან იმაზე ახალგაზრდა იყო, ვიდრე ელეფთერს ეკუთვნოდა.

მთავარი სიყვარულის განვითარებაც – ერთ–ერთი ზარისას ქალს უკავშირდება, რომელსაც ტატიანა ქვია. როგორც გატეხილ, სლავურ აქცენტიანი ქართულით ეუბნება რომ გარდაცვლილი ქმრის გვარზეა – ბალანჩივაძეა და საკუთარ გვარს არაფრით არ ამბობს. ელეფთერს  რაღაც უცნაური და ყველაზე ძლიერი მიზიდულობა დაძლევს. ხვდებიან სამტრედიაში, სადაც ეს ქვრივი ქალი ცხოვრობს. იქაურ კაფეში წასვლის სცენა. სხვა სცენები. რამდენჯერმე ჩასვლა. სოფლის ავტობუსი. ელეფთერი წარმოიდგენს, რომ ეს ტატიანა ის ტატიანაა, თუმცა ტატიანა არ ამბობს არც გვარს და არც წინა ისტორიას. უბრალოდ ამბობს, რომ უკრაინიდან არის გამოთხოვილი. ელეფთერი და ტატიანა ქორწინდებიან.

ამფერია აი ცხოვრება, ამფერია ანუ აფერია. სულ მთლად აფერი – მაინც ამბობს ხოლმე ელეფთერი დილაობით, იმ ხუთ წუთში, როცა ხვდება, რომ ადრე თუ გივან აუცილებლად მოკვდება.

სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობის მიზნით, მასწავლებელმა უნდა შეისწავლოს მოსწავლეთა საჭიროებები, ინტერესები და შესთავაზოს ისეთი აქტივობები, რომლებიც მათგან გამოცდილებით სწავლასა და აქტიურ თანამშრომლობას მოითხოვს.  ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ვცდილობ, დავგეგმო სასწავლო პროცესი იმგვარად, რომ ხელი შევუწყო მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებასა და მათ ჩართვას საგაკვეთილო პროცესში. პრიორიტეტულ თემებად კი ვირჩევ ისეთ თემებს, რომლებიც აქტუალურია თვითონ მოსწავლეთა საზოგადოებაში.  ერთ-ერთი ასეთი თემაა  ბულინგი, სოციალური მოვლენა, ძალადობის ერთ-ერთი ფორმა, რომელიც იწვევს ფიზიკურ თუ ფსიქოლოგიურ ტრავმას. ამ მოვლენას  ყოველდღიურად ყველგან ვხვდებით, განსაკუთრებით კი – სკოლებში.                                                                                                                                                                                                                                                                       

ბულინგი აქტუალური პრობლემაა მთელ მსოფლიოში. პრობლემა მასშტაბურია ჩვენს ქვეყანაშიც. კვლევების შედეგად, გამოკითხული ქართველი მოსწავლეების 80%-მა ერთხელ მაინც განიცადა ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური ძალადობა. სტატისტიკა, მართლაც, შემაშფოთებელია. ვხვდებით ყველა ტიპის ბულინგის შემთხვევებს: ფიზიკურს, ვერბალურს, ფარულს, კიპერბულინგს. სკოლაში ძალადობის მსხვერპლი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი მოზარდი, თუმცა ბულინგის მსხვერპლნი უფრო მეტად ხდებიან რაიმე ნიშნით (ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, ეთნიკური, რელიგიური…) განსხვავებული ბავშვები. ბულინგის მოტივაცია სხვადასხვაგვარია – შურისძიება, კონკურენცია, მიუღებლობა, მორჩილება ლიდერისადმი და სხვ. ბულინგი სკოლაში უარყოფითად აისახება სწავლა-სწავლების ხარისხზე.

პრობლემის გადაჭრაში მნიშვნელოვანი როლის თამაში შეუძლია ლიტერატურის მასწავლებელს. გაკვეთილებზე ხშირად უნდა შევთავაზოთ მოსწავლეებს ძალადობის თემაზე დაწერილი ნაწარმოებები. სწორად შერჩეული სტრატეგიით წავაკითხოთ და გავააზრებინოთ ტექსტი, დავაფიქროთ პრობლემაზე, მის გამომწვევ მიზეზებზე, ვაპოვნინოთ პრობლემის გადაჭრის გზები. სხვადასხვა ავტორის მიერ შედგენილ ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებში შეტანილია ნაწარმოებები, რომლებშიც წამოჭრილია სხვადასხვა ტიპის ძალადობის პრობლემა (თ. ჭეიშვილის „სურათებიანი წიგნი“, ა. სულაკაურის „ბიჭი და ძაღლი“ და სხვ.). ტექსტების შესწავლისას გამოიკვეთა, რომ ბულინგი პრობლემაა ჩვენს სკოლაშიც. ამიტომ, არ დავკმაყოფილდი სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი ტექსტებით. მოვიძიე და შევიტანე დამატებითი მასალა, მათ შორის მსოფლიო ლიტერატურის ნიმუშები, აგრეთვე, საინფორმაციო ტექსტები.  გთავაზობთ ერთი გაკვეთილის მოკლე აღწერას.

მე-7 კლასში ჩავატარე გაკვეთილი თემაზე: ორი სხვადასხვა სახის ტექსტი ერთ თემაზე. კლასში დასამუშავებლად შევიტანე ორჰან ფამუქის „სკოლაში არ მივდივარ“ (წიგნიდან „სხვა ფერები“) და საინფორმაციო ტექსტი ბულინგზე.

გაკვეთილის მიზანი იყო: მხატვრული ტექსტისა (ფამუქის „სკოლაში არ მივდივარ“) და ბულინგზე საინფორმაციო სტატიის წაკითხვა; წაკითხული ტექსტების შედარება; წაკითხულის გარშემო საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა; წაკითხულის დაკავშირება პირად გამოცდილებასთან.

მოსწავლეებს შევთავაზე შემდეგი აქტივობები:

1. სურათის, სათაურისა და პირველი სტრიქონების მიხედვით თემასთან დაკავშირებით მათი ვარაუდის მოსმენა;
2. ასოციაციური რუკაზე მუშაობა  ბულინგზე  ცოდნის გააქტიურების მიზნით;
3. მოსწავლეებმა წაიკითხეს ტექსტი, გამოხატეს საკუთარი ემოციები წაკითხულის გარშემო, იმუშავეს ჯგუფებში, შეავსეს სქემები (პერსონაჟის რუკა, დაამყარე კავშირი);
4. წაიკითხეს საინფორმაციო ტექსტი და ვენის დიაგრამით შეადარეს მხატვრულ ტექსტს;
5. იმსჯელეს ტექსტებში დასმულ პრობლემაზე, მის გამომწვევ მიზეზებზე, გამოიტანეს დასკვნები, დაუკავშირეს წაკითხული საკუთარ გამოცდილებას;
6. საშინაო დავალებად მიეცათ, მიეწერათ წერილი პესრონაჟისთვის, სადაც მისცემდნენ რჩევა-დარიგებას, თუ როგორ გადაეჭრა პრობლემა.

მოსწავლეები შეფასდნენ ჯგუფური მუშაობისა და წაკითხულის გაგება-გააზრების შეფასების რუბრიკების მიხედვით. ჩემი აზრით, მსგავსი ტექსტები ხშირად უნდა შევიტანოთ კლასში, რადგან მათი წაკითხვა-გააზრება მოსწავლეებს ეხმარება პრობლემის გაცნობიერებაში.

სწავლასა და რეალურ ცხოვრებას შორის კავშირების დანახვის მიზნით მოსწავლეებს ვრთავ სხვადასხვა სახის კვლევით აქტივობაში, რაც კიდევ უფრო ამაღლებს მათ მოტივაციას. ბულინგის პრევენციის ეფექტური გზაა პროექტების განხორციელება მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობით. მე-8 კლასში დავგეგმე სოციალური პროექტი „არა ბულინგს!“, რომლის პროექტის ფარგლებში განხორციელდა შემდეგი აქტივობები: კვლევა „ბულინგი ჩვენს სკოლაში” (მომზადდა კითხვარები, კლასი დაიყო სამ ჯგუფად და კვლევა ჩატარდა სხვადასხვა საფეხურზე), დისკუსია, ნახატების, პლაკატების მომზადება, ბუკლეტების მომზადება და გავრცელება, პროექტის პრეზენტაცია. სამოდელო გაკვეთილზე (გამჭოლი კომპეტენციები-ციფრული წიგნიერება, სამოქალაქო და სოციალური კომპეტენციები) გაკეთდა კვლევის პრეზენტაცია. გაკვეთილის მიზნები: ჯგუფთან ერთად განხორციელებული კვლევის-„ბულინგი ჩვენს სკოლაში“ – შედეგად მიღებული მონაცემების ცხრილებისა და დიაგრამების სახით წარმოდგენა; ისტ-ის ეფექტიანი გამოყენება ინფორმაციის ორგანიზებისას შესაბამისი დასკვნების გასაკეთებლად; კვლევის, ანალიზის, პრეზენტაციისა და თანამშრომლობის  უნარების განვითარება; პრობლემაზე, მის გამომწვევ მიზეზებსა და გადაჭრის გზებზე მსჯელობა. გაკვეთილი დაიგეგმა ესგ-ის მოთხოვნების შესაბამისად (ქართ. VIII. 1. ქართ. VIII. 4.).

