მიუხედავად ამისა, ყველა ეს დამაბრკოლებელი ფაქტორი შეიძლება დაიძლიოს, თუმცა არსებობს კიდევ რაღაც, რაც ჩვენი აზრით ხელს უშლის ფილმების გამოყენებას გაკვეთილზე. სამწუხაროდ, ჩვენი მასწავლებლები არ ფლობენ იმ მეთოდურ აპარატს, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია ფილმების, როგორც სასწავლო რესურსის გამოყენება.
ამიტომ გადავწყვიტეთ შეგვექმნა სამუშაო ფურცლები, რომელიც ამ პრობლემის გადაჭრას შეუწყობდა ხელს. ეს მასალა შეიძლება გამოვიყენოთ სკოლაში სოციალური მეცნიერებების (ისტორიის, გეოგრაფიის და სამოქალაქო განათლების, ასევე ხელოვნების და ლიტერატურის) სწავლებისას, თუმცა ძირითადი აქცენტი ისტორიის სწავლებაზე გამახვილდება.
ფილმების სწავლება ისტორიის გაკვეთილზე.
სასწავლო პროცესში ფილმების გამოყენება ისტორიის მასწავლებლებს საშუალებას მისცემს ბევრად უფრო მრავალფეროვანი და საინტერესო გახადონ სწავლების პროცესი. ამგვარი სწავლების დანერგვა განსაკუთრებით საჭიროა, როდესაც განვიცდით სხვადასხვა სახის წყაროების სიმწირეს. ამავე დროს, „ფილმებით სწავლება” მასწავლებელს რამდენიმე საგნის ინტეგრაციის საშუალებას აძლევს, იქნება ეს ისტორია, სამოქალაქო განათლება, ხელოვნება თუ ლიტერატურა. ისტორიის სწავლებისას შესაძლებელია განსხვავებული ჟანრის ფილმების გამოყენება, იქნება ის მხატვრული, სამეცნიერო-პოპულარული, წმინდა დოკუმენტური და სხვა.
თუმცა ისიც გასათვალისწინებელია, რომ მრავალი კინოფილმი, რომელიც ისტორიულ თემატიკას შეეხება, ხშირად ვერ ასახავს წარსულის რეალობას და სავსეა ისტორიული ხასიათის ფაქტობრივი შეცდომებით ან გამოირჩევა ტენდენციურობით. ამასთანავე, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ თითოეული ფილმი, იქნება ის დოკუმენტური, მხატვრული, ან რომელიმე მხატვრული ნაწარმოების მიხედვით შექმნილი, მისი ავტორების მსოფლმხედველობრივ გავლენას განიცდის. ხშირად ისიც გასათვალისწინებელია, თუ რა ისტორიულ ეპოქასა და ვითარებაში იქმნებოდა ესა თუ ის ფილმი – ხომ არ აღმოჩნდნენ მისი შემქმნელები სახელმწიფო ცენზურის ან საზოგადოებაში გამეფებული სტერეოტიპების წნეხის ქვეშ?
სწორედ ამიტომ, დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ მოსწავლეებმა ფილმის ნახვის შემდეგ შეძლონ ფილმის ვერსიის შედარება რეალურ ისტორიულ მოვლენებთან და გამოიყენონ ის ანალიტიკური ინსტრუმენტები, რომელიც მათ საშუალებას მისცემს გამონაგონი ისტორიული რეალობისგან განასხვავონ.
სამუშაო ფურცლის გამოყენების ზოგადი ინსტრუქციები
კარგი იქნება, თუ ფილმის ჩვენებამდე მოსწავლეებს, ზეპირი (ლექცია) ან წერილობითი (ნარატივის ფორმით) სახით, მივაწვდით ინფორმაციას ფილმში აღწერილი მოვლენის შესახებ. ასევე, შესაძლებელია რომელიმე ისტორიული თემის შესწავლის და კარგად დამუშავების შემდეგ ვაჩვენოთ მოსწავლეებს ამ თემისადმი მიძღვნილი ფილმი.
