მე ბათუმელი არ გახლავართ და იშვიათად ვსტუმრობ ამ ქალაქს. უმეტესად სამუშაოდ ჩავდივარ და ურბანული ისტორიის გასაცნობადაც ძალიან ცოტა დრო მრჩება. არც გაზეთ „ბათუმელების” საქალაქო კრებულები წამიკითხავს ბოლომდე. მიუხედავად ამისა, გავბედავ და მოკირწყლულ ქუჩებში ჩემი ხეტიალის გამოცდილებას გაგიზიარებთ.

ჩვენ ხშირად ვამტკიცებთ, რომ ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების უმთავრესი წინაპირობა ადგილობრივი მრეწველობის გაძლიერებაა. აჭარის რეგიონს სხვადასხვა ინდუსტრიული დარგის დაფუძნებისა და მათი წარმატებით ამუშავების მდიდარი გამოცდილება აქვს. ქალაქის შემოსასვლელში, გარეუბან ბენზეში, ხელოვნების ცენტრის გვერდით, კოხტა სამსართულიანი შენობა დგას, რომელიც ორიგინალური არქიტექტურით აუცილებლად მიიპყრობს თქვენს ყურადღებას. შენობაში ბათუმის ტექნოლოგიური მუზეუმია განთავსებული. რამდენიმე სტუდენტს ისეთი სიხარულით შეგვეგებნენ, თავი იამაიკაში ჩასული ბრიტანეთის ტახტის მემკვიდრეები გვეგონა. ალბათ სტუმარი აქ იშვიათობაა – ამიტომაც ააფორიაქა მუზეუმის თანამშრომლები დამთვალიერებელთა შედარებით მრავალრიცხოვანი ჯგუფის დანახვამ.

მუზეუმმა სავსებით გაამართლა ჩვენი მოლოდინი. მისი ორივე სართული საინტერესო ექსპონატებითაა სავსე. აქ თვალს მიადევნებთ, როგორ დაიწყო საქართველოში ნავთობის მრეწველობა და რას აკეთებდნენ ამ დარგის განვითარებისთვის ალფრედ ნობელის საქართველოში მოღვაწე ძმები, ბათუმით მოხიბლული როკფელერები და როტშილდები. ექსპოზიცია ამომწურავ პასუხს გაგცემთ კითხვებზე, საიდან და როგორ დაიწყო ჩვენს ქვეყანაში თამბაქოსა და ჩაის წარმოება ან როგორ ბეჭდავდნენ და ავრცელებდნენ რევოლუციონერები აკრძალულ ქართულენოვან ლიტერატურას რუსული ოხრანკის გვერდის ავლით.

საინტერესო ადგილები ქალაქის ცენტრშიც მრავლადაა. დარწმუნებული ვარ, ყველა ყოფილხართ პიაცას კოშკთან, რომელიც ბათუმის ახალი არქიტექტურის ერთ-ერთი ყველაზე თვალში საცემი ნიმუშია. ამ შენობიდან ორიოდე ნაბიჯზე, ზვიად გამსახურდიას ქუჩაზე, ძველისძველი ორსართულიანი სახლი დგას, რომლის პირველ სართულზე მეორადი ტანსაცმლისა და სუვენირების მაღაზიაა გახსნილი. იაფფასიანი აბრების გვერდით გასული საუკუნის წარწერასაც შეამჩნევთ. ტექსტი იუწყება, რომ ამ სახლში ეგნატე ნინოშვილი ცხოვრობდა და ბათუმელ მუშათა აჯანყებების ფონზე თავის შესანიშნავ მოთხრობებს წერდა, თან საფუძველს უყრიდა საქართველოში მემარცხენე მოძრაობას.

