(მესამე ნაწილი – ლატვიის რესპუბლიკის
გამოცდილება)

ორი  ამოცანის 
ერთდროულად  შესრულება

     იმისათვის, რომ სახელმძღვანელოები „ინტერნეტის  ბავშვების” მოთხოვნილებებს  და  შესაძლებლობებს  შეესაბამებოდეს, პედაგოგებმა  და  გამომცემლებმა  მოამზადეს და  გამოუშვეს  კომპლექტი, სამუშაო  რვეული, დიდაქტიკური  მასალა, მეთოდური  დამხმარე საშუალებები  მასწავლებლებისთვის  ელექტრონულ ფორმატში (CD, რომელიც მოიცავს სხვადასხვა აუდიო–ვიდეო  მასალას და ა.შ.). ეს  სამუშაო განათლების  და  მეცნიერების სამინისტროს  და მასთან არსებული ინსტიტუტების,
უნივერსიტეტების და ფონდების ეგიდით  შესრულდა.
დღესდღეობით სასკოლო საგნების უმრავლესობისთვის არსებობს  ელექტრონული მასალა, რომელიც სასწავლო პროგრამების
და ოფიციალური  სტანდარტების   შესაბამისადაა შემუშავებული, ასევე  დამატებითი ელექტრონული მასალის 276 ბლოკი,
30  მათგანი შემუშავებულია 1–3  კლასებისთვის, 53 კი – 4–6 კლასებისთვის. დამატებითი  მასალა შეიძლება დაიყოს შემდეგ თემატურ ჯგუფებად:

·        

მასალა, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული პროგრამულ
თემებთან და იმ მიზნების მიღწევაში გვეხმარება, რომლებიც  განათლების სტანდარტებშია  მითითებული;

·        

დამატებითი ინფორმაციის  შემცველი  მასალები და ამოცანები, რომლებიც   ზრდის მოსწავლეთა  შემეცნებით  გამოცდილებას;

·        

სავარჯიშოების კომპლექსი  და  ინტერაქტიული დავალებები  დამოუკიდებელი  შესწავლისთვის (ინგლისურად, რუსულად და ლატვიურად)
ინსტრუქციები  ინტერაქტიული დაფების  გამოსაყენებლად და ა.შ.

·        

გამოყენებაში  უფრო   პრაქტიკული  და  იაფი  ელექტრონული რვეულები.

  ავტორების წინაშე  ორი  ამოცანა იდგა: ელექტრონულ  რესურსებს  უნდა  დაეინტერესებინა
მოსწავლეები, უნდა  ყოფილიყო  მოქნილი და  სახალისო, უნდა დახმარებოდა მასწავლებლებსა
და მოსწავლეებს ეროვნული  სტანდარტების  მიერ  დადგენილი
შედეგების მიღწევაში. პედაგოგთა  დაკვირვების  და მოსწავლეთა ელექტრონულ  რესურსებთან  დამოკიდებულების  ანალიზის საფუძველზე  ჩვენ  წყაროები რამდენიმე ჯგუფად გავყავით:

·        

მასალები, რომლებიც მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს წარმოაჩინონ
საკუთარი  თავი, ცოდნა, კრეატიულობა, საკუთარი  შეხედულების გამოხატვის  უნარი.

·        

მასალები, რომლის დახმარებით მოსწავლეები  თანატოლებთან კომენტირების, არგუმენტების მოყვანის საშუალებით ურთიერთობენ, ანუ დემონსტრირებას  უკეთებენ თავიანთ  უნარ–ჩვევებს;

·        

მასალები, რომლებიც ხელს უწყობენ ყურადღების, ემოციის
გამოხატვას, რომელიც მიმართულია მოსწავლეთა წახალისებისკენ; ისინი სწავლობენ  თავიანთი მიღწევების  დემონსტრირებას,   ეს  აუცილებელია  თვითშეფასების ასამაღლებლად და  საკუთარი  თავის  რწმენის  გასაძლიერებლად, რისი  უგულებელყოფაც არ შეიძლება;

·        

სავარჯიშოების შემცველი მასალები, რომლებიც  ხელს  უწყობენ  კომუნიკაციური უნარების  განვითარებას.  

                                                 „ძველმოდური”   პედაგოგები

     დაწყებითი სკოლის  მოსწავლეებს, ძირითადად  მე–2 და მე–3  კლასებისას, სთხოვეს  იმ  გაკვეთილების
დახასიათება, რომლებიც  ყველაზე 
უფრო  მოსწონთ. პასუხებში  აისახა 8  ასპექტი. აქედან  ექვსი  ნახსენებია  ყველა  პასუხში  და  ადასტურებს,
რომ  მოსწავლეებს  სახალისო დავალებები  სჭირდებათ, რომელიც  ხელს შეუწყობს ემოციურ, ინტელექტუალურ  და  სოციალურ  მოქმედებას. დავალებები  საინტერესოა როდესაც:

–       

არის  შემოქმედების საშუალება, შეიძლება  გააკეთო  რაღაც  არაჩვეულებრივი;

–       

რაღაცით  დაკავდე……. აკეთო  რაიმე  პრაქტიკული,
სასარგებლო  საქმეები;

–       

შეიძლება  ისარგებლო ინტერნეტით, მოიპოვო  საინტერესო  და  სასარგებლო  მასალები, რომლებიც  სკოლის სახელმძღვანელოებში  არ  არის;

–       

 შეიძლება  იმსჯელო საინტერესო  თემებზე, რომელიც  მოიპოვე ინტერნეტში, გაიგე  მეგობრებთან  ყოფნის დროს……

–       

მასწავლებლები  ყველაფერს მოსწავლეებთან  ერთად  აკეთებენ;

–       

შეიძლება  გახვიდე ქუჩაში, დააკვირდე  გარემოს  და  მერე  იმსჯელო ამაზე…..

   სხვა კითხვები ეხებოდა ისეთ გაკვეთილებს, რომლებიც  მოსწავლეებს არ  მოსწონთ. პასუხები არ იყო მრავალფეროვანი,
შეფასებები ოთხ ჯგუფად  გადანაწილდა:

–       

მოსაწყენი;

–       

 როდესაც  უნდა  ვაკეთოთ  ერთი და იგივე  დღიდან  დღემდე და ვერაფრით  ვერ  ვკავდებით;

–       

როდესაც მასწავლებელი  დიდხანს  ლაპარაკობს და მე  ვერ  მივყვები მის  აზრს  და  ვერ  ვიგებ,  რის  თქმა  სურს…..  მაშინ  ვიწყებ  ლაპარაკს;

–       

როდესაც მასწავლებელი არ ითვალისწინებს ჩემს
შეხედულებებს…… არ  მენდობიან  ან  ამბობენ,
რომ  არასწორად  ვპასუხობ კითხვას……

    23 წლის წინ, 1991 წელს, ჩვენ იგივე კითხვები დავუსვით მე–5 კლასის მოსწავლეებს  სტოკჰოლმში. პასუხები ძალიან ჰგავდა ლატვიელი ბავშვების
20 წლის წინანდელ პასუხებს: მოსწავლეებმა ერთი და იგივე რამ მოიწონეს და დაიწუნეს.
ფაქტია, რომ    ლატვიელ ბავშვებსაც იმის კეთება
უნდათ, რაც  მოსწონთ: სურთ სასარგებლო და სასიამოვნო  გაკვეთილებში მონაწილეობა.

    დღესდღეობით მთავარი  განმასხვავებელი  ტექნოლოგიებია: 20  წლის  წინ  ბავშვები არ  იცნობდნენ  კომპიუტერებს და  ინტერნეტს. ახლა პირიქით, ისინი  ცხოვრობენ აიფონების,
კომპიუტერების, ინტერნეტის სამყაროში. მოიხმარენ ვიკიპედიას, აქვთ  ბლოგები, ჩეთის  საშუალებით ურთიერთობენ თანატოლებთან, ქმნიან  ვიდეოებს და წერენ მუსიკას. მათ მოსწონთ იყვნენ  დაკავებულები და  ამიტომ  სკოლის დავალებებმა საშუალება უნდა მისცეთ პროდუქტიულად
იმუშაონ და  განვითარდნენ.

     ერთმა მოსწავლემ თქვა: „არ მომწონს ძველმოდური
მასწავლებლები. ისინი  გვეუბნებიან: „გადავშალოთ 
წიგნები”, „წაიკითხეთ  აბზაცი….”,
„მოყევი, რაც  წაიკითხე”, „არ  იხმაურო”…..”.

    მულტიმედიის  თანამედროვე საშუალებები  გვთავაზობენ  ახალ  კომუნიკაციურ  პრაქტიკას, რომელიც უკვე  დაწყებით კლასებში მოითხოვს  მრავალმხრივ  განვითარებას.

მასწავლებლები
საკუთარ  თავს  მოსწავლეების ადგილას  აყენებენ

      კვლევის დროს  მასწავლებლებს  ასეთი  კითხვა  დაუსვეს: „როგორ  გგონიათ, რა აზრის  არიან  თქვენზე მოსწავლეები  და  როგორ  გაფასებენ  თქვენ?” რასაკვირველია  არავის უპასუხია  „ძველმოდურად” მთვლიან  ან  სულერთია,  რას  ფიქრობენ ჩემზეო. ისინი  აღიარებენ, რომ  პირველკლასელებიც  კი  აფასებენ  რამდენად პატიოსნები, კომპეტენტურები  და  კეთილები არიან  მათი  მასწავლებლები.

     დასახელებული თვისებები მასწავლებლებს ეხმარებათ
არა მარტო მოსწავლეებთან  ურთიერთობაში, არამედ
მოსწავლის როლის მორგებაშიც.
შესაბამისად პედაგოგის მოსწავლესთან და მოსწავლის პედაგოგთან ურთიერთობა უნდა განვიხილოთ,
როგორც კარგი საფუძველი  თანამშრომლობის  პროცესში, რომლის  დროსაც არსებობს   საკუთარი შეხედულებების ურთიერთ გაცვლა–გამოცვლის
და სხვადასხვა თემების განხილვის შესაძლებლობა.

      მასწავლებელი არაა ცოდნის ერთადერთი წყარო მოსწავლისთვის
და დაბალი  კლასების მოსწავლეებსაც კი არ აქვთ
მოლოდინი, რომ ყველა მასწავლებელი  ერთნაირი
იქნება. ბავშვებს ურჩევნიათ მასწავლებლებთან თავიანთ  შეხედულებებზე   და ინტერესებზე იმსჯელონ; მათ უყვართ მოსმენა და
უნდათ, რომ  მათაც  მოუსმინონ.

        ლატვიაში  პედაგოგთა მომზადების  საგანმანათლებლო  პროგრამები სულ უფრო  უმჯობესდება. მთავარი  კითხვაა –  შეძლებს თუ არა  ეს  პროგრამები  ხელი  შეუწყოს  მათი  შემდგომი
პროფესიული აზროვნების განვითარებას, რომელიც თანამედროვე  მოსწავლის მოთხოვნებს შეესაბამება.
ყველაზე რთულია ინსტიტუტის ახალი  კურსდამთავრებულების
შეფასება, რომელთაც ჯერ არ დაუწყიათ მუშაობა. ამის  გამო  პროგრამები  მუშავდება იმის  გათვალისწინებით,  რომ  ის
ადაპტირებული იყოს სტუდენტების შესაძლებლობების მიხედვით. ინსტიტუტები ცდილობენ სტუდენტებში
„მობილური აზროვნების” განვითარებას, რომელიც გულისხმობს,  როგორ  გვესმის  ჩვენ  მობილობა  და  რა  სახის  მონაწილეობას  ვიღებთ მის  განვითარებაში.

