დედამიწაზე არსებობს სკოლა, რომელიც 1424 წელია უწყვეტად ფუნქციონირებს. ეს სკოლა, რა რთული გამოსაცნობია და, ბრიტანეთში კენტერბერის საგრაფოში მდებარეობს. მიიჩნევა, რომ ამ სასწავლო დაწესებულებას თანამედროვე განათლების შესაფერისი ტექნიკური აღჭურვილობა და ოთახები არ აქვს, მაგრამ რაკი ბრიტანელებისთვის ტრადიციის შენარჩუნება უმთავრესი ღირებულებაა, შენობის რეკონსტრუქციაზე, დანგრევაზე ან შეუსაბამოდ გათანამედროვებაზე არავინ ფიქრობს. და მაინც, ამ ნაკლოვანების მიუხედავად, კენტერბერის სამეფო სკოლა 21-ე საუკუნის შესაფერის თანამედროვე განათლებას იძლევა და აქ სწავლა ძალიან, ძალიან პრესტიჟულია.

ხომ უცნაური და საოცარი ამბავია, მაგრამ ინტერნეტში უფრო საინტერესო ისტორიებს წააწყდებით, თუ რამდენიმე წუთს სხვადასხვა ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემის შესახებ ინფორმაციის მოძიებას დაუთმობთ.

მაგალითად, მონტესორის ცნობილი სკოლების ქსელს ფილიალი ინდოეთშიც აქვს, სადაც, არც მეტი და არც ნაკლები, 32 000 მოსწავლე სწავლობს. ეს ნამდვილი სკოლა-ქალაქი 3700 კომპიუტერითა და 1000-მდე უნიტაზითაა აღჭურვილი. ამ ამბის წაკითხვამ კიდევ ერთხელ ცხადად დამანახვა, რა პატარაა ჩემი ქვეყანა, სადაც 1000-ბავშვიანი სკოლა გრანდიოზულად ითვლება. არ ვიცი, რა უნარები აქვს ინდოეთის ქალაქ ლუკნოუს სკოლის დირექტორს, მაგრამ 32 000 ბავშვისთვის თანამედროვე განათლების მიცემა მარტივი ამბავი არ მგონია.

როგორც კი Google-ის საძიებო სისტემაში Phumachangtang-ს ჩაწერთ, პირველს, რასაც გუგლი შემოგთავაზებთ, დედამიწის საოცრება – პუმაჩანგტანგის სკოლაა, რომელიც ზღვის დონიდან 5 373 მეტრზე მდებარეობს. უფრო ცხადად რომ აღვიქვათ, რა მასშტაბზეა ლაპარაკი, წარმოიდგინეთ, რომ თქვენი შვილი კილიმანჯაროს, იალბუზის ან შხარას წვერზე საკლასო ოთახში იჯდეს და მეხუთე კლასის მათემატიკის წიგნში ამოცანას ხსნიდეს. ხომ საოცრებაა?

ჰოლანდიაში სწავლა 4 წლის ასაკიდან იწყება (ამის საპირისპიროა ფინეთი, სადაც 7 წლამდე ასაკის ბავშვისთვის სახლი და თამაშია რეკომენდებული და არა მეცადინეობა) და აქ სწავლას ძალიან სახალისო და საინტერესო ტრადიცია აქვს: როგორც კი ბავშვი მიაღწევს 4 წელს, ის სკოლაში უნდა მივიდეს, შესაბამისად, კლასში მუდამ ზის ერთი ახალი მოსწავლე და ბავშვები დინამიკურ ურთიერთობებს სწავლობენ.

კენიაში სკოლაში სიარული ნებაყოფლობითია, მაგრამ ყველა, ვისაც მიზერული შანსი მაინც აქვს, გაკვეთილს დაესწროს, სკოლას არ აცდენს.

ბრაზილიელებთან ოჯახური ტრაპეზი ლამის წმინდა ზიარებაა, ამიტომ, ხელისუფლებამ სწავლის დაწყება დილის 7 საათზე დააწესა, რათა სადილისთვის ოჯახის ყველა წევრი ერთი მაგიდის ირგვლივ შეიკრიბოს.

ფრანგები, ცნობილი გურმანები არიან და რა გასაკვირია, რომ Curriculum-ში სადილობაც შედის, სადაც ბავშვებს მაგიდასთან მოქცევის წესებსა და კულინარიას ასწავლიან.

ბანგლადეშში 1000-ზე მეტი გემი-სკოლაა, რომლებსაც დენის ალტერნატიული წყარო და საკვების რეზერვუარები აქვთ. ქვეყანამ ეს უცნაური გადაწყვეტილება მეზღვაურობის პოპულარიზაციისთვის კი არა, პრაქტიკული მიზნით მიიღო – სექტემბერ-ოქტომბერში და გაზაფხულზე ბანგლადეშის ქალაქებისა და სოფლების დიდი ნაწილი იტბორება, რადგან გადაუღებელი წვიმა იცის. გზები უბრალოდ აღარ არსებობს და ბავშვებმა რომ შეუფერხებელი განათლება მიიღონ, სკოლები გემებზე ეწყობა.

კოლუმბიაში არის სოფელი Los Panos, რომლის მოსწავლეები სკოლამდე და სახლისკენ ზიპლაინებით მიდიან. სხვა რა გზა აქვთ – მისასვლელი ბილიკი 70 კილომეტრიანია და რთული რელიეფის გადალახვას ითხოვს. ზიპლაინით კი ჰოპ და 5 წუთში სკოლაში ხარ.

ყველაზე დამოუკიდებელი და მოწესრიგებული ბავშვები იაპონელებს ჰყოლიათ. აბა რა, 7 წლიდან სკოლაში მარტონი დადიან (ხშირად ეს სახლიდან რამდენიმე ათეული კილომეტრითაა დაშორებული), საკვები თან დააქვთ, კლასებსა და საპირფარეშოებს თვითონ ალაგებენ და ამიტომაც, იაპონიის სკოლაში არ არსებობს „დამლაგებლის“ ვაკანსია.

2014 წელს ტურინის სკოლას დედამიწის ყველაზე პატარა სკოლის ტიტული ერგო – იქ ერთი მოსწავლე და ამდენივე მასწავლებელი იყო. სევდიანი ამბავია, განსაკუთრებით ჩვენთვის, რადგან საქართველოს მთიანეთი სავსეა ასეთი სკოლებით და მათი რიცხვი მატულობს. მთიულეთის ერთ-ერთ სოფელში ვნახე სკოლა, რომელიც თავის დროზე 300-მდე ბავშვზე იყო გათვლილი. ახლა იქ 6 მოსწავლე დადის და პირველ, მეორე და მესამეკლასელები არ ჰყავთ.

იმედია, მსოფლიოს არ გავაოცებთ სკოლებით, სადაც მხოლოდ მასწავლებლები ივლიან, სხვა მხრივ კი, ყველაფერი კარგი წინ გვაქვს.

 (პლატონის დიალოგი „გორგია”)

 მოდით, მიმოვიხილოთ, რა არის ღმერთად წოდებული სიტყვა, რა ფუნქცია აქვს მას ადამიანთა საზოგადოებაში და რომელ დისციპლინებშია წარმოჩენილი მისი რაობა თუნდაც ანტიკურ პერიოდში, დღევანდელობასთან მიმართებით…

სიტყვა, როგორც ხელოვნება

რა არის რიტორიკა, როგორც სწავლება? პლატონის გაგებით, ის არის ცოდნა, მოხერხებულობა, რომლებიც შეიძლება ისწავლო, გამოიმუშაო საკუთარ თავში (ამის შეძენა სხვადასხვა მიზნით შეიძლება – ბოროტი თუ კეთილი). რიტორიკა, როგორც ამ ხერხის შესწავლა, არის მჭერმეტყველების ხელოვნება, რომელიც აუცილებელია დემოკრატიის პირობებში, რადგან ამ დროს ყოველი მოქალაქე იმყოფება თავისი თანამოქალაქეებისგან პოტენციური საფრთხის წინაშე. ნებისმიერ თანამოქალაქეს შეუძლია, როგორც იტყვიან, მიადგეს და დაადანაშაულოს მეორე საკუთარი თავის სასარგებლოდ, მოუწოდოს სასამართლოსკენ და მოიგოს ის, წაართვას ქონება და ცხოვრება. შესაბამისად, მოხერხებული სიტყვა გეხმარება, დაიცვა თავი და არისტოკრატული მეზობლობის პირობებში, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო ბრძოლაშიც კი. თუ მოქალაქეს უნდა, ქალაქს რაიმე შესთავაზოს, იგი ეჯახება საზოგადოებრივ აზრს, რომელიც ყოველთვის კონსერვატიული და სიტუაციურია იმ გაგებით, რომ ბრბო ასამართლებს ნებისმიერ წინადადებას, თავისი განწყობიდან გამომდინარე, რომელიც მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით იცვლება. ასეთ შემთხვევაში მჭერმეტყველების ხერხი გეხმარება, დაარწმუნო მოქალაქეები, დაეთანხმონ შემოთავაზებულს. ყოველი თვითშემოქმედი და თავგამოდებული ადამიანი განიცდის შევიწროებას საზოგადოებრივი აზრისგან, და სთავაზობს რა ახალს, ყოველთვის რისკავს სიცოცხლითა და ავლა-დიდებით. მჭერმეტყველება ეხმარება ადამიანს, მოიპოვოს საზოგადოებაში უფრო ხელსაყრელი მდგომარეობა, თანამოქალაქეების გარკვეული პატივისცემა და გაიუმჯობესოს თავისი მატერიალური საქმეები.

ამგვარად, რიტორიკა სასარგებლოა, მაგრამ ისევ სოკრატეს პირით, პლატონი ამტკიცებს, რომ საზოგადოება და კერძო პირი შეიძლება დაზარალდეს იმით, რომ ისეთი რიტორები, როგორიც გორგიაა, ქადაგებენ, ე.წ. პრაქტიკულ მორალს. ამიტომაც, საუბრის ობიექტური თავისებურებების, როგორც სოციალური ბრძოლის ინსტრუმენტის გაგებით, საჭიროა შეცვლა მორალისა, რომელზეც დამოკიდებულია სიტყვიერი საქციელი. პლატონის აზრით, საჭიროა არა პრაქტიკული, არამედ სულიერი მორალი მართავდეს სიტყვიერ ქცევებს. ამისთვის საჭიროა მორალის შეცვლა არა მარტო ორატორების, არამედ საზოგადოებისთვისაც. პრაქტიკული მორალი, სიტყვა და ქცევა, მისგან გამომდინარენი, უნდა იქცეს არა საპატიოდ, არამედ, საზოგადოებრივი აზრით, სამარცხვინოდ.

პლატონი, სულიერი მორალის მტკიცებისას, ამბობს, რომ უსამართლოდ ტანჯვა – ეს, უპირველეს ყოვლისა, ნიშნავს გაწირო ამქვეყნიური თუ იმქვეყნიური ტანჯვისთვის ის, ვინც უსამართლო ტანჯვა მოგაყენა. სულიერ მორალს სჯერა, რომ მჩაგვრელს უფრო უჭირს, ვიდრე ჩაგრულს. ეს მდგომარეობა – ერთ-ერთი ქვაკუთხედია მომავალი რელიგიური ქადაგებისა. ის პარადოქსულია პრაქტიკული მორალის გადასახედიდან და ვარაუდობს სინდისის კონტროლს ადამიანის სურვილებსა და ქცევებზე, რაც არ ახასიათებს პრაქტიკული მორალის მატარებელს.

