საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მხარდაჭერითა და მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ინციატივით და ორგანიზებით, პირველად საქართველოში „წლის საუკეთესო დირექტორის“ დაჯილდოების ცერემონია გაიმართა.

2019 წლის საუკეთესო დირექტორის ტიტულის მფლობელი თბილისის 198-ე საჯარო სკოლის დირექტორი თეონა ყაჭეიშვილი გახდა.

15 წელია ერთი და იმავე სკოლის დირექტორია. ამ წლების განმავლობაში სკოლაში ბევრი რამ შეიცვალა როგორც ფიზიკური ინფრასტრუქტურის ნაწილში, ისე სწავლების ხარისხის კუთხით. შეკითხვას – რამ მიახვედრა ახალბედა და საგანმანათლებლო სფეროში გამოუცდელი დირექტორი, რომ სკოლაში მისი მისვლით გარემო უკეთესობისკენ იცვლებოდა – ღიმილით და მარტივად უპასუხა: „ბავშვები უფრო ბედნიერები იყვნენ, უხაროდათ სკოლაში სიარული. ამას ვხედავდი და ვგრძნობდი ყოველდღე“.

თეონა ყაჭეიშვილი 198-ე საჯარო სკოლის დირექტორია. სკოლაში სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეები სწავლობენ და მისი მთავარი მიზანია, მოსწავლეებს  საზოგადოებაში ადაპტაციისა და ინტეგრაციისათვის აუცილებელი უნარ-ჩვევები შესძინოს.

თეონა ყაჭეიშვილთან საუბარი ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში მისი საქმიანობის პირველი წლების გახსენებით დავიწყეთ – რატომ გადაწყვიტა 2006 წელს ახალგაზრდა და გამოუცდელმა ადამიანმა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა სკოლის დირექტორობა?

„მთავარი მოტივაცია ჩემი შვილი იყო. მყავს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე გოგონა, რომელიც ამ სკოლის მოსწავლე იყო. მე ახლა 15 წლის წინანდელ ამბავს ვყვები, როცა ინკლუზიური განათლების ცნებაც კი არ არსებობდა საქართველოში. მაშინ ყველა კარი დაკეტილი იყო. ამ პრობლემებს მე თვითონ შევეჯახე, როცა ბავშვი მივიყვანე სკოლაში. აღმოვაჩინე, რომ განათლება ჩემი შვილისთვის საერთოდ არ იყო ხელმისაწვდომი. აქტიური მშობელი ვიყავი, არასამთავრობო ორგანიზაციაშიც ვსაქმიანობდი. ჩემს შვილს, მაგალითად, ჰქონდა მუსიკალური უნარები, მაგრამ სკოლაში ეს საგანი, რომელიც ცხრილში ჰქონდა, საერთოდ არ უტარდებოდა. ბავშვის ინდივიდუალურ საჭიროებებზე საუბარი მაშინ საერთოდ ზედმეტი იყო“, – ამბობს თეონა ყაჭეიშვილი და აღწერს შემართებას, რომელმაც უბიძგა რევოლუციის შემდეგ 2006 წელს საქართველოში დირექტორთა შესარჩევ პირველ კონკურსში მიეღო მონაწილეობა.

კონკურსში საუკეთესო შედეგების მქონე დირექტორთა 10%-ში მოხვდა, რაც ნიშნავდა იმას, რომ თავად შეეძლო იმ სკოლის შერჩევა, სადაც დირექტორობა სურდა.

თეონა ყაჭეიშვილმა 198-ე საჯარო სკოლა აირჩია. ამბობს, რომ პირველი თვეები და წლები ძალიან რთული იყო. სკოლის კოლექტივს მასთან თანამშრომლობის შიში ჰქონდა, რიგიდულები იყვნენ ცვლილებების მიმართ.

ამბობს, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციაში მუშაობის პერიოდში შეძენილმა მენეჯერულმა უნარებმა გაუადვილა სკოლაში არსებულ გამოწვევებთან გამკლავება და ცვლილებების განხორციელება.

„ძალიან რთული მდგომარეობა იყო. მაგალითად, სკოლაში იყო ასეთი გამოცდილება: ცალ- ცალკე იმართებოდა იმბეცილებისა და დებილი ბავშვების სხდომები, და ა.შ. კულტურა, ღირებულებები და კლიმატი იყო აბსოლუტურად შესაცვლელი. ეს სკოლა იყო პოსტსაბჭოთა სკოლის გადმონაშთი“, –  ამბობს თეონა ყაჭეიშვილი.

საიდან დაიწყო ცვლილებები და როდის მიხვდა, რომ დიდი წინააღმდეგობების ფონზე მისული დირექტორი და თავად მშობელი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა სასკოლო ცხოვრებაში ცვლილებების შეტანას შეძლებდა.

„რომ მოვდიოდი სკოლაში, ვხედავდი, რომ ბავშვებს უხაროდათ სკოლაში მოსვლა. მშობლებს აღარ ჰქონდათ კომპლექსი, რომ პრობლემებზე ელაპარაკათ. სკოლაში ახალგაზრდების შემოდინებამ  შეცვალა ყველაფერი“, – ამბობს თეონა ყაჭეიშვილი და სასკოლო კლიმატთან დაკავშირებულ პრობლემებთან ერთად სასკოლო ინფრასტრუქტურასთან დაკავშირებულ გამოწვევებზე განაგრძობს საუბარს.

მისი თქმით, 2006 წელს 198-ე საჯარო სკოლა ჩუღურეთის რაიონში, ერთ-ერთ მიგდებულ შენობაში იყო განთავსებული. არ ჰქონდა გათბობა, სკამებიც კი არ იყო საკმარისი. ხელფასებიც უკიდურესად დაბალი იყო.

საუბრისას გაიხსენა ნორვეგიის მთავრობის მხარდაჭერით განხორციელებული პროგრამები. კერძოდ, ნორვეგიის  მთავრობის მხარდაჭერით გადამზადდნენ სკოლის თანამშრომლები, გაიარეს მოდულები სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა სწავლებაზე და მათთან მუშაობის სპეციფიკაზე.

2006 წელს სკოლაში მოსწავლეთა კონტინგენტი 80 ბავშვისგან შედგებოდა, თუმცა, თეონა ყაჭეიშვილის თქმით, სკოლაში 20 ბავშვი დადიოდა, ახლა კი მოსწავლეთა რაოდენობა 200-ს აღწევს. „სკოლაში ჩარიცხვის მსურველთა რაოდენობა დიდია და ადგილიც არ გვაქვს“, –  ამბობს თეონა.

საქართველოში ინკლუზიური განათლების მიმართულებით ცვლილებები და დღეს არსებული გამოწვევები ჩვენი საუბრის მთავარი თემა იყო. ამბობს, რომ 2006 წლიდან დღემდე ბევრი რამ შეიცვალა, მაგრამ პრობლემები კვლავ ბევრია და მნიშვნელოვანია, სახელმწიფო იყოს თანმიმდევრული ამ საკითხების გადაწყვეტის ნაწილში.

ამბობს, რომ პრობლემა საჯარო სკოლებში ინკლუზიური განათლების ხარისხია და არის შემთხვევები, როდესაც მათთან საჯარო სკოლიდან ტრავმირებული მოსწავლე გადაჰყავთ.

საჯარო სკოლების მხარდაჭერის მნიშვნელობაზე საუბრობს და ამბობს, რომ 198-ე საჯარო სკოლა რესურსსკოლაა, სადაც მნიშვნელოვანი გამოცდილებები იყრის თავს და ეს გამოცდილება და ცოდნა სხვა სკოლებისთვის უნდა გახდეს შესაძლებლობა, შეცვალონ და გააუმჯობესონ თავიანთ სკოლებში ინკლუზიური განათლების დანერგვის პროცესი, მიიღონ გამოცდილი სპეციალისტების რჩევები და მხარდაჭერა.

სად და როგორ ხორციელდება სხვა სკოლებისთვის გამოცდილების გაზიარება?

„ეს სკოლა უნდა არსებობდეს, როგორც რესურსი სხვა სკოლებისთვის, იმიტომ, რომ ის გამოცდილება და ვიწრო პროფილი, რაც აქვს – თეორიული და პრაქტიკული, კარგი იქნება, სხვა სკოლებმაც გაიზიარონ.

ერთ-ერთი საპილოტე პროექტი, რომელიც დაინერგა, რეგიონული ტურია – სპეცმასწავლებლები ორი კვირა იღებენ მასტერკლასებს. ეს შეიძლება, იყოს უშუალოდ გაკვეთილზე დაკვირვება“, – ამბობს თეონა ყაჭეიშვილი.

მშობელთა მხარდაჭერის საქმეში სკოლის როლზე საუბრისას ამბობს, რომ სკოლა სხვა სკოლებისგან განსხვავებით, ცდილობს, მშობელს ხელი შეუწყოს და ხელსაყრელი გარემო შეუქმნას დასაქმებისთვის, რადგან რეალიზებული და დასაქმებული მშობელი მნიშვნელოვანი წინაპირობაა ბავშვისთვის სახლში კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად.

სკოლაში მოსწავლეები 8 საათზე ავტობუსს მოჰყავს და ოჯახში საღამოს ბრუნდებიან. ღამეს მოსწავლე სახლში ატარებს, მაგრამ დროის ძირითადი ნაწილი სკოლაშია და მშობელს შესაძლებლობა აქვს, იმუშაოს.

სკოლის მხრიდან მშობელთა მხარდაჭერისთვის გაღებული ძალისხმევის პარალელურად მოსწავლეთა ცხოვრებაში მშობელთა მონაწილეობის მნიშვნელობაზე საუბრობს. ამბობს, რომ მნიშვნელოვანია, მშობლებმა გაიარონ მომზადება და ისწავლონ, როგორ შეუწყონ შვილებს ხელი რესოციალიზაციისა და საზოგადოების ინტეგრაციის პროცესში.

საუბრისას ამბობს, რომ სკოლასთან მიმართებით მშობელთა დამოკიდებულება მნიშვნელოვანად არის შეცვლილი – აღარ ერიდებიან ბავშვების საჯარო ღონისძიებებზე გაყვანას. სტიგმა, რომელიც სკოლის გარშემო იყო, ნელ-ნელა სუსტდება, თუმცა ჯერ ისევ არსებობს.

