„ბრმა ვიყავი და ახლა კი ვხედავ“ (იოანე, 9, 25). გალაკტიონის „არტისტული ყვავილების“ კითხვისას, მართლაც, ეხილება თვალი ადამიანს და ერთგვარად „გასხივოსნებული“ სხვა სამყაროს ხედავს. მართალია, ილუზორულსა და ირაციონალურს, მაგრამ ისეთს, რომელსაც სულის სამშობლო შეიძლება უწოდოს. გალაკტიონის „არტისტული ყვავილები“ ბორხესის „ქვიშის წიგნს“ ჰგავს, უსასრულო სივრცეებით სავსეს. ამ სივრცეებს კი ის მნიშვნელობები და ინტერპრეტაციები ქმნიან, რომლებიც მკითხველს გამუდმებით უსხლტებიან ხელიდან, რადგან ამ ლექსთა კითხვისას, ყოველ ჯერზე, სრულიად განსხვავებული სურათ-ხატი წარმოიქმნება, უცნობი შეგრძნებები ჩნდება, რომელთაც სიტყვიერ სამოსელში ვერ მოიხელთებ და ვერც მეხსიერებაში ჩაწერ გასაგნებულ თუ აბსტრაქტულ სახე-სიმბოლოებად. ამიტომაც ვერასოდეს გადაშლი ერთსა და იმავე გვერდზე, ვერასოდეს დაინახავ ერთსა და იმავე წარმოსახულ ნახატს, ვერ გაიგონებ იმავე მუსიკას და ვერ შეიგრძნობ ნაცნობ სურნელს, რადგან არა მხოლოდ შენ იცვლები, მკითხველი, არამედ წიგნიც, რომელიც თავისი ყველა სტრიქონით უცნაურად ტრანსფორმირებული გეგებება, რათა კიდევ ერთხელ შეხვდე მშვენიერებას.

„ყოველი საიდუმლოჲ ამას ენასა შინა დამარხულ არს“ (იოანე ზოსიმე) ქართული ენა რომ დიდ საიდუმლოს ინახავს, ეს ყველაზე უკეთესად გალაკტიონის პოეზიის კითხვისას წარმოჩნდება. მისი „არტისტული ყვავილების“ (1919 წ.) ლექსები მკითხველს თითქოს აღვიძებს საგნებისა და მოვლენების განსხვავებული კუთხით დასანახავად, აქამდე დაუნახავის შესამჩნევად; სმენას უმახვილებს, რომ გაიგოს ათასი ხმა, რომლებითაც ავსებულია სამყარო, ყური დაუგდოს კოსმიურ მუსიკას, ისევე მიუახლოვდეს ღვთაებრივს, როგორც ოდესღაც სამოთხეში იყო, როცა უშუალოდ ჭვრეტდა ლოგოსს და შეიმეცნებდა სიყვარულს. გალაკტიონის პოეზია შინაგანად ზრდის და ათავისუფლებს ადამიანს; შეაგრძნობინებს, რომ ნამდვილი სამოთხე სიტყვაშია, მის მეტაფიზიკურ განზომილებაში. მისი სიტყვის მაგია და ენერგია მკითხველზე ზემოქმედებს, როგორც შელოცვა. პოეზიით მოგვრილი თავისუფლება არის ხსნა მატერიალურ სამყაროზე მიჯაჭვულობისაგან. გალაკტიონი შთააგონებს მკითხველს, რომ ლაღად შეხედოს ირგვლივ ყოველივეს, ხილულ საგანთა და მოვლენათა მიღმა დაინახოს უხილავი და ამ მზერით უფრო მშვენიერი გახადოს სიცოცხლე. სამყაროს ამგვარი უცნაური ხატოვანი აღქმისგან მოგვრილი შეგრძნებები საოცარ სიხარულს ჰგვრის ადამიანს. მკითხველს თვალსაწიერი უფართოვდება, თითქოს სამყაროს ჩაკეტილი კარი იხსნება და მკითხველი მისწვდება დაფარულს. უპირველესი საუნჯე კი ქართული ენაა, სიტყვები, რომლებიც ხშირად ფარავენ საიდუმლოს და გალაკტიონი ჯადოქარივით ათავისუფლებს სიტყვებში დაფარულ შინაარსებს და მხატვრულ სახეებად გარდაქმნის.

პოეტს ნანახის გამოთქმა შეუძლია, მკითხველს კი – არა. მართალია, ორივეს ხელთ უპყრია გამოთქმის მთავარი ინსტრუმენტი – სიტყვა, მაგრამ პოეტისთვის ის კარად იქცევა სხვა სამყაროებში გასასვლელად, მკითხველისთვის კი მხოლოდ ერთი ან მრავალმნიშვნელოვანი სიმბოლოა, რომელსაც ღვთაებრივთან კავშირის მხოლოდ ფერმკრთალი ანარეკლი დაჰყვება. გალაკტიონის ხელში კი სიტყვა კვლავ მიიქცევა ღმერთად, ლოგოსად, რომელიც საიდუმლოს შარავანდედით იმოსება, რომელიც სიტყვის უბრალო მნიშვნელობას მისტიკით ტვირთავს. მისი რითმა, როგორც ოსკარ უაილდი იტყოდა, რომელმაც „კაცის ნათქვამი ღმერთების სიტყვად შეიძლება აქციოს“), უცხო ელფერს მატებს ნაცნობ სიტყვებსა და მნიშვნელობებს ამგვარად, ის „ფორმითა და ფერით ხელახლა ქმნის ქვეყანას“ (ოსკარ უაილდი, „კრიტიკოსი, როგორც ხელოვანი“).

გალაკტიონი ხედავს, მაგრამ არა მსხვერპლის გარეშე. ეს მსხვერპლია სულიერი ობლობა, მარტოობა და სპლინი: „შენ იცი, შენ იცი – მე როგორ ვეწამე?“ („სიზმრები“); „ჯვარზე გაკრული ელვა – ეს ჩემი დაა ლურჯი“ („საღამო“). შარლ ბოდლერის ერთ პროზაულ ლექსში „მხატვრის აღსარება“ შესანიშნავად წარმოჩნდება ხელოვანის ტანჯვა მშვენიერების წვდომის გზაზე: „და აჰა, მზარავს ლაჟვარდთა სიღრმე, გულს მიღონებს ზეცის სიწმინდე, ზღვის უშფოთველობა, გარემოს უძრაობა, აღაშფოთებენ ჩემს სულს… ნუთუ მარად უნდა ვიტანჯო, ან იქნებ სამუდამოდ უნდა გავექცე მშვენებას? ჰოი ბუნებავ, უწყალო ჯადოქარო! იკმარე თრგუნვა ჩემი ნატვრის და სიამაყის! მშვენიერების წვდომა უთანასწორო დუელია, სადაც მხატვარი ბედითად მოსთქვამს, საბოლოო დამარცხებამდე“ (ზვიად გამსახურდიას თარგმანი).

„ღმერთი გამოითარგმანების ხედვად და წვად“ – ვკითხულობთ სიტყვის კიდევ ერთი მესაიდუმლის, სულხან-საბას „სიტყვის კონაში“. პოეტი იწვოდა, შემოქმედებითად იტანჯებოდა, რათა გამოთქმის სრულყოფილებისთვის მიეღწია. ამიტომ „იწვის და დნება შუაღამე“, ამიტომ „არ იციან მეგობრებმა, თუ რა ნაღველს იტევს გული“ („მე და ღამე“).

„არტისტულ ყვავილებს“ სათაურიდანვე შევყავართ უცხო მხარეში, საითკენაც ფრანგულ ენაზე მოყვანილი ეპიგრაფები მიგვიძღვებიან. ისინი, როგორც მაგიურად დაქარაგმებული მნიშვნელობები, როგორც უძველეს დროში ქურუმის მიერ ჩვეულებრივ მოკვდავთათვის წარმოთქმული „გაუგებარი სიტყვები“ უცნაურად ბანგავენ გონებას და ექსტაზისთვის განაწყობენ: Le charme inattendu d’un bijou rose et noir, – მოულოდნელი მომხიბლაობა სამკაულისა – ვარდისფერისა და შავის (შარლ ბოდლერი) – La demoiselle bleue aux bords frais de la source – ცისფერი ქალწული ნაკადულის გრილ ნაპირზე (თეოფილ გოტიე), La melancolie des soleils couchants – ჩამავალ მზეთა მელანქოლია (პოლ ვერლენი), „… et les roses trop hautes“ – … და ვარდები მეტად ტანმაღალი (ანრი რენიე). ეს ეპიგრაფები, უთარგმნელად წაკითხული, მუსიკალურ პრელუდიასავითაა, თარგმნილს კი მუსიკასთან ერთად ემატება ფერი, სურნელი და რაღაც შორეულთან მიახლების განცდა. ეს სახელები ქმნიან სიმბოლისტური ესთეტიკის კონტექსტს, რომელშიც მკითხველს უნდა გაეაზრებინა ლექსთა დაშიფრული სახეები. ამავე დროს, თან გაეცნობიერებინა „ევროპული და ეროვნული მთლიანი კულტურული სივრცე“ (თეიმურაზ დოიაშვილი, „არტისტული ყვავილების“ პროლოგი).

რატომ მაინცდამაინც ოთხი ეპიგრაფი?

წარმოსახვის თავისუფლება, ამ შემთხვევაშიც, გვიკარნახებს, რომ რაც გვინდა, ის ვიფიქროთ. გალაკტიონის პოეზია ხომ, უპირველესად, ამგვარ თავისუფლებას გვაჩვევს, ყოველგვარ კანონსა თუ კანონზომიერებაზე მაღლა მდგომს, მთავარია, რაიმე ტიპის ლოგიკური თუ ასოციაციური ჯაჭვი გაჩნდეს, რომელიც პოეტური აზროვნების სრულიად უცხო მდინარებაში ჩაგვრთავს.

ეს ოთხი სახელი, სიმბოლურად, როგორც სახარებათა ოთხი მახარებელი, ისე მიგვიძღვება გალაკტიონისეული პოეტური სამყაროს ლაბირინთებში. ქართულ სინამდვილეში, მართლაც, ეს კრებული იქცა ახალ პოეტურ აღთქმად, რომელმაც წარმოაჩინა „ახალი ღმერთი“ – გალაკტიონ ტაბიძე, „არტისტული ყვავილების“ გასააზრებლად მკითხველმა უნდა მიმართოს ამ „მახარებლებს“, მათს შემოქმედებას, რათა ჩასწვდეს სიმბოლისტური პოეტური ტექნიკით კოდირებულ სათქმელს. ბოდლერის „ბოროტების ყვავილები“, გოტიეს „კამეები და მინანქრები“, ვერლენის, როგორც გალაკტიონის „დაღუპული მამის“ მთელი შემოქმედება თუ ანრი რენიეს პოეზია ამ კრებულის შთამაგონებელი, მაცოცხლებელი იმპულსების წყაროა.

საით მივყავართ გალაკტიონს ამ ეპიგრაფთა მინიშნებებით? რა თქმა უნდა, პოეზიის მხარეში, მაგრამ როგორც მეზეგლიზის, იგივე, სვანის მხარეს პრუსტის ამავე სახელწოდების ცნობილ რომანში (გერმანტების მხარისგან განსხვავებით) აქვს სრულიად განსხვავებული პეიზაჟები, გარემო, ჰაერი, ხეები, ყვავილები, ხედები და, საერთოდ, თითქოს სხვა განზომილებაა, რომელშიც საგნები, მოვლენები, ურთიერთობები ახალი შინაარსებით იტვირთებიან, სადაც ადამიანი სხვანაირად იწყებს დანახვას: „კუნელი ისეთივე მირონისებურ, ფორმით განსაზღვრულ სურნელებას აფრქვევდა, რომ თავი ღვთისმშობლის საკურთხევლის წინ მეგონა“ (პრუსტი, „სვანის მხარეს“). ასეთივეა გალაკტიონის ამ კრებულით შექმნილი მხარეც, საითკენაც წასვლა გულისხმობს პოეტურ სახეთა აღმოჩენების სიხარულს, უცხო განცდებთან ზიარებას. ეს ლექსები ასჯერ რომ წაიკითხო, არამცთუ ვერ ჩასწვდები, არამედ ვერც მიუახლოვდები საიდუმლოს, თუმცა ეს დაუსრულებელი სწრაფვა საიდუმლოსკენ არის კიდევაც მათი მოუწყინებელი კითხვის აზრი.

გალაკტიონიც თავის „უცხო სამოთხეებს“ ლექსებით ქმნიდა, ამგვარად თვრებოდა და მკითხველსაც ათრობდა იმისთვის, რომ დაეჯერებინა, თავის ქალა (სიკვდილი) არტისტული ყვავილებით (ხელოვნებით) დაჩრდილული და გამშვენიერებული, სიცოცხლეს, ყოფიერების ამაოებას სრულიად ახალ აზრსა და მნიშვნელობას შესძენდა. შარლ ბოდლერი ცნობილ ლექსში „ჰიმნი მშვენიერებას“ ცდილობს, ჩასწვდეს ამ იდუმალი ფენომენის არსს. იგი მშვენიერებას აქებს, ადიდებს და თან ცდილობს მისი წარმომავლობის გაცნობიერებას:

„ნეტავ საიდან იბადები, მშვენიერებავ?

ლურჯი ზეცა გაქვს სადავედ თუ შავი ქვესკნელი?

შენი მზერიდან თითქოს გულში ღვინო გვეღვრება,

ღვინო, სიკეთის და სიავის ერთად მთესველი“.

მისი ცნობისმოყვარეობა მჭევრმეტყველების ჩანჩქერში უპასუხოდ, ამაოდ ინთქმება,  ამიტომ დაასკვნის:

„ან რა აზრი აქვს – ცით მოდიხარ თუ ჯოჯოხეთით,

მშვენიერებავ, საზარელო, ჩვილო, ურჩხულო!

თუკი მაგ ტანის, მაგ ღიმილის, მაგ ტერფთა ხედვით –

ვხედავ უსაზღვროს, რას ვერ ვხსნი და რითაც ვსულდგმულობ“. (დავით აკრიანის თარგმანი).

სწორედ უსაზღვროს ჭვრეტის შედეგად შექმნილი ხატების სიტყვიერ ქსოვილში მოქცევის მცდელობებია ეს ლექსები. თვალის „უეცარი გახელით“, ამ ერთგვარი ნათელხილვით მონაქროლი სახეებით ჩვენამდე მოაქვს გალაკტიონს ის, რაც „უცხო მხარეში“ იხილა და განიცადა.

პავლე მოციქული წერს: „ვიცი ერთი კაცი ქრისტეში, რომელიც ამ თოთხმეტი წლის წინათ (არ ვიცი, სხეულით თუ უსხეულოდ; ღმერთმა იცის) ატაცებულ იქნა მესამე ცამდე; და ვიცი ამ კაცისა (მხოლოდ არ ვიცი, სხეულით თუ უსხეულოდ; ღმერთმა იცის), რომ ატაცებულ იქნა სამოთხეში, სადაც ისმინა ენით უთქმელი სიტყვები, რომელთა წარმოთქმის ნებაც არა აქვს კაცს“ (II კორ. 12. 3-4). თითქოს გალაკტიონიც „ის ერთი კაცია“, გამორჩეული და განაპირებული, რომელიც (მხოლოდ არ ვიცი, სხეულით თუ უსხეულოდ; ღმერთმა იცის), ამგვარად იქნა ატაცებულ სამოთხეში, სადაც ისმინა ენით უთქმელი სიტყვები და მერე მკითხველებსაც გაუზიარა არა პირდაპირ, არამედ შეფარულად, მხატვრულ სახეებში დაქარაგმებულად.