ფილმის ჩვენებისას მოსწავლეებს უნდა შევახსენოთ, რომ ისტორიაში ადამიანის დამაბრკოლებელი და მოწინააღმდეგე შეიძლება იყოს არა მარტო სხვა ადამიანი, არამედ ბუნება, სახელმწიფო სტრუქტურები და დაწესებულებები, საზოგადოება, რელიგია. ასევე მნიშვნელოვანია თვით მთავარი პერსონაჟების თვისებებისა და ხასიათის ანალიზი.
ფილმის ნახვის წინ თითოეულ მოსწავლეს უნდა დავურიგოთ შესაბამისი სამუშაო ფურცელი, რომლებიც ფილმის ანალიზისთვისაა განკუთვნილი. წარმოდგენილ სამუშაო ფურცლებზე მასწავლებელს შეუძლია შეიტანოს ცვლილებები, თუ ამას კონკრეტული დავალება, კლასის მომზადების დონე და ფილმის სპეციფიკა მოითხოვს.
შესაძლებელია სხვა ვარიანტიც, კერძოდ, ჯერ ვაჩვენოთ ფილმი (რათა მოსწავლეებს შეექმნათ ზოგადი წარმოდგენა ისტორიული მოვლენის შესახებ), ხოლო შემდეგ დავიწყოთ თემის შესწავლა წერილობითი დოკუმენტების მეშვეობით. ამგვარი მიდგომა გაზრდის მოსწავლეთა მოტივაციასა და დაინტერესებას კონკრეტული ისტორიული თემის მიმართ.
კინოფილმის ჩვენების წინ მოსწავლეებმა კარგად უნდა შეისწავლონ სამუშაო ფურცელი, ხოლო მისი ჩვენების პროცესში აუცილებელია რამდენჯერმე (გააჩნია ფილმის ხანგრძლივობას) შევაჩეროთ (დაახლოებით 5 წუთით) ფილმის მსვლელობა და მივცეთ მოსწავლეებს საშუალება ხელახლა გადახედონ სამუშაო ფურცელს და შეძლებისდაგვარად გააკეთონ ჩანიშვნები. ფილმის დასრულების შემდეგ, მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა მისცეს 10–15 წუთი, რათა მათ შეძლონ საბოლოო პასუხის გაცემა სამუშაო ფურცელზე მოცემულ შეკითხვებზე.
არსებობს სამუშაო ფურცლის გამოყენების განსხვავებული საშუალებები. მაგ. იმის მაგივრად, რომ თითოეულმა მოსწავლემ წარმოადგინოს საკუთარი ნამუშევარი, შესაძლებელია მასწავლებელმა მთელ კლასს დაუსვას სამუშაო ფურცელზე მოცემული შეკითხვები, რომლებიც საკლასო დისკუსიის საფუძველი გახდება. ასევე, შესაძლებელია სამუშაო ფურცლის შევსება დავავალოთ 4 – 5 მოსწავლიან ჯგუფებს.
განსხვავებული ჟანრის ფილმების ანალიზის დროს, შეფასების კრიტერიუმებიც შესაბამისად იცვლება. ამიტომ, გადავწყვიტეთ ჩვენი პედაგოგებისთვის შეგვეთავაზებინა იმ სამუშაო ფურცლების გაცნობა, რომლებიც სხვადასხვა სახის ფილმის შეფასებისთვისაა განკუთვნილი და რომლებიც მათ ისტორიის გაკვეთილის წარმართვაში დაეხმარებათ.
კონკრეტული რეკომენდაციები.ფილმის ნახვამდე მასწავლებელმა უნდა დაავალოს მოსწავლეებს წინასწარ გაეცნონ სამუშაო ფურცლებზე მოცემულ შეკითხვებს, რათა თავიდანვე გასაგები იყოს მათთვის, თუ რაზე გაამახვილონ ყურადღება, ხოლო ფილმის ჩვენების პროცესში ცალკე ფურცელზე გააკეთონ საკუთარი ჩანიშვნები, რათა ჩვენების დასრულების შემდეგ ადვილი იყოს ამ სამუშაო ფურცლის შევსება.