„თუ ადრე იყო დებილების სკოლა, ახლა ასე აღარ ეძახიან, თუმცა მარტო ჩვენი სკოლის დამსახურება არაა, საზოგადოება გაიზარდა“, – ამბობს თეონა ყაჭეიშვილი.

ჩვენი საუბრის თემა სწავლების პროცესში მოსწავლეთა საჭიროებებზე ორიენტირებული გარემო იყო. ამბობს, რომ სკოლაში გარემო თბილია, ბავშვი გახსნილია. ხდება სტიმულირება ძლიერი მხარის და მისი დაბალანსებით ხდება სუსტი მხარეების განვითარებაც. გაკვეთილი არაა ჩარჩოში მოქცეული და სკოლა მნიშვნელოვან რესურსსა და ძალისხმევას მიმართავს მოსწავლეებში შრომითი უნარის განვითარებისთვის.

სამი მოსწავლე სკოლის მხარდაჭერით დასაქმდა, რითაც სკოლა ამაყობს, თუმცა წუხს, რომ საქართველოში სოციალური საწარმოების რაოდენობა მწირია, რაც მათი სკოლის მოსწავლეებისთვის დასაქმების შესაძლებლობას ართულებს.

„იყო აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვის შემთხვევა, როცა სკოლაში მოსვლისას მაგიდა და სკამი ვერ შეაფასა, მაგრამ შემდეგ ისე განვითარდა, რომ კომაროვში ჩააბარა. იქ ამოხსნა რთული ამოცანები, მარტივი ვერ ან არ ამოხსნა. ეს არ ვიცით. როცა მიდგომა სწორია და დაკვირვებაც სწორად ხდება, შესაძლებლობა, რომ განვითარდეს და ფუნქციური გახდეს, მეტია“, – ამბობს თეონა ყაჭეიშვილი.

ადამიანური რესურსი და სხვადასხვა დამხმარე საშუალებისთვის არასაკმარისი თანხა – ეს სკოლის წინაშე არსებული პრობლემების არასრული ჩამონათვალია. ამბობს, რომ სკოლას სჭირდება შესაბამისი ფინანსური უზრუნველყოფა იმისათვის, რომ შეძლოს ოკუპაციური და ქცევის თერაპევტების დაქირავება. ასევე, საუბრობს თვალსაჩინო მასალასა და სხვა ინვენტარზე, რომელთა შესაძენადაც პროგრამული თანხიდან ფინანსები არ რჩება. კონკრეტულად კი, სკოლას სჭირდება სენსორული სათამაშოები, ადაპტირებული ინვენტარი. რაც შეეხება შენობას – ევროპის მუნიციპალური ფონდის მხარდაჭერით, სულ მალე სკოლას 250 ბავშვზე გათვლილი ახალი უნივერსალური დიზაინის სკოლა ექნება.

სამომავლო გეგმებზე საუბარს სათამაშოების ბიბლიოთეკის შექმნის იდეით აგრძელებს. ამბობს, რომ ჰყავთ მძიმე სოციალური ფონის მქონე ოჯახები, სადაც ბავშვებისთვის სხვადასხვა თვალსაჩინოების ყიდვას ვერ ახერხებენ. სკოლის სურვილია, შეიქმნას ბიბლიოთეკა, სადაც განსავითარებელი მასალები იქნება თავმოყრილი და ოჯახებს შეეძლებათ მათი სახლში წაღება.

საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მხარდაჭერით და მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ინიციატივითა და ორგანიზებით, პირველად საქართველოში „წლის საუკეთესო დირექტორის“ კონკურსი გაიმართა.

2019 წლის საუკეთესო დირექტორის ტიტულის მფლობელი თბილისის 198-ე საჯარო სკოლის დირექტორი თეონა ყაჭეიშვილი გახდა, შეკითხვაზე, რას ნიშნავს ეს მისთვის, გვიპასუხა:

„ძალიან დიდი მოტივაციაა, სამმაგად სასიამოვნო. მეგონა, გაიმარჯვებდა ვინმე რეგიონიდან და აუცილებლად მამაკაცი. წლების განმავლობაში ეს სკოლა იყო გარეუბანში. მასზე არავინ საუბრობდა. დაინახეს ჩვენი მუშაობა და დაგვაფასეს. უკუკავშირი ძალიან მნიშვნელოვანია“.

რეფერატის შესახებ ჯერ კიდევ 2006 წელს, პირველი კურსზე სწავლის პერიოდში გავიგე. ძველი ქართული სამართლის ლექტორმა გვთხოვა, მოგვემზადებინა ნაშრომი გიორგი ბრწყინვალის „ძეგლისდების“ შესახებ. მაშინ ნამდვილად არ ვიცოდი, რა იყო რეფერატი. სკოლაში სწავლის პერიოდში მსგავსი ნაშრომის მომზადება არ შემოუთავაზებიათ.

ლექტორისთვის შეკითხვის დასმა შემრცხვა. სახლში დაბრუნებულმა, უცხო სიტყვათა განმარტებით ლექსიკონში დავიწყე სიტყვის განმარტების ძებნა. მაშინ კომპიუტერი და ინტერნეტი ჯერ კიდევ ფუფუნების საგანს წარმოადგენდა.

ერთი წელი გავიდა, რაც ინტერნეტგაზეთ www.mastsavlebeli.ge-ისთვის სტატიების წერა დავიწყე. ვგრძნობ, რომ ამ ერთი წლის განმავლობაში ძალიან გავიზარდე.

თვეში ორი სტატიის მომზადება მარტივ საქმედ მივიჩნიე. წერას შევუდექი, თემები დავალაგე და პასუხისმგებლობა გავიაზრე. ვწერ მკითხველისთვის, რომლესაც რაღაც მცირე მაინც უნდა ჩარჩეს გონებაში. მიიღოს, გააცნობიეროს, გამოიყენოს და საკუთარი პროდუქტი შექმნას ჩემ მიერ მიწოდებული თემითა თუ ხედვებით. მუდმივად ვფიქრობ საინტერესო აქტივობებზე, მიდგომებზე, მეთოდებზე სწავლა-სწავლებაში არსებულ გამოწვევებზე და ა.შ. რაც მთავარია, ვგრძნობ, საჭიროა, მეტი ვიკვლიო, მეტი ვეძებო და თვითონაც ვიცვლები.

წერის პროცესში უფრო კრიტიკულად ვაფასებ საკუთარ საქმიანობას. ეს საშუალებას მაძლევს აღმოვაჩინო ხარვეზები, კოლეგებსა და დაინტერესებულ პირებს შევთავაზო უკვე გამოცდილი აქტივობები. ვიღებ საინტერესო უკუკავშირს.

ამ სტატიაში მინდა ვისაუბრო რეფერატის, როგორც შემაჯამებელი სამუშაოს ერთ-ერთ ინსტრუმენტზე. ვცდილობ, მოსწავლეებს ხშირად შევთავაზო განსხვავებული და მრავალფეროვანი შემაჯამებელი სამუშაო. რეფერატი მნიშვნელოვანი ნამუშევარია,  რომელიც მოსწავლეს ეხმარება სხვადასხვა უნარის განვითარებაში.

მოსწავლეებს უვითარდებათ შემდეგი უნარები:

• კვლევა-ძიება – უწევთ ინტერნეტში კონკრეტულ საკითხზე ინფორმაციის მოძიება;
• ინფორმაციის დახარისხება – მოძიებულ ინფორმაციას ახარისხებენ, გამოყოფენ მნიშვნელოვანს;
• მედიაწიგნიერება/წყაროზე მუშაობა – განასხვავებენ სანდო და ნაკლებად სანდო ინფორმაციას, უთითებენ წყაროს;
• არგუმენტირებული მსჯელობა – აყალიბებენ საკუთარ აზრს კონკრეტული საკითხის ირგვლივ;
• კრიტიკული აზროვნება – აფასებენ კრიტიკულად, სვამენ კითხვებს;
• შეჯამება/დასკვნების გაკეთება – დაბოლოს აჯამებენ საკითხს, აკეთებენ დასკვნას.

საგანი: გეოგრაფია, VIII კლასი

თემა: მიგრაცია და თანამდევი პრობლემები საქართველოში

გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია  მიგრაციის პროცესის თავისებურებების დახასიათება.

• ეცნობა სტატისტიკურ მასალას და მსჯელობს ეკონომიკური, პოლიტიკური და ეკოლოგიური მიზეზების შედეგად გარე- და შიდამიგრაციული პროცესების ცვლილებებზე.
• დემოგრაფიულ საკითხებზე მსჯელობისას იყენებს შესაბამის ტერმინოლოგიას;
• განასხვავებს მიგრაციის ტიპებს (გარე, შიდა, ქანქარისებრი და სხვა) მიმართულებისა და დროის მიხედვით;
• ასახელებს მიგრაციის ტიპებს, რომლებსაც უკვე იცნობს. მსჯელობს ადამიანის მიგრაციის შესაძლო მიზეზებზე და მოჰყავს შესაბამისი მაგალითები;
• ვარაუდობს მიგრაციის შესაძლო შედეგებზე ინდივიდისა (რომელიც ჩართულია ამ პროცესში) და ქვეყნებისათვის (საიდანაც და საითაც მიმართულია კონკრეტული მიგრაცია).

• როგორ ვაქციოთ რეფერატი შემაჯამებელ სამუშაოდ?

პირველ რიგში მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს კარგად განუმარტოთ, რა არის რეფერატი, როგორ იწერება, რას ითხოვთ კონკრეტულად მათგან და რაზე გაამახვილონ ყურადღება რეფერატზე მუშაობის პროცესში.

უცხო სიტყვათა ლექსიკონში რეფერატი განმარტებულია, როგორც მეცნიერული ნაშრომის მოკლე წერილობითი ან ზეპირი გადმოცემა.

დაფაზე ჩამოვწეროთ, რა თანმიმდევრობით ვაგებთ ნაშრომს.

• თავფურცელი;
• შესავალი;
• ტექსტის ძირითადი ნაწილი;
• დასკვნა
• გამოყენებული ლიტერატურა/წყაროები.

ერთად შევიმუშაოთ ნაშრომის შეფასების კრიტერიუმები.