სოკრატე პლატონთან ერთად უპირატესობას ანიჭებდნენ სხვაგვარ სიტყვიერ – ფილოსოფოს-პედაგოგის კარიერას. პედაგოგიკა კი, ფილოსოფიაზე დაყრდნობით, ცვლის საზოგადოების ზნეს, იმდენად რამდენადაც შესაძლებლად მიაჩნია სულიერი მორალიდან გამომდინარე მტკიცებები. პედაგოგიური სიტყვა – დიალექტიკა – ესეც საუბარია. ამგვარად პლატონი ახალ აზრს სძენს რიტორიკას, როგორც სიტყვის ხელოვნებას. დიალოგების პრაქტიკაში იგი ამკვიდრებს მეტყველების ახალ ფორმას, რომელსაც არ ახასიათებს ორატორული სოფისტიკა და ერისტიკა. პირობითად, დიალექტიკა გამომდინარეობს განსაკუთრებული წინასწარი მოლაპარაკებისგან – ერთად და არადაინტერესებულად ეძებოს ჭეშმარიტება. აქ წარმატების კრიტერიუმია არა ერთ-ერთი მოსაუბრის ზეიმი, რომელიც შეიძლება იყოს თვითსარგო, არამედ საგნის ბუნების შესახებ ჭეშმარიტების პოვნა. ამგვარად, სასამართლოში და თავყრილობაზე მეტყველებისას, სადაც მთავარია მოგება, მკვიდრდება მეტყველების ახალი ფორმა – დიალექტიკა. დიალექტიკაში არაა რომელიმე პირის მოგება, მაგრამ არის დიალოგის ყველა მონაწილის მოგება. ეს ფილოსოფიურ-მასწავლებლური საუბრის სახე წარმოადგენს ანტიკური სიბრძნისა და ახალი მეცნიერების საფუძველს. პლატონთან დიალექტიკა მოიცავს ქადაგება-პოლემიკის ელემენტებს.

გორგიას თანახმად, აუდიტორია თავს ახვევს ორატორს პრაქტიკულ ეთიკას, რომელსაც ის ხორცს ასხამს სიტყვაში. წარმოიშობა ურთიერთდაპირისპირება საუბრის ორი ტიპისა ეთიკურ საფუძველზე:

ა) ორატორიკა (გორგია) – პრაქტიკული მორალი;

ბ) დიალექტიკა (პლატონი სოკრატეს პირით) – სულიერი მორალი.

სამეტყველო ხელოვნების საერთო სტრუქტურები

მეტყველების ხელოვნება წარმოადგენს არა მარტო იმას, რაც მთავარი ნიშანია საზოგადოებისა – ურთიერთობას, არამედ წარმოდგენასაც გვიქმნის სიტყვის საშუალებით საზოგადოების განვითარების დინამიკაზე.

მეტყველების ნებისმიერი ფორმა, გავრცელებული ანტიკურ ხანაში: საყოფაცხოვრებო მეტყველება, ორატორობა, პოეზია, დიალექტიკა, სამეცნიერო წერითი მეტყველება, სასწავლო მეტყველება – ემორჩილება ანალიზს. მათი განსხვავებულობა ისაა, რომ მათ ჰყავთ სხვადასხვა აუდიტორია და აქედან გამომდინარე, აქვთ განსხვავებული ამოცანები. სხვადასხვა აუდიტორია არსებობს იმიტომ, რომ ასე დააწესა ჩვეულებამ და კანონმა. მაგრამ მეტყველების სტილმა შეიძლება ახალი აუდიტორიის შექმნამდე მიგვიყვანოს, რომელიც ორგანიზებული იქნება ახალი ჩვეულებებითა და კანონის უფლებით. შესაბამისად, იზრდება კულტურის ახალი პლასტი და რთულდება განათლება.

დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ფილოსოფიური კულტურის შედარება (ბერძნული და რომაული ანტიკურობა, ინდური და ჩინური კლასიკა) გვაჩვენებს, რომ განსხვავება მეტყველების საზოგადოებრივ მოწყობაში ბადებს ფილოსოფიურობის განსხვავებულ ტიპებს. ისინი გამყარდა კულტურაში და გავრცელდა განათლებაში.

ძველი კლასიკური ცივილიზაციები განსხვავდებოდნენ გარემომცველი ბარბაროსი ხალხებისგან. ბარბაროსი ხალხები არ ესწრაფვიან სტილურ ძალისხმევას და ბედნიერად ცხოვრობენ თავიანთ საზოგადოებებში, სტაგნაციის ან ნელი განვითარების პირობებში, ახორცილებენ რა თავიანთ აზრობრივ-სამეტყველო აქტებს. მეტყველების სისტემის ცვლას, ახალი სამეტყველო აზროვნების სტილის შეთხზვას შეეძლო, შეეცვალა მათი ცხოვრების მდინარება. ამას აჩვენებს გამოცდილება სხვა ხალხებისა, რომლებიც ისტორიულ დროში ცივილიზაციაზე გადავიდნენ.

დაწერილი თუ წარმოთქმული მეტყველების განხილვა, ანალიზი ან მასში მხოლოდ პრეცედენტის გათვალისწინება – ნიშნავს განასხვავო დეტალები და ვერ დაინახო მთლიანობა. ასე შეიძლება გააკეთო კერძო რიტორიკაში, მაგრამ არა რიტორიკის საერთო თეორიაში. რიტორიკის თეორიის ამოცანაა – დაინახო მეტყველების განვითარება საზოგადოებრივ კონტექსტში, როგორც საზოგადოებრივი ცხოვრების განვითარების უმთავრესი ფაქტორი. იმისთვის, რომ საზოგადოებიდან წავიდეს, ადამიანს უნდა ჩამოერთვას მსჯელობაში ჩართვის უფლება. ეს ხდება ან ასკეტიზმის გზით, ან ფიზიკური თუ მენტალური პათოლოგიების მიზეზით. ამ შემთხვევების გარდა, მეტყველების გარეშე საზოგადოებაში ცხოვრება შეუძლებელია. პიროვნება იმყოფება სიტყვიერი ნაკადის შიგნით და თვითონაა მისი თანამონაწილე.

ჩვენი ინტერნეტგაზეთის ახალგაზრდა ავტორი ნათია უჩავა სასწაული გოგოა. ნოვატორული იდეების გენერატორია ეს საოცრად მომხიბვლელი მკვლევარი და  მასწავლებელი. ფეისბუქზე აქვს გვერდი, რომელსაც „აქტივობები კლასში“ ჰქვია და უკვე 26 ათასზე მეტი წევრი ჰყავს. ამ გვერდზე აღმოაჩენთ მრავალფეროვან რესურსებს საკლასო ოთახში კრეატიული იდეებისა და დისტანციური სწავლების სიახლეებისთვის. დღეს დილით ფეისბუქზე ნათიას პოსტი შემომხვდა ასეთი სათაურით: „როგორ შეამოწმოს თიმსის აპლიკაციამ ავტომატურად საშინაო დავალებები“… ჩავრთე და ვუსმენ საგანგებოდ მომზადებულ ვიდეოინსტრუქციას. ავტორი გვასწავლის, რომ თურმე თიმსი ავტომატურად აკეთებს ყველა საშინაო დავალების უკუკავშირს. გაოცება და სკეპსისი ერთად მიპყრობს! ვიდეოს დასასრულს ნათია სიცილით გამოგვიტყდება, რომ მასწავლებლის ნაცვლად საშინაო დავალებებს ვერავინ შეამოწმებს და გვირჩევნია დრო არ დავკარგოთ. ნათიას ეშმაკობამ კარგ გუნებაზე კი დამაყენა, მაგრამ ასევე დამაფიქრა დისტანციური სწავლების პროცესში უკუკავშირის რაობაზე.

ვის შორის არის უკუკავშირი სწავლა-სწავლების პროცესში ყველაზე აქტუალური? უპირველესად მასწავლებლისა მოსწავლის მიმართ და პირიქით. უკუკავშირი მოსწავლისგან მასწავლებლისთვის ისევე სასიცოცხლოდ აუცილებელია, როგორც მოსწავლის განვითარებითვის არის გადამწყვეტი. მასწავლებელი მოსწავლეთაგან მიღებული უკუკავშირის გათვალისწინებით აკორექტირებს გაკვეთილის გეგმებს, აქტივობებს, აუმჯობესებს ურთიერთობებს, ხვეწს სასწავლო პროცესს.

რა შეიცვალა ამ მიმართულებით დისტანციური სწავლების პროცესში? – ბევრი რამ! მასწავლებლის უკუკავშირი გადამწყვეტია როგორც განმსაზღვრელი, ისე განმავითარებელი შეფასებისას. საკლასო ოთახში მასწავლებელი მყისიერად ართმევს თავს განმსაზღვრელ შეფასებებს, გაკვეთილზევე იძლევა განმავითარებელი შეფასებებს, მიაქვს მატერიალური მასალა – საშინაო/საკლასო დავალების ტესტები თუ რვეულები და ოპერატიულად ახერხებს მათ შესწორებას, აკომენტარებს და აფასებს, ოპერატიულადვე აბრუნებს კლასში. როგორია რეალობა დისტანციური სწავლების დროს? მასწავლებელს უამრავი მოსწავლისგან დაუსრულებლად მოსდის საშინაო დავალებები ხან თიმსში, ხან ფეისბუქის მესენჯერში, ხან ელექტრონულ ფოსტაზე. ნაშრომები შესრულებულია ვორდის ფაილში, ან ფოტოს, ან Power Point-ის პრეზენტაციის სახით არის გადმოგზავნილი. მიღებულ დოკუმენტს ხშირად აქვს ბევრნაირი ტექნიკური ხარვეზი, არ იხსნება, დავირუსებულია, უხარისხოდ არის გადაღებული, მკრთალია და არ აღიქმება, მასწავლებლის გაჯეტი ვერ კითხულობს. ამასთან, მოსწავლეთა უმრავლესობა აგვიანებს ან დედლაინის მიწურულს გზავნის დავალებას. ამდენი დავალების ნახვა, გულდასმით წაკითხვა, ობიექტურად შეფასება, კომენტირება და რედაქტირება წარმოუდგენელი და ხშირად დაუძლეველი გამოწვევაა. მოსწავლეს კი უკუკავშირი უნდა! უდავოდ ლეგიტიმური მოთხოვნაა! თუ მასწავლებელმა უკუკავშირი დააგვიანა, მოსწავლე კიდევ რამდენჯერმე მისწერს, მშობელი ცალკე მოიკითხავს. მასწავლებლისთვის ძნელია გარკვევა, საიდან და როგორ არის დავალება შესრულებული, რომელი ინტერნეტრესურსიდან არის გადმოკოპირებული, ეჭვი ეპარება ავტორის კეთილსინდისიერებაში, მაგრამ ამის გადამოწმება და ობიექტურობის დადგენა ვერ ხერხდება.

ერთხელ დაბალი აკადემიური მოსწრების მოსწავლემ, რომელსაც საგაკვეთილო პროცესში არასდროს შეუსრულებია წერილობითი დავალება თუნდაც დამაკმაყოფილებელ დონეზე, გადმომიგზავნა უზადო საშინაო დავალება. დიდი კლასიკოსის მოთხრობა გარჩეული იყო უმაღლეს დონეზე, მეცნიერ-მკვლევრის ენითა და ხედვით. იმსახურებდა უმაღლეს შეფასებას. დავრეკე მოსწავლესთან და ვცადე, რომ გულწრფელად მესაუბრა ამ დავალების გარშემო. იდეურ-მხატვრულად ურთულესი ნაწარმოები იყო და მის ასეთ განხილვას არამცთუ საბაზო საფეხურის მოსწავლე, უნივერსიტეტის ამ მიმართულების წარჩინებული სტუდენტიც კი ვერ შეძლებდა. თანაც ვორდის ფაილი მომზადებული იყო თვით უმნიშვნელო კორექტურის გარეშე, უზადოდ. მოსწავლეს შევუქე ნაშრომი და უმაღლესი კეთილგანწყობით აღვნიშნე, რომ საუკეთესო იყო, მაგრამ დამოუკიდებელ ნაშრომს არ ჰგავდა და ვკითხე, ვინმე ხომ არ  დაგეხმარა მის შესრულებაში-მეთქი? მან დაბეჯითებით და ომახიანად მომიგო: – არა, მასწ, მე დავწერე, თავიდან კი ცოტა გამიჭირდა, მაგრამ მას მერე, რაც ტექსტი მეორედ წავიკითხე, საერთოდ არ გამჭირვებიაო! არადა, იმედი მქონდა, რომ ჩემი მეგობრული საუბარი მასაც გულწრფელობისკენ უბიძგებდა და მეტყოდა, რომ ჰყავს კერძო მასწავლებელი, პროფესორი ნათესავი ან ჩემი საგნის სპეციალისტი ბებია და გასაგები იქნებოდა ყველაფერი, მაგრამ…  გამომცდელი კითხვებით ვცდილობდი, რომ რამე ეთქვა ვინმეს დახმარების ხელზე, მაგრამ – ამაოდ! თანაც სემესტრის მანძილზე მას არცერთი დავალება არ გადმოუგზავნია და როცა სემესტრის მიწურულს მოისმინა, რომ მასწავლებელი იძულებული იქნებოდა შეუფასებელი დაეტოვებინა კლასის ის ნაწილი, რომელსაც არასდროს მიუღია მონაწილეობა აქტივობებში, იკადრა და გადმოგზავნა უნაკლოდ შესრულებული ნაშრომი, რომელიც, სავარაუდოდ, ან საიდანმე გადმოაკოპირა, ან ვინმეს დააწერინა მაღალი სემესტრული შეფასების მოსაპოვებლად. აი, ამგვარ სიტუაციაში რა უნდა ქნას მასწავლებელმა?