გაკვეთილზე შეთავაზებული აქტივობები: მასწავლებელი კლასს ყოფს სამ მცირე ჯგუფად. სთხოვს, აიღონ მაგიდიდან ბარათი, რომელზეც მოცემულია სიტუაცია თემაზე – სასკოლო ბულინგი. მოსწავლეები იღებენ ნებისმიერ ბარათს, განიხილავენ ჯგუფში, ინაწილებენ როლებს, ამზადებენ და წარმოადგენენ სიტუაციას როლური თამაშის სახით. შემდეგ მოსწავლეები საუბრობენ თავიანთ ემოციებზე, ამოიცნობენ, ბულინგის რომელი სახე იყო წარმოდგენილი სიტუაციაში. მასწავლებელი მიმართავს ჯგუფებს, წარმოადგინონ კვლევის პრეზენტაცია. ჯგუფების მიერ შერჩეული პრეზენტატორები წარმოადგენენ პროექტის – არა ბულინგს! – ფარგლებში განხორციელებული კვლევის – ბულინგი ჩვენს სკოლაში – პრეზენტაციას. მოსწავლეები წარმოადგენენ თავიანთ ნაშრომებს:

1-ლი ჯგუფი -„ბულინგი დაწყებით საფეხურზე“;

მე-2 ჯგუფი- ბულინგი საბაზო საფეხურზე“;

მე-3 ჯგუფი – ბულინგი საშუალო საფეხურზე“.

   მოსწავლეები პასუხობენ მასწავლებლის მიერ დასმულ შეკითხვებს:

• რამდენად საინტერესო იყო თქვენთვის კვლევის განხორციელება?
• რა სარგებელი მოგიტანათ სკოლის კვლევაზე მუშაობამ?
• რა თემებზე ისურვებდით მომავალში კვლევების განხორციელებას?

იმართება დისკუსია, მოსწავლეები მსჯელობენ პრობლემის გამომწვევ მიზეზებსა და მისი გადაჭრის გზებზე. გაკვეთილის ბოლოს მასწავლებელი პრეზენტატორებს აფასებს პრეზენტაციის შეფასების სქემის მიხედვით, მოსწავლეები კი აფასებენ თავიანთ მონაწილეობას კვლევითი პროექტის განხორციელების პროცესში.

 ამგვარად დაგეგმილი გაკვეთილები, პროექტები და სხვა სახის აქტივობები ამაღლებს მოსწავლეთა მოტივაციას, უვითარებს მათ სხვადასხვა საჭირო უნარს, მაქსიმალურად რთავს მათ სასწავლო პროცესში, ეხმარება პრობლემის გააზრებასა და გადაჭრის გზების ძიებაში, ასწავლის ხალისით, რაც, საბოლოო ჯამში, დადებითად აისახება სწავლა-სწავლების ხარისხზე.    

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://sputnik-georgia.com/reviews/20170215/234886318/arsebobs-tu-ara-bulingis-oficialuri-statistika-saqartveloshi.html

https://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/63644-%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%98-%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A8%E1%83%98/19/

განწყობა, გავრცელებული განმარტების თანახმად, შინაგანი მზაობაა, რომელიც საჭირო დროს სათანადო ცოდნისა და უნარების გააქტიურებასა და მობილიზებას გვიადვილებს. ყველასათვის ცნობილი ფსიქოლოგის, დიმიტრი უზნაძის თეორიის თანახმად, განწყობა რამდენიმე ფაქტორისგან – სუბიექტური მოთხოვნილებისა და ობიექტური გარემოსგან შედგება. მოგვიანებით, შოთა ნადირაშვილმა (ფსიქოლოგი, განწყობის ანთროპული თეორიის ავტორი) უზნაძისეულ ფაქტორებს კიდევ ერთი მიმართულება მიამატა – ოპერაციული შესაძლებლობები, ანუ ის უნარ-ჩვევები, რომლებიც გვჭირდება ამა თუ იმ მიზნის მისაღწევად.

თურმე განწყობაც შეიძლება იერარქიულად გაიზომოს. სიტუაციური განწყობა ერთჯერადია და კონკრეტულ სტიმულზეა დამოკიდებული, ფიქსირებული – სტაბილურია, მაგრამ მაინც საჭიროებს გარეგან სტიმულს, დისპოზიციური (თვითსტიმულაცია) განწყობის შემთხვევაში კი ინდივიდი თავად ეძებს შესაბამის გარემოს და სიტუაციას სასურველი ქცევის განსახორციელებლად.

შეიძლება იფიქროთ, განწყობას რაღა კვლევა და თეორია სჭირდებაო. არადა, სწორედ მასზეა დამოკიდებული, თუ რა ნაყოფს გამოიღებს ჩვენი შრომა. ყველაფერი ხომ რაიმეს ნახვის/მოსმენის სურვილის გაჩენით იწყება.

სასწავლო მოტივაცია, რომელსაც ასეთ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ განათლების სპეციალისტები, სწორედ განწყობის თეორიას ეხმიანება. მოტივაციის ამაღლებისკენ მიმართულ აქტივობას კი ყველაზე მეტად აფექტური სასწავლო მიზანი მიესადაგება.

როგორც ვიცით,  სასწავლო მიზანი სწავლა-სწავლების პროცესის ერთ-ერთი აუცილებელი კომპონენტია. სწორედ სასწავლო მიზანი განსაზღვრავს, რის სწავლებასა და შეფასებას ვაპირებთ კონკრეტული გაკვეთილით ან გაკვეთილების ერთობლიობით. სასწავლო მიზნის მთავარ ინდიკატორს დასახული მიზნის მკაფიოდ ჩამოყალიბება და დაკვირვებადი ქცევის ტერმინებით (მაგალითად, იხსენებს, ჩამოთვლის, ამოიცნობს, აკავშირებს…) გადმოცემა წარმოადგენს. ანუ მიზანი კარგად უნდა ასახავდეს მოსალოდნელ შედეგს და მოსწავლეზე დაკვირვებით ობიექტური დასკვნის გამოტანა ერთზე მეტ დამკვირვებელს უნდა შეეძლოს.

სასურველია, სასწავლო მიზანში დაკონკრეტებული იყოს ის სასწავლო გარემო/პირობები და კონკრეტული ინსტრუმენტები, რომელთა დახმარებითაც მოსწავლე შეძლებს კონკრეტული ქცევის შესრულებას. ასევე უნდა განისაზღვროს, რა დონეზე მოეთხოვება მოსწავლეს აღნიშნული ქცევის შესრულება (მხოლოდ ნასწავლი საკითხების ამოცნობა, თუ მათი გაგება-გამოყენებაც)

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, არსებობს სასწავლო მიზნების ტაქსონომია, რომელიც სწორედ მოსწავლეთა მიღწევების დონეს ზომავს. სანამ განწყობასთან დაკავშირებულ სასწავლო მიზანს ჩავუღრმავდებოდე, ზოგადად მიმოვიხილავ მიზნის სპეციფიკას. როგორც ვიცით, სამივე სფეროს აქვს თავისი ტაქსონომია (იერარქია), რომელიც დაძლევის დონეებისგან შედგება. საგანმანათლებლო სფეროში განსაკუთრებით აქტუალურია კოგნიტური (შემეცნებითი) სასწავლო მიზანი, რომლის მიღწევის დონეებიც ყველასათვის კარგად ნაცნობი ,,ბლუმის ტაქსონომიით“ იზომება.

რაც შეეხება ფსიქომოტორულ (უნარ-ჩვევები) მიზანს, ამ მიმართულებით ტაქსონომიის აგება ყველაზე რთული აღმოჩნდა, რადგან იგი შეიძლება მოიცავდეს, როგორც კოგნიტური, ასევე აფექტური სფეროსთვის დამახასიათებელ ინდიკატორებს. ფსიქომოტორული სფეროს ძირითადი მიმართულება კუნთოვანი მოძრაობების საშუალებით კონკრეტული უნარების შეძენაა, რაც, თავის მხრივ, ფსიქიკის მეშვეობით იმართება. სასწავლო მიზნის ზემოაღნიშნულ ტიპს ყველაზე ხშირად პროფესიულ განათლებაში იყენებენ. ,,დეივის ტაქსონომიაშიც“ დაცულია ბლუმის იერარქიის მთავარი პრინციპი – მარტივიდან რთულისკენ. შეფასება იწყება იმიტაციის უნარის გაზომვით, რომელსაც მოსდევს მანიპულაცია (დასწავლილი მოქმედებების მითითებების დახმარებით შესრულება) და სიზუსტე (დასწავლილი მოქმედებების დამოუკიდებლად შესრულება). იერარქიის მწვერვალს კი ჩვევების კომბინირება (უნარების ინტეგრირება დასახული ამოცანის შესასრულებლად) და ნატურალიზაცია (ავტომატიზებული ქცევა) იკავებს.

აფექტურ (ემოციურ) სასწავლო მიზანთან დაკავშირებული ტაქსონომია ადამიანის განწყობას, ემოციებს, გრძნობებსა და ღირებულებებს მოიცავს. იგი ბლუმმა კოლეგებთან ერთად 1964 წელს შექმნა. კოგნიტურის მსგავსად, აფექტური სფეროს ტაქსონომიაც იერარქიულია და ზომავს კონკრეტული ადამიანისა თუ ჯგუფის განწყობას ან კონკრეტული ღირებულებების მიღება-გათავისების დონეს. აღნიშნული იერარქიის დასხმარებით შეგვიძლია გავიგოთ, თუ რა მოლოდინი და დამოკიდებულება აქვთ მოსწავლეებს სასწავლო გარემოსა და მიმდინარე აკადემიური პროცესების მიმართ.