      ცვლილებები, რომელიც  ევროპულ პედაგოგიურ  განათლების  სისტემაში ხდება, თავის  თავში  მოიცავს საგანმანათლებლო  პროგრამების  დიფერენციაციას, რომელიც  აგებულია უწყვეტი სწავლების პრინციპზე, თანაბარ
ხელმისაწვდომობაზე, ახალი  საინფორმაციო  ტექნოლოგიების გამოყენებით დაინტერესებული  პირების მჭიდრო  თანამშრომლობაზე, შეფასებასა და მონიტორინგზე. სულ ცოტა ხნის წინ  პედაგოგიური განათლების სფეროში ხაზი გაუსვეს სამეცნიერო–პედაგოგიური
კვლევების მნიშვნელობას და მომავალ მასწავლებლებში ანალიტიკური უნარ–ჩვევების  განვითარებას, ასევე  კვლევითი სასწავლო  პროცესის   ორგანიზების ცოდნას.

                                         დისკუსია:  შეხვედრა „მომავალ  შოკთან”

         დღესდღეობით ინოვაციები ინერგება ყველა სფეროში,
მათ შორის  სკოლამდელი  და  სკოლის  ასაკის ბავშვების  განათლების სფეროშიც. მოვიფიქრეთ ტერმინი  „მომავლის შოკი”, იმისათვის, რომ აღვწეროთ იმ დამანგრეველი
სტრესის  ზემოქმედება, რომლის  დარტყმის ქვეშაც  ვაყენებთ  მათ, ვისაც თავზე  ვახვევთ  ძალიან მნიშვნელოვანი ცვლილებების გატარებას  დროის განსაკუთრებულად მოკლე  პერიოდში”. ლატვიის  განათლების სისტემა  განიცდის  „მომავლის შოკს”.

      მასწავლებლისა და საერთო სასკოლო  მუშაობა  რეგულირდება გრძელვადიანი  ნორმატიული აქტებით, რის
გამოც პროგრამები ჩამორჩებიან  სოციალურ  პროგრამებს, გარკვეულწილად ისინი ძველდებიან ხოლმე
უკვე შემუშავების და დამტკიცების  პროცესში.
ყველა სოციალურ სფეროს  სჭირდება ადამიანები,
რომლებმაც  მხარი  უნდა აუბან მუდმივად ცვალებად რეალობას; თეორეტიკოსები
და პრაქტიკოსები  ეძებენ გონივრულ და სათანადო
მეთოდებს, თუ  როგორ  მოახდინონ რეაგირება  საზოგადოების დაკვეთაზე.

    პორტუგალიელი კოლეგების კვლევებმა გვიჩვენეს,
რომ ინტეგრირებული და  კვლევითი  გაკვეთილების ჩატარება  მოითხოვს  სკოლის სისტემის  ცვლილებებს, საგნობრივი მიდგომის
საზღვრებიდან გასვლას, მშობლების და საზოგადოების ჩართულობას, სწავლების  უფრო  ფართო  გაგებას.

    დამტკიცებულია, რომ სწავლების ასეთი პროცესი თავის
თავში მოიცავს  კონტექსტურ–ორიენტირებულ  საგანმანათლებლო  ტექნოლოგიებს, რომლის  დროსაც მოსწავლეს შეუძლია დაასახელოს, რისი მიღწევაც უნდა, მიიღოს სათანადო გადაწყვეტილებები
და აიღოს თავის თავზე  პასუხისმგებლობა, გვერდიდან
უყუროს და შეაფასოს თავისი ქმედებები და მიიღოს საბოლოო პროდუქტი.

       ეს იდეები ახალი არაა, მათი ნიშნები მოიძებნება
დიუის (აშშ), უშინსკის (რუსეთი), კლაფკის (გერმანია), პეტერსონის (ლატვია) და  სხვა  მრავალი  ცნობილი ფსიქოლოგის  და პედაგოგის ნაშრომებში.(რედატორის შენიშვნა: საქართველოს კონტექსტში
იხილეთ ი. გოგებაშვილის, ი. ჭავჭავაძის, დიმიტრი უზნეძის და წმ. გაბრიელ (ქიქოძის)
წერილები განათლებაზე). გამოსავალია უფრო შესაფერისი პედაგოგიური  გადაწყვეტილებების მოძებნა სოციალური  პროცესების მუდმივი  ცვლილებების  პირობებში.

      ლატვიაში ზემოთხსენებული  გამოცდილების  გამოყენება დაემთხვა  მსოფლიო  ეკონომიკურ და  ფინანსურ  კრიზისს, რამაც სასკოლო სისტემის ერთბაშად ცვლილების  აუცილებლობა დააყენა. სკოლის  ხელმისაწვდომობის  შესანარჩუნებლად  დასახლებულ რეგიონებში დაიწყო პროექტი „შესაძლებლობების
გაფართოება  სკოლებისთვის”, რომლის დროსაც მოხდა
სკოლების რეორგანიზაცია  მრავალფუნქციურ საზოგადოებრივ  ცენტრებად. სათემო სკოლის იდეამ გამოავლინა  მობილური აზროვნების აუცილებლობა, ადგილობრივი მოსახლეობის
მოთხოვნების  უფრო ღრმა შესწავლა და სკოლის
მუშაობის ახალი ფორმების განვითარება.

     თვითონ პროექტი ყველა ასაკის ადამიანებისთვის,რომლებიც სხვადასხვა ღონისძიებაში
მონაწილეობდნენ, ახალი
ცოდნის და გამოცდილების მიღების წყაროდ იქცა. განმტკიცდა ურთიერთობა მოსწავლეებს, მასწავლებლებსა
და მშობლებს შორის.

    გუნდურად მომუშავე  დაწყებით კლასებში იმ ამოცანების
გადაწყვეტის  პრაქტიკამ, რომელიც მიახლოებულია
რეალობასთან, დაასაბუთა თავისი მიზანმიმართულობა. კვლევამ კიდევ ერთი ფენომენი გამოავლინა:
ასეთ გაკვეთილებზე თვითონ  მასწავლებლები აწყდებიან  სწავლების პრობლემებს. ესე  იგი,  მათ   სპეციალური  მომზადება ესაჭიროებათ.

    ყველა ჩამოთვლილი ცვლილება  ხელს  უწყობს  გაკვეთილის და  მთლიანად  სასკოლო სისტემის  კონცეფციის  ხელახალ გააზრებას.  სპენსერ  კაგანის იდეის  თანახმად,  „XXIს.–ის
განათლების  სფეროს  პრობლემების გადაწყვეტას  XXს. მეთოდებით ცდილობენ. ეს არ მუშაობს. ვცდილობთჩვენი მეთოდები შეესაბამებოდეს თანამედროვე მოსწავლისა და საზოგადოების მოთხოვნებს ისეთი სისტემის
გამოყენებით, რომელსაც არ შეუძლია  დღევანდელი  მოთხოვნების დაკმაყოფილება  ….. ჩვენ 
ვერ  მოვამზადებთ  მოსწავლეებს 
დამოუკიდებელი  მუშაობისთვის მხოლოდ  ერთი  ან  ორი  წლის  განმავლობაში 
გუნდური  მუშაობის  სწავლებით. პრობლემა  არის  გაკვეთილი,
როგორც  ასეთი. სანამ  ჩვენ  მიგვაჩნია,
რომ გაკვეთილის  კონცეფცია ხელშეუხებელია, ასე  ვიდგებით 
ერთ  ადგილზე…..”

     შესაძლებელია ეს ციტატა შეიცავს რჩევას, როგორ
განვახორციელოთ  წარმატებულად  ცვლილებები განათლების  სფეროში. ბევრ ქვეყანაში
მასწავლებლები  ყველაფერს აკეთებენ ცვლილებებისსაკუთარი გზით განსახორციელებლად
და  წარმატებას აღწევენ, მაგრამ  მათ  კოლეგებს  იშვიათად შეუძლიათ  გადაიღონ  მათი  მეთოდები.

     დაბოლოს, თუ დავუბრუნდებით სტატიის სათაურს
„ბავშვის შემეცნების  საფუძვლები”, ვფიქრობთ  ხაზი  გავუსვათ  იმას, რომ XXIს.–ის სწავლება  უნდა  გახდეს მაქსიმალურად  მიახლოებული  რეალურ ცხოვრებასთან, როგორც  ეს იყო  თავის  დროზე.
თავი უნდა დავანებოთ ისეთ სკოლას,
სადაც სწავლა დინებაზეა მიშვებული. ბავშვებს უნდათ სწავლა, მაგრამ არა მტვერდადებული
ან ლამაზად ილუსტრირებული სახელმძღვანელოებით, – მათ  სურთ  ცოდნა  მიიღონ გარე სამყაროდან – ინტერნეტიდან,
თანატოლებისგან  და  მასწავლებლებისგან, რომლებსაც  უნდა ეყოთ სიმამაცე მოსწავლეებთან გახსნილად ცოცხლად საურთიერთობოდ. ამ შემთხვევაში სახელმძღვანელოებიც  სასარგებლო გახდება.    

                     თარგმანი და რედაქტირება – კახა ჟღენტი 

1.   

Источники познаний ребенка:
есть ли среди них учебник? Жогла И., Туна А.2014. ПРОБЛЕМЫ
СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ. № 4-2014

1.      

„განათლების და მეცნიერების რეფორმა საქართველოში”.2008-05-22  https://www.mes.gov.ge/old/index.php?module=publication&page=detals&id=91

2.      

„განათლების რეფორმის ხუთი წელი” ს. ჯანაშია. https://www.tabula.ge/ge/story/52869-ganatlebis-reformis-xuti-tseli.1 აგვისტო, 2010

 პოეზია, გარდა იმისა, რომ მეტყველების ფაქტად რჩება, იგი, ამავე დროს, მის საზღვრებს გარეთაც იჭრება… ენის სტიქიის მოძრაობაში ჩაფლული, მისი ნაწილაკების გადაადგილებით გართული პოეტი ან თვითონ ირჩევს სიტყვებს, ან სიტყვები ირჩევენ პოეტს.

ოქტავიო პასი

ენაში არსებული ნებისმიერი სიტყვა პოეტურ მეტყველებაში შეიძლება იქცეს იმგვარ მეტაფორებად, რომელთა სრულად აღწერა შეუძლებელი იქნება. ,,მწერალი ამრავლებს მნიშვნელობებს და ტოვებს მათ დაუმთავრებელს და ღიას. ენის მეშვეობით ის ქმნის აღმნიშვნელებით გაჯერებულ სამყაროს და ვერასოდეს ვერ იღებს საბოლოო აღსანიშნს (ლოტმანი).

თავის დროზე ხლებნიკოვმა კრუჩენიხთან ერთად წამოაყენა თეზისი, რომლის თანახმადაც, მხატვრული ნაწარმოები შეიძლებოდა, რომ მხოლოდ ერთი სიტყვისგან შემდგარიყო. მათი აზრით, ეს იყო არა მხოლოდ ავანგარდული პროექტი, არამედ თავად სიტყვის სახეობრივი ბუნების ლინგვისტურად განპირობებული რეკონსტრუქცია. თავად სიტყვა უკვე პატარა ნაწარმოებია, – აცხადებდნენ ისინი. ამაზე მიუთითებს მიხეილ ეპშტეინი, როცა წერს: აფორიზმი ითვლება ყველაზე მცირე ლიტერატურულ ჟანრად, – ერთ წინადადებაშია აზრი შეკუმშული… მაგრამ არსებობს კიდევ უფრო მცირე ჟანრი – მხოლოდ სიტყვა. სწორედ სიტყვა წარმოდგება, როგორც დასრულებული ნაწარმოები, როგორც სიტყვაშემოქმედების დამოუკიდებელი რეზულტატი. ეპშტეინი ხაზს უსვამს სიტყვას არა როგორც ენის ერთეულს და ენათმეცნიერების საგანს, არამედ როგორც ლიტერატურულ ჟანრს, რომელშიც არის პლასტიკა, იდეა, სახე, თამაში, კოლიზია და სიუჟეტი. ერთსიტყვიანობა – ერთი სიტყვის ხელოვნება, რომელიც თავის თავში მოიცავს ახალ იდეას ან სურათს, – მაქსიმუმი აზრი მინიმუმ ენობრივ ერთეულში!