ვფიქრობ, მასწავლებლებმა ჩვენს მოსწავლეებს უპირველესად სწორი უკუკავშირის მნიშვნელობა უნდა გავააზრებინოთ. „სწორი“ პირობითი სიტყვაა და აქ ვგულისხმობ იმას, რომ მოსწავლის უკუკავშირი მოიცავდეს კითხვების დასმას სასწავლ თემასთან და დავალებასთან დაკავშირებით, კომენტირებას, პრობლემების გამოკვეთას და მსჯელობას მათ არსზე, საკლასო დისკუსიებში მონაწილეობას, მასწავლებლის მიერ უკვე შემოწმებული დავალების გარშემო კითხვების დასმას, კრიტიკულ და თავისუფალ მიდგომას ნებისმიერი საკითხისადმი.

ჩემი ნათესავი, რომელიც მეათეკლასელი მოსწავლის დედაა, მეუბნებოდა, რომ შეწუხებულია დისტანციური სწავლების პროცესში შვილის კლასელთა პასიურობით და მასწავლებლის უმძიმესი მდგომარეობით. მაღალ კლასებში ეს ისეთი დაუძლეველი პრობლემაა, საგონებელში ვარ ჩავარდნილი და ვერაფრით ვპოულობ გამოსავალს. ვცდილობ, ჩავრთო კლასი საგაკვეთილო აქტივობებში, თავაზიანად ვთხოვ, რომ ჩართონ კამერები, დასვან კითხვები, გააკეთონ კომენტარები, მაგრამ, სამწუხაროდ, ამის სურვილს მხოლოდ ორიოდე მოსწავლე თუ გამოთქვამს. შემდეგ კლასი „ეჩვევა“ იმას, რომ ჰყავთ აქტიური თანაკლასელები, რომელთაც მასწავლებელთან ერთად „მიჰყავთ“  საგაკვეთილო პროცესი და მთლიანად უთმობენ მათ ასპარეზს. რანაირი მცდელობები არ მქონია, რომ გამეაქტიურებინა პასიური მოსწავლე, მაგრამ ამაოდ. რასაც საკლასო ოთახში ვახერხებდით, აქ შეუძლებელია. საერთოდ ქრება უკუკავშირი. მოსწავლე არც ვიდეოს რთავს, არც მიკროფონს, არ პასუხობს მიმოწერაზე, ან ასახელებს პრობლემას ტექნიკური ხარვეზის, ან ინტერნეტის მიწოდების შეზღუდვის შესახებ და იქმნება შეუღწეველი ჯავშანი, მოჯადოებული წრე, რომლის დაძლევა შეუძლებელია. ამდენ მოსწავლესთან დაკავშირებით სათითაოდ რომ დამრიგებელი და მშობელი ჩააყენო საქმის კურსში, შეუძლებელია. საამისო დრო მასწავლებელსაც არ აქვს და პრობლემა სულ უფრო და უფრო ღრმავდება. ამას საშინლად განვიცდი, მაგრამ გამოსავალსაც ვერ ვხედავ. ალბათ ნორმალური სასწავლო რეჟიმის დაბრუნების შემდეგ ასეთ მოსწავლეებს, რომლებიც საგანგებოდ ირჩევენ აუტსაიდერის პოზიციას, კიდევ უფრო გაუჭირდებათ სასკოლო სივრცეში სოციალიზაცია.

უკუკავშირის სიკეთე და მისი როლი სწავლა-სწავლების ხარისხის ოპტიმიზაციაში – ამ თემაზე ალბათ უნდა გავმართოთ მშობელთა კრებები, დამრიგებლებმა საგანგებოდ უნდა გაამახვილონ ყურადღება კლასის საათებზე, მოსწავლეებს სპეციალური ლიტერატურა უნდა გავაცნოთ ამასთან დაკავშირებით და სასწავლო პროცესის ყოველმა აქტორმა (მასწავლებელმა, მოსწავლემ, მშობელმა, სკოლის ადმინისტრაციამ) უნდა გააცნობიეროს, რომ სისტემატური და სრულფასოვანი უკუკავშირის გარეშე წამოუდგენელია ჩვენი საერთო მიზნების შედეგებად ქცევა.

ასევე პრობლემაა უკუკავშირის დეფიციტი მასწავლებლის მხრიდან. ხშირად აქტიურ მოსწავლეს წყურია მასწავლებლის შეფასების მოსმენა, სჭირდება სხვადასხვა ტიპის რეკომენდაცია, ზედამხედველობა სასწავლო თემებსა თუ კომპლექსურ დავალებებზე მუშაობის დროს, ობიექტური და კეთილგანწყობილი განმავითარებელი კომენტარი, მაგრამ მასწავლებელი ან გულგრილია, ან არაკომპეტენტური, რომ მოსწავლის საჭიროებები აღიქვას და სათანადო პასუხები გასცეს ყველა გამოწვევას. ეს იწვევს მასწავლებლისადმი მოსწავლისა და მშობლის უნდობლობას, გაუცხოებას და ძალიან ხშირია პრობლემური ურთიერთობები, რაც ფსიქოლოგიურად ორივე მხარეს აზიანებს.

დისტანციურ სწავლებას ბევრი პლუს-მინუსი აქვს, მაგრამ როცა დავფიქრდი მის მახასიათებლებზე, პირველი, რაც მომაგონდა, უკუკავშირის დეფიციტი და მისი გაუსაძლისი წყურვილია. ვისურვებ, რომ ყველა მოსწავლე აქტიურად იყოს ჩართული სასწავლო პროცესში. ხშირად მასწავლებლის ძალებს აღემატება მოსწავლის დაინტერესებისა და გააქტიურების შესაძლებლობა და ყოველმა მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ მასაც ეკისრება პასუხისმგებლობა სასწავლო პროცესის ნაყოფიერად წარმართვაზე. ვისურვებ, რომ არც მოსწავლეებს და არც მასწავლებლებს სანატრელი არ გვქონდეს ეს ჯადოსნური სიტყვა – უკუკავშირი და ის პროცესი, რომელსაც ეს სიტყვა გულისხმობს. როცა ვირტუალური ურთიერთობები ისედაც გამორიცხავს ცოცხალ კომუნიკაციას და ეს ხელს გვიშლის სრულფასოვანი სასწავლო პროცესის აწყობაში, უკუკავშირის დეფიციტი კიდევ უფრო აბნელებს ურთიერთობის სივრცეებს, რაც ჩვენი ყველას ერთობლივი ძალისხმევით თუ გამოსწორდება, ცალმხრივი მცდელობებით – ვერანაირად.

ამ სტატიაში მინდა გაგაცნოთ ერთი პატარა ნაწყვეტი პატრისია ზურიტა ონას – კალიფორნიელი კლინიკური ფსიქოლოგის წიგნიდან: „რთული მოზარდი“. ზურიტა ონას მოღვაწეობა დაიწყო სკოლის ფსიქოლოგობიდან. მან დიდი გამოცდილება შეიძინა ბავშვებთან, მოზარდებთან  და უფროსებთან ურთიერთობებით. კლინიკური ფსიქოლოგი დახმარებას უწევდა და უწევს ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ სხვადასხვა შფოთვითი აშლილობა და ემოციების რეგულაციის პრობლემა. დოქტორი ზურიტა სხვადასხვა საერთაშორისო ასოციაციისა და ფონდის წევრია. ის რამდენიმე პოპულარული წიგნის ავტორიცაა.

„ჩემი სამშობლო – ბოლივია – რვა წლის მანძილზე იყო დიქტატორული მმართველობის წნეხის ქვეშ. 1970 წლიდან მოყოლებული 1978 წლის ჩათვლით ქვეყანას დიქტატორი განაგებდა. მისი სურვილისამებრ მოქალაქეებს ეძლეოდათ მითითებები ცხოვრების ნებისმიერ სფეროში და მათ შორის საზოგადოებრივი ცხოვრების წესიც კი  მკაცრად იყო გაწერილი. მიუხედავად იმისა, რომ მე – განმარტავს ავტორი – სულაც არ მიმაჩნია გამართლებული მრავალი რიგიდული წესის არსებობა, მაინც ვადასტურებ, რომ საზოგადოებებს სჭირდებათ წესები და კანონები, რადგან მათ გარეშე სრული ქაოსი იქმნება. ევოლუციურად და ბიოლოგიურად ჩვენი თავის ტვინი იმგვარად არის დაპროგრამებული, რომ თავად გამოიმუშავებს წესებს, რომლებიც აუცილებელია სოციუმისთვის. წესები საჭიროა ცოცხალი ორგანიზმების ფუნქციონირებისთვის, მაგრამ თუ მათ უკიდურესად მკაცრი და დაუნდობელი შინაარსი ენიჭება, მაგალითად, დიქტატორების ან ძალიან მკაცრი მშობლების მხრიდან, მაშინ წესები სრულიად უსარგებლო და ზიანის მომტანიც კი ხდება.

მშობლების დიდი ნაწილი ცდილობს, გაგებით მოეკიდოს ბავშვებისათვის ქცევის წესების შემუშავებას. მაგრამ თუ შვილებთან მათი მიტანა იმპერატიულ ტონში ხდება: „ეს ასეა – უნდა გააკეთო, შენ ვალდებული ხარ“; „ასეა საჭირო, ეს წესია და უნდა შეასრულო“ – მაშინ, უფროსებს საკუთარი გამოცდილებით მოეხსენებათ, რომ ასე მიწოდებული წესები მუშაობს მანამდე, სანამ ბავშვები გაიზრდებიან და სხვადასხვა საკითხზე საკუთარი აზრი ჩამოუყალიბდებათ“.

მოდით, ახლა განვიხილოთ ის წესები, რომლებსაც თქვენ უფროსები უწესებთ საკუთარ მოზარდ შვილებს – გვთავაზობს ფსიქოლოგი – და მიაჩნია, რომ ყოველ ჯერზე, როცა მშობელი განუმარტავს მოზარდს, რა უნდა გააკეთოს მან და რა არა – სწორედ ეს არის წესები. ავტორი სთავაზობს მშობლებს, შეასრულონ სავარჯიშო, რომელიც დაეხმარება მათ, გაარკვიონ რა ტიპისა და შინაარსის წესების დამკვიდრებას ცდილობენ ისინი საკუთარ ოჯახში.