„ჩემი თვალები გააზამბახებს“ – წერს გალაკტიონი და მკითხველი ხვდება პოეტის თვალთა ჯადოსა და მაგიის ძალას, რომელიც მის გამორჩეულ კრებულში „არტისტული ყვავილები“ განსაკუთრებული სიმძაფრით წარმოჩნდება. პოეტის უჩვეულო მზერაში გარდატყდება ხილული და უხილავი სამყაროები და შემდეგ ლექსის სტრიქონებში უცნაურ ხატებად ლაგდება. მისი განსხვავებული მზერა თავიდანვე შესაგრძნობი იყო, როდესაც 1914 წელს პირველი კრებული გამოსცა. ტიციან ტაბიძემ შეამჩნია და გამოარჩია მისი ორიგინალური სტილი და ესთეტიკა: „მას აქვს რაღაც ჯადო, რომლითაც სულ უბრალო ფერადები წარმტაცად ბრწყინავენ, უბრალო სიტყვები რიტმულად ჟღერენ, თითქოს „ფერხულს უვლიან ნიავის ველურ სიხალისეში“. ყრუდ დაბადებული იქნება, ვინც იმაში მუსიკას ვერ მოისმენს“ (ტიციან ტაბიძე. „მარტოობის ორდენის კავალერი“). გალაკტიონი თითქოს აღარ ენდობოდა მატერიალურ სამყაროს და მის მიღმა გახედვას ცდილობდა. „დიდი პოეტი ყოველთვის მჭვრეტელია და სულის თვალებით უფრო ხედავს, ვიდრე სხეულის თვალებით“ (უაილდი, „კრიტიკოსი, როგორც ხელოვანი“). თავისი უპირველესი მასწავლებლის, შარლ ბოდლერის კვალდაკვალ, „ბოროტების ყვავილების“ ესთეტიკურ-ფილოსოფიური მრწამსის შესაბამისად, იმ უჩვეულო „კავშირებს“ დაეძებდა, რომლებიც პოეტური სამყაროს მთლიანობას განაპირობებდა:

„ბუნება – დიდი ტაძრის დარი – ბუნდოვან სიტყვებს

ამბობს დროდადრო სულჩადგმული თვისი სვეტებით,

მისთა სიმბოლოთ ტევრში კაცნი მივეხეტებით,

რომლებიც მგზავრებს მეგობრული თვალებით გვიჭვრეტს“. („კავშირები“, დავით აკრიანის თარგმანი).

გალაკტიონი ამ სიმბოლოთა ბაღში „მოხეტიალე“ მარადიულ მგზავრად იქცა, რომელიც ცდილობდა მათ გამოცნობა-გამოთარგმანებას და გამოთქმას. ის ბოდლერივით ხედავდა, როგორ „ერწყმოდა ერთურთს ბგერა, სურნელი, ფერი“. ასე იქცა იმ საიდუმლო განდობილთა დასის წევრად, რომელიც სიმბოლოს უხილავი, მიღმა განზომილებების გასაღებად მიიჩნევდა. პოეზიამ მას თითქოს  თვალი აუხილა. ერთ ლექსში წერს:

„ბევრს ეშინოდეს

ჩემი სასტიკი, ულმობელი გამოღვიძების,

ვით გათენებას,

მე ვხედავ სიზმრებს არა თქვენებურს“. („მე მძინარე ვარ“).

ამ გამოღვიძებად იქცევა მისი პოეზია, რომელიც მას ეხმარება, თანაბარი ინტენსივობით შეიგრძნოს და დაინახოს თავისი შინაგანი სამყარო თუ კოსმოსი. „ხედავს იმას, რასაც მოკვდავის თვალი ჯერ ვერ ხედავს“ (დავით წერედიანი, „ედგარი მესამედ“,). გოტიესავით ხედავს „გრილ ოაზისს, სადაც ხელოვნება სუნთქავს“ (თეიმურაზ დოიაშვილი, „არტისტული ყვავილების“ პროლოგი).

ფრესკის ავტორებისთვის, რომლებიც ღვთისთვის წამებულთა ხატებს ქმნიან, უმნიშვნელოვანესია თვალებისა და ხელების გამოხატვა, რომელთა საშუალებითაც მჟღავნდება სულიერება და თავგანწირულობა. გალაკტიონის პოეზიაშიც განსაკუთრებული ღირებულება ენიჭება თვალებსა და ხელებს. უმთავრესი სწორედ ეს მზერაა, რომელიც ხილულ, მატერიალურ სამყაროს გარდაქმნის.

„ყოველთვის მგონია: გადიფრენს ყორანი

და სანთლებს ჩააქრობს თვალების ალვაში,

თვალები, ეს ლოცვით დამწვარი ქალ-ვაჟი,

წვალებით მოკვდება (ოხვრა, პასტორალი)“ (“ყორანი“). ეს ედგარ პოს მარადიულად ქცეული ყორანია, რომელიც პოეზიის საუფლოს შავ მაცნედ იქცა, საბედისწერო მოციქულად, სააქაოსა თუ საიქიოს რწმენის თანაბარ უარმყოფელად. ამიტომაც აქრობს იგი სანთლებს თვალებში „ლოცვით დამწვარ ქალ-ვაჟში“. ამ საოცარ მეტაფორაში პოეტმა სიყვარულისა და სიკვდილის მტანჯველი ისტორია დააქარაგმა. ყორანი ყოველთვის გადაიფრენს იქ, სადაც სიყვარულისა და წარუვალის წყურვილია. ამავე ლექსში ჩნდება ხელების ხატებაც:

„ყოველთვის მგონია: ჩემს სახელს ნაცნობი

აჩრდილი თან დასდევს სისხლიან ხელებით“. ეს ისევ ყორნის წყვდიადისფერი აჩრდილია. თვალებისა და ხელების დეტალებით გამოიკვეთება სიყვარულის ვერპოვნის ტკივილი ლექსში „გული“, რომელშიც ვკითხულობთ:

„ფარულ ჯადოთი გზას რკალავენ, როგორც ეკვდერი

დალილას ლანდი, ვიქტორია, ლედი გოდივა.

მათი ხელებით დასრესილი ოცნებას სცვივა

გაზაფხულებად აფოთლების ხშირი ჩანჩქერი…

დაწყვეტილ ვარდებს ძალამოკლულ თვალით დავცქერი…“.

ამ საოცარ მეტაფორულ ხატს, რომელსაც დასრესილი ოცნება ქმნის, რომელსაც სცვივა „გაზაფხულებად აფოთლების ხშირი ჩანჩქერი“ უცნაური შეგრძნებები ახლავს. „მკრთალი ვარდები დასცვივა ხელებს“ („ალვები თოვლში“), ფერწერა და მუსიკა კვლავ ქმნიან წარმოსახვის იმგვარ გზაჯვარედინს, რომელიც მკითხველს ისევ და ისევ გაურკვევლობის არჩევნის წინაშე აყენებს: რომელი ინტერპრეტაცია, ახსნა-განმარტება მიუსადაგოს? ესე იგი, გაჰყვეს ლექსის ახსნისა და გაგების რომელიმე გზას, თუ დარჩეს ამ სასიამოვნო, თითქმის სანეტარო გაურკვევლობის ბურუსში. პოეტი 20-იან წლებში დღიურში ჩაწერს: „ახირებული სულიერი განწყობილება. თითქო ყოველმხრივ იღრღნება იგი. თითქო ვიღაცა ბურღავს ტვინს საფეთქელიდან. თითქო ისრებით ილეწება მისი ფერდები. და ვფიქრობ: შესაძლებელი რომ იყოს გულის საგულედან ამოღება, გაწმენდა, გასუფთავება, გაკრიალება, მოშორება რაღაც ობობას მსგავს ქსელების, მოშორება უცნაური ტკივილების, რომლებიც წლობით ედებოდენ მას. ეხლა არ არის საშუალება – განვათავისუფლო იგი და ასე გაკრიალებული ისევ ჩავსვა თავისსავე ძველს ადგილას და აძგერდებოდა იგი მაშინ ძველებურად, ახალგაზრდულად, წმინდად და სპეტაკად“ (https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=8&t=48469).

ხელების ასეთი სიმძაფრით მეორე მხატვრად ოთარ ჭილაძე გვეგულება რომანში „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“. მედეას ხელები პოემასავით იშლება და მათში მომავალი ტრაგედია იკითხება. ამიტომაცაა, რომ იაზონი ვერ სწყვეტს ამ ხელებს თვალს და მისტიკური განცდებით იზაფრება: „მედეას ხელები, არაბუნებრივად მშვიდი და სრულყოფილი, ერთდროულად მშვენიერიცა და საშიშიც. გაახსენდა, როგორ გაუწყვიტა სიტყვა აიეტის დარბაზში ამ ხელების ხილვამ… უცნაურად შეძრა და ააფორიაქა ამ ხელების ხილვამ, სიტყვა გაუწყდა და ფეხი ისე აუკანკალდა, თითქოს დასაკლავ პირუტყვზე ედგა“.

გალაკტიონმა „გულის გაწმენდის“ ალქიმიას მიაგნო და ეს იყო მისი პოეზია. მისი მზერისა თუ საგანთა აღქმის „მასწავლებლებად“ მას ცნობილი მხატვრები, მუსიკოსები, ხელოვანნი ეგულებოდნენ, ამიტომაც:

„და ვან-დეიკის ლანდებივით მწვანდება ღამე…“

„აჰყვე ოცნებით მარმარილოს თლილ საფეხურებს,

სადაც ყოველ მხრით პრაქსიტელის თვალი გიყურებს“(„მარმარილო“).

ის ხომ მოწმე იყო ღვთის უშურველი შემოქმედებისა. ფსალმუნში რომ წერს დავითი: „როცა შევხედავ შენს ცას – შენი თითების ნამოქმედარს, მთვარესა და ვარსკვლავებს, რომლებიც დააფუძნე: რა არის კაცი, რომ იხსენიებ? ან ძე ადამიანისა, რომ ყურადღებას აქცევ? ბევრად არ დაგიმცირებია იგი ანგელოზებზე; დიდება და ღირსება დაადგი გვირგვინად. გააბატონე იგი შენი ხელის ნამოქმედარზე“. (ფსალმუნი 8, 3-6).

გალაკტიონი ხედავს არა მხოლოდ თვალებით, არამედ მთელი არსებით, ამიტომაც შეუძლია შეიგრძნოს დახუჭული თვალების სიღრმე და ელვარება:

„შეღამდა. მე წაველ იქ, სადაც სიზმრები

წიგნებში დარდობენ დახუჭულ თვალებით“ („სიზმრები“).

სტენლი კუბრიკის ფილმის ოქსიმორონი სათაური გვახსენდება „ფართოდ დახუჭული თვალები“, რომელშიც რეჟისორი ცდილობს, ადამიანები გაიყვანოს ეგოისტური ჩარჩოების ვიწრო სივრციდან სწორედაც მისტიკურისა და იდუმალის შემოტანით რეალობაში, მატერიალური სინათლისთვის თვალის დახუჭვამ არამატერიალური, ირაციონალური კარები უნდა გახსნას:

„ის ხედავს: „ლანდი ქუჩაზე აჩქარებით თავს უკრავს სხვა ლანდს.

ეს ცოცხლებია? არა! გზებზე მიდიან მკვდრები

და სიბნელიდან უბინაო მათი ცხედრები

სამარისებურ უდაბნოში სტოვებენ ქალაქს“. („მიცვალებულის ხსოვნა“).

როგორც დავით წერედიანი აღნიშნავს, გალაკტიონი „საკუთარი ფანტაზმებით შთაგონებული პოეტია, ვიდრე გარემომცველი სინამდვილით. რეალური, უმეტეს შემთხვევაში, შეგრძნებათა გამაა, უფრო იშვიათად – ანტურაჟი. ოდნავი გადაჭარბებით იმის თქმაც კი შეიძლება, რომ აზრიცა და შეგრძნებაც მხოლოდ იმპულსი და საბაბია, მიზანი კი არსებითად სულის წამიერი შეთრთოლებაა, მუსიკალური აკორდი“.

ჩვენი გონებაც ასევე ვერ ხვდება, „რა უნდა იღონოს“, როცა „ეს შეგრძნებათა გამები“ მსუბუქ ნიავის მათრობელა ტალღებივით გველამუნებიან, როცა, როგორც, მაგალითად, პრუსტს კუნელი, ჩვენც გალაკტიონის ზამბახი ამგვარადვე გვბინდავს და შეგრძნების გამოთქმის ყოველგვარ მცდელობას გააცამტვერებს:

„იქ, სადაც არაგვს უერთდება მდინარე მტკვარი

სადაც ცვარი სვამს ზამბახების სავსე ფიალას“. („წმ. გიორგი“).

ამ სტრიქონებზე ზურაბ კიკნაძე წერს: „ეს ხილვაა თავად პოეტის, რომელსაც სურს, ამგვარად ჭვრეტდეს სამყაროს და, შესაძლოა საკუთარ თავს ამ სამყაროში. ზამბახი მის მიერვე შექმნილ სინამდვილეში მისი მყოფობის ნიშანია… შეაქვს მასში სიმბოლურ-ირაციონალური მომენტი“. („წმინდა გიორგი და ძველი წისქვილი“).

გალაკტიონის ამ ლექსებს გაჰყავს მკითხველი ჩარჩოებიდან, ეგოისტური „მეს“ შემოსაზღვრული სივრციდან, ღია, კანონების გარეშე, წარმოსახვის თავისუფალ სამყაროში ბედნიერების განსაცდელად. მთელი სამყაროს გულში ჩასახუტებლად იმის განცდით, რომ თვითონაც სამყაროს ნაწილი ხარ, ამიტომაც მასთან ერთად ჩართული სიკვდილ-სიცოცხლის ერთიან წრებრუნვაში, სიტყვაში, შინ, ღმერთთან დასაბრუნებლად. ამიტომაც უწოდა თავს მეფე, თუმცა მეგობრებს გაუჭირდათ ამის აღიარება. ახალგაზრდათა ერთმა ჯგუფმა კი 1921 წლის 25 იანვარს „პოეზიის მეფის“ ტიტული მიანიჭა თანამედროვე ქართულ პოეზიაზე უდიდესი გავლენის აღსანიშნავად. აქაც არ დაეთანხმა ავტორიტეტული სამწერლობო ელიტა. ეს, რა თქმა უნდა, გულს წყვეტდა. ცოტა ადრე დღიურში ქიმერასთან დიალოგი ჩაუწერია:

„მეფე პოეტების

გალაკტიონ ტაბიძე: ქიმერა, რასა მალავ?

ქიმერა: არაფერს, ხელმწიფეო.

გალაკტიონი: რასა მალავ-მეთქი!

ქიმერა: (შიშით ამოიღებს უამრავ გაზეთებს და პოეტს გადასცემს) თქვენი მტრები… ძალიან ბევრი მტერი გყავთ.

გალაკტიონი: (ისვრის ფანჯარაში გაზეთებს) ქიმერა, ერთხელ და უკანასკნელად გეუბნები: მე გაზეთებს რომ ავყოლოდი, დღემდე ათასჯერ უნდა მომეკლა თავი.

ქიმერა: ნუ ბრძანებთ, ხელმწიფეო, ღმერთმა დაგიფაროთ.

გალაკტიონი: ქიმერა, შენ კიდევ რაღაცას მალავ…

ქიმერა: (შიშით ამოიღებს კიდევ უამრავ გაზეთს) ნუ მიწყენთ, ხელმწიფეო, ეს გაზეთებია 1908 წლიდან. დიდძალი წერილებია თქვენზე. თქვენ იმ წერილებში მეფეს კი არა, ღმერთს გიწოდებენ. თქვენ ძალიან უყვარდით.

გალაკტიონი: [მართალი ხარ] ქიმერა, ეს სიყვარული უბრალოდ არ დამიმსახურებია. ვინ დასწერა „მე და ღამე”? ვინ დასწერა „მერი“, [„მესაფლავე“, „ლურჯა ცხენები“] „ატმის ყვავილები“ … ვისია „ლურჯა ცხენები“ (https://galaktion.ge/?page=Diaries&year=1920&p=1&id=6487)

„სულის ის განწმენდა და შთაგონება, რომელსაც არისტოტელე კათარზისს უწოდებს, გოეთეს აზრით, თავისი არსით, ესთეტიკურია და არა ზნეობრივი… ხანდახან მეჩვენება, რომ სიტყვა კათარზისი განსაზღვრულად მიგვანიშნებს საიდუმლოსთან ზიარების რიტუალზე. ხშირად იმასაც წარმოვიდგენ, რომ სწორედ ესაა ამ სიტყვის ერთადერთი და ნამდვილი მნიშვნელობა“, – წერს ოსკარ უაილდი („კრიტიკოსი, როგორც ხელოვანი“).

