აზარტომანია, ლუდომანია, გემბლინგი – სიტყვები, რომლებიც ბოლო პერიოდში ხშირად გვესმის  და სამივე  სიტყვა მნიშვნელოვან და დიდ დანაკარგთან – ადამიანთან ასოცირდება. აზარტომანია ქცევითი აშლილობაა, რომელიც შეყვანილია დაავადებათა რიცხვში. დღეს საქართველოში აზარტული თამაშები მკაცრი რეგულაციებით არ რეგულირდება, რის გამოც მაცდური შემოთავაზებების მსხვერპლი ადამიანების რაოდენობა დღითი დღე იზრდება. ასევე, ამ საფრთხის წინაშე არასრულწლოვანებიც დგანან, რადგან  აზარტული თამაშების  შემოთავაზებები მათ ყოველდღიურობაში ყოველი მხრიდან იჭრება. საგულისხმოა, რომ ამ დრომდე არ არსებობს სკოლებში პრევენციული პროგრამები ამ პრობლემასთან საბრძოლველად  და ცნობიერების ასამაღლებლად. ორგანიზაცია  “კამარას” ფსიქოლოგი სალომე ფანჯიკიძე გვესაუბრება აზარტომანიის  საფრთხეებზე, შედეგებზე  და იმ პრევენციულ მიდგომებზე, რომლითაც შეიძლება მომავალში დავიცვათ ჩვენი მოზარდები.

რა ტიპის ქცევითი აშლილობაა აზარტომანია?

აზარტომანია  არის ფსიქიკური მდგომარეობა, რომელიც  შეყვანილია დაავადებათა რიცხვში. ეს არ არის მავნე ჩვევა, ან ქცევის მორღვევა, ეს არის  ერთმნიშვნელოვნად ფსიქიკური აშლილობა. რა განაპირობებს ადამიანის  მოწყვლადობას ამ მდგომარეობის მიმართ?! როდესაც ხდება  ამ პრობლემის გამოკვლევა, თუ რა წინაპირობები არსებობს, რომ ადამიანს ჩამოუყალიბდეს ასეთი მდგომარეობა, პირველ რიგში, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი  გენეტიკური ფაქტორია და მეორე  ფაქტორი ფსიქო-სოციალური მდგომარეობაა. ხშირად, აზარტული თამაშების მიმართ უფრო მეტად მიიდრიკებიან  სოციალურად შეჭირვებული ადამიანები ან პირიქით, ძალიან შეძლებული ადამიანები, რომელთაც თავისუფლად შეუძლიათ დახარჯონ თანხა აზარტული თამაშებისთვის.  ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა არის მნიშვნელოვანი ფაქტორი, თუ რატომ შეიძლება გახდეს ადამიანი მოწყვლადი. როდესაც დამოკიდებულებაზე ვლაპარაკობთ, ყოველთვის ვლაპარაკობთ ორ მდგომარეობაზე , რადგან მას ყოველთვის ებმის  სხვა ტიპის ფსიქიკური აშლილობები. ყველაზე ხშირად კი ეს არის შფოთვითი აშლილობები, დეპრესია,  ძალიან ხშირად სხვა ქრონიკული ფსიქიკური მდგომარეობები, როგორიცაა მაგალითად ბიპოლარული აშლილობა და ა.შ

როგორ აზიანებს  აზარტომანიას ადამიანის ჯანმრთელობას?

აზარტული თამაშებით ადამიანის ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა ნადგურდება, რაც გამოიხატება ქცევის მოშლით. აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებული ადამიანის  აგზნებადობა, თამაშის დროს,  აღწევს მაღალ ფაზას, რის გამოც  ორგანულად შეიძლება დაზიანდეს  თავის ტვინის ქერქი. თავის ტვინის ქერქი პასუხისმგებელია ჩვენს ნებელობაზე,  რომელიც განსაზღვრავს ჩვენს სურვილებზე და ქმედებებზე პასუხისმგებლობას.  რაში გვჭირდება ეს კონტროლი?!  თავის ტვინის ქერქი პასუხისმგებელია ამ ნებელობაზე და განსაზღვრავს ჩვენი ქცევების კონტროლის მექანიზმს, რისი საშუალებითაც შეგვიძლია  ზოგჯერ უარი ვუთხრათ ჩვენს თავს რაღაც სურვილზე , ზოგჯერ პირიქით, თავს ძალა დავატანოთ და ჩვენი სურვილის საწინააღმდეგო გავაკეთოთ რაიმე.  და, როდესაც თავის ტვინის ქერქი ზიანდება  მაღალი რეგისტრის აღგზნებადობით, ეს  იწვევს ქიმიოდისბალანსს ტვინში და შესაბამისად ნებელობა ირღვევა. ასე იწყება  ნებისმიერი ქცევითი აშლილობა, ქცევითი მორღვევა და ფსიქო-ემოციური მდგომარეობის გაუარესება.

რა ტიპის ჩარევა არის ასეთ დროს საჭირო და თუ არის შესაძლებელი  ჩანაცვლება თამაშდამოკიდებულების დროს?

ნარკომანიის შემთხვევაში, თუ შეიძლება  სხვა ტიპით ჩანაცვლდეს ეს დამოკიდებულება, ასეთი ჩანაცვლება ობიექტური სახით, თამაშდამოკიდებულებაში არ გვაქვს და ეს ერთ-ერთი სირთულეა ამ მდგომარეობის. სწორედ ამის გამო , აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულება  რთულ დამოკიდებულებად ითვლება, რადგან ვერ ნაცვლდება ვერაფრით, ასევე, თამაშდამოკიდებულებს  უჩნდებათ ილუზია, რომ წარმოუდგენელია იყო დამოკიდებული ქცევაზე ან სათამაშო აპარატზე.

პაციენტის მზაობა რამდენად განსაზღვრავს მკურნალობის ეფექტურობას?

ამ შემთხვევაში პაციენტის მზაობა ძალიან რთულად მისაღწევია, რადგან აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულ ადამიანებს  ძალიან ხშირად უჩნდებად განცდა, რომ სრულად აკონტროლებენ საკუთარ  ქცევას და როცა მოუნდებათ,მაშინ შეძლებენ თამაშისთვის თავის დანებებას. ასეთი  დამოკიდებულება უფრო ნაკლებია ნარკოდამოკიდებულებებში, რადგან ისინი ხვდებიან, რომ მათი არასიფხიზლე  გავლენას ახდენს მათი ცხოვრების დონეზე. ჩვენთან თერაპიაზე მოდიან ისეთი ადამიანები, რომლებსაც აზარტული თამაშების გამო  ვალები აქვთ.  მათ იციან, კიდევ რომ ითამაშონ, ვეღარ გადაიხდიან და სასოწარკვეთილები მოდიან ან  სხვას მოჰყავს. თუნდაც ის ადამიანები, რომლებიც აქ თავისი ნებით მოდიან,  მათაც სჭირდებათ თერაპიის იმ ნაწილის გავლა, სადაც საკუთარი პრობლემის აღიარებას შეძლებენ, თუმცა   ეს ძალიან ბევრ მათგანს უჭირს.

აზარტულ თამაშებში ხშირად არასრულწლოვანებიც არიან ჩართულნი. უფრო მარტივია არასრულწლოვანი გახდეს დამოკიდებული?

ამ დამოკიდებულებით არასრულწლოვანებში უფრო სწრაფად ხდება ქცევის მორღვევა და მათი ფსიქო-ემოციური მდგომარეობის გაუარესება.  ბავშვები ძალიან ბევრ  რეკლამას უყურებენ აზარტულ თამაშებზე და ეს რეკლამები მათ ხვდებათ  ქუჩაში  ბილბორდების სახით, სკოლებთან, ეცნობიან ინტერნეტით, ტელევიზიით და ეს მათ ფსიქიკაზე გავლენას ახდენს, რადგან ბავშვებს არ აქვთ თავიანთ ქცევაზე ისეთი კონტროლი,  როგორც შეიძლება უფროსს  ჰქონდეს. შესაბამისად, მათი სურვილი (სურვილის აღძვრა კი მათში ძალიან ადვილია) ძალიან სწრაფად შეიძლება გახდეს დამოკიდებულების წინაპირობა. მეორე- ძალიან მნიშვნელოვანია  სათამაშო ბიზნესის შეფუთვა , ეს არ არის მხოლოდ  რეკლამა-რეკლამისთვის. და, სათამაშო ბიზნესის ეს “მიმზიდველობა” ბევრად უფრო საშიში ხდება ბავშვებისთვის.

რა პრევენციულ ღონისძიებებს უნდა ატარებდნენ სკოლები აზარტული თამაშების დამოკიდებულების წინააღმდეგ?

ეს თემა ძალიან საფრთხილოა, რადგან ხშირად, ანტიკამპანიები უფრო მეტად აღვივებს ინტერესს და ამიტომ, მნიშვნელოვანია უფროსებმა, მშობლებმა  თუ მასწავლებლებმა ისე  მიაწოდონ ბავშვებს  ინფორმაცია, რომ ინტერესი არ გაუჩინონ. განვითარებული სამყაროს ქვეყნები უფრო მეტ დროს  პრობლემის  პრევენციაზე  მუშაობას უთმობენ, ეს დიდ ხარჯებთანაა დაკავშირებული.  როცა ადამიანს  გააჩნია ნორმალური სოციალური მდგომარეობა, იკმაყოფილებს პირად სურვილებს, ახერხებს და აღწევს საკუთარი თავის გამოხატვას და აქვს კმაყოფილების განცდა, ასეთ საზოგადოებაში  ნაკლებად ხდება ამ ტიპის დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება.  მიღწევაზე  ორიენტირებულობა – სპორტი,  განათლებაზე ორიენტირება, ოლიმპიადები, რაშიც შესაძლებელია  ბავშვის ჩართვა და ამ ჩართულობით მასში  საკუთარი თავის მიმართ  პოზიტიური დამოკიდებულების  ჩამოუყალიბება,  სამომავლოდ ამცირებს რისკებს, რომ  მოზარდი გახდეს  აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებული.

ლიტერატურას ერთი საოცარი უნარი აქვს – დროსა და სივრცეს აქრობს. მართალია, სულ ორი წელია, რაც ქვეყნის საზღვრები გადავლახე და ჯერ მხოლოდ ევროპის ორი ქვეყანა მოვინახულე, მაგრამ ლიტერატურის წყალობით კარგად ვიცნობ ლონდონის ცენტრალურ თუ პარიზის პატარ-პატარა ქუჩებს, შვედეთის სოფლებს თუ გერმანიის ქალაქებს. ბრიუსელში მთავარი მუზეუმი დაკეტილი დამხვდა. დავდიოდი მის უზარმაზარ კედლებთან, ვუყურებდი სკეიტბორდით მოსრიალე მოზარდებს და რაღაც ძალიან ნაცნობის გახსენებას ვცდილობდი. მხოლოდ თბილისში დაბრუნებისას ამომიტივტივდა გონებაში, რომ რემარკის რომანის „აჩრდილები სამოთხეში“ მთავარი პერსონაჟი, რობერტ როსი, მეორე მსოფლიო ომის დროს სწორედ ბრიუსელის მუზეუმში იმალებოდა.

ბრიუსელში კი ერთი ძალიან კარგი პროექტის ფარგლებში აღმოვჩნდი: ევროპის პოლიტიკური კვლევის ცენტრმა გამოაცხადა კონკურსი „100 ლექცია ევროპის შესახებ“. იმ პერიოდში მაგისტრატურაში ქართული ლიტერატურის კონტექსტუალიზაციის კურსს გავდიოდი და სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობას ევროპაში“ ვკითხულობდი. ბევრი არ მიფიქრია. გადავწყვიტე, კონკურსისთვის სწორედ ეს ტექსტი გამომეყენებინა.

