ოთხშაბათი, აპრილი 30, 2025
30 აპრილი, ოთხშაბათი, 2025
მთავარი წაკითხვა გვერდი 815

რწმენის უფლება

მიერ
admin
-
0

აღდგომა მოდის და სკოლაში სააღდგომო პროექტებზე მუშაობაა
გაჩაღებული: ბავშვები სათამაშო კვერცხებს ათასგვარად რთავენ, ხორბალს თესავენ, მუშაობენ
სადღესასწაულო კედლის გაზეთზე… პატარებს ბიბლიური ისტორიების მოსმენაც ძალიან უყვართ.
თუმცა გამოგიტყდებით, ყველაზე მეტად რელიგიური თემატიკის თხზულებების წაკითხვა მიჭირს.
არ მინდა, პატარების ჯერ კიდევ გაუაზრებელ რწმენას შევეხო, ამიტომ მაქსიმალურად ვცდილობ,
ბიბლიური ისტორიები ყოველგვარი გადაჭარბებული ემოციის გარეშე წავიკითხო.

საქართველოს მოქალაქეების დიდი ნაწილი არ არის ეროვნებით ქართველი და არც
სახელმწიფო რელიგიად აღიარებულ ქრისტიანულ მრწამსს იზიარებს. ჩვენს ქვეყანაში ყველაზე
მეტად გავრცელებულია მართლმადიდებლობა (მოსახლეობის 70%),   მას მოსდევს კათოლიციზმი და
პროტესტანტიზმი (ბაპტიზმი), მრავლად შეხვდებით სხვადასხვა რელიგიური სექტის
წარმომადგენლებსაც. აჭარის მაღალმთიან რეგიონში კი უმეტესად ქართველი მუსლიმები
ცხოვრობენ.


 

სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში ხშირად ფიქსირდება  რელიგიური და ეროვნული ნიშნით ძალადობისა და დისკრიმინაციის ფაქტები. გამოკითხვის
შედეგად დადგინდა, რომ რელიგიურ უმცირესობათა დევნა-შევიწროება ბოლო წლებში
შემცირებულია, თუმცა ეს შედეგი სამართალდამცავი ორგანოების აქტიური
ჩარევის შედეგად მივიღეთ. არადა, რელიგიური თუ ეთნიკური თავისუფლების დაცვა თავად საზოგადოების მიერ უნდა ხორციელდებოდეს.დღემდე საკამათო საკითხად რჩება, ისწავლებოდეს თუ არა
სკოლაში რელიგიის ისტორია. ამ კითხვას სახელმწიფომ 2005 წელს ზოგადი განათლების
შესახებ კანონის მიღებით გასცა პასუხი, როდესაც თქვა, რომ რელიგიის სწავლება სკოლაში
სავალდებულო აღარ იქნებოდა. თუმცა აშკარაა, სკოლა დღემდე ვერ იქცა რელიგიური ორგანიზაციებისგან
თავისუფალ სივრცედ.

მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ეს საგანი საქართველოს განათლების
სისტემაში არასავალდებულო დისციპლინად ითვლება, თბილისის ზოგიერთ კერძო თუ საჯარო სკოლაში
მაინც ტარდება რელიგიის გაკვეთილები, რომლებსაც უმეტესად ეკლესიის მსახური ან რელიგიის
ისტორიის სპეციალისტი ხელმძღვანელობს.

აღსანიშნავია, რომ არც საპატრიარქო მიიჩნევს საჭიროდ
რელიგიის სასწავლო დისციპლინების ჩამონათვალში შეტანას. მათი აზრით,  სკოლამ ბავშვს უნდა მისცეს საწყისი ცოდნა ძირითად მეცნიერულ დისციპლინებში.
დაინტერესების შემთხვევაში კი შესაძლოა სკოლაში რელიგიის, ოღონდ არასავალდებულო, არჩევით
საგნად ჩართვა. ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა
სახელმძღვანელოებს თუ გადავხედავთ, რელიგიურ თემებს მრავლად აღმოვაჩენთ ისტორიის, სამოქალაქო
განათლებისა და გეოგრაფიის სასწავლო მასალაში.

ჩემი აზრით, არამარტო მართლმადიდებლობის, არამედ მსოფლიოში
გავრცელებული რელიგიების ისტორიის იმ დოზით შესწავლა, რომ არ დაირღვეს არცერთი მოქალაქის
რწმენის უფლება, უფრო მეტად მიმღებს გახდიდა ჩვენს ქვეყანას განსხვავებულობისადმი.

ეთნიკურ უმცირესობათა დამცველების აზრით, ერთი რელიგიის
სავალდებულო საგნად სწავლება  დიდი წნეხის ქვეშ
აქცევს რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენელ მოსწავლეებს, მაგალითად, მუსლიმ ქართველებს,
რომელთა რიცხვიც საკმაოდ დიდია აჭარის მთიანეთში. ამავე რეგიონის ზოგადსაგანმანათლებლო
სკოლებში  მრავლად დაფიქსირებულა მასწავლებელთა
მხრიდან მოსწავლეების რელიგიური ნიშნით გამორჩევისა და შევიწროების ფაქტები  (ისლამის აღმსარებლების რწმენას ,,ისტორიულ შეცდომას”
უწოდებენ), თითქოს უნებლიე დამნაშავის მძიმე ლოდის ზიდვას პატარაობიდანვე აჩვევენ აღსაზრდელებს.

არადა, ვინ დაგვიწესა, ვისაუბროთ მხოლოდ
უმრავლესობის მიერ აღიარებულ ღმერთზე?!  თუ
მე, რელიგიური უმრავლესობის წევრმა, ,,კრძალვით და ცახცახით”, მაგრამ მაინც გავბედე  მსგავსი კითხვის დასმა, მაშინ პატარა მუსლიმ მოსწავლესაც
ოდესმე დააინტერესებს, თუ ისიც საქართველოს სრულფასოვანი მოქალაქეა, რატომ არ აქვს
საკუთარი რწმენის ,,დემონსტრირების”, მასზე ღიად საუბრის უფლება?!

ჩემს სკოლაში სხვადასხვა ეროვნების ბავშვები სწავლობენ (აზერბაიჯანელები, სომხები, რუსები, თურქები…),  შესაბამისად, ორმაგი სიფრთხილით გვიწევს მუშაობა
ეკლესიური დღესასწაულების მოახლოების დროს. არავინ საუბრობს იმაზე, თუ რომელ რელიგიურ აღმსარებლობას მიეკუთვნება. და რა
ქნას მასწავლებელმა, რომელმაც არ იცის, როგორ მიაწოდოს ბავშვებს რელიგიური თემატიკის
თხზულებები ისეთი ფორმით, რომ  მათი რწმენის
თავისუფლება მცირედითაც არ  შეავიწროვოს?! ერთადერთი
გზა რჩება: შეგვიძლია ავიღოთ რელიგიური თემატიკის კარგი საბავშვო ლიტერატურა და ყოველგვარი
კომენტარის, ემოციური ინტონაციის გარეშე წავუკითხოთ ბავშვებს ან ამავე თემაზე შექმნილი
საბავშვო ფილმები ვაჩვენოთ… მათ რწმენაზე ზემოქმედების ნაცვლად,  მსოფლიოს რელიგიებიდან ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული
რელიგიის ისტორიაში ხანმოკლე მოგზაურობას თუ დავისახავთ მიზნად, უხერხულ სიტუაციებს
აუცილებლად ავირიდებთ თავიდან.

***

ამას წინათ, სკოლაში ბავშვებს გოდერძი ჩოხელის ერთ-ერთი მოთხრობა წავუკითხე.
გაკვეთილი გარემოს დაცვას ეხებოდა და ბუნებასთან იდენტობის უკეთ გასააზრებლად, ვაჟასეულ
თანაგრძნობას ნაძვად გადაქცეული კაცის ამბავიც მივამატე. ცოტა ხნის შემდეგ, რამდენიმე
მშობელთან, ე.წ. ,,უჟასების” მწერლის ზემოთხსენებული თხზულების მხატვრული ღირებულების
განმარტება  და  ,,პროფესიული თვითნებობის” გამო თავის მართლება
დამჭირდა.

საოცარია, თუ ბავშვს შეგვიძლია გავაცნოთ საქართველოს დიდი მეფეების მიერ
ქვეყნის გაერთიანებისთვის დაღვრილი სისხლით ნაწერი ამბები, რატომ არ შეგვიძლია მოვუყვეთ
განსხვავებულ სიძლიერეზე: ერთი შეხედვით უჩინარ ადამიანებზე, სულ სხვანაირი თავგანწირვა
რომ შეუძლიათ; მათ თანატოლებზე, რომელთა დიდგორიც შეიძლება საკუთარ სოფელს, სკოლის
ეზოს არ გასცდენია, მაგრამ  სწორედ ასეთი ბრძოლების
შედეგად მათ ლექსიკონშიც შეიძლება გაჩნდეს ისეთი სიტყვები, როგორიცაა ,,არჩევნის უფლება”.

ჩემი აზრით, თუ გვინდა, რომ შერეული ეროვნების მოსწავლეებით დაკომპლექტებულ
კლასებში ოდესმე მოიხსნას რელიგიურ-ეროვნული ნიშნით ადამიანთა შევიწროების ფარული შიში,
მგონი დისკრიმინაციის მაგალითების დამალვა კი არა, პირიქით, გამომზეურება და განხილვა
უნდა დავიწყოთ. ამ მხრივ კი მე, როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელს,
ჩოხელის ,,ლუკას სახარებაზე” უკეთესი რესურსი არ მეგულება, განსაკუთრებით წინასააღდგომო  პერიოდში.



(პრიზისაუკეთესოსცენარისათვის,დსთ–სა და ბალტიისპირეთის ქვეყნების საერთაშორისო კინოფესტივალი ,,კინოშოკი“(ანაპა – 1998).

შეიძლება ბევრმა თქვენგანმა გაიფიქროს, რომ ეს ნაწარმოები ძალიან მძიმე
მოსასმენ/ საყურებელია, რადგან შეიცავს ძალადობას სკოლაში, მოსწავლის შეურაცხმყოფელ
ეპიზოდებს, რწმენის თავისუფლების პირდაპირ უარყოფას და ასე შემდეგ. მაგრამ თუ ბავშვმა
უნდა იცოდეს შორეული ისტორია ქართველთა თავგანწირული ბრძოლების შესახებ, რომელთა უმეტესობაც
რელიგიის შენარჩუნების მიზნით ჩაღდებოდა, რატომ არ შეიძლება გაეცნოს, ერთი შეხედვით,
სხვა მოსწავლეებისგან არაფრით გამორჩეული თანატოლის თავგანწირვის ამბავს?! ჩემი აზრით,
მუსლიმი მოსწავლე (და ყველა რელიგიური ნიშნით ,,გამორჩეული” ადამიანი) დაინახავს, რომ
მარტო თვითონ არ მოქცეულა რელიგიურ წნეხში და იგივე ბედი შეიძლება სხვამაც გაიზიაროს.
არა მგონია, ცუდი შედეგი გამოიღოს ამ აღმოჩენამ, მეტიც, შესაძლოა ერთგვარი ემპათია
გააჩინოს სხვადასხვა რელიგიის აღმსარებელ ადამიანთა შორის, რაც დემოკრატიულ სახელმწიფოდ
ჩამოყალიბების გზაზე კიდევ ერთ წინ გადადგმულ ნაბიჯს ნიშნავს.

დიდი სიამოვნებით ვასწავლიდი ნებისმიერი რელიგიური აღმსარებლობის ადამიანს
,,ლუკას სახარების” მსგავს რელიგიური თემატიკის ტექსტებს. სამწუხაროდ, ხელი არ მიმიწვდება
სხვა რელიგიათა ისტორიის შესახებ დაწერილ საბავშვო ლიტერატურაზე, არც ის ვიცი, არსებობს
თუ არა მსგავსი ლიტერატურა ქართულ ენაზე, თორემ აუცილებლად გავეცნობოდი ჩემს მოსწავლეებთან
ერთად.

რაც შეეხება ,,ლუკას სახარებას”, სათაურზე დაკვირვებაც კი საკმარისია,
რომ მივხვდეთ, ის სახარება, რომელსაც ლუკა იცავს, ის რწმენა, რომლის მატარებელიცაა
ერთი ჩვეულებრივი მოსწავლე, მისთვის ბევრად მეტს ნიშნავს, ვიდრე ზოგადად რელიგიისადმი
დაბადებიდანვე ნასწავლი მორჩილება შეიძლება იყოს.

მავანნი შემახსენებენ, რომ რელიგია ამა თუ იმ საზოგადოების ერთ-ერთი მთავარი
გამაერთიანებელი კომპონენტია  და თაობიდან თაობას
გადაეცემა.  მაშინ როგორ ინარჩუნებენ ერთეულები
რწმენას, როცა საზოგადოება კარგავს მას?!  სწორედ
ესაა არჩეული, გააზრებული და არა მემკვიდრეობითი რწმენის მაგალითი. მხოლოდ ასეთ ადამიანებს
შეუძლიათ დაანგრიონ ძირგამომპალი კოლექტიური ცნობიერება და დარჩნენ მარტო მთელი სამყაროს
პირისპირ.

***

რადგან ,,სულს არც დასაწყისი აქვს და არც დასასრული”, ყველაზე უტყუარ კომპასად
ამ რთულ და დაუსრულებელ გზაზე მხოლოდ რწმენა შეიძლება მივიჩნიოთ. მე კი იმედს ვიტოვებ,
რომ ერთხელაც აღარავინ ესვრის ქვას უცხო სამოსში გახვეულ უფალს, ადამიანს, რწმენის
უფლებას.