ყოველ ჯერზე გალაკტიონის ამ ლექსთა კითხვისას მკითხველი თითქოს შედის ტაძარში, რომელიც ისევე აღიმართება ყოფიერების უდაბნოში, როგორც ბარათაშვილისთვის, რათა კათარზისის გზით თვალახელილმა მონაწილეობა მიიღოს მშვენიერებასთან ზიარების საიდუმლო რიტუალში.

 ფოტო- წყარო: https://www.radiotavisupleba.ge/a/30407178.html

ბავშვებს უყვართ ნამდვილი ამბების მოსმენა მხატვრების ცხოვრებიდან. როგორც კი ხელოვნების გაკვეთილზე რაიმე ბიოგრაფიულ პასაჟს ვეხებით, იმ წამს უმახვილდებათ ყურადღება. და თუ საუბარი მათთვის ნაცნობ ხელოვანს ან ხელოვნების ნაწარმოებს ეხება, უფრო აქტიურად ერთვებიან დისკუსიაში, ერთმანეთს უზიარებენ ფაქტებს წაკითხული წიგნებიდან თუ სტატიებიდან და საკუთარ შეფასებებს აკეთებენ.

რამდენიმე დღის წინ, ხელოვნების გაკვეთილზე მეხუთე და მეექვსე კლასის მოსწავლეებთან ერთად, დედის დღის მოახლოებასთან დაკავშირებით განვიხილეთ – „დედის პორტრეტები ცნობილ მხატვრებთან“. სანამ ბავშვები დედებისთვის საკუთარ ისტორიებს ნახატებად აქცევდნენ, ჯერ ნაცნობი მხატვრების მიერ შესრულებული ნამუშევრები გავიხსენეთ, მერე კი ახლებსაც გავეცანით. ერთად შევუდექით ცნობილი მხატვრების მიერ შექმნილი დედის პორტრეტების თვალიერებას, დაკვირვებას, მათში ასახული უფაქიზესი მომენტების აღმოჩენას.

ჭკვიანი, განათლებული და მზრუნველი დედები ხელოვანებს ხშირად გვერდში ედგნენ, ამხნევებდნენ. ფერწერაში, გრაფიკაში, ქანდაკებასა თუ სხვა მედიაში ასახული ეს სახეები, ჩვენი ფიქრისა და შთაგონების წყაროც გახდა. გამიხარდა, რომ ახსოვდათ დავით კაკაბაძის „იმერეთი, დედაჩემი“ (თუმცა, სევდიანად აღნიშნეს, პანდემიის გამო რომ გადაგვედო მუზეუმში ვიზიტი), რენესანსის მადონები, ჯეიმს უისტლერის „მხატვრის დედა“, ალბრეხტ დიურერის დედის გრაფიკული ნახატიც და ა.შ.

***

რემბრანდტი, „მხატვრის დედა“ (1629) (სურ. 1)

ჰოლანდიელმა მხატვარმა, რემბრანდტ ვან რეინმა დედის ეს პორტრეტი სულ ახალგაზრდამ დახატა, ლეიდენში ყოფნის ბოლო პერიოდში, 1629 წელს. აქაც უკვე ავლენს ასაკის ფიზიკური მახასიათებლების, დანაოჭებული თვალების, მოშვებული კანის ხატვისას დიდ ოსტატობას. მოხუც დედას ეგზოტიკური მოსასხამი მოსავს, კაბაზე მოდებული აქვს ბეწვი, კაბას თეთრი ნაქარგებით შემკული საყელო აგვირგვინებს. ნახატის ტონალობა მუქია, მაგრამ მას ფერმკრთალი სახე, თეთრი საყელო და მოსასხამის ყვითელი ნაქარგობა უპირისპირდება. შუქი, რომელიც მოხუცის სახეს კომპოზიციის მარჯვენა მხრიდან ეცემა, მაყურებლის ყურადღებას სწორედ მისკენ მიმართავს და დრამატიზმით ავსებს სურათს.

ვინსენტ ვან გოგი, მხატვრის დედის პორტრეტი (1888) (სურ. 2)

ვინსენტ ვან გოგს ხომ დედამ, ანა კორნელია კარბენტეს ვან გოგმა, გააცნო და შეაყვარა ხელოვნება, რომელიც თავადაც კარგი მხატვარი იყო და ექვსი შვილი სახლში შემოქმედებით გარემოში გაზარდა.

ეს პორტრეტი 1888 წელს შავ-თეთრი ფოტოდან დაუხატავს მხატვარს და დედის სახე ფერის ცოცხალი გრძნობით განუმსჭვალავს. ანნას კეთილგანწყობილი, მზრუნველი და ფხიზელი სახე გვნუსხავს. ის ვინსენტს წერილებს ხშირად სწერდა, ცხადია ღელავდა მასზე.

ვინსენტ ვან გოგი, ეტენის ბაღის მოგონებები 1888 (სურ. 3)

ანნას ძალიან უყვარდა მცენარეები, სახლში პატარა ბაღიც ჰქონიათ და შვილებიც პატარაობიდანვე ეხმარებოდნენ მის მოვლაში. ბუნებისადმი მისი დიდი სიყვარული ვინსენტს ადრეული ასაკიდან გადაეცა. 1888 წელს შესრულებულ ტილოში „მოგონებები ეტენის ბაღიდან“, ვან გოგი დედისა და ორი დის პორტრეტს ამ იდილიურ ადგილას ხატავს.

 „კომპოზიცია ნაცრისფერსა და შავში #1“ – „მხატვრის დედა“, ჯეიმს უისტლერი, 1871 (სურ. 4)

ჯეიმს უისტლერის დედის, ანნა მკნეილის პორტრეტს ვიქტორიანულ „მონა ლიზად“ მოიხსენიებენ. პორტრეტი ლონდონში შეიქმნა. ამბობენ, რომ ანნამ სხვა მოდელი შეცვალა, რომელიც აღარ მისულა სახელოსნოში დანიშნულ დროს. თავიდან უისტლერს ფეხზე მდგომი სურდა დაეხატა ნატურა, მაგრამ ასაკოვანი დედა დიდხანს ვერ შეძლებდა ფეხზე დგომას და ამიტომ მხატვარმა კომპოზიცია შეცვალა. იგი პროფილში, მჯომარე პოზაში დახატა. საინტერესოა, რომ უისტლერის თავდაპირველი ჩანაფიქრი ფერისა და კომპოზიციის შესწავლას ისახავდა მიზნად. ამჟამად ნახატი ორსეს მუზეუმში ინახება და დედის სახის ბრწყინვალე ხატია.

პაბლო პიკასო, მხატვრის დედის პორტრეტი (1896) (სურ.5 )

პატარა ბიჭი იყო პიკასო, როცა დედის ეს პორტრეტი დახატა. მარია პიკასოს პასტელში შესრულებული ფაქიზი და პოეტური სახე, მხატვრის შემოქმედების ადრეული წლებიდან ერთ-ერთი საუკეთესოა. გვიანი პერიოდის პიკასოს კუბისტური ნამუშევრებისგან განსხვავებით, ეს საპირისპირო, რეალისტური, ტრადიციული ნახატია.

პროფილში მჯდომარე ფიგურა, თავისუფლად შეკრული თმა, თეთრი ბლუზი, მარგალიტის საყურე, დახრილი მზერა, ჩუმი გამომეტყველება – უნაზეს შტრიხებს სძენს მის პორტრეტს.

როცა 1881 წელს პირველი შვილი, პაბლო დაიბადა, მარია 26 წლის იყო. შემდეგ, ლოლა და კონჩიტა გაჩდნენ. დედის გადმოცემით, პაბლოს პირველი სიტყვები “piz, piz”- ყოფილა, ესპანურად lapiz ფანქარს ნიშნავს და “piz, piz”კი მისი შემოკლებული ვერსიაა.

მოგვიანებით პიკასო განაცხადებს – 12 წლისა უკვე რაფაელივით ვხატავდიო. ასეც იყო. ის 14 წლისა ბარსელონას ხელოვნების აკადემიაში მიიღეს. ახალგაზრდა პიკასო ხატავდა მამას, დეიდას, დას ლოლას, ბებიას და დედას. პასტელში შესრულებული ეს პორტრეტი 1896 წლით თარიღდება, როცა პაბლო 15-ის, დედა კი 41 წლის იყო. ნახატის კვლევისას, რამდენიმე წლის წინ, აღმოაჩინეს, რომ პორტრეტის უკანა მხარეს პიკასოს ჩიბუხიანი კაცი დაუხატავს.

ჯორჯო დე კირიკო, დედის პორტრეტი, 1911 (სურ 6)

იტალიელი მხატვარი ჯორჯო დე კირიკო თურმე მოგზაურობების დროს ძვირფას დედას ხშირად შეუვლიდა და მის პორტრეტებს ხატავდა. მხატვრის დედა, ჯემა ჩერვეტო, გენუელი ბარონესა გახლდათ, რომელიც წარჩინებულ სიცილიელს გაჰყვა ცოლად. ამ ნახატში, კირიკო დედას სადღაც სიშორეში მიმართული მზერით ხატავს, ცარიელი ცა და რამდენიმე დეტალია მონიშნული ფონზე.

მიგრანტი დედა, დოროთეა ლანგი, 1936

ეს ფოტო, „მიგრანტი დედა“, რომელზეც 32 წლის ფლორენს ტომპსონია აღბეჭდილი, შვილებთან ერთად,  შეუპოვარი მზერით, ლანგის საკულტო სურათია. ხელოვნებაში ეს ფოტო დედის სახეების ერთ-ერთი ძლიერი სიმბოლო გახდა და ამავე დროს, ამერიკის ისტორიაში „დიდი დეპრესიის“ წლებში, ამერიკელი ხალხის ბრძოლისა და სიმტკიცის გამომხატველია. როცა ხელოვანმა ეს ფოტო გადაიღო, გაყინულ ფერმაში აღარ იყო სამუშაო უსახლკარო მკრეფავებისთვის. ფლორენს ტომპსონს შვილებისთვის საკვების მოსაპოვებლად, რაც ებადა უკანასკნელის, მანქანის საბურავების გაყიდვა მოუხდა.

ფოტოს გამოქვეყნების შემდეგ ხელისუფლება გამოფხიზლდა და ლტოლვილთა ბანაკს დახმარება გაუგზავნა. ესეც თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, თუ რა ძალა აქვს ხელოვნებას, რომ ხელოვნებას შეუძლია სამყარო უკეთესობისკენ შეცვალოს.

***

ამ ნამუშევრების მიმოხილვის შემდეგ ბავშვებმა დახატეს დედის პორტრეტები, ის, რაც დედას ყველაზე მეტად უყვარს და ახარებს, კონკრეტული სიტუაციები – დედასთან ერთად სეირნობა, დედის სამუშაო თუ სახლის გარემო, ულამაზესი თაიგულები, ყვავილებითა და მზით ავსებული მდელოები, გულებით აციმციმებული კომპოზიციები. ნახატებში სიტყვებიც გამოჩდნენ, თბილი, სიყვარულით სავსე გულწრფელი სტრიქონები. ბოლოს ნამუშევრების ამ მშვენიერ ციკლს სახელი ერთხმად შეურჩიეს – „დედა, მიყვარხარ!“

ბავშვების ნახატები (სურ. 8,9)

„- კი მაგრამ სკოლაში ხომ უნდა იარო, გოგონა? – ეკითხება პეპის ბავშვთა სახლში წასაყვანად მისული პოლიციელი.

• მაინც რატომ უნდა ვიარო სკოლაში?
• იმიტომ რომ ათასი რამე ისწავლო. აი, მაგალითად გამრავლების ტაბულა, – პეპის დაყოლიებას ცდილობს პოლიციელი.
• ეს ცხრა წელიწადი მშვენივრად გავატარე, ისე, რომ გავალების ტაბულა არ დამჭირვებია. ჰოდა მომავალშიც იოლად გავალ – აცხადებს პეპი“.

ასტრიდ ლინდგრენი, „პეპი გრძელიწინდა“

პეპი ბავშვების უსაყვარლესი პერსონაჟია, თუმცა მისგან განსხვავებით ცხრა წლის ყველა ბავშვმა იცის, რომ სკოლაში უნდა იაროს და განათლება აუცილებლად მიიღოს.

წესისამებრ ცხრა წლის ბავშვი მესამე კლასშია და გამრავლების ტაბულის სწავლას იწყებს. მაგრამ მას რიგი სირთულეები ახლავს თან. არადა, თითქოს ყველაფერი კარგადაა, რადგან შეკრება-გამოკლება შესანიშნავად იცის, თუმცა გამრავლების ტაბულის დასწავლა მაინც დაუძლეველ პრობლემად ეჩვენება.

საინტერესოა, რაში მდგომარეობს მათთვის მთავარი სიძნელე? ამაზე თავად საუბრობენ. აღმოჩნდა რომ მოსწავლეებს ხშირად ერთმანეთში ერევათ ისეთი ციფრების ნამრავლი, როგორიცაა 3X9=27 და 4X7=28 , 6X8=48 და 7X7=49 , 6X9=54 და 7X8=56, რაც, ვფიქრობ, გამოწვეულია ნამრავლის სიახლოვით 27-28, 54-56, 48-49 და ა.შ. ასევე უჭირთ 5-ზე მაღალი რიცხვების ერთმანეთზე გამრავლება, რადგან შესაკრებთა სიმრავლის გამო ვერ ახერხებენ გონებაში ზუსტი ჯამის დადგენას. გარდა ამისა, ამ ოპერაციებზე დიდი დრო ეხარჯებათ, რაც გარკვეულწილად მოსწავლეთა მოტივაციაზე უკუპროპორციულად აისახება, რაც, დამიჯერეთ, არცერთ მასწავლებელს არ სურს. ამიტომ ის ცდილობს, სასწავლო პროცესი მეტად პოზიტიური, მრავალფეროვანი და საინტერესო აქტივობებით დატვირთოს, რათა ხელი შეუწყოს საკითხისადმი დაინტერესებას.

დასაწყისისთვის, რა თქმა უნდა, საჭიროა, მოსწავლე ჩაწვდეს გამრავლება-გაყოფის არსს და გაიაზროს, რომ იგი რიცხვთა მრავალჯერადი შეკრება-გამოკლების შედეგია, მერე კი აუცილებელია პროცესი გახდეს ავტომატიზებული და ჩვევაში გადაიზარდოს.

მათემატიკის მესამე კლასის სტანდარტში თუ ჩავიხედავთ, დავინახავთ, რომ რიცხვთა ამ მოქმედებებზე მისაღწევი შედეგები შემდეგნაირადაა ფორმულირებული:

„მათ. III.3. მოსწავლეს შეუძლია გამრავლება-გაყოფის მოქმედებების შესრულება, მათი შეკრება-გამოკლების მოქმედებებთან და ერთმანეთთან დაკავშირება.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

          ახდენს გამრავლების მოქმედების მრავალჯერადი შეკრებით, ხოლო გაყოფის მოქმედების – გროვის ტოლი რაოდენობის ჯგუფებად დაყოფით – დემონსტრირებას;

          ზეპირად ასრულებს გამრავლება-გაყოფას მარტივ შემთხვევებში;

          მოცემული ნამრავლითა და თანამამრავლით განსაზღვრავს მეორე თანამამრავლს; განმარტავს გამოყენებულ ხერხს“.

რიცხვთა გამრავლების საწყისი ელემენტები I-II კლასებში გვხვდება გროვებისა და რიცხვითი ღერძის სახით, თუმცა ტერმინი „გამრავლება-გაყოფა“ მხოლოდ მესამე კლასში შემოდის.

დასაწყისისთვის, საილუსტრაციოდ, რა თქმა უნდა, მოსწავლეს ვთავაზობთ რიცხვთა მრავალჯერად შეკრებასა და გამოკლებას თვლად ნივთებსა და გროვებზე.

მართალია, გამრავლებას აქვს გადანაცვლებადობის თვისება. თუმცა, მაინც უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგჯერ შეხვდებით გამრავლების ტაბულის არასწორ ჩანაწერს. ამიტომ მის ახსნას დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს. მოსწავლეთათვის ხშირ განმარტებას საჭიროებს, რომ აქ წარმოდგენილი გროვა 4-ჯერ 5-ია (4 ცალი ხუთიანი, 4 ხუთეული) და არა პირიქით 5-ჯერ 4, როგორც ეს ქვემოთ მოცემულ ტაბულაზეა ნაჩვენები. ამიტომ მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებთან ამ საკითხს თავიდანვე გაესვას ხაზი და ისინი სწორად ფორმულირებას მივაჩვიოთ.