მე გავაგრძელებდი ეპშტეინის აზრს და დავამატებდი, რომ ამგვარ ,,ლიტერატურულ ჟანრად” და დამოუკიდებელ მხატვრულ ნაწარმოებად სიტყვა შეიძლება იქცეს, ამავე დროს, სხვა სიტყვებთან ურთიერთობის შედეგად. ენის ბუნებაში ჩადებული მეტაფორულობა მხატვრულ სააზროვნო სივრცეში კიდევ უფრო აქტუალიზდება და ამოუწურავ ქმნადობას გვთავაზობს. „ყოველი სიტყვა უამრავ პოტენციურ მნიშვნელობას შეიცავს. როცა სიტყვა სიტყვებს უკავშირდება და იქმნება ფრაზა, იმ მრავალ მნიშვნელობათაგან ერთ–ერთი აქტიურდება და მთავარ მნიშვნელობად იქცევა” (ოქტავიო პასი). ენაში დევს მნიშვნელობადქმნადობის იმგვარი პოტენციალი, რომელიც პრაქტიკულად ამოუწურავია.

ცალკეულ ავტორთა პოეტურ შემოქმედებაში გამოიყოფა ისეთი „სიტყვა–ნაწარმოებები”, „სიტყვა–კონცეპტები”, რომელთა გარშემო შეიძლება გადაეწყოს პოეტის ენობრივი სამყარო. იმისათვის, რომ ამგვარი სიტყვა–კონცეპტები, სემანტემები, გამოვლინდეს, საჭიროა:

ა) ტექსტში სემანტემის გამოყენების მაღალი სიხშირე, მარკირება;

ბ) აღნიშნული სემანტემის მეტაფორულობის მაღალი ხარისხი, რაც გამოიხატება ახალ მნიშვნელობათა წარმოქმნაში;

გ) პოეტის შემოქმედების კონცეპტი თავისი ფუნქციონირებით ტექსტში გამოხატავს ავტორის იდეას.

ჩვენი კვლევის ობიექტს ამ მიმართულებით წარმოადგენდა ანა კალანდაძის პოეზია. პოეტური ნაწარმოებში არის ისეთი სიმბოლოები, რომლებიც ითხოვენ ინტერპრეტაციას თავად ავტორისათვის (მამარდაშვილი ).

კვლევის შედეგად პოეტის შემოქმედებაში გამოიკვეთა სიტყვა–კონცეპტი ,,ვარსკვლავი”.

შეიძლება ითქვას, რომ სემანტემა ,,ვარსკვლავი” მეტ-ნაკლები სიხშირით თითქმის ყველა პოეტის შემოქმედებაში გვხვდება, მაგრამ ანა კალანდაძის ,,ვარსკვლავი” ნამდვილად განსაკუთრებულია. რატომ მაინცდამაინც ეს სიტყვა? კითხვაზე პასუხი მარტივია და პოეტის ინდივიდუალობიდან მომდინარეობს. როგორც ჩანს, ამ სიტყვით გამოხატული აზრი ყველაზე მეტად ენათესავება პოეტის სულს. სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობიდან დაწყებული მის ყველაზე უფრო დაუსაზღვრავ მნიშვნელობამდე, თითქმის ყველაფერს თავი მოუყრია ანა კალანდაძის შემოქმედებაში. ოთარ ჭილაძისა არ იყოს:

და არა მხოლოდ…

ვფიქრობ, ვარსკვლავებთან დაკავშირებული სულისკვეთება და პოეტის შემოქმედების არსი კარგად გამოიხატა ანას შემდეგ სტრიქონებში:

რა აზრია გამოთქმული სტრიქონში: „ვარ მარად ვარსკვლავთა მჭვრეტელი”? რა თქმა უნდა, ეს არ არის მხოლოდ პირდაპირი მნიშვნელობა – რომ წარმოვიდგინოთ, პოეტი როგორ აჩერებია ღამეულ ვარსკვლავებიან ცას. პასუხი ამავე სტრიქონებშია: სინათლე! არ შევცდებით, თუ ვიტყვით, რომ რომ ანა კალანდაძე სინათლის პოეტია, რაც სწორედ ,,ვარსკვლავთმჭვრეტელობაში” და იმათებრ ,,ცეცხლით ავსებაში” მეტაფორულად გამოხატა ავტორმა. რატომ დაუნათესავდა პოეტის სული ვარსვლავს? იმ თვისებების გამო, რომელსაც ვარსკვლავი ატარებს – სიშორე, სინათლე, იდუმალება, სიჩუმე…

ტომას სტრენზ ელიოტი ერთ ესეში წერს: „რა სიტყვებიც უნდა გამოიყენოს მწერალმა, რამდენადაც შესაძლებელია, სარგებლობს ამ სიტყვათა ისტორიის ცოდნით, იმის ცოდნით, თუ როგორ გამოუყენებიათ ეს სიტყვები. ამგვარი ცოდნა ეხმარება მის ამოცანას, მიანიჭოს სიტყვას ახალი სიცოცხლე და ენას კი ახალი იდიომი შეჰმატოს. არსებითი ტრადიცია ასეთია: მიწვდე, რამდენადაც შესაძლებელია, მთელს მნიშვნელობას ენის ისტორიისა, რაც სიტყვის მიღმაა“.

ასეთ შემთხვევაში გასათვალისწინებელია სიტყვის სახარებისეული გაგებაც. „როცა იესო დაიბადა იუდეის ბეთლემში, მეფე ჰეროდეს დღეებში, იერუსალიმში მოვიდნენ ვარსკვლავთმრიცხველნი აღმოსავლეთიდან და თქვეს: სად არის, იუდეველთა მეფე რომ დაიბადა? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას“ (მათე, 2.1; 2.2); აგრეთვე: „მათ მოუსმინეს რა მეფეს, წავიდნენ. და აი, ვარსკვლავი, რომელიც მათ აღმოსავლეთში იხილეს, წინ უძღოდა მათ, ვიდრე მივიდოდა და გაჩერდებოდა იმ ადგილზე, სადაც ყრმა იყო (მათე, 2.9). ამ მნიშვნელობიდან გამომდინარე, არსებობს ისეთი იდიომები, როგორებიცაა: ბედის ვარსკვლავი, ვარსკვლავი აენთო (ადამიანი დაიბადა), ვარსკვლავი ჩაქრა (ადამიანი მოკვდა)…“

ვარსკვლავი ანასთვის აგრეთვე უფლის მაცნეა:

ბედის ვარსკვლავის მნიშვნელობით არის გამოყენებული სემანტემა ვარსკვლავი შემდეგ კონტექსტებში:

ანდა:

არამხოლოდ ადამიანს, ქვეყანასაც თავისი ბედის ვარსკვლავი დაჰყვება:

ბიბლიაში ვკითხულობთ: „თქვა ღმერთმა: იყოს მნათობები ცის მყარზე დღისა და ღამის გასაყრელად, დროჟამის აღმნიშვნელად… დასხა ისინი ღმერთმა ცის მყარზე, რომ გაენათებინა მიწა, გაეყარათ ნათელი და ბნელი…“სიბნელე–სინათლის, კეთილისა და ბოროტის კონტრასტულობას ისევ ვარსკვლავებით (ბიბლიური მნიშვნელობით) წარმოადგენს პოეტი:

ან:

ადამიანი–ვარსკვლავი ასევე არ არის უცხო მნიშვნელობა და მეტაფორულობა და ანას პოეზიაში ამ მნიშვნელობასაც ვხვდებით. რჩეული ადამიანი ,,შუქურვარსკვლავია” და მისი გარდაცვალებისას პოეტი იტყვის: „ცას მოსწყდა შუქურვარსკვლავი”, პატრიოტ ჯარისკაცებს კი ვარსკვლავებს ადარებს: „მიდიხართ მტვრიანი, მტვრიანი ჩექმებით და ვარსკვლავებივით ბრწყინავთ”.

9 აპრილს დაღუპულები უფლის ვარსკვლავებია:

შეიძლება აქ გაგვახსენდეს ოთარაანთ ქვრივის გიორგი, რომელიც სატრფოს მიმართავს: „სად შენ და სად – მე… სად მოგწვდებოდი ცაში ვარსკვლავს…“ (ადამიანი–ვარსკვლავი).

ბუნებრივია, რომ ვარსკვლავი სიწმინდესთან, ბრწყინვალებასთან ასოცირდება პოეტისათვის, ამიტომ ჩნდება ამგვარი სახეები:

_______________________________

_______________________________

_______________________________

პოეტური მეტყველება არსებითად დიალოგია, როგორი მონოლოგური ფორმითაც არ უნდა იყოს გამოხატული. პოეტი ყოველთვის ვიღაცას (რაღაცას) მიმართავს, ელაპარაკება. სხვაგვარად საერთოდ შეუძლებელი იქნებოდა გამოხატვა. „ენა ერთმანეთთან აკავშირებს სამ ელემენტს: „მე”, „შენ” და „ის”, ანუ საგანი. ვიღაცა ვიღაცას რაღაცაზე ესაუბრება“ (პოლ ვალერი).

მიმართვის ობიექტი პოეზიაში შეიძლება უსულო იყოს, ამას არცა აქვს არსებითი მნიშვნელობა არც პოეტისათვის და არც პოეზიისათვის. ანა კალანდაძეს ხშირად აქვს დიალოგი ვარსკვლავებთან.

_______________________________

იდენტიფიკაცია ვარსკვლავთან ნიშნეულია ანას პოეზიისათვის. ბრწყინვა, ანთება, ჩაქრობა – ეს ის ლექსიკაა, რომელიც ვარსკვლავთან უშუალო კავშირშია, მისი მახასიათებელია. რაკი ჩვენ აღმოვაჩინეთ პოეტის იდენტობა მნათობთან, შესაბამისად, ვარსკვლავის ლექსიკა ბუნებრივად გადადის პოეტზე, ამიტომ ის ამბობს:

ეჭვი არ არის, რომ ამ შემთხვევაში ,,პოეტი–ვარსკვლავი” ლაპარაკობს. პოეტის იდენტიფიკაცია ვარსკვლავების ჩუმ სამყაროსთან კარგად გამოიხატა შემდეგ სტრიქონებში:

თუ ცა ვარსკვლავებით თვალს დახუჭავს, იხუჭება პოეტის გულის თვალიც და ეს იდენტიფიკაციის კიდევ ერთი მშვენიერი დასტურია:

ზოგჯერ ცხოვრებისაგან განრიდების მოსურნე პოეტი ვარსკვლავად ყოფნას ესწრაფვის, რადგან ყოფიერება სავსეა ცრუ და ამაო ხმებით, რაც ახშობს და თრგუნავს ლირიკულ მეს. ვარსკვლავივით შორს ყოფნა – იდენტიფიკაციის შემდეგი საფეხურია:

პოეტის იდენტიფიკაცია ვარსკვლავთან ისევ ანა კალანდაძის სტრიქონებით უნდა ავხსნათ. კითხვაზე: რატომ ვარსკვლავებთან? ანას პასუხი ასეთია:

ამ ლექსში ანას წინაპრის – ნიკოლოზ ბარათაშვილის სტრიქონებიც ხმიანდება: ,,მხოლოდ ვარსკვლავთა, თანამავალთა, ვამცნო გულისა მე საიდუმლო…”; ვარსკვლავი ყოველთვის ,,თანამავალია”, სადაც მიდიხარ, მოგყვება, სწორედ ამიტომ ის არის ავთანდილის მეგობარიც, სატრფოს მოშორებული, მნათობებს რომ ესაუბრება.