გთავაზობთ რამდენიმე ნაწყვეტს მათი ნაწერებიდან.

„ჩემი აზრით, მთის დაცლა გარდაუვალია ჩვენს დროში, რადგან მთა ვერ შეძლებს განავითაროს ადამიანი, იმიტომ, რომ იქ თანამედროვე ყოფისთვის ხელსაყრელი პირობები არ არის“.

„შიდა მიგრაციის უარყოფითი მხარეებია – მთის დაცლა, მოსახლეობის შემცირება სოფლებში. 2002 წლის შემდეგ მოსახლეობა ყველაზე მეტად რაჭა-ლეჩხუმსა და ქვემო სვანეთში შემცირდა“.

„სოფლებში მცხოვრები ადამიანები ამბობენ, რომ ყველაზე დიდი პრობლემა დასაქმებაა. ერთ-ორ თავ ყველს გამოვიტანთ ხოლმე, რომ პურის ფული მაინც გვქონდესო… წლები გადის, მაგრამ ორ სოფელს შორის დამაკავშირებელი გზა მაინც ვერ გააკეთეს… ჩემი აზრით, სწორედ აქ იმალება სოფლის დაცლის მიზეზები!“.

სწავლა-სწავლების პროცესში მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებმა შექმნან პროდუქტი და თვალნათლივ შეძლონ მისი დანახვა.

რეფერატი შემოქმედებითი პროცესის შედეგია, სადაც ხედავ, რომ ქმნი ახალს, რაც მოტივაციას და რწმენას გაძლევს მომავალი გაბედული გადაწყვეტილებებისთვის.

შემოქმედებითობა და სკოლაში მიღებული გამოცდილება ცხოვრებისეულ რესურსად იქცევა.

ეს ამბავი ზუსტად შვიდი წლის წინ იყო, როცა კლასში ბედნიერი უფლისწული შემოგვესტუმრა და სამუდამოდ ჩვენს გულებში აღიბეჭდა.

იმ დღისთვის მეხუთე კლასში ქართულში კითხვის გაკვეთილი დავგეგმე. საკითხავ თემატიკად ოსკარ უაილდის „ბედნიერი უფლისწული“ შევარჩიე, მასალები ამოვბეჭდე და კლასში ღიმილით შევედი.

საპასუხო რექციადაც ბავშვების თბილი ღიმილი და ახლი მასალისადმი დიდი მოლოდინი დამხვდა. გაკვეთილი წინასწარ  გაწერილი გეგმის მიხედვით წარიმართა. იყო ბევრი პოზიტიური ემოცია, ღიმილი, ხალისი და ცრემლიც კი, რომელიც კითხვის ბოლოს რამდენიმე მოსწავლეს მოერია. კლასში მხოლოდ ერთი ონავარი ბიჭი იღიმოდა, რა გატირებთო. სულ ცოტა ხნის წინ ფეისბუკზე სწორედ მისგან შემდეგი შინაარსის, გულთბილი წერილი მივიღე, შვიდი წლის შემდეგ მადლობას მიხდიდა  და მწერდა: „…ნათელი დღესავით მახსოვს კეთილი და შთამბეჭდავი გაკვეთილები, რომლებსაც გვჩუქნიდით და რომელსაც „ბედნიერი უფლისწულივით“ ვერაფრით ვივიწყებ. ის ემოციები მენატრება და მას მერე სულ მინდა, რომ ისევ თქვენ იყოთ ჩვენი ქართულის მასწავლებელი…“.

ნურასდროს გაკიცხავთ მასწავლებელს, თუკი ერთხელაც ამგვარი წერილების გამოქვეყნება მოესურვება, ვინ იცის, რამდენი მიზეზი აქვს ამისთვის. თანაც მაშინ ხომ ვერაფრით ვიფიქრებდი, რომ ემოციას, რომელიც მათთან ერთ-ერთი კითხვის გაკვეთილზე გავეცი, ამოდენა მეხსიერება ექნებოდა.

ჩატარებული გაკვეთილის გეგმა აქვეა მოცემული[1]. მოგვიანებით, როცა დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციის სარეკომენდაციო ჩარჩოს[2] სახელმძღვანელოები გამოქვეყნდა, სურვილი გამიჩნდა, მასში  რამდენიმე მნიშვნელოვანი დესკრიპტორი ჩამემატებინა. რამდენადაც დღესდღეობით დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციის სარეკომენდაციო ჩარჩოს მიზანი მასწავლებლების დახმარება და მოსწავლეებისთვის იმ კომპეტენციების – ღირებულებების, დამოკიდებულებების, უნარებისა და ცოდნა-გააზრების – დაუფლებაა, რომლებიც აუცილებელია სრულფასოვანი დემოკრატიული მოქალაქეობისთვის. და სწორედ ასე შევსებული გაკვეთილის თქვენთვის გაზიარება  მომინდა  ძალიან.

გაკვეთილის თემა:

კითხვით საგანთა სამყარომდე – ოსკარ უაილდის ზღაპრის,  „ბედნიერი უფლისწულის” მიხედვით

ზღაპრის ტექსტის ნახვა შემდეგ ბმულზეა შესაძლებელი: https://children.wanex.net/mcerloba/targmanebi/bednieri_uflisculi.htm

გამოყენებული  მეთოდები:

• ხმამაღლა ფიქრი,
• ვარაუდების გამოთქმა,
• ვიცი/ მინდა ვიცოდე/ვისწავლე,
• დაფიქრდი/ დაწყვილდი/ გაუზიარე,
• როლი, აუდიტორია, ფორმატი, თემა,
• წერა ქარგის მიხედვით.

[1] იგი ერთხანს Lemil.ge-ზეც იდო და როცა აღნიშნულმა ინტერნეტგვერგმა ფუნქციონირება შეწყვიტა, დაინტერესებულ კოლეგებს ელფოსტით ვუზიარებდი ხოლმე.

[2] https://rm.coe.int/rfcdc-v2-geo/168098361a

[3] https://rm.coe.int/rfcdc-v2-geo/168098361a, გვ. გვ. 42-45.

იამ რა უთხრა ვარდსა, ვარდმა რა უთხრა იასა, ანუ რისთვის სჭირდებათ ბავშვებს ზღაპრები

ჩემი ცხოვრების ოცდათხუთმეტი წლის თავზე, თამამად შემიძლია განვაცხადო, რომ თუ კი რაიმე გასაჭირი დამტყდომია თავს, თუ კი რაიმე ჩიხი დამხვედრია ცხოვრების გზაზე, თუკი პასუხები მიძებნია, მაშინვე ქართული ხალხური ზღაპრები ამოტივტივებულა, ფრაზებით, სახეებით, მეტაფორებითა თუ სიმბოლოებით. თითქოს მუდმივად თან მახლდეს. მუდმივად თან დამყვებოდეს უხსოვარი ამბების განზომილებაში შესაღწევი პორტალივით. ერთი დაფიქრება, ერთი გაელვება და უკვე იქ ვარ – მზის დედასთან მზის ნაბანი წყლის სათხოვრად მისული თუ უკვდავების მაძიებელი კაცის ზურგს უკან. ანდაც თითისტარს ვატრიალებ ჭაში მცხოვრებ ბებერთან ერთად.

ამბები და პერსონაჟები ზღაპრებიდან ისეთივე უხსოვარი, ისეთივე ნამდვილი და ისეთივე მისტიურია, როგორც ჩვენი სამყარო. თითქოს მთელი ჩვენი არსებობისა და ცხოვრების საიდუმლო, არსი ხალხურ ზღაპრებში მოქცეულა. ყველა პასუხგაუცემელი კითხვის, სიკვდილ-სიცოცხლის წრე-ბრუნვის პასუხებიც იქაა. ოღონდ აქ მთავარი ერთი რამეა: ზღაპრების წაკითხვის აუცილებელი პირობა – ბავშვობაა. დიახ, მხოლოდ ბავშვობაში წაკითხულ ზღაპრებს შეუძლიათ ჩვენი ქვეცნობიერის ისეთ  კუნჭულში მოთავსება, შემდეგ მთელი ცხოვრება იქიდან ცხოვრებას რომ გასწავლის. იმიტომ, რომ  უფროსების რწმენა სასწაულებისადმი მყიფეა. უფროსებს კირკიტი და კრიტიკა უყვართ, უფროსები ხშირად ვერ ვიგებთ იმ მეტაფორებსა და სიმბოლოებს, რომლებიც ზღაპრების ხვეულებში იმალებიან. მათ ყველაფრის საკუთარ ლოგიკურ ჩარჩოებში მოქცევა სჩვევიათ. თან როგორ უყვართ ათასგვარი ლოგოსებითა და იზმებით საკუთრი მოსაზრებების განმტკიცებაც. ახლაც, ბევრი იარეს, თუ ცოტა, ადგნენ და მიადგნენ ამ ჩვენს ქართულ ხალხურ ზღაპრებს. საშიშია ბავშვებისთვისო, ბევრი სისხლიაო, მკვლელობები, სისასტიკეო. მოკლედ ბევრი წერეს, ისაუბრეს ამ თემაზე, ფსიქოლოგებიც ჩართეს, ფილოლოგებიც და სხვა ოგებიც, ყველა, გარდა ბავშვებისა. ჩვენ ხომ გვიყვარს მათ ნაცვლად და მათი სახელით საუბარი, გადავწყვიტეთ, რომ უკეთ ვიცით, რა სჭირდებათ, როდის რა უნდა წაიკითხონ, როგორ უნდა აღიქვან, რა უნდა იგრძნონ ან რის უნდა ეშინოდეთ.

ჰოდა, ახლა ბევრად უფრო ცოტა ბავშვი კითხულობს ქართულ ხალხურ ზღაპრებს, ბევრად უფრო ცოტა ადამიანს ექნება სამომავლოდ უძველესი მეტაფორებისა და სიმბოლოების გუდა, რომელიც ხან ქვად იქცევა და ყველივით გამოწურავ, ხან კიდევ ნაცრის ისეთ ბუღს დააყენებ ცხრათავიან დევებს სულ კუდით ქვას ასროლინებ. უზღაპრობას უნდა დავაბრალოთ, ამ ბოლო დროს, სოციალურ ქსელებში კედელ-კედელ რომ დაატარებენ მაყვალა მრევლიშვილის არაკს, და გაოცებას ვერ მალავენ, რომ არაკში ისეთი ამბები ხდება, რაც, მათი აზრით, წარმოუდგენელი და შეუძლებელია. ბავშვობისას წაკითხული ზღაპრები კი ჩვენს აზროვნებას სწორად შეუძლებელს შესაძლებლად გარდაქმნას აჩვევს, სამყაროს კანონზომიერების მიღმა ხედვაში ავარჯიშებს.

