საქართველოს უახლესი ისტორიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი დღიდან მეოთხედ საუკუნეზე მეტი გავიდა. 9 აპრილი ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობაში ორ ურთიერთსაპირისპირო ემოციას იწვევს. საზოგადოება განსაკუთრებული გულისტკივილით იხსენებს საბჭოთა რეჟიმის მიერ მშვიდობიან დემონსტრაციაზე დახოცილ თავგანწირულ ახალგაზრდებს. თუმცა ხალხს ტრაგედიასთან ერთად ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის ტრიუმფი და ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენით გამოწვეული სიხარულიც არ ავიწყდება. სხვებისგან არც თავად გამოვირჩევი. ჩემთვისაც ფასდაუდებელია ის გმირობა, რომელიც თავისუფალმა ადამიანებმა ჩაიდინეს და სამუდამოდ დაიმკვიდრეს ადგილი ჩვენს ისტორიაში. მეც მიხარია, რომ, სამოცდაათწლიანი ოკუპაციის მიუხედავად, საქართველომ თავი დააღწია ბოლშევიკურ უღელს. მაგრამ ამით არ მთავრდება ყველაფერი, ამგვარ შეფასებებს არ უნდა დავჯერდეთ, კიდევ რამდენიმე კითხვას უნდა გავცეთ გულწრფელი პასუხი.

9 აპრილის დემონსტრაციაში მონაწილეობა არ მიმიღია, ვერც რეფერენდუმზე მივეცი ხმა საქართველოს თავისუფლებას. მე უფრო გვიან, დამოუკიდებელ საქართველოში დავიბადე. შესაბამისად, არ მაქვს პრეტენზია, ამომწურავად და ყოვლისმომცველად შევაფასო გაზაფხულის ამ განსაკუთრებულ დღესთან დაკავშირებული მოვლენები. უბრალოდ, აპრილის ქარტეხილებზე ფიქრის დროს ერთი საშინელი გრძნობა არ მაძლევს მოსვენებას: ხშირად მრცხვენია დაღუპული ადამიანების გამო. ჩემს სირცხვილს ორი საშინელი ეჭვი განაპირობებს.

შეიძლებოდა თუ არა ქუჩაში გამოსული პროტესტანტების გადარჩენა?

საბჭოთა კავშირმა არსებობის უკანასკნელ დღეებში მასობრივი დარბევა სხვა ქვეყნებშიც მოაწყო. დემონსტრანტებს გაუსწორდნენ აზერბაიჯანსა და ლიტვაში. სისხლისღვრამ საბოლოოდ ამხილა რეჟიმი და განაჩენი გამოუტანა მას. დარბევების შემდეგ ამბოხებულ რესპუბლიკებში დრომოჭმულმა კომუნისტურმა ნომენკლატურამ დაკარგა ძალაუფლების მნიშვნელოვანი ბერკეტები და ჯერ კიდევ შემორჩენილი ავტორიტეტი. ტრაგედიებმა ერები გააერთიანა და წინააღმდეგობის მოძრაობები კონსოლიდაციის ახალ საფეხურზე აიყვანა. ეს ყველაფერი გასაგებია. თუმცა საქართველოში 9 აპრილსაც ხომ ყველამ ყველაფერი იცოდა. მოსალოდნელი ძალადობის შესახებ ინფორმაცია ჰქონდათ ეროვნული მოძრაობის ლიდერებსაც, პარტიის ცენტრალურ კომიტეტსაც და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსაც. საქმე „გამოცხადებული სიკვდილის ქრონიკასთან“ გვქონდა. დარწმუნებული ვარ, დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის უფრო ხანგრძლივი და გონივრული გზების გამონახვაც შესაძლებელი იყო. ცხადია, ხანგრძლივ და მშვიდობიან წინააღმდეგობას მეტი დრო, ენერგია, ფიქრი და შრომა დასჭირდებოდა. ბუნებრივია, განსხვავებული სტრატეგიის სრულყოფილად განხორციელების საკითხიც შესაძლოა კითხვის ნიშნის ქვეშ აღმოჩენილიყო, მაგრამ ეს არ იქნებოდა ნიჩბით და ქამრით ტანკის გაჩერების სპონტანური და ემოციური მცდელობა. ალტერნატიული გეგმის არსებობის შემთხვევაში შეიძლებოდა ერთით მეტი ადამიანის სიცოცხლე ან ჯანმრთელობა გადაგვერჩინა.

ამასთანავე, ჩემს აღშფოთებას დღემდე იწვევს ზოგიერთი პოლიტიკოსი, რომლებმაც მთელი თავიანთი ძალაუფლება, საზოგადოებრივი მდგომარეობა და ქონება სხვათა სიცოცხლის გადარჩენაზე პასუხისმგებლობის შეგნებული გაუცნობიერებლობით მოიპოვეს, დღეს კი ამაყად დგანან მემორიალის წინ და რუსთაველის გამზირზე ტიტების დაწყობის დროს შარშან ნათქვამ სიტყვებს ხელახლა იმეორებენ.

დაღუპული ახალგაზრდების წინაშე ჩემს სირცხვილს კიდევ ერთი მიზეზი განაპირობებს. ჩვენ ვერსად გავექცევით პასუხისმგებლობას, რომელიც საქართველოში დღეს შექმნილი ვითარების გამო გვეკისრება. თავს დავდებ, რომ პარლამენტის შენობის წინ უმოწყალოდ დახოცილი და მოწამლული ადამიანები სხვა საქართველოსთვის იბრძოდნენ. ისინი ვერ წარმოიდგენდნენ, რომ მათი გმირობიდან ოცდაათი თვის შემდეგ დამოუკიდებელ საქართველოში სამოქალაქო ომი დაიწყებოდა, სამოქალაქო ომს კი კიდევ ერთი დაუნდობელი სამხედრო-შეიარაღებული დაპირისპირება მოჰყვებოდა აფხაზეთში.

მოახერხა თუ არა 9 აპრილმა საბჭოთა პარტიული ელიტის დამარცხება? ბოლშევიკური პარტიის ნომენკლატურა დამოუკიდებლობის გამოცხადებიდან ძალიან მალე დაბრუნდა ხელისუფლებაში და უფრო გაძლიერდა. სხვების სიცოცხლის ხარჯზე „აპარატჩიკებმა“ განუზომელი ძალაუფლების ხელში ჩაგდება მოახერხეს – ადრე მათ კერძო საკუთრება არ ჰქონიათ, 90-იან წლებში კი კორუმპირებულ ნეოლიბერალებად და ნაციონალისტებად ქცეულმა კომუნისტებმა თუ მათმა შთამომავლებმა უკვე ხელშეუხებელი, სიწმინდედ გამოცხადებული კაპიტალიც დააგროვეს. გავაგრძელო? ჩამოვთვალო დამოუკიდებლობის 25 წლის განმავლობაში ჩვენს თავს გადამხდარი სხვა უბედურებები?

მოკლედ, თავისუფალი რესპუბლიკის ნაცვლად 9 აპრილს დაღუპულმა გმირებმა და მათთან ერთად – ჩვენ, ყველამ, მივიღეთ უცვლელი საბჭოთა ელიტა, დროშა, ჰიმნი და კონსტიტუციით გარანტირებული პოლიტიკური უფლებები.