ვატიკანის ბიბლიოთეკა, წმ. პეტრეს ტაძარი, რომი და შადრევნები, ლუდოვიკო XIV, რომის პაპი კლემენტე XI, პიზის კოშკი, მალტა, მონაკო, სიცილია, ევროპის ორმოცდაათამდე ქალაქი, მათ შორის – ნიცა, ფლორენცია, ფარისი (პარიზი), პერუჯა, პიზა, კონსტანტინოპოლი – ბევრი გეგულებათ ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიაში ტექსტი, რომელშიც ევროპა ასე ფართოდ არის წარმოჩენილი?!

სათაური „მოგზაურობა ევროპაში“ დღესაც თანამედროვედ ჟღერს. სამასი წლის წინანდელი დღიურები სულხან-საბა ორბელიანის ევროპაში მოგზაურობას აღწერს. სამწუხაროდ, არც დედანი და არც სრული ტექსტი არ არსებობს. თხრობა საბას საფრანგეთიდან იტალიაში, რომის პაპთან გამგზავრების აღწერით იწყება და საქართველოში დაბრუნებით სრულდება. საბა რამდენჯერმე ახსენებს „ფრანციას“ და იტალიაში ნანახ ტაძრებს, ბაღებსა თუ შადრევნებს ფარისისას ადარებს. ტაძრების, ობოლთა თავშესაფრების, მონასტრების, ბიბლიოთეკების დაწვრილებითი აღწერა ტექსტის მთავარი ადრესატის, საბას თანამედროვე საზოგადოების, თვალსაწიერის გაფართოების მცდელობაა.

სამასი წლის შემდეგ ტექსტის ენა, მიუხედავად მოკლე წინადადებებისა და სინტაქსის სიმარტივისა, მოძველებულია და გაგება ჭირს, თუმცა, ტექნოლოგიური აღმოჩენების საუკუნეში ცხოვრება ტექსტის მრავალმხრივი წაკითხვის საშუალებას იძლევა. დროსთან ერთად სიტყვის პარალელური გამოსახვის მრავალი ფორმა განვითარდა. კითხვისას გახსნილი მქონდა Google-ის საძიებო ველი, ხშირად ქალაქების ქართულ შესატყვისებს ლათინურით ვცვლიდი და Google-map-ის წყალობით თვალის დახამხამებაში ეკრანზე სიტყვა ვიზუალურად ცხადდებოდა. მაგალითად, ერთგან საბა წერს: „ერთი საკერპო ყოფილიყო. სიმართლის ღმერთს ეძახდნენ თურმე. ერთი დიდი ქვა იყო. კაცის თავი, პირღია. იმაში ვინც ხელს შეჰყოფსო, თუ მტყუანიაო მოუჭირებს და მოსტეხს“. ამ პასაჟის წაკითხვისას „რომაული არდადეგები“ გამახსენდა. ის ეპიზოდი, ოდრი ჰეფბერნის პერსონაჟს გრეგორი პეკის გმირი რომ აშინებს. კიდევ ბევრი ასეთი ინტერმედიული პარალელის გავლება შეიძლება: ლუდოვიკო XIV-ის ხსენებისას ან და სერჟ გოლონების რომანის ეკრანიზაცია მოვძებნე, თანამედროვე სერიალის „ახალგაზრდა პაპის“ ყურებისას წმ. პეტრეს ტაძრის საბასეული აღწერა გამახსენდა, რომის წყაროებით აღფრთოვანებისას კი ტრევის შადრევანი მოვიძიე.

„მოგზაურობა ევროპაში“ მრავალმხრივ საინტერესო ტექსტია. აუცილებლად გასათვალისწინებელია კულტურულ-ისტორიული კონტექსტი, რომლის გააზრება გვაახლოებს ავტორთან, კიდევ უფრო გასაგები ხდება „სიბრძნე სიცრუისა“, კიდევ უფრო ძვირფასი – „სიტყვის კონა“, კიდევ უფრო გვიყვარდება ვახტანგ მეფის ერთგული მასწავლებელი.

რაც მთავარია, მეტად საინტერესოა, როგორ ჩნდება ქართულ ლიტერატურაში ევროპა: ქალაქები, ტაძრები, კათოლიკური სამყაროს სამონასტრო ცხოვრება, საავადმყოფოები, წიგნსაცავები. როგორც უკვე აღვნიშნე, მეთვრამეტე საუკუნის დასაწყისში შექმნილი ტექსტი ისე დაწვრილებით აღწერს წმ. პეტრეს ტაძარს, რომისა და ფლორენციის არქიტექტურულ ღირშესანიშნაობებს, რომ Google map-ის გამოყენების და ტექსტის ვიზუალურად გაცოცხლების სურვილი გიჩნდება.

ვინაიდან სამოგზაურო თუ მემუარული ჟანრი ავტორის შესახებ მეტს ამბობს და, ამასთანავე, აღწერილ დროსა და სივრცესაც გვაცნობს, პირველ პირში მოყოლილი სულხან-საბა ორბელიანის შთაბეჭდილებები მოსწავლეებისთვისაც ძალიან საინტერესოა. ტექსტის მოსაშინაურებლად კი თანამედროვე მეთოდების გამოყენება გადავწყვიტე: ჩრდილების თეატრის, ნაჭრის საღებავებით შექმნილი კედლის პოსტერის და სტენსილარტის.

გაკვეთილის აღწერა

სამეტაპიანი გაკვეთილი მეექვსეკლასელებისთვის ავაგე. მათი ასაკის გათვალისწინებით, მიზნად დავისახე თხზულების შესახებ ინფორმაციის მიწოდება, მცირე ამონარიდებით მწერლის ენობრივი სამყაროს გაცნობა, სიტყვით ასახულის ვიზუალურად წარმოჩენა, რაც მთავარია, ლიტერატურის დახმარებით ისტორიული ფაქტების, მწერლის ბიოგრაფიის დეტალებში ჩაღრმავების, კულტურული მოვლენების გაცნობა.

გაკვეთილის სათაური დაფაზე დავწერე: ქართულ ლიტერატურაში პირველად ასახული ევროპა – სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობა ევროპაში“.

მიზნის გაცნობის შემდეგ მოსწავლებს ვთხოვე, სახელმძღვანელოში მოეძებნათ სულხან-საბა ორბელიანის ბიოგრაფია და ბოლო აბზაცში დასახელებული ნაწარმოების სათაური. უმეტესობამ გაიხსენა „მოგზაურობა ევროპაში“, რადგან წინა წელს იგავ-არაკების შესწავლისას ამონარიდებს ვუკითხავდი. დაფაზე გავაკარი ხელით დახაზული ევროპის რუკა, ჩამოვურიგე ბავშვებს ნაცნობ მწერალთა სახელები და გვარები და რუკაზე მათი ქვეყნების ამოცნობა ვთხოვე. ალექსანდრე დიუმა, ჟიულ ვერნი, მორის დრიუონი, ასტრიდ ლინდგრენი… – ქვეყნებს რუკაზე მაგნიტით აღვნიშნავდით.

მომდევნო ეტაპზე ჩრდილების თეატრით სულხან-საბას ევროპაში მოგზაურობის მოტივი გავაცანი, ვუამბე დღიურების წერის პერიოდის, აღწერილი გეოგრაფიული ადგილებისა და საგნების, ისტორიული პირების შესახებ. გამოჭრილი მქონდა წიგნი, კატარღა, კოლიზეუმი, პიზის კოშკი, მუსუ რიშარისა და საბას ჩრდილის კონტურები.

წიგნი პირველ პირში ვალაპარაკე: როგორ და როდის იწერებოდა, ვინ იყო მისი ავტორი, სად გადაწერეს; მეფის კატარღამ მოსწავლეებს მოუთხრო, საფრანგეთის მეფემ როგორ აჩუქა საბას, როგორ დადიოდა ზღვა-ზღვა და მის კაიუტაში ქართველი მოღვაწე გამუდმებით როგორ იწერდა შთაბეჭდილებებს. მუსუ რიშარმა ბავშვებს საბას გაცნობისა და დასავლეთ საქართველოდან საფრანგეთში გაპარვის შესახებ უამბო. პიზის კოშკი და კოლიზეუმი კი მოსწავლეებს თვითონ საბამ გააცნო, XVIII საუკინიდან XXI საუკუნეში გვესტუმრა და პირადად მოგვითხრო დღიურებში ასახული მოვლენების შესახებ.

მოსმენის პარალელურად მოსწავლეები სწრაფ მორბენალ ჩანაწერებს აკეთებდნენ, რომელთა მიხედვით მესამე ეტაპზე კედლის პოსტერი შექმნეს.

ჩრდილების თეატრის შემდეგ მოსწავლეებს ტექსტიდან ამონარიდები დავურიგე, რომლებსაც დავურთე სიტყვათა განმარტებები. თავდაპირველად ინდივიდუალურად წაიკითხეს, მერე კი ახალი ინფორმაცია ერთმანეთს გაუზიარეს.

ფლორენცია, ვულკანი ეტნა, ვატიკანის ბიბლიოთეკა, ლუდოვიკო XIV, კლემენტე XI, ქალაქი რომი და შადრევნები, რომის პაპი და ვატიკანი, წმ. პეტრეს ტაძარი, პიზის კოშკი, ქალაქი პერუჯა, ორგანი, ბიბლიოთეკა/საწიგნე, ფაიზი/პარიზი, მალტა – ამ ყოველივეს შესახებ ფოტომასალა მოვძებნე და სლაიდებად ავკინძე. სიტყვების, ფრაზების, საგნების ვიზუალურად გაცოცხლებამ გაკვეთილს განსაკუთრებული ელფერი შესძინა და უფრო მეტად გაახალისა.

მაგალითად, სლაიდებიდან და ტექსტიდან ერთს, ვატიკანის ბიბლიოთეკას დავიმოწმებ:

„იქიდან შეგვიყვანეს პაპის სამწიგნობროში. თავად დიდრონი და გრძელი სახლებია… სხვა ყოვლისა რჯულისა და ყოვლისა ენისა წიგნები იყო. მრავალი ვეძებე ქართული წიგნები, ვერ ვიპოვე, არსად ჩანდა“.

გაკვეთილის მესამე ეტაპზე კლასი რამდენიმე ჯგუფად დავყავი. თითოეულმა ჯგუფმა ნაჭერზე საბას გამოსახულება დაიტანა და ირგვლივ სწრაფი მორბენალი ჩანაწერებიდან ამოკრეფილი ფრაზები განათავსა. ერთი კლასში ჩამოვკიდეთ, ერთი სკოლის ბიბლიოთეკას ვაჩუქეთ, ერთი უწერის სკოლის მოსწავლეებისთვის დავიგულეთ.