პაპაჩემს უზარმაზარი ქართული ხალხური ზღაპრების კრებული ჰქონდა. წიგნი დაყოფილი იყო ჯადოსნურ და საყოფაცხოვრებო ზღაპრებად, მითებად და ლეგენდებად. ყველაზე მეტად ჯადოსნური ზღაპრები მიყვარდა, აი, სავარცხელს რომ გადააგდებ და უკან სალი კლდე აღიმართება, ან გომბიო, ბოროტი და რომ ვირისფერ წყალში დაიბანს თავს და ვირის ყურები ამოუვა. ან ტირილისას რომ ობოლ გოგოს ცრემლების ნაცვლად მარგალიტები სცვივა და ღიმილის დროს ია-ვარდების კონა, სალამურად ქცეული კი საკუთარ ქმარ-შვილს სიყვარულს რომ უმღერის. პაპაჩემთან სტუმრად მისული, ამ წიგნს რომ ჩავიგდებდი ხელთ, რეალური სამყარო უმალ ქრებოდა, ათასწლეულების წინანდელი კი ხელშესახებად და ნამდვილად იქცეოდა ხოლმე. პაპაჩემსაც უყვარდა ეს წიგნი, ძილის წინ რომ არ წაეკითხა, ვერ იძინებდა. ამიტომ ვერ მატანდა, ჩუქებაზე ლაპარაკი ზედმეტი იყო, თხოვებითაც კი არ მათხოვებდა. სულ თავთან ედო და ვინ იცის მერამდენედ კითხულობდა ერთსა და იგივე ამბავს. ჰოდა მეც ვეშურებოდი და ზაფხულის გრძელ ღამეებს ვათენებდი. სისასტიკეც იყო, როგორ არა, სისხლიც და შურისძიებაც, ოღონდ ისეთები, კარგი დასასრული რომ აქვთ და ბავშვის გონება ადვილად რომ ხარშავს. აქ ყველაფერი შესაძლებელია: მკვდრები ცოცხლდებიან, ქვესკნელიდან უვნებელი ბრუნდებიან, მეფის მზეთუნახავი ასულები თავისუფლდებიან და სიყვარულით თხოვდებიან, დევები კი მარცხდებიან. აქ ბოროტებას სასტიკად უსწორდებიან, ძალიან სასტიკადაც. თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ეს ტექსტები, ვინ იცის, რამდენ ათას წელს ითვლიან და ვინ იცის რომელ ცივილიზაციას ეკუთვნიან. მგონია, რომ ბავშვები ამ ყველაფერს ისე აღიქვამენ, როგორც ნებისმიერი პრობლემის გადაჭრის შესაძლებლობას. მგონია, რომ უხილავ სამყაროებთან კავშირს პოულობენ და როდესაც იზრდებიან, როდესაც ცხოვრების სისასტიკეს აწყდებიან, სწორედ მაშინ ახსენდებათ, როგორ დაამარცხა ნაბოლარა ძმამ ცეცხლის მფრქვეველი გველეშაპი, როგორ გააცოცხლა მზის ნაბანი წყლით უფლისწული საყვარელმა ცოლმა, ისიც ახსენდებათ, როგორ მობეზრდა კაცს უკვდავება და როგორ დაუბრუნდა მოკვდავთა სამყაროს. გაახსენდებათ და ცხოვრებაც რაღაცნაირად ასატანი ხდება, გასაგები მაინც. ამიტომ, მგონია, რომ პატარებს ქართული ხალხური ზღაპრების წაკითხვის შანსი არ უნდა წავართვათ. მე, როგორც მასწავლებელმა, რამდენჯერმე შევიტანე სამუშაო ტექსტად ქართულის გაკვეთილზე ზღაპრები და ბავშვებიც აღფრთოვანებული დარჩნენ. გაგიზიარებთ რამდენიმე აქტივობას, რომელიც, გარდა იმისა, რომ ზღაპრის გაცნობას ემსახურებოდა, სახალისოც აღმოჩნდა.

თხრობის ჯაჭვი

ზღაპრების ერთ-ერთი საინტერესო მხარე სიუჟეტის აგება და თხრობის სპეციფიკაა. ყოველ წინადადებაში რაღაც ხდება, ყოველი სიტყვა ქმედებაა. ზღაპრის არსის ჩასაწვდომად, კარგი იქნება, თუ მასწავლებელი ბავშვებს სიუჟეტის ამ მძაფრ, დინამიკურ განვითარებასაც აღმოაჩენინებს. ბავშვები წყვილებში ან ჯგუფებად მუშაობენ. წინასწარ მომზადებული ოთხ-ხუთ სანტიმეტრებად დაჭრილი ქაღალდის ფერადი ან თეთრი ლენტები უწყვიათ. ვიწყებ ზღაპრის წაკითხვას. ბავშვებმა იციან, რომ ქაღალდის თითო ზოლზე ზღაპარში მოცემული თითო ქმედება უნდა დაწერონ და შეუძლიათ ილუსტრაციითაც გააფორმონ, შემდეგ კი წებოთი რგოლად შეკრან. მაგალითად: იყო ერთი ღარიბი კაცი – ერთი რგოლია, კაცი ბედის საძებნელად გაემგზავრა – მეორე, გზად დათვი შემოხვდა – მესამე და ასე შემდეგ. საბოლოოდ კი ერთ დიდ საახალწლო გირლიანდის მსგავს ჯაჭვად ეწყობა, რგოლები ერთმანეთში ეყრება და ეწებება. ჯგუფები საკუთარ ჯაჭვებს წარადგენენ და კითხულობენ.

მოისმინე და დაწერე

საქართველოს არქივს ქართული ხალხური ზღაპრების შესანიშნავი ციფრული აუდიო არქივი აქვს, რომელიც ხელმისაწვდომია – https://archive.gov.ge/ge/kartuli-zghaprebi. https://archive.gov.ge/ge/kartuli-zghaprebis-akhali-chanatserebi. ბავშვებს რომელიმე ზღაპარი მოასმენინეთ, შემდეგ კი სთხოვეთ, რაც დაამახსოვრდათ, ის დაწერონ. შეუძლიათ შეცვალონ სიუჟეტი, დასასრული, დაამატონ პერსონაჟები, გაუკეთონ ილუსტრაციები. საბოლოოდ ძალიან საინტერესო პროცესია.

მოდი ზღაპარი მოვიგონოთ

ბავშვებს რომ გავაგებინოთ, დაახლოებით რას ნიშნავს ხალხური ზღაპარი და როგორ იქმნებოდა ის, ასეთი ექსპერიმენტი ჩავატაროთ: ავიღოთ ერთი დიდი რვეული, რომელშიც ზღაპრის წერას ერთ-ერთი ჩვენი მოსწავლე დაიწყებს, ზღაპრისთვის დამახასიათებელი დასაწყისით, სიუჟეტის განვითარებისა და დასასრულის გათვალისწინებით (ბავშვების სახელები ბარათებით ამოვიღოთ). შემდეგ სხვა აგრძელებს ამბავს, კიდევ სხვა და ასე შემდეგ, მანამდე, სანამ მთელ კლასს არ მოივლის. ოღონდ თავიდანვე უნდა განვსაზღვროთ წესები, რომ ერთმანეთის ამბავს არ გადაუხვიონ, პერსონაჟები გაითვალისწინონ და მოვლენების განვითარების საკუთარი ვერსიები წარმოადგინონ. ამ პროცესმა შესაძლოა ერთ თვესაც გასტანოს, საბოლოოდ კი კლასის წიგნს, კლასის ზღაპარს მივიღებთ, რომელიც შემდეგ დამუშავდება, გაფორმდება ვიზუალურად. პრეზენტაციაზე კი მშობლები და სტუმრები მოვიპატიჟოთ.

მოკლედ, ზღაპრები ბავშვობას და შემდეგ მთელ ცხოვრებას ზღაპრულად აქცევენ. ჰოდა, იამ რა უთხრა ვარდსა და ვარდმა რა უთხრა იასა – ეს ის ამბავია, ეს ის საიდუმლოა, მხოლოდ ბავშვების წრფელი გული და სული რომ სჭირდება.

ლექსი „ევროპა“ პაოლო იაშვილმა 1922 წელს დაწერა, 1921 წლის 25 თებერვლიდან ერთი წლის შემდეგ. ასი წელი გვაშორებს ლექსში აღწერილ მოვლენებს. დროის სამი ეპოქალური დანაყოფი ახლებური წაკითხვისკენ გვიბიძგებს.

თანამედროვე მკითხველს ტექსტის მულტიმედიური წაკითხვის შესაძლებლობა აქვს, რაც გულისხმობს მედიათა შორის მინიშნებებზე დაკვირვებას, სიტყვის ვიზუალურ გაცოცხლებასა და სემანტიკურ გააზრებას.

პაოლო იაშვილის „ევროპა“ ჩემთვის აღმოჩენა იყო, რომლის წაკითხვამ, ესთეტიკურ გავლენასთან ერთად, კვლევა-ძიებისკენ მიბიძგა. ერთმანეთში აირია სახე-სიმბოლოები, გეოგრაფიული ადგილები, ისტორიული პირები და თარიღები, ხელოვნების ნიმუშები, არქეოლოგიური ძეგლები, ლიტერატურული მიმდინარეობები, ლექსის მახასიათებლები, საფრანგეთის ჰიმნი, პოეტის ბიოგრაფიული დეტალები – ამ ყოველივეს შესახებ საგულდაგულო მოკვლევამ კიდევ უფრო მეტი ინფორმაცია დააგროვა, თითქოს ძაფის აბურდულ გორგლად იქცა, რომლის წვერსაც პოვნა უნდა და ნასკვების ფრთხილი გამოხსნით სათქმელმა განსაზღვრული ფორმა უნდა მიიღოს.