 


 

ქრისტე აღ(ს)დგა! ანუ სწორი ფორმის შესახებ

მიერ
admin
-
0

სკოლაში ნაკლებად, თუმცა უნივერსიტეტში უფრო ხშირად ხდება ხოლმე, რომ ვიღაც უცნობი შემომიღებს აუდიტორიის კარს და იტყვის „ბოდიშით”. არასოდეს არ მეზარებს (ეს ჩემი ქართული ენის მასწავლებლისგან გამომყვა) და კარის შემომღებს ყოველთვის მივუთითებ შეცდომაზე, ის კი არა, მოკლედ განვუმარტავ კიდეც, რატომ არ უნდა იხმაროს „თ”. არ ვიცი, რამდენად საკმარისია ხოლმე ეს მცირე განმარტება უცნობი კარის შემომღებისათვის, მაგრამ იმის იმედი მაინც მაქვს, რომ ჩემი სტუდენტები დაიმახსოვრებენ და არ დაუშვებენ მსგავს შეცდომას (თუკი მანამდე უშვებდნენ).

აღდგომის შემდეგ ჩემი ფეისბუქელი მეგობრების წრე ორ ჯგუფად შემიძლია დავყო: ისინი, ვინც ქართული ენის ნორმებს იცავენ და ქრისტეს აღდგომას სწორი გრამატიკული ფორმით გვილოცავენ და ისინი, ვინც ქრისტეს აღდგომას არასწორი ფორმით გვამცნობენ. მეორე ჯგუფიც ორ ნაწილად იყოფა, ერთმა ჯგუფმა იცის და მაინც არ ემორჩილება წესებს, მეორემ კი არ იცის და ისე იმეორებს, როგორც ტელევიზიიდან ესმის და არც დაფიქრებულა იმაზე, სკოლის მოსწავლე რომ იყოს, ასეთ შეცდომაში ქართულის მაწავლებელი ნიშანს დააკლებდა. პირადად მე ფეისბუქელთა პირველ კატეგორიას მივეკუთვნები და როდესაც ქრისტე აღდგა-ს ვამბობ/ვწერ, ჯიუტად უგულებელვყოფ ს-ს, რადგან ისევე, როგორც სხვა ჩემნაირებს, მეც დარწმუნებული ვარ, რომ ს ან მეორე სუბიექტური პირის ან მესამე ობიექტური პირის ნიშანია და ვინაიდან „აღდგა” ზმნა ერთპირიანია და ეს ერთი პირი, რა თქმა უნდა, მესამე პირის სუბიექტია, მისი ნიშანი კი ბოლოკიდური ა არის, ამიტომ ამ ზმნაში ს სრულიად ზედმეტია და მისი უფუნქციოდ ჩაწერა ზმნისწინის შემდეგ სრულიად გაუმართლებელია. წელს არ დავიზარე და იმის ნაცვლად რომ ყველა ჩემი მეგობრისთვის ერთი სტატუსით მიმელოცა აღდგომა, კურსორით ჩამოვუარე ფეისქბუქის მეგობრების „ქრისტე აღდგა/აღსდგა” სტატუსებს და კომენტარებში მივუწერე: „ჭეშმარიტად აღდგა”. ვისაც, ჩემი აზრით, სწორი ფორმა ეწერა, სოლიდარობის ნიშნად დავუკომენტარე. ჩემი ამ საქციელით შევეცადე, მეჩვენებინა, რომ ერთნაირად ვფიქრობთ და გრამატიკული წესების უზენაესობას ერთნაირად ვაღიარებთ, ხოლო, ვისაც, ჩემი აზრით, არასწორად ეწერა, შევეცადე, ჩემი კომენტარით მეჩვენებინა, რომ სწორ ფორმას S2O3-ის ნიშანი არ სჭირდება. რა თქმა უნდა, შემეძლო, შეცდომის უფრო დეტალური განმარტება მათთვის ჩატში ისევე მიმეთითებინა, როგორც ამას შარშან, შარშანწინ ვაკეთებდი, რადგან წლევანდელმა სტატუსებმა მიჩვენა, რომ, ჩემი გარჯა ფუჭი არ იყო და ვისაც შარშან გავუსწორე, ავუხსენი, რატომ არ იყო ს-თი დაწერილი ფორმა სწორი, წელს უკვე „ჩემიანი” გამხდარიყო. როგორც მივხვდი, ჩემი მეგობრების უმეტესობას, რომელთაც წესი უგულებელყვეს, შესანიშნავად იციან ქართული ენის გრამატიკა, მაგრამ მათ თავიანთი სიმართლე აქვთ, ამიტომაც, ამ სიმართლის გამო არაფრად დაგიდევენ ამ წესს, ჯიუტად არღვევენ მას და მცდარი ფორმის დამკვიდრებას უწყობენ ხელს. მათი სიმართლე კი ისაა, რომ ენა ცოცხალი ორგანიზმია (პირველი აქსიომა), იგი არაჩვეულებრივად ასახავს სხვადასხვა პროცესს და მას ხელი არ უნდა შეუშალო. ამ მიდგომის გამოა, რომ ის, რაც გუშინ არასწორ ფორმად ითვლებოდა დღეს უკვე სწორ ფორმადაა მიჩნეული. გავიხსენოთ თუნდაც მისასალმებელი სიტყვა „გამარჯობათ”. ყველამ იცის, რომ ნიშანი „თ” ზმნის მრავლობით რიცხვს გამოხატავს. „გამარჯობა” რომელი ზმნა არის, რომ მას ზმნისთვის დამახასიათებელი ნიშანი ჰქონდეს? მაგრამ იმის გამო, რომ ყველა ენა უნიფიკაციისკენ ისწრაფვის (მეორე აქსიომა), ჯერ ცოცხალ მეტყველებაში დამკვიდრდა არასწორი ფორმა, ხოლო მერე უკვე ეს არასწორი ფორმა ნორმად იქცა. დღეს ორთოგრაფიულ ლექსიკონში „გამარჯობათ” სწორ ფორმად არის შეტანილი. ამგვარი მიდგომით ხვალ უკვე „ბოდიშით” ფორმაც შესაძლოა, სწორ ფორმად მოგვევლინოს და მე აღარ დამჭირდეს მცირე განმარტების გაკეთება იმ სტუდენტებისთვის/მოსწავლეებისთვის, ვინც აუდიტორიის კარს შემომიღებენ.

ენა „შეცდომებითაა” სავსე, მიუხედავად იმისა, რომ ენას, მისი მწყობრი სისტემის გამო, ხშირად მათემატიკას ადარებენ. ამ „შეცდომების” წარმომავლობა განსხვავებულია. სიტყვა „შეცდომა” იმიტომ დავწერე ბრჭყალებში, რომ არ არის მართებული, შეცდომა უწოდო იმას, რაც უკვე ნორმად იქცა. მახსოვს, თანამედროვე ქართული ენის ლექტორი ქართული ენის  ფილოსოფიური და თეოლოგიური ლექსიკის გამდიდრების საქმეში იოანე პეტრიწის დამსახურებაზე გვიამბობდა. მაშინ აღმოვაჩინე, რომ ამ დიდ საქმეში წესების დარღვევა ჩვეულებრივი ამბავია. დღეს „არსი”, „არსება”. „არსებობა” ყველასთვის ჩვეულებრივი ქართული სიტყვებია. არადა, თავის დროზე ეს სიტყვები წესების დარღვევით შეიქმნა. აბა, ვის მოუვა თავში აზრად, მესამე პირის ზმნას სახელობითის ნიშანი დაუმატოს და ასე მიიღოს ახალი სიტყვა? ვის მოუვა თავში აზრად, ნორმად აქციოს „ჭამსი” ან „წერსი”, არადა, თავის დროზე ასევე წარმოუდგენელი იყო, „არს” ზმნაზე სახელობითის „ი”-ს დამატება; ასევე წარმოუდგენელი იყო ხელოვნურად წარმოებულ ამ სიტყვაზე სხვადასხვა სუფიქსების დამატება და მისგან კიდევ ახალი სიტყვების – „ არსება” იქნებოდა ეს თუ „არსობა” – წარმოება. მაგრამ მთარგმნელის ფანტაზია და კრეატიულობა კიდევ უფრო შორს წავიდა და ზედსართავისა და არსებითი სახელებისთვის განკუთვნილი ორივე სუფიქსი ერთ ხელოვნურად მიღებულ სიტყვას დაურთო და სრულიად წარმოუდგენელი ფორმა „არსებობა” შემოგვთავაზა. დღეს არც არავის (ლინგვისტების გარდა) აინტერესებს ამ სიტყვის წარმომავლობა, იმდენად კარგად მოერგო და შეესისხლხორცა ქართულ ენას. იოანე პეტრიწის კრეატიულობას საზღვარი არ ჰქონდა. მან ზმნა „არს”-ის მოკლე ვარიანტსაც (ბიჭი არს = ბიჭია, არს=ა) დაურთო სუფიქსი და თავის ნაწერებში სიტყვა „აობა” შემოგვთავაზა, თუმცა, დანარჩენი სიტყვების მსგავსად, ეს სიტყვა ენამ ვერ იგუა.

დავუბრუნდეთ მთავარ სათქმელს. ის, ვინც „აღსდგა” ფორმის პროპონენტია, ამბობს, რომ რამდენიმე ძველ ქართულ ტექსტში ეს ფორმა გვხვდეა, ე.ი. მისი გამოყენება ისტორიულადაა გამართლებული. ისინი თვლიან, რომ ენამ  ჩვეულებრივი ქმედების განსხვავება მოახდინა, პროფანული საკრალურს დაუპირისპირა და ამის გამო მიმართა გრამატიკულად არასწორი ფორმის დამკვიდრებას. თუმცა არავინ საუბრობს იმაზე, რომ ძველ ტექტსებში დადასტურებულ შეცდომას სისტემატური ხასიათი არა აქვს და, შესაძლოა, საქმე არაკვალიფიციურ გადამწერთანაც გვქონდეს. ის, ვინც „აღსდგა” ფორმის ოპონენტია, თვლის, რომ შეცდომის გამოსწორება ადვილია, თუკი ყველანი შევთანხმდებით და სწორი ფორმის გამოყენებას დავიწყებთ. მაგრამ ამასობაში ეკლესია გამოსცემს კალენდრებს, ტაძრებიდანაც არასწორი ფორმა გვესმის და საზოგადოებაც ვერ გარკვეულა, რატომ უსწორებენ და მიუთითებენ შეცდომაზე. ნამდვილად შეგვიძლია, გრამატიკის კანონების უზენაესობის მომხრეებმა შეცდომაზე თვალი დავხუჭოთ, არასწორი ფორმა ნორმად ვაქციოთ, ოღონდ პირველ რიგში ამაზე შეთანხმება უნდა მოხდეს და ქართული ენის ახალ ორთოგრაფიულ ლექსიკონში „აღსდგა” ფორმა სწორ ფორმათა რიგში უნდა შეიტანონ. მანამდე კი, სანამ ამ ლექსიკონის სამოცდამეთერთმეტე გვერდზე სწორ ფორმად მხოლოდ „აღდგა” იქნება მითითებული, ზმნური ფორმა „აღსდგა” შეცდომად ჩაითვლება და მისი გამოყენების შემთხვევაში ჩვენი, ქართული ენის მასწავლებლების, მოვალეობა იქნება, ნიშანი დავაკლოთ მოსწავლეებს, თუნდაც გვესმოდეს, რომ ნორმად შეცდომაც შეიძლება იქცეს.

სკოლა, სპორტი, და ჯანმრთელობა. რას გვირჩევს ექსპერტი

მიერ
admin
-
0

ბოლო დროს ბევრს საუბრობენ იმაზე, თუ რომელი ქვეყნის მოდელია საუკეთესო ნიმუში ქართული საგანმანათლებლო სისტემისათვის და ამ საკითხზე მსჯელობა ალბათ კვლავ გაგრძელდება. სპორტის სპეციალისტებს სკოლებში სპორტის სწავლების ხარისხსა და დონის ამაღლებაზე საუბრისას, ხშირად მოჰყავთ გერმანიის, დიდი ბრიტანეთისა და სკანდინავიის ქვეყნების მაგალითები.

სპორტის ექსპერტი, სლავა გასპაროვი მიიჩნევს, რომ სკოლებში სპორტის სწავლების კუთხით ნებისმიერი განვითარებული ქვეყნის გამოცდილება საინტერესოა. მისი აზრით, სკოლებში სპორტის მასწავლებლებმა აქცენტი მძლეოსნობაზე, რაგბიზე, ტანვარჯიშსა და ფეხბურთზე უნდა გააკეთონ.
სლავა გასპაროვი, სპორტის ექსპერტი, ჟურნალ “რაგბის” რედაქტორი:
” საჯარო სკოლებში სპორტის სწავლების საერთო დონეს, სამწუხაროდ, ცუდად ვაფასებ, თუმცა არსებობენ სასიამოვნო გამონაკლისებიც. ჩემი აზრით, შესაცვლელია მიდგომა. ჯერ ერთი, ინფრასტრუქტურულადაა მოსაწესრიგებელი სპორტდარბაზები, სპორტული ფორმებისა და სხვა საკითხები. თანაც რამენაირი სისტემა ხომ უნდა იყოს? ცურვაზე ოცნებობენ სკოლების 99%. არადა, როგორი აუცილებელია ბავშვებისთვის გაკაჟება ამ ტოტალური ვირუსების ფონზე. წრეში ბურთი აბა რა სპორტია? ან ბიჭებს ფეხბურთის წესები განუმარტონ, ან რაგბის წესები…
– თქვენი აზრით, სპორტის რომელ სახეობებზე უნდა გააკეთონ აქცენტი სკოლებმა?
– ამ კითხვაზე ყოველთვის ერთი პასუხი მაქვს ხოლმე. ჩემი აზრით, მოზარდების ჯანმრთელობისათვის და მათ განსავითარებლად სპორტის საუკეთესო სახეობებია: ცურვა, მძლეოსნობა, ტანვარჯიში, რაგბი, ფეხბურთი, კალათბურთი.
– რომელი ქვეყნის მაგალითი მიგაჩნიათ სანიმუშოდ ამ კუთხით?
– ალბათ ნებისმიერ განვითარებულ ქვეყანას ექნება ჩამოყალიბებული სისტემა. მთავარია, ეს სისტემა მოერგოს ადგილობრივ რეალობას და არ გამოვიდეს ისე, რომ სისტემა ცალკე იყოს და რეალობა ცალკე, რისი სამწუხარო მაგალითებიც გვახსოვს ახლო წარსულიდან.
– და მაინც, სპორტის რომელ სახეობაზე ურჩევდით მშობლებს შვილების მიყვანას და რატომ?
– რჩევით ბევრი რამ შემიძლია ვურჩიო, მაგრამ აქ უამრავი ფაქტორი და გარემოებაა გასათვალისწინებელი. ახლანდელი ბავშვების უმრავლესობას სასუნთქი გზების პრობლემები აწუხებს. ასეთებისთვის ცურვა, წყალბურთი და ფიგურული ციგურაობაა ზედგამოჭრილი.