სავარჯიშო: „აიღეთ ერთი რვეული და შეადგინეთ სრული სია იმ მოლოდინებისა და წესებისა, რომლებითაც თქვენ სარგებლობთ თქვენს მოზარდ შვილთან ურთიერთობისას. ერთი მინიშნება ასეთია: დაასრულეთ ფრაზა „ჩემი გონება მკარნახობს, რომ ჩემმა შვილმა არ უნდა ….“ და მეორე მინიშნება: დაასრულეთ ფრაზა: „ჩემი გონება მკარნახობს, რომ ჩემმა შვილმა უნდა გააკეთოს…“.

თექვსმეტი წლის მოზარდის მამამ ამ სავარჯიშოს შესრულებისას ასეთი მოსაზრებები გამოთქვა – ჩემი გონება მკარნახობს, რომ ჩემმა შვილმა არ უნდა გამიწიოს წინააღმდეგობა, როდესაც მე მას ვუხსნი, როგორ უნდა მოიქცეს; არ უნდა დამემუქროს, რომ თავს მოიკლავს; არ უნდა იყურყუტოს მთელი დღეები საკუთარ ოთახში; არ განათავსოს თავისი ყველა ფოტო „ფეისბუქის“ საკუთარ გვერდზე; არ იჯდეს მთელი ღამე კომპიუტერთან და არ ითამაშოს ვიდეოთამაშები სკოლის დღეებში; არ დახარჯოს მთელი ჯიბის ფული მორიგი უსარგებლო ნივთის საყიდლად. სამაგიეროდ, გონება მკარნახობს, რომ ჩემმა შვილმა უნდა შეასრულოს საშინაო დავალებები ყოველთვის დროულად; დამოუკიდებლად უნდა დაალაგოს საკუთარი ოთახი და გაირეცხოს პირადი ტანსაცმელი; უნდა ეხმარებოდეს მშობლებს სამეურნეო და საშინაო საქმეების კეთებისას; ნებართვა უნდა ითხოვოს ინსტაგრამზე თავისი გვერდის შესაქმნელად“.

ძვირფასო მშობლებო, ხომ არ ჰგავს ეს წესები იმ წესებს, რომლებიც თქვენი შვილებისთვის გაქვთ შემუშავებული? – კითხულობს ზურიტა ონა და განაგრძობს – შესაძლოა თქვენ მსგავსი ან სრულიად განსხვავებული წესები აღმოგაჩნდეთ თქვენი მოზარდისათვის. თუ თქვენ დეტალურად განიხილავთ თქვენი შვილის ქცევებს თქვენივე წესების შესრულების კონტექსტში, შეამჩნევთ, რომ მოზარდი მუდამ არღვევს წესებს, რის გამოც თქვენ შორის ხშირად იძაბება ურთიერთობა. ამიტომ ფაქტობრივად ყოველდღე ახალი წესების გამოგონება მიწევს – შემომჩივლა ერთმა მშობელმა. ის ფიქრობს, რომ საერთოდ ვერ იგებს, რას ფიქრობს მისი შვილი ამ წესების შესახებ. წესებისადმი დაუმორჩილებლობა რთული პრობლემების წინაშე აყენებს უფროსებს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მოზარდს ემოციური არასტაბილურობის პერიოდი აქვს. მშობლების უმრავლესობას მიაჩნია, რომ წესების შესრულება მნიშვნელოვანია, რადგან უფროსების მოვალეობაა, შვილის ქცევებს გარკვეული ჩარჩოები დაუწესოს, რათა მათმა მოზარდმა ოჯახის გარეთაც დაიცვას სოციუმში მისაღები წესები და ნორმები.

ასევე, უნდა ითქვას, რომ მშობლები, სავარაუდოდ, სწორედ ისეთ წესებს უწესებენ შვილებს, რომლებსაც, მათი აზრით, დიდი მნიშვნელობა აქვს. მოდით, გავარკვიოთ, მაინც რა მიზანს ემსახურება მშობლების მიერ დაწესებული შეზღუდვები. ის, თუ როგორია წესები, რომლებსაც მშობლები უწესებენ შვილებს, რათა მათი ქცევები კონტროლირებადი იყოს, მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული. კერძოდ, ეს შეიძლება იყოს: წარსულში მოზარდის ქცევები, თქვენი ოჯახის ისტორია, საკუთრივ მშობლების აღზრდის სპეციფიკა და კიდევ მრავალი სხვა მიზეზი. უმთავრესი კი არის ის, რომ ნებისმიერი წესის უკან დგას კონკრეტული მიზანი, რომელიც გარკვეულ აღმზრდელობით დატვირთვას ატარებს. მაგალითისთვის შემიძლია გავიხსენო ერთი მშობლის მიერ შემუშავებული აკრძალვა, რომ მისმა მოზარდმა არავითარ შემთხვევაში არ შეიტანოს საკვები საკუთარ ოთახში. მშობელს მიაჩნდა, რომ ამით ის ცდილობდა შვილისთვის წესრიგისა და სისუფთავის დაცვისათვის აუცილებელი ნორმების სწავლებას, რადგან კოლეჯში ჩაბარების შემდეგ მას ახლად შეძენილ კურსელთან ოთახის გაყოფა მოუწევდა. ეს დაეხმარებოდა მას, მარტივად შეგუებოდა საერთო საცხოვრებელში ცხოვრებას. სხვა მშობლებს სხვა წესები და პრინციპები აქვთ, მაგრამ მათაც მიაჩნიათ, რომ ყველა ეს აკრძალვა, დაეხმარება მათ შვილებს, გაიზარდონ დამოუკიდებელი, შეძლონ საკუთარი თავის დაცვა, ცხოვრებისეული სირთულეების გადალახვა, რათა მომავალში გახდნენ მეტად პასუხისმგებლიანი.

ახლა მინდა კიდევ ერთი სავარჯიშო შევთავაზო მშობლებს – განაგრძობს კალიფორნიელი ფსიქოლოგი. – აიღეთ ფურცელი და მარცხენა მხარეს ჩამოწერეთ თქვენ მიერ შემუშავებული ზოგიერთი წესი. მარჯვნივ კი მიუწერეთ ის პედაგოგიურ-აღმზრდელობითი მიზანი, რომელსაც ეს წესი ემსახურება. ყურადღებით დააკვირდით თქვენ მიერ ჩამოწერილ სიას და გადაწყვიტეთ, რა უფრო მნიშვნელოვანია – წესები თუ პედაგოგიურ-აღმზრდელობითი მიზანი?  პედაგოგიური მიზნები – მშობლების აღმზრდელობითი სამუშაოს ნაწილია. აბა როგორ უნდა მოახერხოს მშობელმა კარგი ადამიანის აღზრდა საზღვრებისა და ჩარჩოების დაწესების გარეშე? ეს ყველაფერი სრულიად მისაღები და ნათელია, მაგრამ მაინც არის რაღაც კითხვები. აი თუნდაც – რა ხდება მაშინ, როდესაც წესები ზედმეტად რიგიდულია? პასუხი მარტივია: წესებს აქვთ განსაკუთრებული სპეციფიკა – მათ მოზარდები არღვევენ. რეალისტები თუ ვიქნებით, შევამჩნევთ, რომ მოზარდების უმრავლესობა ერთ კვირაზე მეტ ხანს ვერ ემორჩილება წესებს.

ჩემი დაკვირვებით, – საკუთარი პრაქტიკიდან ფსიქოლოგიური გამოცდილებას გვიზიარებს წიგნის ავტორი, – მშობლების უმრავლესობას მიაჩნია, რომ როგორც ის თავად აღზარდეს მშობლებმა, ასევე უნდა აღზარდოს მან საკუთრი შვილებიც. „გოირგიმ უსიტყვოდ უნდა დამიჯეროს, რადგან მე ზუსტად ასე ვიქცეოდი – ჩემს მშობლებს ყველაფერში ვეთანხმებოდი“. მშობლების გაგება არ არის რთული, რადგან ძნელია შეეგუო იმას, რომ შენი მოზარდი შვილი ხან საკუთარი ოთახიდან არ გამოდის, მთელი დღე კომპიუტერთან ზის და თამაშობს; ხან სრულ იგნორირებას უკეთებს მშობლებსა და უახლოეს ადამიანებს; პერიოდულად შეიძლება სასმელსა და ნარკოტიკებსაც გაუსინჯოს გემო; სკოლაში სიარულზე უარის თქმა ხომ პროტესტის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. მსგავსი ქცევები მოზარდობის ასაკისათვის დამახასიათებელია, მაგრამ მე არ მიმაჩნია, რომ ასეთი საქციელი გარდატეხის ასაკში მყოფ ყველა ბავშვს ახასიათებს. უბრალოდ, მინდა, დავანახო მშობლებს, რომ ისე როგორც თქვენ იქცეოდით და თქვენ გექცეოდნენ მშობლები, არის სამაგალითო აღზრდის მოდელი. სოციალურ ქსელში მიმოწერის აკრძალვა, თანამედროვე მოზარდებისთვის არა მგონია დიდად შედეგის მომტანი გახდეს, რადგან ბავშვები ინტერნეტით ურთიერთობების ვირტუოზები არიან. სამწუხაროდ, მშობლებს ავიწყდებათ, რომ შვილების დაცვა მხოლოდ აკრძალვებით კი არ უნდა განახორციელონ, არამედ უნდა ასწავლონ მათ საფრთხის შემცველი სიტუაციების ამოცნობა და დახმარების თხოვნა ნებისმიერ ადგილას – იქნება ეს ვირტუალური სივრცე, ქუჩა თუ სკოლა.

წესების დაცვა არ უნდა იქცეს მშობლების თვითმიზნად და არ უნდა აამუშაოს მშობელში „მცხოვრები დიქტატორი“.  „დიქტატორის“გაღვიძებისგან თავის დასაცავად გთავაზობთ ასეთ სავარჯიშოს – ურჩევს მშობლებს ზურიტა ონა – შეეცადეთ პასუხი გასცეთ შემდეგ შეკითხვებს: 1. რას აკეთებთ, როდესაც თქვენი მოზარდი წესებს არღვევს ან თუნდაც თქვენს მოლოდინს არ ამართლებს? 2. როგორ ეხმარება თქვენი რეაქცია მოზარდს, უახლოეს პერსპექტივაში შეძლოს ქცევის გამოსწორება? 3. და ხანგრძლივ პერსპექტივაში როგორ ეხმარება თქვენი რეაქციები მოზარდს? თუ მშობლის რეაქცია მოზარდის მიერ წესების დარღვევაზე ზიანს აყენებს მათ ურთიერთობებს, გამოდის, რომ თქვენ დამოკიდებული გახდით ისეთი წესების გაკონტროლებაზე, რომლებიც აღარ მუშაობს. დააკვირდით კითხვებზე საკუთარ  პასუხებს. სავარაუდოდ, აღმოაჩენთ, რომ ისინი ხელს გიშლიან, ახალი უფრო მისაღები ფორმები შეარჩიოთ მოზარდის დაცვისთვის. თუ მოზარდები ყოველ ჯერზე ახალ-ახალ წესებს იღებენ უფროსებისგან, ისინი უბრალოდ ცდილობენ მათ უარყოფას, რადგან თვლიან, რომ არც ახალი წესებია მათთვის მისაღები. მოზარდები ამ ასაკში საკუთარი თავის, სხვა ადამიანებისა და გარესამყაროს შესწავლის პროცესში არიან და მოვლენებს საკუთარი და არა უფროსების გადმოსახედიდან უყურებენ. უფროსები კი მხოლოდ საკუთარ პიროვნებაში გაღვიძებულ დიქტატორს ემორჩილებიან და არ ითვალისწინებენ მოზარდი შვილების სოციალურ კონტექსტს, მათი განვითარების სპეციფიკასა და მისი აზროვნების თავისებურებებს.