სტატია მიზნად ისახავს ლექსის მულტიმედიურ გაცოცხლებას, თითოეული სიმბოლოს გაშინაარსებას, ერთმანეთთან დაკავშირებას, რაც, თავის მხრივ, ახალი ინფორმაციის მოპოვება-დახარისხებასა და მკითხველის მიერ მათ ახლებურ წაკითხვას გულისხმობს.

ლექსი „ევროპა“ საუკეთესო ტექსტია ისტორიული რეალობის გასააზრებლად და შემეცნებითი სამყაროს გასამდიდრებლად. მოსწავლეებისთვის ლექსის გასაცნობად ინტეგრირებული გაკვეთილის დაგეგმვაა საჭირო, რომელშიც მონაწილეობას მიიღებენ ქართულის, ისტორიის, გეოგრაფიის, ხელოვნების, მუსიკის მასწავლებლები.

ამასთანავე, დავიმოწმოთ 2019 წელს ამოქმედებული ქართული ენისა და ლიტერატურის საბაზო საფეხურის სტანდარტის მთავარი ცნებები – ტექსტის კონტექსტი და მიმართებები ტექსტებს შორის (ინტერტექსტუალობა), რაც სტატიის მიზანს უფრო მეტად დაგვაახლოებს.

ტექსტის გაგება-გაანალიზებისას კი ამგვარ განმარტებას ვკითხულობთ: სასწავლო გეგმაში ტერმინი „ტექსტი“ გამოიყენება ფართო მნიშვნელობით და გულისხმობს როგორც ბეჭდურ, ისე აუდიოვიზუალურ/მულტიმედიურ, აუდიო- და ვიდეოფორმატის ტექსტებს.

გაკვეთილის მიზნები საბაზო საფეხურის საგნობრივი სტანდარტის V და VI საფეხურებსაც ეხმიანება:

ასე რომ, სტატიაში ასახული კვლევა-ძიება უკავშირდება ეროვნული სასწავლო სტანდარტის მოთხოვნებს. ტექსტის მულტიმედიური წაკითხვა მოსწავლეებისთვის სწავლა-სწავლებას სახალისოს ხდის – ქრება დრო, მცირდება მანძილი, აფასებ და ერთმანეთს ადარებ მოვლენებს, პირად ცხოვრებას, თანამედროვე გარემოს, ეცნობი ადამიანებსა და მათ სამყაროს.

სტატიის სათაურის სიღრმისეული გააზრებისთვის განვმარტოთ მედიათა მნიშვნელობა. მედიები (ლიტერატურა, მხატვრობა, მუსიკა, მნიშვნელობის მატარებელი სისტემები – გამოსახულება, ბგერა, ენა, ასევე, ინფორმაციის მატარებელი ან გამტარი…) ერთმანეთზე ზემოქმედებს და მათ მიერ გადმოცემული ინფორმაციის მრავალგვარი წაკითხვის საშუალებას იძლევა. მათი შინაარსის ინტეპრეტირებისას გასათვალისწინებელია ისტორიული კონტექსტი. მედიები ერთმანეთზე მიანიშნებს, რადგან აქვს საერთო თვისებები – ქმნის ესთეტიკურ ილუზიას, აქვს ამბის გადმოცემის უნარი (ლევან ცაგარელი).

შინაარსი

ამ ლექსს სიუჟეტური შინაარსი აქვს. „ევროპა“ ვერლიბრია და ალაგ-ალაგ გაბნეული რითმა, სტრიქონთა რიტმული წყობა და აგებულება ძლიერ ემოციურ შთაბეჭდილებას ახდენს. თავდაპირველად სათაურთან ერთად ამ ყოველივეს გამო მიმიზიდა. შემდეგ დაწერის დროსა (1922) და ლექსში ასახულ დროზე (1915) დავფიქრდი. როგორც უკვე აღვნიშნე, ერთი წელია გასული 1921 წლის 25 თებერვლიდან. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ პოეტი ლექსის დასასრულს ლეგიონის ორდენის წევრის, ქუთაისში რევოლუციის გადამტანი ბუჭუტა აბაშიძის ხსენებით საქართველოს დამოუკიდებლობის დაკარგვით გამოწვეულ ტკივილს გამოხატავს.

ლექსის სათაური „ევროპა“ ალუზიური გზავნილია, რომელიც გვახსენებს სულხან-საბა ორბელიანის „მოგზაურობას ევროპაში“. საგულისხმოა ის ფაქტიც, რომ საბას ჩანაწერების პირველი ნაწილი, მართალია, დაკარგულია, მაგრამ, ლიტერატურათმცოდნეთა ვარაუდით, ტექსტში ასახულ მოვლენებზე დაყრდნობით თხრობა სწორედ პარიზში ყოფნის აღწერით იწყება.

ლექსის დასაწყისი – „1915, იანვარში / პორტმა, რომელსაც გლაზგო ჰქვია, / დიდ ნიაღვარში / მე გამისტუმრა ევროპიდან ინგლისის გემზე „კაბადოკია“ – პირველი მსოფლიო ომის მოვლენებს გვახსენებს. საფრანგეთი ინგლისსა და რუსეთთან ერთად გერმანია-ავსტრიის წინააღმდეგ ომში ჩაება. ქალაქები -პარიზი, რეიმსი, მარნა – სამხედრო ოპერაციების ასპარეზად იქცა. ომით გამოწვეული „ევროპული ქაოსი“ ახალგაზრდა პოეტს სამშობლოში დაბრუნებას აიძულებს.

ლექსის მიხედვით, გეოგრაფიული სივრცე პარიზიდან შოტლანდიაში გადაინაცვლებს, სადაც პოეტს კვლავ საომარი ვითარება ხვდება – ლამანშის სრუტეში ატლანტიკის გემებია ჩალაგებული.

პარიზში კი სენაში გერმანელ ტყვეებს ყრიან, ტროკადეროს ცლიან, ლუვრიდან ლაურა-დე-დიანტის იტაცებენ, „გახდა პარიზი უსიცოცხლო და უსიმღერო“, ბავშვებს პერ-ლაშეზის სასაფლაოზე ჯვრებითა და ყვავილებით გზავნიან. ლექსის ლირიკული გმირი შეძრულია ომით, სამშობლოში მორბის, ევროპას ქაოსში ტოვებს და გული სწყდება პერ ლაშეზზე დაკრძალულ ბუჭუტა აბაშიძეზე.

სისხლი, არეულობა, დაბნეულობა, უსამართლობა, შურისძიება, ნგრევა, სისხლი, ცრემლი, თოვლი, ანთებული გემები, ტანკების ქშენა, სასაფლაო, თაობათა გადაშენება, ქაოსი – ლექსში ასახული სახე-სიმბოლოები, რომლებიც პოეტმა ევროპაში განიცადა და უკან მოიტოვა, სამშობლოში 1921 წლის 25 თებერვალს ისევ გაცხადდა.

ლექსის რუკა

ერთ სტატიაში მოკლედ რომ წარმომედგინა ლექსში ასახული მოვლენები, ლექსის რუკას შევქმნიდი. ლექსის რუკა ტექსტს და ნახატს მოიცავს, თუმცა უფრო მეტი სემიოტიკური ნიშნებით არის აკინძული. პირობითი ნიშნებით აღსანიშნთა ჩამონათვალი ამგვარია:

მდინარეები: სენა, რეინი, მარნა

ქალაქები: პარიზი, ვერდენი, ლუქსემბურგი, რეიმსი, გლაზგო, ქუთაისი

„გამოვექეცი ევროპის ქაოსს, სისხლს, დანგრეულ რეიმსის ტაძარს…“

ქვეყნები: შოტლანდია, საფრანგეთი, ლუქსემბურგი, საქართველო

გეოგრაფიული ადგილები: ლამანშის სრუტე, ატლანტიკის ოკეანე, პერ-ლაშეზის სასაფლაო

ხელოვნების ძეგლები: ლუვრი, ტროკადეროს სასახლე, რეიმსის ტაძარი

ნახატი: ტიციანის „ლაურა-დე-დიანტი“

„ვიგონებ დღეებს, როცა ვერდენს მოადგა შანთი, როცა დასცალეს ტროკადერო და ლუვრს მოსტაცეს ლაურა-დე-დიანტი…“

ლირიკული პერსონაჟები: პაოლო იაშვილი, ბავშვები, მათხოვრები, გერმანელი ტყვეები და ბუჭუტა აბაშიძე

დრო გაცოცხლდებოდა 1915-დან 1922 წლამდე.

საუბრის დასაწყისში მარსელიეზას ჩავრთავდი. სულ ბოლოს Google-ის საძიებო ველში „ლილლას“ ფრანგულ შესატყვისს „Des Lillas“ ჩავწერდი და ვაჩვენებდი პარიზის ერთ-ერთ უძველეს კაფეს, რომელიც მეოცე საუკუნის დასაწყისში მხატვრების, მწერლების, მომღერლების, მსახიობების თავშეყრის ადგილი ყოფილა. აქ დადიოდნენ ემილ ზოლა, შარლ ბოდლერი, ტეოფილ გოტიე, ონორე დე ბალზაკი, ერნესტ ჰემინგუეი, ამადეო მოდილიანი, პაბლო პიკასო, ოსკარ უაილდი, პოლ ვერლენი, ანდრე ჟიდი (რომელიც საქართველოსაც სტუმრობდა და მეგზურობას სწორედ პაოლო უწევდა), ეზრა პაუნდი, ფრენსის სკოტ ფიცჯერალდი, სემიუელ ბეკეტი, ჟან პოლ სარტრი. ამ კაფეში გაუტარებია საღამო ჯეიმს ჯოისს სილვია ბიჩთან ერთად, რომელიც გამომცემლობა „Shakespear & Co.“-ს რედაქტორი იყო და „ულისეს“ გამოცემაზეც აქ შეთანხმებულან.