ჩოგბურთი ჰარმონიულად ავითარებს ბავშვის სხეულს, მაგრამ ძვირი ფუფუნებაა. ბიჭებს რაგბის თამაშს ვურჩევდი – გარდა იმისა, რომ ფიზიკურად აძლიერებს, დადებით ფსიქოლოგიურ გავლენას ახდენს და ხასიათსაც უყალიბებს. ამტანობა, დისციპლინა, ძალა, სიმტკიცე, გუნდური სულისკვეთება, ღირსება – ეს რაგბის სამყაროა. ფეხბურთი, კალათბურთი, ორთაბრძოლები (ძიუდო, კარატე) – ესეც ბიჭებისთვის. გოგოებს – მხატვრული ტანვარჯიში, იგივე ფიგურული ციგურაობა. თუმცა უმთავრესი მაინც თავად ბავშვის სურვილი, ხოლო მერე – მონაცემები და პერსპექტივა.
– ეგებ გაავლოთ პარალელები სპორტის სწავლების კუთხით საბჭოთა კავშირის პერიოდსა და დღევანდელობას შორის.
– პარალელი არანაირად არ გამოდის, უფრო პერპენდიკულარი. როცა მე ვსწავლობდი სკოლაში, მთელ კლასს ერთი სული გვქონდა, როდის მოვიდოდა ფიზკულტურის გაკვეთილის დღე. აუცილებელი მოთელვის და ტანვარჯიშის მერე ხან სიგრძეზე ხტომა გვქონდა, ხან სიმაღლეზე, ხან კალათბურთს ვთამაშობდით, ხან ფრენბურთს, რაიონული შეჯიბრებები, ათასი მსგავსი აქტივობები. სკოლაში აუცილებლად დაგვქონდა სპორტული სამოსი და ფეხსაცმელი.
ახლა ბავშვები სკოლაში რითიც მივლენ, იმ ტანსაცმლით გადიან სპორტის გაკვეთილს. ტრაგიკული მდგომარეობაა. თუ კარგი ამინდია, პედაგოგს ბავშვები გაჰყავს გარეთ, სპორტულ მოედანზე, აძლევს ბურთს, თავად მობილურზე საუბრობს და სიგარეტს აბოლებს, ბავშვები კი უსისტემოდ დარბიან აქეთ-იქით, დასდევენ ამ ბურთს და წარმოდგენაც არ აქვთ, თუ რას თამაშობენ. ანუ ძალიან დიდი ჩავარდნაა ამ მხრივ. ზომები სასწრაფოდაა მისაღები. მოშლილია ეს სეგმენტი. არადა, საუბარია ქვეყნის მომავალზე. პოლიკლინიკაში იმხელა რიგებია, ბავშვის მიყვანა შეგეშინდება, ემანდ რამე სხვა დაავადება არ დაემართოს. ნაკლებად ჯანმრთელი თაობები მოდის, სამწუხაროდ, რაც მედიცინის გარდა სპორტით შეიძლება მოგვარდეს.

სამეგრელოს საქმე

მიერ
admin
-
0
,,ქართლ-კახეთი, იმერეთი, გურია და რაჭა,
ყველა ჩემი სამშობლოა, სამეგრელოს გარდა’’
დიახ, ჩვენ გვახსოვს და ეგებ გვიმღერია კიდეც ცნობილი ტექსტის ეს სამარცხვინო და სახიფათო ვარიაცია. იმ გაუაზრებელ და მრუმე წელიწადებში. არც ისე შორს – თვალისა და ფიქრის ახლო გაწვდენაზე. ასეთი სიმღერები უკვალოდ არ ჩაივლის, სადღაც რჩება: ან მოუხდელ ბოდიშად, სინდისი რომ გქენჯნის, ან სულაც, მეგრულად მოლაპარაკეთა შემხედვარე საგანგებოდ დაჭყანულ სახედ, უსინდისობა რომ ვერ შეაწუხებს. რადგან ასეთია. ასეთად გაზარდეს, მათ ვინც ტყვიებს ესროდა, აუპატიურებდა, ძარცვავდა თანამოქალაქეს. ადამიანს. ან თუნდაც: თანაუგრძნობდა ამ ლაშქრობებს. ბევრმა ეს ტკივილი გამოვტოვეთ. აი, მე, მაგალითად რამდენიმე დღის წინ, როცა ზვიად კვარაცხელია მმასპინძლობდა და დეტალებს მიყვებოდა, მართლა სიურეალისტური ფილმის სცენარი მეგონა აქამდე ათასჯერ განაგონი. არ და ვერ ვიჯერებდი. არადა, ხომ ვიცოდი, რომ თუნდაც ჩემს მეზობელსაც უმღერია ასე: ,,ყველა ჩემი სამშობლოა, სამეგრელოს გარდა’’. და ის, რომ ეს სიმღერა აადვილებს ტყვიების გამეტებას და მზერასაც ასხვაფერებს.
მოკლედ, რთული ამბავია. ასეთი ჭრილობების საქმე კი ორგვარად გვარდება – ან გაანალიზებით და მერე დისკუსიებით, ხან ჭრილობაზე მარილით და მერე გამოფხიზლებით. ან მეორე გზა  – უპირობო პატიება და ტაბუ.  ამ კუთხის მცხოვრებებმა აპატიეს ,,მომღერლებს’’ ,,სიმღერა’’.  იმაზე ადვილად, ვიდრე ამის წარმოდგენა შეიძლებოდა. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, გაიხსენეთ, იქით, ჩვენი დაუძინებელი ჩრდილოელი მოყვარის მცდელობები, თუნდაც უსაყრდენო სეპარატიზმის გასაღვივებლად. მაგრამ ამაოდ. და ვიცი, რომ სამუდამოდ ამაოდ. თუ მაინც რამე პოზიტიურის დანახვა გვინდა ოთხმოცდაათიანების შავ ქრონიკაში, ერთი ეს დასტურია: სამეგრელო საქართველოს ყველაზე მყარი ნაწილია.
აქ წერტილი დასვათ. და იგულისხმეთ ეს წერილი ჩემს ბოდიშად. ჩემი მეზობლის მაგივრად მოხდილ ბოდიშადაც და გასწორებულ სტრიქონებად: ,,ქართლ-კახეთი, იმერეთი, გურია და სამეგრელო’’.. და ა.შ. და ა.შ.
პირველი, რაც სამეგრელოზე მახსენდება, გაგიკვირდებათ და დადიანების ბრწყინვალე მუზეუმი არ არის. ეს მარტვილის გზაა, განიერი მთები, მუხლებზე წეროების ბუდეებით.  ძნელია ამ გარემო-განწყობისთვის შედარებების დაძებნა. უმეტაფორო სილამაზეა. და მერე მეგრული ჯარგვალები. და ჩემთვის უცხო ენა, რომელსაც ისე ვხვდები, ოცამდე სიტყვის ცოდნაც მყოფნის. ანუ ჩემთვის უცხო ჩემი ენა. მერე უკვე დადიანების მუზეუმი. და მთელი ეს საგა მიუარატების. მერე ლამბერტი. ,,შემაშინებლად’’  მოვლილი ეზოები, მეგრული ყოფის აუცილებელი პროლოგი, იმთავითვე გულისხმობს განსხვავებულ დრამატურგიას, რომელსაც მერე სახლებში ხვდებით. სახლებიც ეგრე მოვლილი. ნივთებისადმი განსაკუთრებული ფეტიში. წყობა. აურა. ღომი. ელარჯი. გებჟალია. კულინარიის მარტივი და მიუწვდომელი მასშტაბები. მოკლედ, დიახაც, რომ ქებათა-ქებათა. ქება, რომლის ადრესატებზე უფრო წვრილად და კონკრეტულად მალე დავწერ.

 

ბავშვის სასკოლო ასაკი

მიერ
admin
-
0
სასკოლო სწავლების დაწყების ასაკის განსაზღვრა, განათლების სისტემაში, ყოველთვის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საკითხს წარმოადგენდა. დღეს ის თითქმის ყველგან – სკოლებში, საბავშვო ბაღებში, ოჯახებში, სამინისტროებში, პარლამენტში – განსაკუთრებით მწვავე განხილვის საგნად არის ქცეული. სატელევიზიო დებატებისთვისაც ხშირად ის საკმაოდ აქტუალური თემა ხდება ხოლმე. ასეთი საყოველთაო განხილვის პროცესში იკვეთება ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო პოზიცია – ერთის მიხედვით, ბავშვი სკოლაში სასწავლებლად უკვე 5 წლის ასაკში უნდა შევიყვანოთ. მეორე პოზიციის მიხედვით კი, 6 წლამდე ბავშვის სასკოლო სწავლების პროცესში ჩართვა ნამდვილი დანაშაულია. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ, როგორც პირველი,  ისე მეორე  პოზიციის დამცველებს საკმაოდ მნიშვნელოვანი არგუმენტები მოაქვთ საკუთარი მოსაზრებების განსამტკიცებლად. 

 ის ადამიანები, რომლებიც დაჟინებით მოითხოვენ 5-წლიანთა სკოლაში დაშვებას, აცხადებენ, რომ დღეს ამ ასაკის ბავშვები საკმაოდ დაინტერესებული არიან სწავლით და თუ მათ ამის საშუალებას არ მივცემთ, შეიძლება ეს ინტერესი მომავალში  გაქრეს. უნდა აღინიშნოს, რომ სწავლა არ იწყება და არც მთავრდება სკოლით. ჯერ კიდევ საკმაოდ ადრეულ ასაკში, შემეცნებითი ინტერესებისა და ცნობისმოყვარეობის წყალობით, ბავშვი ძალიან ბევრ რამეს სწავლობს თამაშის, ასევე გარშემომყოფ ადამიანებთან ყოველდღიური ურთიერთობის პროცესში. ამასთან, ხშირად ეს პროცესი  იმდენად ბუნებრივად, ბავშვისთვის სახალისოდ და სასიამოვნოდ მიმდინარეობს, რომ უფროსები ვერც კი აფიქსირებენ, თუ როდის, რა მომენტში შეიძინა ბავშვმა გარკვეული ცოდნა ან გამოიმუშავა ესა თუ ის უნარი. მაგრამ, თუ ჩვენ ამ პერიოდში ბავშვის მიერ სამყაროს შემეცნების პროცესს სასკოლო სწავლების სახეს მივცემთ, რომელიც, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, ნებელობის განვითარების გარკვეულ დონეს საჭიროებს და ასევე სასკოლო  წესებისადმი მკაცრ მორჩილებას მოითხოვს, შემეცნებითი ინტერესი – ახლის გაგების და მიღების სურვილი ბავშვში შეიძლება შესუსტდეს ან მთლიანად გაქრეს კიდეც. 

ასე რომ, თუ ჩვენ ბავშვს სკოლაში მხოლოდ სწავლისადმი ინტერესის გამო შევიყვანთ და არ გავითვალისწინებთ სკოლისათვის მისი სოციალური და ფიზიკური მომზადების დონეს, შესაძლოა შემეცნებითი და სწავლისადმი ინტერესი მას  მალე გაუქრეს და პირველ დღეს სკოლაში სიხარულით წასულმა რამდენიმე დღეში გამოგვიცხადოს, რომ მას სწავლა აღარ უნდა და სკოლაშიც არ წავა. ასე რომ, თუ ჩვენ 5-წლიანების შემეცნებითი ინტერესების მომძლავრებას და სწავლისადმი ინტერესის გაღვიძებას შევამჩნევთ, უმჯობესი იქნება სხვადასხვა სახის თამაშების სწორად ორგანიზებით, ასევე ჩვენთან ყოველდღიური ურთიერთობის პროცესში დავუკმაყოფილოთ ეს ინტერესები, ვიდრე ისეთი მძიმე ტვირთი ავკიდოთ მხრებზე, რასაც სასკოლო სწავლება ჰქვია.

ხშირად, მშობლები, რომლებსაც სურვილი აქვთ, რომ 5 წლის ბავშვი სკოლაში შეიყვანონ, აცხადებენ რომ მათმა შვილმა საბავშვო ბაღში უკვე ყველაფერი მიიღო, რისი მიღებაც შეიძლებოდა და ახლა სკოლაში წასვლის დროა. ძალიან სამწუხაროა, რომ მშობლების ამგვარ პოზიციას  ხშირად   საბავშვო ბაღების ხელმძღვანელები და აღმზრდელებიც იზიარებენ და აცხადებენ, რომ ბავშვმა, რომელიც 5 წლამდე საბავშვო ბაღში დადიოდა, გაიარა და მთლიანად ამოწურა ბაღის პროგრამა. ამდენად, თუ ის კვლავ საბავშვო ბაღში დარჩება, მას მეორედ მოუწევს ამავე პროგრამის გავლა, რაც გაართულებს მის დაინტერესებას. აღნიშნული ვარაუდი ძალიან სუსტი არგუმენტია იმისათვის, რომ 5 წლის ბავშვი საბავშვო ბაღში აღარ ვატაროთ და აუცილებლად სკოლაში შევიყვანოთ. ეს უფრო საბავშვო ბაღების პროგრამების  სიმწირეზე, აღნიშნული პროგრამების გადახედვის და მათი გამრავალფეროვნების აუცილებლობაზე მიუთითებს. სკოლამდელ პერიოდში ბავშვის განვითარება და, მით უმეტეს, სკოლისათვის მომზადება იმდენად რთულ და მნიშვნელოვან პროცესს წარმოადგენს, რომ შეუძლებელია ერთწლიანი ან თუნდაც ორწლიანი პროგრამის გავლის შემდეგ ის ამოწურულად ჩავთვალოთ.