როდესაც გაკვეთილს აფექტურ მიზანზე დაყრდნობით ვაგებთ, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ, აფექტური სფეროს რა დონეზე ვგეგმავთ მოსწავლეთა შეფასებას და რამდენად რეალური მოლოდინები გვამოძრავებს. მაგალითად, ახალი საგნის პირველ გაკვეთილზე მოსწავლეებისგან ღირებულებათა სისტემის გათავისება არ უნდა მოვითხოვოთ, რადგან მათ ჯერ მიღება-გაცნობიერების ფაზა არ გაუვლიათ.

სანამ კონკრეტული მიზნის შედგენასა და გაზომვას შევუდგებით, უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი ფაქტორები:

• ყოველი ახალი საკითხის შესწავლის წინ  მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა დასახოს ახალი სასწავლო მიზანი, რომლის მიხედვითაც დაგეგმავს სასწავლო პროცესს.
• მიზანი  უნდა მოიცავდეს მისი განხორციელებისკენ მიმართულ კონკრეტულ აქტივობებს და ეხმიანებოდეს საბოლოო სასწავლო მიზანს.
• შესაძლებელია, თემატური ერთეულისა და გაკვეთილის მიზნების მსგავსად, მასწავლებელმა არ გაწეროს თითოეული აქტივობის მიზანი, მაგრამ ისინი ლოგიკურად უნდა უკავშირდებოდეს გაკვეთილის მიზანს და მოსწავლეები თანმიმდევრულად მიჰყავდეს სავარაუდო შედეგამდე.
• მოსწავლეებს, შეფასების კრიტერიუმებთან ერთად, მასწავლებელმა სასწავლო მიზანიც უნდა გააცნოს;
• გაკვეთილის მიზანი მოსწავლეებისთვის გასაგები ენით/ნაცნობი ლექსიკური ერთეულებით უნდა იყოს შედგენილი;
• მიზანი უნდა იყოს კონკრეტული, მკაფიო (ნათელი) და გაზომვადი;
• მიზანში დაფიქსირებული შედეგის გაზომვა შესაძლებელი უნდა იყოს განმავითარებელი/განმსაზღვრელი შეფასების სხვადასხვა ინსტრუმენტით;
• კარგად გაწერილი სასწავლო მიზანი ზრდის სასწავლო მოტივაციას და  მოსწავლეს სასურველ შედეგამდე მისვლას უადვილებს.

აქვე გაგიზიარებთ გრძელვადიან აფექტურ მიზანს, რომელიც ერთ-ერთი საგნობრივი პროექტის დაგეგმვისას შევადგინე.

აფექტური სასწავლო  მიზანი

საგანი:  ქართული ენა და ლიტერატურა

კლასი:  IV

სემესტრი:  II

თემა:  წიგნის საერთაშორისო დღე

პროექტის ხანგრძლივობა: 1 თვე

აფექტური მიზანი: მოსწავლეები დამოუკიდებლად შეარჩევენ და წაიკითხავენ მხატვრულ ლიტერატურას; გაითავისებენ რჩეული წიგნის ღირებულებებს და გამოავლენენ საკუთარ დამოკიდებულებას სლაიდ-შოუს, პოსტერის, კომიქსის ან სარეკლამო ბუკლეტის პრეზენტირების გზით.

მიზანი მიღწეულად ჩაითვლება, თუ მოსწავლე აღიქვამს კითხვის და მასთან დაკავშირებული ესთეტიური ფაქტორის მნიშვნელობას, საკუთარი სურვილით შეარჩევს მხატვრულ ტექსტს,  დამოუკიდებლად წაიკითხავს, გაიზიარებს მასში ჩადებულ იდეას/ღირებულებას და გამოხატავს საკუთარ დამოკიდებულებას წაკითხულ მასალაზე დაყრდნობით შესრულებულ დავალებაში.

შინაარსი:  საკითხავი მასალის შერჩევა, წაკითხვა და დამუშავება; პრეზენტაციისთვის თვალსაჩინოების მომზადება; რჩეული წიგნის აუდიტორიისთვის წარდგენა.

კატეგორიები: აღნიშნული პროექტი იზომება  აფექტური ტაქსონომიის I, II, III  და IV საფეხურების მიხედვით.

როგორც ვხედავთ, მიზანთან დაკავშირებული აქტივობები კოგნიტურ შინაარსსაც ატარებს, თუმცა, ამ შემთხვევაში, ვაფასებთ არა შესრულების აკადემიურ ხარისხს, არამედ მოსწავლის დამოკიდებულებას დავალებების მიმართ და ღირებულებათა ცვლას პროექტზე მუშაობის პროცესში. აფექტური მიზნის შედგენის მსგავსად, არც მიღწეული შედეგების გაზომვაა იოლი საქმე. ამიტომ, ამ თემას ,,განწყობის სკოლის“ შემდეგ ,,გაკვეთილზე“ განვიხილავ.

„თუ სხვა შენზე უკეთ აკეთებს იმას, რაც შენ გსურს გააკეთო და ამას აღიარებ, შენს თავზე ერთი გამარჯვება ესაა!

ნუ დაისახავ მიზნად იყო ორიგინალური, რადგან ამ სურვილზე არაორიგინალური არაფერია… გამოხატვის ფორმის ძიებაში არ დაკარგო შენი შინაარსი.

თუ შენ გულწრფელად შეიტკბე ის, რომ არ ხარ გამორჩეული, ეს კიდევ ერთი გამარჯვებაა საკუთარ თავზე, იქნებ საბოლოო გამარჯვებაც, რომელიც სულიერი სიმშვიდის გვირგვინს დაგადგამს.

საერთოდ, შენი რაობა, შენი არსება არ შეიძლება შედარების საგანი გახდეს. შედარებითი სრულყოფა არ არსებობს, მაგრამ შეგიძლია მიაღწიო სრულყოფას საკუთარ შესაძლებლობებში, ანუ შენ შეიძლება დაემჯობინო საკუთარ თავს.“

ერლომ ახვლედიანი

კაცი იყო, უცნაური სახელი, ერლომი, ერქვა და საოცრად წერდა.

მე ნამდვილად არ ვიცნობდი, მაგრამ მიხარია, ნანახი რომ მყავს. არც შეხვედრის ადგილი მახსოვს, არც დრო. ფრაგმენტი მაქვს უბრალოდ გონებაში: ვიღაც წვერებიანი, ჭაღარა, საყვარელი გარეგნობის კაცი; აი, ისეთი დიდი და სქელმინებიანი სათვალით, თვალებს რომ უპატარავებს ადამიანებს. ჩვეულებრივზე უფრო უბრალოდ და დაუდევრად ჩაცმული, თავის შვილს, 12-13 წლის ცელქ, მოუსვენარ ბიჭს წარმოუდგენლად მშვიდად აძლევს შენიშვნას … რატომღაც ყველა ( მაშინ რა ვიცოდი, ვინ იყო) ბატონო ერლომობით მიმართავს.

მართლა განსაკუთრებული უნარია, გამოირჩე შენი უბრალოებითა და გამორჩეულობის არსიყვარულით. ერლომ ახვლედიანი ჩემთვის ჩუმად გენიალური მწერლების კატეგორიას მიეკუთვნება, სიცოცხლეშიც რომ ჩუმები არიან და გარდაცვალების შემდეგაც. მაგრამ ეს განსაკუთრებული სიჩუმე გაგრძნობინებს, რომ სინამდვილეში რაღაც ძალიან მნიშვნელოვან ხმაურს წაუყრუე და გაიძულებს, დაძაბო მთელი სხეული, სული და ისე უსმინო ამ სიჩუმეს და აღმოაჩინო! მე პირადად, ზუსტად ეს დამმართა ერლომ ახვლედიანის შემოქმედებამ თავის დროზე.

ამ სტატიაში მხოლოდ მეიგავე ერლომზე უნდა ვილაპარაკო. იმიტომ, რომ მასში, ჩემი აზრით, ყველაზე მეტად სწორედ მეიგავე ცხოვრობდა. გარდა იმისა, რომ იგავებს წერდა, იგავურია თავისი ხასიათით მისი მოთხრობებიც:  ,,ვანო და ნიკო“, ,,აღუ“, რომანი ,,კოღო ქალაქში“…

ვისაც ერლომის სახელი და გვარი გაუგია, იცის, რომ ერთ-ერთი გამორჩეული ნიჭისა და  ხელწერის სცენარისტია ქართულ კინემატოგრაფიაში.

ჩემთვის მისი კინოც იგავებია, სიმბოლოებითა და ალეგორიებით სავსე. ერთი მოკლემეტრაჟიანი ფილმია ,,საერთო კედელი“, ორ განსხავებული ხასიათისა და ინტერესის მეზობელზე, რომლებიც ვერ უძლებენ ერთმანეთის ხმაურს კედლის იქით, მაგრამ გარეთ რომ გადიან, ვერც კი ხვდებიან, ის კედლის აბეზარი მეზობლები რომ არიან და ერთმანეთს დიდი თავაზით ექცევიან. თითქოს ჩვეულებრივი მეზობლური ამბავია, მაგრამ ერთი ეპიზოდია, აივნიდან ებრძვიან ცოცხებითა და იატაკის ჯოხებით ერთმანეთს, კუთხის აივნებია, სხვადასხვა მხარეს და ერთმანეთს მაინც ვერ ხედავენ,ისე იქნევენ თავიანთ „ იარაღებს“, ეგებ მიაწვდინონ ერთმანეთს. მაგრამ გაოცებისგან პირდაღებული მაყურებელი აღმოაჩენს, რომ სხვადასხვა სართულზე დგანან. მაშინ როგორღა აქვთ საერთო კედელი? არადა, ნამდვილად აქვთ, რადგან ფილმი სწორედ ამ კედლის განგრევითა და საერთო კარის გაკეთებით სრულდება. უცნაური დეტალია, პარადოქსული, რომელიც შეგახსენებს, რომ ფილმის სცენარის ავტორი ერლომია – პარადოქსული აზროვნების დიდოსტატი.