საბჭოთა კავშირის დროს გვქონდა კეთილდღეობა პოლიტიკური თავისუფლების გარეშე, პოსტსაბჭოთა საქართველოში კი გვაქვს პოლიტიკური თავისუფლება (რომელსაც წარსულში ხშირად გვიზღუდავდნენ) კეთილდღეობის გარეშე. სოციალურ დაცვასა და უსაფრთხოებას სიტყვის, გამოხატვისა და სინდისის თავისუფლების გარეშე ფასი ეკარგება. არც მშიერ, ღარიბ და უმუშევარ ან შრომის დროს სასიკვდილოდ განწირულ ადამიანს სჭირდება დიდად გაზეთში საპროტესტო განცხადების გამოქვეყნების ფასიანი პრივილეგია. „ფაბიანური საზოგადოების“ დამფუძნებელს, სერ ბერნარდ შოუს, არ სჯეროდა, რომ ხიდის ქვეშ მცხოვრები და სასახლეებში გამოკეტილი ადამიანები კანონის წინაშე თანასწორნი იყვნენ. არც მე მჯერა ამ ზღაპრის. ოდნავ სხვა კონტექსტში კი დიდი გერმანელი ფილოსოფოსი ჰერბერტ მარკუზე წერდა: „უფლებები და თავისუფლებები, რომლებსაც ინდუსტრიული საზოგადოების განვითარების საწყისი ეტაპისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობა ჰქონდა, დღეს ნელ-ნელა უჩინარდება – კარგავს ტრადიციულ შინაარსს. აზრის, სიტყვისა და სინდისის თავისუფლება წარმოადგენდა არსებითად კრიტიკულ იდეებს, განკუთვნილს იმისთვის, რომ ჩაენაცვლებინა მოძველებული კულტურა უფრო მეტად რაციონალურით. დღეს მათ ჩანაცვლების უნარი აღარ შესწევთ“.

ჩვენი დღევანდელი ყოფა, სიღარიბე, უთანასწორობა, ჩაგვრის ახალი ფორმების განვითარება და ეკონომიკური ჩამორჩენა 9 აპრილს დაღუპული ადამიანების შეურაცხყოფაა და მეტი არაფერი, ამიტომაც მრცხვენია ხოლმე.

„სიყვარულის 99 მეტაფორა“ – ასე ჰქვია ერთ-ერთ ინტერნეტგამოცემას, რომელშიც ავტორ-შემდგენელმა Richard Nordquist-მა  თავი მოუყარა ყველა დროის  ადამიანთა სიყვარულის მეტაფორებს ლიტერატურიდან, კინოდან, ინტერვიუებიდან, სიმღერებიდან, სტატიებიდან  და სხვა… შემდეგ გამოავლინა ის მეტაფორა-კონცეპტები, რომლებიც ავლენენ სიყვარულის განსხვავებულ ასპექტებს.

რატომ 99 მეტაფორა და არა 100? ავტორს ამ კითხვაზე კონცეპტუალური პასუხი აქვს: მე-100 მეტაფორა უნდა შექმნათ თქვენ! დიახ, თქვენც… ვინც ახლა ამ სტრიქონებს კითხულობთ…

სიყვარულის ყველა თეორია რომ შეისწავლოთ და ყველა მეტაფორა დაიზეპიროთ, ამით მხოლოდ თეორიულ ცოდნას დააგროვებთ სიყვარულის შესახებ და ეს არ იქნება სიყვარული… დაგროვილი ცოდნის გამოყენებით ადვილად შეგიძლიათ „გააკეთოთ მეტაფორა“ (ასევე წარმატებითაა შესაძლებელი ლექსის გაკეთებაც), დიახ, „გააკეთოთ“ და არა შექმნათ…

მაგრამ სულ სხვაა, როდესაც თავად ქმნით და ეს სრულიად ბუნებრივი და ძალდაუტანებელი პროცესია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც თქვენ გიყვართ, თქვენ ატარებთ სიყვარულს (უფრო სწორი იქნებოდა, რომ სიყვარული გატარებთ), როდესაც  შეყვარებული ხართ. ამ დროს შინაგანი აზრი ცდილობს, ფორმა მიიღოს და გარეთ გამოვიდეს… ეს ძალიან ჰგავს ისეთ პროცესს, როდესაც თქვენ გადაწყვიტეთ, ღრუბლებისგან სამოსი შეკეროთ და ღრუბლების სამოსი კი შეკერვის შემდეგაც განაგრძობდეს ცვლილებას… სწორედ ასეთია მეტაფორის ბუნება. ის იმით განსხვავდება ჩვეულებრივი სალექსიკონო სიტყვებისაგან, რომ მას არა აქვს მუდმივად მინიჭებული მნიშვნელობა, ისეთი მნიშვნელობა, როგორიც აქვთ საგნებს: წიგნი, მაგიდა, კომპიუტერი, ჭიქა და სხვა…

ამიტომ მეტაფორების შექმნა ალქიმიაა… ორი ელემენტის მოულოდნელი და უეცარი კავშირი… ასეთივე ალქიმიაა მეტაფორების გაგება-შეგრძნება, დიახ, შეგრძნება, რადგან ის დაკავშირებულია ჩვენს ემოციურ ბუნებასთან, ჩვენს აუდიალურ, ვიზუალურ, კინესთეტიკურ შეგრძნებებთან. მეტაფორა ცოცხლდება მაშინ, როდესაც მას მკითხველი შეიგრძნობს, „ეხება“, –  ესეც უკვე ახალი ორი ელემენტის ქიმიაა…

მეტაფორები შექმნის შემდეგ იძენენ დამოუკიდებელ ცხოვრებას და განსხვავებულად ტრანსფორმირდებიან თითოეულის ცნობიერებაში. ეს არასდროს არ არის დასრულებული პროცესი, ყოველთვის იცვლება, რადგან იცვლება მიმღები – ჩვენი ცნობიერება. მას ცვლის გარემო, განწყობა, ცნობიერების მდგომარეობა, სიზმარი, დღის შთაბეჭდილებები, ამინდიც კი…. ვერ ვიტყვით ზუსტად: მეტაფორებს მოვყავართ რეზონანსში თუ ჩვენი შინაგანი მდგომარეობა ეძებს რეზონანსულ ტექსტებს, რათა ამ მდგომარეობამ საკუთარი თავი დაინახოს და შეიცნოს…? ალბათ უფრო ორმხრივი პროცესია ჩვენი ტექსტებთან და მეტაფორებთან კავშირი.

Richard Nordquist-ის მიერ მოძიებული სიყვარულის მეტაფორები არის  ყველაზე აღიარებული და უნივერსალური კონცეპტებიც: სიყვარული – ცეცხლი, ავადმყოფობა, ღმერთი, მცენარე, ფრინველი, ოკეანე… და ყველაზე უმნიშვნელო საგნებიც, რომლებიც უფრო ზუსტად გამოხატავენ სიყვარულის არსის ერთ რომელიმე ასპექტს (რადგან ენით შეუძლებელია სრულყოფილი გამოხატვა): თოკი, მარგალიტი, ძაფი, გასაღები, კედელი, ტვირთი, ანკესი, გალია, სამართებელი…

„სიყვარული ეს არის ფორტეპიანო, გადმოვარდნილი მეოთხე სართულის ფანჯრიდან. თქვენ კი აღმოჩნდით არასწორ ადგილას არასწორ დროს.“  (Ani DiFranco, “Two Little Girls,” 1998).