 5-წლიანების სკოლაში შეყვანის მომხრეებს ხშირად საკუთარი პოზიციის დასაცავად არგუმენტად პირადი გამოცდილება მოაქვთ ხოლმე – „იცით, მე 5 წლის შემიყვანეს სკოლაში, მაგრამ ამის გამო პრობლემა არ შემქმნია” – ამაყად აცხადებს ბევრი მათგანი. ამ ადამიანების გასაგონად გვინდა ვთქვათ, რომ პრობლემის დაუნახაობა და შეუმჩნევლობა უკვე პრობლემაა. რამდენიმე კვირის წინ, 5-6-წლიანთა სასკოლო სწავლებისადმი მიძღვნილ სატელევიზიო დებატებში ერთ-ერთმა ჟურნალისტმა განაცხადა, რომ მან 5 წლისამ დაიწყო სკოლაში სიარული და არასოდეს ცხოვრებაში არანაირი პრობლემა არ ჰქონია. თუმცა, ცოტა მოგვიანებით იმავე ჟურნალისტმა სინანულით აღნიშნა, რომ სკოლის დამთავრების შემდეგ სამი უნივერსიტეტი გამოიცვალა და ვერსად მოახერხა დამკვიდრება. 

     თუ ვინმე ფიქრობს, რომ 5 წლის ასაკში სკოლაში შესული ბავშვი წერა-კითხვას ვერ ისწავლის და ეს მისთვის პრობლემა იქნება, შეგვიძლია ისინი დავამშვიდოთ, ეს შიშიც თამამად გავუქარწყლოთ და ვუთხრათ, რომ ხუთის კი არა, 4 წლის ბავშვსაც რომ დავაწყებინოთ სწავლა, წერა-კითხვას ადრე თუ გვიან მაინც ისწავლის, თუმცა, პრობლემებმა შეიძლება სხვა სახით იჩინოს თავი, რაზეც ცოტა მოგვიანებით გვექნება საუბარი.

  ალბათ საინტერესო იქნება იმ არგუმენტების გაცნობა, რომელსაც იშველიებენ ის ადამიანები, რომლებიც თვლიან, რომ 5 წლის ასაკში სასკოლო სწავლების დაწყება დაუშვებელია და შეიძლება ის ერთგვარ დანაშაულადაც კი ჩაითვალოს. უპირველეს ყოვლისა, ვფიქრობთ საყურადღებო უნდა იყოს ცნობილი ფსიქოლოგის ბრუნერის მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ ნებისმიერ ასაკში ნებისმიერ ბავშვს შეიძლება ვასწავლოთ ნებისმიერი რამ, ოღონდ გააჩნია რა გარემოში, რა პროგრამით და რა მეთოდებით წარვმართავთ ამ პროცესს.

სამწუხაროდ, დღეს არავინ ლაპარაკობს იმაზე, რომ 5 წლისების სწავლებაზე გადასვლა ეროვნულ სასწავლო გეგმაში ცვლილებების შეტანის გარეშე დაიწყო და სამი წელია სკოლებში შემოსულ 5 წლის ბავშვებთან პედაგოგები 6 წლისების სასწავლო პროგრამებით მუშაობენ. მართალია, სამი წლის წინ, ყველა იმ პედაგოგმა, რომელსაც პირველ კლასებში უწევდა შესვლა, გაიარა ტრენინგი 5 წლის ბავშვებთან მუშაობის საკითხებზე, რაც ერთგვარი დამხმარე საშუალება აღმოჩნდა მათთვის მუშაობის პროცესში; მაგრამ, თუ გავითვალისწინებთ, რომ პედაგოგის მუშაობა ფასდება ძირითადად იმის მიხედვით, თუ რამდენად იცავს ის სტანდარტით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს და რამდენად აღწევს იმავე სტანდარტით განსაზღვრულ შედეგებს, ძნელი არ იქნება იმის მიხვედრა, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმის მოდიფიცირების გარეშე, 5 წლიან პირველკლასელებთან  მომუშავე პედაგოგი ფაქტიურად განიარაღებულია მუშაობის პროცესში სერიოზული ცვლილებების შესატანად. როცა ხუთი წლის ბავშვის მშობელს ურჩევენ თავი შეიკავოს მისი სასკოლო პროცესში ჩართვისაგან, ერთ-ერთ არგუმენტად სწორედ იმას ასახელებენ, რომ ასეთ შემთხვევაში მას მოუწევს იმ პროგრამით, იმ გარემოში, იმ სახელმძღვანელოებით სწავლა, რაც 6 წლიანებთან იყო გამოყენებული. ყოველივე ეს შესაძლოა 5 წლის ბავშვის ფსიქიკისთვის საკმაოდ რთულად გადასატანი აღმოჩნდეს და სწავლა მისთვის ერთგვარ ტანჯვადაც კი იქცეს, რაც მომავალში ნამდვილად არ იმოქმედებს სასიკეთოდ არც მასზე და არც მასთან მომუშავე პედაგოგებზე.

      როცა ვსაუბრობთ პრობლემებზე, რომლებმაც შეიძლება თავი იჩინოს ბავშვის სკოლაში ნაადრევად შეყვანის შემთხვევაში, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ პრობლემა შეიძლება სწავლების პირველ წელსვე არ დაფიქსირდეს და უფრო მოგვიანებით გამოვლინდეს, მაგ.  მე-3, მე-7, მე-10 კლასში ან თუნდაც სკოლის დამთავრების შემდეგ 18 წლის ასაკში. განსაკუთრებით მწვავდება სიტუაცია გარდამავალ ასაკში. სკოლაში ადრე შემოსული ბავშვისთვის, ამ პერიოდში, პრობლემები ძირითადად თანატოლებთან სოციალურ ურთიერთობებში იჩენს თავს. თავისი ასაკიდან გამომდინარე, ბავშვი ხშირად ჩამორჩება თანატოლებს სოციალური განვითარების მიმართულებით, რის გამოც უჭირს მათი სურვილების, ინტერესების გაგება. აქედან გამომდინარე, უჩნდება განმარტოების და საკუთარ თავში ჩაკეტვის სურვილი. ყოველივე ეს კი უარყოფითად აისახება ბავშვის როგორც ქცევაზე, ასევე სასწავლო პროცესში მის ჩართულობაზეც.

     სწავლა-სწავლების საბოლოო მიზანი ის არის, რომ ის განვითარების ხელშემწყობად უნდა იქცეს. თუმცა, ზემოთ აღნიშნული თავისებურებების გაუთვალისწინებლობის შემთხვევაში, სწავლა განვითარების ხელშემწყობი კი არა, შეიძლება შემაფერხებელიც კი აღმოჩნდეს.    

 ჩვენ ძალიან გვიყვარს უცხო ქვეყნების გამოცდილების გაზიარება. ამაში ცუდი არაფერია, მაგრამ, როცა რაიმე კონტექსტიდან ამოგლეჯილი შემოგვაქვს და მის დანერგვას ვცდილობთ ჩვენს სკოლებში, გასაგები მიზეზების გამო ხშირად სასურველ შედეგს ვერ ვიღებთ. ის ფაქტი, რომ ბევრ უცხოურ ქვეყანაში ბავშვები 5 წლიდან იწყებენ სასკოლო სწავლას, არ არის საკმარისი პირობა ჩვენს სკოლებში ასეთი სერიოზული ცვლილების გასატარებლად. აუცილებელია, შევისწავლოთ რა გარემოში, რა პირობებში, რა სახელმძღვანელოებით და რა პროგრამით სწავლობენ ამ ქვეყნებში 5-წლიანები. კარგი იქნებოდა იმის გარკვევაც, თუ რა სამუშაოები ტარდება სკოლაში შეყვანამდე იმ ქვეყნების ბავშვებთან, რომლებიც 6-7 წლიდან იწყებენ სასკოლო სწავლას. მხოლოდ ასეთი შესწავლის და გაანალიზების შემდეგ შეიძლება განვსაზღვროთ ჩვენი ბავშვებისთვის სასკოლო სწავლების დაწყების ოპტიმალური ასაკი.
   
       

იყავით მართლები – თეიმურაზ ლეჟავა

მიერ
admin
-
0

ქართული ფიზიოლოგიური სკოლის ფუძემდებელი ივანე ბერიტაშვილი პირველი ქართველი ბიოლოგი იყო, რომლის მონოგრაფიაც აშშ-ში გამოქვეყნდა. რამდენიმე წლის წინ კი ნიუ-იორკში მეორე ქართველი ბიოლოგის, თეიმურაზ ლეჟავას მონოგრაფია “Human Chromosomes and Aging” გამოსცეს.

30 წელიწადზე მეტია, თსუ-ის გენეტიკის კათედრის გამგე, თსუ-ის სრული პროფესორი თეიმურაზ ლეჟავა ადამიანის გენომის ნორმისა და პათოლოგიის შემთხვევებზე მუშაობს. დაბერების გენეტიკაში მისი გამოკვლევის შედეგებმა საერთაშორისო აღიარება პოვა. აშშ-ში გამოცემულ მონოგრაფიაში შესულია მეცნიერის სამი აღმოჩენა: დაბერების პროცესში ქრომატინის მოდიფიკაცია, რომელიც პირველადია მუტაციებისა (ხარისხობრივი დარღვევების) და რეპარაციის (აღდგენის) მიმართ, რაც იძლევა სიცოცხლის გახანგრძლივებისა და დაბერების პათოლოგიათა თავიდან აცილების საშუალებას; დაბერების დროს კონდენსირებული ქრომატინის გახსნით ჩაკეტილი გენების გათავისუფლება და ქრომოსომის ბოლო უბნის – დამოკლებული ტელომერის ნორმალიზება, რასაც დიდი მნიშვნელობა აქვს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების, ავთვისებიანი სიმსივნეებისა და სხვა სნეულებებისგან განკურნების კუთხით.
თეიმურაზ ლეჟავას მიაჩნია, რომ ბიოლოგიის სწავლება სკოლებში ძალზე მნიშვნელოვანია, რადგან 21-ე საუკუნე სწორედ ბიოტექნოლოგიებისა და გენეტიკის საუკუნეა, გენეტიკა კი, თავის მხრივ, ბიოლოგიისა, მედიცინისა და სოფლის მეურნეობის საფუძველია.
– ბიოლოგია ძალიან მნიშვნელოვანი მეცნიერებაა. ერები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან, ამიტომ ძალიან საინტერესოა, როგორ წარმოიშვა ესა თუ ის ერი, რა პროცესები მიმდინარეობს მის წიაღში, რა არის მისთვის ნორმა და რა შეიძლება მივიჩნიოთ პათოლოგიად. მაგრამ იმისთვის, რომ გენეტიკა და, საზოგადოდ, ბიოლოგია სათანადოდ ისწავლებოდეს და ვითარდებოდეს, აუცილებელია უახლესი ტექნოლოგიების დანერგვა, რის ფუფუნებაც ქართველ მეცნიერებს, სამწუხაროდ, არ გაგვაჩნია. არადა, ტექნიკური სიახლეები იძლევა საშუალებას, ახლებურად მივუდგეთ კვლევებს, წარმოვადგინოთ და გავაანალიზოთ სიახლეები, რომლებსაც ეს ტექნოლოგიები გვთავაზობს ამა თუ იმ დარგში.

– შევთანხმდით, რომ ბიოლოგიის სწავლებას 21-ე საუკუნეში განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. თქვენი აზრით, როგორ უნდა ისწავლებოდეს ეს მეცნიერება სკოლებში, როგორ დავაინტერესოთ მოსწავლე ბიოლოგიით?
– უწინარეს ყოვლისა, მასწავლებელმა კარგად უნდა იცოდეს თავისი საგანი. როდესაც პედაგოგი განათლებულია, მას არ გაუჭირდება ისეთი გარემოს შექმნა, რომ მოსწავლე სამუშაო პროცესში ჩაითრიოს.
ბიოლოგიის სწავლებისას აუცილებელია გარემოსთან ურთიერთობა. ხე, ბალახი, ცხოველი, ადამიანი ერთიანი სისტემაა.

აუცილებლად მიმაჩნია ლაბორატორიები. სწორედ აქედან შეიძლება გაიდოს ხიდი სკოლებსა და უმაღლეს სასწავლებლებს შორის.

მე რომ განათლების მინისტრი ვიყო, სკოლებში ბიოლოგიის სპეციფიკურ სწავლებას დავნერგავდი. კერძოდ, მერვე-მეცხრე კლასებამდე ბიოლოგიის საფუძვლებს ვასწავლიდი, მეათე კლასიდან კი დავიწყებდი ბავშვების ცალკეული დარგებით დაინტერესებას. მაგალითად, ზოგს ბოტანიკა აინტერესებს, ზოგს – გენეტიკა, ფიზიოლოგია… ჯგუფებსაც ამის მიხედვით შევქმნიდი. დარწმუნებული ვარ, ასეთი მიდგომა ძალიან კარგს შედეგს გამოიღებდა. იმავე მეთოდს დავნერგავდი სხვა საგნებშიც და, ვფიქრობ, მალე მეცნიერებით ევროპასა და ამერიკასაც კი გავუსწრებდით – ქართველები ხომ ძალიან ნიჭიერი ხალხი ვართ, თანაც ახლა საოცრად კარგი ახალგაზრდობა მოდის. რა თქმა უნდა, ყველა ვერ იქნება საუკეთესო, მაგრამ ერის წარმატებული განვითარებისთვის 10 პროცენტიც საკმარისია.
კიდევ ერთი: მთავარია, ყველა სკოლაში იმთავითვე გაესვას ხაზი, რომ მოსწავლეებმა თავიანთი ცოდნით საქართველო უნდა ააშენონ, რომ ყველაფერს თავიანთი ქვეყნისთვის აკეთებენ.
– დღეს ხშირად საუბრობენ ერების გენეტიკურ თავისებურებებზე. ქართული გენეტიკა თუა შესწავლილი? გამოვირჩევით თუ არა სხვა ერებისგან?
– არის ხალხი, ვისაც პირზე აკერია გამოთქმა “ქართული გენი”. თუ ასე ვუწოდებთ გენების განსაზღვრულ ნაკრებს, კიდევ გასაგებია, მაგრამ თუ ისინი გულისხმობენ გენს, რომელიც ჩვენ გვაქვს, სხვა ერებს კი არა – ასეთი რამ არ არსებობს.