„ღამის ქალები, პოეტები მოშორდნენ „დარკურს“ და კაფე „ლილლას…“

ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილის შესახებ ფოტომასალა მოვიძიე. ამ ლექსის ირგვლივ მრავალფეროვანი გაკვეთილის აგება შეიძლება. მოძიებულ მასალას სლაიდშოუდ ავკინძავდი და გაკვეთილს კადრების ჩვენებით დავიწყებდი. წარმოვიდგენ, მე რა დამაინტერესებდა ყველაზე მეტად და იმის მიხედვით ვმოქმედებ. თავდაპირველად, ალბათ, გაუკვირდებათ, ერთი ლექსი ამდენ ინფორმაციას რომ იტევს, მერე – სიტყვის ვიზუალური გაცოცხლება აღძრავს ცნობისმოყვარეობას.

ისტორიის მასწავლებელი დაიწყებდა პირველი მსოფლიო ომის შესახებ თხრობას და ლექსის დაწერის თარიღსა და ლექსში ასახულ მოვლენებს შორის გაავლებდა პარალელს; შემდეგ გეოგრაფიის მასწავლებელი გააცნობდა ბავშვებს ლექსში ნახსენებ ქვეყნებს, ქალაქებს, მდინარეებს; ხელოვნების მასწავლებელი ტროკადეროსა და რეიმსის ტაძარზე, პერ-ლაშეზის სასაფლაოსა და იქ დაკრძალულ ცნობილ ადამიანებზე ისაუბრებდა; მუსიკის მასწავლებელი საფრანგეთის ეროვნული ჰიმნის – „მარსელიეზას“ შექმნის ისტორიას მოჰყვებოდა, მოვუსმენდით ჰიმნის ვოკალურ და ინსტრუმენტულ ვერსიებს; ქართულის მასწავლებელი ლირიკის ჟანრის – ჰიმნის შესახებ მოკლე მიმოხილვით გადავიდოდა ვერლიბრის მახასიათებლებზე, ლექსის ლირიკული პერსონაჟის პარიზში წასვლის მიზეზების, იქ ყოფნისა და მისი უკან დაბრუნების შესახებ ისაუბრებდა, მხატვრულ ხერხებს, სახე-სიმბოლოებს, აკა მორჩილაძის „მორიდებულ ზურმუხტსა“ და პოსტმოდერნოზმს მსუყე ლუკმად მოიტოვებდა.

დამეთანხმებით, ზღვა ინფორმაციაა. თუ მიზნად დავისახავთ მხოლოდ ინტერესის აღძვრას, ერთი დღის ყველა გაკვეთილი შეგვიძლია დავგეგმოთ და კიბის პრინციპით მივყვეთ – ისტორია, გეოგრაფია, ხელოვნება, მუსიკა, ქართული; თუ გვინდა, ცოდნა მყარი იყოს, შეგვიძლია, ერთ კვირაზე გავწეროთ თავისი საშინაო დავალებებით და კომპლექსური დავალების შესრულებით დავასრულოთ.

ეპოქალური მოვლენების სურათ-ხატებად გაცოცხლება დაუვიწყარ ემოციებს აღძრავს. პოეტის ლირიკული სამყარო თვითჩაღრმავებასთან ერთად მისი ბიოგრაფიული დეტალების მოძიებისკენ გვიბიძგებს.

პაოლოს პარიზი

აქ უნდა ვახსენოთ ბიოგრაფიული დეტალი პოეტის ცხოვრებიდან, კერძოდ, 1913 წელს 20 წლის პაოლო საფრანგეთში გაემგზავრა და ლუვრთან არსებულ ხელოვნების ინსტიტუტში სწავლობდა, სადაც გაეცნო ფრანგ მხატვრებს, პოეტებს, შეისწავლა ენა და თარგმნიდა კიდეც.

ბიოგრაფიულ ნარკვევებში ვერსად მივაკვლიე, რომელ ინსტიტუტში სწავლობდა პაოლო. თვითმიზნად დავისახე, ამ მხრივ კიდევ უფრო მეტი ინფორმაცია მოვიკვლიო და პარიზის მოსანახულებელ ადგილთა ნუსხაში შევიტანო.

„პაოლო იაშვილს პირველად პარიზში შევხვდი. 1913 წლის ზამთრის და 1914 წლის გაზაფხულის თვეები პარიზის არტისტული ბოჰემის და სტუდენტობის სამფლობელოში – ლათინურ უბანში გავატარე; პაოლო იაშვილიც ამავე უბანში ცხოვრობდა. მას ოთახი პანთეონის მახლობლად ეჭირა ესტრაპადის ქუჩაზე… პაოლო იაშვილს და მე ჩვენს ქართველ მეგობრებთან ერთად ბევრი მხიარული საღამო გაგვიტარებია ამ მჭმუნვარე სახელწოდების ქუჩაზე. სხვათა შორის, ხშირად მოგვიგონია ფრანსუა ვიიონის ლექსები, სადაც ყველა თანამედროვე მოხეტიალე და მოუსვენარი პოეტის ეს წინაპარი გონებამახვილურად დასცინის ჯალათებს და მათ მიერ ამართულ სახრჩობელებს. პაოლო იაშვილს უყვარდა აგრეთვე პოლ ვერლენის ძეგლის გვერდით ჯდომა ლუქსემბურგის ბაღში და შადრევნის აუზში მობანავე ბეღურების ცქერა, რაღაცას ნათესაურს პოულობდა ამ ბავშვივით გულუბრყვილო, მაგრამ მიწიერ პოეტსა და უწყინარ ფრინველს შორის“, – იგონებს გერონტი ქიქოძე (პაოლო იაშვილი, 1956 წელი). მადლიერების განცდა მეუფლება ამ მცირე ჩანახატის აღმოჩენისას, რადგან კიდევ უფრო მკაფიოდ ჩანს პაოლოს პიროვნება, ვიგებთ მისი სანაცნობო წრისა და იმ ადგილების შესახებ, სადაც სიარული უყვარდა. პარიზის ლიტერატურულ მარშრუტს ლუვრთან არსებულ ხელოვნების ინსტიტუტსა და კაფე „ლილლთან“ ერთად ესტრაპადის ქუჩა და ლუქსემბურგის ბაღიც შეემატა.

ვინ იყო ბუჭუტა აბაშიძე?

„პარიზში დამრჩა ერთი საფლავი,

ლეგიონის ორდენის წევრი,

აღმოსავლეთში განთქმული გმირი,

და ქუთაისში გადამტანი რევოლუციის,

მკვდარი მარნასთან,

პერლაშეზზე განსვენებული

ბუჭუტა აბაშიძე“.

სტატიაზე მუშაობა რომ გადავწყვიტე, მაშინვე დავწყე ბუჭუტა აბაშიძის შესახებ ინფორმაციის მოძიება, თუმცა ეროვნულ ბიბლიოთეკაში მხოლოდ 1914 წლის გაზეთ „სახალხო ფურცელში“ გამოქვეყნებულ ფოტოს მივაგენი, რომლის წარწერა გვამცნობს ბუჭუტა (ალექსანდრე) აბაშიძის საფრანგეთში გარდაცვალებას.

კვლევა-ძიებისას მკითხველის ბლოგიდან შევიტყვე, რომ აკა მორჩილაძის რომანის „მორიდებული ზურმუხტის“ ერთ-ერთი პერსონაჟი ბუჭუტა აბაშიძეა. საახალწლო სამზადისის პარალელურად აღმოვჩნდი პოსტმოდერნულ ტექსტში, სადაც 1911 წელია. საქართველოს იმპერატორი ჰყავს, რომელიც დირიჟაბლით მოძრაობს. იმპერატორის ბრძანებით ფოთს თბილისი ჰქვია, თბილისს – ფოთი. იმერეთში აჯანყება მზადდება, რომელსაც თავადი, გაქნილი და გაიძვერა მარგალიტე აბაშიძე მეთაურობს. სწორედ ამ უკანსკნელის ხლართებით საფრანგეთიდან საქართველოში ჩამოჰყავთ ბუჭუტა აბაშიძე და მეთაურად ნიშნავენ. ბუჭუტას საქართველო „ვეფხისტყაოსანი“ ჰგონია და ამ თვალსაწიერით ზომავს რეალობას, რომელიც დიდი სიცრუეა. წიგნის გმირ ბუჭუტა აბაშიძეს იმერეთის ტყეში კლავენ. მასთან ერთად კვდება გლახუნა ბაქრაძეც. რომანი გაძეძგილია ალუზიებით ქართული თუ უცხოური ლიტერატურიდან. ავტორი თამაშობს ყველაფრით – წარსულით, სინამდვილით, ლიტერატურით, პერსონაჟებით და დიდი ინტელექტია საჭირო, რომ ამ თამაშში მთავარი გზავნილები ამოიკითხო. სასიამოვნოა იმის განცდაც, რომ, მიუხედავად ამდენი ალუზიისა, მკითხველს საკუთარი სათქმელი გიგროვდება. ყველაზე მეტად თხრობის სტილი, მწერლის ენა და პერსონაჟთა ხასიათები გხიბლავს. გულუბრყვილო, კეთილი, მამაცი ბუჭუტა აბაშიძე გამბედაობითა და სამხედრო მიღწევებით ჰგავს პაოლო იაშვილის ლექსის ლირიკულ გმირს, თუმცა მისი ბიოგრაფიის შესახებ ახალს ვერაფერს ვიგებთ.

კითხვა კი ბევრი ჩნდება: რა ურთიერთობა ჰქონდა პაოლო იაშვილს ბუჭუტა აბაშიძესთან? შეიძლება თუ არა პერ-ლაშეზის სასაფლაოზე ბუჭუტას საფლავის მიგნება? რა კავშირი ჰქონდა მას 1905 წლის რევოლუციასთან? რატომ იყო განთქმული აღმოსავლეთში? რა დამსახურებისთვის გახდა ლეგიონის ორდენის წევრი? აქვე იმასაც ვფიქრობ, რომ ინტეგრირებულ გაკვეთილზე ისტორიის მასწავლებელს ნაპოლეონ ბონაპარტეს მიერ დაარსებული ორდენის შესახებ მოსწავლეებისთვის ინფორმაციის მიწოდება მოუწევს.

ერთ-ერთ კითხვას პასუხი გასცა ღია ბარათმა, რომელიც 1914 წლის 10 იანვარს პაოლო იაშვილს პარიზიდან დავით მესხისთვის გამოუგზავნია. ბარათს ინტერნეტში (niamorebi.ge) მივაკვლიე, მისი ორიგინალი კი ქუთაისის ისტორიულ მუზეუმში ინახება.

