ადრე ერთ გოგოზე დავწერე, დედა სხვა ბავშვებთან თამაშს რომ უკრძალავდა. დაასეირნებდა დიდ შავ პლუშის დათუნიას კორპუსების გარშემო და სკვერში ფეხს არ დგამდა, ვიდრე ყველა ბავშვი არ წავიდოდა შინ.

ის პატარა გოგო მერე ბებოსთან ერთად შემხვდა, გულზე ახალი პლუშის სათამაშო მიეხუტებინა და ცდილობდა, ბებოს ხელიდან დასხლტომოდა. „გაჩერდი, გაჩერდი!” – ეუბნებოდა ბებია და მაგრად უჭერდა ხელს პატარა თითებზე.

ზაფხულის არდადეგებს სოფელში ვატარებთ. ყველაზე ბედნიერი დღეები სწორედ აქ მაქვს გატარებული. დილიდან ეზოში გამოვეფინებით და მთებიდან მონაბერ ჰაერს ვისუნთქავთ. ნაშუადღევს, ვიდრე ბავშვებს სძინავთ, თაროზე საყვარელ წიგნებს დავეძებ და მათ წაკითხვას ვცდილობ, საღამოობით კი მდინარეზე დავდივართ. არაფერი ისე არ ახარებს ბავშვის გულს, როგორც გავარვარებული, ცხელი დღის შემდეგ თანატოლებთან ერთად მთის მდინარეში გაგრილება და სილაში კოტრიალი, მერე კი სილისგან შავი „ნამცხვრების” ცხობა და მდინარის ყველაზე სწრაფი შენაკადიდან დაშვება.

მდინარის პირას ახალგაზრდა ქალი და პატარა ბიჭუნა დგანან. დედას მაგრად ჩაუკიდია შვილისთვის ხელი. სხვა ბავშვები წყალში ხტებიან და მხიარულობენ, იციანიან, ერთმანეთს ეხუმრებიან… ბიჭს დათუნა ჰქვია. დათუნა წყლისკენ იქაჩება, მაგრამ დედის ძლიერ ხელს მაგრად უჭირავს და წყალში ჩასვლის უფლებას არ აძლევს.

მდინარეზე თითქმის ყოველდღე დავდივართ და ამ დედა–შვილსაც ხშირად ვხედავ. დგანან ასე ხელიხელჩაკიდებულები, ვიდრე სხვა ბავშვები წყალში ჭყუმპალაობენ.

ჩვენ პატარა მწვანე, პოკემონებიანი საცურაო კამერა გვაქვს. დათუნას მოსწონს ჩვენი კამერა, მოდის ჩვენთან და დიალოგის წამოწყებას ცდილობს. დედა უკან მოჰყვება და აჩუმებს, ლაპარაკს არ აცლის. სახის მარჯვენა მხარე ბიჭს დაკაწრული აქვს. ეზოში იტკინაო, გვიხსნის დედა, ძალიან ცელქიაო. დათუნას ჩვენთან მეგობრობა უნდა, მაგრამ ისევ არ აცლიან ლაპარაკს და თითებზე მაგრად უჭერენ ხელს. დედა–შვილი ჩვეულ ადგილს უბრუნდება და იქიდან აგრძელებს მოთამაშე ბავშვების ყურებას.

სიმართლე გითხრათ, არ ვიცი, ასეთ დროს როგორ მოვიქცე. მიჭირს, მივიდე ბავშვების მშობლებთან და პირდაპირ ვუთხრა, რომ დათუნასაც და მარიამსაც სხვა ბავშვებივით აქვთ უფლება, როგორც უნდათ, ისე ითამაშონ, რამდენიც უნდათ, იმდენი იხტუნონ, იმღერონ სიმღერები, რომლებიც მოსწონთ, გამოთქვან თავიანთი აზრი, გამოხატონ ემოცია და ამაში არავინ შეუშალოს ხელი. რომ არც მათ, არც მათ შვილებს არაფერი დაუშავებიათ და დროს ნუ დაკარგავენ იმაზე ფიქრში, ჩვენ რას ვიფიქრებთ მათზე, ან რას ვიტყვით, ან როგორ შევხედავთ და ამ შიშის გამო არასოდეს მოუჭირონ ხელი მაგრად თავიანთ შვილებს, როდესაც ისინი დამოუკიდებლად თამაშს და სხვებთან ურთიერთობას მოინდომებენ.