ამგვარი სამუშაოს ჩატარების რამდენიმე ხერხი არსებობს: მაგ. მოსწავლეებს სამუშაო ფურცლების შევსება სახლში დავავალოთ (მას შემდეგ, რაც ნახავენ კლასში ფილმს და წინასწარ, შავად გააკეთებენ ჩანაწერებს). შესაძლებელია, ნაწილ შეკითხვებზე პასუხი კლასში გასცენ, ხოლო ნაწილზე – სახლში. არ არის გამორიცხული, რომ კრეატიულმა მოსწავლემ ზოგიერთ შეკითხვაზე პასუხის გაცემის დროს პლაკატი, რომელიმე ლექსი, ესსე, მუსიკალური ნაწარმოები ან ფერწერული ტილო გამოიყენოს.
შეკითხვები, რომლებიც სამუშაო ფურცლებშია მოცემული. პირობითად ორ კატეგორიად შეიძლება დავყოთ: ზოგადი და კონკრეტული შეკითხვები:
კონკრეტული შეკითხვების მიზანია იმის შემოწმება, თუ რამდენად ჩაუღრმავდა მოსწავლე ფილმის დეტალებს. ამგვარი მიდგომა მათგან მოითხოვს ფილმში სცენებისა და ფაქტების დამახსოვრებას და მათ ანალიზს. ასევე ხელს უწყობს მნიშვნელოვანი სასწავლო უნარების განვითარებას.
რაც შეეხება ზოგად კითხვებს, ისინი უბიძგებენ მოსწავლეებს უფრო მაღალი კატეგორიის უნარების განვითარებისკენ. ასეთი შეკითხვები ხელს უწყობს მოსწავლის მიერ ფილმში გადმოცემული იდეების, მისი საბაზისო სტრუქტურის და ძირითადი ელემენტების გაგებას.
P.S.
1) სამუშაო ფურცლების გამოყენებისას, მასწავლებლებს ვურჩევთ, მოსწავლეებმა შეკითხვებზე პასუხები ცალკე ფურცლებზე დაწერონ, რაც ამ სამუშაო ფურცლების მრავალჯერად გამოყენების საშუალებას მოგვცემს.
2) იმისათვის, რომ მასწავლებლებმა სრულფასოვნად შეძლონ ფილმის ანალიზის სწავლება, მათთვის ქვემოთ მოცემული სამუშაო ფურცლების მიხედვით დაგეგმილია სატრენინგო მოდულის შექმნა და ტრენინგების ჩატარება.
სამუშაო ფურცელი – მხატვრული ფილმი
წაიკითხეთ შეკითხვები სანამ დაიწყებთ ფილმის ყურებას.
ფილმის ჩვენებისას – მოკლე შესვენებებზე და დამთავრების შემდეგ ცალკე ფურცელზე გააკეთეთ ჩანიშვნები. თუ ამ ჩანიშვნებს ფილმის მსვლელობის დროს აკეთებთ, დარწმუნდით, რომ ეს სამუშაო ხელს არ გიშლით ფილმის ყურადღებით ყურებაში.
ფილმის დასრულების შემდეგ, შეეცადეთ მთლიანად შეავსოთ სამუშაო ფურცელი. პასუხები უნდა იყოს სრული და ამომწურავი, რაც განამტკიცებს აზრს იმის შესახებ, რომ თქვენ დაკვირვებით უყურეთ ამ ფილმს და ფიქრობდით მასში გადმოცემულ იდეებზე.
სამუშაო დასრულებულად ჩაითვლება მაშინ, როდესაც თითოეულ შეკითხვას პასუხს გასცემთ. პასუხები უნდა იყოს სრული და ამომწურავი. პასუხებისთვის შეგიძლია დაწეროთ ერთ აბზაცზე მეტიც კი, თუ ეს აუცილებელია. თქვენ მიერ გაცემული პასუხები უნდა იყოს სტილისტურად და ორთოგრაფიულად გამართული.