ერლომ ახვლედიანი იგავებსაც წერდა და არაკებსაც. დიახ, მათ შორის განსხვავებაა, ყველა ლექსიკონში იგავი განმარტებულია დამრიგებლური ხასიათის, ალეგორიულ ნაწარმოებად, ხოლო არაკი – ზღაპრული შინაარსის იგავად. დიდი მეცნიერი, პროფესორი რევაზ სირაძე ჯერ კიდევ სტუდენტებს გვიხსნიდა, რომ სინამდვილეში ,,იგავ-არაკი”  შეცდომით წარმოქმნილი კომპოზიტია და იგავი და არაკი განსხვავდება თავისი არსით. უბრალოდ, ამ კომპოზიტის შექმნა იმან გამოიწვია, რომ, მაგალითად, სულხან-საბა იგავებსაც ( მასში პერსონაჟები ადამიანები არიან) წერდა და არაკებსაც ( სადაც პერსონაჟებად ცხოველები არიან გამოყვანილი) და ,, სიბრძნე სიცრუისა“ ნამდვილად იგავ-არაკების ანუ იგავებისა და არაკების კრებულია. თუმცა მხოლოდ ერთი თხზულება სინამდვილეში ამ ორისაგან ერთ-ერთია. აი, სახარებაში არაკები არ არის, იქ მხოლოდ იგავებია.

საინტერესო იგავები აქვს ერლომ ახვლედიანს დაწერილი ( არაკებიც), მაგრამ არც ერთი არ არის თავისი სტილით კლასიკური იგავი. მორალი არ დევს ზედაპირზე ( ანუ მისი ამოცნობა საკმაოდ რთულია) და მით უმეტეს, მზამზარეული შეგონებაც არ არის ბოლოში გამოტანილი, არც ახსნა მოსდევს სახარებისეულად.

თავისთავად აღძრავს ფიქრს და ხელმეორედ გადაკითხვის სურვილს მისი იგავები. ყველა ნიუანსი, ყველა ფრაზა, სიტყვა, ყველა მხატვრული სახე მნიშვნელოვანია არსის წვდომისთვის. კომპოზიციურადაა გადაჯაჭვული ერთმანეთს თითოეული სიტყვა, რომელთა გადანაცვლებით ის აღარ გამოვა, რისი თქმაც მწერალს სურდა.

უცნაური სათაურები აქვს ერლომის იგავებს, ერთი სტრუქტურის: ,, კაცი, რომელსაც სამშობლო ძალიან უყვარდა, ,, ამბავი კაცისა, თავი რომ დაკარგა“,  ,,ამბავი კაცისა, რომელსაც სიცოცხლე უყვარდა“, ,,დღეგრძელი კაცის ამბავი“, ,,ამბავი კაცისა, რომელიც ყველას ეგონა, რომ არ იყო“, ,,ამბავი კაცისა, რომელსაც სამშობლო ძალიან უყვარდა“ ან „შურიანი კაცის იგავი“, ან „მეოცნებე კაცის იგავი“… საკმაოდ ბევრი ,,კაცი“ ჰყავს, ბევრი ისტორიით, ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული, დასაფიქრებელი ხასიათითა და ქცევით…  იგავების უმეტესობა კი ასე იწყება, თავისებურად – „კაცი იყო…“

ერლომ ახვლედიანის იგავებში არ არიან კარგი და ცუდი კაცები, მის იგავებში ცხოვრობენ ადამიანები თავიანთი განსაკუთრებული თავგადასავლებით, რომლებიც ჩვეულებრივი ამბებისაგან იმითი განსხვავდება, რომ რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანს გასწავლის… მაგალითად, გასწავლის, როგორ უნდა სძლიო შურს, სამშობლოს როგორი სიყვარული არაა სიყვარული, როგორ უნდა იცხოვრო მხოლოდ ერთი დღით, თუ „მპარავმა ხვალინდელი დღე“ მოგპარა და რამდენი რამ შეიძლება მოასწროს ადამიანმა ამ ერთ დღეში…

ამ ყველაფერს გადმოსცემს სწორედ იგავისთვის დამახასიათებელი, ან უფრო შეკუმშული ლაკონიზმით.

მისი იგავები რიტმული პროზის ნიმუშებია. მოკლე წინადადებები, ერთი და იმავე სიტყვებისა და ფრაზების ხშირი გამეორება ქმნის დამახასიათებელ რიტმს, ამიტომ ამ იგავებს ძალიან უხდება ხმამაღლა წაკითხვა.

ზემოთ ვახსენე, პარადოქსული აზროვნების დიდოსტატია ერლომი. ,,მეოცნებე კაცის ამბავში“ აღწერს კაცს, რომელიც სრულ იდილიაში ცხოვრობს, ჰყავს საყვარელი ოჯახი, სათუთად ზრუნავს მასზე, გარშემო ყველა და ყველაფერი უყვარს და ისიც ყველა-ყველაფერს უყვარს. იგავის ბოლო აბზაცში კი წამოწვება ეს იდილიურ-იდეალური კაცი და ოცნებობს სიძულვილზე, გულქვაობაზე, შურისმაძიებლობაზე, შიშზე…

„ანტონიმური ხასიათისაა“ მისი პროზა, ანტონიმურ სიტყვათა თამაშით ქმნის შინაგან წინააღმდეგობას შინაარსსა თუ იდეაში… ასე აღწერს კაცს, რომელსაც სიცოცხლე უყვარდა:

 „ წვიმაში იყო, წვიმაში ყოფნა უყვარდა, მზეზე იყო, მზეზე ყოფნა უყვარდა. ჩრდილიც უყვარდა.

მთვარიანი ღამეც უყვარდა და უმთვარო ღამეც უყვარდა.

ვარსკვლავებიც უყვარდა.

საქმე ჰქონდა, საქმეში ყოფნა უყვარდა. უქმად იყო, უქმად ყოფნა უყვარდა.

მთაც უყვარდა და ბარიც უყვარდა…“

და ასე იგავის ბოლომდე.

ასევე ანტონიმებით გადმოსცემს შურიანი კაცის განცდებს:

„ ადგებოდა და დაწოლისა შურდა. თვალს გაახელდა და თვალის დახუჭვისა შურდა. მარჯვნივ გაიხედავდა და მარცხნივ გახედვისა შურდა. სძულდა შურიან კაცს და სიყვარულისა შურდა… “

ანტონიმური სიტყვების ამ ერთგვარი თამაშით მწერალი კარგად აჩვენებს, როგორი ,,ორგემაგეა“ არა  მხოლოდ საწუთროს, არამედ კაცთა ბუნება და რა რთულია ,,ორბუნოვანი“ ადამიანისთვის საკუთარ თავზე გამარჯვება.

რაც შეეხება არაკებს, აქაც გამორჩეულია თავისი ხელწერით ერლომ ახვლედიანი. როგორც წესი, არაკები ერთგვარი ,,სტერეოტიპული პერსონაჟებით“ გამოირჩევა. მაგალითად: მელა ყოველთვის ცბიერია, თაგვი – მშიშარა, ვირი- აუცილებლად ჯიუტი და ა. შ.

ერლომის არაკში ,, მელი და ტყუილი“ მელა ყველაზე მართალი ცხოველია, ყველას უყვარდა და პატივს სცემდნენ ამის გამო, სანამ ტყუილი არ მოატყუებდა და მატყუარას გახდიდა. არაკში  შთამბეჭდავადაა მოთხრობილი, როგორ გახდა მელა მატყუარა და მკითხველიც მისდამი თანაგრძნობით იმსჭვალება და არა უარყოფითი დამოკიდებულებით, როგორც არაკთა მელიების ხვედრია.

მეორე არაკში თაგუნა, უბრალოდ, ზარმაცია. წევს და გეგმავს, რას გააკეთებს, თუ ადგება, მაგრამ არ დგება, მხოლოდ გვერდს/ გვერდებს იცვლის, მწერალი გვაჯერებს, რომ რამდენჯერაც გადაბრუნდება თაგუნა, იმდენი გვერდი აქვს. აი, მეთერთმეტე გვერდზე რომ გადაბრუნდა და დაიძინა, მერე აღარ გათენებულა მისთვის, რადგან საკმაოდ გვიან აღმოაჩინა, რომ ვიღაცას ამოევსო მისი სორო. ღიმილისმომგვრელი და თან უცნაურად სევდიანია თაგუნას ამბავი. არც აქ ღალატობს თავის ,,პარადოქსულ აზროვნებას“ ერლომი: ,, – ,,დავინახავ ხაფანგს და ისე ავუვლი გვერდს, რომ ხაფანგმა ვერაფერი გაიგოს, როცა გაიგებს, უკვე გვიანი იქნება, ხაფანგი გაბრაზდება, მე უკვე შორს ვიქნები და ხაფანგს არავინ ეყოლება დასაჭერი, როცა ხაფანგს არავინ ეყოლება დასაჭერი, თავის თავს თვითონვე დაიჭერს“. პარადოქსულია, აბა, რა, საკუთარი თავის თვითონვე დამჭერი ხაფანგი და ალეგორიულობით ცოტათი ჰგავს სხვისთვის გამზადებულ ორმოში ჩავარდნილ ორმოსვე მთხრელს.