სირცხვილი არ არის, როდესაც მათ შვილებს პოკემონებიანი საცურაო კამერები მოსწონთ და საკუთარი ამბების მოყოლას იწყებენ, ან სხვა ბავშვებთან ერთად თამაში და სატვირთოს ძარაზე ნიჩბებით სილის დაყრა უნდათ, ან სულაც საუბარი ურჩევნიათ ყველაფერს… მშობლების დარცხვენა მათი საქციელის გამო ასუსტებს და საკუთარ თავში აეჭვებს ამ პატარებს, რომლებიც მთელი გულით ითხოვენ გარე სამყაროსთან ურთიერთობას, ცდილობენ, მიიღონ ახალი გამოცდილება და თავიანთ თავში არ ჩაიკეტონ.

თუმცა მშობლების შიში არც ისე გაუგებარია – ისინი ხომ თავიანთი პატარების დაცვას ცდილობენ, ეშინიათ, მათ ვინმემ არ ატკინოს გული, არ დასცინოს და გარიყოს. კეთილი მიზნები ამოძრავებთ, როდესაც ფარივით გადაეფარებიან ხოლმე შვილებს, სინამდვილეში კი ამით უფრო მეტად უწყობენ ხელს მათ იზოლაციას.

„…სამაგიეროდ, მეორე გვყავს ძალიან კარგი”, – მეუბნება დიდი ხნის უნახავი ბავშვობის მეგობრის დედა. ჩემი მეგობარი მრავალი წელია არ მინახავს. არც მისი შვილები მინახავს, მაგრამ ვიცი, რომ უფროსი გოგონა სამშობიარო ტრავმით დაიბადა, დამოუკიდებლად ვერ დადის და ლაპარაკიც უჭირს. ერთადერთი სივრცე, სადაც ერთმანეთის შესახებ რამეს ვიგებთ, ინტერნეტია. ფოტოებზე ჩემი მეგობრის მხოლოდ ერთი შვილი ჩანს, მხოლოდ ის არის მშობლებთან ერთად ატრაქციონებზე, გასართობ პარკში, მხოლოდ მისი დაბადების დღის ამსახველ ფოტოებს ათავსებს ოჯახი სოციალურ ქსელში…

ასეთია იმ ბავშვების ამბები, რომლებიც გარემოებათა გამო ხშირად ჩვენი თვალთახედვის არიდან უჩინარდებიან. ბავშვებისა, რომლებიც დღითი დღე უფრო და უფრო ირიყებიან საზოგადოებისგან, რადგან არც ოჯახმა, არც საზოგადოებამ არ იციან მათი ძირითადი უფლების შესახებ – იყვნენ ყველასათვის ხილულნი.

„ამის გამო ქუთაისის გუბერნიაში ათასი მღვდელმსახურიდან ცამეტი კაციც არ იქნება სემინარია კურსდამთავრებული, დანარჩენები არიან წერა-კითხვის მცირემცოდნენი და განუვითარებელი პირები “. ეს იაკობ გოგებაშვილის ერთ-ერთი წერილიდანაა.

არც ამ წერილში და არც ჩემს სტატიაში თქვენ გაუნათლებელ საქმღვდელოებაზე და ამით მიყენებულ ეროვნულ ზარალზე ვერაფერს წაიკითხავთ, ვისაუბრებთ მხოლოდ მეცხრამეტე საუკუნის ერთ ისტორიაზე განათლების სფეროდან. უსამართლობის ისეთ მაგალითზე, რომელსაც სავალალო შედეგი მოჰყვება ხოლმე.

შევეცდები გაჩვენოთ, თუ ერთ „რიგით” პუბლიკაციას როგორ შეუძლია მოსწავლის ცოდნის მობილიზება.

იაკობ გოგებაშვილის მიერ 1885 წელს გაზეთ „სოვრემენიე იზვესტიისთვის” რუსულ ენაზე წერილი „თბილისიდან” მკითხველს აცნობს თბილისის სასულიერო სემინარიაში არსებულ სასტიკ რეჟიმსა და მოსწავლეთა აუტანელ მდგომარეობას. კერძოდ , იგი ეხება მეექვსე დამამთავრებელი კლასის მოსწავლის სილიბისტრო ჯიბლაძის სემინარიიდან უსამართლო გარიცხვის და ამ მიზეზით მის მიერ სემინარიის რექტორის დეკანოზი პავლე ჩუდეცკის ცემას. დიახ, ეს ის ჩუდეცკია, 1886 წელს სხვა სემინარიელი- ლალიაშვილი რომ მოკლავს.