1.
დაასახელეთ, ფილმის სათაური, ფილმის შექმნის წელი, რეჟისორის/რეჟისორების გვარი და სახელი. სად ხდება ფილმში მოქმედება? რა ეპოქაში ხდება ფილმში მოქმედება?
2.
ვინ არის ფილმის მთავარი გმირი და როგორია ის?
3.
ვინ ან რა არის ფილმის ანტიგმირი და როგორია ის?
4.
რაში მდგომარეობს ფილმში გადმოცემული კონფლიქტი და რა ძალა უბიძგებს მთავარ გმირს ქმედებისკენ?
5.
არსებობს ფილმში სხვა, ნაკლებად მნიშვნელოვანი კონფლიქტი, რომელიც მიეკუთვნება დამატებით სიუჟეტურ ხაზს და, რომელიც ხელს უწყობს ძირითადი სიუჟეტური ხაზის განვითარებას? თუ არსებობს, მაშინ აღწერე ის და განსაზღვრე, თუ ვინ არიან მასში ჩართულები?
6.
აღწერე ფილმის მთავარი გმირის სამი მოქმედება, რომელიც კონფლიქტის მოგვარებას ემსახურება.
7.
რომელი მომენტია ფილმში დაძაბულობის კულმინაცია?
8.
რა გზით გადაიჭრა კონფლიქტი?
9.
მთავარი გმირის ხასიათის რა თავისებურებებმა შეუწყო ხელი კონფლიქტის გადაჭრას?
10.
დაასახელეთ ფილმიდან სამი მომენტი, რომელთა ანალოგიებიც შესაძლებელია საკუთარ ცხოვრებაში მოძებნოთ; აღწერეთ ისინი. შესაძლებელია ფილმში ვერ აღმოაჩინოთ ამგვარი სამი მომენტი, თუმცა შეეცადეთ.
პირველი მომენტი:
მეორე მომენტი:
მესამე მომენტი:
11.
ამოირჩიეთ ჩამოთვლილი მხატვრული ანალიზის ხერხებიდან ორი ხერხი: 1. არქეტიპის ანალიზი; 2. სიუჟეტის განვითარების საფეხურები: ა) შესავალი – მოსამზადებელი ფაზა; ბ) კვანძის შეკვრა, გ) კულმინაცია; დ) კვანძის გახსნა და ე) დასასრული; 3. ძირითადი იდეის განსაზღვრა, 4. მხატვრული სახის (სიმბოლოს) ამოცნობა და ახსნა; 5. მომავლის წარმოსახვა, 6. წარსულში დაბრუნება (მოგონებები), 7. კავშირების დანახვა, 8. ირონიის ამოცნობა და ახსნა, 8. ენობრივი გამოხატვის იმ საშუალებების იდენტიფიცირება, რომლებიც გამოყენებულია ფილმში.
აღწერეთ, რა გავლენას ახდენენ ისინი კინოფილმის მთავარი იდეის გადმოცემაზე და როგორ უწყობენ ხელს პერსონაჟთა ხასიათის გამოხატვასა და მათი აზრების გადმოცემას?
12.
ამოირჩიე ჩამოთვლილთაგან ფილმის ორი სპეციფიკური ელემენტი – 1. ხმა, 2. ფერი, 3. განათება, 4. სხვადასხვა სიშორის კადრები, 5. გადაღების კუთხე, 6. კამერის მოძრაობა, 7. მონტაჟი, 8. კადრების ხანგრძლივობა, რომლებსაც ფილმის გადაღებისას იყენებენ. აღწერე, თუ რა გავლენას ახდენენ ისინი კინოფილმის მთავარი იდეის გადმოცემაზე და როგორ უწყობენ ხელს პერსონაჟთა ხასიათის გამოხატვასა და მათი აზრების გადმოცემას?