გენებს ცვალებადობის უნარი ახასიათებს; მათ რეალიზაციაზე ყოველთვის მოქმედებს გარემო. ცნობილია, რომ ადამიანის გენოტიპი 96-97 პროცენტით შიმპანზეს იდენტურია. ის კი არა, სხვადასხვა ეროვნების ადამიანები უფრო მეტად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, ვიდრე ადამიანი და შიმპანზე. მეტიც – ადამიანებს აღმოაჩნდათ ბევრი ისეთი გენი, რომელიც მათ მშობლებს არ ჰქონიათ.

ერების გენოტიპი, ცხადია, ერთმანეთისგან განსხვავდება, მაგრამ რომ ვიცოდეთ, რაში მდგომარეობს ეს განსხვავებება, რა გენური საშუალებები გვაქვს, რა პოტენციალი, გამძლეობა თუ მიდრეკილება, უნდა მოხდეს ამ გენთა ერთობლიობის შესწავლა და გაკეთდეს ქართული გენეტიკის პასპორტიზაცია. ზოგიერთ ერს აქვს ასეთი პასპორტი, მაგრამ ვინაიდან ეს ძვირად ღირებულ გამოკვლევას მოითხოვს, საქართველოში ამის ჩატარება ვერ მოხერხდა.

ჩემს შვილს, ალექსანდრეს, რომელიც გენეტიკოსია და იაპონიაში მოღვაწეობს, იაპონელმა კოლეგებმა ქართული გენეტიკის შესწავლა შესთავაზეს. ამისთვის მათ სამი თაობის 60 წმინდა სისხლის ქართველის ნიმუში გავუგზავნეთ. შესწავლა უკვე მიმდინარეობს, მალე გვეცოდინება, როგორი დამცველობითი უნარი აქვს ჩვენს გენოტიპს.

სხვათა შორის, ამგვარი კვლევა ირანშიც ჩატარდა და აღმოჩნდა, რომ დამცავი გენებით ფერეიდნელი ქართველები ევროპელებს უფრო ჰგავდნენ, ვიდრე ირანელებს.
– ბატონო თეიმურაზ, ცოტა ხნის წინ თქვენი ხელმძღვანელობით გამოიცა სახელმძღვანელო “სამედიცინო გენეტიკა მოლეკულური გენეტიკის საფუძვლებით”, რომელიც ალბათ საინტერესო იქნება სკოლის მასწავლებლებისთვისაც, თუმცაღა სამედიცინო გენეტიკა სკოლებში არ ისწავლება.
– სამედიცინო გენეტიკის მიმართ ინტერესი დღითი დღე იმატებს. იზრდება სამედიცინო გენეტიკით დაინტერესებულ მედიკოს და ბიოლოგ სტუდენტთა რიცხვი. შესაბამისად, იზრდება თანამედროვე სამედიცინო გენეტიკის თეორიულ-პრაქტიკული საკითხებისა და სადიაგნოსტიკო-სამკურნალო შესაძლებლობების შესწავლის მოთხოვნილებაც. სამედიცინო გენეტიკის ახალ სახელმძღვანელოში გადმოცემულია მემკვიდრეობით (გენურ, ქრომოსომულ) დაავადებათა თანამედროვე კონცეფცია, ფაქტები და პრობლემები. ამასთან, წიგნში სხვა საკითხებთან ერთად საუბარია გენეტიკის მნიშვნელობასა და განვითარების ეტაპებზე, მემკვიდრეობითობის მოლეკულურ საფუძვლებზე, გემონის ორგანიზაციის დონეებზე, გენეტიკურ კოდებზე (ტრიპლეტური კოდი, ქრომატინის კოდი, ქრომატინის კონდენსაციის კოდი), მემკვიდრეობის კანონზომიერებაზე, გენეტიკურ ცვალებადობასა და მისი აღდგენის ფორმებზე, გენურ ტექნოლოგიებზე, მონოგენურ და მულტიფაქტორულ მემკვიდრეობით დაავადებებზე, ჰემოგლობინოპათიებზე, ადამიანის განვითარების გენეტიკაზე, ავთვისებიანი ზრდის გენეტიკასა და მემკვიდრეობითი დაავადების მკურნალობაზე. ერთი სიტყვით, აქ არის საკითხები, რომელთა ცოდნაც, ჩემი აზრით, მასწავლებლისთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია.

– დაბოლოს, რას ურჩევდით სკოლის მასწავლებლებს?
– დაეწაფონ განათლებას და ძალიან ბევრი იმუშაონ საკუთარ თავზე. ამასთან, იყვნენ მართლები, რადგან ბავშვს ვერაფრს გამოაპარებ. პირველკურსელებთან საუბარს ყოველთვის ამ სიტყვებით ვიწყებ: “ცხოვრება რთულია; თქვენ ახლა გამოდიხართ ამ რთულ ასპარეზზე და უნდა გაითვალისწინოთ სამი რამ: პირველი – ცოდნა, მეორე – ტაქტი, რათა ადამიანი თქვენთან საურთიერთობოდ განაწყოთ, და მესამე – სიმართლე. როგორც არ უნდა გიჭირდეთ, არ იცრუოთ”. სხვათა შორის, ერთ-ერთ წიგნში – “გენეტიკა და ჩვენ” – მიწერია კიდეც, რომ ერის წინსვლისთვის აუცილებელია ორი ფაქტორი – ეროვნულობა და პატიოსნება. ერის, სამშობლოს სიყვარული კი ბავშვმა სკოლიდანვე უნდა ისწავლოს.

ბედნიერება, სტრესი და მასწავლებლობა

მიერ
admin
-
0
ყველას აკვიატებულ იდეად გვაქვს ფიქრი იმის შესახებ, როგორ გავხდეთ ბედნიერი. ჩვენ, მიწის არსებები, ვისახავთ მიზნებს და ველოდებით იმ სანატრელ წამს სიზიფეს ლოდს რომ მივიტანთ მთის წვერზე, წვეთ-წვეთად ჩამოსულ ოფლს მოვიწმენდთ შუბლიდან, ღრმად ამოვისუნთქებთ და დაველოდებით, გული როგორ აგვევსება სანატრელი ნეტარებით. აი მოვიდა, დადგა დრო! მე ლოდინის ნიჭი აღმომაჩნდა და ბედნიერი ვარო რომ ვიტყვით, მივაღწიე იმ დიად მიზანს, რაც მინდოდაო. მაგრამ მთის წვერზე ვხედავთ, რომ მის უკან უფრო დიდი მწვერვალია ჩვენი სურვილების, მოთხოვნილებების, განცდების. მოდი ახლა აქ ავიდეთ, და აი ამ უფრო მაღალ მწვერვალზე ნამდვილად განვიცდი იმ ნეტარებას, რასაც ბედნიერება ჰქვიაო ვფიქრობთ და ისევ იწყება დიდი აღმართი, მომავლის მოლოდინის აღმართი. 

განათლებას თუ განვიხილავთ, როგორც ღირებულებას და არა სისტემას, მაშინ მისი უპირველესი დანიშნულება ადამიანისათვის ბედნიერების მინიჭება უნდა იყოს უთუოდ. კითხვაზე, თუ რა არის ბედნიერება, ამ წერილით ვერ გავცემთ პასუხს, თუმცა დასაწყისისთვის სხვების განმარტებების მოშველიება შეგვიძლია. ანტიკური სამყაროს ეთიკური ფილოსოფიის ერთ-ერთ პრინციპს ადამიანის ცხოვრების მთავარ მიზნად ბედნიერების ძიება წარმოადგენდა. განმანათლებლები თავის მხრივ თვლიდნენ, რომ ბედნიერება სხეულის, გონებისა და სულის ჰარმონია იყო. თუმცა ალბათ ბედნიერების განმარტებაც იმდენნაირი შეიძლება იყოს, რამდენი მოაზროვნე ინდივიდიც არსებობს დედამიწაზე.

სხვადასხვა ქვეყანაში მასწავლებლის პროფესია და ბედნიერება სხვაგვარად არის დაკავშირებული. ჟურნალ „Forbes”-ის 2011 წლის გამოკითხვით მასწავლებლობა მეექვსე ადგილს იკავებს ყველაზე ბედნიერ პროფესიათა შორის. საინტერესო შედეგებს აქვეყნებს გერმანული გამოცემა “Spiegel”-ი. კვლევის შედეგად გამოკითხული მასწავლებლები აღნიშნავდნენ, რომ ისინი საკუთარი პროფესიით საშუალოდ კმაყოფილები და ბედნიერები იყვნენ. ბედნიერების განსაკუთრებით მაღალი მაჩვენებელი ქალებთან შედარებით მამაკაც მასწავლებლებს ჰქონდათ. გამოკითხულთა 59% უჩიოდა სტრესს, დროის ნაკლებობას, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ისინი თავს „სტრესის ქვეშ ბედნიერად და კმაყოფილად” თვლიდნენ, რადგან ხედავდნენ მუშაობის შედეგს.

ვერავინ იტყვის არსებობს თუ არა ბედნიერების რეცეპტი, მაგრამ სტრესი რომ მისი ერთ-ერთი ხელისშემშლელი ფაქტორია, ამაზე შეთანხმება ნამდვილად შეიძლება. გამოფიტვა, გადაღლა, მუდმივი გაღიზიანება, უძილობა, დეპრესია – როგორც გერმანული გამოცემები გვარწმუნებენ, არცერთი სხვა პროფესიის წარმომადგენლები არ იტანჯებიან მსგავსი სიმპტომებით ისე ხშირად, როგორც მასწავლებლები – მიუხედავად სფეროსადმი მათი დამოკიდებულებისა. კვლევებში ასევე იკვეთება საინტერესო ტენდენცია – პროფესიული გადაღლა და სტრესი საერთო ხვედრია როგორც გამოცდილი, ასევე დამწყები მასწავლებლისათვის. სტრესის გამომწვევ მიზეზებად სახელდება შემდეგი:

მიზეზი 1 – მასწავლებლებს ყველაზე ხშირად უწევთ განსხვავებულ სიტუაციაში ყოფნა და იძულებულები არიან, მასზე სწრაფი რეაქცია ჰქონდეთ. ყველა მოსწავლე განსხვავებული შესაძლებლობის მქონე და ინდივიდუალურია. აქედან გამომდინარე, ყოველი გაკვეთილიც შეიძლება არასტანდარტული სიტუაციებით იყოს სავსე, რაც ხშირად სტრესთან არის დაკავშირებული. მასწავლებლები პასუხისმგებლები არიან, შექმნან თითოეულ კლასში ჯანსაღი მიკროკლიმატი და ამასთან, ეფექტური კომუნიკაცია დაამყარონ მშობლებთან. ბევრ განსხვავებული შესაძლებლობის, ინტერესებისა და მსოფლმხედველობის მქონე ადამიანთან ურთიერთობა ხშირად ემოციურ გადაღლასა და სტრესს იწვევს.

მიზეზი 2 – სტრესის გამომწვევ ერთ-ერთ მიზეზად მკვლევრები სასკოლო გარემოს ასახელებენ. სასკოლო კულტურა დიდ გავლენას ახდენს როგორც მოსწავლეებზე, ასევე მასწავლებლებზე. სასკოლო თემში დაძაბული და სტრესული გარემო უარყოფით ემოციებთან ერთად, დემოტივაციასა და გადაღლილობას იწვევს, დაბლა წევს შრომის ნაყოფიერებას და პიროვნების კმაყოფილებას. აღნიშნულში დარწმუნება თავადაც შეგვიძლია, თუ მასლოუს საჭიროებების იერარქიას გავიხსენებთ – ფიზიოლოგიური და უსაფრთხოების მოთხოვნილების დაკმაყოფილების შემდეგ სოციალური გარემო (მეგობრობა, თანამშრომლობა, სიყვარული, მიკუთვნებულობა), დაფასება და თვითრეალიზაცია მთავარ ადგილებს იკავებენ. ამას ჯანსაღი ორგანიზაციული კულტურის მნიშვნელობას კვლევებიც ადასტურებს, სადაც ნათლად ჩანს, რომ ადამიანები ხშირად უარს ამბობენ შედარებით მაღალ ხელფასსა და სამუშაო ადგილის ცვლილებაზე, თუ უკვე არსებულ სამსახურში თავს ბედნიერად და აღიარებულად გრძნობენ.

მიზეზი 3 – მასწავლებლებს შორის სტრესი ხშირად იმ ფაქტორითაა გამოწვეული, რომ მათ თავიანთი სამუშაოს ნაწილის შესრულება სახლში უწევთ. ერთი მხრივ, ძნელია ბალანსის შენარჩუნება სამსახურსა და პირად ცხოვრებას შორის, მეორე მხრივ, მასწავლებლებს აქვთ, ე.წ. „არასრული სამუშაო დღე”, გრძნობენ სოციალურ პასუხისმგებლობასა და საზოგადოების მხრიდან ზეწოლას ამ კუთხით.

როგორ გამოვიცნოთ, გვაქვს თუ არა სტრესი და ვართ თუ არა პროფესიული გადაწვის საფრთხის წინაშე? სპეციალისტები მარტივ კითხვარს გვთავაზობენ. გსურთ, გაარკვიოთ დგახართ თუ არა ემოციური დაძაბულობის ან დეპრესიის საფრთხის წინაშე? ქვემოთ ჩამოთვლილ გარემოებებზე პასუხის გასაცემად აარჩიეთ შემდეგი: 1) არასოდეს; 2) წელიწადში ერთხელ ან უფრო იშვიათად; 3) თვეში ერთხელ; 4) თვეში რამდენიმეჯერ; 5) კვირაში ერთხელ; 6) ყოველდღიურად.

