თუ თქვენ არ იცნობთ საკუთრ შვილებს, მაშინ… აუცილებლად უნდა გაიცნოთ ისინი და ეს უნდა მოახერხოთ ბუნებრივი, მშობლის ინსტინქტის გაღვივების ხარჯზე. ასე ფიქრობენ გორდონ ნიუფელდი (კანადელი ფსიქოთერაპევტი, კლინიკური ფსიქოლოგი, პედაგოგი, ფილოსოფიის დოქტორი და მრავალშვილიანი მამა. მის მიერ ვანკუვერში დააარსდა ინსტიტუტი, რომელიც ეხმარება მშობლებს, მასწავლებლებს, თერაპევტებს, აღმზრდელებსა და პედიატრებს, რათა მათ შეძლონ, სიღრმისეულად გაერკვენ ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქოლოგიაში) და გაბორ მათე (უნგრული წარმომავლობის კანადელი ექიმი-თერაპევტი. ექსპერტი ნარკომანიის, ტრავმის და ბავშვთა განვითარების საკითხებში. ის ავტორი და თანაავტორია წიგნებისა, რომლებიც ბეტსელერებად არის აღიარებული).
ბავშვების აღზრდის პროცესში მშობლები და აღმზრდელები უამრავ პრობლემას აწყდებიან და მაინც, მიუხედავად პრობლემების სირთულისა, უფროსების ურთიერთობები აღსაზრდელებთან ყოველთვის პრიორიტეტული უნდა იყოს. ბავშვებზე გავლენის მოხდენა შეუძლია უფროსების არა მხოლოდ საუკეთესო განზრახვებს. აღზრდის პროცესში შესაძლებელია, ზოგ შემთხვევაში კი უფრო მეტადაც აღსაზრდელებზე გავლენას ახდენდეს ის, თუ როგორ იქცევიან უფროსები, როგორი ტონითა და მანერით გამოხატავენ საკუთარ განზრახვას. „ჩვენი მოსაზრება მკითხველისათვის რომ უფრო გასაგები გავხადოთ – აზუსტებენ ავტორები – გეტყვით, რომ მშობლებს ნამდვილად უყვართ საკუთარი შვილები, მაგრამ ხშირად ისე ხდება, რომ შვილები მშობლების ქცევებში ამოიკითხავენ უამრავ „პირობას“, მაგალითად: „დედიკოს/მამიკოს უფრო მეტად ვუყვარვარ მაშინ, როდესაც…“; „დედიკოს/მამიკოს გაცილებით მეტად ვუყვარვარ, როდესაც მე მათ…“.
„ძალიან რთულია შეინარჩუნო სიმშვიდე, მაგალითად, როდესაც პატარა შვილები გყავს და უამრავი საზრუნავი ერთდროულად დაგატყდება ხოლმე თავს“ – ეს ფრაზები ხშირად ისმის მშობლებისგან, რომლებსაც ცხოვრებისეული გიჟური ტემპის გადამკიდე ავიწყდებათ, რომ პატარა ადამიანთან მათ ურთიერთობები აკავშირებთ და არა მხოლოდ ცალმხრივი მოვალეობები.