გაკვეთილის ბოლოს წინასწარ მომზადებული გასასვლელი ბილეთები შეავსეს. კითხვაზე, რა იყო გაკვეთილის მთავარი თემა, უპასუხეს, რომ სულხან-საბა ორბელიანი და ევროპა; სიტყვები, რომლებიც გაკვეთილზე დაამახსოვრდათ: ფისა, კატარღა, ქალაქი მისინა, წმინდა პაპი, პერუჯა, მალტა…; რა იყო თქვენთვის გაუგებარი-მეთქი და ყველაფერი გავიგეთ, მარტო ძველი ქართული ვერ გავიგე კარგადო, ერთმა ბიჭმა დაწერა; მეოთხე კითხვა ასეთი იყო: „ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც დღევანდელ გაკვეთილზე ვისწავლე“. ერთმა უპასუხა, მე სულხან-საბა ორბელიანის ბიოგრაფიის ერთი ნაწილი ვისწავლეო, მეორემ – ევროპისა და სულხან-საბა ორბელიანის ნაწარმოების „მოგზაურობა ევროპაში“ შესახებ ბევრი რამ შევიტყვეო, მესამემ – სულხან-საბა ევროპაში რომ მოგზაურობდაო. შემდეგ წინადადება უნდა დაესრულებინათ: გამიკვირდა, რომ… ბავშვების პასუხებმა მეც დამაფიქრა: როგორ იცნობდნენ ცნობილი ადამიანები სულხან საბას; როგორ მოიარეს მთელი ევროპა იმ დროში, რადგან მაშინ მოგზაურობა არ იყო ადვილი; საბა აწამეს და ფული გამოსძალესო. გაკვეთილის საუკეთესო ნაწილად უმეტესობამ ჩრდილების თეატრი და ნაჭრებზე ხატვა დაასახელა. ერთი გოგონა წერდა: „ყველა ხმაურობდა, იყო ჟრიამული. მასწავლებელი ყველას გვამხნევებდა, ფოტოაპარატით გვიღებდა და როცა დავამთავრეთ, ყველა შეგვაქო. ეს ნაწილი ჩემთვის ყველაზე საინტერესო და მხიარული იყო“.

მარტო ეს არ ყოფილა. კონკურსისთვის ვიდეოჩანაწერში ერთი ბიჭი ამბობს, რომ დაიღალა და გაკვეთილი მობეზრდა. რა თქმა უნდა, მასწავლებლისთვის მეხის დაცემასავით არის მოსწავლის მოწყენილობა, მაგრამ გამოცდილებამ გვასწავლა, რომ ბავშვების განწყობა ადვილად შეიძლება შეიცვალოს. და ბიჭიც გაკვეთილის ბოლოს აქტიურად ჩაერთო კედლის პოსტერის ხატვაში.

ასე რომ, „მოგზაურობა ევროპაში“ შესასწავლად ამოუწურავი ტექსტია. ყოველ წელს ასაკის შესაბამისი აქტივობების დაგეგმვა შეიძლება. ამჯერად მთავარი მის შესახებ ცოდნის ამაღლება იყო, უმთავრესად კი სულხან-საბას გაცნობა – მწერლისა, რომელმაც ლიტერატურა მედიატორად აირჩია და მისი მეშვეობით დროს გაუსწრო.

სტატიის წერისას შთაბეჭდილებების გასაცოცხლებლად ტექსტს ერთხელაც მივუბრუნდი და, როგორც ხდება ხოლმე, კიდევ ბევრი რამ აღმოვაჩინე, კიდევ განვცვიფრდი, კიდევ ვუგზავნიდი ამონარიდებს ჩემს საუკეთესო მეგობარს, რომელმაც ორი თვის წინ იტალიაში იმოგზაურა, წასვლამდე „მოგზაურობა ევროპაში“ წაიკითხა და გამიმხილა, რომ ამან სულ სხვა ხიბლი შესძინა მის რომაულ თავგადასავალს.

ათი მასწავლებელი ბრიუსელში სტამბოლის გავლით გავფრინდით. თვითმფრინავში კითხვა განვაგრძე. სანამ მე ცაში ვიყავი, საბამ დატოვა რომი, ფლორენცია, ზღვა-ზღვა კონსტანტინოპოლში ჩავიდა… როცა თვითმფრინავი სტამბოლისკენ ეშვებოდა, მე ასეთ ფრაზებს ვკითხულობდი:

„კონსტანტინეპოლის სრუტთან რომ მოვაწიეთ, გათენდა“, – ჩვენს დროშიც თენდებოდა.

„კონსტანტინეპოლეს მივუახლოვდით“, – თუ პირველად მეტირებოდა, ახლა მეცინება.

„კონსტანტინეპოლეს მივედით“, – ბარგმოკიდებული მივდევ გასასვლელისკენ მორბენალ გუნდს, ხელში „მოგზურობა ევროპაში“ მიჭირავს და ვისაც კი მოვიხელთებ, ყველას ვუყვები ამ საოცარი დამთხვევის შესახებ. ბოლოს მივაღწიეთ დანიშნულების ადგილს. მე კითხვას განვაგრძობ. ბოლო გვერდები, როგორც წესი, ყველაზე მეტად იწელება. ავტორისადმი კეთილგანწყობა მუსულმანურ სამყაროში ჩამოსვლისთანავე იცვლება და სამშობლოში ჩასვლისთანავე იწყება მისი წამება, დატყვევება, ძარცვა. საბა თხრობას აგრძელებს: „კონსტანტინეპოლის სიმგრვლე არის ექვსი ეჯი, რომელ არს თვრამეტი მილი“. ქალაქი ახლა ექვს ეჯზე მეტია. მე იმაზე მეფიქრება, საზოგადო მოღვაწის, ლექსიკოგრაფის, მწერლის, საუკეთესო მასწავლებლის – სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობა ევროპაში“ ევროპისა და დემოკრატიული ღირებულებების შესახებ ცნობიერების ამაღლების საუკეთესო გზა რომ არის. მე კი, ერთ ჩვეულებრივ მასწავლებელს, ევროპის ერთ-ერთი მთავარი ქალაქისკენ გზა გამიხსნა და ჩემი წილი სათქმელი დამიგროვა.

(იდეა რამდენიმე პროექტისათვის ქართული დიალექტური კორპუსის გამოყენებით)

საქართველოს ლინგვისტური მრავალფეროვნება ის დიდი სიმდიდრეა, რომელიც აუცილებლად  უნდა გავაცნოთ ჩვენს მოსწავლეებს, მათ უნდა იამაყონ ქართული დიალექტების სააოცარი პოლიფონიით, ქართველური ენების სიმდიდრით თუ იმ ენათა მრავალფეროვნებით, რომელზეც ჩვენს პატარა ქვეყანაში საუბრობენ.

შემოგთავაზებთ რამდენიმე იდეას სასკოლო პროექტებისათვის:

1. საქართველოს გასტრონომიული მრავალფეროვნება

კულინარია გემოს მეხსიერებაა.  ისტორიის კვალი, რომელიც ჩვენს ყოველდღიურ ტრაპეზში, კერძებსა და მათ დასახელებებში, სამზარეულოს მოწყობილობასა და პროდუქტებში, სანელებლებსა და საწებლებშია შენახული. რას ვტოვებთ, როდესაც სხვა ადგილას მივდივართ საცხოვრებლად თუ ბედის საძიებლად, რას გვიტოვებენ სხვები – სამოყვროდ თუ სამტროდ, დასალაშქრად თუ დასაპყრობად მოსულნი.

ენაც სწორედ კულინარიასავითაა, სად რომელი ნასესხები და შეთვისებული სიტყვა, სად რომელი ლექსიკური სუბსტრატი, საკუთარ გრამატიკულ ფორმაში მოხარშული უცხო ძირი თუ თავისებურად შეკაზმული უცხო ლექსიკური ერთეული აქვს, ვერ გაიგებ, შესაბამისად, ენისა და კულინარიის კვლევა, ამ ორ, ერთმანეთთან საოცარ კავშირში მყოფ სფეროზე დაკვირვება, ისტორიის მრავალი საიდუმლოს ამოხსნის .

პროექტის ფარგლებში  ქართული დიალექტური კორპუსის ტექსტურ მასალასა და ლექსიკონებზე დაყრდნობით მოსწავლეები დაამუშავებენ შემდეგ მიმართულებებს:

1. კულინარიული თემატიკის ტექსტები თავიანთი დიალექტური მახასიათებლებით, ადაპტირებისა და ცვლილებების გარეშე;
2. ქართული სამზარეულოს რეცეპტები – ტექსტების მიხედვით დავადგენთ რეცეპტებს;
3. რამდენიმე ზეპირი მთქმელის კულინარიული ისტორია, განსაკუთრებით ნიჭიერი მთქმელები. (მაგ. მელანია ბოტკოველი „შინამრეწველობის მასალებიდან“ და სხვა).

4. ქართველური ენების კულინარიული მასალა, მეგრული, ლაზური და სვანური კერძები;
5. მცირე კვლევითი ნაწილი ქართული კულინარიის შესახებ;
6. კულინარიული ნასესხობანი.

2. ქართული ზღაპრების დიალექტური ვერსიები

ზღაპარი ხალხური სიტყვიერების ის ფორმაა, რომელიც საუკეთესოდ ინახავს მითოსს, წარსულს, მსოფლმხედველობას, ენობრივ  თუ ისტორიულ მოვლენებს, კულტურულ გავლენებს და სხვა. გასაკუთრებით მრავალფეროვან ზღაპრულ კალეიდოსკოპს წარმოგვიდგენს დიალექტური კორპუსი, რომელიც გვთავაზობს, როგორც დიალექტურ, ისე ჟანრულ სახესხვაობებს. თანამედროვე გარემოში ქართული ხალხური სიტყვიერების კიდევ ერთხელ წარმოჩენა, თანამედროვე მკითხველისთვის ადაპტირება, სისტემური დამუშავება და კვლება, ქართული სიტყვიერების სიბრძნეს ახალი პრიზმით წარმოგვადგენინებს.

ერთი ზღაპრის მრავალი ვერსია, ზღაპრის დიალექტური ვარიანტები, ისტორიული პერსინაჟები, როგორც ზღაპრების გმირები, ქართული მითოსისა და ხალხური წარმოსახვის საოცარი მასშტაბები ბევრი გაკვეთილის თუ სასწავლო  პროექტის თემად შეიძლება იქცეს.   მოსწავლეები დიალექტური კორპუსის ტექსტურ საცავში მოძებნიან მათთვის ცნობილ ზღაპრულ პერსონაჟებს, ნაცნობი თემების უცნობ ვერსიებს, ახალ, უცნობ ზღაპრებს და ა.შ.

ზღაპარი, არამხოლოდ საგაკვეთილო თემაა, არამედ ერთგვარი მეთოდიცაა, განსაკუთრებით, როდესაც მუშაობის პროცესში თანამედროვე ტექნოლოგიებს ჩავრთავთ. იმ ზღაპრების საფუძელზე, რომელთაც ამ პროექტის ფარგლებში ვიპოვით, შეიძლება ილუსტრირებული წიგნები, კომიქსები, დიორამები, ანიმაციები მოვამზადოთ, ასევე, გამოვიყენოთ როლური თამაშებისათვის.

3. ზეპირად მოთხრობილი ისტორია

ამბები ისტორიული მოვლენების, პერსონაჟების, საკვანძო და გარდამტეხი ომებისა და მშვიდობის შესახებ, მოვლენათა შეფასება, ალტერნატიული ვერსიები, ყველაფერი ის, რაც ისტორიის სახელმძღვანელოებში არ წერია.

ისტორიული გმირების გარდა კორპუსი დიდ და საინტერესო ინფორმაციას გვაწვდის ცნობილი მწერლებისა  და საზოგადო მოღვაწეების შესახებ, რაც ძალიან კარგი რესურსია ქართული ლიტერატურის სწავლებისათვის.

