უცხო სიტყვების დამახსოვრების პრობლემა, რომელსაც გერმანული ენის სწავლებისას წავაწყდი, ვფიქრობ,  ახლობელია უცხო ენის მასწავლებლებისათვის.

უცხო ენის ცოდნა თანამედროვე ადამიანის ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი და აუცილებელია. ის გვაძლევს შესაძლებლობას, ვიყოთ აქტიური მოქალაქე გლობალიზაციის პროცესში. სხვა უამრავი მიზეზიც არსებობს იმისა, რომ მოსწავლეებს დავანახოთ უცხო ენის შესწავლის საჭიროება. ენის შესწავლა კი წარმოუდგენელია ლექსიკური ერთეულების ფლობისა და მათი პრაქტიკულად გამოყენების უნარის გარეშე. უცხო ენის პედაგოგები სისტემატურად მუშაობენ და ცდილობენ, შეასწავლონ თავიანთ მოსწავლეებს უცხო სიტყვები, დააკავშირონ მათი გამოყენება ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან. ეს პროცესი საკმაოდ რთულია მოსწავლეებისათვის.

ჩემმა მეექვსე კლასის მოსწავლეებმა უინტერესო და მომაბეზრებელ საქმიანობად აღიქვეს უცხო სიტყვების დამახსოვრება. მოცემული პრობლემის გამომწვევი მიზეზების დადგენაში დამეხმარა კითხვარი, რომელიც მოსწავლეებს შევთავაზე, ხოლო ამ პრობლემის მოგვარება მოვახერხე დიფერენცირებული სწავლების დანერგვით სასწავლო პროცესში.

ეროვნული სასწავლო გეგმიდან გამომდინარე, სწავლების დროს უნდა გავითვალისწინოთ, რომ „ყველა მოსწავლე არის უნიკალური და განსხვავებული თავისი ინდივიდუალური ფსიქიკური და ფიზიკური მახასიათებლებით, ნიჭით, ემოციით, პირადი გამოცდილებით, ინტერესებით, აკადემიური საჭიროებებითა და სწავლის სტილით”. მოსწავლეთა განსხვავებულობისა და სწავლის სტილის ინდივიდუალურობის აღიარება და გათვალისწინება საუკეთესოდ ხერხდება დიფერენცირებული სწავლებით. ამიტომ, ვფიქრობ ჩემი გამოცდილების გაცნობა და გაზიარება დაეხმარება ნებისმიერი უცხო ენის პედაგოგს, გახადონ უცხო სიტყვების დამახსოვრების პროცესი  სახალისო და საინტერესო.

რა არის დიფერენცირებული სწავლება და როგორ გამოვიყენე ეს მეთოდი სასწავლო პროცესში?

დიფერენცირებული სწავლება ეს არის სასწავლო პროცესის ისეთი ორგანიზება, რომელიც გათვლილია თითოეული მოსწავლის ან მოსწავლეთა ჯგუფის საჭიროებებზე, უნარებსა და შესაძლებლობებზე.

დიფერენცირებული სწავლება იგება შემდეგი ფაქტორების გათვალისწინებით:

• მოსწავლეებისა და მასწავლებლების მოლოდინისა და სურვილების გაგება;
• მოსწავლეების ცოდნის, უნარებისა და სწავლის სტილის განსაზღვრა;
• დაკვირვება იმაზე, თუ როგორ იგებენ მოსწავლეები დავალებას;
• სამომავლო გეგმების დასახვის მიზნით შედეგების შემოწმება და ანალიზი.

დიფერენციაციის მიზანია მოსწავლეთა უნიკალური უნარებისა და შესაძლებლობების მაქსიმალური გამოვლენა, რაც ხელს შეუწყობს მოსწავლეების მიერ ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგების მიღწევას.

დიფერენცირებული სწავლების ეფექტიანი გამოყენება მთლიანად იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად კარგად იცნობს მასწავლებელი თავის მოსწავლეებს და რამდენად ითვალისწინებს თითოეული მოსწავლის ცოდნას, უნარ-ჩვევებს, დამოკიდებულებასა და უნიკალურ გამოცდილებას, რომელიც ყალიბდება მშობლებთან, თანატოლებთან და საზოგადოებასთან ყოველდღიური ურთიერთობით. დიფერენციაციის სტრატეგიის გამოყენება მასწავლებლისგან სწავლისა და სწავლების სხვადასხვა მეთოდის ფლობას მოითხოვს.

რა მახასიათებლების მიხედვით შეიძლება მოსწავლეების დიფერენცირება?

დიფერენცირებული სწავლება იწყება უსაფრთხო და პროდუქტიული გარემოს შექმნით, სადაც თითოეულ მოსწავლეს შეუძლია თავი კომფორტულად იგრძნოს. ამას ემატება მოსწავლის სწავლის სტილის, მზაობისა და ინტერესის გათვალისწინებით სწავლების შერჩეული  სტრატეგიების გამოყენება.

დიფერენცირება სწავლის სტილის მიხედვით

მოსწავლის სწავლის სტილი გულისხმობს მის მიდგომას სწავლისადმი. ზოგიერთისათვის მშვიდი გარემოა საჭირო, ზოგისათვის თანატოლებთან აზრის გაზიარებაა აუცილებელი, ზოგს ურჩევნია უყუროს და შემდეგ გაიაზროს, ზოგს კი ჩანაწერების გაკეთება უიოლდება.

სასურველია მასწავლებელმა სასწავლო წლის დასაწყისში გაარკვიოს მოსწავლეთა სწავლის სტილი, რათა მათ შესაბამისი დავალებები შესთავაზოს. აქვე ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ არ შეიძლება მოსწავლეს იარლიყად მივაწებოთ რომელიმე სწავლის სტილი და ამის მიხედვით შევურჩიოთ დავალებები. მასწავლებელი მოსწავლეს უნდა უყურებდეს, როგორც ადამიანს, რომელიც გამუდმებით ვითარდება და ეგუება სასწავლო მასალის მიწოდების სხვადასხვა ფორმას.

სწავლის სტილი შეიძლება 4 ძირითად ჯგუფად დავყოთ:

• ვიზუალური;
• სმენითი;
• კინესთეტიკური;
• წერა-კითხვითი.

მას შემდეგ, რაც დავადგინე თითოეული მოსწავლის დასწავლის სტილი, შევთავაზე მათ ინდივიდუალურ საჭიროებაზე მორგებული აქტივობები, მაგ:

ვიზუალური მეხსიერების მქონე ბავშვებს შევთავაზე პოსტერის გაკეთება ცალკეული უცხო სიტყვებით. მოსწავლეებმა შესასწავლი ლექსიკური ერთეულები მათთვის სასურველი მდებარეობით მოათავსეს პოსტერზე, რომელიც საკლასო ოთახში კედელზე დაკიდეს. ჯგუფიდან ერთი მოსწავლე გამოდიოდა, რომელიმე სიტყვას წინასწარ დამზადებულ გვირილას დააფარებდა, მიმართავდა შეკითხვით კლასს – „რომელი სიტყვა იმალება გვირილის უკან?“ მოსწავლეები პასუხობდნენ შეკითხვას და გამოცნობის შემთხვევაში უკვე ის მოსწავლე გამოდიოდა, რომელიც სიტყვას გამოიცნობდა. ამ ფორმით ვიზუალური მეხსიერების მქონე ბავშვებმა შესასწავლი სიტყვები მარტივად დაიმახსოვრეს და სიტყვების დასწავლის პროცესი ძალიან სახალისო აღმოჩნდა მათთვის. ან კიდევ,  პატარა ფორმის ფურცელზე მოსწავლეებმა დაწერეს უცხო სიტყვები  და ავეჯს მნიშვნელობის მიხედვით დააკრეს. ეს მეთოდი ძალიან საინტერესო და პროდუქტიული აღმოჩნდა ვიზუალურად შემსწავლელი მოსწავლეებისათვის. როგორც მოსწავლეებმა და მათმა მშობლებმა აღნიშნეს, ბავშვები სიხარულით აკრავდნენ სახლში ავეჯს ფერად ფურცლებზე დაწერილ დასამახსოვრებელ სიტყვებს და ცდილობდნენ იმ ოთახში გაეტარებინათ მეტი დრო, რომელშიც მათ მიერ შექმნილი სასწავლო რესურსი ამშვენებდა ავეჯს.

ვინაიდან მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ ხატვით სწავლა, შევთავაზე მათ დაეხატათ  სურათი და ქვემოთ დაეწერათ  ის სიტყვა, რომელიც უნდა დაემახსოვრებინათ. ბავშვები გულისყურით  ქმნიდნენ ნახატებს თანაკლასელების შეფასების მოლოდინში, ვინაიდან ინტერესი გამოიწვია ბავშვებში, ვინ როგორ გამოხატავდა შესასწავლ სიტყვას ნახატით. ეს მეთოდი ძალიან საინტერესო აღმოჩნდა ვიზუალური მეხსიერების მქონე მოსწავლეთათვისაც, რომლებიც წერით და კითხვით მარტივად იმახსოვრებენ ინფორმაციას.

მოსწავლეებს, რომლებიც მოძრაობით უკეთ სწავლობდნენ, შევთავაზე დაეწერათ შესასწავლი სიტყვები ფერად ფურცლებზე და  სიტყვების გადააადგილებით შეედგინათ წინადადებები.

ასევე ძალიან ეფექტური და საინტერესო აღმოჩნდა მოსწავლეებისათვის სიტყვების დამახსოვრება შემდეგნაირად: საკლასო ოთახში ერთ მაგიდაზე დავალაგებინე მოსწავლეებს მათ მიერ შექმნილი ნახატები, რომლებზეც ეწერა შესასწავლი  სიტყვები (არსებითი სახელები). მეორე მაგიდაზე დავალაგეთ ნაცნობი, უკვე შესწავლილი ზმნები, ხოლო მესამე მაგიდაზე სხვა სიტყვები. მოსწავლეთა ჯგუფებს (4 ბავშვი) უნდა ევლოთ საკლასო ოთახში და აეღოთ მაგიდებიდან ცალკეული სიტყვები, რომლებითაც ისინი წინადადებებს შეადგენდნენ. ეს მეთოდი გათვლილია მოტორული, ანუ მოძრაობითი ტიპის მეხსიერების მქონე ბავშვისათვის. ის ძალიან პროდუქტიული აღმოჩნდა ასეთი  მეხსიერების მქონე ჩემი მოსწავლეებისათვის.

იმისათვის, რომ შემენარჩუნებინა და განმემტკიცებინა მოსწავლეთა მოტივაცია, შევთავაზე მათ ტექნოლოგიის გამოყენებით შეექმნათ ნახატები ან ხმოვანი შეტყობინებები ახლად შესწავლილ სიტყვებზე. ყველა მოსწავლე ძალიან დიდი ინტერესით ჩაერთო შეთავაზებულ აქტივობაში. მათ საშუალება მივეცი, თვითონ აერჩიათ როგორ წარმოადგენდნენ ახალ შესწავლილ სიტყვას, შექმნიდნენ ნახატს კომპიუტერის გამოყენებით, თუ ჩაწერდნენ ამ სიტყვის მოკლე განმარტებას და მოასმენინებდნენ კლასს. ამ აქტივობის საშუალებით შესასწავლი სიტყვები სმენითი მეხსიერების მქონე მოსწავლეებმა მარტივად და დაძაბულობის გარეშე დაისწავლეს.

ვინაიდან უცხო ენის სწავლების ერთ-ერთი პრიორიტეტული საგანმანათლებლო მიზანია, მოსწავლისთვის ენების ეფექტურად სწავლის უნარის განვითარება. მასწავლებელმა კი ეს ისე უნდა მოახერხოს, რომ სწავლის პროცესში გამოირიცხოს წარუმატებლობისა და მარცხის განცდა. ვფიქრობ, წარმატებულად გავიაზრე საკუთარი პასუხისმგებლობა  და შედეგმაც არ დააყოვნა. მოსწავლეთა ინდივიდუალური სწავლის სტილისა და საჭიროების დადგენამ დიფერენცირებული სწავლის თეორიის მიხედვით, საშუალება მომცა, სწორად შემეთავაზებინა მოსწავლეებისათვის სასწავლო აქტივობები, რამაც საგრძნობლად გაზარდა მოსწავლეთა მოტივაცია და დადებითად აისახა სასწავლო პროცესზე. ამ საკითხების გააზრებამ და გამოყენებამ საკუთარ პედაგოგიურ პრაქტიკაში აღმოფხვრა უცხო სიტყვების უინტერესოდ დამახსოვრების პრობლემა. ჩემმა მოსწავლეებმა აღნიშნეს, რომ ხატვით, მოსმენით, მოძრაობით სწავლამ მათი ინტერესი გააღვივა. ამ ყველაფერმა ჩვენი სასწავლო პროცესი უფრო სახალისო, ინტერაქტიული და წარმატებული გახადა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• ეროვნული სასწავლო გეგმა 2018-2024

• მარიანა ხუნძაყიშვილი, სარა ბივერი – განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი,
• რობერტ მარზანო ,,ეფექტური სწავლება სკოლაში „https://elibrary.emis.ge/ge/books/read/39/

 არ დავსაჯოთ ბავშვი, გამოვიჩინოთ მოთმინება. ეს ყველაზე დიდი სიკეთეა, რაც შეიძლება მშობელმა შვილისთვის გაიღოს.

 – ავუხსნათ – აუხსენით ბავშვს, რატომაა მისი ქმედება არასწორი, მაგრამ ნუ იქნებით სიტყვაუხვი.

– გადავიტანოთ ყურადღება – შეეცადეთ შესთავაზოთ რაღაც უფრო საინტერესო;

– არ ავჩქარდეთ – ნუ იჩქარებთ დასჯას,  დაიცადეთ, სანამ ამ ქმედებას კვლავ გაიმეორებს;

– დასაჩუქროთ ბავშვი – ბოლოს და ბოლოს, ეს უფრო ეფექტურია, ვიდრე დასჯა.

.  დასჯის სახედ ბავშვის ფიზიკური შეურაცხყოფის გამოყენებით თქვენ იმას აღწევთ, რომ მას თქვენი ეშინოდეს.

.  ბავშვთან საკუთარი ხასიათის ცუდი თვისებების გამოვლენით მას ცუდ მაგალითს აძლევთ.

.  ბავშვის ფიზიკური მეთოდებით დასჯა ყველაზე ნაკლებ ჭკუა-გონებას მოითხოვს მშობლისგან, ვიდრე სხვა მეთოდები.

.  ფიზიკური დასჯა მხოლოდ გაამყარებს და არა აღმოფხვრის ბავშვის არასასურველ ქცევას.

.  თუ ბავშვს ცხელ გულზე წამოარტყამთ, ეს ნიშნავს, რომ  უფრო გიჭირთ თქვენი ემოციების მართვა.