ამ მეტაფორით სიყვარულის მოულოდნელი და დამანგრეველი ბუნებაა გამოხატული და მნიშვნელოვანია, როომ ფორტეპიანო გეცემა თავზე და არა, ვთქვათ, მაგიდა ან კარადა…  ნადგურდება საგანი, რომელიც მუსიკის შექმნას ემსახურება…  ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ ეს არ არის სიყვარული, რომ სიყვარული მხოლოდ შენებაა და არა განადგურება… სიყვარული დიდ ტკივილებთან არის დაკავშირებული და ამ მეტაფორაში სწორედ ეს ნიუანსია წინწამოწეული.

აი, კიდევ ერთი ძალიან საინტერესო მეტაფორა:

„სიყვარული არის სამართებელი,

ბევრად ძლიერი, ვიდრე მე,

მან დაჭრა საშლელი,

მე ვცდლობდი, გადამერჩინა შენზე მოგონებები…“

(Benji Hughes, “Love Is a Razor,” 2008).

როცა სიყვარული ადამიანზე ძლიერია, მაშინ ის თავად იცავს თავს და მოქმედებს ადამიანის სურვილის წინააღმდეგ. როდესაც ადამიანს სურს წაშალოს და გააქროს სიყვარული… მაშინ სიყვარული ხდება სამართებელი და ჭრის საშლელს, რომლითაც „წაშლას“ უპირებენ.

ამ მეტაფორაში კი ადამიანი სიყვარულის (მარგალიტის, განძის) მაძიებელია, მყვინთავი, რომელმაც მარგალიტი ზღვის ფსკერზე უნდა აღმოაჩინოს:

„სიყვარული არის მარგალიტი, მე – მყვინთავი; ზღვა, პატარა სასტუმრო, ტავერნა: მე ვყვინთავ იქ, სად ვეძებო ჰაერი?“

(Hafez, “Forty,” 14th century;)

სიყვარული შეიძლება იყოს უსახლკარო  ბავშვიც…

„და სიყვარული არის

უსახლკარო ბიჭი, რომელიც ეძებს განძს

შუა წვიმაში და ნახულობს ტომარას

ოქროს მონეტებით და ნელ-ნელა აღმოაჩენს,

რომ ისინი სავსეა შოკოლადით

და მიუხედავად იმისა, რომ ის გულგატეხილია,

მას არ შეუძლია ჩივილი,

რადგან მშიერი იყო.“

(Robert “BO” Burnham, “სიყვარული არის …)

ამ და სხვა საინტერესო მეტაფორებს შეგიძლიათ გაეცნოთ ამ ლინკზე: https://grammar.about.com/od/rhetoricstyle/a/lovemetaphors.htm

1. S.

აქ „სიყვარულის 99 მეტაფორაა“… და, რაც ყველაზე მთავარია, ამის შემდეგ თქვენ უნდა შექმნათ თქვენი სიყვარულის მეტაფორა… არა ცნებებით და ტრაფარეტული აღწერებით… არა! შეეცადეთ, „თარგმნოთ“ განცდათა და ემოციათა ენა საგნების, მოვლენების, ფაქტების… ყველაზე უფრო მოულოდნელი კავშირებით, რომელიც თქვენს უნიკალურ სიყვარულის შეგრძნებას გამოხატავს და რომელიც შეუძლებელია, ჰგავდეს სხვას…

მძღოლი ცოტა არ იყოს უჯერმაჯერა მზერით მიცქერდა. ეს იყო ორმოც წელს გადაცილებული კარგი აღნაგობის კაცი და ოდნავ ემჩნეოდა სიმსუქნე, როგორიც მისი პროფესიის, საჭესთან დიდხანს მომუშავე ადამიანებს ახასიათებთ. მზერა, გითხარით უკვე, ორაზროვანი და გამჭოლი ჰქონდა.

პეტრე ნავროზაშვილი – თვითდასაქმებული, ტაქსის მძღოლი: აბა, მე რა უნდა გითხრა, ძმობილო? მთქმელებიცა და გამგონეებიც თქვენა ხართ, მგზავრები! ჩემი ხელობა გაუჭრელი საზამთროა – ათასი ჯურის მგზავრი ჯდება მანქანაში. სახეზე არავის აწერია, ვინ ვინაა. გული კიდევ ტანსაცმლის შიგნითა აქვს. აი, მარჯვნივ იყურე (დელისის მეტროს მიმდებარედ). აიქ, სასტუმრო „ციცინათელას“ გვერდით წიგნის მაღაზია იყო. ჯერ „სალე“ (SALE) დაეწერა, ანუ იყიდებაო. მერე კიდევ ველოსიპედების მაღაზია გაიხსნა და ახლაც ეგაა! განა ტყუიან? ველოსიპედიც საჭირო და აუცილებელია და წიგნიც, ხაჭაპურიც და მრგვალფარიანი „მერსედესიც“… თუმცა ყველაფერს თავისი ფუნქცია და დანიშნულება აქვს. წიგნის მაღაზია იმიტომ დაიხურა, რომ მშიერ ადამიანს სულიერ მოთხოვნილებებს ვერ მოსთხოვ. თუ ერთი თავგადადებული ვინმე არაა, მშიერი კუჭით „დონ კიხოტი“ ვერ გახდება და „სამოსელს“ (მხედველობაში გურამ დოჩანაშვილის რომანი აქვს) ვერ ჩაიცვამს… პირველ რიგში შვილები უნდა გყავდეს უზრუნველყოფილი ელემენტარული მოთხოვნილებებით. წიგნების კითხვა მერე! სასკოლო წიგნები ვერ მიყიდია ჩემი ბავშვებისათვის და ვინმემ მითხრას, ბულგაკოვსა და ანა ახმატოვას რატომ არ კითხულობო, ხომ… მოკლედ ჩვენი საქმე ასეა: საზოგადოებაში ისე გაუარესდა საარსებო მინიმუმის შოვნა, რომ ხალხის უმეტესობას წიგნის საყიდლად კი არა, მის საკითხავადაც აღარ აქვს არც ერთი წამი. როცა მომხმარებელი ქრება,  შესაბამისად, ის საქონელიც ქრება, რომელზედაც მოთხოვნა აღარაა. ვის უნდა შენი წიგნის მაღაზია? ბავშვების სახელმძღვანელოებისათვის ძლივს ვახერხებ ფულის მოგროვებას!“

ოფიციალური მონაცემებით მხოლოდ 2013-15 წლებში საქართველოში (უმთავრესად თბილისში) ათზე მეტი წიგნის მაღაზია და ხუთამდე სტამბა დაიხურა. ეს ყოველივე რამდენიმე მიზეზმა, მათ შორის მომხმარებლის სიმცირემ განაპირობა. „ელექტრონული წიგნების“ გამო, ბეჭდური გამოცემები გაკოტრებისკენ წავიდნენ. ბოლო პერიოდის განმავლობაში წიგნის მაღაზიების დახურვის ფაქტები მომრავლდა. ფინანსური პრობლემების გამო, საბურთალოზე, სპორტის სასახლესთან არსებული წიგნის მაღაზია „დიოგენე“ დაიხურა, ვაჟა-ფშაველას გამზირზე – „ბიბლუსი“. მუშაობა შეწყვიტა მაღაზია „ბუქსითიმ“ და „პარნასის“ ლესელიძის ფილიალმაც.