„ზეპირად მოთხრობილი ისტორიის“ ფარგლებში მოიძიებენ შემდეგი თემატიკის ტექსტებს:

1. საქართველოს „ზეპირი“ ისტორია
2. „ზეპირი“ ამბები ისტორიულ გმირებზე
3. „ზეპირი“ ამბები ქართველ მწერლებზე

ისტორია მხოლოდ თარიღებდართული და წყაროებში მოძიებული ამბები არაა, ეს, პირველყოვლისა, ზეპირი მეხსიერება, ზეპირი ცოდნა, გადმოცემებში მოყოლილი ნამდვილი ამბებია, რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემა და ერის ხსოვნაში მარადიულად რჩება.

საქართველოში, განათლების რეფორმა 2004 წლიდან მიმდინარეობს. რეფორმის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტია ტექნოლოგიების ჩართვა და გამოყენება სასწავლო პროცესში. ამ მიმართულებით არა ერთი საერთაშორისო თუ ეროვნული პროექტი განხორციელდა. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრის მიერ მუდმივად მიმდინარეობს პედაგოგთა გადამზადება ტექნოლოგიების დაუფლების მიზნით, ხოლო გამოცდილების გაზიარების შესაძლებლობა კი ეძლევათ ყოველწლიურად, სხვადასხვა კონფერენციაზე. მასწავლებლები მოსწავლეებთან და მშობლებთან საკომუნიკაციოდ აქტიურად იყენებენ Edmodo – ს პლატფორმას. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის საბუნებისმეტყველო განათლების კვლევითმა ცენტრმა SALiS ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული საერთაშორისო პროექტის League ფარგლებში გადაამზადა საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებლები და შეასწავლა Moodle პორტალზე ნავიგაცია.

აშკარაა, რომ სასწავლო პროცესში ტექნოლოგიების ჩართვა და ელექტრონული რესურსის გამოყენება მოსწავლეებში ზრდის ინტერესს, მოტივაციას და უფრო ხალისით ერთვებიან საგაკვეთილო პროცესში.  ამიტომ, მნიშვნელოვანია ამ ტიპის გაკვეთილები ინტენსიურად მიმდინარეობდეს ქართულ სასკოლო რეალობაში.

მინდა გაგიზიაროთ ელექტრონული რესურსების გამოყენებით ჩატარებული სამოდელო გაკვეთილის გამოცდილება.

გაკვეთილის მსვლელობისას გამოვიყენე ინტერაქტიული პრეზენტაცია და Kahoot.com – ში მომზადებული ელექტრონული რესურსი (შეკითხვები). მოსწავლეები ჩავრთე ინტერნეტქსელში და ინდივიდუალურად / ჯგუფურად, ტელეფონებით უპასუხეს შეკითხვებს. თითოეულ შეკითხვაზე პასუხის შემდეგ ეკრანზე ჩნდება სწორი პასუხი და რეიტინგი.

Kahoot.com – ში მომზადებულ ვიქტორინაზე მუშაობა უზრუნველყოფს საგაკვეთილო პროცესში ტექნოლოგიების, კერძოდ, ტელეფონის, მიზანმიმართულად გამოყენებას, პროცესს ხდის სახალისოს, საინტერესოსა და გამჭვირვალეს, მოსწავლეებში იზრდება მოტივაცია, მასწავლებელს კი ეძლევა შესაძლებლობა განსაზღვროს თითოეულ მოსწავლესთან მიღებული შედეგი და შესაბამისად ეფექტურად დაგეგმოს მომდევნო გაკვეთილები.

სამოდელო გაკვეთილის გეგმა

მასწავლებლის სახელი, გვარი:  ნათელა ბაღათრიშვილი

საგანი:  ბიოლოგია

სწავლების საფეხური / კლასი: საბაზო / მე-8

მოსწავლეთა რაოდენობა: 19

გაკვეთილის თემა: საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემა / განვითარების დარღვევები

კლასის ორგანიზების ფორმა: მთელ კლასთან, ჯგუფური, ინდივიდუალური

გაკვეთილის მიზანი – მოსწავლემ:

• დაასაბუთოს ფიზიკური აქტივობის მნიშვნელობა მოზარდის საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის ნორმალური განვითარებისათვის და წაკითხულის ანალიზის საფუძველზე დაადგინოს თანატოლებში ტანადობის დარღვევის მიზეზები (ბიოლ.საბ.სტ.4,5,6,7,8);
• დაასაბუთოს საყრდენ მამოძრავებელი სისტემის შესახებ მიღებული ცოდნის გამოყენების პერსპექტივა და იმსჯელოს პრევენციულ მექანიზმებზე (ბიოლ.საბ.სტ.10,11,12).
• მიზანმიმართულად გამოიყენოს ტექნოლოგიები სასწავლო პროცესში

გაკვეთილის ბოლოს მისაღწევი შედეგი:

მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს ჯანსაღი ცხოვრების წესის მნიშვნელობა ადამიანისათვის.

• მსჯელობს ხერხემლის განვითარების პათოლოგიების   (მაგ., სქოლიოზი,  კიფოზი, ლორდოზი, დისკოზი) და მათი გამომწვევი მიზეზების  შესახებ. შეიმუშავებს რეკომენდაციებს საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის ნორმალური განვითარებისათვის და წარადგენს კლასის წინაშე;
• აღწერს ფიზიკური აქტივობის მნიშვნელობას ადამიანის ჯანმრთელობისათვის და განსაზღვრავს მის როლს სხვადასხვა დაავადების რისკის შემცირებაში;
• მოსწავლეს შეუძლია კომპიუტერული ტექნოლოგიების მართვა და მიზანმიმართულად გამოყენება.

შეფასება: განმავითარებელი

დანართი

ინსტრუქცია მე-3 აქტივობისთვის

• თქვენს ხელთ არის საინფორმაციო ტექსტი;
• წაიკითხეთ მოცემული ტექსტი და  გააანალიზეთ (ტექსტის დამუშავებისა და ანალიზის ფორმატს ჯგუფი წყვეტს მასწავლებლისგან დამოუკიდებლად);
• აუდიტორიისთვის შეიმუშავეთ 2 რეკომენდაცია;
• შეარჩიეთ პრეზენტატორი / ები (მაქსიმუმ 2), რომელიც წარადგენს/ენ ჯგუფის ნამუშევარს;
• პრეზენტაციის მოსამზადებლად შეგიძლიათ გამოიყენოთ მარკერი და თაბახის ფურცლები.

გამოყენებული ლიტერატურა და რესურსი:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა (2011-2016)
2. ეროვნული სასწავლო გეგმა (2018-2024)
3. ყუნძაყიშვილი მ. & ბივერი ს. (2017) განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება. გვ. 47-51
4. ყუნძაყიშვილი მ. & ბივერი ს. (2017) განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება. გვ.114 – 119
5. ყუნძაყიშვილი მ. & ბივერი ს. (2017) განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება. გვ. 155 – 156
6. https://create.kahoot.it/details/a427b605-c289-4e68-ae6a-90efd90efd1b
7. https://new.edmodo.com/view-office-online/edit/952914694/pptx/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A7%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9C-%

მეორე კლასში რომ ვიყავი, სკოლიდან სახლისკენ მიმავალს სამი შედარებით უფროსკლასელი ბოშა ბავშვი დამხვდა და „მასტიკის“ სქელ პარკში გახვეული საშლელების წართმევა დამიპირა. ახლანდელი მოზარდი ალბათ ვერც წარმოიდგენს, რატომ უნდა გადააკრა საშლელს მასტიკის პარკი ან ვინ რატომ უნდა სცადოს მისი წართმევა, მაგრამ მცირედად რომ გასაგები იყოს ეს ამბავი, ასეც შეიძლება აიხსნას: წარმოიდგინეთ, რომ მეორე კლასელი ბავშვი ხართ და „ბეიბლეიდი“ (ერთგვარი სათამაშო) უნდა წაგართვან უფროსკლასელებმა.

ჩემდა ბედად, გვერდით კლასელი გოგო მყავდა. სანამ მე ერთ-ერთ ბოშას ვეჯაჯგურებოდი, დანარჩენი ორი გემრიელად მიბეგვა და გამომძახა, მოხმარება გინდა, მოვიდეო.

ალბათ ყველა კლასში არიან გოგოები, ფეხბურთსაც რომ ბიჭებზე კარგად თამაშობენ, ხელის გადაწევაშიც ბადალი არ ჰყავთ, სირბილშიც ჯაბნიან ბიჭებს და ჩხუბიც უკეთ გამოსდით. არც შიში იციან და სწავლითაც ბევრად უკეთესად სწავლობენ. მე ასეთი უამრავი მოსწავლე მყოლია და ახლაც მყავს.

ჩემი კლასელი გოგო დირექტორის შვილი კი იყო, მაგრამ ეს დამხვდურებმა არ იცოდნენ, სხვა სკოლიდან იყვნენ და გულწრფელად უნდა ითქვას, მოერია.

სკოლებში და შემდგომ უმაღლეს სასწავლებლებში, აკადემიურ მოსწრებას თუ გადავხედავთ, სტატისტიკა, ანუ ცარიელი, მშრალი ციფრებიც კი ნამდვილად გოგოების მხარეს იქნება. გაცილებით მეტს და გაცილებით მეტხანს, სწორედ ისინი მეცადინეობენ. არიან თამამები, გაბედულები, ცოტათი თავხედებიც კი, მაგრამ არიან, ჩანან და მათი ხმა მუდმივად ისმის და ისინი მუდმივად ჩანან.

გადის წლები და ისე აღმოჩნდება ხოლმე, რომ ეს გაბედული, ჭკვიანი და მამაცი გოგოები სადღაც იკარგებიან, სადღაც უჩინარდებიან და ქრებიან, როგორც ჩრდილები ჩაბნელებულ გზაზე. მათ ადგილას კი „დამსახურებულად“ კაცები აღმოჩნდებიან ხოლმე. ძნელი დასაჯერებელია, რომ ადამიანი, მხოლოდ იმიტომ რომ ქალია, უცბად კარგავს ანალიტიკურ უნარს, პიროვნულ თვისებებს, ცოდნას, შემართებას, უნარებს და მესამეხარისხოვან სამსახურს (თუ ასეთი გამოჩნდა) თანხმდება. იცვლება მათი ტანსაცმელიც, ფერად თმისსამაგრებს და ფერად მძივებს კი თხელი ძეწკვი და თმის შავი ან ყავისფერი სარჭი ცვლის.

ბევრჯერ მიფიქრია, რომ ჩვენი საზოგადოების განვითარება ანომალიური იქნება მანამ, სანამ პიროვნული უნარ-ჩვევები გენდერულ ჩარჩოებში მოექცევა. მსმენია, როგორ იმართლებენ ხოლმე ქალები თავს, შვილები და ოჯახი გვბოჭავს და განვითარებაში გვიშლის ხელსო. მგონია, რომ ეს თვითდაპროგრამება სწორედ როლური თამაშობების შედეგია და აუცილებელია ამ როლურ თამაშობებს თავი რამენაირად დავაღწიოთ.

რანაირად შეიძლება გავცდეთ სადღეგრძელოებს, ლექსებს ქალებზე, გაუცნობიერებლად წამოსროლილ „ლეკვი ლომისა სწორიებს“ და „დედა“ ფუძიანი სიტყვების გაუთავებელ ჩამოთვლებს ისე, რომ არა მხოლოდ ბიჭებმა, გოგოებმაც დაიჯერონ, თანამედროვე ცივილურ საზოგადოებაში პიროვნული უნარ-ჩვევები მხოლოდ გენდერულად კი არა, აბსოლუტურად სხვა „ბარომეტრით“ იზომება?!