მართლაც, მშობლობა ძალიან რთულია. „პრობლემა ის გახლავთ, რომ – აღიარა ერთმა დედიკომ, რომელიც სამ პატარას ზრდიდა – თითოეულ ჩვენგანს საკუთარი გეგმები აქვს ცხოვრებაში და ზოგჯერ ისე გამოდის, რომ შვილები, როგორც დაბრკოლება ისე აღიქმება მიზნის მიღწევის გზაზე“. გულწრფელი აღიარებაა, ამიტომ აქვე გვინდა დავაფიქსიროთ ჩვენი მოსაზრება: – განაგრძობენ გორდონ ნიუფელდი და გაბორ მათე – როდესაც ჩვენი შვილები ცუდად იქცევიან, როდესაც მათ უღალატეს ჩვენს ღირებულებებს, როდესაც ჩვენს გრძნობებს შეურაცხყოფა მიაყენეს, სწორედ ამ შემთხვევაში არის მნიშვნელოვანი დავანახოთ „ურჩ დამნაშავეებს“, რომ თავად ის არის ჩვენთვის გაცილებით უფრო მეტად მნიშვნელოვანი, ვიდრე ის ქმედებები, რომლებსაც ბავშვი სჩადის და რომ მასთან ურთიერთობები უფროსებისთვის ბევრად მეტს ნიშნავს, ვიდრე მისი ქმედებები ან მიღწევები. სანამ მშობელი ბავშვის საქციელის კრიტიკას დაიწყებს, მან უნდა დაიცვას თავისი და შვილის ურთიერთობები. ყველაზე რთულ და უსიამოვნო სიტუაციებში ყველაზე მეტად უნდა ჩაეჭიდოს მშობელი საკუთარ შვილს. ეს საფუძველს შეუქმნის ბავშვს თავის მხრივ მშობელს მიეჯაჭვოს, ხელი ჩაჭიდოს მას. როდესაც ბავშვის აღზრდის პრინციპია: „სათანადოდ ჭკუის სწავლება“, აქ უნდა ახსოვდეს უფროსს, რომ შვილი დიდ საფრთხეს ხედავს, მას ჰგონია, რომ განრისხებული მშობელი დაძაბავს შვილთან ურთიერთობას და ისიც თავის მხრივ ეცდება სხვას მიეჯაჭვოს, რადგან მშობელი მისთვის უკვე აღარ არის სათანადო საყრდენი. ამიტომ მრისხანების მომენტში საუკეთესო გამოსავალია, ზრდასრულმა მოახერხოს საკუთარი ემოციების გაკონტროლება და თავი შეიკავოს რაიმე ტიპის „სანქციებისაგან“.
მშობლების გარკვეულ ნაწილს შეიძლება მოეჩვენოს, რომ მათი მხრიდან მსგავსი თავშეკავება, სავარაუდოდ, არაბუნებრივ სისუსტედ აღიქმება. უფრო ცუდი კი ის არის მათთვის, რომ უფროსები შიშობენ, რომ უმოქმედობა ბავშვების თვალში მსგავსი უდისციპლინობის წახალისებად შეიძლება ჩაითვალოს. ასეთი მშობლები დარწმუნებული არიან, რომ სჯობს არასასურველი ქცევა იმთავითვე სერიოზული განხილვის საგნად აქციონ, რათა ბავშვებმა ზუსტად იცოდნენ, რომ უფროსები არ დაუშვებენ საკუთარი ღირებულებებიდან გადახვევას. მშობლების ასეთი მიდგომები ჩვენთვის ნაცნობია, მაგრამ არა მისაღები – თვლიან ავტორები და აქვე განმარტავენ: ბავშვები ცუდად იქცევიან არა იმიტომ, რომ არ იციან, როგორია კარგი საქციელი. როგორც წესი, ბავშვებმა იციან, როგორ საქციელს მოელიან მისგან ზრდასრული ადამიანები, მაგრამ იმ კონკრეტულ სიტუაციაში არ შეუძლიათ სხვანაირად მოქცევა ან არ სურთ, ანგარიში გაუწიონ უფროსების მოთხოვნებს. ბავშვები გაცილებით ნაკლებად მერყეობენ იმ საკითხში, თუ რა ტიპის საქციელს მოელიან მათგან უფროსები, მაგრამ მათ შეუსაბამო ქცევებს განაპირობებს ეჭვი. დიახ ეჭვი – რომელიც ბავშვებს ღრღნის და მოსვენებას უკარგავს, ისინი მშობლების უპირობო სიყვარულში თანდათან სულ უფრო და უფრო ნაკლებად დარწმუნებული ხდებიან.