სრულიად განსხვავებული და საინტერესო პერსონაჟია უნიჭო ობობა, რომელმაც, მართალია, აბლაბუდას ქსოვა ვერ ისწავლა, მაგრამ ბზუილის სწავლა მშვენივრად გამოუვიდა: ,,  იმ დღის შემდეგ პატარა ობობა, სადაც კი აბლაბუდას ნახავდა, შიგ ჩაჯდებოდა და ბზუოდა, ყოველი მხრიდან თავქუდმოგლეჯილი გამორბოდნენ დიდი ობობები…“ პატარა, უნიჭო, ონავარი ობობას ეს მხატვრული სახეც ღიმილისმომგვრელია, დამეთანხმებით.

ან კიდევ – არაკი „ მელა მასწავლებელი“ ასე მთავრდება: ,,საბოლოოდ ნაბოლარამ გადასანსლა მელა, რადგან უვიცი დატოვეს და ისიც კი არ ასწავლეს, რომ წიწილას არ შეუძლია, მელა გადასანსლოს“

საერთოდ, ეს სევდანარევი რაღაცნაირად მქრქალღიმილიანი და თბილი იუმორი ერლომ ახვლედიანის შემოქმედების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელია. , ჩემი აზრით, ყველაზე თვალსაჩინო არაჩვეულებრივ ფილმ ,,არასერიოზულ კაცშია“.

სიტყვას კი არ მოჰყვა, მე მოვიყვანე, ვერ ავუარე გვერდი მაინც ამ ფილმს, ეს ფილმი მისი ცხოვრება მგონია და მისი ცხოვრება კიდევ ყველაზე ბრძნული იგავი.

წალკიდან ოცი კილომეტრის დაშორებით სოფელი გუმბათი მდებარეობს. სოფელში, უკვე ოცი წელია,  აჭარელი ეკომიგრანტები არიან ჩასახლებული ხულოს მუნიციპალიტეტის სოფლებიდან. ირა ძირკვაძე, 23 წლის მასწავლებელიც ამ სოფლის მკვიდრია. იგი გუმბათის ერთსართულიან სკოლაში, სადაც 78 ბავშვი სწავლობს, ქართულს და ინგლისურს ასწავლის. თბილისში , არაბისტიკის შესწავლის შემდეგ , ირა საკუთარ სოფელში დაბრუნდა და ბევრი მისი თანასოფლელივით, ქალაქში აღარ უძებნია სამსახური. ირა იმაზე წუხს, რომ სოფელი იცლება, ახალგაზრდები საკუთარ ადგილს და სამსახურს ვერ პოულობენ სოფელში, რაც შემდეგ იქაურობის  მიტოვების მიზეზი ხდება. თუმცა, ვერც იმაში ხედავს ვერაფერს გასაოცარს, რომ საკუთარ სოფელში დაბრუნდა და სკოლაში  დაიწყო მასწავლებლად  მუშაობა.

,,ყველაზე რთული იყო მასწავლებლად შესვლა იმ საკლასო ოთახში, რომელიც  ჩემი ბავშვობის მოგონებებს ინახავს. გუმბათელებს ჯერ გაუკვირდათ ჩემი მასწავლებლად დაბრუნების ამბავი. ხშირად მეუბნებოდნენ მსგავს სიტყვებს : განა  იმისთვის ისწავლე ოთხი წელი, რომ ისევ გუბათში დაბრუნებულიყავი?! ნელ-ნელა გაიაზრეს, რომ ჩემი დაბრუნება ცუდი კი არა, კარგია”.

1990 -იან წლებამდე  გუმბათში ბერძნები ცხოვრობდნენ, ახლა კი ბერძენთა  მხოლოდ რამდენიმე ოჯახია დარჩენილი.   უმრავლესობამ სოფელი 90-იანი წლების მიწურულს დატოვა და  საბერძნეთს  მიაშურა. სხვადასხვა არტეფაქტებისა  და  ზეპირი გადმოცემების საფუძველზე  ვარაუდობენ, რომ ბერძნების ჩამოსახლებამდე აქ ქართული სოფელი იყო, რომელიც გაუდაბურდა და შემდეგ თურქეთიდან ჩამოსახლებულმა  ბერძნებმა სოფელს ახალი სიცოცხლე დაუბრუნეს. ახლა გუმბათს, აჭარელი ბავშვების მხიარული ხმები და შეძახილები  ახალისებს. ირა  ასეთ პროექტსაც ახორციელებდა:  ,,აღმოაჩინე შენი სოფელი”. მოსწავლეებთან ერთად დადიოდა სოფელში და ისტორიულ ამბებს აგროვებდა. პროექტის ჰონორარით ველოსიპედი იყიდა და ველოსიპედიანი  მასწავლებლის დანახვა სოფელში აღარავის  უკვირს. თავიდან კი :

,,პირველად ველოსიპედებით რომ წავედით გუმბათის გარშემო სასეირნოდ, რამდენიმე შემხვედრმა მითხრა, როგორ რისკავ, რომ ასე დაჰყვები მოსწავლეებსო. მაგრამ, მე ასე ვფიქრობ: თუ მოსწავლეებს დაანახებ რომ ენდობი, ისინი არასოდეს გაგიცრუებენ იმედებს”- იხსენებს ირა ძველ ამბებს.

ნოემბრის მიწურულს გუმბათის დილა მკაცრია და სუსხიანი. ადგილობრივები ზამთრისთვის ემზადებიან – თივას აწყობენ, შეშას იმარაგებენ. დილაადრიან სოფლის ორღობეებში თავსაფრიანი ქალები წყლის მოსატანად მიიჩქარიან, ზოგიერთი პირუტყვს მიერეკება. სოფელი არც გაზიფიცირებულია  და ასევე,  სასმელი წყლის პრობლემაც დგას.  სხვა პრობლემებიც არ აკლიათ: კარტოფილი მოჰყავთ დიდი რაოდენობით, მაგრამ რეალიზაციას ვერ ახერხებენ.   ამ  და კიდევ ბევრ სხვა მიზეზთან ერთად  გასაკვირი აღარ არის, თუ რატომ აღარ მოუწევთ ქალაქში სასწავლებლად წასულ ახალგაზრდებს სოფლისკენ გული. ირა, ის სასიამოვნო გამონაკლისია, რომლის სოფელში დაბრუნებას ცვლილებები მოჰყვა და ახალი იმედები გააჩინა.

თუ თანმიმდევრობის  კანონს მივყვებით, ირასთან სტუმრად ჩასულები ჯერ მის სახლში ვხვდებით. სადაც აჭარული კერძებით გვიმასპინძლდებიან და იგრძნობა ძალდაუტანებელი  კეთილგანწყობა. ღუმელთან თბება ირას ბებო – მარიაჩკა. ტრადიციულ, მუსლიმურ თავსაბურავში გამოწყობილი და ოდნავ გოროზი გამომეტყველებით. ყველაფერი ისეა, როგორც უნდა იყოს.  ირა მშობლებთან საუბრობს. მათი   მეგობრული დამოკიდებულება ირას მიმართ, იმაზეც მაფიქრებს, რატომ არის ასეთი ლაღი და პოზიტიური ახალგაზრდა მასწავლებელი და რატომ სჯერა იმ საქმის, რასაც ასე გულწრფელად აკეთებს. მის უკან – მისი  ოჯახია, ირას  ყველა საუკეთესო გეგმის და მიზნის მხარდამჭერი.

ირას ორივე მშობელი მასწავლებელია. დედა – ციცინო გობაძე ქართულს ასწავლის, მამა- ლევან  ძირკვაძე რუსულს და გეოგრაფიას. ირა ამბობს, რომ მშობლების პროფესიამ მის ცხოვრებაში ბევრი რამ შეცვალა უკეთესობისკენ  და შემდეგ უკვე  საყვარელი პროფესიაც აპოვნინა.  წიგნები და განათლების თემებზე  საუბარი, ირას ბავშვობიდან ახსოვს. ახლა კი სამი მასწავლებლისგან შემდგარ ოჯახში ხშირად ხდება აზრთა გაცვლა- გამოცვლა, დისკუსია,  ერთმანეთს გაკვეთილებზეც ესწრებიან და ცდილობენ, საკუთარ პროფესიაში ერთმანეთის საუკეთესო პროფესიული მიდგომები გამოიყენონ. ირას დედას,  შვილის ახლებური და თანამედროვე მიდგომები მოსწონს. მოსწონს მისი თავისუფლება და სილაღე, მისი დამოკიდებულება ბავშვებთან, რომ არავის განასხვავებს და ცდილობს ყველასთან გულწრფელი იყოს.