მაშინ საზოგადოება აღშფოთებული და შეურაცხყოფილი დარჩა ფაქტით, რომ სემინარიის ყოფილმა სტუდენტმა რექტორი ცემა. ამას განსაკუთრებით განიცდიდა საზოგადოების ქართული ნაწილი, რადგან დამნაშავე მათი ტომისა იყო. თუმცა, როცა გაირკვა საქმის ვითარება, რეაქციის სიმძაფრე შენელდა და იაკობ გოგებაშვილმაც რუსი საზოგადოებისთვის რეალური სურათის საჩვენებლად ეს წერილი დაწერა.

ვიდრე საქმის არსზე გადავიდოდეს, ავტორი მკითხველს არწმუნებს მიწოდებული ცნობის უტყუარობაში.

მეექვსე კლასის მოსწავლე ჯიბლაძე ფეხის სიმსივნის სამკურნალოდ მოათავსეს საავადმყოფოში. მას თან საკითხავად ჰქონდა მეგობრისგან ნათხოვარი ცენზურის მიერ დაშვებული ვინმე შელგუნოვის უნიჭო კომპილატორული წიგნი. წიგნი არ ყოფილა სემინარიის ბიბლიოთეკიდან, საიდანაც წიგნის გამოტანა იმგვარ ფორმალურ ორომტრიალს მოითხოვს, რომ ბიბლიოთეკით სარგებლობის აკრძალვის ტოლფასიაო, წერს ავტორი. ამიტომაც, მოსწავლეები ერთმანეთში ნათხოვრობენ, რომ აცდნენ გაწამაწიას, თუმცა, ამის გამო, ხშირად, ცენზურით დაშვებულ, მაგრამ ასაკისთვის შეუფერებელ წიგნებსაც კითხულობენო, სინანულით აღნიშნავს იაკობ გოგებაშვილი. თურმე, ხშირი ყოფილა შემთხვევაც, როცა მოსწავლე, სწორედ ნათხოვარი წიგნის ჩაუბარებლობისთვის გაურიცხავთ. ჯიბლაძის შემთხვევაშიც ასე მომხდარა. სემინარიის უფროსმა ჯიბლაძეს წიგნის ჩაბარება მოსთხოვა, რაზეც ჯიბლაძემ უარი უთხრა, მეგობარს რა დავუბრუნოო. უფროსი სემინარიიდან გარიცხვით დამუქრებია, რაც ჯიბლაძეს არასერიოზულად ჩაუთვლია – ავადმყოფს, თან ბოლო კლასის ერთ-ერთ საუკეთესო მოსწავლეს გასარიცხად ვინ გამიმეტებსო ?! თუმცა, ერთ კვირაში აცნობეს, რომ სემინარიიდან გარიცხული იყო და საავადმყოფოს დატოვებაც მოსთხოვეს . უმწეო მდგომარეობით გაცეცხლებული ჯიბლაძე საავადმყოფოდან კი წამოვიდა გასიებულხი ფეხით, მაგრამ სემინარიიდან შორს არ წასულა: იქვე კიბის ქვეშ დაიმალა, გაკვეთილზე მიმავალ პავლე ჩუდეცკის თავს დაესხა და ცემა. ჩუდეცკი დარჩა ნაცემი და ჯიბლაძეც არანაკლებ საშინელ მდგომარეობაში აღმოჩნდა, თოთხმეტი წლის შრომა ხომ წყალში ჩაეყარა და პოლიციამ მეტეხის ციხეშიც გასიებული სისხლიანი ფეხით წაათრია.

წერილში იაკობ გოგებაშვილი ამ შემთხვევასთან დაკავშირებულ საზოგადოებაში გაჩენილ ბევრ შეკითხვას სვამს : როგორ შეიძლებოდა ავადმყოფი მოსწავლის მიმართ ასეთი მკაცრი ზომების მიღება? როგორ შეიძლებოდა დამამთავრებელი კლასიდან კარგი მოსწრების მოსწავლის გარიცხვა და მისი უმწეო მდგომარეობაში სემინარიის გარეთ დატოვება? ნუთუ არ შეიძლებოდა დასჯა მხოლოდ სახაზინო კმაყოფის აღკვეთით ? ან- დაავადებული ფეხის მორჩენამდე მოცდა მაინც ?! ..