გარდატეხის ასაკი – ეს არის ცვლილებების, გამოწვევებისა და მოულოდნელობების პერიოდი. მოზარდები ხშირად არიან უხასიათონი, უხეშები და ძალიან ჯიუტები. მათ სოციალურ ქსელებში ჯდომა ურჩევნიათ, ვიდრე მშობლებთან ერთად ვახშმობა, ზოგჯერ დიდხანს სძინავთ. ამ დროს მშობლების მხრიდან ხისტი წესების დამკვიდრება ნიშნავს, რომ უფროსები ანგარიშს არ უწევენ მოზარდის რეალურ განცდებსა და თავისებურებებს. გარდატეხის ასაკი, კიდევ უფრო დაძაბული ხდება, როდესაც მოზარდი ემოციურ დისრეგულაციას ებრძვის. ის ძალიან მგრძნობიარე ხდება საკუთარი გარემოცვისადმი, ხშირად ღიზიანდება, წონასწორობას კარგავს. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია, წესები არ იყოს ზედმეტად მკაცრი, გარდა ძალიან რთული სიტუაციებისა (მაგალითად, თუ მოზარდი სიცოცხლის საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდა).

კიდევ ერთხელ: წესები აუცილებელია მოზადისათვის, ოღონდ გასათვალისწინებელია მისი განვითარება, სოციალური კონტექსტი და ის შესაძლო ზიანი ან სარგებელი, რომელიც მომავალში  მის დაწესებას მოჰყვება.

ქვესკნელი მითოლოგიურ ლექსიკონში განმარტებულია, როგორც შავეთი აჩრდილთა სამეფო, საიქიო, სულეთი, მიცვალებულთა სასუფეველი, მიწისქვეშა სამყარო. ქართულ მითში ვხვდებით ზესკნელსაც და გარესკნელსაც, ქვესკნელი მათი საპირისპიროა, სულ სხვა სივრცე – დროული განზომილებაა. ის ისეთივე „მრავალფეროვანი” ქვეყანაა, როგორიც დედამიწა. ბერძნულ მითებში მასში მარადიული ბურუსია, ცეცხლი და ყინული, უნაყოფო ხრიოკები და ალვები, პერსეფონეს სევდიანი ველები, სადაც არ იშლებიან ყვავილები. იქ სხვადასხვა გზით ჩადიან, უფრო უკიდურეს დასავლეთში, სადაც ოკეანის მქუხარე ნაკადები მიედინებიან და მზის შუქი არასოდეს აღწევს.

ადამიანებს ოდითგანვე აინტერესებდათ: რა ხდება სიკვდილის შემდეგ? როგორია სიკვდილის შემდგომი ცხოვრება? სიკვდილი სწორედ ის მიჯნა, ზღურბლია, რომლის გადალახვა ყველა მოკვდავს უწევს. მოკვდავთ ყოველთვის სურდათ უკვდავება, ამიტომ ადამიანური აზროვნების უძველესი ეტაპიდანაც კი ნათლად ჩანს მათი ეს ინტერესი და სურვილი.

ქვესკნელმოვლილმა გილგამეშმა დაინახა, რომ არცთუ ისე ადვილია მარადიულობის მოპოვება, არათუ ადამიანებისთვის, ნახევარღმერთებისთვისაც კი. იგი ბრუნდება თითქოს სხვა გზით, სხვა კაცი, რომელმაც თუმცა ვერ მიაღწია თავიდან დათქმულ მიზანს, მაგრამ ბრუნდება სხვა ცოდნითა და გამოცდილებით, მოკვდავთაგან უნახავი საიდუმლოებებისა და სიღრმეების მხილველი. შორი გზით იარა, დაშვრა და დაბრუნდა.

მიუხედავად მრავალი შეცდომისა, ქვესკნელში ჩასვლის გამოცდილება მართლაც მნიშვნელოვანია.

ქართულმა ხალხურმა სიტყვიერებამ თავისებურად, ეროვნულ ნიადაგზე აღმოაცენა ბნელეთის საუფლოს ხილვის სიუჟეტები, სადაც უამრავ ტიპოლოგიურ მსგავსებას ვპოულობთ უძველეს მითებთან თუ სხვა ხალხის ზღაპრებთან, რაც მიანიშნებს როგორც კაცობრიობის აზროვნების საერთოობაზე, ისე სიკვდილთან ერთნაირ დამოკიდებულებაზეც.

ქართულ ხალხურ ზღაპრებში გმირს აგდებენ ქვესკნელში ან იგი ჩადის ვინმეს (უპირატესად მავნებელს) საცოლის გამოსახსნელად. ქვესკნელში გმირს ბევრი სირთულე ხვდება, მრავალ მავნე სულს შეებრძოლება და ზესკნელში გამარჯვებული, გამოცდილებით აღჭურვილი ამოდის.

ქვესკნელში ჩასული გმირი განწირულია სასიკვდილოდ. ეს იცის მანაც და ჩამგდებმაც (ამიტომ მიჰყავთ მისი მოპოვებული მზეთუნახავი მშვიდად), მაგრამ გმირს იმიტომ აქვს გამორჩეული ენერგია, რომ თავის ბედს ებრძოლოს.

ჯადოსნურმა ზღაპარმა შემოგვინახა გვაროვნული წყობის დროს არსებული „მამაკაცთა სახლის” ანუ „საიდუმლო კავშირის” ხსოვნა. ეს სახლები წარმოადგენდნენ ერთგვარ ადგილს, სადაც მამაკაცები ინიციაციას გადიოდნენ. შესაძლოა რიგ შემთხვევაში ქვესკნელს ეტვირთა იგივე მოვალეობა და იქიდან დაბრუნების შემდეგ შეერთო ვაჟს ცოლი. „მამაკაცების სარიტუალო სახლი” და ქვესკნელი ზოგიერთ შემთხვევაში ერთნაირ ფუნქციას ტვირთულობს: გმირი გამოაწრთოს და დაავაჟკაცოს.

ქართულ ხალხურ ზღაპრებში ხშირად ქვესკნელი ნაგულისმებია ისეთ ადგილებში, რომლებიც ქვესკნელის სახელწოდებით არ არის მოხსენიებული, თუმცა დატვირთვითა და ფუნქციით ქვესკნელია. მაგალითად: გზაჯვარედინი, საიდანაც რამდენიმე გზას შორის მთავარი გმირი მაინცდამაინც ეკლიან გზას ირჩევს, საიქიო, გველებშემორტყმული ბაღი, ორმო, ცხრა მთას იქით და ცხრა ზღვას იქით არსებული სივრცე, ზღვისსკნელი და სხვა,

ქართულ ხალხურ ზღაპრებში ქვესკნელში ჩასვლა თითქმის ყოველთვის უმცროსი ძმის ხვედრია. გზაჯვარედინზე ის ყოველთვის იმ გზას ირჩევს, რომელზე მიმავალი მგზავრიც უკან არ ბრუნდება. ხშირად უფროსი ძმები ღალატობენ, თუმცა ეს ღალატიც შეიძლება მივიჩნიოთ როგორც კიდევ ერთი გამოცდა, რომლის დაძლევის შემთხვევაშიც ჯილდო მზეთუნახავი და გამოცდილებაა, ის გამოცდილება რომლითაც ცხოვრების მომდევნო ეტაპზე გადასვლა გახდება შესაძლებელი.

ზღაპარში „სამი ძმისა და მისი ცოლების ზღაპარი” ქვესკნელის როლს „ქაჯების ქვეყანა” ასრულებს. ზღაპრის გმირი რაშის რჩევით ქაჯების ქვეყნის დარაჯებს: ლომებს, ვეფხვებს და მგლებს დააღწევს თავს (საგულისხმოა, რომ ეს ცხოველები გვხვდება დანტე ალიგიერის „ღვთაებრივ კომედიაშიც” ჯოჯოხეთის კარიბჭის მცველებად: „გამომეცხადა დაღრენილი, მძვინვარე ლომი..”. „შემდეგ ვიხილე მომავალი ჩემკენ ძუ მგელი…”). შემდეგ ქაჯების ხელმწიფის მძინარე ასულს თმის დალალს აჭრის. (თმას, როგორც სასიცოცხლო ძალის მქონეს, ზღაპრებში საკრალური დატვირთვა აქვს. გავიხსენოთ ბიბლიური სამსონი ან ქართველი ღვთაება დალის ოქროს თმები, შემდეგ ქრისტიანიზებული წმ. ნინოს თმები და სხვა).

თმის მოჭრის შემდეგ ქალს ვაჟი ისაკუთრებს და ცოლად ირთავს.

თითქმის იგივე ცხოველები დარაჯობენ ქვესკნელის კარიბჭეს ზღაპრში – „ზღაპარი ხელმწიფისა, რომელსაც სიკვდილი სანატრელი გაუხდა”.  უმცროსი ძმა რაშზე ამხედრებული მიადგება ადგილს, რომელიც ადამიანების ძვლებით არის სავსე. (ეს მომენტი საგულისხმოა ჯოჯოხეთთან პარალელის გასავლებად). ქალის საძებნელად წამოსულებს, მღვრიე ჭუჭყიანი წყალი ხვდებათ – როგორც ჯოჯოხეთის განუყოფელი ატრიბუტი. ქვესკნელის კარიბჭეს იცავენ: უდაბური ტყე, კლდე, მგლები, სამი არწივი და ერთი დედაბერი. რაშის დახმარებით ყმაწვილი დაძლევს ამ დაბრკოლებებს და მიადგება მძინარე ქალს. ძილი ქვესკნელისთვის დამახასიათებელია. გილგამეშს ქვესკნელში მოგზაურობის დროს ისეთი ძილქუში დაეცემა, უთანაფიშთიმი ძლივს გააღვიძებს და სწორედ ამის შემდეგ უბრუნდება იგი ამ ქვეყანას.

ქალი იღვიძებს და ვაჟს მოჰყავს. ძალზე ხშირად ვხვდებით მითსა და ზღაპარში იმ მომენტს, როცა ქვესკნელიდან არაფრის წამოღება, წამოყვანა არ შეიძლება. ქვესკნელი ხომ იგივე ჯოჯოხეთია, სადაც მკვდარი სულები სუფევენ. მაგალითად „კალევალაში” რამდენჯერაც ილმარინენი კალევალას მკვიდრი, პოხელის ბნელეთის ქვეყნის ასულს წამოიყვანს, იმდენჯერ უკვდება.

ვფიქრობ, სწორედ ამის გამოა, რომ უმცროსი ძმის მიერ ქვესკნელიდან წამოყვანილი ასული მაშინვე ითხოვს ერთ არყის ქვაბ ლომის რძეში განბანვას. ლომი სიძლიერის სიმბოლოა. დაღლილ, ძალადაკარგულ ძუ ლომს შეუძლია ერთი გამოძინებით აღიდგინოს მთელი თავისი სასიცოცხლო ენერგია. სწორედ ამიტომ ითხოვს ლომის და არა, მაგალითად, ირმის რძეში განბანვას ქვესკნელიდან ამოსული ქალი. რძეში განბანვა ერთგვარი განწმენდაცაა.

ლომის რძეს ისევ მთავარი გმირი მოიპოვებს. ადუღებულ რძეში განბანვის შემდეგ ქალ-ვაჟი უღლდებიან (ცხელ რძეში განბანვა კიდევ ერთ დაბრკოლებას და ინიციაციის დასასრულს წარმოადგენს ვაჟისთვის).

ზღაპარში „სამი მატყუარა” უმცროსი ძმის „ქვესკნელი” რეალურ, ყოფით ცხოვრებაში ჩნდება. ინიციაციას იგი ძმების დაცინვის, აბუჩად აგდების ქვეშ გადის. ვაჟი „მუდოს” ტყავებს აგროვებს, დღისით სძინავს, ხოლო ღამე მუდოებზე სანადიროდ გადის. ტყავები საჩოხე მასალად სჭირდება. მისი ეს ქმედება იდუმალი და საკრალიზებულია. ზღაპრის გმირი სანამ ბოლომდე არ მოაგროვებს მუდოს ტყავებს, ძმებისგან დამცირებას უხმოდ თავდახრილი იტანს. თუმცა როგორც კი ბოლო ტყავს მოიპოვებს: „მუდოს ტყავების საჩოხე რომ შევასრულე, ვაჟკაცობის მოწიფულობაში მოვედი და როცა ჩვეულებრივ წამითაქუნეს, ორივე მივტყიპე და მივაგდე. მე აწი მათი არ მეშინიაო”. სწორედ ამ ეტაპის დასრულების შემდეგ ირთავს ვაჟი ხელმწიფის ულამაზეს მზეთუნახავს, თუმცა მანამდეც მას ეკუთვნოდა, რადგან ასული უკვე მოპოვებული ჰყავდა. სანამ მუდოს ტყავისგან ჩოხა არ შეისრულა და მოწფულობაში არ გადავიდა, მანამდე არ გამოჩნდა იდუმალი სასიძო.