Давиду Месхи, газ. „Ери“, Кутаисъ, Caucase

დათიკოს, გრიგოლს, ბესარიონს, გუცას, გიორგის

სალამი ყავახანა „Paskal“იდან.

ყველას ერთობით!

პ. იაშვილი. გ. ალშიბაია, . გერ. ქიქოძე. ბ. ბერელაშვილი. ს. კედია, ნუცა შიუკაშვილი. მ. ივანიშვილი, მ. ჭ., ტარას ბაღაშვილი, ლ. ხიზანაშვილი, დ. პავლიაშვილი, ბუჭუტა აბაშიძე, ქოჩიაშვილი, ლ. მეტრეველი

როგორც ვხედავთ, კაფე „პასკალში“ პაოლო იაშვილთან, გერონტი ქიქოძესა და სხვებთან ერთად ბუჭუტა აბაშიძეც ყოფილა, რაც მათ ნაცნობობას ადასტურებს.

მდინარე მარნას ხსენება კიდევ ერთ ტექსტს გვახსენებს, კერძოდ, მიხეილ ჯავახიშვილის „მიწის ყივილს“ (1928 წ.), რომლის მთავარი პერსონაჟი და მთხრობელი მდინარე მარნასთან გაშენებულ ქალაქ ნოჟანში გაიცნობენ ერთმანეთს. ორივე ტექსტი დაახლოებით ერთი და იმავე დროს არის დაწერილი და ინტერტექსტუალური პარალელების გავლება საინტერესო აღმოჩენებამდე მიგვიყვანს.

ზმნები პირველი პირის ნიშნებით

ზმნებზე დაკვირვებისას განსაკუთრებულ ყურადღებას ის ფორმები იქცევს, რომლებშიც ლექსის ლირიკული გმირის პირადი დამოკიდებულებები ჩანს: გამისტუმრა, ვიგონებ, გამოვექეცი, ვნახე, გავიღიმე, დამრჩა – გრამატიკის სწავლებისას შეგვიძლია პირველი პირის ნიშნებით გამოხატული განწყობის სემანტიკურ მნიშვნელობაზე დავფიქრდეთ. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ქართულის გაკვეთილი ბოლოსთვის მოვიტოვეთ. სლაიდშოუს ჩვენებისა და ლექსში ასახული ინფორმაციის გაცნობის შემდეგ მხოლოდ ეს ზმნები ჩამოვწეროთ დაფაზე და მოსწავლეებს ვთხოვოთ, გამოიცნონ, რა შეიძლებოდა გადახდენოდა თავს პოეტს.

ასი წლის შემდეგ მაოცებს ჩვენი პოეტების, მწერლების, მხატვრების ცოდნა სამყაროს შესახებ და მათი თვითგამოხატვის ფორმები. საკვირველია, როგორ ახერხებდნენ უინტერნეტო ეპოქაში ამდენი ინფორმაციის დაუფლებას, ნაცნობობის გაბმას. კვლევა-ძიების შედეგად ერთ მნიშვნელოვან რამეზე მეფიქრება – ტექნოლოგიების განვითარების საუკუნეში ჩვენ, თანამედროვე საზოგადოება, შევძლებთ კი პაოლო იაშვილის მსგავსი მოაზროვნის აღზრდას? კითხვამ პათეტიკურად რომ არ გაიჟღეროს, სამოქმედო გეგმასავით მივაბათ ქმედება, კერძოდ, ინტერმედიულად გაცოცხლებული ტექსტები მოზარდებს ნამდვილად მისცემს მყარ ცოდნას და დამოუკიდებელი მაძიებლობის სურვილსაც გაუღვივებს.

„როცა დასცალეს ტროკადერო…“

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. გივი ბოჯგუა, ქართველ მწერალთა ცხოვრება და შემოქმედება. თბილისი, 2015
2. ლევან ცაგარელი, ინტერმედიალობა და მედიათაშორისი კვლევები
3. საბაზო საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმა
4. აკა მორჩილაძე, მორიდებული ზურმუხტი. თბილისი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2013
5. https://niamorebi.ge/%e1%83%98%e1%83%90%e1%83%a8%e1%83%95%e1%83%98%e1%83%9a%e1%83%98-%e1%83%9b%e1%83%98%e1%83%9b%e1%83%9d%e1%83%ac%e1%83%94%e1%83%a0%e1%83%90/

ერთი დღით ადრე, სანამ ახალგაზრდა ქალს ქმარი თუ ქმარყოფილი ყელს გამოსჭრიდა, იმ სოფლის სკოლაში წიგნები ჩავიტანეთ.

ახლა ვფიქრობდი, რომ ის გოგონაც, ალბათ იმ სკოლაში სწავლობდა და შესაძლოა, ის კაციც. და ორივეს ოდესღაც ისეთივე ანთებული თვალები ჰქონდა და ეს თვალები სულ სხვა მომავალს ეძებდნენ. სულ სხვას, ვიდრე ახლა ჩამოდგა. და მივხვდი, რომ ხვალინდელი დღეც ასეთი იქნება. ზუსტად ასეთი. განა მარტო იმ სოფელში. ყველგან. შევეშვათ ეთნოსებისკენ ცალი ხელის გაშვერას და ცალით საკუთარი უსინდისობის და უმაქნისობის ჩუმად მოწმენდას. ფემიციდი მხოლოდ მკვლელობა არ არის. ეს ქალების განდევნის ხელობაა. ყოველდღე და ყველგან.
კვირაში ორ სოფელს მაინც ვსტუმრობთ. როცა წიგნებს ვარიგებთ, უმეტესად მასწავლებლები პატარა ბიჭებს გამოუშვებენ ხოლმე წიგნებისკენ და გოგონები მორცხვად, შორს დგანან. არადა, ორ-ორ წიგნს ვურიგებთ თითოს სიმბოლურად, განა რამე მძიმეს და შეუძლებელს.
იქაც ვამბობ და აქაც ვიტყვი: ყველაფერი ასეთი მცირე, შეუმჩნეველი ამბებით იწყება და ჩვენ მომავალშიც გუშინდელივით დავმარცხდებით, თუ არ მივხვდით და:
თუ გოგონებს არ ვასწავლეთ, რომ წიგნებისკენ ისინიც ბიჭებთან ერთად უნდა გამოიქცნენ!
თუ ბიჭებს არ ვასწავლეთ, რომ სირცხვილი არ არის, თუ გოგონები წიგნებისკენ ბიჭებთან ერთად მორბიან!
თუ გოგონებს არ ვასწავლეთ, რომ ისინი თავისუფლები, ლაღები უნდა იყვნენ. მხოლოდ საკუთარი თავის საკუთრება, მხოლოდ საკუთარი ფიქრის მძევალი.
თუ ბიჭებს არ ვასწავლეთ, რომ გოგონები ნივთები არ არიან, როცა გინდა მოეფერო და როცა გინდა – გატეხო.
თუ არ ვასწავლეთ აქ დ ახლა. თუ არ ვასწავლეთ და არ ვისწავლეთ. ჩვენც და თქვენც!

საქმე მართლაც ის გახლავთ, რომ რიგ შემთხვევებში ჩვენი დამოკიდებულება, განსაკუთრებით ყოფით ნაწილში, ინერციული აზრით გულისხმობს ქალის განდევნას და შესაბამისად, ეს მოცემულობა აუცილებლად არის დასამარცხებელი, პირველ რიგში, საკუთარ თავთან დაკავშირებით. ვგულისხმობ იმას, რომ მე თვითონაც ამ სტერეოტიპების  მსხვერპლი ვიყავი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, მე თვითონაც უამრავი შეცდომა დამიშვია და ჩემი აზრიც, უმეტესწილად, ჩემს შეცდომებს ეფუძნება და არა სხვის განქიქებას ან სხვებისკენ ხელის გაშვერას.

მე გარკვეულწილად ასეთ საზოგადოებაში გავიზარდე. ცხადია, ეს უპირატესობა  იყო სრულიად ხელოვნური იმ თვალსაზრისით, რომ ასეთი მიდგომა და განწყობები არ არის ძირეული და ფუნდამენტური ქართული ტრადიცია. მეტიც, მაგალითად, სვანეთში გენდერული თანასწორობა დღესაც  დაცულია და მე ყოველთვის აღვნიშნავ ხოლმე ამას, როცა ამ თემაზე ვსაუბრობ და ეს მშვენიერი მაგალითია იმის, რომ ტრადიციული გაგებით საქართველოში ქალი და კაცი თანასწორია. ხოლო ის განცდა, რომელიც ჩვენ გვაქვს, რომ თითქოს ეს უთანასწორობა რაღაც ტრადიციებთან არის თანხვედრაში, აბსურდია. ამიტომ ეს საკენკი, რომ თითქოს ჩვენ ტრადიციებით გვერთმევა გენდერული თანასწორობა, არ არის სწორი და არ უნდა დავუყაროთ მომავალ თაობას.

მესამე კლასელს ეშინია მათემატიკის და ელემენტარულ დავალებებსაც კი ვერ უმკლავდება. მშობლებს ჰგონიათ, რომ ბავშვი ზარმაცობს, მაგრამ ასე როდია. ბავშვმა არ იცის, რატომ უძნელდება მარტივი მაგალითების ამოხსნა და არც ის იცის, როგორ მოიქცეს. ამ სიტუაციას,  შესაძლებელია, ასეთი ახსნა ჰქონდეს – დისკალკულია, შესწავლის უუნარობა, რომელიც მათემატიკის სწავლის, მისი გაგების სირთულეებში გამოიხატება.