„ემოციური დაძაბულობის” დონის შემოწმების კითხვარი

ა) ჩემი სამსახური ემოციურად მფიტავს;
ბ) გაკვეთილების ჩატარების შემდეგ თავს გადაღლილად ვგრძნობ;
გ) დილით, როდესაც ვიღვიძებ და ვემზადები სკოლაში წასასვლელად, უკვე სუსტად და დაღლილად ვგრძნობ თავს;
დ) მთელი დღის სკოლაში გატარება ჩემთვის დიდ დაძაბულობასთან ასოცირდება;
ე) სამსახურის გამო თავს სულიერად გაღატაკებულად ვგრძნობ;
ვ) სამსახურის გამო იმედგაცრუებული ვარ;
ზ) ვფიქრობ, რომ ძალიან ბევრს ვმუშაობ;
თ) სამსახურში ვალდებული ვარ ახალგაზრდა და განსხვავებული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებთან ერთად ვიმუშაო, რაც ძალიან მღლის;
ი) ვფიქრობ, რომ ამ სამსახურში ჩემი თავი ამოვწურე.

„დეჰუმანიზაციის” დონის შემოწმების კითხვარი

ა) ვფიქრობ, რომ მოსწავლეებს ხშირად დამამცირებლად მივმართავ;
ბ) მას შემდეგ, რაც მასწავლებელი ვარ, ჩემი დამოკიდებულება ადამიანების მიმართ უარყოფითი გახდა;
გ) ვშიშობ, რომ ამ სამსახურმა ჩემი ემოციები გააუფერულა;
დ) საერთოდ არ მაინტერესებს, რა დაემართება ჩემს ზოგიერთ მოსწავლეს;
ე) განცდა მაქვს, რომ მოსწავლეები საკუთარი პრობლემების გამომწვევ მიზეზად ხშირად მე აღმიქვამენ.

თუ პირველ კითხვარში მე-4, მე-5 და მე-6 პასუხები ჭარბობს, მაშინ ეს ნიშანია იმისა, რომ დასვენება და სიმშვიდე გესაჭიროებათ. რაც შეეხება „დეჰუმანიზაციის” დონის შემოწმების კითხვარს, აქ მე-4, მე-5 და მე-6 პასუხების სიჭარბე ადამიანში დეპრესიული ფონის არსებობაზე მიუთითებს. სტრესის გამომწვევ ზემოაღნიშნულ მიზეზებთან გასამკლავებლად გერმანული გამოცემები ჯანსაღ გარემოს, პირად და სამსახურებრივ ცხოვრებას შორის მკაცრი საზღვრების დაწესებასა და ფსიქოლოგთან კონსულტაციას გვირჩევენ. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ ისინი ყურადღებას ამახვილებენ არა მხოლოდ მასწავლებლებზე, არამედ განათლების სფეროში დასაქმებულ სხვა პირებზეც: საბავშვო ბაღის აღმზრდელებზე, სკოლის ადმინისტრაციასა და უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების პერსონალზე. როგორც ბავარიის ეკონომიკური გაერთიანების მიერ ჩატარებული კვლევის ანგარიშშია ასახული, საგანმანათლებლო სისტემაში სტრესი და დაძაბულობა მოქმედებს სწავლების ხარისხზე და იწვევს პერსონალის დემოტივაციას. აქედან გამომდინარე აღნიშნული ორგანიზაცია ადგილობრივ ხელისუფლებას შესაბამისი ღონისძიებების გატარებისკენ მოუწოდებს. კვლევის ანგარიშში ასახულია, რომ სტრესს აქვს ეფექტი როგორც ინდივიდუალურ, ასევე ინტერპესონალურ და ინსტიტუციურ დონეზე. ასეთ შემთხვევაში, სკოლის ადმინისტრაციას ფსიქოლოგის დახმარებით შეუძლია სასკოლო თემზე დაკვირვებით კვლევის ჩატარება და სტრესის ალბათობის ხარისხის გამოვლენა ორგანიზაციის ჯანსაღი ფუნქციონირებისათვის.

საქართველოში ჯერ არ გამოქვეყნებულა კვლევის ანგარიში, რომელიც დაადგენდა, რამდენად კმაყოფილები არიან მასწავლებლები საკუთარი პროფესიით და რამდენად გრძნობენ თავს ბედნიერად ამ მხრივ. ყურადღება უნდა გავამახვილოთ პროფესიის არჩევის წინაპირობებზე – რა არის დღეს (ან რა იყო წარსულში) ადამიანისათვის მოტივაცია აირჩიოს მასწავლებლის პროფესია? დღეს ამ მხრივ ქვეყანა რთულ ვითარებაში იმყოფება. ახალგაზრდები ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლის პროფესიას არ ირჩევენ დაბალი ანაზღაურებისა და კარიერული წინსვლის პერსპექტივის არარსებობის გამო. ასეთი ვითარებაში სახელმწიფოს მიზანმიმართულ პოლიტიკას სფეროს წახალისების მხრივ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. თუმცა სტრესისაგან არც მოტივირებული და სფეროსათვის თავდადებული მასწავლებელია დაზღვეული. ქართული რეალობის ანალიზს სტატიის მომდევნო ნაწილში შევეცდებით.

რა შეიძლება იყოს მძიმე?

მიერ
admin
-
0
რას შეიძლება გამოხატავდეს სიტყვა „მძიმე”? სასვენ ნიშანს, კი ბატონო. თანაც ისეთი დიდი მნიშვნელობისას, რომ მისი გამოტოვება ან არასწორ ადგილას დასმა ზოგჯერ სრულიად ცვლის ნააზრევის შინაარს.

კიდევ რა შეიძლება იყოს მძიმე? მაგალითად, ცხოვრება. ესეც ნაცნობი თემაა… არასოდეს მესმოდა, რად ერგო მავანს მძიმე და მავანს იოლი ცხოვრება. თანაც ეს მეორე, ვისაც იოლი ხვდა წილად, სულაც არ სჯობია იმას, ვინც მძიმე ჭაპანს ეწევა. შესაძლოა, პირიქითაც კი იყოს, მაგრამ ასეა და მორჩა – ერთისა ბამბაც ჩხრიალებს, მეორე კი გამეტებით იქნევს კაკლით სავსე ტომარას, მაგრამ საქმეში ხარ? – არავის ესმის. ალბათ, ამ დროს თუ იტყვის კაცი:
„ნეტავ სიცოცხლის მამგონი 
ღმერთი თუ ჯოჯოხეთია…
ბევრი სიმწარე მინახავს, 
ბევრიც სხვა გადამხედია…”
კიდევ რა შეიძლება იყოს მძიმე?

შთაბეჭდილება… ჰო, ესეც შეიძლება, რამემ მძიმე შთაბეჭდილება მოახდინოს, ან სულაც პირიქით, სხვებს დაუტოვო მძიმე შთაბეჭდილება საკუთარ თავზე. თუმცა სიმძიმეს ყველა თავისებურად აღიქვამს.
ტერენტი გრანელი მძიმე ბედისწერაზე წერდა:
„ახლა მძიმეა ეს ბედისწერა,
გულით მივყვები მე ჩემს სტრიქონებს,
ასე დაღლილი ბალახში ვწევარ,
ასე დაღლილი მე შენ გიგონებ”.
თუმცა სხვა ლექსში უკვე იმასაც ამბობდა, რომ არც სიკვდილის შიში იყო იოლი:
„ასე მძიმეა შიში სიკვდილის,
ასე ერთი და მუდამ იგივე…”
გალაკტიონს გული ზოგჯერ კუპრის ლუქდადებული კარივით ემძიმებოდა:
„ეს რამდენიმე დღეა და რამდენიმე ღამე,
დახურულია გული, როგორც საკანი რამე,
თითქო უმძიმეს კარებს კუპრის დაედო ლუქი,
გულში ვერც ზეცა ატანს, ვერც სიხარულის შუქი…”
კიდევ რა შეიძლება იყოს მძიმე?

ტვირთი, გამოცდა (შეიძლება ცხოვრებისეულიც), შეცდომა… ეს უკანასკნელი ექიმებს, მასწავლებლებს და ქიმიკოსებს ძვირად გვიჯდება. ექიმს სხვისი ჯანმრთელობით და სიცოცხლით თამაშის უფლება არ აქვს. მასწავლებელს არ აქვს სხვისი სულიერი სამყაროს დამახინჯების უფლება. ქიმიკოსს ლაბორატორიაში საკუთართან ერთად ხშირად სხვისი ჯანმრთელობა და სიცოცხლეც აბარია.

ხარაჩოზე მდგომ მუშას, რა, აქვს შეცდომის უფლებაო? – იკითხავს მავანი. არ აქვს და ასე უსასრულოდ შეიძლება პროფესიების ჩამოთვლა. გამოდის, რომ ჩვენი თითოეული შეცდომა შესაძლოა საბედისწერო აღმოჩნდეს.

თუმცა ყველა შეცდომა მძიმე არ არის. მაგალითად, თუ დიასახლისს ფუმფულა ბისკვიტი ჩაუვარდა ან ცხრამეტნაოჭიანი ხინკალი ვერ მოახვია, ეს მსუბუქ შეცდომად ჩავუთვალოთ. უფრო მეტიც – თუ ტორტის ცხობა ან ხინკლის კეთება საერთოდ არ იცის, ესეც არაფერია.

თანაც, ისევე როგორც ყველაფერი, „მძიმეც” პირობითი ცნებაა. ცხოვრებას, რომელიც მე მძიმე მომეჩვენება, სხვამ შესაძლოა იოლიც კი უწოდოს. ან, მაგალითად, თოვლიანი ამინდი ჩემთვის მძიმეა, სხვისთვის კი სახალისო და სათამაშო.

ამიტომ, მოდი, იმაზე დავწერ, რაც მართლა მძიმეა.

გაეროს კომისიის მიერ განსაკუთრებით საშიშ მძიმე მეტალებად მიჩნეულია: ვერცხლისწყალი, ტყვია, კადმიუმი, ქრომი, მანგანუმი, ნიკელი, კობალტი, ვანადიუმი, სპილენძი, რკინა, თუთია, სტიბიუმი. თუმცა ამ მეტალების ნაწილს ადამიანის ორგანიზმიც შეიცავს. მათი უმეტესობა d-მეტალია, რაც იმას ნიშნავს, რომ კარგად შეუძლიათ კომპლექსწარმომქმნელ რეაქციებში ჩართვა და ბიოლიგანდებთან სხვადასხვა სახის კომპლექსნაერთის წარმოქმნა. სპილენძი შედის მიტოქონდრიის სუნთქვითი ჯაჭვის ფერმენტების შემადგენლობაში, კობალტი – ციანკობალამინის, ვიტამინ B12-ის შემადგენლობაში, რკინა ცილების: ჰემოგლობინის, მიოგლობინის, ფერიტინის – შემადგენელი ნაწილია, ნიკელი და თუთია მეტალდამოკიდებული ფერმენტების ერთი ჯგუფის ფერმენტთა აქტივატორები არიან. ყველა ერთად კი აუცილებელია ადამიანის ორგანიზმის ნორმალური ფუნქციობისთვის. 

მათგან განსხვავებით, ვერცხლისწყალი, კადმიუმი და ტყვია ძალზე საშიშია ორგანიზმისთვის. მათ თიოლურ შხამებს უწოდებენ. ორგანიზმში მოხვედრისას მათი იონები ცილების თიოჯგუფებთან (გოგირდშემცველ ჯგუფებთან) წარმოქმნიან მდგრად ნაერთებს და ამგვარად საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში შეუძლიათ ორგანიზმში დარჩენა. ბუნებრივია, ისინი უფრო იმ ცილებთან წარმოქმნიან მდგრად ნაერთებს, რომლებიც უფრო მეტად შეიცავენ გოგირდშემცველ ამინმჟავებს. შედეგად ეს მეტალები პათოლოგიურ პროცესებს იწვევენ, მათი პირდაპირი სამიზნე კი ცენტრალური ნერვული სისტემა, ღვიძლი და თირკმელებია. 

მოდი, კვლავ ცნება „მძიმეს” დავუბრუნდეთ და ის ორი მეტალი დავასახელოთ, რომლებიც „ყველაზე მძიმეს” ტიტულის მოსაპოვებლად იბრძვიან. ეს ორი ირიდიუმი და ოსმიუმია. ორივე პლატინის ჯგუფში შედის. მათი სიმკვრივე 22,6 გ/სმ3-ია. მაშასადამე, ტყვიაზე ორჯერ მძიმეა, რკინაზე სამჯერ მძიმე და ალუმინზე რვანახევარჯერ მძიმე. პლასტმასის კუბიკები ხომ ყველას გვინახავს? ჰოდა, საშუალო ზომის ასეთი კუბები წარმოვიდგინოთ, ოღონდ ერთი – ირიდიუმისგან, მეორე კი ოსმიუმისგან დამზადებული. თითოეული მათგანის წონა 23 კგ იქნება. ერთ ასეთ კუბს მე ცალი ხელით ვერ ავწევდი. თქვენ?

როდესაც ქიმიკოსთან მძიმე ელემენტს ახსენებენ, ის საყოველთაო მნიშვნელობით მძიმეზე კი არ იწყებს ფიქრს, არამედ მძიმე ატომების მქონე ელემენტებზე. მაგალითად, ოქროს ატომები ირიდიუმის ატომებზე მძიმეა, მაგრამ კრისტალურ მესერში იმგვარადაა განლაგებული, რომ ოქრო უფრო მსუბუქი გამოდის.