სხვათა შორის, აქვე უნდა აღვნიშნოთ, ავთანდილისა და ანა კალანდაძის ლირიკული გმირის სულიერი ნათესაობა, როცა ისინი მნათობებს მიმართავენ სულის სანუგეშოდ. ავთანდილი მიმართავს ზუალს:

ანა კალანდაძე მიმართავს ზუალს:

ამ ორ ტექსტს შორის საერთო მწუხარებაა, განსხვავებული ენობრივი ფორმებით გამოხატული, მაგრამ ერთი სათქმელი. ამ სათქმელს ზუალი განაპირობებს. ახლა სხვა მნათობისადმი მიმართვაც ვნახოთ:

ანა კალანდაძე:

ავთანდილი ასპიროზს მიმართავს:

ანა კალანდაძე:

ამ უნებური ანალოგიით ჩვენ ვადასტურებთ შემოქმედი სულების კავშირს მნათობებთან. ისინი სხვადასხვა დროში და განსხვავებულ სიტუაციებში მიემართებიან ციურ სხეულებს, მაგრამ ფაქტია, რომ „თვალი ცისკენ უჭირავთ” –პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობითაც. ამგვარ ტექსტებში მინიმუმ ორმაგი კოდირებაა, ერთი ფიზიკური სამყაროსათვის, ხოლო მეორე – მიღმური სამყაროსათვის დანიშნული.

კითხვები, რომლებიც კვლევისას მიჩნდება და რომელზედაც პასუხებს ვპოულობ, უეცრად აღმოჩნდება, რომ ანა კალანდაძე რომელიმე ლექსით მიდასტურებს, ასე მოხდა ამჯერადაც პოეტის შემდეგი სტრიქონებით:

თუ ჩავთვლით, რომ პატარა მწყემსი ზოგადად მაძიებელი ადამიანის სიმბოლოა, გაბრწყინებული ვარსკვლავები ადასტურებენ, რომ უფალს ესმის მისი…

მიუღწეველი (ანუ უფალი) ვარსკვლავის ბუნებისაა (ანდა, პირიქით), ბრწყინვალეა, ამიტომ: „გამომიბრწყინდი, მიუღწეველო, აწ უცნაური მექმენ საცნაურ…“ – წერს პოეტი და ამ გამობრწყინებაში ჭეშმარიტების გაელვებას გულისხმობს.

რა თქმა უნდა, ვარსკვლავის პირდაპირი მნიშვნელობით გამოყენება შესაბამის განცდათა გადმოსაცემად ბუნებრივია ანასთვის.

ან:

სატრფოს კი ისე აღარ ელის პოეტი, როგორც ხავერდოვანი ღამის წყვდიადი ვარსკვლავს:

ნამიანი ბალახიც კი ავტორისთვის „ვარსკვლავების ლაღი ბიბინია”… და ასე შემდეგ… ვფიქრობთ, სრულად ვერ შევძელით წარმოგვედგინა ყველა ის კონოტაციური მნიშვნელობა, რომელსაც ვარსკვლავი აჩენს ანას პოეზიაში.

„სიტყვა“, როგორც რეალობა, განუყოფელია მთქმელისაგან, იმისგან, ვისთვისაც ეს მეტყველებაა დანიშნული და აგრეთვე იმ სიტუაციისაგან, რომელშიც ეს სიტყვა წარმოითქმის (გასეტი). რა თქმა უნდა, სხვაგვარად სიტყვა მხოლოდ აბსტრაქციაა.

ასეთივე აბსტარაქციაა სიტყვა ,,ვარსკვლავი”, რომლის სალექსიკონო მნიშვნელობაა – ცის სხეული, რომელიც საკუთარი შუქით ნათობს; შორი მანძილის გამო ვარსკვლავი ცის კამარაზე ჩანს, როგორც ყოველმხრივ სწორხაზოვნად სხივების გამომცემი მნათობი წერტილი (ქეგლ–ი, 1955: 30).

ქართულ სალიტერატურო ენაში ლექსემა „ვარსკვლავმა” მყარი შესიტყვებებიც წარმოშვა, ასეთებია: კუდიანი ვარსკვლავი (კომეტა), ვარსკვლავი მოწყდა (მეტეორმა გაიელვა), მოწყვეტილი ვარსკვლავი (მეტეორი), ცით მოწყვეტილი ვარსკვლავი (ძალიან ლამაზი), ვარსკვლავებს ეპოტინება (მიუწვდომლისკენ მიისწრაფვის), ვარსკვლავებს ეთამაშება (ლამაზია), ბედის ვარსკვლავი, ბედნიერ ვარსკვლავზე დაბადებული… გადატანითი მნიშვნელობით ვარსკვლავი აღნიშნავს აგრეთვე ბედს, განგებას, მიზანს. (მაგ.: „ჩვენ უნდა ვსდიოთ ახლა სხვა ვარსკვლავს…” (ილია).

როგორც დავინახეთ, სიტყვა „ვარსკვლავს” ენის სისტემაში საკმაო პოტენცია მოეპოვება იმისათვის, რომ გააგრძელოს „მნიშვნელობათქმნადობის” პროცესი პოეტურ მეტყველებაში…

ანა კალანდაძის პოეტური ტექსტების მიხედვით, სიტყვა „ვარსკვლავის” საბოლოო აზრი უფლისკენ მიდის, ვარსკვლავი უფლის ერთ–ერთი ეპითეტია, საბოლოო აღსანიშნი ღმერთია, რომელიც თავად დაუსაზღვრავია და დაუსაზღვრავია ის სემანტემაც, რომელიც მისი აღმნიშვნელი ხდება. ამ კონტექსტში ჩვენთვის საინტერესოა შუასაუკუნეების ხედვა. შუასაუკუნეების სიმბოლიზმის კოსმოლოგიური უნივერსალიზმი დაკავშირებულია „უკანასკნელი“ აღსანიშნის გაგებასთან. წმინდა ავგუსტინესთან რეალურად ყოველ საგანს შეუძლია აღნიშნოს მეორე საგანი, ანუ გამოვიდეს აღმნიშვნელის როლში… ამ პერსპექტივაში ერთადერთი საგანი, რომელიც არ შეიძლება აღსანიშნის როლში გამოვიდეს, არის ღმერთი. გარკვეული აზრით, აქ გათანაბრებულია „რეფერენტის“ სემიოტიკური გაგება და „პირველმიზეზის“ მეტაფიზიკური გაგება.

სიგნიფიკაციური დამოკიდებულების საბოლოო პოლუსებია: ღმერთი – სიტყვა: „სუფთა აღსანიშნი” და „სუფთა აღმნიშვნელი“, სადაც მატერიალურობა ფიქსირებულია სიტყვის პოლუსზე, ხოლო სპირიტუალობა – რეფერენტის პოლუსზე.

სიტყვის მთავარი აზრი, იდეა ყოველთვის შენიღბულია ღია ტექსტით, ანუ იმ ტექსტით, რომელიც უშუალოდ არის ჩვენ წინაშე. მეტაფორულობა ზოგადად შეიძლება განვიხილოთ, როგორც გარეგან მეტყველებაში ტექსტის, სიტყვის შინაგანი აზრის გამოვლენის ფაქტი. თავისთავად მეტაფორა უკვე შენიღბული აზრია. მეტაფორულად ეს აზრი შეიძლება ასე წარმოვადგინოთ: ზღვა (ან ოკეანე), რომელიც თავის თავში აერთიანებს ზედაპირს და სიღრმეს (ზედაპირი–ღია ტექსტია, ხოლო სიღრმე–დაფარული ტექსტი, ქვეტექსტი), როგორ შეიძლება სიღრმის გამოკვლევა? სიღრმეში ჩასვლით ან ზედაპირზე ამოტივტივებული რაიმე ნიშნის ახსნით. ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ ზედაპირზე ამოტივტივებული საგანი – ეს ღია ტექსტში ქვეტექსტიდან (სიღრმიდან) ,,შემოჭრილი” ტროპებია, რომელთა ახსნით და ანალიზით ვშიფრავთ სიღრმეს, ანუ აზრს, იდეას. სიღრმის გამოკვლევა სიღრმეში ჩასვლითაც შეიძლება – მაგრამ ამ შემთხვევაში ენა წყვეტს არსებობას იდუმალში გადასვლის გამო.

როგორც ვნახეთ, ანა კალანდაძის პოეზიაში საინტერესოდ წარმოჩნდა „ვარსკვლავების პოეტიკა”. ფეშენკო წერს: „თუ დავუშვებთ, რომ სემიოტიკას აქვს თავისი განვითარების სიუჟეტი, მაშინ ამ განვითარების კულმინაცია ის წერტილია, რომელშიც სემიოტიკა ხვდება პოეტიკას“ (ფეშენკო ).

მაშ, რაზე გადის გზა აზრიდან სიტყვისკენ და, პირიქით, სიტყვიდან აზრისკენ? ამაზე ვიგოტსკი გვიპასუხებდა: „…აზრი არ ემთხვევა არათუ სიტყვებს, არამედ არც მათ მნიშვნელობებს, რომლებითაც ის გამოითქმება. გზა აზრიდან სიტყვისკენ მნიშვნელობაზე გადის. ჩვენს მეტყველებაში ყოველთვის არის დაფარული ქვეტექსტი. ამ წინააღმდეგობის დასაძლევად იქმნება ახალი გზა აზრიდან სიტყვისკენ სიტყვათა ახალი მნიშვნელობების გავლით” (ვიგოტსკი 1999: 33). სწორედ ასეთ ახალ მნიშვნელობებს გვთავაზობს პოეტური მეტყველება. იქნებ არც ისე ახალია დღეისთვის ის აზრი, რომელიც თავის დროზე კანტმა გამოხატა აგრეთვე მეტაფორულად: ორი რამ მაოცებს ამქვეყნად–ვარსკვლავებიანი ცა ჩემ ზემოთ და მორალური კანონი ჩემში! – მორალური კანონი თუ უფლისმიერია (და ნამდვილად არის უფლისმიერი), მასთან ვარსკვლავებიანი ცის დაკავშირება სულაც არ არის შემთხვევითი და ამასვე ადასტურებს კანტის ამ აზრის ანა კალანდაძისეული რეინტერპრეტაცია.

იქნებ სამყარო სულ რამდენიმე მეტაფორის (რე)ინტერპრეტაციაა?

ორგანიზაციული
კულტურა ორგანიზაციული რეფლექსიის საშუალებაა, ანუ ორგანიზაციული კულტურით ჩვენ შეგვიძლია პასუხი გავცეთ კითხვას:
რატომ ვაკეთებთ ამას ასე და არა სხვაგვარად? ამიტომ სკოლის საქმიანობის ანალიზისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი როლი სწორედ მისი კულტურის
გააზრებას ენიჭება. 

მაინც რა არის
ორგანიზაციული კულტურა და რატომ არის მნიშვნელოვანი მისი ცოდნა როგორც ხელმძღვანელისათვის,
ისე თითოეული თანამშრომლისთვის?

ორგანიზაციაში
ადამიანების ქცევას განსაზღვრავს გარკვეული დამოკიდებულებები, ხედვები, წარმოდგენები
მისაღებ ქცევაზე, ნორმებზე, აკრძალვებზე, რიტუალებზე, პროცედურებზე და ა.შ., რომლებიც ცნობიერად თუ არაცნობიერად აღიარებულია ორგანიზაციის
წევრთა უმრავლესობის მიერ. სწორედ ეს არის ორგანიზაციული კულტურა.

საკმაოდ ხშირად ორგანიზაციული
კულტურა ყალიბდება თავისით, ხელმძღვანელობის მხრიდან რაიმე მიზანმიმართული
ძალისხმევის გარეშე; თანამშრომლების ქცევა, კომუნიკაციის თავისებურებები
და სამუშაო პროცესთან დაკავშირებული სხვა ელემენტები დროთა განმავლობაში
გადაიქცევა ნორმად, დამკვიდრებულ რუტინად/წესად. ამავდროულად, ეს ნორმები იმდენად
“ავტომატიზირდება” თანამშრომლების ყოველდღიურ საქმიანობაში,
რომ ხშირად მათი ცნობიერი კონტროლის გარეშეც არსებობს.