.  დისციპლინის ჩვევის გამომუშავებისთვის აუცილებელია – შეცვალოთ არა მხოლოდ ბავშვის ქცევა, არამედ მისი სურვილები.

.  ხშირად დასჯა კი არ ასწორებს ქცევას, არამედ სახეს უცვლის მას.

.  დასჯა აიძულებს ბავშვს, ეშინოდეს დაკარგოს მშობლის სიყვარული. ის გარიყულად გრძნობს თავს და იწყებს და-ძმაზე ეჭვიანობას, ზოგჯერ კი მშობლების მიმართაც იმავეს ავლენს.

.  დასჯილ ბავშვს შესაძლოა, მტრული განწყობა დაეუფლოს მშობლების მიმართ.  როგორც კი მასში ორი გრძნობა – სიყვარული და სიძულვილი გაერთიანდება, კონფლიქტი ადვილად წარმოიშობა.

.  ხშირი დასჯა ხელს უწყობს ინფანტილიზმს.

.  დასჯა შეიძლება გახდეს იმის მიზეზი, რომ ბავშვმა ნებისმიერი მეთოდით ხშირად მიიქციოს მშობლის ყურადღებას.

რეკომენდაციები მშობლებს გაკვეთილების მომზადების დროს

დიდი მნიშვნელობა აქვს გაკვეთილების მომზადებისთვის მტკიცედ დადგენილ დროს.

გაკვეთილების მომზადების დროის დასადგენად უნდა გაითვალისწინოთ ბევრი ფაქტორი: გაკვეთილების მომზადებაზე განკუთვნილი დროის შეფარდება გასეირნებასთან. საშინაო საქმეებთან, დასვენებასთან,  რათა ერთი მეორის ხარჯზე არ მოხდეს.

საჭიროა ბავშვს ჰქონდეს სამეცადინო ადგილი, სადაც სასწავლო საჭიროებები ერთად იქნება თავმოყრილი.  ასე ყალიბდება შინაგანი მობილიზირების უნარი, სამეცადინო ადგილი უნდა იყოს მხოლოდ სამეცადინო მიზნებისთვის გამოყენებული და არა სათამაშოდ, გასართობად, სხვა წიგნების წასაკითხად თუ დასათვალიერებლად. თუ არაა შესაძლებელი მუდმივი ადგილის გამოყოფა,  ეს ადგილი აუცილებლად უნდა გამოთავისუფლდეს მეცადინეობის დროს.

მნიშვნელოვანი წესი – დროულად დაიწყეთ მუშაობა. ნუ დააყოვნებთ სწავლის და.  ადამიანი, რომელიც დროულად იწყებს საქმიანობას,  მეტ ეფექტს აღწევს, სწავლა მხოლოდ მოვალეობის შესრულება კი არა, სასიამოვნო პროცესი ხდება.

აუცილებელია შესვენებების გაკეთება.  საჭიროა შევძლოთ  სასკოლო და საშინაო დღის რეჟიმის ისე გადანაწილება, რომ გადაიღალოს.

საშინაო დავალებების შესრულების ხანგრძლივობა უნდა იყოს პირველ კლასში ერთი საათი, უფროს კლასელებისთვის 4 – 5 საათამდე.

დაუშვებელია, რომ მოსწავლეს არ ჰქონდეს სხვა მოვალეობები, გარდა სწავლისა.  ადამიანი, რომელიც დღის განმავლობაში სხვადასხვა საქმიანობითაა დაკავებული, უფრო აფასებს დროს და სწავლობს მის დაგეგმარებას.

ბავშვმა სწორი რეჟიმის უნდა ისწავლოს თქვენი დისციპლინის, ბავშვის პატივისცემის, კეთილგანწყობის, ზომიერი  მომთხოვნელობის მაგალითზე.

რა უნდა ასწავლოთ ბავშვს აუცილებლად

საკუთარი თავის სიყვარული და პატივისცემა – საკუთარი თავის სიყვარული ფუნდამენტური ცნებაა.  სანამ ბავშვი საკუთარ სიცოცხლეს არ დააფასებს, თავის რეალიზებას ვერ მოახდენს.

მოქმედების ინტერპრეტაცია – ბავშვი ცხოვრების სხვადასხვა სიტუაციაში მოხვედრისას ზოგჯერ იბნევა.  თუ ის სწავლობს და იგებს ადამიანთა ქცევებს,  არასასიამოვნო სიტუაციაში ნაკლებად განაწყენდება.  მაგალითად, თუ მასწავლებელმა დაუყვირა, ბავშვი გაგებით მოეკიდება ამას, იფიქრებს, რომ მასაც ნერვები აქვს და დღეს გადაღლილია, კლასში კი ბევრი ცელქი მოსწავლეა, ვინც ხელს უშლის.

საკუთარი ქცევის ახსნა.  მას უნდა შეეძლოს ახსნას, როგორ იქცეოდა გაკვეთილზე, ცუდია ეს თუ კარგი, რატომ მოხდა ეს ამბავი და როგორ გრძნობს თავს ამ სიტუაციაში. ახსნის დროს ის უკეთ იგრძნობს, რას მოელიან მისგან, რას აკეთებს და რატომ ხდება ეს.

სიტყვებით ურთიერთობა – ბავშვი, რომელსაც საკუთარი ქმედების ახსნა შეუძლია, თავად ეხმარება სხვებს გაარკვიოს პრობლემების არსში და ამით უსიამოვნებების აცილებაში.  მაგალითად, მასწავლებელს მიაჩნია, რომ ის ჯიუტობს, გაკვეთილზე არ აქტიურობს და მთელი დღე არაფერს აკეთებს. მასწავლებელი ასე არ იფიქრებს, თუ ბავშვი შეძლებს ახსნას, რომ თავიდან შეშინდა, რადგან გაკვეთილზე არასდროს პირველი არ გაუძახიათ, შემდეგ კი განაწყენდა, რომ დაბალი ნიშანი დაუწერეს და მთელი დღე ისეთი ნაწყენი იყო, რომ ნასწავლი ლექსიც არ უპასუხა, რადგანაც ტირილი უნდოდა.

დაინახოს სხვაობა  აზრებსა და მოქმედებას შორის. ბავშვს არ შეუძლია ერთი რამე იგრძნოს, მეორე იფიქროს და მესამენაირად აკეთოს. მას ბავშვური, სუფთა კომუნიკაციური ჩვევები აქვს. თუ რამეს განიცდის, უნდა ასწავლოთ, რომ ილაპარაკოს საკუთარ განცდებსა და გრძნობებზე და არ გადაატანინოთ სხვა რამეზე ყურადღება. ამ დროს მისი სულიერი ტკივილი გაივლის და მისი ბავშვური შეგნება სასწავლო ან სხვა რაიმე დავალების შესრულებას აიძულებს. ამიტომ რეკომენდებულია, დავეხმაროთ ბავშვს, გამოთქვას თავისი ნეგატიური ემოციები მოთხრობით, ნახატით, თამაშითა თუ პანტომიმით. „დახატე, მაჩვენე, მომიყევი, რაც გაწუხებს, შემდეგ კი გაკვეთილი მოვამზადოთ“.

შეკითხვების დასმა.  ყველა ძალისხმევა უშედეგო იქნება, თუ რეაგირებას არ მოვახდენთ იმ კითხვებზე, რასაც ისინი გვისვამენ: „რატომ არ ვარდება ციდან მზე?“; „რატომ არ იხრჩობიან წყალში თევზები?“; „რატომ ბერდებიან ადამიანები?“.

თუ გვინდა, რომ მათი ცნობისმოყვარეობა წავახალისოთ, უნდა დავრწმუნდეთ, რომ ხუთი წლისთვის ბავშვი სავსეა შეკითხვებით და იცის, რომ არსებობს მათზე პასუხის გაცემის გზები. ბავშვს უნდა ვასწავლოთ და დავანახოთ ეს გზები.

გავაგებინოთ, რომ რთულ კითხვებზე მარტივი პასუხები არ არსებობს.  ცხოვრებაში ყოველთვის შეეჯახება სერიოზულ კითხვებს, რაც სოციალურ და სამეცნიერო პასუხებს მოითხოვს.  არ უნდა უკიჟინოთ ყოველთვის, რომ ის ამისთვის პატარაა, ვერ მიხვდება, გაიზრდება – გაიგებს.  ფარდა უნდა გადაწიოთ და აჩვენოთ, რომ ყველა კითხვაზე შეუძლებელია ერთსახოვანი პასუხის გაცემა.  ამით ბავშვს განვუვითარებთ გლობალურ და არა მხოლოდ შავ-თეთრ აზროვნებას.

არ შეუშინდეს წარუმატებლობას. რაიმე რომ ისწავლოს, არ უნდა შეეშინდეს შეცდომებისა და წარუმატებლობის, უნდა ასწავლოთ შეცდომებზე სწავლა. მით უმეტეს, არ დაამციროთ და დააკომპლექსოთ.

უფროსების ნდობა. ეს ნდობა იკარგება, როდესაც თუნდაც თამაშისას ატყუებენ, მაგ: ჭამე ფაფა, დიდი გაიზრდები, დედა ყოველთვის მართალია; მამა ყველაზე ძლიერი და გაბედულია.

იფიქროს თვითონ.  საკუთარი უნიკალურობისა და არჩევანის შესაძლებლობის განცდა ადამიანის არსებობის სასიცოცხლო აუცილებლობაა. ამას ადვილად ასწავლით, თუ წაახალისებთ, გამოთქვას საკუთარი აზრი, არ შეეშინდეს, რომ დასცინებენ. ჩვენ გვინდა, რომ ჩვენს შვილებს შეეძლოთ სერიოზული გადაწყვეტილებების მიღება, ამისთვის ნუ დავუცდით მათი სკოლის დამთავრებას.  ეს თვისებები პატარაობიდანვე უნდა გამოუმუშავდეთ.

იცოდეს, რომ ყველაფერში შეუძლია გვენდოს.  ხუთი წლისთვის ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ ბევრ პრობლემას მარტო თავს ვერ გაართმევს. ვერ მოერევა უფროსი ბიჭების აგრესიულ გამოხტომებს და ბევრ სხვა შემთხვევას. უნდა ავუხსნათ ბავშვს, რომ მშობელი მისი ნამდვილი მეგობარია, რომელიც რთულ მომენტებში დაეხმარება, რომელიც გაუგებს მას და მის უფლებებს დაიცავს.

დისპრაქსიას (განვითარების კოორდინაციულ დარღვევას)¹ ცენტრალური ნერვული სისტემის დისფუნქციასთან აკავშირებენ. იგი განიხილება სწავლის სირთულედ, რომელსაც მოტორული დეფიციტი განაპირობებს. დისპრაქსია კომპლექსურ სირთულედ მიიჩნევა. ის უმეტესად ვლინდება ხელწერის, ჩაცმის, თამაშის და სხვ. თავისებურებებში. მაგალითად, ბავშვი, რომელსაც დისპრაქსია აქვს, განსხვავებულად (ან სულაც ვერ) ცეკვავს, ვერ თამაშობს ჰულაჰუპით, ვერ დგას გორგოლაჭებზე და სხვ. დისპრაქსია ვლინდება მეტყველების თავისებურებაშიც. ახასიათებს არტიკულაციის პრობლემებიც: დისპრაქსიის მქონე ბავშვები ზოგჯერ მეტისმეტად ხმამაღლა ან მეტისმეტად ხმადაბლა, მეტისმეტად სწრაფად ან მეტისმეტად ნელა მეტყველებენ.

დისპრაქსიის მქონე ადამიანებს ახასიათებთ მეხსიერებისა და ფოკუსირების სირთულეც. მათ უჭირთ აქტივობების დაგეგმვა და საქმის ბოლომდე მიყვანა. ეს ყველაფერი კი იმიტომ, რომ მათ ტვინს არ შეუძლია ფიზიკური მოძრაობისა და სხეულის კუნთების კორდინირებულად ამუშავება. თუმცა დისპრაქსიის წარმოშობის მიზეზები ჯერ კიდევ დაუდგენელია. საუბრობენ გენეტიკურ ფაქტორებსა და გოგონებთან შედარებით, დისპრაქსიის შემთხვევების ბიჭებში მეტ გავრცელებაზე, ისევე როგორც დისლექსიისა და დისპრაქსიის თანარსებობაზე. კვლევები ცხადყოფს, რომ დისლექსიის მქონე ბავშვების 53% დისპრაქსიის მატარებელია[1].

გამოიყოფა დისპრაქსიის ოთხი ტიპი:

1. ორომოტორული (პირის მოძრაობითი), რომელიც ბავშვს სიტყვების წარმოთქმაში უშლის ხელს;
2. კონსტრუქციული (მიმართებითი), რომელიც სივრცესთან ურთიერთობის დარღვევით ვლინდება;
3. აზროვნებითი, რომელიც იწვევს თანმიმდევრული მოძრაობების შეფერხებას;
4. იდეომოტორული, რომელიც ცალკეული ამოცანების შესრულების უუნარობით გამოიხატება.

დისპრაქსიის ნაადრევი შემთხვევები 1-2 წლის ასაკშიც გვხვდება. დიაგნოზი 5 წლამდე არ დაისმის – მაშასადამე, ასაკამდე, ვიდრე კოორდინაციული სირთულეების დაკავშირება შესაძლებელია კუნთების ძალასთან და არა რომელიმე ნევროლოგიურ მდგომარეობასთან.

ამრიგად, დისპრაქსიას ახასიათებს:

• ენა-მეტყველების სირთულე;
• მოძრაობისა და კოორდინაციის სირთულე;
• წონასწორობის დაცვის სირთულე;
• მოტორული დაგეგმვის პრობლემები;
• თვალისა და ხელის კოორდინაციის სირთულე;
• ნატიფი მოტორული მოქმედებების განხორციელების სირთულე;
• საკუთარი ქცევისა და ნივთების ორგანიზების სირთულე;
• სირთულე სოციალურ უნარებში.

როგორ დავეხმაროთ დისპრაქსიის მქონე ბავშვებს

გამოხატულ სიმპტომთა ფართო სპექტრის გამო დისპრაქსიის მქონე მოსწავლესთან მუშაობა შეიძლება უიმედო გამოცდილებად გვეჩვენებოდეს, თუმცა დისპრაქსია არ არის ინტელექტუალრი დარღვევა. ის მხოლოდ ნევროლოგიური მდგომარეობაა, რომელიც გადაადგილებისა და კოორდინაციის ცვლილებებს იწვევს, ინტელექტზე გავლენას კი საერთოდ არ ახდენს[2].