ჯიმშერ რეხვიაშვილი – მწერალი, ჟურნალისტი: „საქართველოში წიგნთან დაკავშირებული ბიზნესი ძალიან სუსტ საძირკველზე დგას. მატერიალურად შეჭირვებულ მცირერიცხოვან მომხმარებელს ნებისმიერი სახის ეკონომიკური პრობლემა აიძულებს შეამციროს ხარჯი, მათ შორის  წიგნებზეც. ლარის დევალვაციისა და ინფლაციის გამო საგრძნობლად გაძვირდა წიგნები, რამაც ბუნებრივია დააფრთხო უამრავ პრობლემასთან შეჭიდებული მკითხველი, რომელსაც ხშირ შემთხვევაში ფიზიკური გადარჩენისათვის უწევს ბრძოლა. ანუ, ცხადია, ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ისიცაა, რომ მკითხველთა რაოდენობა არაა დიდი, ხოლო გამომცემლობები და მაღაზიების მფლობელები არაფერს აკეთებენ ვითარების შესაცვლელად, ანუ მკითხველთა რიცხვის გასაზრდელად. წიგნის გამოცემა-გაყიდვა ვერ იქცა თვითკმარ, მომგებიან ბიზნესად, არ იხარჯება ფული (თუნდაც რეკლამის სახით) ავტორებისა და მათი წიგნების ცნობადობის ასამაღლებლად. ის ძალისხმევა, რასაც სახელმწიფო (კულტურის სამინისტრო, ქართული წიგნის სახელმწიფო პროგრამა და ა.შ.) გასწევს, ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ვერ ცვლის სურათს: არ იაფდება წიგნი და არ იზრდება მკითხველთა რაოდენობა. გამომცემლებმა, გამავრცელებლებმა და ავტორებმა თავად უნდა უშველონ თავიანთ თავს.

ირმა ბერიშვილი – მწერალი, ჟურნალისტი: ჯერ ჩემს ამბავს გეტყვი, ორი სიტყვით. ვზივარ სახლში და პერიოდულად ერთ-ერთი ჟურნალისთვის ვწერ თითო-ოროლა მასალას. სხვა არაფერი ხდება. ამ „ელექტრონულ საუკუნეში“ არაფერია გასაკვირი. წიგნის მაღაზიებისა და გამომცემელთა პრობლემა, უპირველესად, ალბათ მკითხველის რაოდენობის შემცირებაა, რასაც, თავისი მიზეზები აქვს. პირველ ყოვლისა, ესაა ინტერნეტი, რომელიც თითოეული ჩვენგანის თავისუფალ დროს ითვისებს. ამას გარდა, შეიძლება ადამიანს დიდი სურვილი ჰქონდეს კიდეც, რომ წიგნი წაიკითხოს, მაგრამ დღევანდელი ცხოვრების ტემპიდან და სოციალური მდგომარეობიდან გამომდინარე, როცა უმეტესობა ოჯახის სარჩენად ქუჩაშია გავარდნილი – ვაჭრობს ან ფიზიკურად მუშაობს და დაღლილი ბრუნდება შინ, წიგნის წაკითხვის და წაკითხულის გააზრების უნარი ნაკლებად ექნება. მკითხველის ნაკლებობის გარდა, კიდევ ერთი პრობლემა, მაღაზიებისა და გამომცემლებისთვის წიგნის ფასია, რომელზეც ხელი ყველას არ მიუწვდება. ბეჭდვის ხარისხის მიხედვით, შეიძლება ითქვას, რომ ახალი გამოცემული წიგნების ფასი არცთუ ისე ძვირია. თუმცა, ვინაიდან ქვეყანაში საშუალო ფინანსური შეძლების მქონე ადამიანები ნაკლებად არიან, მათ იმ არცთუ ძვირის გადახდაც კი უჭირთ. ამასთან, ბევრი ისეთიც ვიცი ჩვენ გარშემო, ვისაც წიგნის კარადები ბოლო 4-5 წლის განმავლობაში გამოსული ყველა ტომეულით აქვს დამშვენებული და დროც თავზესაყრელი აქვს, მაგრამ წიგნების კითხვას სერიალების ყურება ურჩევნია!

ირმა მალაციძე, საბავშვო მწერალი, ჟურნალისტი: ჩემი აზრით, საქართველოში _ გქონდეს წიგნის წარმატებული ბიზნესი – არც ისე იოლია. შესაძლოა, ვიღაცას გაუმართლა კიდეც და წარმატებულია ამ საქმეში, მაგრამ საერთო სურათი არც ისე სახარბიელოა. წიგნის ღირებულება მაღალია, მოსახლეობის მყიდველუნარიანობა კი – დაბალი. თავი რომ დავანებოთ ეკონომიკურ ფონს და სიდუხჭირეს, წიგნის წამკითხველი ცოტა დარჩა. ის, ვინც ფეხდაფეხ მიჰყვება ლიტერატურულ ცხოვრებას, თვალყურს ადევნებს ამ პროცესს და ყიდულობს ახალ გამოცემებს. ასეთი ადამიანების რიცხვი ალბათ ისე მცირეა, რომ წიგნის ბიზნესს ამის იმედი ნამდვილად ვერ ექნება. ამას ემატება თანამედროვე ტექნოლოგიები – იოლად ხელმისაწვდომი ელექტრონული და აუდიოწიგნები, რომელიც შეიძლება წიგნის კონკურენტად განვიხილოთ. ჯამში ყველა ფაქტორი წიგნის ბიზნესზე ახდენს გავლენას და, შესაბამისად, რთული ხდება წიგნის მაღაზიების შენახვა.

შოთა იათაშვილი, პოეტი: ქართული გამომცემლების მიერ გამოცემული წიგნების დიდი ნაწილი უხარისხოა. ეს ბევრჯერ ითქვა, ბევრჯერ გაკრიტიკდა გამომცემელთა მიერ დაქირავებული მთარგმნელების ნამუშევრები. ქართულმა გამომცემლობებმა თარგმანების კონვეიერი შექმნეს. ორ კაპიკს უხდიან გაურკვეველ მთარგმნელებს და მერე ყიდიან და ყიდიან ასე ნათარგმნ წიგნებს. “დიოგენეს” თარგმანები ყოველთვის მაღალი ხარისხისაა, ბევრს მუშაობენ ტექსტებზე, უფრო ცოტას უშვებენ და უფრო ხარისხიანს, ამიტომ დაიხურა კიდეც. წიგნის მაღაზია კი ისაა, რომ ყოველდღე უნდა შედიოდეს იქ ადამიანი და როგორც ძეხვს თუ ყველს ყიდულობს, ისე ყიდულობდეს წიგნსაც.

ლია ტოკლიკიშვილი, ჟურნალისტი: წიგნი იქცა კითხვის დამხმარე საშუალებად, რადგან ძირითადი საშუალება გახდა ინტერნეტი. წიგნების ბეჭდვის ხარისხი არ არის მორგებული ასაკოვანი ადამიანის მხედველობის შესაძლებლობებს: არც შრიფტის ზომა, არც მისი ვარიანტი.