პატარა სოფელი, რომელიც ვერც გზებით და ვერც გამართული ინფრასტრუქტურით თავს ვერ მოიწონებს, გადარჩენას განათლების გზით ცდილობს. ირასგან ვიგებთ, რომ გასულ წელს სოფლიდან 7 სტუდენტი წავიდა ქალაქში სასწავლებლად და მათგან ექვსმა დაფინანსება მოიპოვა.  ეს კი პატარა სოფლისთვის, რომელიც ასე მოკლებულია ცივილიზაციის სიკეთეებს, არც ისე ჩვეულებრივი ამბავია და ეს ამბავი განსაკუთრებით ძირკვაძეების ოჯახს ახარებს, რომელიც  გუმბათელი ბავშვების სამომავლო განათლებასთან გადაჯაჭვულია.

ირა სკოლაში წასასვლელად ემზადება. დღეს განსაკუთრებული დღეა მისთვისაც და მისი მოსწავლეებისთვისაც. ახალგაზრდა მასწავლებლის  სახლთან  მოსწავლეები იკრიბებიან, ველისიპედებით არიან…  მოკლე დოკუმენტურ ვიდეოს  ვიღებთ. ირა ველოტურს გეგმავს. ამ ამბავს ყველა ბავშვი  ყიჟინით ხვდება, თან ახალი თავგადასავალიც მოსწონთ. გუმბათელი ბავშვები არც ისე განებივებულები არიან სიახლეებით.

გიგი მიქელაძე, ნიკა კახაძე, ელენე მიქელაძე, თორნიკე მუშარბაძე, ლიზი ბერიძე, საბა საგინაძე, ლუკა გორგაძე, საბა ჭელიძე და გიორგი ბოლქვაძე – ირას მოსწავლეები არიან. ირა ამჯერად, ქართულის გაკვეთილს ატარებს.  ბიჭები უფრო აქტიურობენ, ვიდრე გოგონები. საკუთარ სურვილებზე და მისწრაფებებზე ყვებიან. რა უნდათ მომავლისგან, რატომ უნდა ისწავლონ, რას მოელიან განათლებისგან ; ასევე იმასაც ყვებიან,  რა არ აქვთ სოფელში, როგორ ოცნებობენ კარგ გზაზე, რომ უკეთესად ისეირნონ ველოსიპედებით და მომავალში ჰქონდეთ შესაძლებლობა, თავიანთ გაჭირვებაში მყოფ თანასოფლელებს დაეხმარონ.

,,საოცარი მოსწავლეები მყავს: გულწრფელები, მოუსვენრები, სხვადასხვა ნიჭით დაჯილდოებულები;  წერენ ლექსებს, მოთხრობებს, იგავ-არაკებს, ხატავენ მათთვის საინტერესო პერსონაჟებს; აკვირდებიან ყოველ დეტალს, ზოგჯერ მთავაზობენ, რომ საშინაო დავალება მათთან ერთად მეც დავწერო. საგაკვეთილო აქტივობებში ცვლილებები შეაქვთ. უხარიათ სიახლეები და ძალიან ჭკვიანურ შეკითხვებს სვამენ და ცდილობენ ყველაფერი  ობიექტურად შეაფასონ. ერთი მოსწავლე მყავს , წერა ეზარება ხოლმე. ერთ დღესაც გაბრწყინებული თვალებით მეუბნება :,,მას., რა მაგარი იქნება ისეთი კალამი რომ არსებობდეს, ვუთხრა რისი დაწერაც მინდა და თვითონ დაწეროს.”  წარმოგიდგენიათ, ლუკა რომ დიდი გაიზრდება  და თუ სამყარო მას დაეხმარება, შეიძლება გამომგონებელიც გახდეს. მერე რა, წერა თუ არ უყვარს, სამაგიეროდ, ფიქრი და ხატვა უყვარს.”

ახალგაზრდა მასწავლებელში ყველაზე დიდ, პროფესიულ დისკომფორტს მოსწავლის შეფასების კრიტერიუმი იწვევს და წუხს, რომ ჟურნალში ჩაწერილი ქულები სათანადო ინფორმაციას ვერ გვაძლევს მოსწავლის შესახებ და უფრო სხვა რამ არის საჭირო და მოსაფიქრებელი.

,,ყველაზე მეტად, მე და ნიშნები, ე.წ ქულები, ვერ ვუგებთ ერთმანეთს. მოსწავლეებს ისე სწყინთ დაბალი ქულის მიღება და ისე გაფაციცებული თვალებით შემოგყურებენ მაღალი ქულის მოლოდინში, სურვილი მაქვს ყველას ათიანები ჩამოვუწერო და გავახარო. მაგრამ, სამართლიანობის შეგრძნება მაინც სწონის ამ ყველაფერს და მიწევს რეალურად შეფასება. ვფიქრობ, მოსწავლეებთან ბევრი გვაქვს სამუშაო ნიშნებთან დამოკიდებულებაზე, რათა მათთვის ღირებული და მნიშვნელოვანი მხოლოდ დამსახურებულად, საკუთარი ცოდნის შესაბამისად მიღებული ნიშანი იყოს.  ნიშნების ნაცვლად, ყოველი სემესტრის ბოლოს სიამოვნებით დავწერდი თითოეული მოსწავლის დახასიათებას, თუ რა ისწავლა, რაში სჭირდება დამატებითი მეცადინეობა ან რას აკეთებს კარგად, ან რა უნდა გამოასწოროს. ოღონდ არა ისეთს, ადრე რომ წერდნენ :,,არის კარგი მოსწავლე, წერს კარგად და კითხულობს.”  უფრო დაკონკრეტებით რომ იყოს დახასიათებული მოსწავლის შესაძლებლობები.  ეს იქნება ინფორმაცია მასწავლებლისთვის, რათა უკეთესად დაგეგმოს შემდეგი სემესტრის თემები. მშობლისთვისაც კარგი იქნება ასეთი ინფორმაციის მიწოდება, რომ უკეთ დაინახოს მისმა შვილმა  რისი სწავლა შეძლო კარგად და რა მიმართულებით აქვს დამატებითი სამუშაო.”

ირას იმაზეც ვკითხეთ, თუ რა წინაღობები და გამოწვევები ხვდება ახალგაზრდა მასწავლებელს სკოლაში და ასევე, რა შეიძლება გახდეს ახალგაზრდა მასწავლებლისთვის იმედგაცრუების მიზეზი, თუ კი გადაწყვეტს თავისი პროფესიული არჩევანი სკოლას დაუკავშიროს.

,,როგორც ახალბედა მასწავლებელს, პირველ რიგში, დისკომფორტს მიქმნის მასწავლებლების მიმართ უნდობლობა. გვამოწმებენ, გვთხოვენ დამამტკიცებელ საბუთებს, რომ რაღაც ჩავატარეთ. გვთხოვენ, ვავსოთ შაბლონები, ყველა საბუთი ვაჩვენოთ რესურსცენტრის თანამშრომელს. ზოგჯერ მგონია, რომ ამ გარე ფაქტორების მოწესრიგება უფრო მნიშვნელოვანია სახელმწიფოსთვის, ვიდრე მოსწავლის აღზრდა და მათთვის ცოდნის გადაცემა. გვთხოვენ , რომ აუცილებელია შემაჯამებელი გაკვეთილი და შეფასების კრიტერიუმები, მაგრამ არ უხსნიან, რომ ეს სამინისტროს ან რესურსცენტრის წარმომადგენლისთვის კი არ გვჭირდება, არამედ შემაჯამებელი გვეხმარება იმის გაგებაში, თუ რა გაიგეს ჩვენმა მოსწავლეებმა და რა ვერ გაიგეს.  ხოლო შეფასების რუბრიკა იმისთვის გვჭირდება, რომ მოსწავლეებს გავაგებინოთ, თუ როგორ შეფასდებიან. საგანმანათლებლო სივრცეში  მუდმივი რეფორმები და მასწავლებლების ცდების ობიექტებად გამოყენებაც დამღლელია. თითქოს სულ შიშშია მასწავლებელი, რადგან მის პროფესიაში არ არის სტაბილური მდგომარეობა და სწორედ ეს იწვევს იმედგაცრუებასაც და ამ პროფესიის არაპოპულარობასაც”.

,,რთულია მასწავლებლობა, ამაში ყოველდღე ვრწმუნდები. ერთი კარგი გაკვეთილის ჩატარება პედაგოგისგან ძალიან დიდ ენერგიას, შრომას  და დროს მოითხოვს. მეოთხე გაკვეთილის შემდეგ  შინაგანად ძალიან დაღლილი ვარ ხოლმე, მაგრამ ერთი უბრალო მოსალმება მოსწავლეებისგან, რომლებიც მუდამ სითბოჩაღვრილი თვალებით შემომციცინებენ,  ყველაფერს მავიწყებს. ადამიანებს ხომ  ჩვენი წილი პასუხისმგებლობა გვაკისრია სამყაროს წინაშე და ვფიქრობ, რომ მე ყველაზე კარგად ჩემს პიროვნულ ვალდებულებებს მასწავლებლობით შევასრულებ. მასწავლებლობა ხომ იმასაც ნიშნავს, რომ გარდა საკუთარი ოჯახის წევრებისა, სხვა ადამიანებისთვისაც იყო მნიშვნელოვანი და სხვებიც   საკუთარივით   შეიყვარო”.

ირა ორი წელია ,  რაც მასწავლებელია და უკვე მოიპოვა ბავშვების სიყვარული. მიუხედავად იმისა, რომ ახალბედა მასწავლებელია, ყოველდღიურად ცდილობს, უფრო მეტი ისწავლოს და საკუთარი ცოდნა გუმბათელ მოსწავლეებს გაუზიაროს. ირა იმაზეც დარდობს, რომ გუმბათელი  ბავშვები ქალაქელი ბავშვებისგან განსხვავებით მოკლებული არიან ბევრ შესაძლებლობებს, ამიტომ ყოველი ახალი სამუშაო დღე  მისთვის გამოწვევაა, იპოვოს საკუთარ თავში ძალა და ენერგია, რომ  მოსწავლეების  ცხოვრებაში სასწაულები მოახდინოს.