მძიმე ატომების მქონე მეტალია ბისმუტიც. პერიოდულ სისტემაში მისი ნომერია 83. ბისმუტს მეთხუთმეტე საუკუნიდან იცნობენ. ეს ოდნავ მყიფე, ფოლადისფერი მეტალია, რომელსაც ვარდისფერი დაჰკრავს. ბუნებაში თავისუფალი სახითაც გვხვდება, თუმცა იშვიათად. თავად ბისმუტი მყიფეა, თუმცა მისი 0,003%-ის დამატება უჟანგავ ფოლადში ან ალუმინში მათ პლასტიკურობას ზრდის. ბისმუტისა და მანგანუმის შენადნობს უნიკალური მაგნიტური თვისებები ახასიათებს. მისგან ძლიერ მაგნიტებს ამზადებენ. თუ ბისმუტის კრისტალებს ხელოვნურად გავზრდით, არაჩვეულებრივი სილამაზე წარმოგვიდგება თვალწინ. მყარ მდგომარეობაში ბისმუტს თხევადთან შედარებით ნაკლები სიმკვრივე აქვს. ამავე თვისებას ფლობს წყალი და ტყვია. ბისმუტის ოქსოქლორიდი BiOCl კაშკაშა სადაფისფერია. მას დეკორატიულ საღებავებშიც იყენებენ, თუმცა მისი გამოყენების ყველაზე მნიშვნელოვანი სფერო საგზაო ნიშნებისთვის განკუთვნილი საღებავის დამზადებაა. ბისმუტის ქლორიდი BiCl3 სინათლეზე მუქდება, მაგრამ თუ სიბნელეში მოვათავსებთ, ისევ გაბაცდება. ამ მარილს ფოტოქრომული სათვალის – ე.წ. ქამელეონის – მინების შემადგენლობაშიც შეხვდებით. ბისმუტი ერთი ძალიან საინტერესო შენადნობის ნაწილიც არის. მას ვუდის შენადნობს უწოდებენ. მისი შემადგენლობა ასეთია: 50% ბისმუტი, 27% ტყვია, 13% კალა და 10% კადმიუმი. ამ შენადნობის ლღობის ტემპერატურა 68 გრადუსია.

ერთხელ ამერიკელმა ფიზიკოსმა და გამომგონებელმა რობერტ უილიამ ვუდმა მეგობრები სტუმრად მიიწვია. თან დაჰპირდა, გაგაოცებთო. სასტუმრო ოთახში შეიპატიჟა და… ჩაის დალევა შესთავაზა. მეგობრებიც მაგიდას შემოუსხდნენ, ჭიქებში შაქარი ჩაიყარეს (ეტყობა, ჯანსაღი ცხოვრება არ აღელვებდათ) და მორევას შეუდგნენ. ყველას ერთიმეორის მიყოლებით ჩაის კოვზები ჭიქაში ჩაუდნა. ეს ვუდის მორიგი ხუმრობა გახლდათ. კოვზები ვუდის შენადნობისგან იყო დამზადებული. თუმცა თავად შენადნობი ვუდის დაბადებამდე 8 წლით ადრე, 1860 წელს შექმნა ინგლისელმა ინჟინერმა, რომლის გვარიც… ასევე ვუდი იყო.

არსებობს ასევე შენადნობი როზე. შემადგენლობით ვუდის შენადნობს ჰგავს – მისი 50% ბისმუტია, ტყვია და კალა კი 25-25%. ამ შენადნობს ელექტრულ დამცველებში იყენებდნენ.
კიდევ რა შეიძლება იყოს მძიმე?

თურმე შემოქმედებაც შეიძლება მძიმე იყოს. ოღონდ სიტყვა „შემოქმედებაში” პოეტი ალბათ მაინც ცხოვრებას გულისხმობს…

„შემოქმედება თურმე ჯვარცმაა,
თუკი ატარე ნამუსის ქუდად,
არ გაგიკვირდეს არც ერთი მარცხი,
წარმატება კი გიკვირდეს მუდამ…” (შოთა ნიშნიანიძე)

ცირა ბარბაქაძე – როგორ წავიკითხოთ ერთი ლექსი სამ სემიოტიკურ ენაზე

მიერ
admin
-
0

სამყარო ჩვენში განსხვავებულად შემოდის, განსხვავებული არხებით: ხმებით, ხედვით, შეგრძნებებით… სამივეთი ერთად, ან ერთით – განსაკუთრებით… ამას არა აქვს მნიშვნელობა. მნიშვნელოვანია ის, რომ ერთსა და იმავე მოვლენებს განსხვავებულად აღვიქვამთ და რომ ამ განსხვავებულობამ კონფლიქტი არ უნდა გამოიწვიოს… არადა, რამდენი და რამდენჯერ მინახავს ამის გამო მოკამათე ადამიანები. ან ადამიანები, რომლებმაც ერთმანეთს ვერ გაუგეს მხოლოდ იმის გამო: რომ განსხვავებული აღქმის ენებით საუბრობენ…

ნიშანთა სამი განსხვავებული სემიოტიკური სისტემა: ბგერები, სახეები, შეგრძნებები… ჩვენ ადრეც ვთქვით, რომ ეს განსხვავებული ენები (მეტაფორული გაგებით, ენები) თავს იყრის ენაში – ყველაზე უნივერსალურ სემიოტიკურ სისტემაში…

ენით გამოითქმის პოეზია – რითმი, რიტმი, ბგერადობა ქმნის მუსიკას… ქმნის სრულიად განსხვავებულ მუსიკას… ქმნის სიმფონიას… იწვევს განსხვავებულ შეგრძნებებს, აღვიძებს წარმოდგენებს…

აბა, კიდევ ერთხელ მოუსმინეთ გალაკტიონის მიერ წაკითხულ „მთაწმინდის მთავრეს” (ბუნებრივია, გალაკტიონის ხმით წაკითხული სხვა ეფექტია და წიგნიდან წაკითხული – სხვა, მაგრამ ამ შემთხვევაში, ავტორს მოვუსმინოთ) და მერე მოსწავლეებსაც (სტუდენტებსაც) დაუსვით კითხვა: ლექსის მოსმენის შემდეგ როგორი აღქმა უჩნდებათ, როგორ მოქმედებს მათზე ლექსი, რას გრძნობენ პირველ რიგში…? თუ შეგრძნებების გადმოცემა გაუჭირდებათ, შეგიძლიათ მეტაფორული სიტყვა დაასახელებინოთ…

ჩემი გამოცდილებით, სტუდენტებს ძალიან საინტერესო და განსხვავებული პასუხები აქვთ, რომლებიც ძირითადად სამ ჯგუფად შეიძლება დავყოთ და რომლებიც შეესაბამება ჩვენი აღქმა-აზროვნების სამ არხს: აუდიალურს, ვიზუალურს და კინესთეტიკურს; არის შემთხვევები, როდესაც სამივე არხით ხდება შემეცნება და ასეთ შემთხვევაშიც უპირატესი არის ერთი რომელიმე.

1)ესმით მუსიკა და ავიწყდებათ ტექსტი – აუდიალური;
2)ისმენენ ტექსტს და ხედავენ სურათებად – ვიზუალური;
3)შეიგრძნობენ ემოციებს – კინესთეტიკური.
მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები (სტუდენტები) გაარკვევენ, მათთვის აღქმა-აზროვნების რომელი ტიპია უფრო მეტად დამახასიათებელი, ლექსი შეგვიძლია განვიხილოთ „სამ ენაზე”, სამ განსხვავებულ სემიოტიკურ განზომილებაში:
ლექსის მუსიკალობას ქმნის: ავტორის ხმა, რითმა, რიტმი… ბგერათმეტყველება…

ფერები, ფორმები, ხაზები, მეტაფორები, შედარებები… – ვიზუალურ აღქმას აძლიერებს, ხოლო კინესთეტიკას – შეგრძნებებზე მიმართული ლექსიკა („თუ როგორ ვგრძნობ, რომ…”)… და სხვა.

რა თქმა უნდა, არ უნდა გაგიკვირდეთ, თუ მოსწავლეები სრულიად განსხვავებულ ვიზუალურ აღქმებს წარმოადგენენ, ისეთებს, როგორიც შეიძლება ტექსტში საერთოდ არ იყოს… ეს დამოკიდებულია მათ ემოციურ და სულიერ კონტექსტებზე… უნდა მისცეთ საშუალება, რომ ლექსის მოსმენის შემდეგ საკუთარი „ტექსტები” შექმნან და გამოავლინონ იმ სემიოტიკურ ენაზე, რომელიც მათთვის უფრო ახლობელია, ასევე მოისმინონ განსხვავებული აღქმები, რაც საინტერესო იქნება მათთვის და რაც გაამთლიანებს ლექსის აღქმას… ძალიან ხშირად ისინი გამოავლენენ ნეგატიურ ემოციებსაც და უნდა აუხსნათ, რომ ნეგატიური ემოცია „ცუდს” არ ნიშნავს, რომ პოეზიას ეს ფუნქციაც აქვს… ერთგვარი განწმენდის…

ლექსის წაკითხვა არ ნიშნავს ლექსის კითხვას… ლექსის წაკითხვა არ ნიშნავს მის გაგებას, ლექსის გაგება არ ნიშნავს მის შეგრძნებას… ლექსი – საერთოდ არ „იკითხება”… ნამდვილი ლექსი – ეს არის ამოუწურავი ემოციების განახლების წყარო… მისი წაკითხვა ინდივიდუალურია და ყველა წაკითხვა „სწორია”… პოეზიას აქვს სიღრმეები და მასწავლებელი არსებობს იმისთვის, რომ ამ სიღრმეში შეიყვანოს მოსწავლე და არასდროს არ უკარნახოს, რა არის სწორი და არასწორი, არამედ მისცეს საშუალება, გამოავლინოს მოსწავლემ ის აზრი, ემოცია, შეგრძნება, რომელიც გაუჩნდება… და მერე დააკვირდეს ამ მოვლენებს, რაც ხდება მასში, რატომ და როგორ ხდება?

საბოლოოდ, პოეზია (ლექსი) გარკვეული სიხშირეა, გარკვეული ენერგია და მისი შეცნობა ნიშნავს მასთან რეზონანსში მოსვლას და ეს რეზონანსი შეიძლება გამოიწვიოს ლექსის მუსიკალობამ, ვიზუალურობამ, კინესთეტიკურმა შეგრძნებებმა… ან – თითოეულმა, ან – სამივემ…

გალაკტიონის „მთაწმინდის მთვარის” მოსმენის შემდეგ ერთმა სტუდენტმა ასეთი პასუხი გამცა: მე ეს ლექსი სხეულით შევიგრძენი, არ მესმოდა სიტყვები, არც მუსიკა, არ გამჩენია წარმოდგენები… უბრალოდ, მონაცვლეობით: მაციებდა და მაცხელებდა… სხვა პასუხი იყო მეტაფორული: თითქოს ბომბი ამიფეთქეს თავში… ან ასეთი: მე, უბრალოდ, გაფრენა მომინდა…კიდევ სხვა: ეს იყო ვულკანის ამოფრქვევა…

ლექსის სიცოცხლე სწორედ ამაშია: ის იწვევს რეფლექსიას, ქმნის ახალ და განუმეორებელ შეგრძნებებს, ბადებს ახალ მეტაფორებს… ის ყოველი მოსმენისას თავიდან იწერება იმისთვის, ვინც კითხულობს (ისმენს)…

პოეზიაც განსხვავებულია ამ მხრივ: ის, რომელიც მუსიკას ანიჭებს უპირატესობას, ის, რომელიც ხატოვანია და რომელიც შეგრძნებებზეა მიმართული… იმის თქმა მინდა, რომ შეგვიძლია პოეტებიც ამ მხრივ „გამოვიკვლიოთ”. თუ გალაკტიონთან ყველაფერია, ზოგიერთ პოეტთან უფრო ვიზუალური ჭარბობს, ზოგიც მთლიანად კინესთეტიკურ შეგრძნებებზეა აგებული. ახლა გასაგებია, აუდიალური აღქმის ადამიანს რომ ვიზუალური პოეზია არ მოეწონება და პირიქით… ზოგადად, პოეზიის დიფერენცირება პოეტების აღქმის მიხედვითაც შეიძლება გავაკეთოთ: აუდიალური პოეზია, ვიზუალური პოეზია, კინესთეტიკური პოეზია…. შეიძლება ამ ტიპის სხვა დაყოფაც.

კლასიკური ჰაიკუ უმეტესად ვიზუალური პოეზიაა:
„ალუბლის თვალწინ
ღრუბლის კვამლში
ჩაიძირა ეული მთვარე” (ბასიო მაცუო)

ამ ტიპის ვიზუალური პოეზია ერთგვარი „სავარჯიშოცაა” ვიზუალური აზროვნების გასაძლიერებლად, იმდენად ხილვადია, შეუძლებელია ამ ლექსის სხვაგვარი აღქმა.

ან ეს სახე:
ჩემს ძველ სახლში,
რომელიც დავტოვე,
ალუბალი ყვავის… (კობაიაში ისა)

ბუნებრივია, ვიზუალური სახეები მხოლოდ სახეებად არ რჩება, ისინი აღვიძებენ ემოციებს და ჰაიკუს მთელი ფილოსოფიაც იმაში მდგომარეობს, რომ წარმოქმნას ვიზუალური სახეები, გამოიწვიოს ემოცია და რეფლექსია… უფრო მეტი ითქმება სტრიქონებს შორის, სტრიქონებს მიღმა…

აუდიო-პოეზიის ნიმუშია თანამედროვე კულტურაში პოეტ ზურაბ რთველიაშვილის პერფორმანსები… მასში იმდენად ძლიერია აუდიო-აღქმა, თითოეული სიტყვა ვიბრირებს და ენერგიას წარმოშობს, ამ ენერგიას პოეტი აძლიერებს სხვა რიტმებითაც, რითაც პოეზია ემსგავსება ერთგვარ რიტუალს. ეს არის ლექსი-შესრულება, შეუძლებელია ამგვარი პოეზია მხოლოდ გრაფიკულად გადმოიცეს, მასში ჩართულია პოეტის ყოველი ნერვი, ყველა კუნთი, ყველა საცეცი… შეგიძლიათ, მოგწონდეთ ან არ მოგწონდეთ ამგვარი პოეზია, მაგრამ ის არსებობს და ვფიქრობ, გაცილებით უფრო „უშუალოა”, ვიდრე წიგნის ფურცლებით გაშუალებული პოეზია.