ამ დეტალზე არგუმენტირებულ განმარტებას ნახავთ „კარგი სკოლის“ მათემატიკის სასწავლო-მეთოდოლოგიურ რესურსთა წიგნშიც:

მრავალჯერად შეკრებას და გააზრებას ასევე მნიშვნელოვნად აადვილებს რიცხვით ღერძზე ორიენტირება, რაც მოსწავლეებისთვის თვალსაჩინოს ხდის გამრავლების პროცესს. აქტივობა რომ სახალისო გახდეს, მასწავლებელს შეუძლია თავად მოიგონოს პერსონაჟი (მაგ. ხტუნია, ყურცქვიტა, კალია, კენგა, ცელქი ობობა და ა.შ), რომელიც თანაბარ ნახტომებს აკეთებს და ღერძზე ისე გადაადგილდება; ასევე მან ხშირად უნდა გადაამოწმოს, რამდენად სწორად იაზრებს მოსწავლე საკითხს.

გამრავლების პროცესს კიდევ უფრო თვალსაჩინოს ხდის მასივებზე მუშაობა, რაც სტრიქონებისა და სვეტების დათვლა/გამრავლებას გულისხმობს.

მოქმედებათა უკეთ შესწავლისა და პოზიტიური გარემოს შესაქმნელად სასწავლო პროცესში აუცილებელია თამაშის ელემენტების გამოყენება, რომელიც მასწავლებელმა მრავალი სახით შეიძლება მოიფიქროს, როგორც საკლასო ოთახისთვის, ასევე ელექტრონულად სამუშაოდ.

გთავაზობთ ერთ-ერთ თამაშს, რომელშიც მოსწავლეები ყოველთვის ხალისით ერთვებიან. ამისთვის შესაძლებელია „ჯადოსნურ მათემატიკურ ყუთში“ ან ბუშტში მოათავსოთ ფაზლად დაშლილი მოქმედებები და მოფანტოთ საკლასო ოთახში. მერე კი სთხოვოთ მოსწავლეებს, აიღონ თითო ფურცელი და მოძებნონ შესაბამისი ჯგუფის წევრი. შექმნან წყვილები, სამეულები (რაოდენობა, თანამამრავლები და ნამრავლი) ან ოთხეულები (მასივი, თანამამრავლები, ნამრავლი, ტოლი შესაკრებები). ყველა მოსწავლე მოძებნის თავის მეწყვილეს და დგება მასთან ერთად. მასწავლებელი ამოწმებს, რამდენად სწორად განლაგდნენ ისინი ჯგუფებში.

ელექტრონული თამაშისთვის კი შეგიძლიათ ეწვიოთ cram.com ვებგვერდს, გაიაროთ რეგისტრაციის მარტივი პროცედურა და თავად შექმნათ სახალისო თამაშები.

როგორც უკვე აღვნიშნე გამრავლების სწავლების საწყის ეტაპზე მოსწავლეებს მეტწილად უჭირს ისეთი რიცხვების ერთმანეთზე გამრავლება, როგორიცაა 6, 7, 8, 9. ამისთვის გთავაზობთ მარტივ გამოსავალს – თითებზე დათვლის მეთოდს:

უკეთ წარმოსადგენად შეგიძლიათ იხილოთ ვიდეო.

იმისთვის, რომ მოსწავლეებმა უკეთ აითვისონ გამრავლება, როგორც მათემატიკური მოქმედება, შეგიძლიათ ეწვიოთ www.pinterest.com ვებგვერდს, სადაც უამრავი მზა მასალა დაგხვდებათ; ან მათ მსგავსად თავად შექმნათ თქვენს მოსწავლეებზე მორგებული აქტივობის ბარათები. რამდენიმეს ნახვას კი აქაც შეძლებთ.

აუცილებელია, მოსწავლეებს ჩვევად ვუქციოთ სწრაფად გამრავლების შესრულება. ამაში დაგეხმარებათ ესტონური მათემატიკური პროექტი „მიკსიკე“, სადაც მარტივი რეგისტრაციის საფუძველზე შეგიძლიათ, თავად შექმნათ თქვენი კლასის გუნდი და მოსწავლეები სწრაფად ანგარიშში ავარჯიშოთ. პროექტი ასევე იძლევა საშუალებას, კარგად გაწაფული მოსწავლეები „მიკსიკეს“ ყოველწლიურ საერთაშორისო კონკურსშიც ჩაერთონ და წარმატებას მიაღწიონ.

ასევე პირად პრაქტიკაზე დაყრდნობით შემიძლია ვთქვა, რომ მოსწავლეებს მნიშვნელოვან დახმარებას გაუწევს საკლასო ოთახში შექმნილი სამუშაო კედელი, რომელზეც ისინი ხალისით და შედეგიანად იმუშავებენ.

მუშაობის წესები ასეთია:

• მასწავლებელს ხელში უჭირავს ჩხირები, რომელზეც 2-დან 9-მდე ციფრებია დაწერილი;
• გამოდის სამი მოსწავლე და ამ ჩხირებიდან იღებს თითოს (შემთხვევითობის პრინციპით);
• მოსწავლე ვალდებულია იმ ციფრზე, რომელიც შეხვდა, კედელზე გაკრულ ტაბულაზე ააწყოს სწორი პასუხები, მაგრამ ისე, რომ ჭიქაში არ ჩაიხედოს, რაც შეხვდება, იმას ამოიღებს და მოათავსებს შესაბამის ჭიკარტზე;
• თუ მოსწავლე მიხვდება, რომ პასუხის ჩხირი არასწორად მოათავსა, არ იღებს ჩხირს, შეცდომებს კი ასწორებს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მასწავლებელს ანიშნებს, რომ თამაში დაასრულა;
• თამაშის დასრულების შემდეგ შეუძლია, თავად გაასწოროს შეცდომა, ან მეგობარს სთხოვოს დახმარება (თუმცა ამის საჭიროება იშვიათადაა, რადგან მოსწავლე ხვდება, რომ პასუხები მზარდი თანმიმდევრობით ლაგდება და გასწორებისას ხშირად ამ პრინციპით ხელმძღვანელობს);
• ბოლოს ყველა მოსწავლე აკეთებს თვითშეფასებას, რა იცოდა კარგად, რა გაუჭირდა და რომელ რიცხვთა ნამრავლზე აქვს სამუშაო.

რესურსისთვის საჭირო მასალა:

A4 ზომის ფერადი ფურცლები, A3 ზომის ფურცლები, ფერადი ჭიკარტები, სამედიცინო ხის ჩხირები, ერთჯერადი გამოყენების მუყაოს ჭიქები.

რესურსის გამოყენების დადებითი მხარე:

1. რესურსის გამოყენება შეუძლია მესამე და მეოთხე კლასის მათემატიკის პედაგოგებს;
2. რესურსის შექმნა არ მოითხოვს დიდ ძალისხმევას, დროსა და ფინანსებს;
3. ის ინტერაქტიული და თან მრავალჯერადი გამოყენებისაა;
4. მიზნად ისახავს თამაშით სწავლებასა და მოსწავლეთა პოზიტიური განწყობის შექმნას;
5. რესურსზე მუშაობა შეუძლია ერთდროულად სამ მოსწავლეს;
6. რესურსის დახმარებით მოსწავლეები თავად აღმოაჩენენ შეცდომებს და ასწორებენ მას;
7. მისი ინტენსიური გამოყენებით მოსწავლეს „შემოეზეპირება“ გამრავლების ტაბულა;
8. ანალოგიური რესურსის შექმნა შესაძლებელია გაყოფაზეც;
9. რესურსი პედაგოგს მნიშვნელოვნად უზოგავს საგაკვეთილო დროს, მოსწავლეს კი უქმნის მაღალ მოტივაციას.

ეს გახლავთ ის მცირე დეტალები, რომლებიც მესამეკლასელებისთვის გამრავლების ტაბულის დასწავლას ბევრად აადვილებს. ამის შემდეგ კი თამამად შეიძლება პეპის მოვუფიქროთ ისეთი კომპლექსური დავალება, რომ კარგად დავანახოთ მას „გავალების ტაბულის“ ცოდნა-გამოყენების საჭიროება. თუმცა ამაზე ოდნავ მოგვიანებით – სხვა დროს, სხვა სტატიაში.

ფილიპე მაკედონელმა, როგორც ისტორია გვიამბობს, როცა ერთდროულად, სიხარულითა და პატივით აღსავსე სამი ამბავი მიუტანეს, თავისი უძვირფასესი ბეჭედი მოიხსნა და ზღვაში გადააგდო, რათა მოჭარბებული სიხარული ბეჭდის დაკარგვით გაენელებინა.

Meden Agen – არაფერი გადაჭარბებით – წარწერა აპოლონის ტაძარზე დელფოში

Weniger, aber besser – ცოტა, მაგრამ საუკეთესო – გერმანული ანდაზა

Greg McKeown წიგნში – „ესენციალიზმი – გზა უბრალოებისკენ“ – დაწვრილებით აღწერს რა არის ესენციალიზმი და როგორ უნდა მიაღწიოს ადამიანმა „ხარისხიან“ ცხოვრებას. ესენციალიზმი ისევე, როგორც მინიმალიზმი, ზედმეტისგან განტვირთვისა და გადატვირთვის გზაა. ესენციალიზმის გზაც არჩევანზე გადის.

ესენციალიზმი ლათინური სიტყვაა  essential და ნიშნავს არსს. ამავე ფუძისაა სიტყვა „ესენცია“ – რომელიც კონცენტრირებული ნაყენი ან ეთერზეთია. მეტაფორულად თუ გავიზარებთ, ესენციალიზმი არის ცხოვრების ისეთი გზა, რომელიც მცირეში იტევს ბევრს, როგორც ესენცია.  ესენციალიზმი ცხოვრების საუკეთესო გემო და ხარისხია.

თანამედროვე სამყარო სავსეა ხმაურითა და ინფორმაციით, რაც გვაშორებს რეალური შინაგანი ცხოვრებისგან. ადამიანი გახდა უბრალოდ, „დამწკაპუნებელი“, ბიოლოგიური რობოტი, რომელიც კი არ ცხოვრობს, არამედ დაკავებულია თავისი ციფრული ორეულის შექმნით, რომელიც აქეთ „მოიხმარს“ მას.  სწორედ ამის გამო გახდა მინიმალიზმი, ესენციალიზმი და ლაგომი – თანამედროვეობის მნიშვნელოვანი მიმდინარეობები. აზროვნებისა და ცხოვრების წესის შეცვლა აუცილებელი გახდა ადამიანის გადასარჩენად.

აი, რას წერს ნორბერტ ბოლცი: „რაც უფრო მეტ ინფორმაციას ვფლობთ, მით უფრო მწირია მნიშვნელოვანი ინფორმაციები, და მით უფრო მნიშვნელოვანი ხდება ინფორმაციები ინფორმაციების შესახებ. ამას გვთავაზობენ საძიებო სისტემები. ანგლო-საქსონურად ერთი მშვენიერი ტერმინი არსებობს სადაზვერვოების სამუშაოსთვის: intelligence service. დღესდღეობით გუგლი, როგორც ყოველდღიურობის ერთგვარი საიდუმლო სამსახური, სწორედ ინტელექტის ამ მომსახურებას გვთავაზობს. ეს მაშინვე გასაგები გახდება, თუკი გავიაზრებთ, რომ ინტელექტი საძიებო სისტემის უმაღლესი გამოხატულებაა. და როცა საძიებო სივრცე საკმაოდ დიდია, ადამიანი ძიებასა და შემოქმედებითობას ერთმანეთისგან ვეღარ ასხვავებს“.[1]

მთავარი პრობლემა სწორედ ამ ფრაზაში იკითხება: „ადამიანი ძიებასა და შემოქმედებითობას ერთმანეთისგან ვეღარ ასხვავებს“. გუგლში მაძიებელი უბრალოდ „დამწკაპუნებელია“ და დაკარგულია ადამიანი-მაძიებელი. გუგლში ის ეძებს, კი არ ეძიებს.

ამიტომ Greg McKeown-ის წიგნი – „ესენციალიზმი – გზა უბრალოებისკენ“ – ეს არის დაბრუნება საკუთარ თავთან. ესენციალისტის გზა გასწავლით, დაინახოთ, რა არის ნამდვილად მთავარი, განიხილოთ ყველა არსებული ვარიანტი და ამოირჩიოთ მათ შორის ყველაზე ღირებული. Greg McKeown-ის განმარტებით, „ესენციალიზმი – ეს არის უნარი, ნაყოფიერად გამოიყენოთ თქვენი დრო და ენერგია ყველაზე მეტად სასურველი საქმეებისთვის, რათა მიაღწიოთ მაქსიმალურ ეფექტურობას!“[2]

მოდელი, რომელსაც გრეგ მაკკეონი გვთავაზობს:

რას ფიქრობს არაესენციალისტი და ესენციალისტი:

რას აკეთებს არაესენციალისტი

ბევრის გაკეთების სურვილი;

რეაგირებს ყველაფერზე;

თანხმდება ყველაფერზე გაუაზრებლად;

ყველას უნდა ასიამოვნოს.

რას აკეთებს ესენციალისტი

ცოტას გაკეთების სურვილი;

ფიქრობს, რა არის უფრო მნიშვნელოვანი;

უარს ამბობს ყველაფერზე, გარდა მნიშვნელოვანისა;

ხსნის ბარიერებს თავის გზაზე.

რას იღებს არაესენციალისტი

არ არის კმაყოფილი თავისი ცხოვრების დონით;

თავის თავზე იღებს ძალიან ბევრს და ამის გამო ზარალდება;

გრძნობს, რომ  კონტროლს კარგავს;

დარწმუნებული არ არის, რომ მოასწრებს ყველაფერს, რაც საჭიროა;

დაღლილი და დაძაბულია სამუშაოსგან.

რას იღებს ესენციალისტი

გრძნობს, რომ მისი ცხოვრემა მნიშვნელოვანია;

ყურადღებით არჩევს საქმეს, რომ შეასრულოს;

აკონტროლებს სიტუაციას;

აკეთებს, რაც აუცილებელია;

სიამოვნებას იღებს საქმის კეთებით.

ესენციალისტის 3 წესი კი ასე გამოიყურება:

1. შეაფასე და გამოიკვლიე;
2. უარი თქვი იმაზე, რაც არ გჭირდება;
3. იმოქმედე.

მე მესამე წესიდან დავიწყებ: ი მ ო ქ მ ე დ ე და თქვენც ამას გირჩევთ!

[1] ნორბერტ ბოლცი, „წკაპუნით მომუშავეთა სამყარო“ – https://demo.ge/index.php?do=full&id=1836

[2] Greg McKeown, “ესენციალიზმი – გზა უბრალოებისკენ“ – https://www.litres.ru/greg-makkeon/essencializm/chitat-onlayn/

მივეჩვიე, რომ გაზაფხული ჩემთვის იწყება შეკითხვით: „შეგიძლია, მირჩიო, რომელია კარგი სკოლა?“. შეკითხვის ავტორი, როგორც წესი, ახალბედა მშობელია, რომელიც პირველად დადგა არჩევნის წინაშე. იშვიათად, მაგრამ ეს შეკითხვა გამოცდილ მშობლებსაც აქვთ, რომელთაც სკოლებთან თანამშრომლობის ნეგატიური პრაქტიკა დაუგროვდათ და გადაწყვეტილების მისაღებად სხვისი აზრის გაზიარება სჭირდებათ.

ვერ ვბედავ, რომ ვუპასუხო ის ფრაზა, რომელსაც სოციალურ ქსელში გაჩაღებულ დისკუსიებში წერენ ხოლმე: „კარგია ის სკოლა, რომელიც სახლთან ახლოს არის“. ალბათ იმიტომ ვერ ვბედავ, რომ ჩემი, როგორც მშობლის გადაწყვეტილება არ ყოფილა ასეთ მარტივ ჭეშმარიტებაზე დაფუძნებული. კარგი სკოლის შესახებ მე ჩემი წარმოდგენა მაქვს, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ჩემი სუბიექტური აზრი სხვა მშობლის პერპექტივიდანაც მოსაწონი და გამართლებული იქნება.