ამიტომ არის, რომ დისპრაქსიის მქონე ბავშვები სწავლის ნიჭსა და მაღალ უნარებს ავლენენ თავიანთ მეწყვილეებსა თუ სხვა თანაკლასელებთან ურთიერთობისას. უბრალოდ, დროდადრო ჩვენგან ცოტა მეტი ყურადღება და მხარდაჭერა სჭირდებათ.

მთავარი, რაც დისპრაქსიის მქონე მოსწავლესთან მუშაობისას მოგვეთხოვება, მაღალი შეგნებაა. ეს მნიშვნელოვანი საფუძველია, რომლითაც ბავშვს დავეხმარებით თავისი შესაძლებლობების სრულად დანახვასა და გამოვლენაში.

სწავლის უნარის დარღვევის სხვა გამოვლენათაგან (დისლექსია, დისგრაფია, დისკალკულია) დისპრაქსია ბავშვებში ზოგადი ნიშნებით ვლინდება და ის მოსახლეობის 6-10%-ისთვისაა დამახასიათებელი. ბავშვს დისპრაქსიამ შეიძლება პრობლებები შეუქმნას წერის ან იმგვარი დავალების შესრულებისას, რომლის დროსაც ნატიფი მოტორიკის, დაგეგმვისა და ორგანიზაციული უნარების გამოვლენაა საჭირო.

რეკომენდაციები მშობლებისთვის:

• თხრობითი უნარების გასაძლიერებლად ესაუბრეთ მთელი დღის შესახებ.
• დაუნაწევრეთ მოქმედებები ცალკეულ ნაბიჯებად.
• ხშირად გაუმეორეთ ყოველდღიური რუტინის წესები, როგორიცაა ჩაცმა, საუზმობა და ა. შ.
• ბავშვებისთვის, რომლებსაც დისპრაქსიის ნიშნები აღმოაჩნდებათ, უმნიშვნელოვანესია ენისა და მეტყველების, ოკუპაციური და ფიზიკური თერაპია[3].

რეკომენდაციები მასწავლებლებისთვის[4]:

• არ მიაკრათ ბავშვს „ამრევის“, „ჩამორჩენილის“, „ნელის“ ან სხვა ტიპის იარლიყი!
• შეიძლება, დისპრაქსიის მქონე ორი ბავშვი ერთმანეთს არ ჰგავდეს. ამდენად, ნუ გექნებათ მათ მიმართ თანაბარი მოლოდინი.
• დისპრაქსიის მქონენი ზოგჯერ ძალიან მოუსვენრობენ, უჭირთ მერხის პირდაპირ ჯდომა, ზოგჯერ დავალებებს კარგავენ, თარიღებსა და შესასრულებელ ამოცანებს ერთმანეთში ურევენ. ამან არ უნდა გაგაღიზიანოთ.
• დაანახეთ, გააზრებინეთ სირთულის მიზეზი, საფუძველი.
• მყისიერად აღმოუჩინეთ სათანადო დახმარება და ამით აჩვენეთ გულისხმიერება.
• ყურადღებით მოუსმინეთ ბავშვს და მისი ნათქვამის უკეთ გასაგებად შეეცადეთ, ნათქვამი ემოციასთან დააკავშიროთ.
• წარმატების მისაღწევად გაუმარტივეთ, მოკლე ნაბიჯებად დაუნაწევრეთ შესასრულებელი ამოცანა.
• სოციალური უნარების განსავითარებლად სხვებთან ერთად ათამაშეთ როლური თამაშები.
• აუცილებელია გარემოს აკომოდაცია. სკამის ფეხებზე შეიძლება რეზინის დამაგრება, რათა ფეხების შემოწყობა შეძლოს.
• დასვით წინა მერხზე, ოღონდ კარისა და ფანჯრებისგან მოშორებით, ისე, რომ დაფას პირდაპირ უცქერდეს.
• თუ ჩვეულებრივი კალმით წერა უჭირს, დაე, მისთვის მოხერხებული ფანქრით წეროს.
• აუცილებლად ასწავლეთ ბეჭდვა. 7 წლამდე ასაკის ბავშვები, როგორც წესი, ბეჭდვას კლავიატურაზე ცქერის გარეშე ეუფლებიან. დისპრაქსიის მქონე ბავშვს ეს კოორდინაციის პრობლემას მოუხსნის.
• დისპრაქსიის ზოგიერთ შემთხვევაში შეიძლება, ხელნაწერი დავალების ნაცვლად კომპიუტერზე აკრეფილის წარმოდგენა შევთავაზოთ.
• საგაკვეთილო პერიოდში აუცილებლად გამოიყენეთ 2-3-წუთიანი ვარჯიში/ენერჯაიზერი, მაგალითად, ასეთი:

მზეს ავხედეთ (თავი ზემოთ),

ზღვას ჩავხედეთ (თავი ქვემოთ),

ცას შევხედეთ (თავი ზემოთ),

გზებს გავხედეთ (თავი ჯერ მარცხნივ, შემდეგ – მარჯვნივ),

ავიზიდეთ (ხელები ზემოთ),

გავიშალეთ (ხელები განზე),

გავიბადრეთ

და დავსხედით.

ამგვარი მიდგომებით ყველა ბავშვს ერთნაირად წავახალისებთ, შევაყვარებთ სწავლას და, იმავდროულად, ადრეული ასაკიდანვე განვუვითარებთ წიგნიერების უნარებს.

[1] https://www.readandspell.com/difference-between-dyslexia-and-dyspraxia

[2] https://www.ldonline.org/calendar/ld

[3]დისპრაქსიის შესახებ იხ. https://www.youtube.com/watch?v=h6tplQ3Kac4

https://www.youtube.com/watch?v=zidXDVfdGms

[4] https://www.readandspell.com/how-to-help-a-child-with-dyspraxia-in-the-classroom

(აკაკი წერეთლის „ქებათა ქება“)

ქართული ლიტერატურის მასწავლებლები ხშირად ვჩივით სასკოლო პროგრამებში შეტანილ მხატვრული ტექსტების კორპუსთან დაკავშირებით, რომ გადასახედია ეს პროგრამები და ზოგიერთი ცვლილება აუცილებელია. თუმცა ყველას უჭირს საჯაროდ იმის დაკონკრეტება, თუ რომელ ტექსტებს გულისხმობს სასკოლო ასაკისთვის შეუფერებლად და რით ჩაანაცვლებდა მათ? დამეთანხმებით, ძალიან ძნელია არჩევნის გაკეთება, რადგან ამ პროგრამებს მიღმაა მსოფლიო მნიშვნელობის უამრავი გენიალური ქართველი მწერლის ყველასთვის საყვარელი და იდეურად დატვირთული ნაწარმოებები.

ვინაიდან კრიტიკული აზროვნების განვითარება და მაღალ სააზროვნო უნარებზე მოსწავლეთა გაყვანა ქართულის მასწავლებლების უპირველესი ამოცანაა, ვფიქრობ, კლასიკური მწერლობის ტექსტებისადმი თავისუფალი და არაშაბლონური მიდგომა უნდა ვასწავლოთ უპირველესად ჩვენს ახალ თაობებს. საბჭოთა ეპოქის სწორხაზოვნებისგან ღმერთმა დაგვიფაროს და ვისურვებდი, რომ თამამად მივუდგეთ ტექსტების ანალიზს, თუნდაც ჩვენი მწერლობის დიდოსტატების ნაწარმოებებს. რამდენიმე თვის წინ გავბედე და ჩვენს ელექტრონულ ჟურნალში გამოვაქვეყნე წერილი „სულხან-საბას ოთხი იგავი კრიტიკული თვალით“, სადაც ეროვნული გამოცდების პროგრამაში შეტანილ საბას იგავებზე ვწერდი, რომ მათი მხატვრული ღირებულება და დამაჯერებლობა ბევრად ჩამოუვარდება საბას შედევრებს, როს გამოც უმჯობესი იქნებოდა, რომ ეს იგავები ამოგვეღო პროგრამიდან და საბას სხვა ბრწყინვალე ქმნილებები შეგვეტანა. სადავოც არ არის ალბათ, რომ ჩავარდნები და სუსტი ნაწარმოებები მსოფლიოს ყველა დიდ მწერალს აქვს და რატომ უნდა ავუკრძალოთ საკუთარ თავს მათდამი კრიტიკული დამოკიდებულება?

როგორც ჩემი წერილის სათაური ამბობს, ამჯერად ჩვენი სათაყვანო პოეტის, ქართული ლირიკის „ტკბილხმოვანი ორფეოსის“, აკაკის ლექსს მინდა შევხედო კრიტიკული თვალით. „ქებათა ქება“ ადრე სასკოლო და საუნივერსიტეტო პროგრამებში არ იყო, ბოლო წლებში შევიდა. მასწავლებლებმა კარგად ვიცით, როგორ იღებენ ბავშვები ამა თუ იმ ტექსტს. ზოგიერთი ტექსტი, თუნდაც დიდი კლასიკოსისა, უცხო, მიუღებელი და არასასურველი ხდება, ხოლო ზოგიერთს „მუშა ტექსტს“ ვეძახით, ანუ ვგულისხმობთ, რომ ნაწარმოები აღძრავს საყოველთაო ინტერესს, კარგ მასალას იძლევა დისკუსიებისთვის, ლიტერატურული კვლევა-ძიებისთვის, მრავალფეროვანი პრეზენტაციის, ჯგუფური სამუშაოსა და სხვადასხვა ტიპის პროექტისთვის, საგანთა ინტეგრირებისთვის.

აკაკის „ქებათა ქება“ დაუთარიღებია 1882-1900 წლებით. ალბათ 18 წელი ამ ლექსის შექმნას არ დასჭირდებოდა, მაგრამ, ვფიქრობ, ამგვარი ქრონოლოგია მითითებულია იმის გათვალისწინებით, რომ პოეტი ამ წლებში განცდილ გრძნობებსა და ემოციებზე გვესაუბრება.

სილქნეტის „საშინაო სკოლის“ ვიდეოჩანაწერებში იძებნება ლიტერატურათმცოდნე ლალი დათაშვილის ლექცია აკაკის მოცემულ ლექსზე, სადაც მკვლევარი სამართლიანად შენიშნავს, რომ ლექსი სათაურის კოდითაც და იდეურადაც ბიბლიურ „ქებათა ქებასთან“ არის დაკავშირებული. სოლომონ ბრძენის „ქებათა ქება“ უფლის სადიდებელი პროზაული ფსალმუნებია, სადაც ბიბლიურმა ავტორმა უფლის სიყვარული ალეგორიულად მწყემსი ბიჭისა და მისი სატრფოს, შულამელი გოგონას სასიყვარულო ვნებების ფონზე გადმოსცა. ეს სარისკო იდეა იმდენად ორიგინალურად, გულწრფელად და ზეშთაგონებულად მოგვითხრო სოლომონ ბრძენმა, რომ ამ ტექსტით მკითხველის აღფრთოვანება არასდროს ნელდება, მიუხედავად იმისა, რომ ესოდენ ძველი ქმნილებაა.

აკაკის ლექსსაც ცხადად ეტყობა, რომ სამყაროს და უფლის დიდება ლირიკული გმირისთვის საყვარელი ქალისადმი განცდილი სასიყვარულო ვნებებით არის შთაგონებული. ლალი დათაშვილი ასევე ახსენებს სოლომონის მამის, ბიბლიური დავით ფსალმუნთმეტყველის სიტყვებს – „ყოველი სული აქებდით უფალსა“ და მიიჩნევს, რომ აკაკის ლექსის იდეურად მასაზრდოებელი სწორედ ეს ბიბლიური ალუზია უნდა იყოს.

ქართულის ლიტერატურის მასწავლებლებისთვის ტექსტზე მუშაობისას ყველაზე სანდო შემფასებლები მოსწავლეები არიან. პირველი ემოციები, რომელთაც ბავშვები გამოხატავენ, ნათლად გვაჩვენებს, რამდენად მისაღებია წინა ეპოქების ესა თუ ის ტექსტი ახალი თაობებისთვის. ლექსი თავის სათქმელს წაკითხვისა და გაგების ეტაპზე თავადვე ამბობს. სანამ მას კლასი და მასწავლებელი გააანალიზებენ, ამოიცნობენ იდეებს, გახსნიან სახე-სიმბოლოებს და ავტორის ხელწერაზე მსჯელობებს შეაჯამებენ, მოსწავლეთა მიმართება ტექსტის ემოციებისადმი უკვე ყოვლისმთქმელია. როგორც ზემოთაც აღვნიშნე, სასკოლო პროგრამებში გვხვდება ტექსტები, რომლებიც „კარგად მუშაობენ“ ბავშვებთან, აღაფრთოვანებენ მათ, ინტერესს აღუძრავთ ჩხრეკისა და კვლევა-ძიებისას და ტექსტები, რომელთაც ისინი ვერ ან არ იღებენ, ვერ „მოიხელთებენ“, გაუცხოებას ამჟღავნებენ, მიუხედავად იმისა, რამდენად ეფექტურად მიაწვდის მასწავლებელი. აკაკის შემოქმედება საშუალო საფეხურის მეთერთმეტე კლასში ისწავლება და ამ ასაკში მოსწავლე უკვე ყოველმხრივ მომზადებულია ტექსტების საანალიზოდ, უკვე უმაღლეს რეგისტრშია კრიტიკული აზროვნება, ლიტერატურული გემოვნება მნიშვნელოვანწილად ჩამოყალიბებულია, მოსწავლეს შეუძლია ტექსტებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების ეფექტურად გამოხატვა ვერბალურად თუ წერით დავალებებში.

ჩემი არცთუ ხანმოკლე პედაგოგიური გამოცდილება მკარნახობს, რომ აკაკის „ქება ქებათა“ მოსწავლეთა მკვეთრად კრიტიკულ დამოკიდებულებას იწვევს.

ისინი სვამენ კითხვებს:

• რით ფასდება ზოგადად ტექსტი? რას ვაწყდებით მოცემულ ტექსტში განსაკუთრებით შთამბეჭდავს და ემოციის აღმძვრელს? რამდენად აქტუალურია ლექსის იდეა ავტორის თანამედროვე ეპოქაში ან ახლა? (კლასიკის უმთავრესი ღირსება ხომ ისაა, რომ ის არ ძველდება). რამდენად დასამახსოვრებელ და გულწრფელ ლირიკულ გმირებს აცოცხლებს პოეტი? რამდენად იკვეთება ლექსში ავტორის პოეტური ოსტატობა?

და თავადვე პასუხობენ:

ტექსტის მთავარი მახასიათებელი მისი ნოვატორული ხასიათია. ავტორმა იდეაც, ლირიკული გმირებიც და მხატვრულ-გამომსახველობითი საშუალებებიც ახლებურად, ორიგინალურად, ინდივიდუალური ხელწერით უნდა გააცოცხლოს. აკაკის „ქებათა ქება“ ვინაიდან ბიბლიურ ალუზიებს ეყრდნობა,  უნდა იყოს არა ბიბლიური ტექსტის მდარე გადამღერება, არამედ იმ უძველესი ტექსტის სათქმელის ახლებურად აჟღერება.