მგონია, რომ ამისათვის სკოლებმა ყოველკვირეული სემინარები ახალ მოდულად უნდა დანერგონ. სწორედ სკოლიდან უნდა ისწავლონ ბავშვებმა, რომ ქსოვა გენდერთან კი არაა კავშირში, ინტერესის სფეროა და მეტიც, მე-17 საუკუნემდე სწორედ რომ კაცის საქმედ მიიჩნეოდა ევროპაში და საქართველოშიც; ბავშვებს უნდა ასწავლონ, რომ საერთო სუფრის მერე ჭურჭლის გარეცხვა ქალის ვალდებულება არაა და რომ „ოჯახის თავი“, ანუ მენეჯერი კაცი კი არა, არამედ ის არის, ვისაც ამის ენერგია და უნარი მეტად აქვს განვითარებული.

უმეტესი თვისება ჩვევითი მოცემულობაა. თანდაყოლილად თითქმის არავინაა მორცხვი, გაუბედავი, თავხედი, დამთმობი ან მამაცი. ყოველი თვისება გარკვეული გარემოებისა და პიროვნული თვისებების ჰარმონიული შერწმის შედეგად ყალიბდება. მართალია, ბავშვს მცირე ასაკიდან ემჩნევა ხოლმე ხასიათის შტრიხები, მაგრამ მაინც, ნებისმიერი თვისება სწავლადია. ამას ემატება და ამძაფრებს საზოგადოებაში გამეფებული სტერეოტიპული აზროვნება, „რა შეიძლება ქალისთვის“ და „რა არ შეიძლება კაცისთვის“.

როლური თამაშების მსგავსი გადანაწილება ადამიანის განვითარების გარკვეულ ეტაპზე სრულ დისონანსში მოდის მასში კოდირებულ და შემდგომ აღზრდის შედეგად მიღებულ ცოდნასა და თვისებებთან. მაგალითად, თუ პროფესიონალი მოჭიდავე (თუნდაც საოპერო მომღერლისგან განსხვავებით) თვლის, რომ მისი ქალიშვილიც შეიძლება გახდეს ძალისმიერი სპორტის წარმომადგენელი, მაგალითად, ბერძნულ-რომაული სტილში, იგივე კაცი (თითქმის) ვერასდროს შეეგუება აზრს, რომ მისმა ვაჟმა შეიძლება ბალერონობა, ან ტანსაცმლის დიზაინერობა მოინდომოს.

რაშია პრობლემა? იქნებ შვილების მომავლის განსაზღვრაში მთავარი წინაღობა ჩვენ, მშობლები ვართ და არა თავად ისინი, როდესაც გვინდა ხოლმე მათ, ან გარემოებებს დავაბრალოთ ის, რომ ჩვენი შვილები, განსაკუთრებით კი გოგონები, უკვალოდ იკარგებიან?!

ბოლო წლების განმავლობაში რამდენიმე კლასელი და კურსელი გოგო და ბიჭი შემხვდა. ისინი ზრდასრული ქალები და კაცები არიან, ჰყავთ ოჯახები, მუშაობენ და ცხოვრობენ ისე, როგორც ვცხოვრობთ ყველა. როდესაც ვეკითხები, რას საქმიანობენ, სად არიან, ვხვდები, რომ გოგონები, ვინც ყველაზე კარგად სწავლობდნენ, ყველაზე შრომისმოყვარეები იყვნენ, ყველაზე გამბედავები იყვნენ, მხოლოდ დაქვემდებარებულ, დაქირავებულ პოზიციებზე მუშაობენ, ბიჭები კი, ვინც ჩემნაირად ზარმაცობდნენ, დაბალი შეფასება ჰქონდათ, ცხოვრებისა და განვითარების ინტერესიც ნაკლებად ემჩნეოდათ, გაცილებით ხშირად ხვდებიან ხოლმე მმართველ რგოლში. მიფიქრია, რადგან ცხოვრება მუდმივი დინამიკაა, იქნებ კაცებმა მეტად მოინდომეს, მეტად გაბედეს და ამიტომ?! მაგრამ პასუხი სხვაა, – საქართველოში, ისევე როგორც მისგან ათიათასობით კილომეტრის დაშორებით მდებარე ჰონდურასსა და კოლუმბიაში, ქალი მაინც თაროზე შემოსადები ნივთია, ნივთი კი ვერ გიკარნახებს წესებს, ვერ იქნება შენი უფროსი, ვერ იქნება დამოუკიდებელი, რადგან ფაიფურის ან თიხის თოჯინაა, ან სულაც ვუდუსი, რომელსაც ნემსებს იმდენი ხანი ურჭობ სხეულის ყველა წერტილში, სანამ არ მოგბეზრდება და ცეცხლში არ შეაგდებ დასაწვავად.

და მართლაც, სად არიან ეს ჭკვიანი, მამაცი, ძლიერი ქალები, თავის დროზე თმას ფერადი სარჭებით რომ იმაგრებდნენ?! ვინ უშლის მათ დაიმკვიდრონ კუთვნილი ადგილი ცხოვრებაში – საკუთარი გაუბედაობა ხომ არა პატრიარქალური საზოგადოების წინაშე?! ან იქნებ ის საზოგადოება, რომელიც თიხის და ფაიფურის თოჯინებს მხოლოდ საკოლექციოდ აგროვებს, გაბზარულს კი ნაგავში ისვრის?!

ნეტავ სად არის ახლა ის ჩემი კლასელი გოგონა, ნუთუ მასზეც ძალადობს ქმარი?

მულტიდისციპლინური კურიკულუმის შექმნის პროცესი საკმაოდ შრომატევადი, თუმცა საინტერესო და მრავლისმომცემი აღმოჩნდა. მას შემდეგ, რაც მე და ჩემმა კოლეგებმა ინტეგრაციის მოდელი ავირჩიეთ, თემატური კურიკულუმის შედგენისთვის საჭირო თემებზე დავიწყეთ მსჯელობა. ამისათვის საჭირო გახდა საერთო შეხვედრებზე ყველა პროექტში ჩართული საგნის სასწავლო მასალის გადახედვა და საერთო საკითხების გამოყოფა. პირველი ჯაჭვი ავაგეთ თემაზე ,,ადამიანები ჩვენ გარშემო“, რადგან საკუთარ თავსა და გარშემომყოფებზე დაკვირვება საერთო სასკოლო პროექტის საუკეთესო დასაწყისად მივიჩნიეთ.

ადამიანი, როგორც ინდივიდი, ასევე საზოგადოების ნაწილი, ამოუწურავი საკვლევი ობიექტია. თემის სათაური ადამიანთა შორის ურთიერთდამოკიდებულების გამოკვეთისკენ გვიბიძგებდა. აქედან გამომდინარე, საერთო სამიზნე დებულებებად ისეთი საკითხები გამოვკვეთეთ, როგორიცაა ადამიანთა შორის მსგავსება-განსხვავების დაფიქსირება, დამოკიდებულებების ცვლა დროთა განმავლობაში, კომუნიკაციის როლი ჩვენს ცხოვრებაში, საზოგადოების გავლენა ინდივიდის ცხოვრებაზე და ა.შ.

პირველ თემაზე მუშაობას ყველაზე მეტი დრო მოვანდომეთ და ეს ბუნებრივიცაა. მიუხედავად იმისა, რომ ინტეგრირებული სასწავლო მოდელის მახასიათებლების შესახებ თეორიული ინფორმაცია დროულად მივიღეთ, კურიკულუმის შექმნის მზა ,,რეცეპტს“ ვერსად მივაგენით, ამიტომაც მასწავლებლის ინსტიქტს მივენდეთ და მუშაობა თემატური კავშირების დამყარებით დავიწყეთ. თუმცა საკუთარ თავთან მარტო დარჩენილებმა ვეღარ გავითვალისწინეთ ,,მეგობარი საგნების“ მიმართულებები და საერთო შეხვედრაზე საგნობრივი გეგმების განხილვის დროს აღმოვაჩინეთ, რომ მარტო თემასთან კავშირი არ იყო საკმარისი და ინტეგრაციის ჯაჭვი ერთმანეთის გაკვეთილებთან დაკავშირებით უნდა შეგვექმნა. საბედნიეროდ, აკადემიური ხელმძღვანელის დახმარებით, დროულად შევიცვალეთ გეზი, თემის პირველი ვარიანტი გვერდზე გადავდეთ და კურიკულუმის შედგენა ერთად გადავწყვიტეთ. სწორედ ერთობლივ შეხვედრებზე მივხვდით, რომ  ინტეგრირების ხარისხის გაზომვისთვის სპეციალური ინსტრუმენტის შექმნა გვჭირდებოდა, სქემის, რომელიც გაკვეთილების ბადეს დაეყრდნობოდა და გაკვეთილებს შორის კავშირის დაფიქსირების საშუალებას მოგვცემდა (წერილის პირველ ნაწილში მოცემულია ამ ინსტრუმენტის ნიმუში).

ზემოაღნიშნული მიზეზებიდან გამომდინარე, ახალი კურიკულუმის პირველ თემის დაგეგმვას  ერთ თვეზე მეტი დრო დასჭირდა. მოსწავლეებმა თემის მთავარ შეკითხვას – ,,ვინ ვართ ჩვენ?!“ პროექტში ჩართული საგნების ფარგლებში მრავალფეროვანი პასუხები მიუსადაგეს. ჩვენი მიზანი იყო, რომ მოსწავლეებს (ასაკობრივი ჯგუფის გათვალისწინებით) საკითხის სიღრმისეულად შესწავლის საშუალება მისცემოდათ. ამიტომ შემდეგი თემაც (რატომ ქმნიან ადამიანები ნივთებს?!) მის წინამორბედს დავუკავშირეთ.

პირველი კვირეულის ქართული ენის გაკვეთილები ღირებულების ცნების გააზრებას მიეძღვნა. თუ ქართულის გაკვეთილებზე მოსწავლეები ადამიანთა შინაგან სამყაროს აკვირდებოდნენ, ბუნებისმეტყველებაზე მის ფიზიკურ მახასიათებლებსა და ზრდა-განვითარების პროცესს შეისწავლიდნენ. მათემატიკის გაკვეთილზე საკუთარი სხეულის ნაწილებს საზომ ერთეულებად იყენებდნენ. მუსიკის მასწავლებლის დახმარებით კი სხეულის ერთ-ერთი ნაწილის – ყელის და სახმო იოგების შესაძლებლობების შესახებ ბევრი რამ გაიგეს და მცირე ექსპერიმენტიც ჩაატარეს.

ასევე საინტერესოდ წარიმართა ადამიანთა ჯგუფისა და ინდივიდის ურთიერთდამოკიდებულებაზე დაკვირვების პროცესი. მოსწავლეებმა ჯერ სიმღერით მოსინჯეს სოლისტისა და გუნდის წევრობის დადებითი და და უარყოფითი მხარეები. შემდეგ ერთობის ძალის ,,გასაზომად“ დიდ კონად შეკრული ჩხირების გადატეხვა სცადეს. როცა ჯერი მარტოსულ ადამიანებზე მიდგა, ბავშვებმა ერთმანეთს შეადარეს ადამიანთა ჯგუფისგან გარიყული და ველურ გარემოში გადარჩენილი ინდივიდების ხვედრი და დაასკვნეს, რომ განსხვავებულობა კი არა, მისდამი არასწორი დამოკიდებულება ქმნის პრობლემებს. აღნიშნული საკითხი რამდენიმე მოსწავლისთვის იმდენად სენსიტიური აღმოჩნდა, რომ რამდენიმე დამატებითი ტექსტის თუ ფილმის მოშველიება დამჭირდა, მათში საკუთარი განსხვავებულობის გამძაფრებულად აღქმის გამო მომატებული შფოთვა  რომ გამენეიტრალებინა. თუმცა ამავე მოსწავლეებისთვის  ეს თემა ერთგვარ მაშველ რგოლადაც იქცა, რადგან დიდი ხნის დაფარული შიში გამოავლინა და მისი დაძლევის საშუალება მოგვცა.  მოჭარბებული ემოციების ,,დასაცლელად“ პირად დღიურებს მივაკითხეთ, მაგრამ ფურცლებზე მარტო საკუთარი გრძნობების კი არა, პერსონაჟთა განცდების გადმოცემაც ვცადეთ.