მე ვიცნობ ასაკოვან და ძალიან ცნობილ პროფესორს, რომელმაც წიგნთან მუშაობის გარდა, არაფერი იცის, მაგრამ მითხრა: ფუკუიამას ისტორიის დასასრული ელექტრონული ვერსიით წავიკითხეო. რადგან ეკრანზე უფრო ადვილად წაიკითხა, ვიდრე წვრილშრიფტიან წიგნში. წიგნის გამოცემის ტექნოლოგიები დასავლეთში ისე იხვეწება, რომ კონკურენცია გაუწიოს ელექტრონულ წიგნებს. არსებობს პაბი-ბიბლიოთეკები, სადაც ლუდის, გემრიელი ნამცხვრების, ყავისა და ჩაის თანხლებით კითხულობენ წიგნებს. ჩვენთან ასეთი ლიტერატურული კაფეა, სადაც წიგნის კითხვის გარემო ნამდვილად არ არის. წიგნის მკითხველი ვერც წიგნის ფასებს სწვდება, რადგან ის შეუსაბამოა საქართველოში არსებულ საშუალო ხელფასებთან. წიგნის ბაზარი არ არის გაჯერებული საზოგადოების ყველა სეგმენტის გემოვნების მიხედვით გამოცემული წიგნებით. არ არსებობს ამ მიზნით ჩატარებული სერიოზული კვლევები. გამომცემლობები მუშაობენ საკუთარი კომერციული ან კერძო გადაწყვეტილებებისა და ინტერესების გათვალისწინებით, რაც არ ნიშნავს საერთო პოლიტიკის ქონას.

ვაჟა-ფშაველას ერთი ძალიან ლამაზი, საინტერესო, სევდა ნარევი ღიმილიანი  პიესა აქვს სახელწოდებით „სცენა მთაში“ (პიესა ხევსურთა ცხოვრებიდან). მოქმედება სათიბში ხდება. მთელი პიესა მუშანის – მამასწვერასა და აბიკას დიალოგია. პიესას ღიმილის გარეშე ვერ წაიკითხავ, მით უფრო ის, ვინც ხევსურული კილოს სიღრმეებს სწვდება. იმდენად ცოცხლად არის ასახული სათიბში წასული ორი ხევსურის დღის ერთი მონაკვეთი, რომ ნაწარმოების კითხვისას არათუ მათი გარუჯული, პიროფლიანი სახეები წარმომიდგება თვალწინ, არამედ მათი მოქნეული ცელების ხმაც კი ჩამესმის ყურში.

ნაწარმოებს სრულად ინტერნეტში ადვილად მოიძევს დაინტერესებული ადამიანი. აქ კი მხოლოდ მათი დიალოგის ერთ ფრაგმენტზე მინდა თქვენი ყურადღება მივაპყრო. თიბვისას მოქმედ გმირებს შორიდან ზარბაზნის ხმა მოესმით.

…ა ბ ი კ ა. დახკარით, დახკარით დურდურათა, ა ბეჩავ, უსის შვილებო!

მ ა მ ა ს წ ვ ე რ ა. ტიალო დურდურაო, რარიგს ბოლთ გამაჰყუდებს, ნისლ გეგონების, მიწან იძვრიან. ცხენ-სატიალენი საკვირვლა ჰყოლიათ გაწურთნილნი. დასჭეხნებს დურდურაი-დ არ იქმენ ჩუჩუნს. იმას გააბრუნებენ, დაუკვრვენ დარურურუასა, ახლა სხვას მაარბოლებენ, ერთიან ამლათად, როგორც ქარმ ფოთოლ გაიტაცას, აისრ გაიტაცებენ. იქნებიან ტყრეშნი, იმას სხვა მაჰყვების, ახლა კიდევაც სხვაი. ნისლთავით ბოლნ გამეეყუდებიანა-დ, დადგების გუგუნი, მიწათ მაჰზინებს სატიალეი. ეხლა მზადებაჩი არიან უსნი, ხემწიფის მალოდინ აქვისთ. თიანეთჩი არ ვიყავითა დაბარებულნი კოკროჭინაის სუდჩი გამახელაის ძაღლის თაობაზე, იქ უნბობდენ ხემწიფის მასვლასა, ღურბლით მავალისავ, რკინის ყუთჩი იჯდებისავ, თიანეთჩი ფშაველ-ხევსურთ დაიბარებსავ, გარს შამაირტყამსავ-დ ისრ გამაუცხადებსავ წყალობასავ.

ა ბ ი კ ა. რა რიგ, რა კაც იქნების, ნეტარ?

მ ა მ ა ს წ ვ ე რ ა. დიდკაც ასავ, ოთხის კაცის სიდიდოივ, ტანზედ ოქროს ტალავარ სცვავისავ, წელთ ნეფე-ერეკლის ხმალ რტყავისავ….

გაგვეღიმა არა? საინტერესოდ აღწერენ ზარბაზანსა თუ მეფე ნიკოლოზს. თვალით არც ერთი უნახავთ. უბრალოდ იციან, რომ ორივენი დიდნი არიან. ამიტომ როგორიც წარმოუდგენიათ, ისეთს ხატავენ წარმოსახვაში. მაგრამ ჯარის მეზარბაზნისა და მეფის კარის ყველაზე უბრალო მოსამსახურის აზრი იმავე საკითხზე სულ სხვაა. მათთვის ხელმწიფეა ოთხი ადამიანის ოდენა და არც ზარბაზანია ასეთი პირცეეცხლის მფრქვეველი… განა რა ეს უკანასკნელნი მამასწვერაზე და აბიკაზე განათლებულნი არიან? არამც და არამც. ცხოვრებისეული სიბრძნე ამ ორ ხევსურს შეიძლება უფრო მეტი ჰქონდეს, ვიდრე მათ… მაშ რაშია საქმე? მათ შორის  ერთი უმნიშვნელო სხვაობაა. ერთს თვალით აქვს ნანახი, მეორეს არა.. სულ ესაა მათ შორის განსხვავება და ჩვენთვის ღიმილის მომგვრის მიზეზი…

მაგრამ ასეთი სცენა არც მხოლოდ მთაშია და არც მხოლოდ ნიკოლოზის დროს იყო. დღესაც მრავალს ვიპოვით, თუ კარგად დავაკვირდებით. მაგალითები? რამდენიც გინდათ…

აი,  თუნდაც გენმოდიფიცირებული პროდუქტები. რამდენ ჩვენგანს გვგვრის შიშს ისინი? არაერთ ინფორმაციას ვპოულობთ ინტერნეტ თუ ბეჭდვით მედიაში, თუ რა საშინელების მომტანია იგი.  მაგრამ რა არის ასეთი შიშის საფუძველი? რეალურად არაფერი. უბრალოდ არ გვინახავს თვალით და მონსტრად წარმოგვიდგენია. მეცნიერებას ჯერ არ გააჩნია, რაიმე დადასტურებული შედეგი მათი ავ-კარგიანობის შესახებ. ჯერ ვერსად იპოვით მონაცემებს, რომ ქათმის ვირუსი ადამიანზე გადავიდა, გენმოდიფიცირებულმა სოიომ რომ ადამიანის გენური კოდი შეცვალა… უბრალოდ, შიშს დიდი თვალები აქვს. ქათმის და ადამიანის გრიპი ერთი და იგივე დაავადება გვგონია, თუმცა ვირუსოლოგები ჩვენს ამ ვნებათაღელვაზე ისევე იღიმიან, როგორც ჩვენ გვეცინება მამასწვერასა და აბიკას საუბარზე.