იაკობ გოგებაშვილი რუს საზოგადოებას დაუფარავად ამცნობს, რომ , ზოგადად, ადგილობრივი სასულიერო ხელისუფლებისთვის ადვილი ყოფილა მოსწავლეების გარიცხვა და ქართულ საეგზარქოსოში მხოლოდ ათიოდე მოსწავლე თუ ამთავრებს კურსს, არადა, ექვს სასულიერო სემინარიაში სამი ათასამდე ახალგაზრდა სწავლობსო (!). ავტორი, ერთ-ერთ ფაქტორად უმართავ სიტუაციას ასახელებს, როცა სემინარიის შიდა დაპირისპირებებსა და ერთმანეთისთვის ორმოების თხრას მოსწავლეები ეწირებიანო. „ თბილისის სასულიერო სემინარიის ახლანდელი მდგომარეობა მოითხოვს გულმოდგინე და დაწვრილებით რევიზიას უფლებამოსილი მიუდგომელი დ შორსმჭვრეტელი პირის მხრივ, რომელიც შეძლებს მთელი სიმართლე თქვას, თუნდაც, რომ ეს სიმართლე მწვავეც იყოს თვით ეპარქიის ხელისუფლებისთვის” -წერს იაკობ გოგებაშვილი.

გარდა იმისა, რომ პუბლიცისტიკის წაკითხვა ყოველთვის საინტერესოა დროის, სიტუაციის თუ ზოგადად, აქტუალური თემების გსაცნობად, კონკრეტულად, ეს წერილი მრაავალმხრივ მნიშვნელოვანი შეიძლება გახდეს. შესაძლებელია, თანამედროვე განათლების აქტუალურ პრობლემებზე საუბარი, შედარების, მსგავსება-განსხვავების აქცენტების დასმა და უკვე ნასწავლი ლიტერატურის გახსენება .

მაგალითად, როდესაც აკაკი წერეთლის „განთიადს” სწავლობენ, მასწავლებელი, ბუნებრივია, აუცილებლად ეხება დიმიტრი ყიფიანის ისტორიას. ეს ისტორია, უმეტესად, მშრალ ფაქტად რჩება : მოხუცი მოღვაწე, რომელმაც გაილაშქრა პავლე ეგზარქოსის წინააღმდეგ, რადგან მან დაწყევლა ქართველი ერი სემინარიის რექტორის მკვლელობისთვის; ის გადაასახლეს ასტრახანში და იქ დაქირავებულმა მკვლელებმა სიცოცხლეს გამოასალმეს. ყველაფერი შეკვეთილ მკვლელობაზე ამერიკული ფილმის შინაარსივით რომ არ დარჩეს ახალგაზრდის მეხსიერებას, აუცილებელია დამატებითი ფაქტების მიწოდება, რომლებიც სიღრმეში ჩაახედებს მოსწავლეს, დამოუკიდებლად ამსჯელებს და დასკვნასაც გამოატანინებს.

თუ მივაწვდით ინფორმაციას, რა უძღოდა წინ ან ჩუდეცკის მკვლელობას, ან საქართველოს ისტორიაში რა საბედისწერო ცვლილებები ხდებოდა, მოსწავლეებისთვის ბევრი რამ ნათელი გახდება.

1811 წელს რუსეთის მეფე ალექსანდრე პირველი საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქ ანტონ მეორეს სწერს, რომ „საქართველოს სამეფოს რუსეთის სახელმწიფოსთან მიერთების შემდეგ საქართველოს ეკლესიაც უნდა გაერთიანდეს უწმინდესისა და უმართებულესი სინოდის საბჭოში. ახალ მართვა-გამგეობასთან შეუთავსებელია საქართველოში კათოლიკოსის ყოფნა… გითხოვთ თქვენ საქართველოს ეკლესიის გამგებლობისგან, უწმინდესი სინოდის წევრობისა და კათოლიკოსის სახელის შენარჩუნებით “. და ანტონ მეორე რუსეთში გადაასახლეს. ასე დაკარგა საქართველომ პოლიტიკური დამოუკიდებლობის დაკარგვიდან მეათე წელს სულიერი დამოუკიდებლობაც.

საქართველოს ეკლესიას რუსეთის სინოდი ეგზარქოსის მეშვეობით მართავდა. ქართული ენის, ტრადიციებისა და ბუნების არცოდნის გამო ეკლესიასა და მორწმუნეთა შორის ბარიერი იოლად შეიქმნა, ეკლესიის ავტორიტეტი საზოგადოების თვალში ეცემოდა. ამას ცალკეულ ეგზარქოსთა უღირსი საქციელიც განაპირობებდა.