იმისთვის, რომ სხვას კონკრეტული სკოლა ვურჩიო, საჭიროა შეფასების მეტ-ნაკლებად ობიექტური კრიტერიუმები არსებობდეს, ვიდრე ის, თუ რა ისტორიები მსმენია მე ამა თუ იმ სკოლის ცხოვრებიდან.

სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში სკოლების შეფასების არც სუბიექტური და არც ობიექტური სისტემა არ არსებობს. ამ ფონზე, ცხადია, მშობლებს უჭირთ გააზრებული, ინფორმირებული არჩევნის გაკეთება და უმეტესად ნაცნობ-მეგობრების გამოცდილებაზე დაყრდნობით იღებენ გადაწყვეტილებას. რაც ზოგჯერ და არცთუ იშვიათად იმის რისკს ქმნის, რომ მშობლების მოლოდინი და სასკოლო რეალობა სრულიად აცდენილია ერთმანეთს.

როგორ შეიძლება ამ ვითარებაში მშობლებმა თავიდან ავირიდოთ გაუგებრობები, ბავშვისთვის სკოლ(ებ)ის შეცვლის მოსალოდნელი პრაქტიკა და უსიამოვნებები?! როგორ მივიღოთ პასუხისმგებლიანი გადაწყვეტილება, რომელიც ჩვენი შვილისთვის მომდევნო 12 წელს  სასარგებლოს, სასიამოვნოსა და საინტერესოს გახდის?

სკოლის შერჩევა ჩვენი შვილის გაცნობით დავიწყოთ.

როგორია ჩვენი შვილი, რა საჭიროებები აქვს მას, როგორი გარემო სჭირდება, რომ შესაძლებლობები მაქსიმალურად გამოავლინოს, თავი კარგად იგრძნოს და განვითარდეს.

ამის შემდეგ განვსაზღვროთ, როგორია ჩვენი ოჯახის მოლოდინი სკოლის მიმართ?

კარგი იქნება, ოჯახის წევრებმა პერიოდულად ვიმსჯელოთ, რა მიგვაჩნია ბავშვისთვის საუკეთესოდ? რას მოველით სკოლისგან: მაღალკონკურენტული განათლება? ფიზიკური უსაფრთხოება? ჯანსაღი ფსიქოლოგიური გარემოს შექმნა? მზრუნველობა? მდიდარი სოციალური  კაპიტალის დაგროვება? ჯანსაღი კვება? თანასწორი გარემო? მრავალფეროვანი შესაძლებლობები? ბედნიერი ბავშვობა? ბავშვის დამოუკიდებელ პიროვნებად აღზრდა? ბუნებასთან ახლოს ყოფნა? ტექნოლოგიებზე წვდომა? …

ჩვენი პრიორიტეტების დალაგება დაგვეხმარება, განვსაზღვროთ ჩვენი ღირებულებები და ამის მიხედვით ვეძებოთ სასურველი სკოლა.

როგორ მოვიძიოთ ინფორმაცია სკოლის შესახებ?

გამოვკითხოთ ჩვენი სამიზნე სკოლის მოსწავლეები, მათი მშობლები და კურსდამთავრებულები. არა ერთი, არამედ შეძლებისდაგვარად ბევრი ადამიანის სიღრმისეული გამოკითხვა პირველად შთაბეჭდილებას შეგვიქმნის. სასურველია, ვკითხოთ არა ის, რამდენად კმაყოფილია ესა თუ ის ადამიანი სკოლით, არამედ რა მოლოდინი ჰქონდა და რამდენად გაუმართლა ეს მოლოდინი სკოლამ? ასევე, გამოვკითხოთ – რა მოსწონთ და რას შეცვლიდნენ ამ სკოლაში? რა არის ამ სკოლის ძლიერი და სუსტი მხარე? როგორ თანამშრომლობს სკოლა მშობლებთან და როგორ რეაგირებს შენიშვნებსა თუ რეკომენდაციებზე?

გარდა ამისა, კარგი იქნება „დავგუგლოთ“, რა ინფორმაცია იძებნება ამ სკოლის შესახებ ინტერნეტში – მოხვედრილა თუ არა და რა ნიშნით მოხვედრილა ჟურნალისტების ობიექტივში. ზოგჯერ სკოლები თავად ავრცელებენ ინფორმაციას. იმის გადახედვა, თუ როგორ და რითი პოზიციონირებს სკოლა მედიაში, გარკვეულ წარმოდგენას შეგიქმნით მათ შეხედეულებებსა და შესაძლებლობების დიაპაზონზე.

ვიზიტი სასურველ სკოლაში

რა არის ჩვენთვის სკოლაში ვიზიტის მიზანი? ჩვენი მიზანია დავათვალიეროთ სკოლის ინფრასტრუქტურა და პირველწყაროსთან გადავამოწმოთ უკვე მოძიებული ინფორმაცია.

პირველი ვიზიტის დროს, სჯობს სკოლას ბავშვის გარეშე ვეწვიოთ. მისვლამდე საკონტაქტო პირს დავურეკოთ ან ინტერნეტში მითითებულ ნომერზე დავუკავშირდეთ და სტუმრობის დრო დავნიშნოთ. ასეთი ფორმით დაწყებული კომუნიკაცია სულ მცირე იმის გარანტიას მოგვცემს, რომ მასპინძელი მომზადებული შეგვხვდება, დაგეგმილად გამოყოფს დროს, დაგვათვალიერებინოს სკოლა და უპასუხოს ჩვენს შეკითხვებს. თუ სკოლასთან წინასწარ დაკავშირება ვერ ხერხდება, ცხადია, პირდაპირ მისვლაც შეიძლება. თუ ჩვენი მცდელობის მიუხედავად, სკოლის თანამშრომლები დიდი ენთუზიაზმით არ მოეკიდებიან ჩვენი ინტერესის დაკმაყოფილებას, ესეც მნიშვნელოვანი ინფორმაცია იქნება მშობლისთვის.

გარდა ამისა, სკოლაში ვიზიტი დაგვეხმარება, დავათვალიეროთ ინფრასტრუქტურა. ერთი შეხედვით შევაფასოთ, რამდენად უსაფრთხოა ფიზიკური გარემო, როგორია საკლასო ოთახები, საერთო სარგებლობის ფართები. რამდენად იძლევა ჰიგიენის დაცვის შესაძლებლობას საპირფარეშოების მდგომარეობა, არის თუ არა ცივი/ცხელი წყალი, არის თუ არა მწვანე ეზო, სპორტული დარბაზები, სარეკრეაციო სივრცე, კვების სივრცე, ბიბლიოთეკა და ა.შ. ფიზიკური გარემო იმაზე მეტ ინფორმაციას გვაწვდის, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს. მაგალითად, თუ სკოლის შესასვლელში რკინის დეტექტორები დგას და ყოველი კუთხე-კუნჭული ვიდეო სათვალთვალო კამერებით არის აღჭურვილი, ეს შეიძლება იმის ნიშანი იყოს, რომ სკოლაში კონტროლზე დაფუძნებული დისციპლინაა დამყარებული.

რა შეკითხვები დავსვათ სკოლაში ვიზიტის დროს?

როგორ ხედავს სკოლა თავის დანიშნულებას? როგორი მიდგომები აქვთ სკოლაში სწავლა-აღზრდის პროცესთან დაკავშირებით? რა მიღწევები აქვს სკოლას? რამდენად ტიპური ან ალტერნატიულია სკოლა? მიჰყვებიან განათლების სამინისიტროს დადგენილ ეროვნულ სასწავლო გეგმას, თუ აქვთ სწავლების განსაკუთრებული სტანდარტი? როგორი ტრადიციები აქვს სკოლას? რა არის სკოლის მთავარი ღირებულებები? რა კომპეტენციის ადამიანები არიან დასაქმებული პედაგოგებად? მასწავლებლების გარდა, კიდევ რა ტიპის პერსონალია სკოლაში და რა ფუნქციები აქვთ? მოსწავლის წახალისების და გაკიცხვის როგორი სქემები არსებობს? როგორ ზრუნავს სკოლა ბავშვებზე? როგორი სქემით ურთიერთობს სკოლა მოსწავლეთა მშობლებთან? როგორია მოსწავლეთა და მასწავლებელთა რაოდენობის თანაფარდობა? და სხვ.

მიღებული ინფორმაცია ერთი მხრივ, მშობელს წარმოდგენას შეუქმნის, რამდენად მოხერხებული იქნება მისი შვილისთვის ასეთ სკოლაში სწავლა; მეორე მხრივ კი, სკოლა უკეთ გაიცნობს მშობელს, როგორც მომავალ პარტნიორს.

მას შემდეგ, რაც ჩვენი არჩევანი რამდენიმე სკოლამდე დავიწროვდება, შეგვიძლია განმეორებითი ვიზიტი ბავშვთან ერთად დავგეგმოთ. საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებაში კი ბავშვის აზრი გავითვალისწინოთ.

ზოგჯერ მშობლებს გვგონია, რომ სკოლის შესარჩევად სრულიად საკმარისი პირობაა ის, რომ დაწყებით კლასში საუკეთესო მასწავლებელი ასწავლის. I-IV კლასში კარგ მასწავლებელს მართლაც ბევრი სიკეთის მოტანა შეუძლია, მაგრამ თუ მშობელს არჩევანი აქვს, უმჯობესია გადაწყვეტილება ფართო ხედვასა და გრძელვადიან პროგნოზს მოარგოს. დამრიგებლის გარდა, ბავშვს სკოლაში სხვა ადამიანებთანაც უწევს თანაცხოვრება, იქნებიან ისინი თანაკლასელები, სხვადასხვა საგნის პედაგოგები, მანდატურები თუ ადმინისტრაციის თანამშრომლები. დირექციის მიერ სკოლის მართვის სტილი თითოეული მოსწავლის ცხოვრების ხარისხზე აისახება. როგორ ჭრიან სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესში წამოჭრილ პრობლემებს, როგორ რეაგირებენ გამოწვევებზე, რომლებიც მრავლად არის ბავშვობიდან მოზარდობამდე გასასვლელ 12-წლიან გზაზე.

სასურველია, მშობლები სკოლის შერჩევის ეტაპზევე ვაცნობიერებდეთ, რომ სკოლა მთლიანი ორგანიზმია, რომელიც გარკვეულ წესებს ექვემდებარება. ვიკითხოთ – ვინ ადგენს, რა პერიოდულობით და როგორია ეს წესები იმ სკოლაში, სადაც ჩვენი შვილის მიყვანა გვინდა? ვიკითხოთ, რადგან ჩვენ, მშობლები პასუხისმგებელნი ვართ ჩვენი შვილის წინაშე – სკოლა, რომელშიც ყოველ დილით ვუშვებთ, თითოეულ მოსწავლეს სავალდებულოსთან ერთად სასიამოვნო, ღირსეულ, განვითარებისთვის ხელსაყრელ გარემო პირობებს უნდა უქმნიდეს.

საბუნებისმეტყველო საგნებში მოსწავლეების მოტივაციისა და ჩართულობის გაზრდის ერთ-ერთ საშუალებას წარმოადგენს სასწავლო პროცესში ექსპერიმენტებისა და კვლევითი პროცედურების ჩართვა. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა თეორიულ მასალასთან მიმართებაში შეარჩიოს კვლევა; გაითვალისწინოს მოსწავლის ინტერესები; დეტალურად გააცნოს კვლევის ჩატარების ინსტრუქცია, რათა თავიდან აიცილოს მოსწავლეების მხრიდან განსხვავებული ინტერპრეტირება.  პანდემიასთან დაკავშირებული რეგულაციებიდან გამომდინარე მოსწავლეების მიერ ცდის ჩატარება გართულდა. ჩემი აზრით, უფრო ეფექტურია ვირტუალური ლაბორატორიებისა და სიმულაციების გამოყენება.  რა თქმა უნდა, ქართულ ენაზე შექმნილი სიმულაციის ან ლაბორატორიის გამოყენება მასწავლებლისთვისაც და მოსწავლეებიისთვისაც უფრო მოსახერხებელია, მაგრამ რესურსების ნაკლებობის გამო მინდა, გაგაცნოთ ერთი, ჩემი აზრით, საინტერესო საიტი: Jon Darkow.com

https://sites.google.com/site/biologydarkow/home

საწყისი გვერდი ასე გამოიყურება:

საიტზე მოცემული მასალა ძირითადად შეესაბამება მეათე და მეთერთმეტე კლასების პროგრამას. თუ მასწავლებელი მოდიფიცირებას გააკეთებს, მისი გამოყენება საბაზო საფეხურზეც შეიძლება.  ყველა თემიდან წარმოდგენილია რამდენიმე საკითხი, რომელიც შესაძლებელია აირჩეს შესაბამისი თემის პიქტოგრამის ჩამოშლის შემდეგ. გთავაზობთ Enzymes-ფერმენტების ჩამონათვალიდან ლაქტაზას მოქმედების შესაბამისი კვლევის ინსტრუქციას.

პირველ საკითხზე  Lactase Enzyme Simulation დაწკაპებით გაიხსნება ფანჯარა, სადაც გამოსახულია კვლევის ინსტრუმენტები:

სათაურის ქვემოთ Home-ზე დაწკაპებით ინგლისურ ენაზე გამოჩნდება მიმოხილვა:

„ლაქტოზა რძის შაქარია, რომელიც წვრილი ნაწლავების ხაოების მიერ ვერ შეიწოვება.

ფერმენტები (ენზიმები) ორგანიზმის ცილების უდიდესი და ყველაზე მრავალფეროვანი ჯგუფია. ისინი აჩქარებენ ქიმიურ რეაქციებს. სიმულაციის მიზანია ლაქტოზის დამშლელ ფერმენტ ლაქტაზას მოქმედებაზე სამი ფაქტორის გავლენის შესწავლა. ეს ფაქტორებია:  გლუკოზის საწყისი კონცენტრაცია, ტემპერატურა და გარემოს pH.“

სავარაუდო საკვლევი შეკითხვები:

• რა გავლენას ახდენს ლაქტოზის გლუკოზად და გალაქტოზად დაშლის რეაქციის სიჩქარეზე ტემპერატურა, pH და გლუკოზის საწყისი კონცენტრაცია?
• pH-ის რა მნიშვნელობაა ოპტიმალური ლაქტაზას აქტივობისთვის?
• ტემპერატურის რა მნიშვნელობაა  ოპტიმალური ლაქტაზას აქტივობისთვის?

Background-ზე დაწკაპებით გამოჩნდება ფანჯარა, სადაც საუბარია ზოგადად ფერმენტის მოქმედებაზე.

,,ფერმენტ ლაქტაზას შესაბამისია Lac  გენი. ლაქტაზა რძის შაქარ ლაქტოზას შლის გლუკოზად და გალაქტოზად. სურათზე ლურჯი ექვსკუთხედი შეესაბამება გლუკოზას, ყვითელი ოვალი – გალაქტოზას. იისფრად კი ლაქტაზაა გამოსახული. ლაქტოზა არ გამოიყენება უჯრედების მიერ ატფ-ის მისაღებად. მისი დაშლით მიღებული გლუკოზა და გალაქტოზა წარმოქმნიან ატფ-ს. ფერმენტ ლაქტაზას გარეშე ლაქტოზას ორგანიზმი ვერ გამოიყენებდა როგორც ენერგიის წყაროს (არაპირდაპირ). უჯრედში უკვე არსებული გლუკოზის კონცენტრაცია გავლენას ახდენს ლაქტაზას აქტივობაზე და ლაქტოზას დაშლის რეაქციის სიჩქარეზე. ორგანიზმის სხვადასხვა უჯრედი და ქსოვილი განსხვავებული რაოდენობით გამოიმუშავებს ფერმენტ ლაქტაზას. სიმულაციაში ლაქტაზა გაჯერებულია ლაქტოზით. ლაქტოზის გარკვეული კონცენტრაციის დროს მინიშნებულია ,,გაჯერების წერტილი“, როცა რეაქციის სიჩქარე გადის პლატოზე.

Simulation-ზე დაწკაპებით გაიხსნება ფანჯარა, სადაც უკვე შეგვიძლია კვლევის განხორციელება:

სიმულაციის გამოყენებით შესაძლებელია შეიცვალოს: ლაქტოზის საწყისი კონცენტრაცია  ზედა ლურჯი ჰორიზონტალური ხაზის მარცხნივ ან მარჯვნივ გადაადგილებით. მიღებული შედეგები ჩაიწერება ცხრილის გამწვანებულ სვეტში.