ენის გრამატიკული კურსის შესწავლა ოდითგანვე ხორციელდებოდა  ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაში და ყოველთვის იყო დამოკიდებული პედაგოგის კომპეტენციაზე. ამ შემთხვევაში მეცნიერების ცოდნას კი არა,  სწავლების მიმართ დამოკიდებულებას ვგულისხმობ.

მინდა  გამოცდილება გაგიზიაროთ , როგორ ვასწავლი და რატომ ვასწავლი ენას მხოლოდ სქემებით .   ამ ფორმით ყველაზე მარტივია მნიშვნელოვანი ცნებებისა და პრაქტიკული წესების გააზრება .   ენა მეცნიერებაა და მხოლოდ ლოგიკასა და გაგებაზე  ვერ იქნება დამყარებული, აუცილებელია გარკვეული ცოდნის დამახსოვრება. სქემა თუ დიაგრამა საშუალებას იძლევა ,  მინიმალური ვერბალური მარაგით  უფრო თვალსაჩინოდ და გასაგებად ავხსნათ ფონეტიკური, მორფოლოგიური თუ სინტაქსური საკითხები.

სასკოლო სივრცეში გრამატიკის მხოლოდ  აღნიშნული დარგები ისწავლება ,  მეექვსე კლასელ მოსწავლეს,  შესწავლილი საკითხების მიხედვით, უკვე უნდა შეეძლოს ნავიგაცია ამ სქემაზე.   მომდევნო კლასებსა და საფეხურებზე შეცდომების კლასიფიცირება უიოლდებათ ,  ასეთი მიდგომა არ არის მექანიკურ დამახსოვრებაზე ორიენტირებული. ვთქვათ,  მოსწავლემ იცის, რომ  ფონეტიკა ბგერას სწავლობს, სიტყვაში ბგერით ცვლილებასთან დაკავშირებული შეცდომა რომელ საკითხს მიემართება,   უკვე იოლი მისახვედრია.

მოსწავლეები თავად აგებენ სქემას ან დიაგრამას 

გარკვეული ცოდნისა და გამოცდილების დაგროვების შემდეგ შეგვიძლია, მოსწავლეებიც ჩავრთოთ სქემების აგების პროცესში . როდესაც ახალ საკითხს ავხსნით ,  რეფლექსია  , შეჯამება  სქემის სახით  წარმოვადგენინოთ  მოსწავლეს ან მოსწავლეთა ჯგუფს  დაფაზე( თუ საშუალებაა ფლიპჩარტზე, რადგან ეს უკვე რესურსია).    სქემით  ან დიაგრამით  შესაძლებელია  შემაჯამებელ ან მიმდინარე ნაწერში დაშვებული შეცდომების კლასიფიცირება.   თუ სამიზნე ზეპირმეტყველებაა , მოსმენის შედეგად  ჩანიშნული  ხარვეზების მიხედვით შეუძლიათ მყისიერად ააგონ  მოსახერხებელი და მარტივი სქემა  ნებისმიერი ფორმით და დიზაინით. განზოგადება , აღქმა , გაანალიზება, ასე უფრო მარტივია.

აქვე შემოგთავაზებთ  ჩემი მოსწავლის რვეულის ჩანაწერს. საკითხი შეეხება ზმნის კილოს ფორმებს.  რამდენიმე პარაგრაფი ერთი მოკლე და მარტივი ჩანაწერით, ფაქტობრივად, სრულყოფილადაა წარმოდგენილი.

ამ ფორმით სწავლების დადებითი ასპექტები !   

• მოსწავლეს აღარ უწევს წიგნში ძიება.  ერთ რვეულშია მოთავსებული ყველა ინფორმაცია , დასათაურებულია და გამოკვეთილია მართლწერის საკითხები.
• გამოიყენებს არა მხოლოდ  გაკვეთილისათვის ან საგამოცდოდ , არამედ  მთელი ცხოვრება, რადგან მართლწერა და მართლმეტყველება მუდამ  და ყველგან სჭირდება.
• უცხო ენის შესწავლისას დაეხმარება საკითხების ანალოგიებისა და განსხვავებების დანახვა-გააზრებაში.
• თეორიულ ცოდნას იყენებს პრაქტიკაში. რედაქტირებისას ასახელებს არგუმენტებს და შეუძლია შეცდომების კლასიფიცირება.
• პრაქტიკული გრამატიკის მთელი კურსი მოიცავს მხოლოდ ერთ რვეულს .

რომელი საკითხები ვასწავლოთ ?

ესგ-ით განსაზღვრულია ენის კურსის  ის კომპეტენციები, რომლებსაც უნდა ფლობდნენ მოსწავლეები თითოეულ კლასში .  რა თქმა უნდა , აქვე ვერ იქნება წარმოდგენილი ამა თუ იმ თემის კონკრეტული საკითხები , ამას მასწავლებელი საზღვრავს იმის მიხედვით , თუ რამდენად სჭირდებათ ორთოეპიისა და ორთოგრაფიისათვის.

ენის კურსის პრაქტიკული სწავლებისას არანაირ ვალდებულებას არ წარმოადგენს ზმნის გვარის დეტალური შესწავლა, ვნებითი გვარისა და საშუალი გვარის სახეები , ნიშნები  , უღლების ტიპები, მიმღეობის წარმოება გვარის ფორმებით და  მისთანანი.   მაგრამ  მართლწერისა და მართლმეტყველების ნორმების სწავლება აუცილებელია. ამიტომ ყოველი შესასწავლი საკითხის სქემას ვურთავთ მართლწერის ნორმებს  ისევ სქემის ,  ცხრილის  ან დიაგრამის სახით .  მაგალითისათვის იხილეთ ქცევის ნიშნები.

ასეთი ჩანაწერები  გაკვეთილზე მოსწავლეთა მიერ  ხორციელდება ( ახალი მასალის   ანალიზის შემდეგ) .     თითოეული მათგანი მარტივი გზამკვლევია,  ყველა საკითხი  ერთადაა თავმოყრილი, ცოდნის სისტემატიზაციასა და ორგანიზებას უწყობს ხელს . ამავდროულად არის კონსტრუქტივისტული ,  მოსწავლე  თავად არის მონაწილე და აქტიურადაა ჩართული სასწავლო პროცესში .

როგორ გავხადოთ სახალისო და უტილიტარული ( პრაქტიკული, გამოყენებითი, სასარგებლო) ენის გაკვეთილები …

  რაც შეიძლება მეტი სავარჯიშო   —    შევადგინოთ  და მოვიძიოთ კიდეც

თითოეული საკითხის შესწავლის შემდეგ მასწავლებელი  უნდა ეცადოს , სხვადასხვა ტიპის პრაქტიკული კურსი გაატაროს მოსწავლეებს  როგორც    ონლაინ სივრცეში შერჩეული საჭირო რესურსით, ასევე    სახელმძღვანელოებში  მოძიებული საინტერესო მასალებით. ამ ტიპის სავარჯიშოებს  მოსწავლეები  ხშირად  თავად არჩევენ.

  საშინაო-საკლასო რვეულების (  გარდა ქართულისა , ნებისმიერი საგნის) რედაქტირება   —   სახალისო , საინტერესო და შედეგზე ორიენტირებულია რვეულების გასწორება . მოსწავლეები საკუთარ და ერთმანეთის ნაწერში აღმოაჩენენ შეცდომებს, ინიშნავენ ფანქრით და  ანალიზისთვის წარმოადგენენ  კლასის წინაშე. ასეთი აქტივობა ეფექტურია  სხვადასხვა ორგანიზების ფორმით –ინდივიდუალური, წყვილებში, ჯგუფში.

შეიძლება ასეთი ფორმით მუშაობას პროექტის სახეც მივცეთ,  კვლევის ელემენტების შედეგად გამოვლენილი ყველაზე ხშირად დაშვებული შეცდომები კი განვაზოგადოთ .

 ტექნოლოგიების გამოყენება  ენის  სწავლებისას / რესურსების შექმნა /  

გრამატიკის სწავლებისას    ვიზუალიზაციის მიზნით კარგი საშუალებაა ელექტრონული რესურსების შექმნა და გამოყენება . ამ მხრივ,  მოსახერხებელია   ჩვეულებრივი  power point -ის პროგრამა , ინტერაქტიური პრეზენტაცია დაგვეხმარება როგორც ახსნისას , ისე განმტკიცებისა და განმეორების შემთხვევაში.

ონლაინ პლატფორმა https://learningapps.org/ -ის  დახმარებით შესაძლებელია მრავალფეროვანი და საინტერესო სასწავლო რესურსის მომზადება.  მიზნობრივად შეგვიძლია გამოვიყენოთ – ვიქტორინა, სიტყვების ჩასმა, დაწყვილება, დანართების მატრიცა , პროგრამა მოსახერხებელია იმ თვალსაზრისითაც, რომ შესაძლებელია სამუშაო ენის არჩევა.

ამ ტიპის სწავლებით სასწავლო პროცესი უფრო აქტიური, საინტერესო და პროდუქტიული ხდება მოსწავლეებისთვის.

მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლება არის განათლების მიდგომა, რომელიც ფოკუსირდება მოსწავლეების სჭიროებებზე, შესაძლებლობებზე, ინტერესებსა და სწავლის სტილზე. სწავლა რომ სახალისო, საინტერესო პროცესად და ნამდვილ ინტელექტუალურ გამოწვევად იქცეს, პედაგოგმა თავისი მიდგომა ინოვაციებით უნდა დატვირთოს.

საინტერესო და ეფექტურია საგაკვეთილო პროცესში კოგნიტური დიაგრამების გამოყენება, რაც მოსწავლეებს ეხმარება ინფორმაციის აღქმასა და დეტალების ვიზუალურად დანახვაში.

აბსოლუტურად მისაღებია კონფუცის აზრი ამ მხრივ:  ,,მითხარი მე და დამავიწყდება,  მაჩვენე და მე დავიმახსოვრებ, მომეცი საშუალება, ჩემით ვიმოქმედო  და მე მივხვდები”.

კოგნიტური დიაგრამებით მუშაობა მოსწავლეთა აქტივობებისა და დამოუკიდებლობის გაზრდის საუკეთესო საშუალებაა. ჯერ მასწავლებელმა თავად უნდა შეავსოს დიაგრამა მოსწავლეების წინაშე საილუსტრაციოდ და მერე დაავალოს მათ საკითხის სააზროვნო სქემებით წარმოდგენა. მოსწავლეები აითვისებენ და თვითონაც შექმნიან სქემებს.

კოგნიტური დიაგრამებიდან ყურადღებას განსაკუთრებით იქცევს Fishbone Diagram (ე.წ ,,თევზის ფხა“). დიაგრამას თევზის ფხების ფორმა აქვს. მეთოდი ხელს უწყობს ინფორმაციის გაგება-გააზრებისა და დამუშავების უნარების განვითარებას. ეს ერთგვარი გამჭოლი სემიოტიკური კომპეტენციაა, რომელიც ვერბალური და არავერბალური (რუკის, დიაგრამის, სქემის, ნახატის, მელოდიისა და სხვ.) საშუალებით გადმოცემული ინფორმაციის გააზრებისა და ინტეპრეტირების, საკუთარი ნააზრევისა და განცდილის სხვადასხვა საშუალებით გადმოცემის; ინფორმაციის ნიშანთა ერთი სისტემიდან მეორეში გადატანის  (მაგ. სიტყვიერ ტექსტში ან მუსიკალურ ნაწარმოებში გადმოცემული აზრის ილუსტრაციით გამოხატვის, სიტყვიერი ტექსტისა და ნახატის ერთმანეთთან დაკავშირების, სიტყვიერად გადმოცემული ინფორმაციის დიაგრამის სახით წარმოდგენისა და ა.შ.) უნარს გულისხმობს.

თანამედროვე სწავლებაში განსაკუთრებით აქტიურად გამოიყენება ვიზუალური თვალსაჩინოებები. მოსწავლე გაცილებით უკეთ იაზრებს და იმახსოვრებს მასალას.

ფიშბონის მეთოდი შექმნა იაპონელმა პროფესორმა კაირუ ისაკავამ. ეს მეთოდი შეიძლება გამოვიყენოთ გაკვეთილის სხვადასხვა ეტაპზე და ორგანიზების ფორმებსაც მოვარგოთ.

ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე, ამ მეთოდს ვიყენებ ძირითადად გაკვეთილის საწყის ეტაპზე, გონებრივი იერიშის დროს. როდესაც ვსვამ კითხვას(ზოგადს ან კონკრეტულს); საკითხს ვსვამ და მოსწავლეებისგან წამოვა სხვადასხვა იდეა; მე სელექციის გარეშე ვაფიქსირებ თევზის ფხებზე. რაც მეტი იდეა წამოვა, მით მეტად ვზრდი თევზის ფხების რაოდენობას; ჯერ თევზის კუდს არ ვაფიქსირებ. გონებრივი იერიშის ამ ეტაპზე მონაწილეები მაქსიმალურად ერთვებიან პროცესში; მათ უვითარდებათ ასოციაციური და კრეატიული აზროვნება; ისეთი მაღალი სააზროვნო უნარები, როგორიც არის ანალიტიკური და კრიტიკული აზროვნება. გაკვეთილის საწყის ეტაპზე ამ მეთოდით უზრუნველვყოფ საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეთა მაქსიმალურ ჩართულობას. ,,Fishbone”-ს მეთოდი ხელს უწყობს ინფორმაციის გაგება-გააზრებისა და დამუშავების უნარების განვითარებას. მოსწავლეთაგან იდეების მოწოდების დასრულებისას, როცა დავიწყებთ გამოხშირვას, უკვე ვაფიქსირებ თევზის კუდს და დასკვნაც იქ იწერება.

უნდა აღვნიშნო, რომ  შეგვიძლია Fishbone სხვადასხვანაირად წარმოვადგინოთ. მაგალითად, ჰორიზონტალურად (ძირითადად ასე ვიყენებთ) ან ვერტიკალურად.

გაკვეთილზე კოგნიტური სქემების გამოყენება ზრდის აქტივაციის ხარისხს. იმისთვის რომ წინარე ცოდნა იქცეს დინამიკური ცოდნის საფუძვლად, საჭიროა, მოსწავლეს მასალა შევაჯამებინოთ ამა თუ იმ სახის მეტაკოგნიტური აქტივობით და ამის გათვალისწინებით მივაწოდოთ ახალი. წინმსწრები კოგნიტური სავარჯიშოების გამოყენება დინამიკური ცოდნის საფუძველია.

Fishbone-ის მეთოდს ძირითადად გონებრივი იერიშის დროს ვიყენებ, თუმცა, ასევე, ეფექტურად გამოიყენება გარკვეული მასალის შეჯამებისას. მაგალითად, რომელიმე მეფის მოღვაწეობის შესწავლის დასრულებისას, ან მნიშვნელოვანი ღონისძიებების გატარებისას. მე გამომიყენებია არაერთხელ დავით IV-ის მიერ 8 სავაზიროს შექმნის ვიზუალიზაციისთვის, ასევე, ფარნავაზის რეფორმების შესწავლისას და ა.შ. თევზის თავში წერს მოსწავლე მეფის სახელს, ფხებზე,  მაგალითად,  სავაზიროებს და ბოლოს კუდში პასუხობენ მნიშვნელოვან კითხვას, რა შედეგი გამოიღო ამა თუ იმ რეფორმამ. ასევე გამომიყენებია პრაქტიკაში, როცა თევზის თავში  მეფეს ვწერთ და ფხებზე მნიშვნელოვან ბრძოლებს (ამ მეფის დროს), კუდში კი შედეგებს. ეს შეიძლება იყოს ჯგუფური დავალებაც, რომელსაც ვაძლევთ ფლიპჩარტზე წარმოსადგენად; შეიძლება მივცეთ რომელიმე ისტორიული წყაროს დამუშავებისას ჯგუფებს (თითოეულ ჯგუფს სხვადასხვა წყარო), რომ პასუხი წარმოადგინონ ვიზუალურად Fishbone-ის საშუალებით.

XXI საუკუნეში Fishbone-ს დიაგრამის შექმნა, გარდა ფლიპჩარტზე მარკერებით წარმოდგენისა, კომპიუტერულად სხვადასხვა პროგრამაში შეიძლება. მზა შაბლონია, მაგალითად, ,,Class Tools”-ში, სადაც შეგვიძლია შევავსოთ დიაგრამა, მაგრამ აქ თევზის ფხების  რაოდენობას ვერც გავზრდით და ვერც შევამცირებთ. ამის გაკეთება შეგვიძლია Paint-შიც, გრაფიკული ტაბის საშუალებითაც, პროგრამა Sancore-შიც და ა.შ. ყველაზე ეფექტური და, მე ვფიქრობ, მოსწავლეთათვის მეტად საინტერესო იქნება, თუ Fishbone-ს გავაკეთებთ Minecraft-ში. მოსწავლეები ამ მხრივ უფრო განსწავლულები არიან; ვიზუალურადაც უფრო მიმზიდველი გამოვა.

ამრიგად, თანამედროვე სწავლება ხელს უწყობს ციფრული და სემიოტიკური კომპეტენციების განვითარებას მოსწავლეებში. ეს ყველაფერი კი XXI საუკუნის უნარებია. კოგნიტური დიაგრამებით მუშაობა მოსწავლეებს გაკვეთილზე მიწოდებული მნიშვნელოვანი ინფორმაციის აღქმაში ეხმარება. მათ ხელთაა  ტექსტის, იდეის, საკითხის კონტროლის მექანიზმი, რომელიც ნაწილისა და მთელის, ცნებისა და დეტალების ურთიერთმიმართების დადგენასა და ვიზუალურად დანახვაში დაეხმარებათ. კოგნიტური დიაგრამებით მუშაობა მოსწავლეთა აქტივობებისა და დამოუკიდებლობის ზრდის კარგი საშუალებაა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ,,ინტერაქტიული მეთოდები პრაქტიკაში“-ავტორთა ჯგუფი, მასწავლებლის სახლი, 2016 წ
2. ,,ეფექტიანი სწავლება“(თეორია და პრაქტიკა)-გამოცდების ეროვნული ცენტრი, 2010 წ
3. https://mastsavlebeli.ge/uploads/resursebi/tttttt.pdf
4. https://ncp.ge/ge/activities/aqtivoba-n3-kognituri?resid=590