ორგანიზაციული კულტურის თემაზე
ჩატარებული კვლევებით დადგინდა, რომ იგი ორგანიზაციის წარმატების,
მისი კონკურენტუნარიანობის განმსაზღვრელი ერთ–ერთიუმთავრესი კომპონენტია,
ამიტომაც გონიერი ხელმძღვანელები ამა თუ იმ ნორმებს, რუტინას თუ
ღირებულებებს არ აძლევენ “უკონტროლოდ” ჩამოყალიბების შესაძლებლობას. შესაბამისი
ღონისძიებების გატარებით (მათ შორის კარგად დაგეგმილისოციალიზაციის
პროგრამებით) ისინი აყალიბებენ ორგანიზაციის მიზნების მხარდამჭერ კულტურას და უზრუნველყოფენ
მის გაზიარებას/”გაშინაგანებას” ორგანიზაციისთითოეული თანამშრომლის
მიერ. 

რაში ეხმარება
დირექტორს საკუთარი სკოლის ორგანიზაციული კულტურის გააზრება?

·                       

იმის განსაზღვრაში, რეალურად რით განსხვავდება მათი სკოლა სხვა სკოლებისაგან,რას ეფუძნება სკოლის უნიკალურობა.

·                       

რა არის დასაშვები და რა დაუშვებელი ამ თუ იმ კულტურის ფარგლებში.

·                       

პედაგოგების მოსალოდნელი რეაქციების განჭვრეტაში,კონფლიქტური სიტუაციებისა და წინააღმდეგობების რეალური მიზეზების დადგენაში.

·                       

სხვათა გამოცდილების მისაღებად გარკვეული კრიტერიუმების შემუშავებაში,რომ ეს გამოცდილება არ იქცეს„უცხო სხეულად“ორგანიზაციისათვის.

ორგანიზაციული კულტურის განმსაზღვრელი
ფაქტორებია:

·                       

გარეგანი – ეროვნული ტრადიციები, ეკონომიკური პირობები, თემის, ადგილობრივი საზოგადოების კულტურული თავისებურებები.

·                       

შინაგანი – ხელმძღვანელის პიროვნული თავისებურებები, სკოლის დეკლარირებული მისია და ღირებულებები, მიზნები და ამოცანები, პედაგოგების ზოგადი განათლებისა და კვალიფიკაციის დონე.

სკოლის კულტურის საშუალებით შეგვიძლია:

·                       

კონკრეტული ორგანიზაციის მმართველობითი საქმიანობების პრიორიტეტებისა და შეზღუდვების განსაზღვრა.

·                       

ინოვაციების მიმართ პედაგოგიური კოლექტივის მოსალოდნელი რეაქციებისა და ცვლილებების მიმართ წინააღმდეგობების დოზის განჭვრეტა.

·                       

ცალკეული კონფლიქტური სიტუაციების პრევენცია. 

·                       

სხვა სკოლების გამოცდილების გაზიარებისათვის კრიტერიუმების დადგენა.

როგორ
მივხვდეთ, რა სახის კულტურაა ჩვენს სკოლაში? ხშირად თვალი იმდენად გვაქვს შეჩვეული,
რომ ვერც კი ვამჩნევთ, როგორ ჩამოყალიბდა სკოლაში გარკვეული სახის კულტურა (კულტურათა
ტიპების შესახებ ჩვენ წინა სტატიაში ვისაუბრეთ. იხ maswavlebeli.ge, 27 agvisto, 2014). ამავე დროს, ეს კულტურა შეიძლება ადვილი შესამჩნევი
იყოს გარე თვალისათვის, იმისთვის, ვინც მუდმივად არ სკოლაში ტრიალებს.

სიმბოლოები ყველაზე ზედაპირულია, ღირებულებები — ყველაზე ღრმა, ხოლო გმირები და რიტუალებიმათ შორისაა მოქცეული. სიმბოლოები ისეთი სიტყვები, ხატები ან ობიექტებია, რომელთა კონკრეტულ მნიშვნელობას მხოლოდ მათი მატარებელი კულტურის წევრები აღიქვამენ.თუმცაიმდენად აქვთ გაშინაგანებული, რომ ვერც აცნობიერებენ მის უშუალო
კავშირს ორგანიზაციის კულტურასთან. სამაგიეროდ, ეს სიმბოლოები მნიშვნელოვან ინფორმაციას
აძლევენ სკოლის კულტურის შესახებ გარე ექსპერტს. ეს არის სკოლის ლოგო, „კედლის მხატვრობა”,
ფორმალური თუ არაფორმალური წარწერები კედლებზე, პლაკატები, განცხადებები, სტენდები
ფოტოებით, სკოლის კედლის გაზეთები და მათი შინაარსი და ა.შ. დღემდე არ ამომდის გონებიდან
ლატვიის ერთ-ერთი სოფლის სკოლაში ნანახი. სკოლის ყველაზე მყუდრო, მაგრამ ამავდროულად
თვალსაჩინო ადგილას 1939 წლიდან (სწორედ ამ წელს გაიხსნა სკოლა) მოყოლებული, ყველა
გამოშვების ფოტოებია განთავსებული. მოსწავლეებში, მასწავლებლებში, მშობლებსა და სტუმრებშიც
კი ეს ფოტოები განსაკუთრებული მოწიწებისა და პატივისცემის გრძნობას აღძრავს, ზოგში
– სიამაყეს, ზოგში – მოგონებების სევდას, ზოგიერთში კი – სიხარულს, რადგან ბევრი გაყვითლებულ
ფოტოებზე თავისი წინაპრის ბავშვობისდროინდელ სახეს ამოიცნობს. განა ეს უტყვი კედელი სკოლის კულტურის გამოვლინება არ არის?

მოკლედ
რომ ვთქვათ, სიმბოლოები – ეს არის ყველასათვის თვალსაჩინოდ გაცხადებული პრიორიტეტები
და სურვილები. სხვათა შორის, სიმბოლოების არარსებობაც ერთგვარი სიმბოლო, სკოლის კულტურის ნიშანია.   

კულტურის მეორე
შრე არის „გმირები” და ე.წ. „ორგანიზაციული ფოლკლორი”. გმირებადორგანიზაციაში შეიძლება მიაჩნდეთ ცოცხალი ან გარდაცვლილი ადამიანები,ისინი, ვინც მოცემულ კულტურაში ფასობს და მისაბაძად ითვლება. სწორედ ის, ვის მიიჩნევენ
ორგანიზაციაში მისაბაძად, მეტყველებს, რა ღირებულებებს იზიარებენ ამ ორგანიზაციის
თანამშრომლები.

რაც შეეხება
„ორგანიზაციულ ფოლკლორს”, ეს არის  ისტორიები,
ლეგენდები, რომლებიც მუდმივად ტრიალებს სკოლაში. ეს არის ისტორიები, რომლებიც არაოფიციალურ
გარემოში ასე იწყება: „გახსოვთ…” ყური მიუგდეთ ამ ისტორიებს, მიუხედავად იმისა, რომ
შეიძლება არაერთხელ მოგისმენიათ. რას იხსენებენ ამ ისტორიებით –წარმატებებს თუ მარცხს? ვის ახსენებენ ყველაზე ხშირად, ერთ ადამიანს
თუ ადამიანების ჯგუფს? რას ასახავს ეს ისტორიები – დაპირისპირების თუ თანამშრომლობის,
ურთიერთთანადგომის მაგალითებს? რა ღირებულებებს უჭერენ მხარს მოსაუბრეები? ყური მიუგდეთ,
რომელი კურსდამთავრებულების მიმართ გამოხატავენ მასწავლებლები აღფრთოვანებას?

რიტუალები (პროცედურები, ცერემონიები) ისეთი კოლექტიური საქმიანობებია, რომლებიც სოციალურად არსებითად და მნიშვნელოვნად ითვლება. რიტუალების მაგალითია მისალმების, ერთმანეთისათვის მიმართვის წესები, საქმიანი შეხვედრები.რიტუალი ირეკლებაიმაშიც, თუ როგორ სიტყვებს იყენებენწერით და ზეპირ საუბარში,უზიარებენ თუ არა ერთმანეთს მოსაზრებებს, რა დამოკიდებულება
აქვთ განსხვავებული თვალსაზრისების მიმართ, არიან თუ არა ადამიანები აქტიური მსმენელები. დააკვირდით, როგორ შედიან
მასწავლებლები დირექტორის კაბინეტში: იცდიან მდივანთან თუ პირდაპირ აღებენ კარს? როგორია
პროფესიული ურთიერთობების სტილი? იწყება თუ არა დანიშნული შეხვედრები დროულად? როგორ
იღებენ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს: მასწავლებელთა ჩართულობით თუ „ზემოდან” და ა.შ.

 სქემაში სიმბოლოები, გმირები და რიტუალები ერთი ტერმინით ერთიანდება: ქცევები.

სქემის მიხედვით, კულტურის საფუძველი ღირებულებებია. მისი ანალიზი გაცილებით
რთულია. ის ქვეცნობიერად არსებობს, არ არის აშკარად გამოხატული, თუმცა მაინც შეიძლება
მისი ამოცნობა. ღირებულებებშიც შეიძლება სხვადასხვა დონისგამოყოფა. პირველი – ეს არის გაზიარებული
ღირებულებები, ხმამაღლა დეკლარირებული, თუმცა მის სიღრმეში რა დევს, შეიძლება ძნელი
დასადგენი იყოს, თუ არ ვართ სკოლის შიგნით. ზოგიერთ სკოლაში ღირებულებები შესასვლელშივეა
გამოკრული, მაგრამ არის კი ის ყველას მიერ გაზიარებული? მახსოვს, ერთ-ერთ სკოლაში საგაკვეთილო
პროცესის მონიტორინგზე მისულს შესასვლელშივე თვალში მომხვდა გალაკტიონის სიტყვები:
„ყოველი კაცი ქვეყანაზე არის ის განძი, რომელსაც უნდა აღმოჩენა და დაფასება”.თუმცა, სამწუხაროდ, ვერც
გაკვეთილებზე და ვერც არაფორმალურ სიტუაციაში, მაგალითად, შესვენებაზე, ამის
ნიშან-წყალიც კი ვერ აღმოვაჩინე. მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ უცხო სტუმარი ვიყავი,
მასწავლებელმა გაკვეთილზე ჩემს გასაგონად მიმართა მოსწავლეებს:
„სტუმართან მაინც გამოიჩინეთ თავი. ყველას ნუ დაანახვებთ თქვენს უხეირობას!” შესვენებაზე
კი თავი ყაზარმაში მეგონა: „თოლორდავა, ნუ დარბიხარ!” „შედით კლასში, ხომ ხედავთ სკოლაში
სტუმარი გვყავს!” „გვენცაძე, სად არის შენი მშობელი? იკადრებს სკოლაში მოსვლას?”  კიდევ კარგი, რომ არსებობს სხვა, პოზიტიური მაგალითებიც –  თბილისის ერთ-ერთ სკოლაში მასწავლებლები მშობლისაგან
და, მით უმეტეს, მოსწავლისაგან ყველაზე დაბალი ფასის საჩუქარსაც კი არ იღებდნენ. ერთ-ერთ
მასწავლებელს სკოლის დატოვებაც კი მოუხდა იმიტომ, რომ სადამრიგებლო კლასის მშობლებმა
შვილის ქორწილზე საჩუქარი მიართვეს. და ეს მოხდა ყოველგვარი დისციპლინური კომიტეტის
განხილვის, აქტებისა და ბრძანებების გარეშე. მასწავლებელმა თავად მიიღო  სკოლიდან წასვლის გადაწყვეტილება, როცა ეს ფაქტი
ყველასათვის ცნობილი გახდა.