როგორც ცხრილშია მოცემული, ლაქტოზის კონცენტრაცია დამოუკიდებელი ცვლადია, გლუკოზას კონცენტრაცია კი – დამოკიდებული ცვლადი. ტემპერატურა და გარემოს pH საკონტროლო ცვლადებს წარმოადგენს.  უკვე შევსებული ცხრილი ასე გამოიყურება:

დასკვნა: სუბსტრატის კონცენტრაციის ზრდა იწვევს პროდუქტის კონცენტრაციის გაზრდას.

ამ დროს გრაფიკები ასე გამოიყურება:

ტემპერატურის გამომსახველი ჰორიზონტალური ლურჯი ხაზი მარჯვნივაა, ხოლო მარცხნივ გადაადგილებით იცვლება ტემპერატურა. მიღებული შედეგები ჩაიწერება ცხრილის გამწვანებულ სვეტში.

როგორც ცხრილშია მოცემული, ტემპერატურა დამოუკიდებელი ცვლადია, გლუკოზას კონცენტრაცია კი – დამოკიდებული ცვლადი. ლაქტოზის კონცენტრაცია და გარემოს pH საკონტროლო ცვლადებს წარმოადგენს.  უკვე შევსებული ცხრილი ასე გამოიყურება:

დასკვნა:  ფერმენტის მოქმედებისთვის ოპტიმალური ტემპერატურაა 25-დან 37 ⁰C.

ამ დროს გრაფიკები ასე გამოიყურება:

pH-ის გამომსახველი ჰორიზონტალური ლურჯი ხაზი მარჯვნივაა, ხოლო მარცხნივ გადაადგილებით იცვლება pH. მიღებული შედეგები ჩაიწერება ცხრილის გამწვანებულ სვეტში.

როგორც ცხრილშია მოცემული, pH დამოუკიდებელი ცვლადია, გლუკოზას კონცენტრაცია კი – დამოკიდებული ცვლადი. ლაქტოზის კონცენტრაცია და ტემპერატურა  საკონტროლო ცვლადებს წარმოადგენს.  უკვე შევსებული ცხრილი ასე გამოიყურება:

დასკვნა:  ფერმენტის მოქმედებისთვის ოპტიმალურია ნეიტრალური არე.

ამ დროს გრაფიკები ასე გამოიყურება:

Vmax-ზე დაწკაპებით შეგვიძლია დავაკვირდეთ თითოეული რეაქციისთვის მაქსიმალურ სიჩქარეს.

სტატიაში წარმოდგენილი მონაცემები მხოლოდ სავარაუდოა და მასწავლებელს თავად შეუძლია შეარჩის როგორც საკვლევი შეკითხვა, ასევე ცვლადები. მომდევნო სტატიაში შემოგთავაზებთ სიმულაციას ეკოლოგიიდან.

დაფიქრებულხართ, როდის არის მასწავლებლის დღე სავსე და ბედნიერი? ჩემთვის – მაშინ, როცა საკლასო სამუშაოს თუ საშინაო დავალებას ყველა მოსწავლე გაართმევს თავს. ერთ ასეთ გაკვეთილზე უნდა გიამბოთ – შესაძლოა, ჩემი გამოცდილება თქვენთვის შთაგონების წყაროდ იქცეს.

„ძილისპირული ამბები მეამბოხე გოგონებისთვის“ ჩემმა მეორეკლასელმა მოსწავლემ აღმომაჩენინა. თანაკლასელისთვის დაბადების დღის საჩუქრად უყიდია და შესვენებებზე გულმოდგინედ ათვალიერებდა. ჩემი წიგნების თაროს მალევე შეემატა ჯერ პირველი, მერე კი მეორე ნაწილიც.

„ძილისპირული ამბები მეამბოხე გოგონებისთვის“ სულაკაურის გამომცემლობას ეკუთვნის. როგორც სათაურითაც მიხვდებოდით, წიგნი საინტერესო, მეამბოხე, ცვლილებებისთვის მებრძოლი ქალების შესახებაა. ვის არ შეხვდებით აქ – მათემატიკოსებს, მეცნიერებს, პალეონტოლოგებს, დედოფლებს, მეკობრეებს, სამოქალაქო აქტივისტებს, მოცეკვავეებს, მწერლებს, ველომრბოლელებსა თუ მოცურავეებს. ბიოგრაფიები წარსულ დროშია მოთხრობილი და ზღაპრული დეტალებით არის გაჯერებული. თითოეულ ტექსტს ერთვის ილუსტრაცია და დევიზი. ილუსტრაციებიც, ამბებისა და მათი ავტორების მსგავსად, განსაკუთრებულია. თითოეული ამბის გმირს პირადი ილუსტრატორი ჰყავს. რამდენიმე მათგანის შესახებ დამატებითაც მოვიძიე ინფორმაცია. ცალკე თავგადასავალია მათი ილუსტრაციებისა და ისტორიების გაცნობა.

„ძილისპირული ამბები მეამბოხე გოგონებისთვის“ დამატებით რესურსად იქცა ჩემთვის. მოსწავლეების ასაკის შესაბამისად ვეძებ თემატურ ბიოგრაფიებს და შემდეგ გაკვეთილს ვგეგმავ. ამასობაში საინტერესო გამოცდილებაც დამიგროვდა.

გაკვეთილი, რომლის შესახებაც უნდა გიამბოთ, ოქტომბრის ერთ მზიან დღეს მეექვსე კლასისთვის დავგეგმე.

„ბიოგრაფია, ილუსტრაცია, დევიზი“ – ასეთი სათაური მოვიფიქრე და გადავწყვიტე, ერთი გოგონას ცხოვრების გაცნობით ბავშვების ცნობისმოყვარეობა გამეღვივებინა, გაკვეთილის ბოლოს კი მეთხოვა, თავადაც შეექმნათ მსგავსი ტექსტი, ილუსტრაცია და დევიზი.

სკაი ბრაუნი

1. ბიოგრაფია

პირველი ნაბიჯი სკეიტბორდის შესახებ ასოციაციური რუკის შექმნა იყო, მერე კი სკაის ბიოგრაფია წავუკითხე. მოკლე ტექსტები მოსასმენადაც მარტივია. ვთხოვე, მოსმენისას სწრაფი მორბენალი ჩანაწერები გაეკეთებინათ, რაც აქტიური მოსმენის გამომუშავებასა და ხმაურის თავიდან აცილებაში მეხმარება.

სკაი ბრაუნი 2008 წელს იაპონიაში დაიბადა. ის ჩემი მეექვსეკლასელების თანატოლი აღმოჩნდა და ამან კიდევ უფრო გაზარდა მისდამი ინტერესი. სკაის მამა სკეიტბორდისტი ჰყოლია და მისი გავლენით სკეიტბორდინგით დაინტერესებულა. გადატყავებული მუხლების ტკივილს, მცირე ასაკს, გოგოობას ხელი არ შეუშლია სკაისთვის, პროფესიონალ სკეიტბორდისტთა ტურნირის – Vans Park Series – ყველაზე პატარა მონაწილე გამხდარიყო („ძილისპირული ამბები მეამბოხე გოგონებისთვის“, მეორე ნაწილი, გვ. 154).

მეტი სიცხადისთვის მოვძებნე სკეიტბორდისტთა ტურნირის – Vans Park Series – ჩანაწერები და სკაის მიერ შესრულებული ურთულესი ილეთებით დავტკბით.

2. ილუსტრაცია

შეუძლებელია, სკაი ბრაუნის პორტრეტით არ მოიხიბლო. მისი მებრძოლი და მხიარული ხასიათის შესახებ მყისვე შეგექმნებათ წარმოდგენა. ილუტრაციის მნიშვნელობაზე ყურადღების გამახვილების შემდეგ ილუსტრატორ კეიტ პრიორის ვებგვერდს ვესტუმრეთ და მისი ნამუშევრები დავათვალიერეთ. ვისაუბრეთ იმაზეც, რომ ილუსტრაციის დახატვა ყველას შეგვიძლია, მთავარია, საკუთარი თავისა ვირწმუნოთ და ვცადოთ.

3. დევიზი

სკაი ბრაუნის ბიოგრაფიას შემდეგი დევიზი ერთვის: „ყველაზე ბედნიერი მაშინ ვარ, როცა მეშინია… ამ დროს განსაკუთრებით სასაცილო სანახავია, როგორ მიყურებენ ბიჭები“.

დევიზის წაკითხვის შემდეგ განვმარტეთ სიტყვის მნიშვნელობა; ვთქვით, რომ ის მოწოდებაა, რომელიც გარკვეულ იდეას გულისხმობს.

4. საკუთარი ბიოგრაფია, ილუსტრაცია და დევიზი

გაკვეთილის ეს ნაწილი ხმაურითა და უკმაყოფილო შეძახილებით იყო სავსე. საქმე ის არის, რომ ბავშვებს საკუთარი ბიოგრაფიის დაწერა, ილუსტრაციის დახატვა და დევიზის მოფიქრება შევთავაზე.

ერთად შევიმუშავეთ შეფასების კრიტერიუმები და დაფაზე ჩამოვწერეთ.

დავალების ინსტრუქცია ასეთი იყო:

• წარმოიდგინე, რომ გაიზარდე და ის, რაზეც ახლა მთელი გულით ოცნებობ, აგიხდა.
• დაწერე საკუთარი ბიოგრაფია.
• აღწერე მიღწევები, რომლებმაც შენი ბიოგრაფია განსაკუთრებული გახადა.
• დახატე ილუსტრაცია.
• მოიფიქრე დევიზი.

თაბახის ფურცელი შუაზე გადაკეცეს. ერთ გვერდზე ტექსტი დაწერეს, მეორეზე კი ილუსტრაცია დახატეს და დევიზიც მიუწერეს.

ეროვნული სასწავლო გეგმის V-VI კლასებისთვის განკუთვნილ სტანდარტში მითითებულია, რომ მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

საკითხავი ტექსტების ტიპებში კი ბიოგრაფიას ვხვდებით, შესაბამისად, ამ გაკვეთილზე მოსწავლეებმა მოისმინეს, გაიაზრეს და შექმნეს მცირე ზომის ბიოგრაფიული ტექსტი.

როგორც უკვე აღვნიშნე, საკლასო სამუშაოს ყველა ვერ შეხვდა დიდი გაბედულებით. პირიქით, ინსტრუქციის გაგება ბევრს გაუჭირდა და რამდენჯერმე მომიწია განმარტება.

ხშირად ვფიქრობ, რისი დამსახურებაა, რომ ყველა მოსწავლემ გაართვა თავი დავალებას, თანაც ისე კარგად, რომ დღემდე სათუთად ვინახავ მათ ნამუშევრებს.

ვფიქრობ, სკაი ბრაუნის ასაკმა, სკეიტბორდისადმი დიდმა ინტერესმა, სახალისო ილუსტრაციამ, გოგონას შემართებამ და მხიარულმა დევიზმა, ვიდეოსიუჟეტმა, ოცნებების ახდენის იმედმა და წახალისებამ – ყველაფერმა ერთად მაჩუქა 21 ბავშვის უსაყვარლესი, ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული ნამუშევრები.

ამ აქტივობამ კიდევ უფრო ახლოს გამაცნო ჩემი მოსწავლეები და მეც მჯერა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს მათი გულწრფელი ოცნებები ხორცს შეისხამს: ზოგი მასწავლებელი გახდება, ზოგი – ფეხბურთელი, ზოგი – მხატვარი, ზოგი კი – პედიატრი.

მათი დევიზები იმედს გაგიღვივებთ:

„ექიმები ძალიან კეთილები არიან, მე კი გადამრჩენელი ვარ“. – მეგი

„მთავარია, ვარჯიში არ შეწყვიტო“. – აკაკი

„იმ დროს ვარ ბედნიერი, როცა ცურვაზე მივდივარ“. – მიხეილი

„ახლა ყველა ძირითადად ყველაფრის გამო გაღიზიანებულია. ამიტომ ყველას ნევროზი ექნება“. – მარიამი

„არ შეუშინდეთ არაფერს. გაუძელით იმ ტკივილს, რასაც გრძნობთ და ყველაფერი გამოგივათ“. – თინათინი

„მე ვიბრძვი იმისთვის, რომ საქართველოში მხატვრობა დაფასდეს და თქვენც ასე გირჩევთ“. – ანა

„თუ ფეხბურთელობა გინდა, სულ უნდა ივარჯიშო და არ უნდა გაჩერდე. სულ ივარჯიშე და მიზანს მიაღწევ. შენი თავის მუდამ უნდა გჯეროდეს და ერთ ჩემპიონთა ლიგის თასს კი არ მოიგებ, შეიძლება, ოცი და ოცდაათი მოიგო“. – ნიკა

„ყველაზე ბედნიერი მაშინ ვარ, როცა მეგობრები გვერდით მყავს“. – მარიამი

„არასოდეს დანებდე. ყველაფერი გამოგივა“. – დიანა

„ისევერ გამოხვალ კარგი სკეიტერი, ხელ-ფეხი თუ არ იტკინე“. – გიგა

„ნინი მაშინაა ბედნიერი, როცა მასწავლებლის მოვალეობას ასრულებს“.- ნინი

„მთავარია, აკეთო ის, რაც გინდა, ყველანაირი დაბრკოლების მიუხედავად“. – თეკლა

„არასდროს დანებდეთ.  შრომით ყოველთვის მიაღწევთ მიზანს“. – სალომე

„მე იმ დროს ვარ ბედნიერი, როცა კალათბურთზე ვარ და ჩემს მეგობრებს ვხედავ“. – ნიკა

„არასოდეს გეგონოს, რომ ვერ ცეკვავ“. – მარიამი

„ყველას ვურჩევ, არ იფიქრონ, ეს არ გამომდისო. არ დანებდნენ და მიზანს აუცილებლად მიაღწევენ“. – ნია

„მე ძალიან მომწონს, რომ სხვა ბავშვებს ვასწავლი“. – ნინი

„არასოდეს დანებდე, იმის მიუხედავად, რომ სხვებს არ მოსწონხარ. იყავი ისეთი, როგორიც ხარ და არა ისეთი, როგორიც სხვებს უნდათ, რომ იყო“. – მარიამი

გაკვეთილის მეხუთე ნაბიჯად ასეთი რამ მოვიფიქრე: სათითაოდ გადავუღე ფოტო ილუსტრაციებს, სლაიდშოუდ ავკინძე და მომდევნო გაკვეთილი, მათივე ნებართვით, ერთმანეთის ნამუშევრების გაცნობით დავიწყე. მსურდა, ამ აქტივობით ინდივიდუალიზმის მნიშვნელობაზე დამეფიქრებინა, ერთმანეთის დანახვა მესწავლებინა და მეჩვენებინა, რომ ფურცელზე გადატანილი მათი ფიქრები ჩემთვის ძალიან ძვირფასია.

სტატიის ბოლოს ნიმუშად ერთ-ერთი მოსწავლის ნამუშევარს გიტოვებთ:

რა არის ცოცხალი სამყაროს არსებობის მამოძრავებელი ძალა? მიჩნეულია, რომ ეს გამრავლებაა. ჩვენც, ნადირ-ფრინველიც და უმცირესი ბაქტერიებიც თითქოს იმისთვის ვიბადებით, რომ ახალ სიცოცხლეს მივცეთ დასაბამი. თვით ცოცხალი და არაცოცხალი სამყაროების საზღვარზე მობინადრე ვირუსების ძირითადი წადილიც გამრავლებაა. სხვა დანარჩენი – დიადი თუ მდაბალი იდეალები, ხელოვნება, ტექნიკა, მედიცინა და მჭევრმეტყველება – ჩვენი გამოგონილია ჩვენივე საუფლოს კეთილმოსაწყობად და მეტი არაფერი.

მაგრამ ახალი სიცოცხლე მხოლოდ ლოკალური თვალსაზრისით არის ახალი. მარადისობისთვის, მასის მუდმივობის კანონიდან გამომდინარე, ეს მხოლოდ ატომების ერთი ადგილიდან მეორეზე გადაწყობაა. ატომები რამდენიმე ათეული წელი ინარჩუნებენ ამ „ახალი სიცოცხლის“ ფორმას და ზომას და მერე ზღვის ნაპირას აგებული ქვიშის ციხე-კოშკებივით იშლებიან.