თემის შემდეგი კვირა ადამიანისა და გარემოს ურთიერთდამოკიდებულებას მივუძღვენით. მხატვრული ტექსტების მაგალითზე დავაკვირდით ადამიანის ადაპტაციის უნარს და უკაცრიელ კუნძულზე მოხვედრილი ინდივიდისთვის ბუნებრივი რესურსებით საცხოვრებელი სახლები დავაპროექტეთ და ავაგეთ, რაშიც ძალიან დაგვეხმარა მათემატიკის გაკვეთილებზე შეძენილი გაზომვა-დახაზვასთან (მოსწავლეებმა გაზომეს სასკოლო სივრცე და ადამიანები) დაკავშირებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები. ამავე კვირეულში მოვუსმინეთ ბუნების ხმებს და ზოგიერთი ბუნებრივი მოვლენის/ბგერის იმიტაციაც ვცადეთ.

რაც შეეხება ჩართულობის ხარისხს, მოსწავლეები პროექტის პრეზენტაციის დღიდან დაინტერესდნენ თემით და პირველი კვირის დასრულების შემდეგ თავადვე დაიწყეს ახალი ცოდნისა თუ უნარების ურთიერთდაკავშირება. მჭიდრო ინტეგრაციის პირველი თვალსაჩინო შედეგი თემის შემაჯამებელ პროექტზე მუშაობისას დავინახეთ. მოსწავლეებს მინი კვლევის ჩატარება დაევალათ. საკმაოდ ხმამაღალი სათაური კი გამოგვივიდა (ადამიანთა ინტერესებისა და შეხედულებების კვლევა სხვადასხვა ასაკში), თუმცა მაქსიმალურად შევეცადეთ, რომ პროექტში ჩართული საგნების ჭრილში სიღრმისეულად განხილულ თემებზე დაყრდნობით მოსწავლეებისთვის კითხვარის შედგენა და ინტერვიუს წარმართვა გვესწავლებინა. მოსწავლეების ინტერესებს მორგებული პროექტი საოცრად წარმატებული გამოდგა. ჯერ ინტერვიუსთვის სპეციალური ცხრილი დავხაზეთ, შემდეგ კითხვები ჩამოვწერეთ, მათგან ყველაზე აქტუალურები შევარჩიეთ და კითხვარში გადავიტანეთ. კითხვარს ასევე ახლდა დანართი მუსიკალური ტოპ ხუთეულის შესარჩევად. სკოლაში მოეწყო ინტერვიუს ოთახი, სადაც სამი თაობის (ბავშვები (დაწყებითი საფეხური), მოზარდები (საბაზო-საშუალო საფეხური) და ზრდასრულები (მასწავლებლები)) წარმომადგენელ ადამიანთა ჯგუფი გამოკითხეს. მოხუცებულთა ინტერესებისა და დამოკიდებულებების საკვლევად კი ერთ-ერთ ხანდაზმულთა კლუბს ვესტუმრეთ. მონაცემების დამუშავების დრო რომ დადგა, მოსწავლეები არც ამ ,,დიდურ“ გამოწვევას შეუშინდნენ, პასუხები დიდი მონდომებით დაითვალეს, დააჯგუფეს და პიქტოგრამებსა და დიაგრამებში ასახეს.

ინტეგრირებული კურიკულუმის პირველი თემის წარმატებამ მარტო მოსწავლეების კი არა, ჩვენი თვითშეფასებაც საგრძნობლად აამაღლა და შემდეგი თემები გაცილებით სწრაფად და ეფექტურად დავგეგმეთ. მათთვის, ვინც დაინტერესებულია მულტიდისციპლინური მოდელით სწავლებით, რამდენიმე რეკომენდაციაც მოვამზადე:

• ინტეგრირებული კურიკულუმის დაგეგმვა-განხორციელებას სჭირდება დიდი დრო (საკონტაქტო და ინდივიდუალური სამუშაო საათები) და მოქნილი სასკოლო გრაფიკი (უნდა იყოს გაკვეთილთა რიგის გადანაცვლება-დაჯგუფების ან საათების დამატების საშუალება);
• მასწავლებლებს, მაღალი პროფესიული მზაობის გარდა, დასჭირდებათ სიახლეებისადმი შიშის დაძლევა და თანამშრომლობითი გარემოს შექმნისა და შენარჩუნებისთვის საჭირო უნარების გამოყენება, რათა ძალების გაერთიანება და საერთო მიზნების ეფექტურად განხორციელება შეძლონ;
• კეთებით სწავლებაზე ორიენტირებულ გაკვეთილებზე და გასვლით აქტივობებზე მასწავლებელს შეიძლება დასჭირდეს ასისტენტის დახმარება კლასის ორგანიზების თვალსაზრისით, რათა საგაკვეთილო პროცესი მართვასთან დაკავშირებულმა საკითხებმა არ შეაფერხოს;
• სამუშაო გუნდი მზად უნდა იყოს დისტანციური თანამშრომლობისთვისაც. აქედან გამომდინარე, კურიკულუმის ჯგუფს უნდა ჰქონდეს საკუთარი ონლაინ პლატფორმა (,,დრაივი“ ან სხვა დახურული/სასკოლო ინტერნეტ სივრცე), რათა ვირტუალურ სივრცეშიც შეძლონ ერთად მუშაობა;
• სასურველია, ინტეგრირებული კურიკულუმის შექმნის პროცესში სამიზნე საფეხურის ყველა დისციპლინა ჩაერთოს;
• გასათვალისწინებელია, რომ მასწავლებელთა მოტივაციასაც სჭირდება ხელშეწყობა. კარგი იქნება, თუ მსგავსი სირთულის დამატებით სამუშაოსთან დაკავშირებული ინიციატივები გარეგანი მოტივატორებითაც (აღიარება, ფინანსური მხარე და სხვ.) იქნება გამყარებული.

მიზნის სწორად დასახვას ასევე გაგიადვილებთ ე.წ. მულტიდისციპლინური მოდელის ,,ქოლგა“, რომელიც საგნობრივი ინტეგრაციის მთავარ პრინციპებზე აგებულ გრაფიკს წარმოადგენს.

26 წლის წინ, მახსოვს, ჩვეულებრივ, ოთახში ვისხედით. შეიძლება ყველა, შეიძლება ყველა არა და ზოგიერთი, ბაბუაჩემი კი – ნამდვილად და ბაბუაჩემმა ტელევიზორს აუწია. ქალმა, რომლის სახელსაც ახლა ვერ ვიხსენებ და ვერც სახესაც, თქვა: სოხუმი დაეცა, ხარი დაჭრილია. ბაბუაჩემმა თავზე შემოირტყა ხელი და გავიდა. მე ზუსტად ვერ მივხვდი რა მოხდა, ანუ უფრო უკეთ რომ ვთქვათ – ვერ შევიგრძენი. ერთი, რაც ომს ნიშნავდა ჩემთვის, სოფლებში, ზოგიერთ შესახვევში ახალი მინიშნებები იყო – ბრძოლაში დაღუპულის სახელობის უბანი. და მერე იმ დაღუპულზე ჩუმი საუბრები შინ. იმ დაღუპულზე და მის უბედურ დედაზე.

მე ის თაობა ვარ, ვისაც აფხაზეთი ფოტოებით თუ უნახავს. ამიტომაც მეც და სხვებსაც, ჩემზე უმცროსებსაც, უნდა გამოვტყდეთ და ყოველდღიური მეცადინეობა გვჭირდება, რომ განცდა ცოდნას შევუთავსოთ და ხმამაღლა ვთქვათ – „აფხაზეთი საქართველოა!”. ისიც უნდა ვაღიაროთ, რაც დრო გადის, მომდევნო თაობას უფრო უნელდება ამ „მეცადინეობის” სურვილი.
ამიტომაც ასეთი დღეები შეხსენების დღეებადაც უნდა იქცეს:
1) რომ გვყავს უამრავი გმირი, ვინც საკუთარი თავი გასწირა, იმისთვის, რომ მაგალითად; მე ახლა ამას ვწერდე და თქვენ კითხულობდეთ;
2) რომ გვყავს არა უამრავი, მაგრამ მაინც გვყავს ადამიანები, ვინც ნადავლით დაბრუნდა საკუთარი სამშობლოდან, რომელიც მანვე გაძარცვა;
3) რომ გყავს უამრავი იძულებით გადაადგილებული მოქალაქე, რომელთა სახლები და ბავშვობის ადგილები ახლა მხოლოდ სიზმრებსღა შემორჩათ;
4) რომ ეს ომი რუსეთმა მოაწყო და მხოლოდ რუსეთმა იხეირა;
5) რომ არსებობს სიტყვა „ხვალ”;
6) რომ ხვალ ჩვენ და აფხაზებმა იმ მიწაზე ერთად უნდა ვიცხოვროთ, ამიტომაც #მშიბზია არც კეკლუცობაა და არც თავის მოტყუება. ადვილიც არ არის, ვიცი. განსაკუთრებით მათთვის, ვისი სისხლი და ხორცი მიწაში წევს. ადვილი არა არის, მაგრამ ერთადერთი და აუცილებელია;
7) მშიბზია!

იმ ქალს, მოკლულ გოგონას რომ ჭკუას ასწავლის, ოდესღაც აუცილებლად ექნებოდა სხვა ოცნებები. მერე უთხრეს, რომ ეს ოცნებები რიგში უნდა ჩადგნენ, რადგან ჯერ კაცების ოცნებების ჯერია. რიგში ჩამდგარი ოცნებები კვდებიან. ჰოდა, ეს ქალი, საკუთარი ფიქრის სასაფლაოზე დამარხული ოცნებებით დადის. მძიმეა ეს სასაფლაო და ცდილობს სხვაც მას ჰგავდეს. ადამიანი ასე უფრო მშვიდად გრძნობს თავს. ამიტომაც ისიც მსხვერპლია, შეიძლება უკვე მოურჩენელი, მაგრამ მაინც მსხვერპლი და თანავუგრძნობ.

თქვენ კი, ძვირფასო ქალებო, ნურავინ მოგატყუებთ და ნურც თავს მოიტყუებთ, რომ „კაცის შემდეგ უნდა ამოიღოთ ხმა”. მშიშარა და უმაქნისი კაცების მოგონილია ეგ სიტყვები და საუკუნეებია გწამლავენ. ვიცი, რამხელა ჩაგვრის გამოცდილება დგას ამის უკან და ისიც, რომ ტყუილის კი არა, ამ მკაცრი რეალობის გჯერათ და ითვალისწინებთ. ძნელია, ასე უცებ გამოდევნოთ სისხლიდან საწამლავი, მაგრამ აუცილებელი და გადაუდებელი საქმე მგონია.