კოშკიდან საწინააღმდეგო მიმართულებით თუ წახვალთ, კოსტავას ქუჩას მიადგებით. სწორედ აქ იყო სტამბა, სადაც 1921 წლის 21 თებერვალს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პირველი კონსტიტუცია დაიბეჭდა. ოკუპაციისა და დედაქალაქიდან დევნილობის მიუხედავად, საქართველოს მაშინდელმა მთავრობამ მაინც დაამტკიცა და გამოსცა იმ პერიოდის ევროპისთვის ერთ-ერთი ყველაზე პროგრესული ძირითადი კანონი. გარდა საქართველოსი, ჩვენი რეგიონის ვერც ერთმა ქვეყანამ ვერ მოახერხა თავისი კონსტიტუციის შემუშავება და დამტკიცება. მაშასადამე, საქართველოს უახლესი ისტორიის ერთ-ერთი უდიდესი მოვლენის აღსრულებაც ბათუმს უკავშირდება.

კოსტავას ქუჩას გენერალ მაზნიაშვილის ქუჩა კვეთს. შეგვიძლია, ისიც შევიტანოთ ჩვენს საექსკურსიო მარშრუტში. რატომ? სწორედ ამ მიდამოებში გაიმართა 1905 წლის რევოლუციის პერიოდის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი შეტაკება დემოკრატიული ძალების კოალიციასა და მეფის ჯარებს შორის. მაშინ ბათუმელმა დემოკრატებმა დიდ წარმატებას მიაღიეს და რამდენიმე თვით ქალაქის ნაწილზე საკუთარი მმართველობაც დაამყარეს. ახალი მმართველობის პირობებში თავისუფალი არჩევნების, საყოველთაო განათლებისა და ახალი შრომის კანონმდებლობის შექმნა იგეგმებოდა, მაგრამ, საუბედუროდ, არაბოლშევიკური რევოლუცია ბათუმშიც დამარცხდა.

სულ ბოლოს რუსთაველისა და ასათიანის ქუჩების კუთხისკენ გასეირნებას შემოგთავაზებთ, სადაც ძველ ბათუმურ სახლზე ძალიან საინტერესო შინაარსის აბრაა მიკრული. უზომოდ მიყვარს ანტონ ჩეხოვის შემოქმედება. მსოფლიოს უამრავი დრამატურგის, ლიტერატურათმცოდნისა თუ რეჟისორის მსგავსად, მეც მიმაჩნია, რომ მისი პიესები გლობალური კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილია. სკოლას ვამთავრებდი, როდესაც შესანიშნავი „სამი და” წავიკითხე – ნაწარმოები, რომელიც, ვფიქრობ, საუკეთესოდ წარმოაჩენს პრივილეგიებჩამორთმეული იმპერიული ინტელიგენციის ყოფას და ზედმიწევნით აღწერს იმ განათლებული ადამიანების უუნარობას, რომლებიც ვერ გრძნობენ გარემოებათა ცვლილებას და, მიუხედავად შესაძლებლობისა, მიზანს ვერ აღწევენ. სწორედ ამ სახლში უცხოვრიათ დებ შატილოვებს, რომელთა ცხოვრებაზე დაკვირვებამაც შთააგონა ჩეხოვს ამ ლეგენდარული პიესის შექმნა.

სწავლების მეთოდის შერჩევისას მასწავლებელმა უნდა განსაზღვროს გაკვეთილის მიზანი და სავარაუდო შედეგი – რა უნდა იცოდეს და რისი გაკეთება უნდა შეძლოს. სწორედ ამაზეა დამოკიდებული გაკვეთილის მსვლელობაც და სწავლების მეთოდიც.

მეთოდის შერჩევისას უნდა დავფიქრდეთ:

· ტექნიკურად შესაძლებელია თუ არა მისი განხორციელება (ხელმისაწვდომია თუ არა რესურსები, გვეყოფა თუ არა დრო, შესაძლებელია თუ არა ამ რაოდენობის მოსწავლით მეთოდის ეფექტიანად განხორციელება).