რას ვაწყდებით ქართული ლირიკის მეტრად აღიარებული აკაკის ლექსში: აქ ლირიკული გმირი აკაკის „ალტერ ეგოა“, რომელიც პირადი ბედნიერებით ტკბება და შეჰხარის სამყაროს, აცხადებს, რომ ქვეყანა ადიდებს შემოქმედს („და ეს ქვეყანა
ყოვლგნით ყველგანა თავს უხრის შემქმნელს მადლით საგრძნობით!“). შემდეგ იწყება ქებათა წყება: პოეტი აქებს საღამოს, „მშვიდსა, საამოს, ტკბილ ნეტარებით შეზავებულსა!..“ შემდეგ გრძელდება მნათობთა ქებით, ხოტბას ასხამს ზეცას, მთვარესა და ვარსკვლავებს, ყვავილებს, წყალს, ფოთოლსა და ბალახს და აღფრთოვანებულია ბუნების მაყრულით და ამ მძაფრ განცდებს მიჰყავს ამგვარ დასკვნამდე: „და ახლა მეც ვგრძნობ, საიდუმლოდ ვცნობ, რომ არის კაცში ღვთისა ხატება!“

სამყაროს ქებას მოსდევს სიყვარულის ციური ნიჭით ფრთაშესხმული პოეტის მიერ სატრფოსადმი განცდილი სასიყვარულო ვნებების გადმოცემა. ლირიკული სახე სატრფოსი, რომელშიც პოეტისთვის ნინო, თამარი და ქეთევანია შენათხზ-შეერთებული, არის „ტკბილი სიზმარი და მომხიბლავი, მძლავრი ოცნება“, რომლის სიყვარულითაც პოეტის თვალში „ემატა სოფელს მშვენიერება“…

მთელი ეს პათოსი მკითხველისთვის არც თემატურ-იდეურად წარმოადგენს სიახლეს და ვერც გულწრფელობით დაიკვეხნის, აშკარად დაღდასმულია ეგზალტირებული ლირიკული გმირის ყალბი, არადამაჯერებელი განცდებით, მკითხველის სულსა და გულს არ ეხება, პირიქით, სკეპსისისთ ავსებს მას და აფიქრებინებს, რომ „სულიკოს“, „განთიადის“, „აღმართ-აღმართის“ ავტორის ჩვეული სილაღე, სევდა, გულწრფელობა, ღრმა ემოციურობა აქ სადღაც გამქრალა, მიჩქმალულა. ლექსი არა მხოლოდ აკაკის შემოქმედებაში, არამედ მსოფლიო ლირიკაში უთვალავჯერ გადამღერებული მოტივების საკმაოდ წარუმატებელი „რემიქსია“. აბიტურიენტები ხშირად აპროტესტებენ ამ ლექსის სასკოლო და ეროვნული გამოცდების პროგრამაში არსებობას და აპელირებენ იმაზე, რომ უამრავი გენიალური მწერლის უაღრესად საინტერესო ტექსტი ამ პროგრამებს მიღმაა, ხოლო ის ფაქტი, რომ მოცემული ლექსის ავტორი ხალხის საყვარელი პოეტი და დიდი კლასიკოსია, ვერ გამოდგება ამ მოცემულობის გამართლებად. სუსტი და არაგულწრფელი ნაწარმოებები ალბათ მსოფლიოს მწერლობის ყველა კლასიკოსის ტომებში მოიძებნება და ეს ავტორის სიდიადეს სულაც არ აკნინებს.

„ქებათა ქება“ სუსტია სტილურადაც, ვინაიდან ლექსის ენა მთლიანად ყალბი პათოსითა და არაგულწრფელი ემოციით არის ნასაზრდოები. კრიტიკას ვერ უძლებს ლექსის ევფონია. „ტკბილხმოვანი ორფეოსის“ რითმა და რიტმი, რომელიც აღაფრთოვანებდა თვით გალაკტიონს და გრიგოლ რობაქიძეს, ჩანაცვლებულია „ნაჭირვები“, „დაბრკმობილი“ (რუსთველი) მუსიკალურობით. რითმები კოჭლი და არაკეთილხმოვანია. ვხვდებით რამდენიმე სტილისტურ ხარვეზს. საკმარისია დავასახელოთ სტილისტურად დაუხვეწავი ფრაზები: „იქ მარტო მხოლოდ გულს აგრძნობინოს“ და „და ეს ქვეყანა ყოვლგნით ყველგანა“…

შეიძლება, ზედმეტ სითამამეს ვიჩენ აკაკი წერეთლის უკვდავი სახელისადმი, მაგრამ ეს არ ეხება მის დიდებულ შემოქმედებას, ხოლო ერთი ლექსით პოეტი არ იზომება. ზემოთ გამოთქმული მოსაზრებების ხმამაღლა გამოთქმის საფუძველს მაძლევს მოსწავლეთა დამოკიდებულება ამ ლექსისადმი და მიმაჩნია, რომ მისი არსებობა სასკოლო პროგრამაში მოსწავლეს აკაკის შემოქმედებისადმი ინტერესს კი არ გაუღვივებს, არამედ პირიქით, გაუნელებს.

ხშირად საუბრობს ამ თემებზე ცნობილი ლიტმცოდნე გია მურღულია და მეც ვუერთდები არაერთგზის გაჟღერებულ თვალსაზრისს, რომ ქართული ლიტერატურის სასკოლო პროგრამები გადასახედია!

სამზარეულოს ქიმიაზე ადრეც დამიწერია. უფრო მეტიც, ამავე სახელწოდების მასტერკლასები მაქვს ჩატარებული, როგორც თურქ,  ასევე ქართველ მასწავლებლებთან. თუმცა, მაშინ ძირითადად ცხელ სასმელებზე ვამახვილებდი ყურადღებას. არადა, როგორც ქიმიაა უკიდეგანო, ასევე სამზარეულოში ვერ  გამოლევ პროდუქტს.

ალერგიის გამომწვევი საკვები პროდუქტებიდან კვერცხი, არაქისი, რძე, ზღვის პროდუქტები, თევზი, მარცვლოვნები, ციტრუსები ლიდერობენ.  ყველა ჩამოთვლილი პროდუქტი სასარგებლო და კარგია. უბრალოდ, ზოგიერთ ადამიანს მათზე ალერგია უვითარდება.

როგორც, მაგალითად…

ალერგია ძროხის რძის ცილებზე პლანეტის მოსახლეობის 1-2%-ს ახასიათებს. თუმცა, ზოგიერთის ორგანიზმი რძის მიმართ ტოლერანტობას იმუშავებს და ეჩვევა. ალერგიული რეაქცია ძირითადად მუცლის შებერილობით გამოწვეული დისკომფორტითა და დერმატიტით ვლინდება.

ზოგიერთი ვერ გადაამუშავებს რძის შაქარ ლაქტოზას. მათ ლაქტაზური უკმარისობა აქვთ.  ასეთი პლანეტის მოსახლეობის 25%-ია. საინტერესო ფაქტია, რომ აზიის  ქვეყნებში ლაქტაზ-ალერგიული ადამიანები ბევრნი არიან. მათ აკლიათ ფერმენტი, რომელიც ლაქტოზას დაშლის. ამიტომ ლაქტოზას შლიან ბაქტერიები. შედეგად კი მუცელი იბერება და საოცარი დისკომფორტი აწუხებთ.

მოდით, ოდნავ უფრო ვრცლად დავწერ ლაქტოზას მოუნელებლობაზე, რაც ლაქტოზას დამშლელი ფერმენტებიდან, რომელიმე ერთის ლაქტაზას ან მალტაზას დეფიციტის დროს ვლინდება.  ამ დროს ახალშობილი ბავშვის ორგანიზმში აღნიშნული დისაქარიდის საკვებთან ერთად მოხვედრისას პათოლოგიური ცვლილებები ვითარდება, რომლებიც კლინიკურად ვლინდება ფაღარათით, ორგანიზმის გაუწყლოებით, წონაში საგრძნობი კლებით. სიმპტომები სახეზეა დედის რძის მიღებისთანავე. ასეთი ბავშვების  ნაწლავებში არ ხდება რძის შაქრის ლაქტოზას დაშლა გლუკოზად და გალაქტოზად. დაუშლელი ლაქტოზა ნაწლავების ბაქტერიების მოქმედებით  დუღილს განიცდის. ცნობისთვის, ძროხის რძე შეიცავს 4-5,5% ლაქტოზას, თხის რძე 3-3,8%-ს, ქალის რძე კი 5,5-8,8%.

რძის პროდუქტებში, რომლებიც ფერმენტაციის გზით მიიღება (მაწონი, კეფირი, იოგურტი, ხაჭო), ეს შაქარი აღარ არის, რადგან ფერმენტაციაში მონაწილე მიკროორგანიზმები მას უბრალოდ  „ჭამენ“.

აი, ვისაც ცილებზე აქვს ალერგია, ის ვერცერთ ჩამოთვლილ ფერმენტაციურ პროდუქტს ვერ მიირთმევს, რადგან ცილა ყველა მათგანში რჩება.  ასეთმა ადამიანებმა ნუშის რძე უნდა მიირთვან https://mastsavlebeli.ge/?p=10220

იმ პატარა ბავშვებს, ვისთანაც შეინიშნება ასეთი მდგომარეობა, ან დედის რძეზე აქვთ ალერგია ან ლაქტოზასთან შეუთავსებლობა, სპეციალურ ნარევებს უნიშავენ, სადაც ცილებიც და ლაქტოზაც უკვე დაშლილია. ასეთი საკვების შეფუთვას აწერია, რომ ის ჰიპოალერგიულია.

ლაქტოზას ჰიდროლიზით მიიღება გლუკოზა და გალაქტოზა. გალაქტოზას მოლეკულის სტრუქტურული ფორმულა ისეთივეა, როგორც გლუკოზის, მხოლოდ სივრცეში ასიმეტრიულ ნახშირბადთან ჩამნაცვლებლების სხვანაირი განლაგება აქვს.

ლაქტოზა ნაკლებად ტკბილია, ვიდრე სხვა დისაქარიდები.

როგორ დავადგინოთ ქიმიის გაკვეთილზე, რომ რძე მართლაც  შეიცავს შაქარს?

რძე ავჭრათ, ხაჭო მოვაცილოთ და ხსნარს ნატრიუმის ტუტის შემდეგ შაბიამნის ხსნარი დავამატოთ. მოწითალო ფერის ნალექის წარმოქმნა ადასტურებს, რომ რძიანი წყალი შაქარს შეიცავს. პარალელური ცდა სუპერმარკეტში შეძენილ ულაქტოზო რძეზე შეგიძლიათ გააკეთოთ, სადაც წესით, მოწითალო ფერი არ უნდა წარმოიქმნას.

ყველი რძის პროდუქტებიდან, ერთ-ერთი უძველესია. ის ჯერ კიდევ ძველი აღქმის მე-17 ან მე-18 თავში არის ნახსენები. მეფე დავითს თავისი ჯარისთვის ყველი დაურიგებია. მოგვიანებით ყველს კათოკილე ბერები ამზადებდნენ. ისინი აყენებდნენ ღვინოს და ყველის უამრავ სახეობასაც იგონებდნენ.

საქართველოში კი სიმონ ყაუხჩიშვილი მცხეთაში წარმოებული გათხრების დროს აღმოჩენილ თიხის სადღვებელებს ძვ.წ.-ის V საუკუნეზე ადრინდელს მიაკუთვნებს და ვარაუდობს, რომ ასეთ ჭურჭელში კარაქსაც დღვებდნენ და ყველიც ამოჰყავდათ. მცირე გამონაკლისის გარდა, რძისა და მისი ნაწარმის, ხაჭოსა და ყველის სახელები ძველი ქართული სიტყვებია და ძველ ხელნაწერებში (ი.აბულაძე, ძვ. ქართული ენის ლექსიკონი, 1973წ. გვ.551) მოიხსენიება. მაგ. „წუელდა მათგან სძესა და გამოსწურვიდა ხაჭოსა“. ყველის შესახებ ნათქვამია ძველ ქართულ ტექსტში: „მოიღო ხელად პური და ყველი“(ი.აბულაძე, ძვ.ქართული ენის ლექსიკონი, 1973წ. გვ.551).

ყველში ძალიან ბევრი ცილაა. რა თქმა უნდა, არის კალციუმიც.

ყველი სასარგებლოა? უდავოდ…

თუმცა… კალორიულია, ბევრი მარილი აქვს, ცხიმიანია, 100გრ-ზე საშუალოდ  70% ცხიმი მოდის. ბაზარში ნაყიდ ყველში შეიძლება რაიმე ინფექციასაც კი წავაწყდეთ. მაგალითად, ე.წ. ბაზრის ყველის გამყიდველი თუ ყველს ჭუჭყიან ხელს მოკიდებს, ყველი შეიძლება გარედან ნაწლავური ინფექციებით ინფიცირებული აღმოჩნდეს… ან, თუ ყველი დამზადებულია ინფიცირებული ცხოველის რძისგან, მაშინ შესაძლოა ბრუცელოზი განვითარდეს. ამას ჯერ არავინ მოუკლავს, თუმცა ცხოვრებას სამაგალითოდ გაამწარებს, რადგან სახსრებს აზიანებს. ამიტომ ბაზარში ყველის ყიდვისას გამყიდველს შესაბამისი საბუთი უნდა ჰქონდეს ვეტერინარისგან.

თქვენ როდესმე ბაზარში ყველის გამყიდველისთვის ვეტერინარისგან აღებული ოფიციალური საბუთი მოგითხოვიათ?…

ჰოდა, მეც მანდ ვარ… არც მე. არადა, თუნდაც მეკითხა, გამყიდველის სახეც კი მაქვს წარმოდგენილი…

არსებობს ისეთი ყველი, რომელსაც ბაზარში ვერ შეიძენთ… ობიანი ყველი. ობიც ორნაირია, ერთი სახლის კედლებზე ცხოვრობს, მეორისგან ობიან ყველს ამზადებენ. თუმცა, კედლის ობი სასიკვდილოდ საშიშია, ყველის ობი კი დელიკატესი გახლავთ. კედლის ობის სოკოები ტოქსინებს გამოყოფენ, რაც სახიფათოა  ადამიანისთვის.  ყველში არსებული ობის პენიცილიუმი კი სპეციალურად გამოყვანილი, ე.წ. მოშინაურებული კულტურაა. კედლის ობი აფლოტოქსინს და მიკოტოქსინს გამოყოფს. ყველში მცხოვრები ობი ასევე ცოცხალი ორგანიზმია, თუმცა ადამიანისთვის სასარგებლო ნივთიერებებს გამოიმუშავებს. განსაკუთრებით, გულსისხლძართვთა დაავადებებს უხდება. თუმცა… ამავე დროს იმდენად მარილიანი და ცხიმიანია, რომ მათ ფონზე ობი დიდ ვერაფერ ხეირს ვერ მოგვცემს.