სამწუხაროდ, გენმოდიფიცირებული პროდუქტები დღეს ძალიან მოდური თემა გახდა. შემოღებული  ახალი ტერმინის კიდევ უფრო ამძაფრებს მდგომარეობას. ყველა ვხვდებით, რომ ეს რაღაც ძალიან ახალია, თუმცა ბუნებრივი დამტვერვისა და ხელოვნური მყნობისაგან არსებითად არც თუ დიდად განსხვავდება. ეს უბრალოდ ახალი ჯიშის გამოყვანის ახალ ტექნოლოგიაა, მეტი არაფერი. რატომ გახდა საჭირო? კაცობრიობა დიდღიპიან ბიძიას დაემსგავსა, რომელსაც შრომა ნაკლებად ახარებს, კვება კი მეტად სიამოვნებს. დაიცალა სოფელი. ადრე თუ ერთი მეურნე ათ ჩინოვნიკსა და მოხელს კვებავდა, დღეს ასი ჰყავს სარჩენი. მისი პატარა ბოსტანი კი ამხელა მოსავალს არ იძლევა. ამიტომ რამდენადაც არ უნდა გვეშინოდეს, რამდენი ახალი რეგულაციაც არ უნდა შემოვიღოთ მათი აკძალვა-შეფერხებისათვის, გარდაუვლობის წინაშე ვერაფერს გავხდებით. ამიტომ აჯობებს, კარგად გავერკვეთ მათ ავკარგიანობაში… ისედაც დაძაბულ ცხოვრების რიტმს ზედმეტად ნუღარ გავირთულებთ.

საკმაოდ ხშირია, როდესაც სოციალურ ქსელებში შვილებს მშობლებთან „დამეგობრება“ არ სურთ. რატომ? ამ გზით ისინი პრივატულ სივრცეს იცავენ? მათ მშობლების კომენტარების რცხვენიათ? არ უნდათ, რომ აკონტროლებდნენ? 14 წლის გოგონებმა – ლარა ბრაუნმა და გრეის დე სუზამ, სოციალური ქსელების აქტიური მომხმარებელი მშობლებისათვის სპეციალური გზამკვლევი დაწერეს. მისი სახელწოდებაა „როგორ უნდა მოიქცეთ ისე, რომ თქვენი ბავშვი თანატოლებთან არ შეარცხვინოთ და თავადაც არ გამოიყურებოდეთ სულელურად“. მაშ, ასე:

საუბარი იმაზე, რაც ისედაც ცხადია

როდესაც ბავშვი არაერთი წელია სოციალური ქსელების მომხმარებელია, ნუ დაუშლით „მეგობრობას“ მათთან, ვისაც არ იცნობს. ნურც იმას „დაუპოსტავთ“, რომ ამის შესახებ მოგვიანებით ინანებს. მსგავსი დარიგებანი არაფრის მომტანია – ბავშვმა ეს ყველაფერი ისედაც იცის, ამის შესახებ ათასი რამ სმენია. იქნებ, უმჯობესია იმ  პრობლემებზე ესაუბროთ, რომელიც „გამოცდილ“ მომხმარებლებს უკავშირდება? მაგალითად, მოუყვეთ პორნოგრაფიაზე, „ტროლებზე“ ან დაარიგოთ, რა მოიმოქმედოს, როცა ინტერნეტში აგრესიას გადააწყდება.

მლიქვნელობა

„არავითარი ტელეფონი მაგიდასთან!“ – გვიკრძალავდნენ ჩვენი მშობლები იმ პერიოდში, როდესაც სმარტფონებში ცუდად ერკვეოდნენ. ახლა კი ბავშვს უფლება არა აქვს ხმა ამოიღოს მანამდე, ვიდრე მათი მშობლებლები ფოსტას არ გახსნიან ან „ახალ ამბებს“ არ წაიკითხავენ.

მოდით, დაფიქრდით, როგორ ჟღერს თქვენ მიერ წარმოთქმული სიტყვები: „წარმოიდგინე, რამდენად გაიუმჯობესებდი ინგლისური ენის უნარებს იმდენივე დროს რომ ხარჯავდე ამაზე, რამდენსაც Instagram-ზე ხარჯავ“. ანდა წარმოიდგინეთ: მოზარდი მშობელს საინტერესო ფაქტზე უყვება („დედა, იცი რომ სირაქლემას ტვინზე დიდი ზომის თვალი აქვს?..“), დედა ეგრევე პასუხობს: „ჭორია ინტერნეტიდან, სად ამოიკითხე ეგ სისულელე?“ – და დამცინავად უყურებს ბავშვს, მერე კი „სირაქლემის თვალს“ თვითონაც „გუგლავს“…

ტრაბახი

მშობლების პროფილის „პირად ინფორმაციაში“ ძალიან ხშირად შეხვდებით ასეთ ინფორმაციას: „ვარ ორი შესანიშნავი ქალიშვილის დედა. ორივე ნიჭიერი მუსიკოსია, სპორტსმენი და წარმატებული მოსწავლე“. და კიდევ ერთი ძალიან ხშირი „პოსტი“: „შესანიშნავად ვატარებთ დროს ოჯახთან ერთად „ერუდიტის“ თამაშში“. როგორც წესი, სინამდვილეში, მშობლები არ განმარტავენ, რომ მათ პირველ ქალიშვილს ხელში ფლეიტა  წელიწადზე მეტია არ სჭერია, მეორე ქალიშვილმა კი ყველა გამოცდა ჩააფლავა, „ერუდიტის“ თამაში ოჯახში კინკლაობის მიზეზად იქცა, „სპორტსმენი“ „ფრიადოსნები“ კი ოთახში გამოიკეტნენ და ვეღარავის იტანენ დასანახად…

მშობლები სოცქსელებს ხშირად იმისათვის იყენებენ, რომ იდეალურ ოჯახურ ცხოვრებაზე იფანტაზიორონ. სხვათა შორის, გვინდა ვუთხრათ მათ, ვისაც შვილების მაღალი ქულების აფიშირება უყვარს მინაწერით „ვამაყობ“ – არასოდეს გააკეთონ ეს, არასადოდეს.

იყვნენ აკურატულები Facebook-ზე

არ შეიძლება ბავშვის „კედლის“ გამოყენება დედშვილური ურთიერთობისათვის. „დღეს სევდიანი მომეჩვენე. ვიმედოვნებ, რომ ახლა უკეთ ხარ. გკოცნი. შენი დედიკო“. ამ მინაწერს ბავშვის მეგობრებიც ნახავენ, მოზარდისთვის ეს ძალიან არასასიამოვნოა. თუ გინდათ, რომ შვილს რაიმე უთხრათ, „პირადში“ მიწერეთ.

კიდევ ერთი „არა!“ მშობლებს: „პოსტები“ ოჯახური ფოტოსურათების თანხლებით. დიახ, თქვენ უქმეებზე შესანიშნავი დრო ატარეთ ერთად, გადასარევი ფოტოები გადაიღეთ, მაგრამ ქსელში ნუ გამოფენთ. როდესაც მოზარდი ცდილობს აუხსნას მშობლებს, რატომ სცხვენია ამ ფოტოების, დედ-მამა ამბობს: „კი, მაგრამ შენ ხომ სულ „სელფებს“ იღებ და „პოსტავ!“ მშობლებს არ ესმით, რომ მოზარდი საკმაოდ დიდხანს ფიქრობს იმაზე, როგორი ფოტო გადაიღოს, რომ სხვებმა არ დასცინონ.