სწავლის სავარაუდო შედეგების ჩამოყალიბებისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს ერთი რამ: მოსწავლეს მხოლოდ კონკრეტული საკითხის შესახებ ცოდნის მიღებაში კი არ დაეხმაროს, არამედ გამოუმუშაოს მას ზოგადი/ტრანსფერული უნარებიც (მაგალითად, კომუნიკაციისა, პრეზენტაციისა, თანამშრომლობისა და სხვ.). სასურველი შედეგის მიღწევაში კი მას სწავლების ადეკვატურად შერჩეული მეთოდები დაეხმარება. მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლება გულისხმობს მოსწავლეთა საჭიროებას, შესაძლებლობას, ინტერესებს, სწავლების სტილს. მიზნის მისაღწევად კი მასწავლებელი უნდა იყენებდეს მრავალფეროვან სასწავლო საშუალებებსა და რესურსებს, მათ შორის – ელექტრონულ რესურსებსა და ისტ-ს. ოღონდ უნდა გვახსოვდეს, რომ გამოყენებული ტექნოლოგიები ნამდვილად საგაკვეთილო პროცესის ნაწილი უნდა იყოს.

წერა-კითხვის დაბალანსებული სწავლებისას კარგია ერთობლივი წერა. ენობრივი პრაქტიკა გულისხმობს მოსწავლეთა მიერ შეთხზული ტექსტის თვალსაჩინოდ ჩაწერას და შემდეგ ამ ტექსტზე მუშაობას. ეს მეთოდი ითვალისწინებს ტექსტთან მრავალმხრივ მიბრუნებას და მრავალფეროვანი სავარჯიშოების დაგეგმვასა და შესრულებას. თავად მეთოდი იმით არის საინტერესო, რომ მოიცავს აზროვნების, მეტყველების, წერისა და კითხვის პროცესებს. ამასთანავე, მეთოდი სახალისოა და მოსწავლეები სიამოვნებით ერთვებიან მუშაობის პროცესში. საგანგებოდ უნდა აღინიშნოს ენობრივი პრაქტიკის ეფექტურობა ენების სწავლებაში. ჩემ მიერ განხილული მეთოდი კარგად გამოიყენება პირველ და მეორე კლასებში, თუმცა მისი გამოყენება სხვა ფორმით შეიძლება მეოთხესა და მეხუთეშიც. ერთ-ერთი უმთავრესი შედეგია ნაფიქრსა და დაწერილს შორის კავშირის დამყარება და ტექსტის ძირითადი მახასიათებლების გააზრება, რაც მოსწავლეებს ეხმარება წერა-კითხვის კონცეპტუალური საფუძვლების გაცნობიერებაში, კერძოდ, იმისა, რომ რასაც ვფიქრობთ, შეიძლება გამოითქვას, რასაც ვამბობთ, შეიძლება დაიწეროს, რასაც ვწერთ, შეიძლება წავიკითხოთ, ანუ მე შემიძლია წავიკითხო ის, რაც დავწერე და აგრეთვე ისიც, რაც სხვამ დაწერა ჩემთვის წასაკითხად.

თუ თვალს გადავავლებთ ეროვნული სასწავლო გეგმით მონიშნულ მიზნებს, აღმოვაჩენთ, რომ ენობრივი პრაქტიკის გამოყენება თითქმის ყველა სასწავლო მიზნის მიღწევაში ეხმარება მოსწავლეებს, ტექსტის კონცეპტების დაუფლება იქნება ეს, კითხვის ტექნიკის გაუმჯობესება, ამოცნობილი ლექსიკური ერთეულების მარაგის შევსება თუ სხვა. ენობრივი პრაქტიკის მეთოდი ეფექტურად გამოიყენება წინასაანბანო პერიოდიდანვე, როცა მოსწავლეები წერა-კითხვის ბუნებრივი, არაფორმალური ათვისების ბაზიდან ფორმალურად შესწავლის საფეხურზე გადადიან.

ახლა განვიხილავ უშუალოდ გაკვეთილის მსვლელობას. მასწავლებელმა წინასწარ უნდა მოიმარაგოს რესურსები, განსაკუთრებით – თვალსაჩინოება: ილუსტრაცია, სათამაშო თუ სხვა რამ, – რის შესახებაც მოსწავლეებმა ტექსტი უნდა შექმნან. ენობრივი პრაქტიკა გამოიყენება სხვადასხვა ტიპის ტექსტების შესაქმნელად. მთავარია, რომ დამწყები მკითხველები ეცნობიან ტექსტის ისეთ მახასიათებლებს, როგორიცაა სათაური, აბზაცი, სტრიქონი და ა. შ. იმავდროულად მოსწავლეებს უვითარდებათ ფანტაზია, ინფორმაციის სტრუქტურირებისა და თხზვის უნარები.