ზოგჯერ ობი პურზეც არის და მურაბის ზედაპირზეც. კედლის ობთან ტოქსიკურობით ახლოსაც ვერ მივა, თუმცა სარგებელი არანაირი არ აქვს… და თუ ასეთ ობიან პურს ხშირად მივირთმევთ, ისიც ორგანიზმის მოწამლვას გამოიწვევს. ზემოთ ალერგენებზე ვწერდი და თემას აქაც ვუბრუნდები. ობიანი ყველი შეიცავს ცილას, რომელიც ჰისტამინის წინამორბედია. შესაბამისად, ალერგიისადმი მიდრეკილებმა ობიანი ყველი არ უნდა მიირთვან. თუმცა, ეს დელიკატესია და ისედაც ძალიან ცოტას თუ მივიღებთ.

მდნარი ყველი?

გასული საუკუნის დასაწყისში გამოიგონეს. 1911 წელს შვეიცარიაში „ფონ დიუ“ ტიპის ყველს შემთხვევით საკვები მჟავა დაამატეს და მდნარი ყველი მიიღეს. ტექნოლოგია ასეთია – ჩვეულებრივ ყველს აცხელებენ 70 გრადუსამდე, თუმცა რძე, რომ არ შედედდეს უმატებენ, ლიმონმჟავას ან ღვინის მჟავას, პიროფოსფატებს, რათა რძის ცილა არ გამოილექოს. ეს პროდუქტი თავდაპირველად ჯარისთვის იყო განკუთვნილი. უნდა ვიცოდეთ, რომ მდნარ ყველეულს მცენარეულ ზეთებსაც ამატებენ. თუმცა, პალმის ზეთის დამატებას სტანდარტი კრძალავს.

იცოდით?

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 114 ერთეული ქოლესტერინია, მდნარი ყველის იმავე რაოდენობაში კი 80 ერთეული;

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 25 ერთეული ცილაა, მდნარი ყველის  იმავე რაოდენობაში კი 16 ერთეული;

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 819 გრ მარილია, მდნარი ყველის იმავე რაოდენობაში კი 1499გრ;

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 700 ერთეული კალციუმია, მდნარი ყველის  იმავე რაოდენობაში კი 466 ერთეული.

ბრიტანელმა მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ყველი მაცარელა წნევისკენ მიდრეკილი ადამიანებისთვის საუკეთესოა. რადგან ის ყველაზე ნაკლებად  შეიცავს მარილს.

კლუბური მუშაობის დროს ყველის გაკეთება:

ავიღოთ პასტერიზებული რძის 500მლ, 500 მლ კეფირი, სამი კვერცხი, მარილი გემოვნებით. ქვაბში ჩავასხათ პასტერიზებული რძე და მივიყვანოთ ადუღებამდე. თასში ჩავასხათ კეფირი, ჩავახალოთ სამივე კვერცხი და ერთგვაროვან კონსისტენციამდე ავთქვიფოთ. ამასობაში რძე ხომ ადუღდა. ჰოდა, ძალიან დაბალ ცეცხლზე, მუდმივად ვურევთ და რძეში ჩვენს ათქვეფილ მასას ვასხამთ. იქვე ვამატებთ მარილსაც.

რა მოხდება?

ა) ქვაბში უცებ ყველი წარმოიქმნება;

ბ) არაჟანი წარმოიქმნება;

გ) მასა ფენებად დაიყოფა.

დიახ, პასუხი სწორედ ბოლო ვარიანტია. ფენებად დაიყოფა და თეთრი ხაჭოსებრი მასა გამოილექება, რომელიც რძის ცილას წარმოადგენს. ვიღებთ საწურს, ვაფენთ დოლბანდის რამდენიმე ფენას და ქვაბში არსებულ მასას გადავწურავთ. დოლბანდზე აჭრილი მასა, ანუ ცილა  დარჩება. დოლბანდიდან შრატს კარგად ჩავწურავთ და დოლბანდს შევკრავთ. ახლა ყველი უნდა მომწიფდეს, რასაც 8-10 საათი დასჭირდება. შემდეგ მოსწავლეებს შეუძლიათ დააგემოვნონ და შეაფასონ.

ყველი თაგუნებს უყვართო, ბავშვობაში გამეგონა. ჰოდა, ერთხელ ჩემი მეგობრის, ე.წ. თეთრ თაგუნას რამდენიმენაირი ყველი შევთავაზეთ. ეს თაგუნა სპეციალურად მისთვის მოწყობილ სახლში ცხოვრობდა, ზოგჯერ დიდ სახლშიც დასეირნობდა და ოჯახის სრულფასოვანი წევრი გახლდათ. „ღიღილო“ ერქვა, თაგვისთვის იშვიათი ღიღილოსფერი თვალების გამო. ჰოდა, „ღიღილომ“ ყველს მარცვლეული ამჯობინა. რა ვიცი, შესაძლოა გემოვნება ჰქონდა განსხვავებული.

რატომ არის მნიშვნელოვანი საჯარო მეტყველების უნარის განვითარება სასკოლო ასაკში

 იმისთვის, რომ ახალგაზრდები სკოლაში, კარიერასა და, საზოგადოდ, ცხოვრებაში წარმატებისთვის მოვამზადოთ, მათ 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევები უნდა განვუვითაროთ. ეს ის უნარ-ჩვევებია, რომლებიც მათ მოამზადებს თანამედროვე სამყაროს გამოწვევებისთვის, მუდმივი ცვლილებებისა და მაღალი კონკურენციისთვის გლობალურ ეკონომიკურ სამყაროში. 21-ე საუკუნის დამქირავებლები მოითხოვენ კრიტიკულად და შემოქმედებითად მოაზროვნე თანამშრომლებს, ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ ციფრული კომპეტენცია, გლობალური ცნობიერება და ეფექტური კომუნიკაციის უნარი. ერთ-ერთი უნარი, რომელიც აუცილებელია 21-ე საუკუნის წარმატებული მოქალაქისთვის, არის საჯარო მეტყველება – ორატორობა და ეფექტური პრეზენტაცია.

საჯარო მეტყველება მეტად მნიშვნელოვანი უნარია, სასიცოცხლოდ აუცილებელი როგორც პოლიტიკოსისთვის, ისე ბიზნესლიდერისა და მასწავლებლისთვისაც. ეს უნარი ნებისმიერ მოქალაქეს სჭირდება, რადგან ცხოვრების ამა თუ იმ ეტაპზე ყველას უწევს, დაარწმუნოს სხვა ადამიანი თუ ადამიანთა ჯგუფი ამა თუ იმ საკითხში, გამოვიდეს სიტყვით ან წარმოთქვას სადღეგრძელო მეგობრის დაბადების დღესა თუ საქორწინო ცერემონიალზე. საჯარო მეტყველება არ ნიშნავს მხოლოდ დიდი აუდიტორიის წინაშე სიტყვით გამოსვლას; საჯარო მეტყველების უნარი აუცილებელია საკლასო პროექტების განხორციელებისას, გასაუბრებასა თუ ინტერვიუზე, კონფერენციაზე, ფორმალური თუ არაფორმალური დებატების დროს. ეს ცხოვრებისეული უნარია, რომელიც პიროვნულ განვითარებას უწყობს ხელს.

მაგრამ, სამწუხაროდ, ადამიანთა უმეტესობა საჯაროდ სიტყვის წარმოთქმას უფრთხის. გლოსოფობია, საჯარო მეტყველების შიში, ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ ფობიად ითვლება. რატომ ეშინიათ ადამიანებს აუდიტორიის წინაშე გამოსვლის? მიზეზი არაერთია: აკლიათ თავდაჯერება; ეშინიათ, არ დასცინონ; უხერხულობას უქმნით ყურადღების ცენტრში მოქცევა… მუხლების კანკალს, ხელისგულების ოფლიანობას, გულის ბაგაბუგს ერთვის შეგრძნება, რომ მომზადებული სიტყვა დაგავიწყდა, რომ უკანა რიგებში შენზე ჩურჩულებენ… ამის მიზეზი კი საჯარო მეტყველების პრაქტიკის ნაკლებობა, არასათანადო წვრთნა, მასწავლებლების მხრივ საკითხის უგულებელყოფა, არასწორი სტრატეგიები და მიდგომებია.

ზოგიერთ ადამიანს ბუნებრივად აქვს საჯარო მეტყველების მეტ-ნაკლები უნარი, უმეტესობას კი ამ უნარის შეძენა და განვითარება სჭირდება. მასწავლებლის მისიაც ის არის, ამაში დაეხმაროს მოსწავლეებს. მაგალითად, დიდი ბრიტანეთის სკოლებში დაწყებითი კლასებიდანვე დიდი ყურადღება ექცევა საჯარო მეტყველებისა და დებატების უნარების განვითარებას – იმის განვითარებას, რასაც აქ oracy-ს უწოდებენ.

Oracy მომდინარეობს სიტყვისგან orare, orator. ორატორი კი ის ადამიანია, რომელიც ეფექტურად იყენებს სიტყვებს და დამაჯერებლად ლაპარაკობს. ორატორის ხელოვნების ღერძს, არისტოტელეს თანახმად, სამი კომპონენტი ქმნის: ეთოსი, ლოგოსი და პათოსი. ლოგოსი გულისხმობს კრიტიკულ აზროვნებას, ლოგიკას, ანალიზს, დაგეგმვას, არგუმენტირებულობას, ეთოსი – მოსაუბრის ეთიკურ ნორმებს, აუდიტორიისადმი მის პატიოსან, გულწრფელ დამოკიდებულებას, პათოსი კი გამოხატავს ემოციურ კავშირს აუდიტორიასთან, ღიმილს, ჟესტების ენას, ხმის ტემბრს, მზერით კონტაქტს, იუმორს.

მინდა, გაგიზიაროთ საჯარო მეტყველებისა და დებატების კლუბის მუშაობის პრაქტიკა საჩხერის მეორე საჯარო სკოლაში. კლუბის მუშაობაში ჩართულნი არიან საბაზო საფეხურის მოსწავლეები. კლუბის წევრები თამაშით და სხვადასხვა კომუნიკაციური აქტივობით სწავლობენ საჯარო მეტყველებას, დებატების წარმართვას, ეფექტურ პრეზენტაციას და, იმავდროულად, იუმჯობესებენ ინგლისურ ენაზე მოსმენისა და ლაპარაკის უნარ-ჩვევებს. კლუბის მუშაობისას ვაკეთებთ ვიდეოჩანაწერებს და ჩვენს ფეისბუქგვერდზე ვათავსებთ. კლუბის წევრები მონაწილეობენ საჯარო მეტყველების ადგილობრივ და რესპუბლიკურ კონკურსებში, მართავენ მასტერკლასებს სხვა სკოლების მოსწავლეთათვის.

გაგაცნობთ კლუბში გამოყენებულ რამდენიმე აქტივობას, რომლებიც დაეხმარება თქვენს მოსწავლეებს, საზოგადოდ, ზეპირმეტყველების და, კერძოდ, საჯარო მეტყველების, დებატების წარმართვის უნარების განვითარებაში.

აქტივობა 1

უკაცრიელ კუნძულზე

დაურიგეთ მოსწავლეებს თაბახის ფურცლები და სთხოვეთ, დახატონ ნებისმიერი ნივთი სურვილისამებრ. დროის ამოწურვის შემდეგ აკრიფეთ ფურცლები და ხელახლა დაურიგეთ, ოღონდ ისე, რომ საკუთარი ნახატი არ მისცეთ. შესთავაზეთ, წარმოიდგინონ, რომ უკაცრიელ კუნძულზე არიან და აქვთ ერთადერთი (ფურცელზე დახატული) ნივთი, რომლის საშუალებითაც თავი უნდა გადაირჩინონ. სთხოვეთ, მოამზადონ მოკლე სიტყვა, რომლს საშუალებითაც დაარწმუნებენ აუდიტორიას ამ ნივთის სარგებლიანობაში.

აქტივობა ავითარებს როგორც საჯარო მეტყველების უნარს, ისე შემოქმედებითობას და კრიტიკულ აზროვნებას. სახალისოა და მოსწავლეები მასში დიდი ინტერესითა და ენთუზიაზმით ერთვებიან.

აქტივობა 2

დებატები საჰაერო ბურთზე

მოსწავლეებს სთხოვეთ, წებოვან ფურცლებზე დაწერონ ცნობილი (ცოცხალი ან გარდაცვლილი) ადამიანების სახელები და ფურცლები ჩაყარეთ კონტეინერში (ქუდში ან ყუთში). სთხოვეთ რამდენიმე მოსწავლეს, ამოიღონ კონტეინერიდან სახელები, წარმოიდგინონ, რომ ეს ადამიანები არიან და წარმოთქვან სიტყვა აუდიტორიისათვის. სიტყვის მოსამზადებლად მათ მიეცემათ გარკვეული დრო (მასწავლებელს შეუძლია, სიტყვის მომზადება მეორე დღისთვის დაავალოს). დროის ამოწურვის შემდეგ ქმნით სიმულაციურ სიტუაციას – მოსწავლეებს ეუბნებით, რომ ისინი მგზავრობენ ცხელი ჰაერით გაბერილი საჰაერო ბურთით, რომელიც უეცრად ვარდნას იწყებს. ბურთმა ფრენა რომ განაგრძოს, ერთ-ერთმა მგზავრმა უნდა დატოვოს ეს ტრანსპორტი. მოსწავლეებმა სათითაოდ უნდა წარმოთქვან საჯარო სიტყვა და დაარწმუნონ აუდიტორია და ჟიური, რომ სწორედ ისინი იმსახურებენ საჰაერო ბუშტით მგზავრობის გაგრძელებას; ისაუბრონ თავიანთ წვლილზე კაცობრიობის წინაშე. ჟიური აფასებს სიტყვას წინასწარ შეთანხმებული კრიტერიუმებით. შეიძლება ფარული კენჭისყრით ხმის მიცემაც.

შეგიძლიათ, ცნობილი ადამიანების ნაცვლად აიღოთ ცნობილი ადგილები ან რომელიმე სხვა თემა, მოსწავლეთა ინტერესების მიხედვით.

აქტივობა ხელს უწყობს არგუმენტირებულ მსჯელობას, კრიტიკულ აზროვნებას, შემოქმედებითობას, ავითარებს კომუნიკაციურ კომპეტენციას. ეს არის ავთენტური როლური თამაში და მოსწავლეების მოტივაცია მაღალია, რადგან ისინი ცდილობენ, აუდიტორიაზე კარგი შთაბეჭდილება მოახდინონ.