დიახ, თქვენ ხართ ძალიან ძლიერები,
ძალიან ჭკვიანები
და ხმა ახლა უნდა ამოიღოთ. არა მერე და არა რიგში!

ერთხელ, ორ ახალგაზრდა ქალბატონს შორის საინტერესო დ საყურადღებო დიალოგის მოულოდნელი და უნებლიე მოწმე გავხდი. “არ ვიცი, რა მოვუხერხო ამ ბავშვს, მის ოთახში სათამაშოს ვერ ვპოულობ, დამტვრეული რომ არ იყოს. ჯერ დაშლას იწყებს, და თუ ვერ დაშალა, ამტვრევს. რამდენჯერ ვეჩხუბე, დავემუქრე კიდეც, რომ აღარაფერს ვუყიდიდი, მაგრამ, ვერაფრით გადავაჩვიე სათამაშოებისათვის ზიანის მიყენებას“ – აღშფოთებას ვერ მალავდა შორიახლოს მოთამაშე პატარა ბიჭუნას დედა. „მგონი ჩემი გოგონა არაფრით ჩამოუვარდება თქვენ შვილს – თოჯინა არ დატოვა, თავი, ხელი ან ფეხი მომძვრალი რომ არ ჰქონდეს. რბილი სათამაშოები სულ გამოშიგნული აქვს. ხან ვთხოვ, ვეხვეწები, რომ ასე აღარ მოიქცეს, ხან ვეჩხუბები, ვსჯი, მაგრამ შედეგს ვერც მე მივაღწიე“.  ქალბატონს სიტყვა დამთავრებული არ ჰქონდა, რომ მათკენ მომავალი ორი პატარა შევნიშნე – გოგონას თავმომძვრალი თოჯინა ეჭირა ხელში, ბიჭს კი – დამტვრეული მანქანა. „აი, ხომ ვამბობდი, რომ ყველაფერს ამტვრევს, ეს სათამაშო მანქანა გუშინ ვუყიდე და დღეს უკვე დამტვრეულია. შენ აღარასოდეს ეღირსები ახალ სათამაშოს!“ – არ დაიშურა შვილის მიმართ მუქარის სიტყვები ქალბატონმა. „ჩემსას კი დღეს მოუტანეს ეს თოჯინა საჩუქრად. ასეთი საქციელის გამო, აღარასოდეს გამოგიყვან ეზოში სათამაშოდ!“ – ასე გადაწყვიტა შვილის დასჯა გოგონას დედამ. გაღიზიანებული და აღშფოთებული დედების მუქარით ატირებული და შეშინებული ბავშვები სახლში ძალით წაიყვანეს.

ვფიქრობ, ეს პატარები თავის თანატოლებს შორის გამონაკლისები ნამდვილად არ არიან. არცთუ ისე იშვიათად შეიძლება შევხვდეთ ბავშვს, რომელსაც მშობლები მუდმივად საყვედურობენ იმის გამო, რომ სათამაშოებს არ უფრთხილდება, აზიანებს და ამტვრევს. მაინც რატომ ამტვრევს პატარა სათამაშოებს და როგორ უნდა მოიქცეს უფროსი ბავშვის ასეთი ქცევის საპასუხოდ. იმისათვის, რომ ანალოგიურ სიტუაციებში ბავშვთან ურთიერთობის სწორი სტრატეგია შევარჩიოთ, უპირველეს ყოვლისა, კარგად უნდა გავერკვეთ მისი ქცევის გამომწვევ მიზეზებში. ეს მიზეზები კი შეიძლება საკმაოდ მრავალფეროვანი აღმოჩნდეს:

• ზემოაღნიშნული ქცევის გამომწვევი ყველაზე გავრცელებული მიზეზი ბავშვის ცნობისმოყვარეობაა. უმრავლეს შემთხვევაში სათამაშოების დამტვრევის სურვილი მხოლოდ და მხოლოდ პატარას ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობის შედეგია. განვითარების გარკვეულ პერიოდში (დაახლოებით 2-დან 3 წლამდე) ცნობისმოყვარეობა გაორმაგებული ძალით იფურჩქნება. პატარას სურს მიიღოს, რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია მის გარემომცველ საგნებსა და მათ თვისებებზე. ის მზად არის „ჩაატაროს ექსპერიმენტები“ ნებისმიერი ნივთით, რომელიც ხელში ხვდება. როგორც წესი, მისი „ექსპერიმენტების მსხვერპლი“ ყველაზე ხშირად სათამაშო აღმოჩნდება ხოლმე. პატარა შლის სათამაშოებს, ყრის მათ იატაკზე, ამტვრევს, სურს გაიგოს, რა არის სათამაშოს შიგნით, როგორ არის ის მოწყობილი და ამ გზით ბავშვი შეიმეცნებს განსხვავებას საგნებს შორის, სწავლობს ბუნების კანონების გაგებას და ცდილობს, დაინახოს კავშირი საკუთარ თავსა და გარემომცველ სამყაროს შორის. პატარას სურს, რომ მის ხელთ არსებული ყველა ნივთი მას „ემორჩილებოდეს“; ის თვლის, რომ საკუთარი სათამაშოების უფროსი თავად არის და მისთვის ნებადართულია, მოექცეს მათ ისე, როგორც თავად ჩათვლის საჭიროდ. ბავშვი ხვდება, რომ სამყაროში არსებობს გარკვეული იერარქია, ის თავად ემორჩილება მშობლებს, ე.ი. თოჯინები, მანქანები და ფუმფულა დათუნიები მის დაქვემდებარებაში უნდა იყვნენ, მას ემორჩილებოდნენ. მათი დამტვრევით, დაზიანებით ის არცთუ იშვიათად საკუთარი „ძალაუფლების“ დემონსტრირებას ახდენს;
• ხშირად ბავშვი ამტვრევს, აზიანებს ისეთ სათამაშოებს, რომლებიც მისი ასაკისათვის შეუსაბამოა. არის შემთხვევები, როდესაც უფროსები არ ითვალისწინებენ პატარის ასაკს, არ აქცევენ ყურადღებას ასაკობრივ შეზღუდვებზე ინფორმაციას და ისეთ სათამაშოს ყიდულობენ მისთვის, რომელსაც თავად ანიჭებენ უპირატესობას. შედეგად კი ვიღებთ იმას, რომ პატარას უჭირს მისი ასაკისათვის შეუფერებელი სათამაშოს მოხმარება, ვერაფერს უგებს მას. გაუგებრობა იწვევს სიბრაზეს, გაღიზიანებას და გაუგებარი საგნისაგან განთავისუფლების სურვილს. ყოველივე ამას კი, როგორც წესი, მოჰყვება სათამაშოს დაზიანება, დამტვრევა;
• მშობლების მხრიდან არასაკმარისი ყურადღებაც შეიძლება გახდეს იმის მიზეზი, რომ ბავშვმა დაიწყოს სათამაშოების დამტვრევა, დაზიანება. ხშირად სამსახურში უზომოდ დაკავებული, დატვირთული, დაღლილი მშობლები, რომლებიც ფიზიკურად ვერ ახერხებენ საკუთარ შვილთან საჭირო დროის გატარებას, ცდილობენ ძვირადღირებული სათამაშოებით, საჩუქრებით გამოისყიდონ თავიანთი „დანაშაული“. თუმცა, გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ ვერანაირი ძვირადღირებული ნივთი ვერ ჩაანაცვლებს მშობლების ყურადღებას. არიან ბავშვები, რომელთაც ყველანაირი სათამაშო აქვთ, რასაც კი მოისურვებენ, მაგრამ, აკლიათ ახლობლების სიყვარული, მხარდაჭერა, ყურადღება და თანაგრძნობა; ისინი, როგორც წესი, თავს მიტოვებულად და მარტოსულად გრძნობენ. მათი მოქმედების დევიზი ხდება – „ყურადღება ნებისმიერ ფასად!“ სათამაშოს გატეხვით ბავშვი იპყრობს მშობლების ყურადღებას და მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ქცევის გამო მას ეჩხუბებიან, საყვედურობენ, ემუქრებიან და თავადაც ხვდება, რომ ეს ცუდი საქციელია, ის დაჟინებით იმეორებს მას, რადგან ასეთი ქცევა მშობლების ყურადღების მიპყრობის კარგ საშუალებაა მისთვის;
• ხშირად ბავშვი ამტვრევს სათამაშოებს იმიტომ, რომ ასეთი ქცევა მას ქვეცნობიერად უარყოფითი ემოციებისგან განთავისუფლებაში ეხმარება. თუ უფროსები, როდესაც მათ აგრესია უგროვდებათ, უყვირიან ბავშვს, პატარა კოპირებას უკეთებს მათ ქცევას და რადგან სხვა გამოსავალს ვერ პოულობს, უყვირის სათამაშოებს, ამსხვრევს მათ. ამასთან, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ძალიან ხშირად ბავშვის მხრიდან სათამაშოების მიმართ გამოვლენილი აგრესია ნიღბავს პროტესტს უფროსების მოქმედების წინააღმდეგ. თუ დედამ ნება არ დართო გაეკეთებინა, რაც მას სურდა და პირიქით, აიძულა ისეთი რამის გაკეთება, რაც არ უნდოდა, მას იპყრობს წყენა, სიბრაზე და უჩნდება სურვილი, რომ ზიანი მიაყენოს  მშობლებს, თუმცა, იმის გამო, რომ მას ჯერ კიდევ არ შეუძლია თავისი ემოციების მართვა, ვერ პოულობს უკეთეს ხერხს, გარდა იმისა, რომ დაამტვრიოს მათ მიერ ნაყიდი სათამაშო.

როგორ მოვიქცეთ, თუ ბავშვი სათამაშოს ამტვრევს:

• უპირველეს ყოვლისა, კარგი იქნება, თუ ვიმოქმედებთ ბავშვის ქცევის გამომწვევი მიზეზების შესაბამისად. ამასთან, მოვერიდოთ ბავშვთან ჩხუბს, საყვედურებს, მუქარას, მით უმეტეს, თუ პატარას სათამაშო შემთხვევით გაუტყდა მისი დაბალი ხარისხის გამო, ან იმის გამო, რომ მისი მოძრაობები ჯერ კიდევ არ არის საკმარისად განვითარებული, დახვეწილი, მოუქნელია და ადვილად უვარდება ნივთი ხელიდან;
• თუ ბავშვი შლის და ამტვრევს სათამაშოს ცნობისმოყვარეობის გამო, სურს გაიგოს როგორ არის ის მოწყობილი, რა არის შიგნით, ვუყიდოთ ისეთი სათამაშოები, რომელთა დაშლასა და აწყობასაც შეძლებს, თუნდაც ჩვენი დახმარებით. ხელს ნუ შევუშლით პატარას, შეიცნოს გარემომცველი სამყარო, პირიქით, ყველანაირად დავეხმაროთ მას ამაში. გავითვალისწინოთ, რომ ცნობისმოყვარეობის სწორი მიმართულებით განვითარების შემთხვევაში ჩვენ შეიძლება მომავალი გამომგონებლის აღზრდას შევუწყოთ ხელი;
• ბავშვისთვის სათამაშოს შეძენისას გავითვალისწინოთ მისი ინტერესები, შესაძლებლობები, ასაკი. ამასთან, ნუ დავტოვებთ პატარას სათამაშოსთან მარტო, ვასწავლოთ, თუ როგორ შეიძლება მისი მოხმარება.