კითხვის სწავლების პროცესში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ტექსტის ავთენტურობას, მასწავლებელს უნდა ახსოვდეს: კითხვის დაწყებამდე მოტივაციის აღძვრა საფუძველია იმისა, რომ მოსწავლე შემდეგ ხალისითა და დიდი ინტერესით ჩაერთვება კითხვის პროცესში და აქტიურად შეასრულებს კითხვის სავარჯიშოებს.

გამოწვევის მიზნით მასწავლებელი სვამს კითხვას: რას აკეთებენ მწერლები? მოსწავლეთა პასუხების შემდეგ სთავაზობს მათ, გახდნენ მწერლები და მოიგონონ ამბავი. შემდეგ აჩვენებს თვალსაჩინოებას, რომლის შესახებაც უნდა იყოს ტექსტი, მაგალითად, სათამაშო სპილოს, ჟირაფს – შეიძლება ილუსტრაციაც – და ეკითხება, რა არის ეს. სთავაზობს მოსწავლეებს, ისაუბრონ სოფელზე, გაიხსენონ, როგორია, წელიწადის რომელ დროს უფრო მოსწონთ და რატომ. ამის შემდეგ გადადიან ამბის შეთხზვაზე. ყველა მოსწავლე გამოთქვამს თავის ნააზრევს, ჯერ – ზეპირად. მომდევნო ეტაპია წერა. მასწავლებელი ახსენებს ბავშვებს, რომ თავად იქნება კალამი და მოსწავლეების ნააზრევს დაფაზე დაწერს.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები და მასწავლებელი შეთანხმდებიან, რის შესახებ აპირებენ წერას, არჩევენ სათაურს, შემდეგ – პირველ წინადადებას. თუ მოსწავლეებს დაწყება უჭირთ, პირველი წინადადება შესაძლოა მასწავლებელმა შესთავაზოს. შემდეგ მასწავლებელი კითხვების მეშვეობით ააქტიურებს მოსწავლეთა წინარე ცოდნას. ასეთი დავალებები ერთობლივ ფიქრთან ერთად საინტერესო და სახალისო გამოწვევაა მოსწავლეებისთვის.

თავდაპირველად უნდა დაიწეროს სათაური. ბავშვები ასახელებენ ვერსიებს, არჩევენ საუკეთესოს და მასწავლებელი იწყებს წერას. მოსწავლეები ადგილს ურჩევენ სათაურს. მასწავლებელი წერს მას შუაში. შემდეგ გადადის ტექსტზე და ეკითხება მოსწავლეებს, საიდან დაიწყოს წერა. მოსწავლეები ახსენებენ, რომ პირველი სიტყვა აბზაცით იწერება. რომელია სიტყვის პირველი ასო? მასწავლებელი აგრძელებს მოსწავლეთა ნააზრევის დაფაზე გადატანას. სტრიქონის დასრულების შემდეგ კვლავ ეკითხება, სად გააგრძელოს წერა ან როგორ გაკვეთოს სიტყვა მეორე სტრიქონზე გადასატანად. მოსწავლეები თანდათან აცნობიერებენ წერის მნიშვნელოვან მხარეებს. პატარა მწერლები, ერთი მხრივ, აკვირდებიან, როგორ წერენ გამოცდილი მწერლები, ამ შემთხვევაში – მასწავლებელი დაფაზე, მეორე მხრივ კი უშუალოდ მონაწილეობენ ასოების დასახელება-დაწერაში, სასვენი ნიშნების სწორად დასმაში და ძალდაუტანებლად იძენენ, იუმჯობესებენ წერის უნარებს.