აქტივობა 3

კარლ პოპერის დებატები

სადებატო თემად ირჩევთ თეზისს. თეზისი ეხება წიგნის ან ფილმის პერსონაჟს, ან საზოგადოებაში არსებულ საკამათო საკითხს. დებატები მიმდინარეობს ორ ჯგუფს შორის. თითოეულ ჯგუფში სამ-სამი მოსწავლეა. ერთ ჯგუფს დადებითი პოზიცია აქვს, მეორეს – უარყოფითი. დადებითი პოზიციის ჯგუფმა უნდა დაიცვას თეზისში მოცემული აზრი, ხოლო უარყოფითი პოზიციისამ გააბათილოს მისი არგუმენტები. რა თქმა უნდა, ორივე ჯგუფის წარმომადგენლებს ეძლევათ განსაზღვრული დრო.

დებატები ზეპირმეტყველებასთან ერთად ავითარებს მაღალ სააზროვნო უნარებს – კრიტიკულ და ლოგიკურ აზროვნებას, არგუმენტირებულ მსჯელობას.

აქტივობა 4

სიტყვა ექსპრომტად

მოსწავლეებს სთხოვეთ, გაიხედონ საკლასო ოთახის ფანჯრიდან და დაასახელონ ერთი საგანი, რომელსაც დაინახავენ: ცა, მანქანა, ბავშვი, ძაღლი… სთხოვეთ, ისაუბრონ მის შესახებ 60 წამის განმავლობაში.

ეს სახალისო აქტივობა ავითარებს მოუმზადებლად  სიტყვის წარმოთქმის უნარს, შემოქმედებითობას და ამზადებს მოსწავლეებს რეალური ცხოვრებისთვის, რადგან რეალურ ცხოვრებაში ადამიანს ყოველ ნაბიჯზე უწევს მოუმზადებლად საუბარი. აქვე მინდა გაგიზიაროთ ცნობილი ამერიკელი მწერლის მარკ ტვენის ციტატა, რომელშიც ის აღნიშნავს რომ კარგი მოუმზადებელი სიტყვის მოსამზადებლად მას სამი კვირა სჭირდება: „It usually takes me more than three weeks to prepare a good impromptu speech“.

რჩევები მოსწავლეებს და მასწავლებლებს

იმისთვის, რომ საჯარო მეტყველებაში გაიწაფოთ და კარგ ორატორებად იქცეთ, იმისთვის, რომ საჯარო სიტყვის წარმოთქმისას თქვენმა აუდიტორიამ არ მოიწყინოს, დაგეგმეთ სიტყვა, წინასწარ განსაზღვრეთ აუდიტორია, ივარჯიშეთ სარკის წინ, მიაქციეთ ყურადღება ჩაცმულობას, არ ილაპარაკოთ მონოტონურად, მომზადებული სიტყვა აჩვენეთ მეგობარს ან ოჯახის წევრს, ხშირად უსმინეთ TED Talks და შემდეგ განიხილეთ მოსმენილი, მომზადებული სიტყვა ჩაწერეთ მობილურზე, მოუსმინეთ, შეიტანეთ კორექტივები.

და გახსოვდეთ ოქროს წესი: ივარჯიშეთ, ივარჯიშეთ, ივარჯიშეთ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• Vika Kuprashvili, Natia Pirtkhalava, Principles and Practices in Creative Speaking
• International Debate Forum Material, Bulgaria, 1998

გარდატეხის ასაკის არსი. გარდატეხის ასაკი – არა მხოლოდ რთული ასაკია, არამედ ის არის ჩვენი ცხოვრების უნიკალური ეტაპი. ასე იწყება დანიელ სიგელის წიგნი: „შეღწევის ზონის გარეთ: ანუ როგორ მოვიქცეთ, რომ არ დავკარგოთ ბავშვთან კონტაქტი გარდატეხის ასაკში“.

ეს ასაკი, განაგრძობს მეცნიერი, დაახლოებით თორმეტიდან ოცდაოთხ წლამდე გრძელდება. დიახ, არ შემშლია – მნიშვნელოვანი ცვლილებებისა და სერიოზული გამოცდების ეს პერიოდი ოცდაოთხ წლამდე შეიძლება გაგრძელდეს და ის სირთულეს წარმოადგენს არა მხოლოდ თავად ბავშვისთვის/მოზარდისათვის, არამედ მათ გარშემო სოციუმისათვისაც. გარდატეხის პერიოდის შესახებ წარმოდგენა მრავალ მითსა და ცრუ ინფორმაციას ეფუძნება. მინდა რამდენიმე მითზე შევაჩერო მკითხველის ყურადღება. აი ისინიც: „ამ ასაკში ჰორმონები იმდენად მძლავრობენ, რომ მოზარდები სრულებით უმართავები და არაადეკვატურები ხდებიან“. ეს სიცრუეა, რადგან მეცნიერები ამბობენ, რომ მართალია ამ ასაკში ჰორმონების გამომუშავება მართლაც ძლიერდება, მაგრამ თინეიჯერების ქცევას ისინი არ განაპირობებენ. ახლა ჩვენ ვიცით, რომ თინეიჯერულ აღქმას უპირველეს ყოვლისა განაპირობებს ის ცვლილებები, რომლებიც თავის ტვინის განვითარებაში მიმდინარეობს.

მეორე მითი: „გარდატეხის ასაკი – ეს მხოლოდ მომწიფების პერიოდია და ბავშვებისათვის საკმარისი „გაიზარდონ“, რათა ყველაფერი თავის ადგილას დადგეს“. როგორც უკვე აღვნიშნეთ,  ამ ასაკში ბევრი ახალი და ხშირ შემთხვევაში ღრმა განცდები იჩენს თავს. თინეიჯერები ამ პერიოდში ისეთი ქცევებით გამოირჩევიან, რომლებიც არათანმიმდევრული და უფრო მეტიც, დაუნდობელიც კი შეიძლება იყოს. მოზარდისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია, ცხოვრების ეს ეტაპი რაც შეიძლება სასარგებლოდ გაიაროს. ანუ საზღვრების მონიშვნა, სიახლეების ძიება, დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიღება – და მრავალი მსგავსი რამ ხდება იმის საფუძველი, რომ ამჟამინდელი თინეიჯერი მომავალში სრულფასოვანი, მიზანმიმართული, ჩამოყალიბებული პიროვნება იქნება.

მესამე მითი: „გარდატეხის ასაკში ბავშვების მთავარ მიზანს წარმოადგენს უფროსებისაგან დამოუკიდებლობის მოპოვების სურვილი“. ნამდვილად, ამ ასაკში მოზარდებისათვის დამოუკიდებლობის მოპოვება ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია მათთვის უფროსებთან ურთიერთობაც. ზრდასრულობაში გადასვლის ჯანსაღი პროცესი ნიშნავს ურთიერთდამოკიდებულებებს და არა ერთმანეთისაგან სრულ იზოლაციას. მშობლებისადმი ბავშვების დამოკიდებულება იცვლება და მეგობრები მათთვის უფრო მნიშვნელოვანი ხდებიან. საბოლოო ჯამში, ჩვენ ვმოძრაობთ უფროსების ჩვენდამი მზრუნველობიდან თანატოლებთან უფრო ინტენსიური ურთიერთობებისაკენ, შემდეგ ჩვენი ზრუნვის ვექტორი სხვა ადამიანებისაკენ გადაინაცვლებს, რაც ზრდასრულ ასაკში მათგან საპასუხო დახმარებაში გამოიხატება. სწორედ ამაში მდგომარეობს ურთიერთდამოკიდებულება. ამგვარად, ადამიანების მოთხოვნილება, ჰქონდეთ ერთმანეთთან ახლო ურთიერთობები, მთელი ცხოვრების მანძილზე ნარჩუნდება.

დადასტურებული ფაქტია, რომ ჩვენ შესახებ სხვა ადამიანების შეხედულებებმა შესაძლოა გავლენა იქონიონ ჩვენს ქცევებზე. ეს განსაკუთრებულად მგრძნობიარე საკითხია თინეიჯერებისათვის, რომლებიც განსხვავებულ ინტერპრეტაციებს ანიჭებენ უფროსების მოსაზრებებს მათ შესახებ. ცნობილია, რომ ის ბავშვები გაცილებით დაბალ ნიშნებს ღებულობენ, რომელთა მასწავლებლებიც პირდაპირ თუ ირიბად მიანიშნებენ მათ არასაკმარის ნიჭიერებაზე, ვიდრე ისინი, ვისაც მასწავლებლები მსგავს არაფერს ეუბნებიან. იმ თინეიჯერებს, რომელთაც მუდმივად უწევთ მათ შესახებ ნეგატიური შეფასების მოსმენა, მეტად უჭირთ საკუთარი პოტენციალის წარმოჩენა, ვიდრე მათ თანატოლებს, რომლებსაც უფროსები პოზიტიურად აფასებენ. გარდატეხის ასაკი – ეს არის დაძაბული ემოციური ცვლილებების პერიოდი და არა უთავბოლო, არათანმიმდევრული, გაუწონასწორებელი უმწიფარობის ასაკი. ეს ასაკი საკუთარი თავის, საზოგადოებაში საკუთარი ადგილის ძებნის პერიოდია. ეს არის მოზარდების მუდმივი სწრაფვა, გაიგონ, რა არის მათთვის უმჯობესი, რა უნარები და შესაძლებლობები აქვთ მათ როგორც მომავალ ზრდასრულ ადამიანებს.

გარდატეხის ასაკს აქვს თავისი გამოწვევები და თქვენ წარმოიდგინეთ სარგებელიც. ამ ასაკის ძირითადი მახასიათებელებს განაპირობებს თავის ტვინში მიმდინარე ცვლილებები. ამ პერიოდში იცვლება ისეთი მნიშვნელოვანი ფუნქციები როგორებიცაა: მეხსიერება, ლოგიკური აზროვნება, ყურადღების ფოკუსირებისა და გადაწყვეტილების მიღების უნარები. ასევე, ცვლილებას განიცდიან  ადამიანური ურთიერთობები. ამ ცვლილებების არსში ჩაწვდომა დაგვეხმარება, უფრო პოზიტიური და ნაყოფიერი გავხადოთ ეს პერიოდი ბავშვებისა და მოზარდებისათვის.

გარდატეხის ასაკი – საუკეთესო დროა თუნდაც სიმამაცისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებისთვის. მოზარდების ცხოვრება ძალიან სწრაფად იცვლება, რომელთაც კი არ უნდა გაურბოდნენ უფროსები, არამედ უნდა წააქეზონ კიდეც და სასიკეთოდ მიმართონ. მოზარდების თავის ტვინში მიმდინარე ცვლილებები ძალიან ნაყოფიერია. ის გამოცდილება, რომელიც ამ ასაკში ხდება, უშუალო გავლენას ახდენს მათ მომავალ ცხოვრებაზე. მოზარდებისათვის ბუნებრივი მდგომარეობაა არსებული საზღვრების გარღვევა. მათ ამაში შემოქმედებითი ენერგია ეხმარება, რომელიც თავის მხრივ ახალ შესაძლებლობებს უხსნის თინეიჯერებს. ამასთან ერთად აზროვნების ახალი სტილი, აღქმა და ქცევა შესაძლებელია უარყოფითი მიმართულებითაც წარიმართოს. მაინც საჭიროა გარდატეხის ასაკში აზროვნების პოზიტიურ კალაპოტში მოქცევა და ზრდასრულ ასაკშიც მისი სასიკეთოდ გამოყენება.

გარდატეხის ასაკის დასაწყისში თავის ტვინის ცვლილება გამოიხატება სიახლეების ძიებაში, სოციალური აქტიურობაში, გამძაფრებული მგრძნობელობასა და შემოქმედებითობისაკენ სწრაფვაში. მოზარდები მიისწრაფიან აღიარებისაკენ, სიახლეებისკენ, ახლო კონტაქტებს ამყარებენ თანატოლებთან, განიცდიან უფრო ძლიერ ემოციებს და უფრო მეტად ცდილობენ, გაერიდონ დამკვიდრებულ წესრიგს, რათა ახლებურად შეიმეცნონ გარე სამყარო. როგორც უკვე ვთქვით, ასეთ ცვლილებებს შესაძლებელია ნეგატიური მხარეც ჰქონდეს. მოდით, განვიხილოთ რა პლიუსები და მინუსები შეიძლება ჰქონდეს იმ ოთხ ნიშანს, რომელებიც ზემოთ ჩამოვთვალეთ.

1. სიახლეების ძიება ძლიერდება, თანატოლების მხრიდან აღიარების მოპოვების სურვილის გამძაფრების შედეგად. მოზარდები უფრო მოტივირებული ხდებიან სოციალურად, ცდილობენ მეტად სისხლსავსე ცხოვრებით იცხოვრონ. მინუსები: სიახლეების ძიებისას ახალი მძაფრი შეგრძნებების განცდის სურვილი აძლიერებს სარისკო ქმედებების განხორციელების ალბათობას. იზრდება ნერვული აღგზნება, ტრავმები, როგორც ფიზიკური ასევე, ფსიქიკური. პლიუსები: სიახლეებისკენ სწრაფვა წარმოშობს ახალ გატაცებებს, ახალ საინტერესო საქმიანობებს და ზოგადად ცვლის სამყაროსადმი მოზარდის დამოკიდებულებას, რომელიც მას განიხილავს, როგორც სახალისო თავგადასავალს;
2. სოციალური აქტიურობა – აძლიერებს თანატოლებს შორის კავშირებს და ხელს უწყობს ახალი მეგობრების შეძენას. მინუსები: მოზარდები ცდილობენ უფროსებისაგან იზოლირებული იყვნენ. ისინი გარშემორტყმული არიან მხოლოდ საკუთარი მეგობრებით, რაც სარისკო ქმედებებისკენ უბიძგებს თინეიჯერებს. უფროსების გამოცდილების სრული იგნორირება კი კიდევ უფრო მეტად ზრდის რთული ქცევების განხორციელების ალბათობას. პლიუსები: ახალი ურთიერთობების დამყარების სურვილი, მოზარდებს უბიძგებს ურთიერთმხარდაჭერაზე დაფუძნებული კავშირებისაკენ, რაც თავის მხრივ მომავალი ნდობით აღჭურვილი, თავისუფალი, ბედნიერი კეთილგანწყობით სავსე ცხოვრების საწინდარი შეიძლება გახდეს.
3. გამძაფრებული მგრძნობელობა – ცხოვრებას გაცილებით სისხლსავსეს ხდის, ურთიერთობებთან მიმართებაში. მინუსები: ინტენსიურმა ემოციებმა შესაძლოა გამოიწვიოს იმპულსურობა, გუნება-განწყობის მკვეთრი ცვლილებები, ზოგჯერ კი არაადეკვატური, ფეთქებადი რეაქციები. პლიუსები: ემოციურობა მოზარდს ავსებს ენერგიით და ჯანსაღი მიზანსწრაფულობით, ეს ყველაფერი მათ ცხოვრებას მატებს აზრების სიღრმესა და მომავლის იმედს.
4. შემოქმედებითობისაკენ სწრაფვა – გულისხმობს ცნობიერების საზღვრების გაფართოებას. ახალი, კონცეპტუალური და აბსტრაქტული აზროვნება, რომელიც მოზარდს უვითარდება, მას აძლევს საშუალებას, მოვლენების არსებულ წესრიგში ეჭვი შეიტანოს და აიძულებს თავად ეძებოს პრობლემის გადაჭრის ორიგინალური მიდგომები, გააკეთოს აღმოჩენები და ეცადოს დაამკვიდროს საკუთარი ახალი ხედვები. მინუსები: ცხოვრების საზრისის ძიება გარდამავალ ასაკში შესაძლებელია გახდეს პიროვნული განვითარების კრიზისის მაპროვოცირებელი. მოზარდი ხდება მოწყვლადი და მას ეკარგება სამომავლო მიზნები. პლიუსები: თუ თინეიჯერის გონება ინარჩუნებს შემოქმედებითი ძიების წარმოების უნარს, ეს ნიშნავს, რომ მას შეუძლია ყოველდღიური რუტინის მინიმუმამდე დაყვანა და პარალელურად ის შეძლებს ყოველდღიურ, ერთფეროვან, ყოფით მოვლენებში დაინახოს რაღაც ორიგინალური, განსხვავებული, უცნაური. ვფიქრობ, დამეთანხმებით სრულფასოვანი ცხოვრების წარმართვისათვის შესანიშნავი სტრატეგიაა!