მაშ, რა არის სამყაროს შემოქმედის მთავარი დანაბარები მისი ქმნილებებისთვის? – რასაც ჩემი გონება და ცოდნა სწვდება, ეს მოძრაობაა…

შემოქმედმა როცა ატომები – სამყაროს სამშენებლო აგურები გააჩინა, იქვე დაუბარა, არ გაჩერდეთ, იმოძრავეთო. თან ისიც დააყოლა, ოფლითა თქვენითო.

ჰოდა, ისინიც გაჩენის დღიდან არ გაჩერებულან… თუმცა, როგორც ყოველ ცოცხალ არსებას ჰყავს თავისი ბიოლოგიური „მტერი“, მოძრაობასაც ჰყავს თავისი მოქიშპეები. ერთს ინერცია ჰქვია, მეორეს – ხახუნი.

მეტად საინტერესო ზნისაა ეს ინერცია. ჯერ ერთი, შენს მასაზეა დამოკიდებული. რაც უფრო მძიმე ხარ, ინერციაც მეტი გაქვს. მერე – თავდაპირველად მთელი თავისი მასით გეწინააღმდეგება ნაბიჯის გადადგმაში, პირველ ნაბიჯზე ლამის მთელ არაქათს გაცლის, მერე კი ისე შედის ნავარდის ეშხში, რომ გაჩერება აღარ უნდა; გაჩერდება თუ არა, მაშინვე ივიწყებს მოძრაობის დროს განცდილ ნეტარებას და თავიდან გვიწევს მისი დარწმუნება მოძრაობის სიამოვნებაში. აქ არჩევანი არ გვაქვს. ინერცია სხეულის ის თვისებაა, რომელიც არსად და არასდროს იცვლება, თუ სხეულმა მთლიანობა (მასა) არ შეიცვალა.

ხახუნის ძალის მართვა კი დიდი ხნის წინ ვისწავლეთ. პირველად მას მაშინ ვძლიეთ, საგნების გათრევას მორებზე შემოდება და გაგორება რომ ვამჯობინეთ. მართალია, ხახუნი ამით ვერ მოვსპეთ, მაგრამ მისი შემცირების გზას მივაგენით (სრიალის ხახუნი გორვის ხახუნით ჩავანაცვლეთ). მას შემდეგ მრავალი წელი და ტექნოლოგია შევალიეთ ხახუნის შემცირებას.

იქ, სადაც სრიალის ხახუნის ჩანაცვლება შეუძლებელია, საპოხ საშულებებს ვახმართ. ძრავის სიცოცხლისუნარიანობა სწორედ მისი შეზეთვის ეფექტურობაზეა დამოკიდებული. მუხლიც მანამდე გვიჭრის, სანამ სასახსრე ღრუს შემავსებელი სითხე მწყობრშია.

გორვის ხახუნის შესამცირებლად კი მიწაყრილი გზების ჯერ ფილაქნით მოპირკეთება დავიწყეთ, მერე, ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, ასფალტ-ბეტონით დავფარეთ. ამით მნიშვნელობად შევამცირეთ ხახუნის ძალა, რამაც გადაადგილების დრო და გადაადგილებისთვის დახარჯული ენერგიაც შეამცირა.

ხახუნის ძალით გამოწვეული გადაადგილების სირთულეები რკინიგზის გაჩენამაც შეამცირა. რელსის ზედაპირის ნაკლებხაოიანობამ გადაადგილება გააადვილა. მერე ფრანგი, იაპონელი და ჩინელი ინჟინრები კიდევ უფრო წინ წავიდნენ და მატარებლის შემადგენლობა მაგნიტური ველის დახმარებით „ჰაერში“ ასწიეს. ასეთი მატარებელი რელსების ნაცლად მაგნიტურ ბალიშზე მისრიალებს. შედეგად შემცირდა ხახუნი, ბევრად გაიზარდა სიჩქარე. თვითმფრინავიც ფრენისას ისეთ სიმაღლეს ირჩევს, სადაც ჰაერთან ხახუნის ძალა ოპტიმალურია.

ჩნდება განცდა, რომ ხახუნის ძალა ჩვენდა ჭირად არის მოგონილი, მაგრამ მისი საჭიროება ისევე დიდია, როგორც მოძრაობის აუცილებლობა.

ყინულის საფარი სავალი გზის ხაოს ფარავს და ხახუნის ძალას ამცირებს. დიახ, ეს ხაო საჭიროა, რომ კისერი არ მოვიტეხოთ, მყარად ვიდგეთ – ჩავეჭიდოთ მიწას. ხახუნის დამსახურებაა, რომ მანქანის ძრავას საურავებზე ენერგიის გადაცემა შეუძლია. მისივე წყალობითაა, რომ შეგვიძლია, მქროლავი ავტომობილი დავაოკოთ ან საერთოდ გავაჩეროთ. ხახუნის მადლით არ გვაცვივა თავზე კომეტები…

ასე რომ, თუ სწრაფად და უსაფრთხოდ გვინდა მოძრაობა, სავალ გზას ხაო უნდა ჰქონდეს, ძრავას კი – სათანადო ძალა და ენერგია მის გადასალახად. მოლიპულ გზაზე სწრაფად სიარული შეიძლება, მანევრირება – არა. ცხოვრებაშიც ასეა… შნო თუ გაქვს, ქვა-ღორღი და ნარ-ეკალი ვერ დაგაკავებს.

ერთი კია: ცნობილი ავტომრბოლელისა არ იყოს, „თუ მიმავალს შეგიძლია თქვა, რომ ირგვლივ ყველაფერს აკონტროლებ, ესე იგი ნელა მიდიხარ“. დანარჩენი პილოტზეა – გამარჯვებული გადაკვეთს ფინიშის ხაზს თუ უბრალოდ დაელოდება თავისი ტრეკის დასრულებას.

ამერიკელი ავტორის, სპიკერისა და განმანათლებლის, ერიკ შენინგერის 2019 წელს გამოცემული წიგნის, Digital Leadership-ის ეს ნაწილი სასკოლო განათლების დღევანდელ გამოწვევებს ეძღვნება. ავტორი მკითხველთან საუბრისას ცდილობს, გაგვიზიაროს თავისი დამოკიდებულება სკოლების ტრანსფორმაციაზე და ხაზი გაუსვას იმ სირთულეებს, რომლებიც ყოველთვის თან ახლავს ასეთი ტიპის ფუნდამენტური ხასიათის ცვლილებებს. მიუხედავად წიგნის პოპულარობისა, აშშ–სა და სხვა ინგლისურენოვან ქვეყანაში, ავტორის ტონი და ემოცია ნათლად გვიჩვენებს, რამდენად მძიმედ მიმდინარეობს სასკოლო სამყაროს „დიგიტალიზაცია“ – ციფრული ტექნოლოგიების საშუალებებზე გადასვლა აშშ-ის სასკოლო განათლების სექტორშიც კი. საინტერესო და დასაფასებელია ერიკ შენინგერის შემართება და მისი ჯანსაღი დამოკიდებულება ცვლილებების ნელი ტემპისა და სიძნელეებისადმი. აქ კარგად ჩანს ავტორის ადამიანური, ჰუმანისტური დამოკიდებულება მასწავლებლისადმი; ადამიანებისადმი, რომლებსაც პროფესიულად ევალებათ ჩვენს ბავშვებთან მუშაობა, მათთან მრავალი საათის გატარება და რომელთათვისაც საკმაოდ მტკივნეულია ტრადიციული საგანმანათლებლო სამყაროდან „ციფრულ რევოლუციურ“ მეთოდებზე გადასვლა ტექნოლოგიების ასეთი ტემპით განვითარებისა და ცვლილებების დროში.

„მასწავლებელი, რომელიც კავშირს ამყარებს მოსწავლეებთან, ერთ-ერთი მათგანი ხდება და მათგან უფრო მეტს სწავლობს, ვიდრე თვითონ ასწავლის. ის, ვინც არაფერს სწავლობს აუდიტორიისგან, არაფრად ღირს. როდესაც ვინმეს ვესაუბრები, მისგან ვსწავლობ. მისგან მეტს ვიღებ, ვიდრე გავცემ. ამგვარად, ნამდვილი მასწავლებელი თავს თავისი მოსწავლეების მოსწავლედ ხედავს. თუ თქვენს მოსწავლეებს ასეთი მიდგომით ასწავლით, ამ ურთიერთობიდან ბევრად მეტს მიიღებთ (მაჰათმა განდი, საუბარი ხადი ვიდიალაიას სტუდენტებთან, სევაგრამი, 15 თებერვალი, 1942 წელი).

„ბავშვები არ სწავლობენ იმ ადამიანებისგან, რომლებიც არ მოსწონთ!“

რიტა პირსონი, ამერიკელი მასწავლებელი,

სასკოლო განათლების კონსულტანტი

ამერიკულ სასკოლო სისტემაში კვლავაც ბატონობს ფრედერიკ ტეილორის „ეფექტურობის კულტი“ (ფ. ტეილორი – XIX-XX საუკუნეების ამერიკელი ინჟინერი, ბიზნესის მართვის და წარმოების ეფექტურობის კულტის იდეოლოგი, ლ.ა.), რომელიც ქმედითი საშუალება იყო ინდუსტრიული ეპოქის კონვეიერული წარმოებისა და საქარხნო წარმოების განმეორებითი ოპერაციების სამართავად. სამწუხაროდ, ტეილორის მიდგომები კვლავ მთავარ სამართავ სქემად რჩება ჩვენს სკოლებში, არ აქვს მნიშვნელობა, რომელ წელს დაფუძნდა სკოლა. საბედნიეროდ, ეს არ ეხება ყველა პროფესიას.

დროთა განმავლობაში, მაგალითად, ექიმების პრაქტიკა, საშუალებები და სამუშაო სივრცე მნიშვნელოვნად შეიცვალა, რათა თახვედრაში ყოფილიყო თანამედროვე კვლევასთან და ახალ ტექნოლოგიებთან, პაციენტების უკეთ მოვლისა და მკურნალობისათვის. იურისტები ფართოდ იყენებენ კვლევის ონლაინრესურსებს, მათი გამოსვლების, ხელშეკრულებებისა და ბრიფინგების მოსამზადებლად, მათი კლიენტების საკეთილდღეოდ.

ავტომობილების ტექნიკოსები აქტიურად ჩამოტვირთავენ ინფორმაციას მანქანების ნაწილებისა და ტექნოლოგიების შესახებ, ავტომობილის სარემონტო საჭიროებების განსასაზღვრად.

Amazon-ის გადამზიდავი საწყობები სულ უფრო ავტომატიზებული გახდნენ და ამანათები, რომლებიც თქვენს ბინაში მოაქვთ, ადამიანთან მცირე კონტაქტით მოგზაურობენ ადრესატებისკენ. თვით ნარჩენების გამტან მანქანებსა და ტაქსებსაც კი უკვე აქვთ „ჩქარი პასუხის“ (quick response – QR) კოდები, რომლებიც პოტენციურ მომხმარებელს მათი ვებსაიტებისკენ მიუძღვიან.

ყველა სექტორი, ყოველი სამუშაო, ყოველი თანამშრომელი უკვე ვალდებულია, უპასუხოს გეომეტრიული სიჩქარით მიმდინარე ცვლილებებს, რომლებსაც ხშირად ახალი ტექნოლოგიები განაპირობებს. საკმარისია მხოლოდ იმის ნახვა, თუ როგორ გაიზარდნენ და გაიფურჩქნენ  Netflix, Uber და Airbnb-ის ტიპის კომპანიები მათ უშუალო კონკურენტებთან შედარებით, რომლებიც ან არ შეცვლილან, ან ცვლილებებს დროულად ვერ აუწყვეს ფეხი. სწორედ ამ ცვლილელბების შესახებ საუბრობენ ქ.-ნი პამელას მსგავსი განმანათლებლები, რომლებიც ცდილობენ, გაიგონ გლობალური ცვლილებების დინამიკა. იმ სამყაროს დინამიკა, რომელშიც ახალგაზრდებს ცხოვრების გაგრძელება მოუწევთ.

ისინი სვამენ შეკითხვებს: „დადგა თუ არა განათლებისა და განმანათლებლებისთვის ის დრო, როდესაც პასუხები გაეცემა ოცდამეერთე საუკუნეში მომხდარ ცვლილებებს?“;

„დადგა თუ არა დრო, გავიდეთ კედლებით შემოსაზღვრული საკლასო სივრცეებიდან სხვა სასწავლო სივრცეებში, სადაც შესაძლებლობები უსაზღვროა და სწავლების პროცესი სცდება სკოლისა და სასკოლო ოლქების საზღვრებს?“

„ნუთუ არ დადგა დრო, თავი დავანებოთ პოლიტიკური და კერძო სექტორების გეგმებს, რომლებიც აგრძელებენ მეოცე საუკუნის სტანდარტიზაციის მეთოდოლოგიებით აზროვნებას, რომ მოვახდინოთ სასწავლო გეგმების, შეფასებისა და პედაგოგიკის „დესტანდარტიზაცია“ ღრმა სწავლებისათვის?“

სასკოლო სივრცის კონცეფცია, როგორც ფიზიკურის, ისე ვირტუალურისა, წარმოადგენს კრიტიკულად მნიშვნელოვან საწყის წერტილს აუცილებელი ცვლილებების მოსახდენად. ცვლილებებისა, როდესაც განმანათლებელს შეეძლება სწავლების პერსონალიზებული, ინდივიდუალიზებული და დიფერენცირებული მიდგომების გამოყენება, ახალი ტექნოლოგიების საშუალებით.

შემოქმედებითი მოქნილობა და სივრცის ადაპტაციის უნარი, შეიძლება გახდეს ის „დასაწყისი“ [ახალი სწავლებისათვის], რომლის დროსაც მოსწავლე თვითონ შექმნის ნიმუშს ან არტეფქტს, იმის დასტურად, რომ მან ცოდნა შეითვისა. ეს არ იქნება უფროსებისგან ნასწავლის უბრალოდ „გამოყენება“ [ტესტების ჩასაბარებლად]. სივრცესა და ტექნოლოგიებს დიდი მნიშვნელობა აქვს.

ქ-ნ პამელას აზრით, დღეს სწორედ მასწავლებლებზეა დამოკიდებული სწავლისა და სწავლების ტრანსფორმაცია – მათზეა დამოკიდებული, რამდენად წარმომადგენლობითი იქნება განათლება ახალგაზრდების დღევანდელი ან ხვალინდელი საჭიროებებისათვის.

ერთხელ, ქ-ნი პამელა, მოგზაურობის დროს მოხვდა სკოლაში, რომელიც აშენდა, როგორც ინტერაქტიური სასწავლო სივრცე – სკოლა, რომელიც წარმოადგენდა დღევანდელობასა და მომავალს, მაგრამ არა წარსულს. სკოლის დიზაინი ისე იყო შექმნილი, რომ მას შეეძლო ყველა საფეხურის კლასის მასპინძლობა, დაწყებითიდან დამამთავრებელი კლასის ჩათვლით.

ის ისე იყო აშენებული, რომ მოსწავლეებს შეძლებოდათ სუფთა ჰაერზე ყოფნის, მოძრაობისა და ბუნებრივი განათების გამოყენება სწავლის დროს. ეს სკოლა, პროექტების მაგალითებზე სწავლის პრინციპებზე შეიქმნა.

ღია და დახურული სასწავლო სივრცეების მოქნილი კომბინაცია ერთმანეთთან აკავშირებდა ღია და მყუდრო ადგილებს. მათ სახელებიც შესაბამისი ჰქონდათ: „ბუდე“, „ვარჯი“, „გამოქვაბული“ და „ტევრი“, რომლებიც შეესაბამებოდნენ სკოლის გარეთ მდებარე გარემოს. სკოლის ავეჯი და ტექნიკური აღჭურვილობა მოიცავდა სწავლისათვის საჭირო დანადგარებისა და ტექნოლოგიების გრძელ ჩამონათვალს, როგორც მოსწავლეების, ისე მასწავლებლებისათვის. ეს გახლდათ სკოლა, რომელსაც ბევრი ალბათ „სკოლა-ოცნებას“ შეარქმევდა.