ზღაპარში „სამნი ძმანი” უმცროსი ძმის ისარი ქვას ხვდება, რომელ ქვასაც ისევ უმცროსი ძმა გადააგორებს, გამოჩნდება „ჩურჩუტანა”, სადაც, როგორც წესი, ჯერ უფროსი ძმები ეშვებიან, თუმცა მათი ყვირილის შემდეგ: „დავიწვი, დავიწვიო” ისინი უკან ამოჰყავთ. „დაწვა” მცხუნვარე ქვესკნელის, იგივე ჯოჯოხეთის თვისებაა.

უმცროს ძმას დაბრკოლებების გადალახვის დრო დაუდგა, ამიტომ იგი ამბობს: „რამდენიც ვთქვა: დავიწვი, უფრო ძირს ჩამიშვითო”.

პატარა ძმამ უფროსი ძმებიც ჩაიყვანა. ძირს, ამ „ჩურჩუტანაში” მათ დევების სახლი (საწესჩვეულებო, ინიციაციის სახლი) დახვდებათ. სახლს უმცროსი ძმა აღებს (მან უნდა გაიაროს ინიციაცია და იმიტომ). სახლში სამი ოქროს ჩანგი და ოქროს სკამი დახვდებათ, რომლებიც ღვთაების სიმბოლიკაა. ინიციაციის დროს მოწიფული შეიცნობდა: რწმენას, (სიწმიდეს), სიკვდილს და სექსუალურობას. ასეთ სახლებში ოქროს საგნები სწორედ რომ პირველი მათგანის შეცნობაა. ძმები მაშინვე დაეპატრონებიან და გამოიყენებენ ამ საგნებს, უფრო მეტად კი უმცროსი. (ე.ი. შეიცნობენ). ამის შემდეგ იწება მათი თავგადასავალი ამ „ჩურჩუტანაში”, ქვის ქვეშ აღმოჩენილ ქვესკნელში. პატარა ძმას ცეცხლის მოპოვება უხდება, რითაც ის კულტურულ გმირად ყალიბდება, ცეცხლს დევებს წაართმევს. ამასობაში ქვესკნელში, ხელმწიფის ქალს ირთავს ცოლად და სავარაუდოა, რომ აქ დასრულდეს კიდეც მისი ქვესკნელური თავგადასავალი, „გამოცდილების შეძენა”, თუმცა ვაჟს ცოლის მოპოვება ძალის გამოყენებით ან რაიმე დაბრკოლების გადალახვის შემდეგ არ უხდება. ეს უკანასკნელი კი აუცილებელია სრულყოფილი ინიციაციისთვის, სრულყოფილი მოწიფულობისთვის. ამიტომ ზღაპარი გრძელდება. მის ცოლს დევი იტაცებს, ვაჟი, რა თქმა უნდა, მიდის ცოლის საძებნელად, მის ხელმეორედ, ღირსეულად მოსაპოვებლად. კლავს დევს და იბრუნებს ასულს. აქ უკვე ნამდვილად სრულდება ამბავი, ვაჟის ქვესკნელური გამოცდილება სრულყოფილია: „მოვიდა ვაჟიც, მოიყვანა ცოლიც და ცხრა დღე და ცხრა ღამე სულ ქეიფს ეწეოდნენ”.

ქართულ ხალხურ ზღაპრებში გვხვდება ქვესკნელში გაქვავებული ადამიანები, რაც ჯოჯოხეთისთვის, საიქიოსთვის არის დამახასიათებელი. („ორი ძმა მონადირენი”, „ვაჟად ქცეული ქალი”).

ხშირად ქვესკნელის ფუნქცია „უკიდეგანო ზღვას” იგივე უფსკრულს ენიჭება, „აიყვანა ეს კაცი, ააფარა პირზე ხალათის კალთა, ზღვაში შეიყვანა და ხელმწიფეს მიჰგვარა” („კაცს რომ ერთი ანჩხლი ცოლი ჰყავდა”).

ზღაპრის გმირი სიკეთისთვის დაჯილდოვდება. ზღვის მბრძანებელი პირში ენას „გამოავლებს” და კაცს ყველა სულდგმულის ენის გაგების შესაძლებლობა მიეცემა. ზღვისსკნელიდან, იგივე ქვესკნელიდან დაბრუნებული კაცი გამოცდილებაშეძენლია. მას ყველა არსების ენა ესმის, თუმცა არ უნდა გაამხილოს, თორემ მოკვდება. მაცდურის როლში ამ კაცის ცოლი გვევლინება, თუმცა ზღაპრის გმირი ზღვის ხელმწიფისგან მიცემული ნიჭის წყალობით სხვა (მისთვის უფრო საჭირო და არსების საშუალებით) სიბრძნესაც შეიცნობს: მამლის ნათქვამს გაიგებს, რომ კაპას ცოლს იფნის სახრეები არჯულებსო.

ეშმაკების სამფლობელოში ვიზიტი სასიკეთოდ წაადგება და გამოცდილებას შეიძენს ერთი ძუნწი კაცი ზღაპარში „ეშმაკის ლაგამი”. ეშმაკის „ქისტის წაკვრის” შემდეგ იგი სხვა ადამიანად იბადება (ახალშობილივით ტიტველაა), სიძუნწის ლაგამს ეშმაკებთან ტოვებს და ამ ქვეყანას ხასიათშეცვლილი უბრუნდება.

ქართულ ხალხურ ზღაპრებში კარგად ჩანს ქართველი ხალხის აზროვნება, მათი შეხედულებები, წარმოდგენები სიკვდილსა და სიცოცხლეზე. ბოროტი ყოველთვის მარცხდება, კეთილი იმარჯვებს. ავი სულები ნადგურდებიან და მზეთუნახავი ასული უმცროს ვაჟს რჩება. ზღაპრებში მოცემულია გმირის ცხოვრების ის ეტაპი, როდესაც ყმაწვილობიდან მოწიფულობაში გადადის ეს ყველაფერი კი ქვესკნელურ ინიციაციას უკავშირდება. გმირი იღებს იმ გამოცდილებას, იმ ცოდნას, რომელიც მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მიჰყვება, ის ხომ ჩვენს თვალწინ ნამდვილ გმირად, ვაჟკაცად ყალიბდება.

მოტივაცია არის ის, რაც გაძლევს ბიძგს, გააკეთო უფრო მეტი. იმოქმედო მაშინ, როდესაც შესაძლოა არ იყო განწყობაზე, გააუმჯობესო მიღწეული შედეგები. მოტივაცია სჭირდება როგორც პატარას, ასევე დიდსაც. ის ადამიანს განაწყობს დადებითად და ეხმარება საქმის კეთებაში. მოკლედ რომ ვთქვათ, მოტივაცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი იმპულსია ადამიანისთვის.

მასწავლებლები ხშირად ვცდილობთ, წავახალისოთ მოსწავლე სხვადასხვა გზით. ხელმძღვანელებიც ცდილობენ თანამშრომლების მოტივაციის ამაღლებას, რადგან იციან, რომ მოტივირებული ადამიანები  უფრო  პროდუქტიული არიან.

ვინ, თუ არა მასწავლებელმა, ყველაზე უკეთ იცის, რა შეუძლია ერთ უბრალო სიტყვას „ყოჩაღ“. და თუ ჩვენ ამ სიტყვას მივცემთ სიგელის ან  სერტიფიკატის ფორმას, მოსწავლის თუ თანამშრომლის მოტივაცია და საკუთარი თავის რწმენა უფრო მეტად გაიზრდება.

ამ სტატიაში გთავაზობთ სწორედ სიგელებისა და სერტიფიკატების დამზადების ინსტრუქციას, რომელიც არის მარტივად დასამზადებელი.

1. ამისათვის დაგჭირდებათ https://www.canva.com მითითებულ ბმულზე

რეგისტრაციის ან ავტორიზაციის გავლა.  Login in-ის არჩევის შემთხვევაში თქვენ შეგიძლიათ უკვე არსებული Gmail ან Faceboook მომხმარებლის ანგარიშიდან გაიაროთ ავტორიზაცია.  ხოლო Sign up-დან დარეგისტრირდეთ. ჩაწერეთ თქვენი სახელი, ელექტრონული ფოსტა, პაროლი (შეიცავს მინიმუმ 8 სიმბოლოსა და დიდ/პატარა ასოებს, ციფრებს)  და აირჩიეთ ღილაკი Get started!

2. ამის შემდეგ აირჩიეთ რა მიზნით აპირებთ პლატფორმის გამოყენებას

შემდეგ აირჩიეთ მოცემული ღილაკი. Maybe later რის შემდეგაც თქვენ საშუალება გექნებათ ისარგებლოთ აღნიშნული პლატფორმით.

3. სიგელებისა და სერტიფიკატების დასამზადებლად ირჩევთ ღილაკს Creater a design შემდეგ კი ჩამონათვალში

4. ის შესაქმნელად შეგიძლიათ გამოიყენოთ შაბლონები, ან თავად შექმნათ ინსტრუმენტების გამოყენებით:

 1 პირველ დაფაში მოცემულია სიგელის დამზადების ინსტრუმენტები:

Uploads-შეგიძლიათ, დაამატოთ ფოტოები თქვენი მოწყობილობიდან ;

Photos-გაძლევთ თემატურად დალაგებული ფოტოების არჩევის საშუალებას;

Elements-იდან შეგიძლიათ აირჩიოთ  სიგელის გასაფორმებელი ელემენტები;

Text-იძლევა საშუალებას დაიტანოთ ტექსტი თქვენს სიგელზე;

Music Videos-დან შეგიძლიათ დაამატოთ მუსიკა და ვიდეო, რომელიც უფრო  პრეზენტაციის დროს არის საჭირო.

Background-დან შეგიძლიათ, აირჩიოთ თქვენთვის სასურველი ფოტო.

2 ნაწილში მოცემულია შაბლონები, რომლებიც შეგიძლიათ დაარედაქტიროთ. ისევე როგორც შაბლონების, ასევე სხვა ინსტრუმენტების გარკვეული ნაწილი არის ფასიანი. ფასიანი მასალები აღნიშნულია გვირგვინის ფორმით . ხოლო უფასო ვერსიას აწერია Free. თუ თქვენ ფასიანს აირჩევთ, მისი შენახვის დროს მოგთხოვთ თანხის გადახდას. თუ გსურთ, ისარგებლოთ უფასო ვერსიით, უნდა აირჩიოთ free შაბლონები.

მე-3 ნაწილი არის თქვენი სამუშაო დაფა, სადაც თქვენი მოქმედებები იქნება ასახული, ხოლო მე-4 ნაწილის საშუალებით შეგიძლიათ დაამატოთ ახალი სიგელის ფორმა.

მე-5 გახლავთ სიგელის შენახვის ფუნქცია. Share ღილაკით თქვენ აზიარებთ სიგელის ბმულს, Download-იდან კი შეგიძლიათ მისი გადმოწერა. აუცილებელია ფაილის ტიპის მითითება.

თუ გსურთ სურათის სახით სიგელის შენახვა, მაშინ უნდა აირჩიოთ მეორე ფოტოზე მითითებული ფორმატით და ამის შემდეგ აირჩევთ გადმოწერის ღილაკს Download a free warermarked drafts (3) გადმოწერილი სიგელი შეინახება თქვენი კომპიუტერის Downloads ფოლდერში.