არ „დაალაიქოთ“ ბავშვის მეგობრების ფოტოები! Facebook-ში „ლაიქი“ არ ნიშნავს იმას, რომ კონკრეტულად ის მოგწონთ, რაც „დაალაიქეთ“, არამედ იმასაც, რომ ამ ადამიანით დაინტერესებული ხართ. ამიტომ მოზარდს შეუძლია იფიქროს, რომ უთვალთვალებთ. ბავშვის მეგობრების ფოტოების მოწონების მერე, თქვენს შვილს სკოლაში აუცილებლად ეტყვიან: „დედაშენმა FB-ზე ფოტო „დამილაიქა“ და ეს ყველაზე ცუდია, რაც შეიძლება მოზარდმა თავისი თანატოლისგან იმ დღეს მოისმინოს.

იყვნენ აკურატულები Twitter-ზე

ჰეშთეგი იმის საშუალებას იძლევა, რომ „პოსტი“ კონკრეტულ კატეგორიას მივაკუთვნოთ ან გავამარტივოთ რომელიმე „პოსტის“ ძიება. ამიტომ, როდესაც ვინმე წერს „#დასვენების დღეები! #მოვახერხეთ#პარკში#მწვადაობა“, ეს სასაცილოა და სასაცილოა მანამდე, სანამ იგივეს შენი საკუთარი მშობლები არ დაწერენ.

იყვნენ აკურატულები Instagram-ზე

Instagram-ით სარგებლობა საკმაოდ რთულია. არსებობს ძალიან საფრთხილო ზღვარი საინტერესო და პრეტენზიულ პოსტს შორის. მოზარდები საკმაოდ დიდ დროს ფიქრობენ მინაწერზე. მშობლები კი ამაზე ტვინს არ იჭყლეტენ. ამიტომ მშობლების მიერ გამოქვეყნებულ ლაჟვარდოვანი ცის ფოტოს შეიძლება მთელი პოემა ახლდეს ან მარტივი მინაწერი „სუპერ“.

ფსევდოსამეცნიერო მონაცემების რწმენა

ხშირად მშობლები ბავშვებს სხვადასხვა აბსურდს ახვევენ თავს, მაგალითად: „გულის ჯიბეში მობილურს ნუ ჩაიდებ, ინფარქტს მიიღებ“, „დიდხანს ნუ ლაპარაკობ მობილურზე, ის ტვინს ანგრევს“. საინტერესოა, საიდან კრეფენ ამ ფსევდოინფორმაციას?

ჯაშუშობა

ბავშვის ტელეფონის მალულად შემოწმება – ვის ურეკავს, ვინ წერს, პირადი სივრცის დარღვევის ტოლფასია. თუ ასე გაინტერესებთ, რას აკეთებს თქვენი შვილი, უბრალოდ, ჰკითხეთ. როდესაც უთვალთვალებთ, იმის შეგრძნება ეუფლება, რომ არ ენდობით.

მომაბეზრებელი გამოკითხვა

როდესაც ბავშვს გამუდმებით ტანჯავთ კითხვებით, რა გააკეთა დღის განმავლობაში, ეს იმაზე მეტყველებს, რომ სოცქსელებზე დამოკიდებულად მიიჩნევთ. რა უნდა გიპასუხოს ამაზე? „არ ვარ დამოკიდებული“? თუ ბავშვმა თანატოლებთან არ იკონტაქტა, შეიძლება რამე მნიშვნელოვანი გამორჩეს… რადგან „ამ მნიშვნელოვნის“ შესახებ მშობლებს კონკრეტული რაღაცის გაგება უჭირთ, იქნებ, ერთ მშვენიერ დღეს თავი დაანებონ და დამშვიდდნენ?..

***

აი, ასეთია ლარა ბრაუნისა და გრეის დე სუზამის რჩევები მშობლებს. აქვე დავამატებთ, რომ ის, თუ რას ფიქრობენ სტატუსებზე და ფოტოებზე სოციალურ  ქსელებში, არა მხოლოდ მოზარდებს, უფროს თაობასაც ადარდებს. „ლაიქების“ რაოდენობას კი, ნებით თუ უნებლიეთ, ყველა ასაკის ინტერნეტმომხმარებელი ადევნებს თვალს.

21-ე საუკუნეში აქტიური სოციალური ცხოვრება სოცქსელების გარეშე წარმოუდგენელია. ვირტუალობა კარგა ხანია იქცა რეალობის ნაწილად. მოზარდებისთვის, რომლებიც განსაკუთრებული სერიოზულობით ეკიდებიან ნებისმიერ ურთიერთობას, მით უფრო სოციალურ ქსელებში, მნიშვნელოვანია საკუთარი განცდების გადმოცემა, ახლობლებზე დაკვირვება. სულ ახლახან მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ მოზარდებში სტრესს არა მცირე, არამედ „ლაიქების“ დიდი რაოდენობა იწვევს. ასეთია ფსიქოთერაპევტისა და მონრეალის უნივერსიტეტის (კანადა) სამედიცინო ფაკულტეტის ფსიქიატრიის პროფესორ სონია ლუპიენის კვლევის შედეგი. ფსიქოთერაპევტი დეპრესიის გამომწვევ ფაქტორებს სწავლობდა, როდესაც „ფეისბუქის“ ეფექტი“ გამოიკევთა.

ფსიქოლოგები 12-დან 17 წლამდე ასაკის 88 მოზარდზე აწარმოებდნენ დაკვირვებას. არცერთ ბავშვს აქამდე დეპრესია არ აწუხებდა, მაგრამ როგორც კი ისინი ხედავდნენ, რომ მათ „პოსტს“ ვინმე „ალაიქებდა“, კორტიზოლის (სტრესის ჰორმონი) დონე უწევდა და თუ ვინმეს თვითონ „ულაიქებდნენ“ „პოსტს“, მათი ჰორმონის დონე იკლებდა.

მოზარდებს სთხოვეს მოეყოლათ რამდენად ხშირად სარგებლობდნენ სოციალური ქსელებით, რამდენი „ფრენდი“ ჰყავდათ, როგორ ურთიერთობდნენ სხვებთან და რას ასაჯაროებდნენ  თავიანთ გვერდებზე. სამი კვირის განმავლობაში მკვლევრები რეგულარულად უმოწმებდნენ კორტიზოლს. „სტრესებისადმი მიდრეკილი მოზარდები მალე არ ავადდებიან დეპრესიით: ეს თანდათანობით ხდება, – აზუსტებს სონია ლუპიენი. – მას, ვისაც „ფეისბუქზე“ 300 მეტი „ფრენდი“ ჰყავს, სტრესის დონეც საშუალოზე მაღალი აქვს. ადვილი წარმოსადგენია, როგორ სტრესში არიან მოზარდები, ვისი „ფრენდ ლისტი“ 1000 მეტ „მეგობარს“ მოითვლის“.