დისკალკულია კარგად გამოკვლეული არ არის. მისით დაავადებული ადამიანები ხშირად  იძულებულნი არიან, დახმარების გარეშე ებრძოლონ საკუთარ თავს. უმეტესად დისკალკულია სკოლამდელ ასაკში იჩენს თავს. ბავშვი ვერაფრით ითვლის ათამდე, ფორმისა და ფერის მიხედვით საგნებს ვერ ახარისხებს. პირველ კლასში მას არ შეუძლია მარტივი მაგალითების ამოხსნა, თუმცა კი ყოველ საღამოს მშობლები თავგამეტებით ამეცადინებენ. მათემატიკაში ის აშკარად ჩამორჩება თანატოლებს – ისინი უკვე გამრავლება-გაყოფაზე არიან გადასული, ბავშვს კი მიმატება-გამოკლების ანი-ბანი არ ესმის…

დისკალკულიის მქონეებს არ აქვთ რიცხვების „შეგრძნება“. მათთვის ძნელი გასაგებია, რომ შვიდი შვიდია, მაგრამ სირთულე წარმოიქმნება არა მარტო რიცხვების აღქმაში, არამედ მეტ-ნაკლებობის გააზრებაშიც, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ის მათემატიკურ ნიშნებში გამოიხატება. ხშირად დისკალკულიას თან ახლავს სივრცის აღქმისა და ორიენტირების  პრობლემები.

ეს უცნაური დაავადება მოსახლეობის 3-6% მოიცავს. ცნობილია, რომ დისკალკულიის ბოლომდე დამარცხება ვერ ხერხდება. მკვლევართა დაკვირვებით, ის თანაბრად გვხვდება მამაკაცებსა და ქალებში. ერთ-ერთი მოსაზრებით, ის შეიძლება თან სდევდეს ზოგიერთ გენეტიკურ დაავადებას, მაგალითად, მყიფე X- ქრომოსომის ან ტერნერის სინდრომს.

როგორ ვლინდება ის ბავშვებში? როგორც აღვნიშნეთ, დაავადება შეიძლება განვითარდეს გენეტიკური, ორგანული და ფსიქოგენური დარღვევების ფონზე. დიაგნოზის დასმის დროს ექიმები იკვლევენ მის ძირითად მიზეზს, რადგან ეს გავლენას ახდენს შემდგომი თერაპიული ტაქტიკის სწორ შერჩევაზე.

თუ მშობლები ან მასწავლებლები აიძულებენ ბავშვს მათემატიკის სწავლას, მკაცრად დასჯიან შეცდომების გამო, ბავშვს შიში შეიპყრობს, გახდება ჩაკეტილი და უარყოფითად განწყობილი არითმეტიკის მიმართ. გარდა ამისა, დაავადების განვითარება შეიძლება გამოიწვიოს ნერვული სისტემის ორგანულმა დაზიანებებმაც, რაც დაამახინჯებს ვიზუალურ აღქმას, შეამცირებს სივრცითი ურთიერთობების უნარს. დარღვევები იქმნება გართულებების ფონზე გესტაციის დროს, ინფექციური დაავადებების გადატანის, ალკოჰოლის, თამბაქოს, ნარკოტიკების მიღების, თავის ტრავმის შემდეგ.

ხშირად დისკალკულია ემთხვევა სხვა პრობლემებს, მაგალითად, დისლექსიას. ნებისმიერ შემთხვევაში, ყველაზე ხშირად მის პირველ ნიშნებს მასწავლებლები, უფრო – დაწყებითი კლასების დამრიგებლები ამჩნევენ. ამიტომ მათთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, რომ ბავშვი შეიძლება ზარმაცი კი არ იყოს, არამედ რაღაც სხვა პრობლემას უჩიოდეს.

დაწყებით კლასებში დისკალკულიის მქონე ბავშვები აგრძელებენ თითებზე თვლას და ეს მაშინ, როდესაც სხვები უკვე გონებაში ამატებენ და აკლებენ რიცხვებს. ასევე, შეიძლება პრობლემები იყოს მათემატიკური ნიშნების აღქმაში. ასეთი ბავშვები აქტიურად არიდებენ თავს ყველა თამაშს, რომელიც თვლას ან მათემატიკურ ოპერაციებს უკავშირდება.

ეს პრობლემები შენარჩუნებულია საშუალო სკოლაშიც. მოსწავლეები კარგად ვერ უმკლავდებიან ფორმულებს, რაც ფიზიკისა და ქიმიის სწავლაში უშლით ხელს. ვერ ერევიან იმ დავალებებს, სადაც სხვადასხვა რაოდენობის სხვადასხვა ინგრედიენტები უნდა დაკავშირდეს, ვერ იგებენ გრაფიკებსა და სქემებს.

ბავშვებს პრობლემები საკლასო ოთახის მიღმაც უჩნდებათ. მათ არ იციან, როგორ წარმართონ საკუთარი ბიუჯეტი, ხშირად იგვიანებენ, ვერ უმკლავდებიან დროის მართვას, ერთმანეთში ერევათ მარჯვენა და მარცხენა.

„აბსოლუტურად არ მაქვს წარმოდგენა დროზე. „დრო მიფრინავს“, „დრო იწელება“ – ეს ყველაფერი არ მესმის. ჩემთვის ძალიან რთულია იმის გააზრება, როგორ გადის დრო ისრიან და ციფრულ საათზე. სკოლაში დროის გაზომვა ფლეილისტებით ვისწავლე – სიმღერების რაოდენობით ვიგებდი, მაგვიანდებოდა თუ არა სკოლაში. მაღაზიებში კი დავიმახსოვრე, რომ ყვითელი ეტიკეტები ფასდაკლებაზე მიუთითებდნენ. ზოგჯერ თარიღები მამახსოვრდება, მაგრამ უსისტემოდ. წელიწადზე მეტხანს დამჭირდა, რომ ჩემი საკრედიტო ბარათის პინკოდის დამემახსოვრებინა, მაგრამ დედაჩემის დაბადების დღე ვერ დავიმახსოვრე და მისი ასაკი არასდროს ვიცი“, – ამბობს ამ დაავადების მქონე ლინ როტმანი  TEDxVennelystBlvd-ზე გამოსვლისას.

დისკალკულიის დიაგნოზის დასმისთვის საჭიროა სპეციალური ტესტების გაკეთება: ძალიან მარტივის და რთულის – მათ სპეციალისტები ატარებენ. თუმცა, დიაგნოზის დასადგენად მხოლოდ ტესტები საკმარისი არ არის. ასეთ ბავშვთან მუშაობაში ჩართულნი არიან ფსიქოლოგები, ლოგოპედები, ნეიროფსიქოლოგები, დეფექტოლოგები. ტესტების დროს სპეციალისტები ხშირად ითხოვენ ოჯახის ისტორიის აღწერას, ზოგადი კითხვარის შევსებას თქვენი შვილის ძლიერი და სისუსტი მხარეების შესახებ. მიზანშეწონილია, თუ სკოლის მოსწავლეზე ვსაუბრობთ, დიაგნოზის დასმის დროს, ბავშვის მასწავლებელიც გამოიკითხოს.

სწორი მიდგომით დისკალკულიის მქონე ბევრი ადამიანი ახერხებს მათემატიკასთან დამეგობრებას. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მასწავლებლის როლი. ასეთ მოსწავლესთან პედაგოგს ინდივიდუალური გეგმის შედგენა დასჭირდება. ეს დაეხმარება წარმატების მიღწევაში. მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეზე არ მოხდეს ზეწოლა, პასუხის გასაცემად  გაკვეთილზე მას მეტი დრო დაეთმოს. დიახ, ეს რთულია, განსაკუთრებით დიდი კლასის კონტროლისა და ტესტირების პირობებში.

ხშირად მასწავლებელს ამაში მათემატიკის რეალურ ცხოვრებასთან დაკავშირება ეხმარება.  ვთქვათ, ბავშვს შეუძლია დახატოს სურათი და ისე ახსნას. ტესტების ჩატარების დროს, ერთის გარდა, ყველა დავალება ქაღალდით გადაფაროს, რათა ეს წაეხმაროს კონცენტრირებაში.

ასეთი დიაგნოზის მქონე ბავშვს მასწავლებელმა ნაკლები საშინაო დავალება უნდა მისცეს, დაავალოს ერთგვაროვანი მაგალითების ამოხსნა.

ბავშვს შეუძლია, დაიხმაროს კალკულატორი ან ტესტები ღია სახელმძღვანელოთი გაიაროს. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა ყურადღება მას მასალის იდეაზე გაუმახვილოს და არა მასალის დამახსოვრებაზე. სცადოს სხვადასხვა მეთოდები: რიცხვითი ხაზები, ფერების კოდირება, ინტერაქტიული თამაშები, მათემატიკური მანიპულაციები.

რა თქმა უნდა, ამ პროცესში მშობლის როლიც დიდია. ექსპერტები რეკომენდაციას უწევენ მათემატიკის სწავლების მულტისენსორულ მეთოდებს, რომელთა გამოყენება სახლის პირობებში შეიძლება. კარგია სამაგიდო თამაშებით სწავლებაც.

ასეთ ბავშვებს ფსიქოლოგთან ან ლოგოპედთან ერთად ენიშნება ფსიქოკორექციული ვარჯიშები, რომლებიც ააქტიურებენ ნერვულ კავშირებს. ზოგჯერ სამკურნალოდ ნოოტროპულ საშუალებებს გამოიყენებენ. სპეციალისტები ბავშვს სივრცეში ორიენტაციას ასწავლიან, ამყარებინებენ კავშირს გეომეტრიულ ფიგურებსა და მათ გამოსახულებას შორის; ეხმარებიან იმის გაცნობიერებაში, რა არის სიმაღლე, სიღრმე, სიგანე, სიგრძე.

დისკალკულიის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია ადრეული ასაკიდან მცირე მოტორული უნარების მუდმივი ვარჯიში. მშობლებმა უნდა აუხსნან პატარას, რა არის ფერი, ფორმა, ზომა, სხვადასხვა მათემატიკური სიმბოლო; მასთან ერთად უნდა ამოხსნან მარტივი მაგალითები.

საყურადღებოა, რომ მათემატიკური წიგნიერების პრობლემა სამომავლოდ ამცირებს ადამიანების ცხოვრების ხარისხს უფრო მეტად, ვიდრე ჩვეულებრივი წიგნიერების  ნაკლებობა. მაგალითად, ბრიტანეთში ჩატარებულმა სპეციალურმა კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანები, რომლებსაც არითმეტიკასთან დაკავშირებით სერიოზული სირთულეები ჰქონდათ, უფრო ნაკლებ სამუშაო ანაზღაურებას იღებდნენ, უფრო ხშირად ავადდებოდნენ და კანონებსაც მეტად არღვევდნენ.

 მოამზადა ირმა კახურაშვილმა