გთავაზობთ ჩემ მიერ დამზადებულ ნიმუშს:
ასევე გიზიარებთ სიგელისა და სერტიფიკატის დამზადების ვიდეოინსტრუქციას.

კალმის ხელში დაჭერიდან წერითი უნარ-ჩვევების გამომუშავებამდე საკმაოდ დიდი გზაა გასავლელი. სკოლამდელი აღზრდის პროგრამაში დიდი ადგილი უჭირავს წვრილი მოტორიკის განვითარებას (წერტილების შეერთებით სხვადასხვა ფიგურების შექმნა, ხატვა, გაფერადება, ძერწვა, გამოჭრა და ა.შ.). ყურადღება ექცევა ფანქრის სწორად დაჭერის ჩვევის გამომუშავებას, სახატავ სივრცეში ორიენტირებას, დავალების გათვალისწინებით სივრცის ადეკვატურად გადანაწილებას და სხვ. ზემოაღნიშნული გამოცდილება ბავშვებს წერის საწყის ეტაპზე გადასვლას და გრაფიკული გამოსახულებების სპეციფიკურ საგნობრივ (ბადიანი, უჯრებიანი) ბადეებში გადატანას გაუადვილებს. ასევე დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ასოების/ციფრების მათთვის განკუთვნილ ჩარჩოში სწორი მიმართულებით მოხაზვას.

წერის სწავლების ადრეულ ეტაპზე გარკვეული ყურადღება ნაწერის ვიზუალურ მხარესაც ეთმობა. მართალია, ელექტრონული „საბეჭდი მანქანების“ საუკუნეში კალიგრაფია ისეთივე აქტუალური ვერ იქნება, როგორც – წიგნების გადამწერთა ეპოქაში, მაგრამ, ჩემი აზრით, ხელით წერის საჭიროება ბოლომდე არასდროს გაქრება. მაგალითისთვის, ადამიანებს ყოველდღიურად სჭირდებათ სხვადასხვა მიზნობრივი ჩანაწერების გაკეთება (დღის გეგმა, საყიდლების სია და სხვ.).  ამას გარდა, წარმოგიდგენიათ სწავლა-სწავლების პროცესი ფურცლისა და კალმის გარეშე?! აღარაფერს ვიტყვი გრაფოლოგიაზე, რომლის თანახმადაც კალიგრაფია შესანიშნავად გვიხატავს ადამიანის ფსიქოლოგიურ პორტრეტს.

რა თქმა უნდა, ტექნიკის დახვეწა მნიშვნელოვანია, თუმცა წერის პროცესი მხოლოდ ასოების ფურცელზე წესების დაცვით მოხაზვას არ ნიშნავს. მოსწავლეები საბაზისო უნარებთან ერთად თანდათანობით ივითარებენ საკუთარი ნააზრევის გადმოცემის, ნამუშევრის აზრობრივად და სტილისტურ-გრამატიკულად გამართვის, მიზნობრივი თუ შემოქმედებითი ტექსტების შეთხზვის, ნამუშევრის კორექტირება-რედაქტირების უნარებს. მიუხედავად იმისა, რომ წერის კომპლექსური უნარების სათანადოდ ჩამოყალიბებას წლები სჭირდება, საკუთარი ნააზრევის ნათლად და თანმიმდევრულად გადმოცემაზე (მნიშვნელობის კონსტრუირება) „საძირკველიდანვე“ უნდა დავიწყოთ მუშაობა, რადგან სხვაგვარად წიგნიერების უნარ-ჩვევების განვითარება შეუძლებელია.

წერას წინ უსწრებს და მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს ზეპირი ინტერაქცია და კითხვა. წიგნებთან ურთიერთობა ბავშვებს მნიშვნელოვან გამოცდილებას სძენს წერილობით სათქმელის ჩამოყალიბების თვალსაზრისითაც. მათ მექანიკურად ექმნებათ წარმოდგენა ტექსტის სტრუქტურირების (სასვენი ნიშნები, აბზაცები, წინადადებების წყობა და ა.შ.) შესახებ. ბავშვები გარკვეულ წერით გამოცდილებას დაკვირვების გზითაც იძენენ (ასო-ნიშნების კოპირება, მინაწერები ნახატებზე, საკუთარი სახელის ჩაწერა და სხვ.).

წერის სწავლება მოითხოვს ბევრ დროს, სისტემატურ ვარჯიშს და მრავალფეროვან აქტივობებს, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ წერის ყველა ასპექტის (თემა, იდეა, შინაარსი, სტრუქტურა, სტილი, ორთოგრაფია, პუნქტუაცია) გააზრება და ეფექტურად გამოყენება. დამოუკიდებლად ამდენ მიმართულებაზე ერთდროულად კონცენტრირება რთულია. ამიტომ მასწავლებლები ხშირად ვიყენებთ  ე.წ. „მე-ჩვენ-შენ“ მოდელს, ანუ  პასუხისმგებლობის ეტაპობრივად გაზრდის მეთოდს. მოსწავლემ მოდელირებიდან დამოუკიდებელი წერის ეტაპამდე გაკვალული ბილიკი იმდენჯერ უნდა გაიაროს, სანამ დამოუკიდებლად არ შეძლებს კომპლექსური წერითი დავალებების შესრულებას.

საგანმანათლებლო სივრცეში წერის სწავლებასთან დაკავშირებით საკმაო გამოცდილება დაგროვდა. წერითი აზროვნების განვითარების არაერთი ეფექტური გზა გვასწავლეს და გამოვცადეთ. მათგან გამოვყოფდი ერთ-ერთ საკმაოდ საინტერესო და შემოქმედებით მეთოდს, რომელსაც ხშირად ვიყენებ სწავლების პროცესში.

„წერა ილუსტრაციების მიხედვით“

მეთოდის თანახმად, მოსწავლეებმა უნდა შეთხზან ამბავი რომელიმე უცნობი მოთხრობის/ზღაპრის ილუსტრაციების მიხედვით. წარმოსახვასთან ერთად, ზემოაღნიშნული აქტივობა ავითარებს ნააზრევის წერილობით გადმოცემასა და სიუჟეტის აგებასთან დაკავშირებულ უნარ-ჩვევებს. ამ მეთოდის გამოყენება შესაძლებელია, როგორც ინდივიდუალური, ასევე ჯგუფური მუშაობის დროს.

აუცილებელია ილუსტრაციების ყურადღებით შერჩევა, რადგან ისინი უნდა იძლეოდნენ „ფრთების გაშლის“ შესაძლებლობას. გამოიყენეთ ფერადი ან კონტურული ილუსტრაციები. შავ-თეთრი ნახატების გამოყენების შემთხვევაში მოსწავლეებს მათი გაფერადება შეეძლებათ. თუ შთაგონებისთვის ერთი ამბის რამდენიმე ილუსტრაციას მიაწვდით, მოსწავლეებმა ჯერ მათი თანმიმდევრობა უნდა აღადგინონ ან მოვლენათა განვითარების განსხვავებული, თუმცა ლოგიკური ჯაჭვი შექმნან.

დავალების ერთ-ერთ ვარიაციას წარმოადგენს ჯგუფებისთვის  საერთო მოთხრობის ან ზღაპრის ილუსტრაციების (ყველა ჯგუფს სხვადასხვა) დარიგება. საინტერესოა, მოერგებიან თუ არა ერთმანეთს მათ მიერ შეთხზული ეპიზოდები და თხზულების ახალი ვერსია რამდენად დაშორდება დედანს.

მოსწავლეებს დეტალური ინსტრუქციის, ქარგების გარეშე უჭირთ მსგავს კომპლექსურ აქტივობებთან დაკავშირებული სამუშაო პროცესის ორგანიზება, ამიტომ, სჯობს, მკაფიო ნაბიჯებად გაწერილი სამოქმედო გეგმა შესთავაზოთ, მაგალითად:

• ჩამოწერე, რას ხედავ ილუსტრაციაზე;
• დაწერე შეკითხვები, რომლებიც ილუსტრაციასთან დაკავშირებით გაგიჩნდა;
• შეეცადე, შენივე შეკითხვებს პასუხი გასცე ვარაუდით ან ილუსტრაციაზე დაყრდნობით;
• ახლა დააჯგუფე შენი პასუხები აღწერითი და სიუჟეტური შინაარსის წინადადებებად და ისეთი თანმიმდევრობით გადააბი, რომ ამბავი გამოგივიდეს (შესაძლოა, დაგჭირდეს რამდენიმე წინადადების ჩამატება და ნამუშევრის სტილისტურად დახვეწა);
• წერის დასრულების შემდეგ აუცილებლად წაიკითხე შენი ნამუშევარი. ყურადღება მიაქციე სასვენ ნიშნებს, სიტყვების მართლწერას და ა.შ.

აქვე ერთგვარ ექსპერიმენტს შემოგთავაზებთ:

დააკვირდით ქვემოთ მოცემულ ილუსტრაციას და გეგმის მიხედვით შეთხზეთ რაიმე ამბავი. შემდეგ კი შეგიძლიათ ჩემს ვერსიას და ილუსტრაციის პირველწყაროს (ტექსტს, რომლის მიხედვითაც შეიქმნა ილუსტრაცია) გაეცნოთ.

გეგმის მიხედვით გაკეთებული ჩანაწერები:

• ილუსტრაციაზე ვხედავ:

1. ტყეს, დათოვლილ ნაძვებს, ბილიკს და ხის ტოტს, რომელზეც ციყვი შემოსკუპებულა. მას პომპონიანი ქუდი უჭირავს და ქვემოთ იყურება.
2. პატარა ბიჭს, რომელიც ხის კუნძზე დგას და ხელები წინ აქვს გაშვერილი (სავარაუდოდ, ციყვისკენ). მას სვიტერი, ბოტები და რამდენიმე ადგილას დაკემსილი შარვალი აცვია.

• შეკითხვები:

1. ეს ქუდი, ციყვს რომ უჭირავს, ამ ბიჭისაა?
2. რატომ არ აცვია ბიჭს ქურთუკი? არ სცივა?
3. როგორ მოხვდა ბიჭი ტყეში? დაიკარგა თუ სახლიდან გამოიპარა?
4. საით მიდის ბილიკი? ეს გზა ბიჭს სახლში დააბრუნებს?
5. ციყვი ბიჭს ქუდს დაუბრუნებს?

• პასუხები:

1. ქუდი, რომელიც ციყვს უჭირავს, სავარაუდოდ, ბიჭუნას ეკუთვნის.
2. ტყეში ეციება, რადგან ხეები თოვლითაა დაფარული და მოღრუბლულია. ალბათ ბიჭსაც სცივა, მაგრამ, ქუდის მსგავსად, მგონი ქურთუკიც დაკარგა.
3. ბიჭი ალბათ ტყესთან ახლოს ცხოვრობს. რადგან პატარაა, სასეირნოდ მარტოს არავინ გამოუშვებდა. აქედან გამომდინარე, ვფიქრობ, გამოიპარა და სახლისკენ მიმავალ გზას ვეღარ აგნებს.
4. ბილიკზე ნაფეხურების კვალია. ალბათ ბიჭი ამ ბილიკით მოვიდა. შეუძლია, თავის ნაფეხურებს გაყვეს და სახლში დაბრუნდეს, ან მშობლები მოაგნებენ ბილიკზე დატოვებული კვალის დახმარებით.
5. ვფიქრობ, ციყვი ქუდს ფუღუროში წაიღებს და თბილად გამოიზამთრებს.