ღირებულებების
მეორე დონე პროფესიული ღირებულებებია. პროფესიული ღირებულებების გასააზრებლადყურადღება უნდა მივაქციოთიმას, თუ როგორი მოსწავლე მიიჩნევა სკოლაში საუკეთესოდ: წარჩინებული, ჩუმი,  მორჩილებამდე თავაზიანი თუ ლაღი და თავისუფალი,
პირდაპირი, იქნებ ზოგჯერ გამაღიზიანებლადაც კი? როგორი  მასწავლებელია აღიარებული ყველას მიერ: მკაცრი ავტორიტარი,
რომლის მიმართაც განსაკუთრებულ მოკრძალებას იჩენს ყველა, მათ შორის სკოლის ხელმძღვანელობა,
თუ მასწავლებელი „მეამბოხე”, რომლის „ამბოხი” ყველაზე
ურჩი, მაგრამ საინტერესო მოსწავლის ქომაგობით გამოიხატება. ყური მიუგდეთ სამასწავლებლოში
ან სკოლის სასადილოში მასწავლებლების საუბარს. რა სჭარბობს: პირადი თუ ცალკეული მოსწავლის,
კლასის პრობლემები?

დაბოლოს, მესამე
დონე – ეს ზოგადკაცობრიული ღირებულებებია, რომლებიც ქვეცნობიერად, მაგრამ მაინც
განსაზღვრავს ჩვენს მოქმედებებს. მაგალითად, არის სკოლები, რომლებშიც ადამიანების ქმედებებს
ეროვნული ტრადიციების ერთგულება უდევს საფუძვლად. არის
სკოლები, რომლებშიც ჯანმრთელობაა უპირველესი ღირებულება და, აქედან გამომდინარე ყველას
საქმიანობა ჯანსაღი ცხოვრების წესის დამკვიდრებისკენაა მიმართული. თუ სკოლის წარმომადგენლებისათვის
მთავარი ღირებულება ოჯახია, ესეც მათ ქმედებებზე აისახება და ა.შ.  

იმის შეჯამება, რაც
ზემოთ ითქვა, მნიშვნელოვანია ერთდროულად ყველასთვის: ხელმძღვანელობისათვის, მასწავლებლებისათვის,
მოსწავლეებისა და მშობელთათვის, ანუ მთელი სასკოლო საზოგადოებისა და ადგილობრივი საზოგადოებისათვის. 

მოამზადა კახა ჭაბაშვილმა

ეროვნული სასწავლო გეგმის ახალ რედაქციაში კლასის დამრიგებლის საქმიანობის ერთ ასპექტს ასეთი ფორმულირება აქვს: „ბ) რეგულარულად ჩაატაროს სადამრიგებლო საათი. სადამრიგებლო საათის მიზანია მოსწავლის კრიტიკული, ანალიტიკური და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება. სადამრიგებლო საათის ფარგლებში დამრიგებელმა ასაკის შესაბამისად უნდა იმუშაოს შემდეგ მიმართულებებზე…” ჩამონათვალში, რომელიც ამ ფორმულირებას მოსდევს, გარემოსდაცვითი კულტურის განვითარებაც შედის.

მაგალითად გთავაზობთ კლასის საათზე ჩასატარებელი აქტივობის მასალასა და გეგმას მეოთხე კლასისთვის.

კლასის საათის თემა: გარემოსდაცვითი კულტურის განვითარება (დრო – 60 წთ)

ჩატარების თარიღი:

კლასი: მე-4

მოსწავლეთა რაოდენობა:

მიზანი: გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლება

შედეგი: გარემოსდაცვითი კულტურის განვითარება, კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება
საჭირო რესურსები: რამდენიმე ცალად ამობეჭდილი დანართი 1 და დანართი 2 ყველა მოსწავლისთვის, დიდი და პატარა ფორმატის ფურცლები ნახატისთვის, ფერადი ფურცლები, წებო, ფლომასტერები, ფანქრები, კალმები, მაკრატელი, წებოვანა.

კლასის გარემოს ორგანიზება: მოსწავლეები სხედან წრიულად, ბარიერების გარეშე. თავიდანვე თვალსაჩინო ადგილას არის გაკრული კლასის საათში მოსწავლის ჩართულობის თვითშეფასების რუბრიკა (დანართი 3), რომელსაც კლასი კარგად იცნობს.

დეტალური აღწერა:

1. მისალმების შემდეგ ვაცხადებთ ჩვენი შეკრების მიზანს და ვსვამთ კითხვას: თქვენი აზრით, როგორ ადამიანს შეიძლება ვუწოდოთ „ბუნების ქომაგი”? მოსწავლეთა პასუხების მოსმენის შემდეგ ვთავაზობთ მათ, ხმამაღლა წავიკითხოთ პატარა მოთხრობა „ხერხი სჯობია ღონესა…” (დანართი 1) (5 წთ).

კითხვაში მონაწილეობს 2-3 მოტივირებული მოსწავლე. მოთხრობის წაკითხვას სჭირდება 8 წუთი. დანარჩენ მოსწავლეებს ვთხოვთ ყურადღებას და ტექსტთან დაკავშირებული კითხვების ჩანიშვნას.

2. მოთხრობის დასრულებისთანავე მოსწავლეებს ეძლევათ საშუალება, დასვან კითხვები (უცხო სიტყვებზე, ფრაზებზე, მათთვის გაუგებარ საკითხებზე), გამოთქვან მოსაზრებები. ყურადღებას ვამახვილებთ სათაურისა და შინაარსის კავშირზე, თადარიგიანობის თვისებაზე. ხდება უცხო სიტყვების ახსნა. შეიძლება, იქვე შევადგენინოთ სიტყვების სვეტიც, ანუ დიდ ფურცელზე ჩამოწერონ უცხო სიტყვები გასაგები შესიტყვებებით (7 წთ).

3. ამის შემდეგ მოსწავლეები ინდივიდუალურად სცემენ პასუხს წინასწარ მომზადებულ მარტივ ტესტს (დანართი 2) (5 წთ).

4. მომდევნო აქტივობისთვის ჯგუფური მუშაობის მეთოდს მივმართავთ. წინასწარ მომზადებულ ტრაფარეტებზე გვაქვს სამი წარწერა: „მხატვრები”, „მწერლები”, „მსახიობები”. ამ წარწერებს ვანაწილებთ ჯგუფების სამუშაოდ მოწყობილ მაგიდებთან, სადაც დავალებათა შესაბამისი რესურსებიც არის განაწილებული. ბავშვებს ვთავაზობთ, თავად აირჩიონ, რომელ ჯგუფში სურთ მუშაობა. ჯგუფების ორგანიზების შემდეგ (თუმცა შესაძლოა, პედაგოგმა დავალებების შინაარსიც წინასწარვე გააცნოს კლასს) სამივე ჯგუფს ვაძლევთ დავალებას:

მხატვრებმა წაკითხულის გათვალისწინებით ან საკითხთან ასოცირებით უნდა შექმნან ნახატი ან პლაკატი.

მწერლებს ეძლევათ 10 სიტყვა: ტყე, ფერდობი, ნერგები, ბავშვები, ნაძვის ხე, კაცი, ცული, ტომარა, გადაარჩინეს, დარცხვენილი. მათ ამ სიტყვების გამოყენებით უნდა შექმნან პატარა მოთხრობა, ზღაპარი ან სიუჟეტი.

მსახიობებმა უნდა შექმნან და გაითამაშონ სცენარი შეშისთვის ხის მოჭრის კანონიერ პროცესზე ტექსტში მოცემული აღწერილობის შესაბამისად.

დრო: 20 წუთი სამუშაოდ და 2-2 წუთი პრეზენტაციისთვის, სულ – 26 წთ.

5. 3 წუთს ვუთმობთ უკუკავშირსა და შეჯამებას, რაშიც ბავშვებიც მონაწილეობენ.

6. ბოლოს დაფაზე ან დიდ ფურცელზე ვხატავთ კაცუნას წარწერით „ბუნების ქომაგი” და ვთხოვთ მოსწავლეებს, გვიკარნახონ მისი მახასიათებლები, რომლებსაც მოვნიშნავთ ნახატის გარშემო (3 წთ).

7. მოსწავლეები პატარა ფურცლებზე წერენ გვარ-სახელსა და კრიტერიუმების ნომერაციის შესაბამის თვითშეფასებებს, რისთვისაც ეძლევათ 2 წუთი. ეს ფურცლები იკრიბება დამრიგებელთან.

კლასის საათი მთავრდება შეკითხვით, რა შეიძლება გააკეთოს ჩვენმა კლასმა, რომ „ბუნების ქომაგის” წოდება დაიმსახუროს. ამ კითხვაზე პასუხის მოფიქრებას ვავალებთ მომდევნო კლასის საათისთვის, რომელიც სასურველია მცირე სასწავლო პროექტის იდეის გენერირების წინაპირობად ვაქციოთ.

ცხადია, შემოთავაზებული სქემა პირობითია. მასწავლებელს შეუძლია შეცვალოს თითოეული კომპონენტი და აქტივობა უფრო უკეთესი, საინტერესო და თქვენი კლასის საჭიროებებს მორგებული გახადოს.

დანართი 1

ხერხი სჯობია ღონესა

ვაკო და ბაკო, ანუ ვახტანგი და ბაკური ცხრა წლისანი არიან, ბიძაშვილები, ერთმანეთი ძალიან უყვართ, მაგრამ მხოლოდ არდადეგებზე ხვდებიან, რადგან ერთი სოფელში ცხოვრობს, მეორე – ქალაქში.

არდადეგებზე ბიჭები ერთად დგებიან, ერთად ატარებენ დღეს და ერთად იძინებენ. სალაპარაკო და მოსაყოლი ბევრი აქვთ. ხშირად ვახო პაპას დასდევენ ვენახში და ბაღში, მდინარეზეც პაპა წაიყვანს ხოლმე, მაგრამ ახლომახლო მარტოებსაც ენდობა. დამოუკიდებლობასაც უნდა მიეჩვიონო, ეტყვის ხოლმე ბებიას. ასე რომ, პაპა მოკავშირედ ეგულებათ. მერე რა საინტერესო ამბების მოყოლა იცის – ვერც ერთ წიგნში ვერ წაიკითხავთ. უამბობს რამეს და ზედაც ანდაზას დააყოლებს. ბავშვები ხან ხვდებიან ამ ანდაზის აზრს, ხან – ვერა, მაგრამ დამახსოვრებით კი იმახსოვრებენ.

აგვისტოს ცხელი დღეა, თუთის ჩრდილშიც კი ცხელა. ბიჭები მაგიდასთან სხედან და ცივ საზამთროს მიირთმევენ. ეზოში პაპა შემოდის და ეუბნება:

– წამოხვალთ ხვალ ტყეში, შეშის მოტანაში დამეხმარებით?

– წამოვალთ, პაპა, მაგრამ ამ სიცხე-პაპანაქებაში შეშა რამ გაგახსენა? – ეკითხება ბაკო.

– ბიჭო, დაიმახსოვრე, თადარიგიანი კაცი ასე იქცევა. ზაფხულში ზამთარზე უნდა იფიქრო და ზამთარში – ზაფხულზე. ბუნების კანონს ვერაფერი შეცვლის, ერთიც მოვა და მეორეც.

– ჯერ მთელი შემოდგომა წინ არ არის?

– შემოდგომაზე, შვილო, წვიმები იცის. ნაწვიმარზე ტყეში მანქანით შესვლა სახიფათოა, შეიძლება მანქანა მოსრიალდეს. სიფრთხილეს თავი არ სტკივა. ახლა, აქ რომ ცხელა, ტყეში გრილა, საქმეს სიგრილეში გავაკეთებთ. თანაც შემოდგომაზე თქვენ ჩემთვის აღარ გეცლებათ და ვინ მომეხმარება? ასე არ სჯობია? – გაიღიმა პაპამ.