დაბოლოს, ნუ დავივიწყებთ, რომ დროთა განმავლობაში სათამაშო შეილახება. დაზიანდება, შეიძლება დაიშალოს, გატყდეს კიდეც და ამაში საგანგაშო არაფერია. სათამაშოს ვყიდულობთ ბავშვისთვის და არა ჩვენთვის, რომ თაროზე მოვათავსოთ და დავტკბეთ მისი სილამაზით.

რაც დედა წავიდა, მხოლოდ ავად ყოფნისას მოდის სიზმრებში. მოდის და საკუთარი ხელით მაჭმევს შემწვარ კარტოფილს. ამჯერადაც ასე მოხდა. სიცხიანი ვიწექი. ჩემი და ნინიას შვილს შესაძლოა ყოველ წუთს გადაეწყვიტა დაბადება. თავს ვერ ვპატიობდი, რომ სიცხის გამო შეიძლებოდა  მისი ამქვეყნად მოვლინების სასწაული გამომეტოვებინა. სადღაც, მიღმიერ სამყაროში მყოფს, როცა ცალი ფეხი აქეთ მქონდა, ცალი კი სხვა სამფლობელოში მედგა, მიტკალივით თეთრ კედელზე დედაჩემის სილუეტი წყალში ჩასხმული მელანივით გამოჩნდა. გამოსახულების კონტური ნელ-ნელა გამკვეთრდა, დაიწმინდა და მისი სახის გარჩევა შევძელი. კარტოფილსა და პურს მაჭმევდა. ოღონდ ახალ შემწვარს არა, გაცხელებულს. ეს მნიშვნელოვანი იყო. ხმას არ ვიღებდით. მხოლოდ სახით ვანიშნებდი, კიდევ მინდა-მეთქი. ისიც მიწვდიდა მოზომილ ლუკმებს. მახსოვს, სახეზე ფანჯრიდან შემომავალი, ფარდებს შორის შემომძვრალი სვეტი მეცემოდა. მწყინდა, დედა რომ უბრად იყო. გაბრაზებულია მის საფლავზე რომ არ მივდივარ – მეთქი – ვფიქრობდი. დედაჩემის სახის მკვეთრი კონტური ნელ-ნელა გაფერმკრთალდა, ბოლოს კი მთლად მოირღვა და აიმღვრა, თუმცა დასასრულს კითხვის დასმა მოასწრო: „მზად ხარ?“

მზად ხარ? ეს კითხვა ჩამესმოდა სამშობიაროს იმ სტერილურ ოთახში, რომელშიც ორი დღის შემდეგ ვიჯექი და ველოდი, როდის შემიყვანდნენ სამშობიარო ბლოკში. მამების ოთახიაო, მითხრეს. გული ყელში ამომდიოდა და იქ ფეთქავდა. კითხვები ნაწვიმარზე ამოყრილი სოკოებივით მეზრდებოდა თავში და არც ერთზე არ მქონდა პასუხი. მზად ხარ? მზად ხარ? ვერაფრით ამომეხსნა, რატომ მკითხა დედამ. „ნეტავ ახლა დაბლა იდგე სხვებივით. ჩამოვირბენდი, გკითხავდი და ისევ ფეხდაფეხ ამოვივლიდი ამ კიბეებს. ჯანდაბას, რომ ბახილების ჩაცმა ხელახლა მომიწევდა“ – ვფიქრობდი.

სამშობიარო ბლოკში რომ შემიყვანეს თავი ცირკის მსახიობი მეგონა, რომელსაც ურთულესი ილეთი უნდა შეესრულებინა – სიმაღლეზე გაბმულ წვრილ თოკზე გავლა. სწორედ ასე მივუყვებოდი იმ გზას, რომელიც ნინიას სასთუმალთან ჩემთვის დადგმულ სკამამდე მიმიყვანდა და რომლის მილიმეტრებში დაცვაც დამავალეს.

შვილის დაბადებას მამის ყურებში ისეთივე წუილი მოსდევს, როგორც ძლიერი აფეთქების შემდეგ ხდება ხოლმე. აფეთქება, როგორც მოვლენის მნიშვნელობა და აფეთქება, როგორც მოვლენის ფიზიკური გამოვლინება. წუილს ნაზად ანაცვლებს ტირილის ხმა, რომელსაც თან ახლავს მუსიკა. ჩემს შემთხვევაში ეს „ქარების სერენადა“ იყო და ძეხორციელი ვერ დამაჯერებდა, რომ ის მოცარტმა ამ მომენტის საუნტრეკად არ შექმნა. როგორც სალიერი აღწერს, სადღაც ძალიან მაღლა, ერთი ბუმბულივით მფრინავი ნოტი ეშვებოდა ჩემკენ, რომელსაც ისევ ჰაერში იტაცებდა ინსტრუმენტის ძალა. ამ დროს ფერები სიმკვეთრის ისეთ ხარისხს იძენს, რომელსაც ვერც ერთი, თუნდაც უძლიერესი ჰალუცინოგენით ვერ მიაღწევ. ხვდები, რომ იქამდე ყვითელი არ იყო ყვითელი, ხოლო ლურჯს არ ეთქმოდა ლურჯი. ესაა მომენტი, როცა ცხადად იჯერებ, რომ ორი, შეიძლება იყოს სამი და ამ სამთა შორის უმცირესი ხდება მთავარი. მაღალ სართულზე მყოფს თითქოს წმინდად ჩაგესმის, როგორ მოძრაობენ ბალახებში ჭიანჭველები და როგორ მიცურავს ზღვის ფსკერზე თევზი.

ძალიანაც რომ მოვინდომო, გონებიდან ვერასოდეს წავშლი ძალაგამოცლილი, დაღლილი ნინიას ამღვრეულ თვალებს. იმ წამს მისთვის მხოლოდ ერთი სიტყვის თქმა შევძელი. ერთის, მაგრამ ყველაზე გულწრფელის, რაც კი ოდესმე მითქვამს – მადლობა.

• დავარქვათ? – ვკითხე ოდნავ აზრზე მოსულმა.

ნინიამ, ყველაზე მამაცმა გოგომ მათ შორის, ვისაც კი ცხოვრებაში შევხვედრივარ, ღიმილისთვის ძალა მოიკრიბა და თავი დამიქნია.

კარლოს ფუენტესი წერს, რომ როცა მშობელი შვილს სახელს არქმევს, ამ სახელით მისგან მძიმე ხვედრის განდევნა სურს. „რემედიოსი“ – ამ მომაჯადოებელმა სახელმა იმ წამსვე მიმაჯაჭვა საკუთარ თავს, როცა ეს ჯადოსნური პერსონაჟი „მარტოობის ას წელიწადში“ გამოჩნდა. გოგონა, რომელიც ბედნიერი არ ყოფილა. ის სულაც არ ეკუთვნოდა აქაურობას და იქნებ სწორედ ამიტომ, მისი ბედისა თუ უბედობის არიდება გვინდოდა ჩვენი შვილისთვის?

მერე კი იგონებ ლოცვებს. ნაკუწ-ნაკუწ აკოწიწებ ლექსებიდან, ფილმებიდან, შენი თვალით ნანახიდან ან ყურმოკრულიდან. ერთმანეთზე აწებებ და აღავლენ. იგონებ იმიტომ, რომ არც ერთი არსებული ლოცვა არ გაკმაყოფილებს – მეტს ითხოვ, მეტი გემეტება. გინდა, რომ გზამ დაიფაროს მგზავრობისას, მარილმა წყალში მყოფი, მორფეოსმა სიზმრის უღრანებში შესული, ტრაექტორიამ გზაჯვარედინზე მდგომი, ზურგის ქარმა კეთილი მიზნის დასახვისას და ღიმილმა ბრაზის დროს.

ვფიქრობ და ვხვდები, რომ არაფერს ნიშნავს სიტყვები „სასახელო გოგო“, „საამაყო მამულისშვილი“. ამის საპირისპიროდ ერთადერთს ითხოვ – იყოს ის, ვინც უნდა, რომ იყოს და ამ სურვილში იყოს ბედნიერი. მთავარია, ამოხსნას ყველაზე მნიშვნელოვანი ამოცანა, რომლის მიხედვითაც, როგორც ირაკლი ჩარკვიანმა წაიღიღინა, დრო მხოლოდ სიყვარულს დაინდობს და ყველაზე მეტად ის გამახარებს, თუკი მდინარის იმ ნაპირზე იდგება, სადაც უანგარო სიყვარული შეუძლიათ. და თუ მოუნდება, იყოს საამაყო. მე და ნინიას გვეუბნებოდნენ, ცოდოა, გაიზრდება და კლასელები დასცინებენ სახელის გამოო. შეიძლება ასეც იყოს. მე არ გავბრაზდები მის კლასელებზე, მაგრამ ჩემი ბრაზის მოთოკვაზე მნიშვნელოვანი ის მგონია, თავად შეძლოს ამ ბრაზის ღიმილად გადაქცევა. ისევე, როგორც ალბუს დამბლდორი აქცევს ბნელი ლორდის მიერ წარგზავნილ შუშის ნამსხვრევებს ქვიშად. გაუღიმოს და სიტყვებზე, ეს რა სახელი გქვიაო, უპასუხოს: „მე მქვია რემედიოსი“.

ვისურვებდი, რომ მეგობრები აირჩიოს არა ჩაცმულობის, არამედ იმ ნაპერწკლის მიხედვით, კეთილ ადამიანებს რომ უთამაშებთ თვალებში. თუმცა ჯერ იმას ვნატრობ, რომ თავადაც არასდროს ჩაუქრეს ეგ ნაპერწკალი. კარგი იქნება თუ აღმოაჩენს, რომ სიმდიდრე საკრედიტო ბარათის ბრწყინვალებაში ან საფულის სიმძიმეში კი არა, იმ სახლების სურნელში იმალება, სადაც კარგი ადამიანები ცხოვრობენ; რა მადლიერი ვიქნები, თუკი წარმატებად რომელიმე დიდი კომპანიის მაღალი რგოლის მენეჯერობას კი არ ჩათვლის, არამედ იმას, რომ გათენდა და მზე ისევ თავის ადგილზეა; როგორ გამახარებს, თუ აღმოაჩენს, რომ ყველაზე ძლიერი იარაღი ატომური ბომბზე მეტად, გულითადი სალამია, რომლის თქმაც არ დაეზარება.

შვილი, სხვა არაფერი რომ არ მოიმოქმედოს, ამქვეყნად მოსვლით უკვე აკეთებს განუმეორებელ რამეს – მშობელს ხელახლა დაბადების შანსს აძლევს. დარწმუნებული ვარ, რომ ჩვილი ღამით იმიტომ კი არ ტირის, აქაოდა შემიძლია და ამის პრივილეგია მაქვსო. არამედ იმიტომ, რომ თავისდაუნებურად გაძლევს შანსს, მასთან უფრო მეტი დრო გაატარო.

დრო მოვა და რემედიოსი ამ წერილს წაიკითხავს. მოგვიანებით კი მის გააზრებასაც შეძლებს და შემოქმედს მხოლოდ იმას ვთხოვ, რომ ამ მომენტში მის გვერდით ვიყო. მანამდე კი ერთი მოკრძალებული სურვილი მაქვს: მალე გავცივდე, ტემპერატურა თუნდაც 45-ზე ავარდეს, საწოლში ჩავწვე და ძილში ისევ მოვიდეს დედაჩემი კარტოფილით ხელში. ფანჯრიდან შემოვარდნილი სინათლის სვეტი მომიჩრდილოს და მე კმაყოფილი სახით დაველოდო შეკითხვის გამეორებას, რადგანაც პასუხი უკვე ვიცი.