წინადადებების თანმიმდევრულად დალაგების შემდეგ ამბის კონტური გამოიკვეთა და მისი „გამხატვრულება“, ანუ თხზულებად ქცევა აღარ გამჭირვებია:

ნისლიანი დღე იყო. მზე არსად ჩანდა, ციოდა. ნაძვებს თოვლის სქელი საბნის ქვეშ მშვიდად ეძინათ. მიწაზე რბილი, ფაფუკი თოვლი ეფინა. ტყიდან ბილიკი გამოდიოდა. აქ აშკარად ვიღაცას გაევლო და თოვლში პატარა ოვალური ხვრელები დაეტოვებინა. ნაკვალევს თუ გაყვებოდი, ტყის სიღრმეში შეყუჟულ პატარა მინდორზე გაგიყვანდა. კვალი ხის კუნძთან წყდებოდა. მასზე აბობღებული პატარა ბიჭუნა ხელებგაშვერილი იდგა და რაღაცას ბუტბუტებდა. მოპირდაპირე ხის ტოტზე არხეინად შემოსკუპებულ ციყვი კი ბიჭს გაკვირვებული ჩაჰყურებდა. თათებით პომპონიანი ქუდი ჩაებღუჯა და, როგორც ჩანს, „ნადავლის“ ძველი პატრონისთვის დაბრუნებას სულაც არ აპირებდა.

ბიჭუნა ტყისპირა სახლში ცხოვრობდა. ათას საქმეში გართულ მშობლებს ხანდახან სახლიდან ეპარებოდა და იქვე, შორიახლოს დასეირნობდა. დღეს დილით კი იმხელა თოვლი დახვდა გარეთ!.. თან ახალი წელი ახლოვდებოდა და იფიქრა, იქნებ თოვლის ბაბუს სახლს მივაგნო და ჩემი სურვილი პირადად გავუმხილოო (წერა ჯერ არ იცოდა). ბევრი აღარ უფიქრია, თბილად ჩაიცვა და ტყის სიღრმისკენ მიმავალ ბილიკს დაადგა.

სიარულის დროს ბიჭუნას დასცხა. ქურთუკი გაიხადა და ნაძვის პატარა ნერგს „ჩააბარა“, თან დაუბარა, არ დამიკარგოო! უცებ იგრძნო, რომ ვიღაცამ ქუდი მოხადა. ჯერ შიშისგან გული ლამის გაუსკდა, იფიქრა, საშიში ცხოველი მესხმის თავსო, მაგრამ მალევე მოჰკრა თვალი ტოტიდან ტოტზე მოხტუნავე პომპონს და აედევნა… უკვე საღამოვდებოდა, ბიჭუნა კი ისევ იმ ხესთან იდგა, რომელზეც, სავარაუდოდ, ციყვს დაედო ბინა და „ქურდს“ ჩურჩულით ემუდარებოდა:

• დამიბრუნე რა ჩემი ქუდი! დამიბრუნე რაა!..

ციყვმა ერთ ხანს უყურა ბიჭს, უყურა და ახალ „საბანთან“ ერთად ფუღუროში შეიმალა.

საბედნიეროდ, მალე ბიჭუნას მშობლები გამოჩნდნენ. სიცივისგან და შიშისგან ერთიანად აცახცახებული პატარა  გულში ჩაიკრეს, თანატოლი ნერგისთვის ჩაბარებული ქურთუკი მოახურეს და ისევ იმ გათელილ ბილიკს გაუყვნენ  სახლისაკენ.

ციყვი კი საძილე ტომრად ქცეულ ქუდში შემძვრალიყო და ფიქრობდა:

• ეს რა კარგი საწოლი ვიშოვე! ნეტა იმ ბიჭს რად უნდოდა?! აბა ეგ ამაში როგორ ჩაეტეოდა?!..

ილუსტრაცია ამოღებულია ანე-კატერინე ვესტლის ყველასათვის საყვარელი წიგნიდან „დედა, მამა, რვა ბავშვი და საბარგო მანქანა“ და ასახავს წრიპა მორტენის ერთ-ერთ თავგადასავალს („იყო ერთი პატარა ციყვი“). ეს თავი ზამთრის არდადეგებიდან დაბრუნებულ პატარებს თავიანთი თავგადასავლების გახსენების შემდეგ წავუკითხე, მანამდე კი, ილუსტრაციაზე დაყრდნობით, ამბის ახალი ვერსიები დავაწერინე. მგონი ქ-ნ ვესტლს მოეწონებოდა… და თქვენ?!

ჩემი მოსწავლეობის დროს ყოველთვის აღვნიშნავდით ხოლმე ოკუპაციის დღეს. ვატარებდით კონფერენციებს, კონფერენციებისთვის ვამუშავებდით სპეციალურ მოხსენებებს, უმარტივეს პროგრამებში ვამონტაჟებდით ვიდეო რგოლებს. ყველაზე მეტად პოსტერების დამზადება მომწონდა, რადგან ჩვენი ხელით გვიწევდა მათზე დასატანი რუკების შედგენა. ჩვენი რუკები დახუნძლული იყო ფერადი ისრებით, რომლებიც მატარებლებისა და გემების, დევნილებისა და სამხედროების გადაადგილებაზე მიანიშნებდნენ. წესისამებრ, ოკუპაციის დღეს სკოლაში ტელევიზიაც მოდიოდა და დაწვრილებით აშუქებდა სხვადასხვა კლასში გამართულ ღონისძიებებს.

ტრადიციული სასწავლო პროცესის მიღმა განსახორციელებელი საქმიანობა ყველას გვახალისებდა. უბრალოდ, ხანდახან განსაკუთრებული სევდა შეგვიპყრობდა, რადგან ყოველ წელს ერთი და იმავე პათოსით გვიწევდა მოსწავლეთა თავყრილობების ორგანიზება. ყოველწიურად გვიმეორებდნენ, რომ პირველი რესპუბლიკის მთავრობა გაიქცა და „ილიას მკვლელებმა“ ქვეყანა მიატოვეს. ყოველწლიურად შეძრწუნებული გამომეტყველებითა და გამყინავი ხმით გვიკითხავდნენ კოლაუ ნადრაძის ცნობილ ლექსს, რომელიც არა მხოლოდ მთავრობის, არამედ ხალხის სიმხდალეზე, უიმედობასა და დუმილზე მოგვითხრობს. მაშინ ჩემთვის სამოქალაქო განათლების მასწავლებელს არ უთქვამს, რომ „ცისფერყანწელის“ ლირიკა და რეალობა რამდენადმე განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან.

ორ კვირაში რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციის ასი წლისთავი შესრულდება. აქედან გამომდინარე, მინდა შეგახსენოთ რამდენიმე დეტალი, რომელიც შეიძლება გამოგადგეთ მოსწავლეებისთვის საუკუნის წინ განვითარებული მოვლენების უფრო ზუსტად და ობიექტურად წარმოჩენის საქმეში.

1921 წლისთვის საქართველო რუსეთის წინაშე მარტო, ერთი ერთზე აღმოჩნდა.  ოკუპაციის დაწყების მომენტისთვის ბოლშევიკები აკონტროლებდნენ აზერბაიჯანსაც და სომხეთსაც. ჩრდილოეთ კავკასიიდან თითქმის სრულად იყვნენ განდავნილნი რუსეთის სამოქალაქო ომში მონაწილე ანტიკომუნისტური ძალები. არც სამხრეთ დასავლეთის მიმართულებით, თურქეთის მხარეს გვყავდნენ პარტნიორები, რომლებიც ჩვენი რესპუბლიკის განადგურებით ხელის მოთბობაზე იტყოდნენ უარს. რეგიონიდან უკვე გასული იყო ბრიტანეთის ჯარები, ევროპულ მთავრობებში ჯერ უპირატესობა მოპოვებული არ ჰქონდათ საქართველოს გულშემატკივარ მემარცხენე პოლიტიკოსებს. მაშასადამე, თებერვლისთვის რესპუბლიკას ახლომახლო არცერთი ძლიერი მოკავშირე არ ეგულებოდა და თან ყველა სიკეთესთან ერთად ალყაში იყო მოქცეული.

1921 წლის თებერვალ-მარტში წარმოებული ომი რესპუბლიკისთვის პირველი სამხედრო-შეიარაღებული დაპირისპირება არ ყოფილა. 1918 წლიდან  მოყოლებული დამოუკიდებელი საქართველოს მოქალაქეების იარაღი არ გაუგდიათ ხელიდან და განუწყვეტლად ცდილობდნენ ქვეყნის დაცვას შავი ზღვის ნაპირებზე გამაგრებული „თეთრგვარდიელებისგან“, სამხრეთიდან შემოჭრილი თურქებისგან, ცხინვალში აჯანყებული ბოლშევიკებისგან, გვქონდა ომი სომხეთთანაც. სამხედრო სიმამაცე და თავგანირვა არც სახალხო გვარდიის წევრებს და არც ქართველ ჯარისკაცებს არ აკლდათ, საქართველო მხოლოდ ასამდე იუნკერის იმედად არ ყოფილა მიტოვებული.

ასი წლის წინ ჩვენს ქვეყანას მხოლოდ სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან არ დასხმიან თავს. ბოლშევიკებმა ქვეყანას ყველა მიმართულებიდან შემოუტიეს. რუსები შემოვიდნენ აფხაზეთიდანაც, რაჭიდანაც, კახეთიდანაც. მიუხედავად მოკავშირის არყოლისა, ომებით დაქანცულმა ქართულმა სახელმწიფომ სამი კვირა იბრძოლა. გენერალ გიორგი კვინიტაძის მიერ თბილისის დატოვების გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ (გადაწყვეტილება მიიღო სამხედრო ხელმძღვანელობამ და არა პოლიტიკურმა ხელისუფლებამ, ნოე ჟორდანია არსად არ გაქცეულა, იგი დაემორჩილა კანონსა და მთავარსარდალს) ჩვენი თანამოქალაქეები რუსებს წინააღმდეგობას უწევდნენ მთელ საქართველოში, განსაკუთრებით სასტიკი იყო ბრძოლა სურამთან და ქუთაისთან, რომელიც საბოლოოდ მხოლოდ ათ მარტს დაეცა. საქართველოს პირველ რესპუბლიკას უბრძოლველად, დალისა და ქსნის ხეობების მსგავსად, ერთი გოჯი მიწაც კი არ დაუთმია.

საქართველოს მთავრობის შემადგენლობიდან პირველ ეტაპზე მხოლოდ რამდენიმე ათეული ადამიანი წავიდა ემიგრაციაში. მთავრობის რიგი წარმომადგენლები, მათ შორის პრემიერ ჟორდანიას მოადგილე გრიგოლ ლორთქიფანიძე თავისი სამ შვილთან ერთად  კრეისერიდან ჩამოვიდა, რათა ბათუმი დაეცვა სამხრეთიდან დაწყებული მორიგი შემოტევისგან. სტამბოლისკენ მიმავალთ გადაწყვეტილება დამოუკიდებლად არ მიუღიათ. მთავრობას ემიგრაციაში წასვლა დამფუძნებელმა კრებამ დაავალა, რათა ქვეყნის წარმომადგენლებს დასავლეთში გაეგრძელებინათ ბრძოლა ოკუპაციის წინააღმდეგ და რუსებისთვის არ მიეცათ ქვეყნის დაპყრობის, რესპუბლიკის დამხობის ლეგიტიმაციის საშუალება. სამწუხაროდ, ბევრს ავიწყდება, რომ ქვეყანა არ დაუტოვებია დაახლოებით ას პარლამენტარს, პოლიტიკური კლასის წარმომადგენელთა უმნიშვნელოვანეს ნაწილს. მათი უმრავლესობა ოკუპაციის წინააღმდეგ ბრძოლასა და რესპრესიებს შეეწირნენ. 1924 წლის აჯანყებამდე თბილისშიც და სხვა ქალაქებშიც ინტენსიურად იმართებოდა ანტისაოკუპაციო დემონსტრაციები და აქციები, რომელთაც ასევე სისხლში ახშობდნენ.

ქვეყანა 1921 წლის თებერვალში არ დადუმებულა, ჩვენ ვცდილობდით წინააღმდეგობის გაწევას, ჩვენ ვიბრძოდით, მაგრამ მეოცე საუკუნის დასაწყისში ბედისწერამ გადარჩენის შანსი მაინც არ დაგვიტოვა.