ბიჭები ადრიანად დაწვნენ, მაღვიძარაც მომართეს, რადგან ითქვა, მძინარებს არ დაველოდებითო.

მაღვიძარას ხმაზე რომ წამოხტნენ, პაპა და გელა, ანუ ბაკოს მამა და ვაკოს ბიძა, ფეხზე დახვდნენ, ბებია საგზალს ალაგებდა. მეზობლის ხმაურიან „კოლხოზნიკში” ჩაბარგდნენ, გელას ორი ამხანაგიც ჩაისვეს და გზას გაუდგნენ. მჭიდროდ ისხდნენ, მაგრამ ტყე შორს არ იყო, გზა შიგნითაც შედიოდა.

– აბა, აქ გაგვიჩერე, აქედან ფეხით მივალთ, – თქვა პაპამ.

ბიჭებს გაუკვირდათ, რომ გუშინდელი სიცხის შემდეგ აქ კი არ გრილოდა, ციოდა და ბებიას გამოტანებული ქურთუკები ბოლომდე შეიკრეს.

ტყეში ჩიტები მხიარულად ჭიკჭიკებდნენ. წინ პაპა მიდიოდა, თან ხეებს აკვირდებოდა. ვაკო შეფიქრიანებული ჩანდა.

– რა იყო, ქალაქელო, ხომ არ გეძინებაო? – ჩაეკითხა პაპა.

– პაპა, შეშისთვის ხეები უნდა მოვჭრათ?

– აბა, გამზადებულ შეშას ვინ დაგვახვედრებს?

– პაპა, მასწავლებელმა გვითხრა, ვინც ხეს მოჭრის, ბუნების მტერია და ჩვენი ბუნების მტერი ჩვენი სამშობლოს მტერიც არისო…

– მართალი უთქვამს შენს მასწავლებელს, მაგრამ, ეტყობა, იმის თქმა დაავიწყდა, რომ ტყესაც სჭირდება გამოხშირვა და ხალხსაც სჭირდება შეშა. ჯანსაღი და სახვალიო ხე არ უნდა მოჭრა, თორემ ავადმყოფი ხე დროზე უნდა მოაშორო ტყეს, რომ სხვა ხეებიც არ დააავადოს. ამისთვის არიან ტყის მცველები. მათ კარგად იციან თავიანთი ტყის ასავალ-დასავალი, იციან, სად რა სტკივა ტყეს და რა სჭირდება. ათვალიერებენ, ნიშნავენ ტყეკაფებს, ნომრავენ ავადმყოფ ხეებს. როცა ხალხს შეშა დასჭირდება, ამ მონიშნულ ადგილებზე გაუშვებენ.

– მაშ, ტყის მცველმა იცის, რომ ხეები უნდა მოვჭრათ? – მოხალისდა ვაკო.

– იცის, იცის, ოღონდაც მას ახლა ტყის მცველი კი არა, რეინჯერი ჰქვია. – გაეპასუხა ბიძა. – ჩვენ სპეციალური ბილეთი ავიღეთ, სადაც მინიშნებულია, სად და რამდენი ხე შეგვიძლია მოვჭრათ. ასეც მოვიქცევით, ამიტომ ჩვენ არც ბუნების მტრები ვართ და არც ჩვენი სამშობლოსი.

ვაკო გამხიარულდა და ბაკოს გადაულაპარაკა, ამდენი ნამდვილად არ ვიცოდი, როცა სკოლაში ბუნების დაცვაზე გვექნება გაკვეთილი, ყველაფერს მოვუყვებიო.

ამ ლაპარაკ-ლაპარაკში პაპა გაჩერდა, მოვედითო. დაალაგეს ბარგი, დაათვალიერეს ხეები, მოსაჭრელები შეარჩიეს და საქმეს შეუდგნენ.

ბაკო ერთ ვეებერთელა ხეს უტრიალებდა. ხეს დიდი ფუღურო გასჩენოდა და ნახევარი მხარეც გახმობოდა. ეს მალე თავისით მოტყდებოდაო, დაასკვნა ბიჭმა.

ჭრაც ამ ხიდან დაიწყეს. პაპამ ბავშვები გააფრთხილა, ზემოთ და მოშორებით დადექით, წაქცეული ხის ტოტები არ მოგხვდეთო, მერე სათქვენო საქმეც გამოჩნდებაო.

გელას მეგობარმა ხერხი აამუშავა და რამდენიმე ნახევრად გამხმარი ხე წამოაქცია. შემდეგ ხეებს წვრილი ტოტებისაგან გასხეპა დაუწყეს. ბიჭები წვრილ ტოტებს ფეხებიდან აცლიდნენ უფროსებს, ისინი კი დიდ ტოტებსა და ზროს მოკლე-მოკლედ ხერხავდნენ. ერთ ტოტზე ბიჭებმა ჩიტის ბუდე დაინახეს. ბუდე ცარიელი იყო, მაგრამ მაინც გადაწყვიტეს, რომელიმე ხეზე შემოედოთ – იქნებ პატრონს მიეგნო.

პაპამ ბიჭებს დაუძახა და გადაჭრილ მორზე გამოსახული წრეები აჩვენა. აბა, გადათვალეთ, რამდენიაო. ითვალეს და ორმოცდაშვიდამდე ავიდნენ.

– ეგ ხეც მაგდენი წლის ყოფილა. მაგ წრეებით ხის წლოვანება ითვლება. – თქვა პაპამ.

მოშუადღევდა, ხეების კენწეროებიდან მოჩანდა მზე, რომელიც გუშინდელივით კაშკაშებდა, მაგრამ სანამ ტოტებსა და ფოთლებში გამოაღწევდა, ძალას კარგავდა და ტყეში კარგად გრილოდა.

– შევისვენოთ, ბიჭებო, აბა, სუფრა გაშალეთო, -დაიძახეს უფროსებმა.

ბავშვებმა ბებიას გამოტანებული საგზლით პატარა სუფრა გააწყვეს.

ყველამ გემრიელად მიირთვა, ცოტა ხანს შეისვენეს. პაპა ქვევით წავიდა და თვალს მიეფარა. უფროსებმა მალე საქმე გააგრძელეს.

უკვე ბლომად მორი იყო მოჭრილი, მთის ფერდობზე იყვნენ, გზიდან კარგა ზემოთ. ვაკო და ბაკო დარდობდნენ, აქ მანქანა ვერ ამოვა და ამდენი შეშა გზამდე როგორ უნდა ჩავიტანოთო. ამ დროს პაპაც გამოჩნდა, მოდიოდა და თან რაღაცას ათვალიერებდა. ზემოთ რამდენიმე ადგილი მოინაცვლა და ისევ იქაურობის ზვერვა განაგრძო. ბოლოს გვერდით მიყრილ ტოტებს ჩაავლო ხელი, შვილიშვილებსაც დაავალა, რასაც შეძლებთ, წამოიღეთო და დაბლა დაეშვა. ბიჭები კვალში ჩაუდგნენ. გზასთან რომ მივიდნენ, პაპამ რამდენიმე ტოტი გასხიპა და სარებად აქცია. მერე ორ ხეს შორის ჩაარჭო და მოტანილი ტოტები მათ შორის გახლართა. ბიჭებს კიდევ ჩამოატანინა ტოტები და ისიც დაუმატა. გამოვიდა ოთხი-ხუთი მეტრი სიგრძის ღობე. ღობის იქით მიწა დახრამული თუ გამოთხრილი იყო და გზა ერთი-ორი მეტრით დაბლა გადიოდა. ბიჭები ვერ მიხვდნენ, რას აპირებდა პაპა.

– წამოდით, მორები დავაგოროთ და ვნახოთ, დაიჭერს თუ არა ჩვენი ღობე.

მართლაც, მორები დგანდგარით მიგორავდნენ და ღობესთან ჩერდებოდნენ. მხოლოდ რამდენიმეს „აერია” გზა. მალე დაბლა გორა დადგა. გელა და მისი მეგობრებიც ჭრას მორჩნენ და აქეთ გადმოვიდნენ.

გელამ მეზობელს დაურეკა, სატვირთოს გამოუარე და სადაც დაგვტოვე, იქ მოდითო. ერთ საათში მანქანების ხმაც გაისმა. „კოლხოზნიკს” უკან დიდი სატვირთო მოსდევდა. პაპამ – აქეთ მოაყენე ძარაო, უთხრა მძღოლს და ღობეზე მიუთითა. მანაც დიდი თუხთუხისა და ბრძოლის შემდეგ შემოაბრუნა მანქანა და ღობესთან მოაყენა. უფროსებმა ძარასთან ღობე აშალეს და მორების მანქანაზე გადაგორება დაიწყეს. მალე მთელი დღის ნამუშევარი ძარაზე მოექცა. კმაყოფილმა პაპამ ხელები მოიფშვნიტა და ბიჭებს უთხრა: „ხერხი სჯობია ღონესა, თუ კაცი მოიგონებსაო”.

შინ რომ მივიდნენ, მძღოლმა მანქანის ძარა ააყირავა და შეშა ეზოს წინ ჩამოიცალა.

კაცები თუთის ძირში ბებიას გაშლილ სუფრას მიუსხდნენ. ვაკო და ბაკოც სუფრის სრულუფლებიანი წევრები იყვნენ. დაღლილებმა ვახშამი მალე დაამთავრეს.

დანართი 2

ტესტი
შემოხაზეთ სწორი პასუხი

1. შეიძლება თუ არა ტყეში ხის მოჭრა?

ა) დიახ
ბ) დიახ, მაგრამ წესების დაცვით
გ) არა

2. რა ეწოდება ადამიანს, რომელიც ტყეს იცავს?

ა) პოლიციელი
ბ) ტყის მცველი
გ) რეინჯერი

3. რით ისაზღვრება ხის ასაკი?

ა) სიმაღლით
ბ) ვარჯის გადანაჭერზე არსებული წრეებით
გ) ტოტების რაოდენობით

4. ვინ ითვლება ბუნების ქომაგად?

ა) ვისაც ტყეში სეირნობა უყვარს
ბ) ვინც ხეებს ჭრის
გ) ვინც ბუნებას იცავს

მოსწავლის სახელი და გვარი — – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

დანართი 3

მოსწავლის აქტივობაში ჩართულობის თვითშეფასების რუბრიკა

კრიტერიუმები
I დონე
II დონე
III დონე
ქულა
1. ჩართულობა
აქტიურად ვარ ჩართული კლასის საათში, ვმონაწილეობ კითხვაში, ვსვამ კითხვებს და გამოვთქვამ მოსაზრებებს რამდენჯერმე აქტივობის განმავლობაში –
4 ქულა
ჩართული ვარ საკლასო აქტივობაში,ვმონაწილეობ კითხვაში, ვსვამ კითხვებს და გამოვთქვამ მოსაზრებებს, ხანდახან აქტივობის მანძილზე.
3ქულა
არ ვარ ჩართული საკლასო აქტივობაში, არ ვმონაწილეობ კითხვაში, არ ვსვამ კითხვებს და არ გამოვთქვამ მოსაზრებებს მთელი აქტივობის განმავლობაში – 0 ქულა
2. მოსმენა
ყოველთვის ვუსმენ სხვებს საკლასო და ჯგუფური მუშაობის დროს, მაინტერესებს მათი მოსაზრებები – 3 ქულა
ხანდახან ვუსმენ სხვებს საკლასო და ჯგუფური მუშაობის დროს, მაინტერესებს მათი მოსაზრებები – 2 ქულა
არასდროს ვუსმენ სხვებს საკლასო და ჯგუფური მუშაობის დროს, არ მაინტერესებს მათი მოსაზრებები – 0 ქულა
3. ქცევა
არასდროს ვარღვევ კლასში ქცევის წესებს – 3 ქულა
იშვიათად ვარღვევ კლასში ქცევის წესებს – 2 ქულა
ხშირად ვარღვევ კლასში ქცევის წესებს – 0 ქულა

ერთხელაც შეიძლება აღმოაჩინოთ, რომ
თქვენი თვინიერი პირმშო თავს სამყაროს ჭიპად მიიჩნევს და მის სამყაროში შესასვლელი
კარი მჭიდროდ ჩაურაზავს.