დამატებით აღსანიშნავია, რომ გარდატეხის ასაკში სიახლის ძიების სურვილი შემოქმედებითი ძიების ბიძგს აძლევს მოზარდებს, ასევე აძლიერებს მათ გონებრივ უნარებს.

მკითხველი გაეცნო ამერიკელი ბავშვთა ფსიქიატრის დენიელ სიგელის მოსაზრებებს. ავტორი გახლავთ მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, ამავდროულად მასწავლებელი, საგანმანათლებლო ცენტრის: Mindsinght Institute-ის დირექტორი. ათზე მეტი პოპულარული წიგნის ავტორი, რომლებიც ეხება ბავშვთა აღზრდის საკითხებს და თავის ტვინის ფუნქციონირებას. ამ წიგნების უმრავლესობა გამოსვლისთანავე ბეტსელერად იქცა და დიდ ინტერესს იწვევს მკითხველებში.

გარდაბნის მუნიციპალიტეტში, სოფელ კალინინოს საჯარო სკოლაში, ოცი წელია, რაც ქართულის მასწავლებელი ნინო ბუთურიშვილი ასწავლის. ნინო ცდილობს მოსწავლეები, სწავლების სხვადასხვა რესურსების გამოყენებით სახელმწიფო ენაზე გამართულად აალაპარაკოს. ნინოს წამყვანი მასწავლებლის სტატუსი აქვს და სერტიფიცირებული მასწავლებელია, რის გამოც ხშირად ეკითხებიან, რატომ მუშაობს მაინცდამაინც რეგიონის სკოლაში და რატომ არ ეძებს სამსახურს ქალაქის პრესტიჟულ სკოლებში. ნინო ფიქრობს, რომ მისთვის პრესტიჟული, სწორედ ურთულესი პრობლემის წარმატებული შედეგია და ამ შედეგის მიღწევას ცდილობს კალინინოს სკოლაში. როდესაც კალინინოს სკოლას ნინო მასწავლებლის მანქანა უახლოვდება, ეზოში მყოფმა მოსწავლეებმა უკვე იციან, რომ ნინო მასწავლებელს უნდა დაეხმარონ. ერთი, ორი, სამი, ოთხი და ზოგჯერ ხუთი ჩანთა ნინოს სასკოლო ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. მას სწავლებისთვის საჭირო რესურსები მანქანით დააქვს და ზოგჯერ, მანქანის საბარგული მთლიანად მის სასწავლო რესურსებს უჭირავს. ნინომ ოცი წლის განმავლობაში, არა მარტო მის მოსწავლეებს შეასწავლა ქართული ენა, თვითონაც ისწავლა აზერბაიჯანული და უკვე მეორე ენის დახმარებით, ცდილობს უფრო გაუმარტივოს ეთნიკურ აზერბაიჯანელებს ქართულის სწავლების გზები და დაეხმაროს მათ ინტეგრაციის პროცესში.

ოცი წელი მასწავლებლის პროფესიაში. რას ნიშნავს გამოცდილების ეს წლები თქვენთვის?

როდესაც უმაღლეს სასწავლებელში ჩავაბარე, არ ვფიქრობდი მასწავლებლობაზე. მოგეხსენებათ, 90-იან წლებში ყველაზე ნაკლებად სასურველი ეს პროფესია იყო. ხელფასი სამსახურში ერთი დღის მგზავრობის სამყოფი მქონდა. თუმცა, 19 წლის ასაკში მაინც მასწავლებლობით დავიწყე კარიერა. იმ სკოლაში ერთადერთი დაწყებითი კლასის მასწავლებელი ვიყავი. არ იყო ადვილი. მტკიცე და ჯიუტი ხასიათის „წყალობით“ ( რას ჰქვია არ გამომივა?!) ღირსეულად გავართვი თავი. თავს უფლებას მივცემ, ასე შევაფასო ჩემი გამოცდილება დღევანდელი გადასახედიდან.

როგორ გაიხსენებთ ოცი წლის წინანდელ ნინო მასწავლებელს, პირველ გაკვეთილს, მოსწავლეებს, საკლასო ოთახს. ახლა რას შეცვლიდით, რას ეტყოდით საკუთარ თავს?

პირველად აზერბაიჯანულ სკოლაში რომ დავიწყე მუშაობა (2000 წელს), საერთოდ არაფერი ვიცოდი მათი კულტურის, ტრადიციების შესახებ და მით უმეტეს არც აზერბაიჯანული ენა მესმოდა. ვასწავლიდი სამივე საფეხურზე: I, VII, XI და ა.შ. კლასებს. ლექსიკურ ერთეულებს ილუსტრაციების, ფოტოების, თვალსაჩინო მასალის გამოყენებით ვუხსნიდი. მოქმედებებს თავად ვასახიერებდი და ასე ვუხსნიდი (ადექი, წადი, გადაშალე, დაწერე, წაიკითხე), მაგრამ როდესაც ატირდა პირველკლასელი მოსწავლე, ნამდვილად არ ვიცოდი, რა უნდა მექნა. არც მას ესმოდა ჩემი, არც მე – მისი. გავიქეცი დერეფანში, დავუძახე დამლაგებელს და ვთხოვე კლასის ხელმძღვანელი მოეყვანა. მაშინ გადავწყვიტე, რომ შემესწავლა მათი ენა, რომ უკეთესად გამეგო და უკეთესად მესწავლებინა. ახლა, უამრავი თვალსაჩინო მასალა მაქვს ეფექტური და შედეგიანი გაკვეთილის დაგეგმვა-ჩატარებისთვის – ბუკები, სახელმძღვანელოები, სხვა რომ არაფერი ტელეფონში ვრთავ ინტერნეტს და აუდიო და ვიზუალურ რესურსებს ვიყენებ. ასევე, თავად ვქმნი სასწავლო მასალას, ადაპტირებას ვუკეთებ ტექსტებს, მოსასმენ მასალას მოვიძიებ და ამ მასალებზე დაყრდნობით ვგეგმავ გაკვეთილებს, რათა უფრო საინტერესო და სახალისო გავხადო ქართული ენის შესწავლა.

ოცი წელი ეთნიკურ უმცირესობებს ასწავლით სახელმწიფო ენას. ენობრივი კომპეტენციის ამაღლების გარდა, რით არის ეს პროცესი თქვენთვის ძვირფასი და მნიშვნელოვანი?

ენობრივი კომპეტენციის ამაღლების გარდა, აუცილებელია, შემსწავლელებს გავაცნოთ და გავათავისებინოთ იმ ქვეყნის კულტურა, ყოფა, რომელ ქვეყანასაც თავადაც წარმოადგენენ. ინტეგრაცია აუცილებელი პირობაა სრულფასოვანი მოქალაქეობისთვის. არაფორმალურ გარემოში სწავლებით, სხვადასხვა კლასგარეშე პროექტით, კულტურულ-შემოქმედებითი ღონისძიებებით ხელს ვუწყობთ ამ პროცესებს, მათ დაახლოებას და ინტეგრირებას სახელმწიფოში. ერთ შემთხვევას გავიხსენებ ამასთან დაკავშირებით. ჩემი მოსწავლე, მშობლებმა თურქეთის საკმაოდ ცნობილ და პრესტიჟულ უმაღლეს სასწავლებელში ჩარიცხეს და სურდათ იქ დაესრულებინა სწავლა. ლალაზარი პირველი კურსის დასრულების შემდეგ ჩამოვიდა საქართველოში, ჩააბარა მისაღები გამოცდები და ახლა აქ სწავლობს. ამბობს, რომ ეს მისი სამშობლოა, აქ აპირებს ცხოვრებას და არ უნდა არსად წასვლა. 5 წელი ამ გოგონას ქართული ენის მასწავლებელი ვიყავი. ვთვლი, რომ მის ასეთ დამოკიდებულებებში ჩემი დიდი წვლილიცაა. ასეთი უამრავი შემთხვევა შემიძლია დავასახელო. მოსწავლეებთან ურთიერთობა არ მთავრდება მათი სკოლის დამთავრებით, შემდეგაც ვეხმარები გზის გაკვლევაში.

პროფესიულ განვითარებაზეც ვისაუბროთ. როგორ მიჰყვებით  პროფესიულ გამოწვევებს?

შედეგი რომ მაღალი დონის იყოს და კონკურენტუნარიანი მოქალაქეები აღზარდო, ამისთვის „თავად არასოდეს უნდა შეწყვიტო სწავლა“. პროფესიულ განვითარებასა და ზრდაზე მუდმივად ვზრუნავდი. ერთი უმაღლესი სასწავლებლის დამთავრებისთანავე, მეორეზე ჩავირიცხე და დავამთავრე წარმატებით. როგორც კი დაინიშნა მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდები, მაშინვე დავიწყე მზადება და 3 სხვადასხვა საგანში ვარ სერტიფიცირებული, (1-4 დაწყებითი კლასები, ქართული ენა და ლიტერატურა  მე-5-მე-12 კლასები, ქართული, როგორც მეორე ენა 1-1 2 კლასები). ჩემს პროფესიულ ზრდა-განვითარებაში უდიდესი წვლილი შეიტანა მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის პროგრამამ „არაქართულენოვანი სკოლების პროფესიული მხარდაჭერა“. პროგრამაში პირველივე წლიდან (2009 წ.) ვმუშაობ კონსულტანტ-მასწავლებლად. იმისთვის, რომ მეზრუნა სხვა მასწავლებლებისა და კოლეგების პროფესიულ ზრდაზე, თავად გავდიოდი უამრავ ტრენინგს (დღესაც ვესწრებით და ვატარებთ ტრენინგებს). ვესწრებოდით და თავად ვატარებდი კონფერენციებს, რომელიც გამოცდილების გაზიარებას უწყობს ხელს. ვმონაწილეობ და ვესწრები სამუშაო შეხვედრებს, სემინარებსა და მასტერკლასებს კოლეგებთან ერთად.

ქართულის სწავლების პარალელურად რაზე საუბრობთ თქვენს მოსწავლეებთან, რა წარმოადგენს მათი ინტერესის საგანს?

მოსწავლეებთან უფროსი მეგობრის დისტანციაზე ვარ. მინდა, გავააზრებინო საკუთარი ქცევები და ამ ქცევის შედეგები. ჩემი აზერბაიჯანელ მოსწავლეები არ არიან განებივრებულნი ინფორმაციის ღიაობით, ხელმისაწვდომობით. მაგალითად, კრიტიკული აზროვნების განვითარების მიზნით  წამოვჭერი საკითხი,  „კომპიუტერი უფრო პოპულარულია თუ ტელევიზორი“  და ამ საკითხზე მსჯელობისას უნდა მოეყვანათ მოსაზრების შესაბამისი არგუმენტები და მაგალითები. კითხვაზე, რა დროს ატარებთ კომპიუტერთან დღეში, კლასში ყველამ თქვა, რომ არ აქვთ კომპიუტერი და არც ინტერნეტთან წვდომა. შესაბამისად ბევრად მეტი უნდა გავაკეთო მათთვის, ვიდრე ქართული ენის სწავლებაა. უნდა ისწავლონ, როგორ მოიპოვონ საჭირო ინფორმაცია, როგორ განვითარდნენ დამოუკიდებლად, როგორ იცვლება საზოგადოებრივი დამოკიდებულებები წლიდან წლამდე, როგორ ცხოვრობენ მათი თანატოლები. სოფელში არაა ბიბლიოთეკა და ასევე, სკოლაშიც მწირია მხატვრული ლიტერატურა. აქედან გამომდინარე, გააზრებული მაქვს ის, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია ჩემი როლი მათ ცხოვრებაში. მაგალითად, გაზაფხულზე რამდენიმე მოსწავლეს ალერგია აწუხებდა პერიოდულად. ერთ -ერთ გაკვეთილზე წამოიჭრა ეს პრობლემატური თემა მოსწავლეების მხრიდან. ტელეფონის ინტერნეტით მოვძებნე გადაცემა სამედიცინო თემაზე, სწორედ ალერგიაზე რომ საუბრობდნენ ექიმები, დაავადების სიმპტომებსა და მკურნალობაზე. მოვისმინეთ 2-ჯერ და გავიაზრეთ, შემდეგ ვიმსჯელეთ. ამ აქტივობით თან ქართულ ენაზე საკომუნიკაციო უნარებს დაეუფლნენ, შეისწავლეს ახალი ლექსიკა და თან პრობლემატურ თემაზე შეიტყეს სიახლეები.

რა როლი აქვს მასწავლებელს ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციის პროცესში?

დიდია მასწავლებლის როლი არაქართულენოვანი საზოგადოების, ახალგაზრდების ინტეგრაციაში ქართულ გარემოში. ბევრ რამეზე გვიწევს პასუხისმგებლობის აღებაც, მაგალითად, რჩევას გვთხოვენ პროფესიის არჩევისას, უმაღლესი სასწავლებლის შერჩევისას.  ამიტომ, მათი მასწავლებელი ინფორმირებული უნდა იყოს ყველა საკითხში, იცნობდეს მიმდინარე სიახლეებს არამხოლოდ საგანმანათლებლო სფეროში. ასე გადამზადებული მასწავლებლები ჰყავს დასაქმებული სწორედ ჩვენს პროგრამას „არაქართულენოვანი სკოლების პროფესიული მხარდაჭერა“, პროგრამის მასწავლებლების სავიზიტო ბარათია მუდმივად გრაგნილებით (ანუ დამატებითი სასწავლო რესურსებით) სიარული.