და, რა თქმა უნდა, ლექსში მთავარი ის არის, რაც გამოუთქმელი რჩება…

ქეთევან კუპატაძე – ფულის რაობა

მიერ
admin
-
0

ფული გააქვთ?…

„ფული გააქვს?” – გახსოვთ ალბათ შეკითხვა ერთი სიმღერიდან.
თუ ფული გაქვთ… ოოო, მლიქვნელთა მთელი ამალა გეყოლებათ. ყველაფერს შეგიქებენ ფეხის ფრჩხილიდან დაწყებული თმის ღერით დამთავრებული. თქვენი ტელეფონი არ გაჩერდება, მთელი დღე იწკრიალებს. ყველას დასჭირდებით, ყველგან მიგიწვევენ, აზრს შეგეკითხებიან და თუ იტყვით, რომ ორის და ორის ნამრავლი ხუთია, მართალი სწორედ თქვენ იქნებით.
არ გაქვთ? … ჰოო, ეგ ცუდი ამბავია… პირველ რიგში, თქვენთვის. მოემზადეთ მარტოობისთვის, შენიშვნებისთვის, ქილიკისთვის. რაო, რა ბრძანეთ? ორის და ორის ნამრავლი ოთხია? და განა ეს ისედაც ცნობილი არ არის, ახლა კიდევ თქვენ რომ არ გვასწავლოთ ჭკუა.
არც კი გაბედოთ და დეპრესიამ არ დაგძლიოთ. დარდი დაავადებებს იზიდავს, მათი განკურნებისთვის კიდევ ექიმია საჭირო. ახლანდელი ექიმების უმრავლესობას აღარც კი ახსოვს, ოდესმე თუ ჰიპოკრატეს ფიცი დაუდიათ. ჰოდა, როგორც უფულოს ცინიკურად შემოგხედავენ და გეტყვიან, არა, ჩვენთან არაფერი გესაქმებათ, თქვენი ადგილი ზეცაშიაო.
თუმცა ზეცამდეც რომ გაემგზავროთ, აქ დარჩენილ სხეულს საბოლოო დაბინავება სჭირდება და ესეც ფულთან არის დაკავშირებული.
მაინც რა არის ფულად წოდებული ეს ბანკნოტები თუ მონეტები, რომლებიც მავანს და მავანს ადამიანის სახეს აკარგვინებს და მათი ფლობისთვის სინდისზეც კი აღებინებს ხელს. „ხელის ჭუჭყი”?
საქართველოში „ხელის ჭუჭყად” წოდებული პირველი მონეტა ”კოლხური თეთრი” ძვ. წ. მეშვიდე საუკუნეში მოჭრილა. ვერცხლის მონეტა გახლდათ, რომლის ერთ მხარეს ლომი იყო გამოსახული. ეს ადგილობრივად მოჭრილი მონეტა იყო და არა უცხოეთიდან შემოტანილი. კოლხური თეთრის ზოგიერთ მონეტაზე ბერძნული ასოებია A, θ (ხარის თავის გამოსახულებასთან), ზოგზე MO, EO. ძვ.წ. მეორე საუკუნიდან ყურადღებას იპყრობს ახალი ტიპის ვერცხლის მონეტების ჯგუფი, რომელიც კოლხური თეთრის ტიპთან ახლოს დგას. უკანასკნელი
ქართული მონეტა 1833 წელს მოიჭრა, ანუ საქართველოს საკუთარი მონეტა დაახლოებით 2400 წლის მანძილზე ჰქონია.კოლხური თეთრის ქიმიური შედგენილობა შემდეგია: სპილენძი – 48,00-71,73%, ვერცხლი – 28,42-51,17%.
XII-XIII საუკუნეებში (ახ.წ.-ით) სხვადასხვა დროს მოჭრილი მონეტები უმთავრესად სპილენძისგან შედგება (94,773-91,71%), მასში ნაპოვნია ტყვიაც – ერთ-ერთ მონეტაში 14,93%. 1230 წლის მონეტა, ე.წ. ”რუსუდან დედოფლის დრამა”, ძირითადად, შეიცავს ვერცხლს და მასთან ერთად – 13,68% ოქროს, მაგრამ ოქრო შენადნობის სახით კი არ არის, არამედ მხოლოდ მონეტის ზედაპირს ფარავს.
XIII საუკუნის 50-იან წლებში მოჭრილი მონეტა, ძირითადად, სპილენძისგან შედგება, თუმცა გვხვდებოდა ტყვიის შემცველი სპილენძისაგან დამზადებულ მონეტებიც. ასე მაგ. ერთი მათგანი 1,43% ტყვიას შეიცავს. XIII-XIV საუკუნეებში მოჭრილი მონეტები, ე.წ. ”კირმანეული თეთრი”, სპილენძისა (38,72-52,48%) და ვერცხლისაგან (42,85-57,52%) შედგება. მასში არის 1,02-3,04% ოქროც 1605-1798 წლების მონეტებში სპილენძი 97-99,16%-ია; ზოგიერთში არის ტყვიაც (0,42-1,49%). XVII-XVIIIსს. შუა წლების ვერცხლის ფული შეიცავს 0,36-17,21% სპილენძს,
ოქროს შემცველობა მხოლოდ კვალის სახითაა.
გოგირდის თანაობა კი იმაზე მიგვითითებს, რომ მონეტების მოსაჭრელად საჭირო შენადნობი სულფიდური მადნების აღდგენით მიიღებოდა. შესწავლილ მონეტებში კალის მცირე რაოდენობით შემცველობა კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმ აზრს, რომ საქართველოში კალა ცოტა ყოფილა.
საერთოდ კი, პირველი ლითონის ფული ჩვ.წ.აღ.-ის VIII ს.-ში ჩინეთში მოჭრილა და მთლიანად სპილენძისგან ამზადებდნენ. საუკუნის შემდეგ ოქროს ფულიც მოჭრეს.
სანამ თხრობას განვაგრძობდე, ერთი ექსპერიმენტი უნდა ჩაგაწერინოთ. აი, ეს სპილენძის მონეტა ოქროსად როგორ „გადავაქციოთ”. აქვე იმასაც დავწერ, რომ იმავე ძველ ჩინეთში, ვინც ქიმიას არასწორად იყენებდა და სპილენძის ფულის ოქროდ გასაღება სურდა… ხელს აჭრიდნენ. თუმცა ჩვენ ეს არ გვემუქრება, ჩვენ მხოლოდ თვალსაჩინოებისთვის ვატარებთ რეაქციას.
მეფე მიდასის მსგავსად ფილოსოფიური ქვა არ გვაქვს, რომ მონეტას შევეხოთ და ოქროდ ვაქციოთ. თუმცა ლაბორატორიაში არის: თუთიის სულფატი (10გ), თავად თუთიის ფირფიტა და სპილენძის მონეტა. თუთიის სულფატი გავხსნათ 50 მლ გამოხდილ წყალში და ქურაზე გავაცხელოთ. ამავე ჭიქაში ჩავყაროთ თუთიის ფირფიტები ან ნაჭრები და სპილენძის მონეტაც იქვე მოვათავსოთ. ოღონდ ისე, რომ თუთიასთან შეხება ჰქონდეს. მთელი ეს შემადგენლობა ასე 15 წუთი ვადუღოთ. დუღილის პროცესში ნათლად ჩანს, როგორ დაიფენება მონეტის ზედაპირი თუთიით. რა რეაქცია მიმდინარეობს? ხსნარში გამოიყოფა თუთიის იონები. სპილენძი მათ მიიზიდავს და შესაბამისად მონეტა თუთიის თხელი ფენით იფარება. თხუთმეტი წუთის შემდეგ თუთიით დაფარულ მონეტას ჭიქიდან ამოვიღებთ და მის „ოქროდ გარდაქმნას” შევუდგებით. მონეტა გახურებულ ქურაზე დადეთ და თქვენ თვალწინ ის ოქროდ იქცევა. ეს ისეთივე ოქროს მონეტა იქნება, როგორი ოქროც თავის დროზე ეგვიპტელმა ბოლოსმა წარუდგინა საზოგადოებას. მან თუთიის და სპილენძის შელღობით თითბერი მიიღო. ჩვენც, მონეტის გაცხელებით თუთიის ფენა უფრო მეტად შევალღვეთ სპილენძთან.
ასწლეულების მანძილზე ლითონის ფული ოქროსგან, ვერცხლისგან და სპილენძისგან მზადდებოდა. სახელმწიფოთა მმართველები ფულის ზომას, წონას და სინჯს საზღვრავდნენ. სახელწოდებებსაც თავადვე არჩევდნენ. მე-16-ე საუკუნის ვენეციაში მონეტებს „გაზეტა”-ს უწოდებდნენ. როდესაც ამ ადგილებში პირველი გაზეთი გამოჩნდა, მას ერთი „გაზეტას” ფასად ყიდნენ და პრესას ასეც შერჩა სახელი – „la gazetta”.
ფული „ხელის ჭუჭყია”, მაგრამ ეს „ჭუჭყი” აუცილებელია. ერთხელ ბებიამ ზაფხულის არდადეგებზე ახმეტაში მარგო მასწავლებელთან წამიყვანა. იქ ადრეც ვიყავი ნამყოფი და პატარა მეგობარიც მყავდა სახელად თინა. ჩემი ჩასვლის ამბავი მაშინვე გავრცელდა და თინამაც უმალ მომაკითხა. წამოდი, მოპირდაპირე მხარეს ერთ ოჯახში მიგიყვან, საოცრებას ნახავო. ეზოში მსხვილი ქვისგან ნაგები პატარა ოთახი იდგა, ფარღალალა კარ-ფანჯრით. სახურავის მაგივრობას თივა ასრულებდა. იატაკის ნაცვლად კი მიწის ბელტები იდო. გარშემო უხვად მიმოეფანტათ მოძველებული, დაფლეთილი პალტოები, რომელსაც თურმე ლოგინად იყენებდნენ. აქ სამ შვილთან ერთად ქვრივი ქალი ნუშო ცხოვრობდა. მეუღლე ურმიდან გადმოვარდნოდა, მისი სიკვდილის შემდეგ არაყს მისჩვეოდა და მთელი დღეები გარინდებულ-გაოგნებული იჯდა. ახლაც იქ იყო, თმაგაჩეჩილი, პირდაუბანელი, ლოთობისგან უაზრო გამომეტყველებით უსასრულობაში იყურებოდა. უფროსი ბიჭი სახელად ვალახტო, იმ წელს სკოლაში უნდა წასულიყო, მაგრამ თინამ მითხრა, ვერ წავაო, ფული არ აქვთ, რომ სასკოლოდ მოემზადოსო. ფული მეც არ მქონდა, ვალახტო კიდევ შემეცოდა. იქაურობას თვალი მოვავლე და მწიფე მსხმოიარე ჭერამი დავინახე. დაკრიფეთ და გაყიდეთ-მეთქი. არაო, ამოილუღლუღა ვალახტომ, ბაზარში წამართმევენო. იმ ბაზარში ერთხელ ბებიასთან ერთად ნამყოფი ვიყავი, რაღაცები ვიყიდეთ და ვიცოდი სადაც იყო. მეც წამოვალ-მეთქი, გავამხნევე და ასე ნახევარ საათში, ჭერმით დატვირთულები, მე, თინა და ვალახტო ბაზრისკენ გავეშურეთ.
პირველსავე დახლთან დავდექით, ჯამს თავი მოვუბი და მყიდველს დაველოდე, ოღონდ არავინ ყურადღებას არ გვაქცევდა. ვალახტო ყვითელი და გამხდარი იყო, ძლივს იდგა ფეხზე, ყველასი და ყველაფრის ეშინოდა. „ბიზნესი” ჩავარდნას აპირებდა, რომ უცებ ერთი კაცი გამახსენდა, თბილისში ჩვენი კორპუსის წინ დაუსრულებლად გადი-გამოდიოდა და ყველა სეზონის ხილს ყიდდა. თან იმხელას ყვიროდა, აბა კარგი ხილი, აბა გემრიელიო. ჩემი უზარმაზარი ნაწნავი წინ გადმოვიგდე, ყელი მოვიღერე და ყვირილი მოვრთე:
–აბა, კარგი ჭერამი, გემრიელი, B ჯგუფის ვიტამინებით სავსე, მკვდარს გააცოცხლებს-მეთქი.
იმ პერიოდში ბებია მართლაც იკეთებდა B ჯგუფის ვიტამინის ნემსებს და ესეც გამოვიყენე. გაჭრა და ჩვენს ჭერამს ხალხი მოაწყდა.
„ბიზნესი” უკვე ყვაოდა, რომ მეზობელი დახლიდან ქალი მომივარდა:
–შენ ეი, ქალაქელო, პატარა არ იყო, მაგ ნაწნავს ბღუჯა-ბღუჯად გიქცევდი. რომ ყვირი, რას ყვირი, მთელი მყიდველი რომ დამიფრთხე. თან რაღაცეებს ამბობ, ჯგუფებით არის სავსეო, ჭერამი ჭერამია, რა ჯგუფი უნდა ქონდეს მაგას. ჩემს ჭერამს თუ ჯგუფი არა აქვს, რა ტკბილი არ არის? ვალახტო შეშინდა და მაგიდის ქვეშ შეძვრა. მე კი არ შემშინებია, ვიცოდი, თუ რამე იქნებოდა ბებია დამიცავდა. თუმცა სწორედ ბებიასგან იმ საღამოს მომხვდა კიდეც. ეს რა გააკეთეო, მისაყვედურა, გეთქვა ჩემთვის და ვალახტოს ფულს მე მივცემდიო, თუმცა ნუშო მაინც არაყში გადაყრიდაო.
ასეა თუ ისეა, ჭერამი გავყიდე და ნავაჭრი ფული ვალახტოს ჩაუთვალე. მე გულით მივეხმარე, თუმცა… შემდეგ გავიგე, ნუშოს ცხვარში გაუგზავნია და იქ მძიმე შრომისთვის ვერ გაუძლია პატარა ბიჭს…
1...814815816...1,054გვერდი 815 of 1,054

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...

ქ.თბილისი, სანდრო ეულის ქ. #5; +995 32 220 0 220 (4506)

ჟურნალ "მასწავლებელსა" და ინტერნეტ გაზეთ "mastsavlebeli.ge" -ში, რეკლამის განთავსების მსურველებმა დარეკეთ ნომერზე: +995 551 081 308

mastsavlebeli.ge-ზე გამოქვეყნებული ყველა მასალა წარმოადგენს გაზეთის საკუთრებას და დაცულია საქართველოს კანონით საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ.

მასალის გამოყენების პირობები იხილეთ სრულად

© 2022 ყველა უფლება დაცულია | დამზადებულია TATSSON.COM-ის მიერ