ძნელია შეცდომების მდინარის სათავისკენ აუყვე დინებას, მაგრამ
სიტუაციის გამოსასწორებლად სწორედ ამის გაკეთება მოგიწევთ.

რა არის პატივისცემა? შესაძლებელია
თუ არა მისი სწავლა?მგონი– კი.  პირველ რიგში, შვილებს
ის უნდა ვასწავლოთ,რომ მეორე ადამიანს ისე მოექცეს, როგორ დამოკიდებულებასაც
საკუთარი თავისთვის ისურვებდა. ამ, ერთი შეხედვით, გაცვეთილი გამონათქვამის
გათავისება რატომღაც ყველაზე მეტად უჭირს საზოგადოებას.

ხშირად მიფიქრია, ამდენი საზღვრები, ბავშვებს
ყველა გადადგმულ ნაბიჯს რომ უმოკლებს, ნეტავ რომელ სასიკეთო
საქმეს ემსახურება–მეთქი. არადა, ბევრსჰგონია მოზარდების გამუდმებით მართვა სწორი აღზრდის მთავარი კომპონენტი. ფიქრობს, რომ
დამცავი ჯებირების აგების გარეშე არც წყალი ინდობა და არც – ადამიანი. ბავშვები
ხომ ყველაზე მეტად გვანან ადიდებულ მდინარეებს…

დროთა განმავლობაში ბოროტებისა და სიკეთის ერთმანეთისგან
გარჩევა იმდენად ძნელი გახდა,რომ აღარც ვცდილობთ.ამასობაში დამნაშავე მსხვერპლად გვექცა, მსხვერპლად, რომელსაც
თავმოყვარეობის სახედარზე უკუღმა შესმულს სოფელ–სოფელ ამაყად
დავატარებთ.

ვიღაცამ ხომ უნდა თქვას: – აი, აქ
გადის ზღვარი!აქ სიძულვილის ტყვიები დაფრინავენ და მავანთა გულისპირზე ღილებად მიბნეულები, გატაცებით
გვესაუბრებიან მოჩვენებით თავისუფლებაზე.

***

სანამ შვილებს დავარწმუნებდეთ, რომ
ყველაზე ლამაზები და ჭკვიანები არიან, იქნებ მივხვდეთ, რომ
ისინი ოდესმე აუცილებლად შეხვდებიან უფრო ჭკვიანს და ლამაზს. მსგავსი
იმედგაცრუების დაგემოვნების შემდეგ ზრდასრულ ადამიანსაც გაუჭირდებოდა ,,კონკურენტის” პატივისცემა.

ჩემი აზრით, პრობლემის სათავე
ჩვენშია და არაფერი შეიცვლება:

სანამ გოგონებს მხოლოდ მორჩილების გაკვეთილები უტარდებათ, ბიჭებს
კი ქვაბიდან საჭმლის ამოღება თუ საკუთარი პერანგისა და მისი ამხანაგის გარეცხვა ეთაკილებათ; სანამ
მშობლები სიამაყით სავსე მზერას აყოლებენ მიზნისკენ მუშტის ქნევით გაქცეული შვილს (მერე
რა, თუ
ხანდახან მათაც მოუღერებს მუშტს სასურველის მისაღებად); სანამ საგვარეულო
სიამაყის ხეზე მხოლოდ  გვარის გამგრძელებლებად
გამოსხმულ ნაყოფს დაჰფოფინებენ და ამბობენ, რომ მხოლოდ ორი ,,შვილი” ჰყავთ
და სამი ,,ქალი“;                              

სანამ
მათი შვილისა თუ ქალის პირად ცხოვრებაში დაუკაკუნებლად შეჭრის და მისი განკარგვის უფლება
აქვთ… კიდევ
ბევრი პირდაპირი თუ ირიბი მაგალითის დასახელება შემიძლია, მაგრამ
აღარ გავაგრძელებ.

პატივისცემის გამომხატველ მთავარ კომპონენტად თავაზიან
ურთიერთობას მიჩნევენ.თავაზიან ადამიანად რომ ჩაგთვალონ, მადლიერების გამოვლენა
და შეცდომის აღიარება უნდა შეგეძლოს. პატარებს უხვად აქვთ ბოძებული ეს ღვთიური მადლი, მაგრამ
გარდატეხის ასაკში იშვიათად ემადლიერებიან მშობლებს. მეტიც, ხანდახან
ყველა თავს გადამხდარ უბედურებაში მათ ადანაშაულებენ. სამწუხაროდ, არც
მშობლებს სჩვევიათ  ,,ჯადოსნური სიტყვების” ხშირად
გამოყენება. არადა, ადამიანი, რომელსაც
მადლობის გადახდა და ბოდიშის მოხდა არ შეუძლია, ვერც სხვისი უპირატესობისა
თუ თანასწორობის ცნების აღიარებას შეძლებს.

როდესაც უფროსისა და უმცროსის ურთიერთობაში ,,წითელი
შუქი” ინთება, მსგავსი
ფრაზები–  ,,უფლებას არ მივცემ
ასე მელაპარაკოს“,
,,როგორ მიბედავს“და ა.შ. მხოლოდ
უპირატესობის დამტკიცების უხეშმცდელობად ჩაგეთვლებათ.  მოზარდებთან
კამათის დროს,მშობლები ყველაზე ხშირად ამ ,,უსუსურ” არგუმენტს
იშველიებენ –
,,მე შენზე დიდი ვარ და უფრო კარგად ვიცი, მოცემულ სიტუაციაში
როგორ უნდა მოიქცე“…დარწმუნებული ხართ რომ იცით?

***

მესმის, რომ უკვე ბევრი
რამ დაიწერა ბავშვის არასწორ აღზრდასა და მის შედეგებზე, უფრო მეტი – „მენტალურ
ძალადობაზე” (სამწუხაროდ, მიზეზებიც
არ გამოილია), მაგრამ მაინც…მე მირჩევნია,ვიყო კიდევ ერთი ადამიანი, რომელმაც ამოიღო ხმა და არა – იარაღი.

ჯერ კიდევ ღრმა ბავშვობიდან მახსოვს, როგორ
დაიცვა ცოლმა,,ნაქეიფარი“ქმრისგან თავი,კაცისგან,რომელმაც ცოლი,,ჭკუაზე მოსაყვანად“თუ ზედმეტი ალკოჰოლის მონელების მიზნით, უკვე მერამდენედ
დასვა გახურებულ ღუმელზე,ცხელი უთოთი გაუსწორა მორჩილი ნაოჭები, დაუზილა არგასაჩენი
შვილებით სავსე მუცელი…გუშინ გავიგე,გამოუშვიათ ეს ქალი,უკვე თმაგათეთრებული, დიდსულოვნად ნაბოძებ თავისუფლებაში, ისევე, როგორც
მომაკვდავს უშვებენ სახლში,ვაიდა,სიკვდილმა სხვაგან ვერ მიაგნოს.

ოდესმე ხომ უნდა დაიწყოს საზოგადოების გამოფხიზლებასა
და ღირებულებების გადაფასებაზე მუშაობა. დასაწყისისთვის
იქნებ ჩვენეული აღზრდის მეთოდებისთვის გადაგვეხედა?! როგორც წესი, ყველაზე ხშირად
სქესობრივი თუ სოციალური იერარქიის საფეხურებზე ვეცემით, მაგალითად: როგორ
ისწავლის ბავშვი საწინააღმდეგო სქესის ადამიანის პატივისცემას, თუ
დედა ,,მოახლის
ინსტიტუტის” წარჩინებული
კურსდამთავრებულია,მამა კი პატრიარ–ქალური
ღირსებების თავგამოდებული დამცველი?! არც საკუთარი კეთილდღეობის ნაცრის სხვის თვალებში შეყრის
მაგალითები მეგულება ცოტა.                                           

,,შეძახილმა
ხე გაახმოო“, ალბათ
გაგიგიათ. სიტყვას
რომ დიდი ძალა აქვს,ესეც.ჰოდა,ყურადღება მივაქციოთ, როგორ ვესაუბრებით ჩვენ აღსაზრდელებს, ისეც
ნუ შევუძახებთ,რომ მათი უმწიფარი ემოციები გამოუჩეკავად დავაბეროთ. თუ
დავუკვირდებით,  სიტყვის სწორად ,,გაფერადების” შემთხვევაში
სულაც არ არის ძნელი სასურველი შედეგის მიღება.

ამას წინათ ინტერნეტში საინტერესო სტატიას წავაწყდი
სიტყვის ენერგიის ყოვლისშემძლეობაზე. ფიფქს, რომელსაც უთხრეს
რომ მახინჯია,გაშავდა,ფერადი სიტყვების ენერგიამ კი მზესავით ააბრჭყვიალა. ძალიან
საინტერესო ექსპერიმენტი იყო…

ზედმეტ სირბილესაც აქვს თავისი უარყოფითი მხარეები და
გადაჭარბებულ სიმკაცრესაც.ზოგჯერ მართვის სადავეების მოჭერა აუცილებელიცაა, მაგრამ
საღებავის ზომიერად გადანაწილება, საჭირო სიტყვების, ფერისა და ტონალობის
შერჩევა უნდა ვისწავლოთ.სიყალბე საჭირო არ არის, ფიფქიც კი არ დაგიჯერებთ…

ხშირად ბავშვებს ისე ელაპარაკებიან, ზედაც
არ უყურებენ, ღიმილზე
ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია.მუდამ დაძაბული,მბრძანებლური ტონის წნეხწვეშ გაზრდილი ადამიანი აუცილებლად ეცდება ასაკით
მონიჭებული თავისუფლება გადაჭარბებული დოზებით გამოიყენოს.

ღიმილი რომ დეფიციტური პროდუქტი გახდა, შეამჩნევდით. საინტერესოა, რამდენ
გაღიმებულ ადამიანს ხედავთ ქუჩაში, ტრანსპორტში, საზოგადოებრივი
თავშეყრის ადგილებში?!ალბათ არც ისე ბევრს. ადამიანები უძველეს დროში რაღაც მიზეზით ხომ დასახლდნენ
ტომებად… ახლა
კი ვცხოვრობთ, წლობით ნაშენებ მეგაპოლისებში, საკუთარი თავის ამარა დარჩენილები და
ისიც აღარ გვაბადია,მგონი.მონატრებული მეგობრების თავშეყრის მიზეზისაც იშვიათად მჯერა – მობილურისკენ
გაქცეული ხელი თუ საკუთარ თავში ჩაბრუნებული მზე რა ხშირად მარწმუნებს საწინააღმდეგოში. თითქოს
ერთად ყოფნას ვთამაშობთ,საზოგადოებაშიც და ოჯახშიც. მერე ამ ერთად ყოფნას ერთპიროვნულად განვაგებთ და მშვიდობის
ზამთარში გაჩაღებულ ომს,ძილის წინ საკითხავი წიგნივით, ბალიშის ქვეშ
ვინახავთ.

იქნებ ზოგიერთმა თქვენგანმა გაიფიქროს, რომ
ეს წერილი მხოლოდ123456789-ე ლიფსიტაა ,,გაცვეთილ” თემაზე
დაწერილი წერილების ზღვაში,რამდენიმე დღის წინ ჩვენს ქალაქში დატრიალებული ტრაგედიის შტორმმა რომ ააღელვა?! 

თავს უფლებას მივცემ, არ დაგეთანხმოთ.