მაგალითად, ეგზარქოსმა ევგენიმ ალავერდისა და სვეტიცხოვლის ფრესკები შეათეთრებინა, აქაოდა მეფის დასახვედრად სანიტარული ღონისძიება ჩავატარეო; ეგზარქოსმა პავლე ლებედევმა კი სემინარიის რექტორ პავლე ჩუდეცკისთან ერთად ხახულის ხატი გაძარცვა და ოქრო-ვერცხლი მიიტაცა ( გაძარცვული ხახულის ხატის ნახვა ახალგაზრდებს წიგნებშიც და მუზეუმშიც შეუძლიათ!) . იმავე ეგზარქოსმა პავლემ 1886 წელს ჩუდეცკის მკვლელობის გამო მთელი ერი გადასცა ანათემას. საინტერესო იქნება, თუ კლასის რომელიმე მოსწავლე წაიკითხავს მიხეილ ჯავახიშვილის „ლამბალო და ყაშას” და კლასისთვის მოამზადებს პრეზენტაციას .

საქართველოში აღარ არსებობდა საეკლესიო კათედრები, რომლებიც სოციალურ და საგანმანათლებლო საქმიანობისთვის იყვნენ მოწოდებული. საქართველომ დაკარგა ის, რასაც საუკუნეების მანძილზე აშენებდა. სიტყვამ მოიტანა და აუცილებლად გაიხსენებთ გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებას. ქართული წირვა-ლოცვა, ქართული საგალობლები ეკლესიაში შეიცვალა რუსულით! ეგზარქოსები ანტიქართულ პოლიტიკას დაუფარავად ეწეოდნენ მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთიდან რუსი სულიერი მამები აფრთხილებდნენ, რომ ღვთისმშობლის წილხვედრ და მოციქულების მიერ მოქცეულ ქვეყანას პატივით მოპყრობოდნენ.

ამ ინფორმაციას თუ მივაწვდით, იაკობ გოგებაშვილის წერილსაც წაიკითხავთ და ერთად

გაანალიზებთ, მერე დიმიტრი ყიფიანის წერილსაც დაუმატებთ, რომლიდანაც კარგად ჩანს, თუ როგორ შეიძლება ერთკაციანი წერილობითი კორექტული ამბოხი , მაშინ უსამართლობისგან ან შერჩევითი სამართლისგან ჩალით გადახურულ უფლებააყრილ ქვეყანას -საქართველოსაც დაინახავენ. იოლად მისახვედრი იქნება ისიც, რომ ლალიაშვილისგან ჩუდეცკის მკვლელობას წინ უსამართლობისა და ერის დაკნინების კასკადი უძღოდა. სახელმწიფო კი უკვე კარგახნის გადაშენებული იყო. არც დიმიტრი ყიფიანის პიროვნება დარჩება მხოლოდ ბუნდოვან ფაქტად. და ნაკითხ მოსწავლეებს არ გაუჩნდებათ ლოგიკური შეკითხვა, თუ რატომ არ შეიძლებოდა მართლა მძარცველს მოეკლა დიმიტრი ყიფიანი , რასკოლნიკოვმაც ხომ ნაჯახით მოკლაო…ბუნებრივად გასაგები გახდება გრიგოლ ორბელიანის ლოგიკაც -რა ენა წახდეს, ერიც დაეცეს, წაეცხოს ჩირქი ტაძარსა წმიდასო, რომ წერდა.

სხვათა შორის, მსჯელობა, ასევე ბუნებრივად მიგვიყვანს ნიკოლოზ ბარათაშვილის „ბედი ქართლისადან” სოლომონ ლიონიძის არგუმენტამდეც, თუ რატომ არ უნდა „შეუერთდეს” ერთი სახელმწიფო, თუნდაც ერთმორწმუნე, სხვა სახელმწიფოს , თუ მათ სხვადასხვა ბუნება აქვთო და მხოლოდ სჯულის ერთობა ვერარას არგებსო.

მეცხრამეტე საუკუნის ძალიან ბევრი კარგი პუბლიცისტური წერილია და მათი წაკითხვა აზრსმოკლებული არასდროს იქნება, რადგან თუ სწავლის პროცესი უწყვეტ ჯაჭვად არ გადაიქცა, ახალი და ძველი ერთმანეთს არ დაუახლოვდა, ცოდნა მატყუარა “არაფრისმაქნისი” ფაქტების გროვად დარჩება. ამის ინსპირატორად კი ისევ ახალი ცოდნა უნდაგახდეს.

ჩვენ, მხოლოდ ერთი მაგალითი განვიხილეთ, თუ როგორ შეიძლება ნასწავლის გამეორება და ცოდნად გადაქცევა.