სხვების აზრით, ამ მიმართულებით საგანგაშო არაფერია. „კორტიზოლის მაღალი დონე ყოველთვის არ ვნებს მოზარდებს, – ამბობს ოჯახის თერაპევტი დებორა ჰილბოა. – საქმე ინდივიდუალურ განსხვავებებშია. ვიღაც უფრო მგრძნობიარე და დეპრესიისადმი მიდრეკილი და ვიღაც – არა. ახალი თაობა მალე ადაპტირდება სოციალურ ქსელში, მარტივად ერგება ვირტუალურ სფეროში კომფორტულად არსებობის პირობებს.“

კვლევის ავტორები დადებით ტენდენციებზეც საუბრობენ. მოზარდებზე დაკვირვებამ აჩვენა, რომ სტრესი მცირდება, როდესაც ისინი სხვებს თანაგრძნობით ეკიდებიან: „ულაიქებენ“ „პოსტებს“, ფოტოებს, „გადააზიარებენ“ ან თანადგომას სიტყვიერად გამოხატავენ. „ისევე როგორც ინტერნეტის მიღმა, ემპათია და თანაგრძნობაა სხვებთან კავშირის დამყარებაში გვეხმარება, – ხსნის დებორა ჰილბოა. – მნიშვნელოვანია, რომ სოციალური ქსელი ბავშვებს ურთიერთობაში ეხმარებოდეს. ის არ უნდა იყოს ნერვიულობის წყარო. თუ ბავშვი ზედმეტად მტკივნეულად აღიქვამს სოციალურ ქსელებში მიმდინარე პროცესებს,  მშობლისათვის ეს განგაშის ზარია“.

სულ მინდოდა კარგი მწერალი ვყოფილიყავი, მერე მართლა კარგი მწერლები აღმოვაჩინე და ასეთივე მკითხველი გავხდი. გურამ რჩეულიშვილი წერდა, რომ ვნების სიმძაფრე შენებაშია და არა აშენებულით ტკბობაშიო, მართალი იყო, მაგრამ ჩემი აზრი, არ თანხმდება რჩეულიშვილის სიტყვებთან, თუ არ დავიჯერებ, რომ მკითხველი ქმნის!..

ცხოვრება თავისთავად არსებობს ყოფნის-არსებულის შესაძლებლობით.  არის მატერია, სივრცე, დრო, საგნები, მოვლენები და არის ადამიანი. თუ თვითონ არ იქნება, იქნება არაფერი. შეიძლება ვთქვა, რომ სამყარო კვდება ყველა პიროვნების სიკვდილთან ერთად. ეს ერთგავრი პირობითობაა მისთვის ჩვენი თვალთახედვიდან. ასევეა მხატვრული ტექსტიც; ის, რა თქმა უნდა, არსებობს თავისთავად, თუმცა პირობითად. მკითხველის მისვლა მასთან და კითხვა-გააზრების პროცესი ხდის ტექსტს ნამდვილად ცოცხალს. ამის გარეშე ის მხოლოდ ავტორის წარსული რეალობაა, წარსული არსებობა, ისევე როგორც წინა მაგალითი – სამყარო შეიძლება ჩავთვალოთ ღმერთის, უმაღლესი აბსოლუტის წარსულად, რომელთანაც თუ მას კავშირი აღარ აქვს, არაა თანაგანცდა, შექმნილი არ არსებობს.

მოკლედ, ისე არეულად ვისაუბრე, რომ ტექსტის რედაქტირების დროს ალბათ მეორე აბზაცს გამოვტოვებ, იმდენად მეშინია მისი, თუმცა არ მგონია დიდად ვცდებოდე მსჯელობისას. ასეთ საქმეს ყოველთვის ალაგებს მკაფიო შეკითხვები და პასუხები. აქვთ თუ არა მოსწავლეებს ტექსტებთან თანაგანცდა? ჩემი აზრით, ხშირ შემთხვევებში, არა!.. ლიტერატურა რჩება ეროვნული სასწავლო გეგმით გაწერილი პროგრამის მასალად, ან გარდაუვალ უინტერესობად მოსწავლეთათვის. საერთოდ, ძალიან ცუდია რაიმე მონაცემების და სტატისტიკის გარეშე საუბარი რაოდენობის აღმნიშვნელი სახელებით, მაგრამ რეალობაც რომ ამას აჩვენებს?..

გადავხედოთ მსოფლიო რეიტინგს წიგნიერების, წერა-კითხვის ცოდნის დონით და ამითაც დავრწმუნდებით. ჩვენ ვამბობთ ხშირად, რომ მოსწავლე არ კითხულობს ჰაგიოგრაფიას, ან რონატიკოსების, თერგდალეულების შემოქმედებას და გვიკვირს, თუმცა ამაში არც რამეა ალოგიკური, როცა მას აქვს კომპიუტერი, მობილური ტელეფონი, შესაძლებლობა, რომ ნახოს მხატვრული ფილმები, ითამაშოს უმაღლესი გრაფიკის კომპიუტერული თამაშები, ესაუბროს შორს მყოფ მეგობრებს, მართოს რობოტები და ა.შ. ასეთ დროს, ნამდვილად არ დააინტერესებს ბევრს, რომ რამდენიმე ასეულგვერდინ წიგნში თითქმის ორი ათას სტროფიანი “ვეფხისტყაოსანი” წაიკითხოს.

არის ასაკი, ან ამ დაშვებას თუ უგულებელვყოფთ, ყველა ადამიანი ინდვიდია და მას შეიძლება რაღაც პერიოდში არ ესმოდეს, რომ მნიშვნელოვანია მხატვრული ლიტერატურა მისი სამომავლო ცხოვრების მოწყობის, განვითარების, წარმოსახვის, შინაგანი სიმშვიდისთვის. ამ დროს კი ჩვენ ვამბობთ, რომ ეს საკლასო სამუშაოა, ეს კი საშინალო დავალება, საკონტროლო წერა, გამოცდა და ასეთ ბარიერებში ვაქცევთ მოსწავლის და ტექსტის ურთიერთობას, რომელიც ნაძალადევი ხდება.

ჩვენ გვჭირდება ტექსტების დაახლოება რეალობის იმწუთიერ აღქმასთან, რაც სწავლების პროცესში არის, ამისათვის კი აუცილებელია სასწავლო პროცესში ჩავრთოთ ფილმები, მულტიპლიკაცია-ანიმაცია, კომიქსები, მოკლედ, მთელი ტექნიკური აღჭურვილობა – პროექტორი, ლეპტოპი და ყველაფერი. დღეს არ მგონია, რომ სკოლის მოსწავლეთა თუნდაც მესამედისთვის ამერიკული კომიქსების რომელიმე გმირი, დავუშვათ ადამიანი ობობა უფრო რეალური და თანაგანცდილი არ იყოს, ვიდრე ავთანდილი, ან ხევისბერი გოჩა.

ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მოხდეს რაღაც თანხების გამოყოფა ამ კუთხით რესურსების შესაქმნელად. დავუშვათ, რაღაც ტუტორიალების, მოკლემეტრაჟიანი ფილმებისა და მულტიპლიკაციის, კომიქსების, თუნდაც კომპიუტერული თამაშების. დავუშვათ, იყოს თამაში “ქაჯეთის ციხე”, რომლის მისიების შესასრულებლადაც რაიმე ცოდნა იქნება საჭირო ტექსტიდან, შინაარსობრივი, ან აზრობრივი და მისი ჩაწერა ხდებოდეს კოდების სახით. ეს ერთი უბრალო, წერის დროს მოფიქრებული მაგალითია და იქნებ სასაცილოც, თუმცა ზოგადად კარგი იქნება რამე მსგავსი.

ეს იქნება ერთ-ერთი ხელშემწყობი სკოლაში კარგი მკითხველ-მოსწავლეების არსებობის, თორემ კარგი მწერლები საკუთარ თავს ყოველთვის გაიტანენ.