ეს არის სწავლების მოდელი, რომელიც პასუხისმგებლობის ნაბიჯ-ნაბიჯ გადაცემას ეფუძნება. მასწავლებელი ზოგიერთ მოსწავლეს წერტილს დაასმევინებს, ზოგს ამა თუ იმ სიტყვის ან სათაურის ადგილმდებარეობას შეარჩევინებს, ზოგიერთს ასოს დააწერინებს, ზოგს – სიტყვას ან მთელ წინადადებას.

ერთობლივი წერის პროცესზე საუბრისას ხაზგასასმელია წერის დროს ბავშვების მიერ დაშვებული შეცდომები. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა თვითონ კი არ შეასწოროს, არამედ კითხვების საშუალებით მიუთითოს და მისცეს მოსწავლეს შეცდომის დამოუკიდებლად გამოსწორების საშუალება.

ვინაიდან ენობრივი განვითარება თანმიმდევრული პროცესია და ბავშვები ნელ-ნელა, ნაბიჯ-ნაბიჯ ითვისებენ ენობრივ სტრუქტურებს, მასწავლებელმა ზოგიერთი შეცდომა, კერძოდ, იმ ტიპის შეცდომები, რომელთა თეორიული არსი ბავშვებისთვის უცხოა, ამ ეტაპზე რეაგირების გარეშე უნდა დატოვოს.

ბოლოს მასწავლებელი წაუკითხავს მოსწავლეებს დაწერილ ტექსტს და სთხოვს, ყურადღებით მიადევნონ თვალი. შემდგომ თავად მოსწავლეები კითხულობენ ტექსტს ერთობლივი კითხვის ვარიაციებით. მაგალითად, ჯერ – მხოლოდ ბიჭები, ან მხოლოდ გოგონები, შემდეგ – ვისაც და ჰყავს ან ვისაც ტორტი უყვარს და სხვა. კითხვის დროს მასწავლებელი ხელს უნდა აყოლებდეს ამოსაკითხ სიტყვებს.

მეორე აქტივობა ანუ ტექსტის სიტყვებად დაშლა შედარებით გართულებულ ვარიანტს წარმოადგენს. ამ ეტაპზე ბავშვებს სიტყვებად დანაწევრებული ტექსტის გამთლიანება უწევთ. ისინი შეადარებენ სიტყვების ბარათებს ტექსტის დედანს, რომელიც კვლავ დაფაზეა გაკრული. მნიშვნელოვანია, რომ ენობრივი პრაქტიკის დროს გამოყენებული სიტყვები მასწავლებელმა სხვა აქტივობებშიც ჩართოს. მაგალითად, ფონოლოგიურ სავარჯიშოებში, სიტყვების კლასიფიცირებასა თუ ახალი წინადადებების შედგენაში. სასურველია, მოსწავლეებმა თავადვე დაასურათონ თავიანთი ტექსტი. ამისთვის მასწავლებელი ტექსტს ნაწილებად ყოფს და ურიგებს ჯგუფებს ან წყვილებს შესაბამისი ილუსტრაციის შესაქმნელად. კარგი იქნება, თუ შემდეგში მასწავლებელი ბავშვების მიერ ენობრივი პრაქტიკის მეთოდის გამოყენებით შექმნილ ტექსტებს შეაგროვებს, გადააწერინებს მათ თაბახის ფურცლებზე ან, თუ წერა არ იციან, თავად დაეხმარება გადაწერაში, დაასურათებინებს და წიგნებად აკინძავს. ამგვარად მოსწავლეებს ექნებათ საკუთარი წიგნები, რომლებიც მათთვის ძვირფასი გახდება როგორც მათი შრომის შედეგი და, ამასთანავე, იქცევა მოტივაციის წყაროდ. სასურველია, ეს წიგნები კლასში გამოიფინოს, სახლში წაიღონ და მშობლებს აჩვენონ ან სკოლაში გაიმართოს პრეზენტაცია, რაც კიდევ უფრო აუმაღლებს მოტივაციას თითოეულ მოსწავლეს.