რა უნდა გაითვალისწინოს თანამედროვე მასწავლებელმა სწავლებისას და რა უნდა ასწავლოს მან ყველაზე მთავარი მოსწავლეებს?

დღევანდელმა (და  არამარტო დღევანდელმა) მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ ქმნის მომავალს, ხვალინდელ დღეს. ეს ნიშნავს იმას, რომ მოსწავლემ, რომელსაც ჩვენ დღეს ვაძლევთ ცოდნას, აღვჭურვავთ უნარებით, ხვალ, 10 წლის შემდეგ უნდა გამოიყენოს. მასწავლებლის ვალდებულებაა, იფიქროს და იზრუნოს იმაზე, რამდენად გამოადგება მომავალში ახალგაზრდას სრულფასოვან მოქალაქედ ჩამოყალიბებისთვის ჩვენ მიერ გადაცემული ცოდნა და უნარები. გასაგებია, რომ შეუძლებელია ინფორმაციის ნაკადის შეჩერება, ან კონტროლი. ჩვენ ვერ დავიცავთ მომავალ თაობას ამისგან. პირიქით, სწორედ ეს თაობაა ყველაზე კარგად ინფორმირებული. შესაძლოა რომელიმე საკითხზე მოსწავლეს მასწავლებელზე მეტი ცოდნა და ინფორმაცია აღმოაჩნდეს. თუმცა, ჩვენ შეგვიძლია ვასწავლოთ ის, თუ როგორ შეარჩიონ და შეაფასონ მათთვის ხელმისაწვდომი ინფორმაციიდან სასარგებლო. თავად გამოიტანონ დასკვნები, რა სჯობს და რა არის სწორი. აქედან გამომდინარე, მასწავლებლის უდიდესი როლი ის არის, რომ ჩამოუყალიბოს მოსწავლეს თავისუფალი, კრიტიკული აზროვნება და მაღალი პასუხისმგებლობის (და არა შიშის, რიდის) გრძნობა.

ყველა დროს ახალი გამოწვევები მოაქვს მასწავლებლისთვის. რა არ იცვლება და რჩება მუდმივად ამ პროფესიაში?

ის, რაც არასოდეს მოძველდება ამ პროფესიაში, არის საკუთარი საქმის სიყვარული. ერთია, როცა შრომობ და თავად აღწევ წარმატებას საკუთარ საქმეში. მეორეა, როცა შენი წარმატება სხვის წარმატებაზეა დამოკიდებული და პირიქით იმ სხვა ადამიანის წარმატება შენს წარმატებულ მუშაობაზეა დამოკიდებული, შექცევადობის პრინციპით. ერთხელ თუ იგემე სხვისი წარმატებით გამოწვეული ბედნიერება, მერე ყოველთვის გიხარია და მუდმივად გინდა ხედავდე ბედნიერ, წარმატებულ ადამიანებს და შენი წვლილი შეგქონდეს ამაში. ეს მთავარია მასწავლებლის პროფესიაში. სხვაგვარად შედეგზე ვერ იქნები ორიენტირებული.

• ჰო, ჩვენთან კარგია, ჩვენ მშვიდობიანი და მეგობრული ხალხი ვართ. – მეუბნება ბრაიანი და საბურავების გადაჭრა-გადმოჭრით შეკოწიწებულ ფლოსტებს მოაფრატუნებს.
• დავრჩებოდი, რომ შემეძლოს. – ვეუბნები.

სადღაც ასეცაა. სადღაც ვიტყუები. მათი სოფელი ხომ ასე შორსაა ჩემი სახლიდან, აფრიკაში, კენიის სამხრეთ საზღვართან, “მასაი მარას პარკის” შესასვლელში, იქ სადაც ლომები, ლეოპარდები, ანტილოპები და იმპალები მართლა ერთად ძოვენ ბალახს. მართალია, აღნიშნული პროცესი ხანდახან ანტილოპებისა და იმპალებისთვის ფატალურად მთავრდება, მაგრამ მასაები ამ ამბავში უკვე კარგა ხანია აღარ იღებენ მონაწილეობას. ამის ნაცვლად ხელნაკეთ ნივთებს ქმნიან და იქვე პატარა ბაზრობაც აქვთ მოწყობილი, ამბობენ რომ შემოსავალს მეტწილად ბავშვების სწავლა-განათლებას ახმარენ. რას არ ნახავთ აქ, კომბლებს, ჯამებს, ნიღბებს, სამაჯურებსა და ყელსაბამებს, შარფებსა და სხვა ათას წვრილმანს. ბრაიანი მეუბნება, რომ თითოეულს მასაები აკეთებენ და თითოეული ძალიან ძვირფასია მათთვის, რადგან შრომის გარკვეულ დღეებს უკავშირდება. და მერე ისევ ლომებს მისტირის..

• ეჰ, ლომების დახოცვის უფლება აღარ გვაქვს. – აგრძელებს ბრაიანი, – ადრე ზრდასრულობისთვის რომ მიგეღწია, ლომი უნდა მოგეკლა, მერე ქალსაც გამოგატანდნენ სხვა სოფლიდან და სახელიც გექნებოდა, ახლა კიდე ლომს ვინ მოგაკვლევინებს, რეინჯერები დადიან, ზრდასრულობისთვის უბრალოდ უხუცესის სიტყვაც საკმარისია.
• ქალი?
• ეე.. საერთოდ ჩვენთან პოლიგამიაა. ბევრი ცოლის ყოლის უფლება გვაქვს, მაგრამ ერთ ქალს ჩვეულებრივად გვატანდნენ ხოლმე ზრდასრულობისთანავე, ანუ ლომის მოკვლის მერე.. ახლა კიდე, ამ ამბისთვის ორადორი შანსი გვაქვს, ან 10 ძროხა უნდა გადავიხადოთ, ან ყველაზე მაღლა ახტომა უნდა შეგვეძლოს.

აი ეგეთი, რაღაცნაირი ხალხია მასაები. ყოველდღე დგებიან წრეში და ხტუნავენ, ვარჯიშობენ. ვინც ყველაზე მაღლა ხტება – არც ლომის მოკვლა უწევს და არც ძროხების შეგროვება. პირდაპირ ეკუთვნის ქალი. ქალსაც, მე შენ გეტყვი და, სასახლეში ეპატიჟება.. მასაების სახლები ისე გამოიყურება, არც ვიცი რა ვუწოდო, მიწურები რომ ვუწოდო “სიტყვა “მიწურის” ისტორიული მნიშვნელობის შენარჩუნებისა და დაცვის ორგანიზაცია” უთუოდ გააპროტესტებს ამ უსინდისო შეფასებას. ეს ძალიან ვიწრო “ნაგებობები” ძროხის ფუნისა და ტალახის შეზავებით მიღებული მასითაა ნაშენებ-შელესილი, სამაგიეროდ შიგნით თბილა და მიუხედავად ასეთი მცირე სივრცისა, ყველას ყოფნის. ბრაიანს ერთი ცოლი და სამი შვილი ჰყავს და მასაების სოფლის ექიმბაშია.

საერთოდ, მასაებს ძალიან საინტერესო ისტორია აქვთ. ადრე მომთაბარე ტომები იყვნენ, დადიოდნენ აღმოსავლეთ აფრიკის მიდამოებში და ხან სად უთენდებოდათ, ხან სად უღამდებოდეთ. ბოლო დროს დასახლება დაიწყეს, თუმცა ყოველთვის ისეთ ადგილებში სახლდებიან, რომ ბუნებასთან და ცხოველებთან სიახლოვე არ დაკარგონ. ბრწყინვალე მონადირეები არიან და მშვენიერ ნივთებს აკეთებენ ხელით, ცდილობენ ახალ სამყაროს ფეხი აუწყონ, თუმცა ძველიც (და რა თქმა უნდა, რიგ შემთხვევებში, არასწორიც) არ ავიწყდებათ. ჰოდა, სანამ მე მასაების კულტურულ-სოციალური მოწყობის გენდერულ პრობლემებზე და მათი ტრადიციების მიმართ ცხოველთა დაცვის ორგანიზაციების დამოკიდებულებაზე ვფიქრობ, ბრაიანი უკან მომყვება და სოფელს მათვალიერებინებს. თუმცა, კენიაში რა მინდა, ე?

ა, ჰო.

წელს 25 წელი გავიდა, რაც კაიროში მთელი მსოფლიოს აქტივისტები, პოლიტიკოსები, ხელოვანები, სპორტსმენები და სხვა საზოგადოებრივი ფიგურები შეიკრიბნენ, რათა შეემუშავებინათ ერთობლივი პროგრამა მსოფლიოში გენდერული ნიშნით წარმოქმნილი პრობლემების აღმოსაფხვრელად, ნაადრევი ქორწინებების, გენდერული ჩაგვრის, დისკრიმინაციის, ოჯახში ძალადობის და სხვა საკითხების მოსაგვარებლად. 25 წლის თავზე მსოფლიო კიდევ ერთხელ გაერთიანდა აღნიშნული პრობლემების წინააღმდეგ, ოღონდ ამჯერად ყველაფერი კენიაში, ნაირობიში მოხდა. სამიტზე, რომელსაც არაერთი ცნობილი მოღვაწე ესწრებოდა, 25 წელი შეაჯამეს და მომდევნო წლების გეგმა დასახეს, დადეს პირობა, რომ იბრძოლებენ ძალიან კონკრეტული გზებით ძალიან კონკრეტული მიზნების მისაღწევად და წლების შემდეგ, ეცდებიან მიაღწიონ ისეთ მსოფლიოს, რომელშიც მსგავსი სამიტის ჩატარება აღარ იქნება საჭირო.

ნაირობის სამიტს ქართული დელეგაციაც დაესწრო. გაეროს მოსახლეობის ფონდის ორგანიზებით შესაბამის თემებზე მომუშავე ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციები, მთავრობის წევრები, ჟურნალისტები, აქტივისტები და სხვადასხვა პირები შეიკრიბნენ. მეც, როგორც კამპანიის “კაცები ზრუნავენ” ერთ-ერთ აქტიურ წევრს, მერგო პატივი დელეგაციაში ვყოფილიყავი. ქართული დელეგაციის ნაირობული ლაშქრობა საკმაოდ წარმატებული გამოდგა, არაერთი ახალი კავშირი დამყარდა, არაერთხელ აღინიშნა გაეროს მოსახლეობის ფონდის ქართული ოფისის აქტიურობა და ა.შ. მოკლედ კარგი ამბები იყო, რომელთა მიზანსაც ცუდი ამბების აღმოფხვრა წარმოადგენდა. აი, სამიტის შემდეგ კი, მე და დელეგაციის რამდენიმე წევრი “მასაი მარას პარკს” ვეწვიეთ, ნამდვილ აფრიკულ საფარის ვეზიარეთ და ბოლოს გზამ მასაების სოფლამდეც მიგვიყვანა. იქ კი, ბრაიანი დგას და მეუბნება:

• აქ სკოლაც გაგვიკეთეს, ბავშვებისთვის, ინგლისური და წერა-კითხვა რომ ისწავლონ. ერთი კომპიუტერიც გვაქვს. იქიდან შემიძლია მოგწერო ხოლმე. WhatsApp გაქვს?
• ა? – უეცარ გაოცებას ვერ ვმალავ.
• დღეიდან ჩემი მეგობარი ხარ. მოგწერ ხოლმე.
• აა.. კი, მაქვს, WhatsApp.. მოიცა, ჩაგაწერინებ ნომერს ახლავე.

ნომრებს ვცვლით. მე ცოტა გაციებული ვარ, ვერ ვგრძნობ თავს მთლად კარგად და ბრაიანი მპირდება, რომ ბალახებს შეაგროვებს და წამალს მომიმზადებს. მე, როგორც თანამედროვე მედიცინის მიმდევარი, თავაზიანად ვუარობ ბალახებს და ბრაიანს მხოლოდ იმაზე ვთანხმდები, რომ კეთილი, ჩემთვის ილოცოს. მერე ჩემ შარფს ვჩუქნი და მასაების სოფლიდან ჩვენი ბანაკისკენ მივდივარ. საღამოს ბრაიანი მწერს და მოკითხვას მიძღვნის. მახარებს ახალი მეგობარი და მეც არ ვიშურებ სასიკეთო სიტყვებს. აი შემდეგ კი, ბრაიანი მთხოვს, რომ მეორე დილით, ვიდრე ნაირობის აეროპორტისკენ გავეშურებით, ერთხელაც ვნახო. უცნაურია. ვთანხმდები. თან შესანიშნავი იდეა მომდის თავში და ჩანთაში წიგნებს ვამზადებ..

დილით, სანამ “მასაი მარას პარკს” დავტოვებდით, ჯიპს მასაების სოფელთან ვაჩერებთ, ბრაიანი ეული ხის ჩრდილში ჩამომჯდარა და მელოდება. გადმოვდივარ მანქანიდან. ჰეი, ბრაიან! ჰეი, ალექს! აბა შენ იცი, კარგად, ის, ეს! და..

ბრაიანი ხელნაკეთ კაცუნა მასაის და სამაჯურს მჩუქნის.

• შენი ცოლისთვის და შენი პატარა გოგოსთვის. – მეუბნება.

რა მაგარია. ჩემი მეგობარი მასაია. გული მიჩუყდება. ჩანთაში, წინა საღამოს გამზადებულ წიგნებს ვპოულობ და ბრაიანს, მასაების სკოლისთვის სამ ეგზემპლარს ვუტოვებ.

• ეს ჩემი წიგნია, “იავნანა ლილისთვის”, ბრაიან. ლილი ჩემ გოგოს ჰქვია. საბავშვო წიგნია, თანაც ეს ინგლისურენოვანი თარგმანებია და მგონია, რომ თქვენ ბავშვებს მოეწონებათ. ერთი პირადად შენი იყოს, ორიც სკოლისთვის. შეგიძლიათ, ამითაც ასწავლოთ ბავშვებს ინგლისური.
• ვაა.. იავნანა.. მაგარია. ჩემ გოგოს გაუხარდება. და სხვებსაც! მადლობა, ძმაო! – მეუბნება ბრაიანი და კბილებს კრეჭს.

მე კიდე უარესად გაკრეჭილი ვარ. კენიაში, “მასაი მარას პარკში”, მასაების სოფლის სკოლაში პატარა მასაუკები ჩემ წიგნს კითხულობენ და ინგლისურს სწავლობენ.