მიუხედავად აღწერილი ინოვაციებისა, ქ-მა პამელამ აღმოაჩინა, რომ მასწავლებლები და ბავშვები არ აკეთებდნენ იმას, რასაც მათგან მოელოდნენ. მასწავლებელმა ღიად უთხრა პამელას: „მე უპირატესობას მერხებისა და სასკოლო ოთახის სივრცეს ვანიჭებ“.

პამელამ ნახა, რომ ბავშვები დაუსრულებლად ავსებდნენ სამუშაო ფურცლებს, რიგრიგობით კითხულობდნენ ტექსტს და უსმენდნენ მასწავლებლის მიერ მართულ ინსტრუქციებს. კედელზე გაკრული ცნობები აღწერდნენ კითხვის, ბიბლიოთეკის ან კლასის წესებს. რაც თავის მხრივ ნიშნავდა: „იყავი მორჩილი“; „იჯექი“, „იყავი ჩუმად“. ინტერაქტიური Whiteboard-სა (ციფრული დაფა, ინფორმაციის ვიზუალიზაციისა და პრეზენტაციისათვის) და სხვა ძვირადღირებულ ტექნოლოგიებს ხშირად გამოუყენებლად ედებოდათ მტვერი.

სამწუხაროდ, განათლებაში არსებული ტენდენციები პირდაპირ იმეორებდნენ მთავრობის პოლიტიკის იმ მრავალ შეცდომას, რომლებიც  „კომისია 911-მა“ (11 სექტემბრის ტერაქტების შემდეგ აშშ-ის  შექმნილი სამთავრობო, ორპარტიული კომისია, აშშ-ის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის სუსტი მხარეების გამოსავლენად, ლ.ა.) გამოავლინა: არასწორი პოლიტიკა, მართვა, ორგანიზაციული კომპეტენციები და წარმოსახვა.

პამელას აზრით, ზოგადად, განათლების სექტორი ძველ ფორმატებსა და პარადიგმებზეა დაფუძნებული; სამუშაო კვლავ „სიცარიელის შევსების“ პრინციპით მიმდინარეობს; არ აქვს სტრატეგია ახალი შესაძლებლობების, საშუალებებისა და პედაგოგიკის გამოსაყენებლად; ვერ ახერხებს იმ მომავლის წარმოდგენას, რომელიც მნიშვნელოვნად იქნება განსხვავებული გუშინდელი და დღევანდელი დღისგან. პამელას აზრით, ჩვენ, ახალმა ლიდერებმა უნდა გამოვიყენოთ ყველა შესაძლებლობა არსებული პრაქტიკის ქმედითუნარიანობის კრიტიკისთვის, ამ პრაქტიკისადმი ინერციული ერთგულების მიზეზების გამოსაკვლევად და ამ ძველი წესების სასწავლო პროცესიდან განსადევნად, მოსწავლეთა თანამედროვე თაობის მიზნებიდან და ინტერესებიდან გამომდინარე.

დღეს ადამიანი სამუშაოდ მიდის არა თავის სამუშაო „კუბში“ (სამუშაო სივრცე აშშ-ის ოფისებში, სადაც თითოეულ თანამშრომელს გამოყოფილი აქვს ნახევრად ღია, შემოსაზღვრული სამუშაო ადგილი, ე.წ. „კუბიკი-cubicle“, ლა.) ან კონვეიერულ ხაზზე, არამედ სხვაგვარ, ხშირად ძალიან აქტიურ სივრცეში, რომლებშიც ტექნოლოგიები შერწყმულია სამუშაოსთან – იქნება ეს McDonald’s, Google თუ ავტომექანიკური სახელოსნო. ვირჯინიის უნივერსიტეტის „კო-ლაბორატორიაში“ ვიზიტის დროს, ქ-ნ პამელას საშუალება მიეცა, ენახა თანამედროვე საინჟინრო-ტექნოლოგიური სამუშაო: მრავალგვარი გამოყენების სივრცე, რომელიც აერთიანებს დასასვენებელ სავარძლებსა და პროგრამირებისა და დიზაინის განსხვავებულ სივრცეებს, რომლებიც სამშენებლო ლაბორატორიისგან მხოლოდ გამჭვირვალე მინის კედლით არის გამოყოფილი, ხოლო სამშენებლო სივრცე სავსეა სამგანზომილებიანი (3D) პრინტერებითა და გამოსაცდელი ლაბორატორიებით. დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა აგვიხსნა, რომ კლასიკური საინჟინრო სასწავლო პროგრამა, ისევე როგორც, ვთქვათ, სამედიცინო სასწავლო კურიკულუმი, დღეს ისწავლება სხვა, მომიჯნავე და ინტერდისციპლინური პროგრამებისგან იზოლირებულად. მისი სიტყვებით საინჟინრო მიმართულება დღეს აღარ არსებობს დამოუკიდებლად. დღევანდელი ინჟინერი ცოდნას სხვადასხვა სფეროდან იღებს და ეს სფეროებია – დიზაინი, ინჟინერია, ტესტირება და წარმოება.

ასეთი სახის ცვლილება უკვე ყველა სფეროში მიმდინარეობს. მაგრამ ცვლილებები, რომლებსაც სკოლებში ველოდებით, არ ეხება სამუშაო ძალას თუ სპეციალისტებს: ისინი მოიცავენ ადამიანის კვლევის, კავშირების, კომუნიკაციისა და შემოქმედების თავისებურებებს; ადამიანს, როგორც მსოფლიო საზოგადოების ნაწილს, ადამიანს ოჯახში და ოჯახის გარეთ.

სტატია და თარგმანი მოამზადა ლევან ალფაიძემ

ერიკ შენინგერის  წიგნიდან „Digital Leadership“

ნებისმიერი ადამიანისთვის, განურჩევლად ასაკისა, შიში ნაცნობი გრძნობაა. ის მეტ-ნაკლები სიმძაფრით ყველას განუცდია. ამდენად, საგანგაშო შიშის გრძნობის არსებობა კი არა, მისი არარსებობაა. შიშის გრძნობა არ გააჩნიათ მხოლოდ ფსიქიკური გადახრების მქონე ადამიანებს. შიში ბუნებრივი და ერთ-ერთი უძლიერესი ემოციაა. ის აუცილებელიც კია ადამიანისთვის. საფრთხის დროს შიშის წყალობით, როგორც დამცავი ფუნქცია, იღვიძებს თვითგადარჩენის ინსტინქტი. თუმცა ისიც უნდა ვიცოდეთ, რომ შიში სასარგებლოა მანამდე, სანამ არ გახდება პანიკური, არ მოახდენს ცნობიერების პარალიზებას და ზიანს არ მიაყენებს ბავშვის ფსიქიკას. ამდენად, ბავშვთა შიშები სერიოზულ ყურადღებას მოითხოვს.

განვითარების და სამყაროს შემეცნების პროცესში ბავშვს შეიძლება გაუჩნდეს სხვადასხვა სახის შიშები, რომლებიც მომავალში აუცილებლად მოახდენს გავლენას მის ცხოვრებაზე. მართალია, ხშირად ის, რასაც ბავშვი საფრთხედ აღიქვამს, სინამდვილეში საერთოდ არ არის საშიში, მაგრამ ეს არაფერს ცვლის – განურჩევლად იმისა, ნამდვილია თუ მოჩვენებითი საფრთხე, ბავშვის შიშები რეალურია.

ყველამ, ვისაც ბავშვთან ჰქონია ურთიერთობა, იცის, რა სახის შიშები აწუხებთ პატარებს. მათი ჩამონათვალი საკმაოდ ვრცელია, თუმცა მაინც შეიძლება ყველაზე მნიშვნელოვანი და გავრცელებული შიშების გამოყოფა. ბავშვს შეიძლება აშინებდეს სახლში მარტო დარჩენა, უცნობებთან ურთიერთობა, მოსალოდნელი სასჯელი, ზღაპრებისა და მულტფილმების საშიში პერსონაჟები, ჩაბნელებული ოთახი, ბუნებრივი მოვლენები, ცხოველები, დიდი შენობები და ხმაურიანი ქუჩები, ექიმები და საავადმყოფო, დედასთან დაშორება და სხვა.

შიშით შეპყრობილ ბავშვს რომ დავეხმაროთ, უპირველეს ყოვლისა, შიშის მიზეზს უნდა მივაგნოთ.

მიზეზები კი ისეთივე მრავალფეროვანია, როგორიც თავად შიშები:

• შიშები ბავშვებს უმეტესად მშობლების წყალობით უჩნდებათ. შვილებს ეშინიათ იმისი, რისიც ეშინიათ მშობლებს. თუ დედას ეშინია ძაღლის, დიდია ალბათობა, ბავშვსაც გაუჩნდეს ძაღლის შიში.
• როცა ბავშვს ყოველ ნაბიჯზე ესმის დედის შეშფოთებული ხმა: „ფრთხილად, მანქანა არ დაგეჯახოს!“ „ნუ დარბიხარ, დაეცემი!“ „ხელი არ ახლო, დაგწვავს!“ „ძაღლს ნუ ეფერები, გიკბენს!“ – ის ეჩვევა მშფოთვარე გარემოში ცხოვრებას და ქვეცნობიერად გამუდმებით ელის საფრთხეს.
• შიშის ერთ-ერთი მიზეზია ზღვარგადასული მეურვეობაც. თუ ბავშვი სასათბურე პირობებში იზრდება, მომავალში მას ძალიან გაუჭირდება ცხოვრებასთან ადაპტირება. ცდისა და შეცდომის გზით სამყაროს შემეცნების შეუძლებლობა შიშების აღმოცენების ხელშემწყობი ფაქტორია.
• მრავალრიცხოვანი აკრძალვა, დაშინება, მუქარა, მკაცრი მოპყრობა, ფიზიკური დასჯაც შეიძლება შიშის აღმოცენების მიზეზად იქცეს.
• შიშს ბადებს გულგრილობა და უყურადღებობაც. განსაკუთრებით ხშირად ასეთი რამ ხდება ოჯახებში, სადაც ბავშვს „არ ელოდნენ“, მისი დაბადებისთვის მზად არ იყვნენ, ან ბიჭს ელოდნენ, მაგრამ გოგონა დაიბადა. საკუთარ თავს მინდობილ, ემოციურ მიმღებლობას მოკლებულ ბავშვს უჩნდება შიში ყველასა და ყველაფრის მიმართ.
• არასასურველი ატმოსფერო ოჯახში, უთანხმოება ოჯახის წევრებს შორის, ჩხუბი ბავშვის თანდასწრებით შიშის გავრცელებული მიზეზია. ხშირად ბავშვები თავს დამნაშავედ გრძნობენ მშობლების ჩხუბის გამო და ეშინიათ, მათი კონფლიქტის მიზეზად არ იქცნენ.
• მშობლების დაშორებაც შიშის აღმოცენების რისკფაქტორია. შფოთვისა და შიშისადმი მიდრეკილებით გამოირჩევიან ბავშვები, რომლებიც უნდობლობის, ემოციური სიცივის, გაუცხოების ატმოსფეროში იზრდებიან. მაგალითად, მაშინ, როდესაც მშობლები მხოლოდ ფორმალურად არიან ერთად, ემოციურად კი უცხონი არიან ერთმანეთისთვის, ან როდესაც ბავშვს ზრდიან დედა და ბებია, რომლებსაც ერთმანეთთან ან ბავშვის მამასთან დაძაბული ურთიერთობა აქვთ.
• შიშის აღმოცენებას ხშირად ხელს უწყობს თავდაჯერებას მოკლებული, ზედმეტად დამთმობი, მერყევი უფროსების გარემოცვა, რომლებიც ვერ უჩენენ ბავშვს დაცულობის შეგრძნებას. ბავშვი გარშემო მყოფი უფროსებისგან მისი უსაფრთხოების უზრუნველყოფას მოელის და უჭირს შეგუება გაურკვეველ სიტუაციებთან, რომლებიც მასში საფრთხის შეგრძნებას ბადებს.

როგორ დავეხმაროთ ბავშვს შიშის დაძლევაში

• შევინარჩუნოთ სიმშვიდე და თანავუგრძნოთ ბავშვს. ამასთან, ძალიან მნიშვნელოვანია, ვიპოვოთ ოქროს შუალედი გულგრილობასა და უზომო მღლვარებას შორის. ვესაუბროთ ბავშვს მის შიშზე, დავარწმუნოთ, რომ არავითარი საფრთხე არ ემუქრება, მაგრამ არ გავაუფასუროთ მისი შიში. საყვედურებსაც მოვერიდოთ. შეიძლება შევიმუშაოთ ღონისძიებათა მთელი კომპლექსი, მაგალითად, მოვიგონოთ ზღაპარი, რომელშიც ბავშვი თავის შიშს ამარცხებს. ვეცადოთ, გავუძლიეროთ ბავშვს საკუთარი ძალების რწმენა, ავუმაღლოთ თვითშეფასება. მხარი დავუჭიროთ მის ახალ გატაცებებს და, რა თქმა უნდა, დავაფასოთ მისი წარმატებები შიშების დაძლევის პროცესში.
• შიშისგან თავის დაღწევის ეფექტიანი ხერხია იმის დახატვა, რაც ბავშვს აშინებს. ხატვის დასრულების შემდეგ ვესაუბროთ, მივცეთ საშუალება, ილაპარაკოს იმის შესახებ, რაც დახატა. შეიძლება შევთავაზოთ, „გაანადგუროს“ თავისი შიში – დახიოს, დაწვას… ან ნახატში რამე ისე შეცვალოს, რომ ფურცელზე გამოსახული არსებები შიშს აღარ ჰგვრიდნენ. ხატვა გაცილებით ქმედითი გზაა შიშის გამოსავლენად და დასაძლევად, ვიდრე სიტყვიერად მოყოლილი ისტორიები.
• კარგი იქნება, მივცეთ იმ სიტუაციის გათამაშების საშუალება, რომელიც მასში შიშს იწვევს. ამ დროს ბავშვმა შეიძლება შეასრულოს იმის როლი, ვისიც ეშინია, ან გახდეს გმირი-დამცველი იმ ადამიანისთვის, ვისაც ეშინია.
• უყურადღებოდ არ დავტოვოთ ბავშვის ჩივილი, არ აღვიქვათ მისი შიში ჭირვეულობად, არ დავსაჯოთ „სიმხდალისთვის“. დავანახოთ, რომ გვესმის მისი, რომ შეუძლია გვენდოს. ბავშვი, რომელსაც აქვს მშობლების იმედი, უფრო თავდაჯერებული და გამბედავია.
• ნუ დავაშინებთ პატარას მხოლოდ იმისთვის, რომ დაგვემორჩილოს. შიშით აღზრდა სახიფათოა ბავშვის განვითარებისთვის. შედეგად შეიძლება მივიღოთ შფოთვა, ეჭვიანობა, პასიურობა და შემოქმედებითი საწყისის ჩახშობა.
• ნუ შევარცხვენთ ბავშვს იმის გამო, რომ ეშინია. ვერიდოთ დაცინვას. დაცინვის შიშით ბავშვმა შესაძლოა დაგვიმალოს, რომ რაღაც აშფოთებს, მაგრამ შიში არსად წავა, პირიქით, გაძლიერდება კიდეც, რადგან ბავშვი მარტო დარჩება მის პირისპირ. თუ უფროსი შიშისგან თავის დაღწევაში არ დაეხმარება პატარას, შიში დაიმონებს ბავშვის ფსიქიკას, გაუჩნდება დეპრესიისადმი მიდრეკილება, დაემუქრება ნევროზის საფრთხეც.
• გვახსოვდეს, რომ ბავშვის გონებრივი განვითარება პირდაპირ კავშირშია მის შიშებთან. რაც უფრო მეტი იცის ბავშვმა იმაზე, რაც აშინებს, მით უფრო ადვილია მისთვის შიშის დამარცხება.

დაბოლოს, გვახსოვდეს, რომ შიშის დასაძლევად ბავშვს სჭირდება, გვერდით ეგულებოდეს ემოციურად გაწონასწორებული და სულიერად მტკიცე მისთვის ძვირფასი, ახლობელი უფროსი ადამიანი. როცა პატარა ჩვენს თვალებში შიშს, შფოთვას, უძლურებას და გაურკვევლობას ხედავს, ის ვერც საკუთარ შიშს დაამარცხებს.