მე-5 და მე-6 კლასში ეს მეთოდი შედარებით გართულებული ვარიანტით შეიძლება გამოვიყენოთ. რა თქმა უნდა, ამ კლასებში ყურადღებას აღარ გავამახვილებთ იმაზე, რომელი ასოს შემდეგ რომელი დავწეროთ ან სად იწერება სათაური – აქ უკვე გრამატიკული ნორმების დაცვას, შედარებით რთული წინადადებების ჩამოყალიბებას და მსჯელობას ექცევა ყურადღება. გარდა ამისა, დღეს, როცა კომპიუტერი ყველა მოსწავლისთვის ხელმისაწვდომია, ამ მეთოდის ფინალი – გააჩნია, რომელ კლასში ვიყენებთ მას – შეიძლება უფრო საინტერესო და მრავალფეროვანი გავხადოთ. დაფაზე დაწერილი მოთხრობა თუ ჩანახატი სხვადასხვა ჯგუფმა შეიძლება სხვადასხვა პროგრამაში მოამზადოს საპრეზენტაციოდ.

დასასრულ, მინდა, რამდენიმე ძირითად საკითხზე გავამახვილო ყურადღება. ენობრივი პრაქტიკის პირველივე კლასიდან გამოყენებით ჩვენ, შეიძლება ითქვას, ერთგვარად ვაბალანსებთ კითხვის სწავლების ტრადიციულ გზასა და ფონეტიკურ ვარჯიშებს და ვაღვივებთ კითხვისადმი როგორც გაგება-გააზრების პროცესისადმი მოსწავლეთა პოზიტიურ დამოკიდებულებას. ცალკე უნდა აღინიშნოს მოსწავლის მოტივაცია როგორც მკითხველის ფორმირების უმნიშვნელოვანესი წყარო. მოტივაციის აღძვრა და მისი შენარჩუნება სწავლის, ამ შემთხვევაში – კითხვის პროცესის, ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტია.

კლასში ბავშვის მდგომარეობა განაპირობებს მის თვითგრძნობას. მიკროსოციალური ჯგუფების მეგობრობა V-VI კლასებიდან ხდება აქტუალური. ჯგუფი არის შედარებით მყარი ერთობა ბავშვებისა, რომლებიც მუდამ ურთიერთობენ ერთმანეთთან და იზიარებენ საერთო ღირებულებებს. ჯგუფს აქვს თავისი ნორმები, რომლებიც გავლენას ახდენს ჯგუფის თითოეულ წევრზე. ჯგუფს შიგნით მის წევრებს გარკვეული სტატუსიც აქვთ: ზოგი ლიდერია, ზოგი კი ლიდერს ემორჩილება. მაგრამ 6-დან 12 წლამდე ასაკის ბავშვების ჯგუფს, შედარებით უფროსებისგან განსხვავებით, არ ახასიათებს მეტისმეტად მკაცრი ნორმები და შიგნით განაწილებული როლები.

ამიტომაც არის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი უმცროს სასკოლო ასაკში ჯგუფის შეკვრაზე, თანამშრომლობისა და კომუნიკაციის უნარების განვითარებაზე ორიენტირება, ვინაიდან ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ ზოგიერთი მოსწავლე კლასიდან გარიყული აღმოჩნდება, ეს კი ხელს უშლის მათ შემდგომ ადაპტაციას სოციალურ გარემოში.

სამეგობრო წრიდან გარიყული სწორედ ის ბავშვები აღმოჩნდებიან, რომლებიც აგრესიულები არიან, ან მეტისმეტად მორცხვები. გარიყვისა და მუდმივი ფრუსტრაციის გამო აგრესიულები უფრო მეტად აგრესიულები ხდებიან, მორცხვი და მშფოთვარე ბავშვები კი მუდმივი თავდასხმის ობიექტებად იქცევიან. რაც შეეხება კლასში პოპულარულ ბავშვებს, აღმოჩნდა, რომ ისინი მეტად მონაწილეობენ საერთო საქმეებში, შეუძლიათ სხვებთან თანამშრომლობა და თანატოლთა დახმარება. ეს ბავშვები წარმატებითაც გამოირჩევიან სასწავლო, სპორტულ თუ საქმიანობის რომელიმე სხვა სფეროში.