როდესაც ბავშვებსა და უფროსებს შორის მიჯაჭულობა არ არის სათანადოდ მტკიცე, მაშინ უფროსისგან ნათქვამი: „ეს ჩვენთვის მიუღებელია“, ბავშვისთვის, სავარაუდოდ, აღიქმება, როგორც „მე მათ აღარ ვუყვარვარ“ ან „მე მათთვის მიუღებელი ვარ, რადგან…“ ან „მე მათთვის სასურველი გავხდები მხოლოდ მას შემდეგ, რაც….“. ადვილი მისახვედრია, რომ როდესაც ბავშვი მსგავს „შეტყობინებებს“ იღებს უფროსებთან მისი ურთიერთობები, შესაძლებელია გაფუჭდეს. მნიშვნელოვანია, უფროსებმა საკუთარ თავთან აღიარონ ბავშვების თავისთავადი პრიორიტეტი და ის უფრო მაღლა დააყენონ, ვიდრე მათივე ქცევები. მშობლები, სამწუხაროდ, ურთიერთობებს, როგორც ჩვეულებრივ, ყოფით მოვლენას ისე აღიქვამენ. მათ ასევე, ავიწყდებათ, რომ მიჯაჭვულობა, ერთ-ერთი უმთავრესი ღირებულებაა. მშობლობის ძირითადი ხიბლი ხომ ის გახლავთ, რომ როდესაც შვილებისათვის ვაკეთებთ ყველაფერს, რაც შეგვიძლია, ამით საკუთარ თავსაც ყველაფერ საუკეთესოს ვუკეთებთ.
ახლა, გვსურს მშობლებს ერთი კვლევის შესახებ ვუამბობთ, რომელიც ამბობს, რომ: როცა ბავშვი სიარულს და ამავე დროს სამყაროს აქტიურად შემეცნებას იწყებს, მშობლები უზარმაზარ სიყვარულს გამოხატავენ პატარას მიმართ, ეთამაშებიან მას, ზრუნავენ და ცდილობენ, რაც შეიძლება ნაკლები შეზღუდვები დაუწესონ შვილს. შემდეგ თვეებში კი სიტუაცია რადიკალურად იცვლება, რადგან პატარები სულ უფრო მეტად აქტიურდებიან და მშობლები იძულებული ხდებიან ბავშვის დასამშვიდებლად დააწესონ აკრძალვები. და თუ კვლევებს დავუჯერებთ, პატარები თერთმეტი თვიდან ჩვიდმეტი თვის შუალედში აკრძალვებს ყოველ ათ წუთში ერთხელ ისმენენ. მკითხველი თავად დაასკვნის, რომ ასეთი დამოკიდებულებით უფროსები ბავშვებთან ემოციური კონტაქტის დამყარებას კი არ ცდილობენ, არამედ მისი ქცევების მართვას ან მიმართულების საკუთარი ინტერესის მიხედვით მიმართვას ახერხებენ. ამგვარი დამოკიდებულებები შედეგად ბავშვისა და უფროსების ურთიერთმიჯაჭვულობას კი არ ამყარებს – გვიხსნიან ავტორები – არა, ჩვენ ზრდასრულები, მხოლოდ მათ ფიზიკურ უსაფრთხოებასა და კეთილდღეობას უზრუნველვყოფთ. აქვე გვინდა განვმარტოთ, რომ ესეც უმნიშვნელოვანესია, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დაგვავიწყდეს, ისეთი თბილი და კეთილგანწყობილი გარემოს შენარჩუნება, რომელიც ბავშვსა და მოზრდილს შორის ურთიერთობებს თანმიმდევრულად გააძლიერებს.
მაშ ასე, თქვენ კარგად იცნობთ საკუთარ შვილებს? ანუ იცით, რა არის მათთვის მნიშვნელოვანი? რა ტიპის რიტუალი უნდა არსებობდეს თქვენი და მისი ურთიერთობების ასაწყობად? თქვენ იცით როგორ აღადგინოთ თუნდაც დროებით შეწყვეტილი ემოციური კავშირი შვილებთან? თქვენ იცით როგორ აღადგინოთ ჩატეხილი ურთიერთნდობის ხიდი?
ძვირფასო მშობლებო, აღმზრდელებო, ბავშვების აღზრდის საკითხებით დაინტერესებულო მკითხველო, თქვენ გაეცანით მცირე ნაწყვეტს გორდონ ნიუფელდის და გაბორ მათეს წიგნიდან: „Hold On to Your Kids: Why Perents Need to Matter More Then Peers“ („ჩაეჭიდეთ საკუთარ შვილებს: რატომ უნდა იყვნენ მშობლები უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე თანატოლები“).
