ჩვენი სკოლები ბავშვების ინსტინქტების საწინააღმდეგოდ მუშაობენ და არა მათთან თანხმობაში

მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ყველა აღიარებს განათლების აუცილებლობას და მის აბსოლუტურ საჭიროებას თანამედროვე საზოგადოებაში, ბავშვებს ეს დიდად არ აღელვებთ – ისინი ჯიუტად ინარჩუნებენ სკოლისადმი, რბილად რომ ვთქვათ, გულგრილ დამოკიდებულებას და მიუხედავად 21-ე საუკუნის სიკეთეებისა თუ გამოწვევებისა, თვალი და გული მაინც თამაშისკენ გაურბით. ბავშვების უმეტესობა კვლავ აპროტესტებს სკოლაში სიარულს. ეს მდგომარეობა, ალბათ, ყველა მშობლისა თუ მასწავლებლისთვის ნაცნობია. ბავშვების პროტესტი მრავალნაირია – ავადმყოფობის სიმულაცია, გაკვეთილის გაცდენა თუ დაგვიანება, სკოლის მოთხოვნების მინიმალურ დონეზე შესრულება (ან თუნდაც ამ მინიმუმის შეუსრულებლობა), დაბოლოს, სკოლის წესების დარღვევა, თუ ამის შედეგად სერიოზულ უსიამოვნებას არ ელიან… აღსანიშნავია კიდევ ერთი რამ: ჩვენგან განსხვავებით, სკოლისადმი ბავშვების პროტესტი გულწრფელია და არ ნელდება. ბავშვებს დღესაც ისევე ეზარებათ, არ მოსწონთ, არ იზიდავთ და არ აინტერესებთ სკოლა, როგორც სასკოლო განათლების განთიადზე. მთავარი კითხვაა „რატომ?“

პროტესტს ისინიც კი გამოხატავენ, ვისაც კარგი ნიშნები აქვს და თავის გამოჩენა მოსწონთ. ასეთი ბავშვები სკოლის გარემოს აპროტესტებენ თავიანთი ცინიკური დამოკიდებულებით და ხანდახან ტყუილებითაც, რომლებსაც იმით ამართლებენ, რომ ეს აუცილებელია სკოლის სულელური მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად.

რა იწვევს ასეთ მტკიცე პროტესტს? განათლება ხომ სასიკეთო საქმეა; ბავშვებს სჭირდებათ ის, რათა საზოგადოებაში წარმატებას მიაღწიონ. საზოგადოებას სასკოლო განათლების სისტემა ძალიან ძვირი უჯდება და ყოველი ბავშვისთვის (განურჩევლად მათი სურვილისა) განათლების მიცემა, უამრავი სკოლის მართვა მათი უამრავი პრობლემითურთ ერთ-ერთი ყველაზე ძნელი საქმეა.

რა გამოდის? რომ ბავშვები უმადურები არიან? თუ ასეა, მაშინ მეც, თქვენც და ყველა, ვინც სკოლა დაამთავრა და სავალდებულო სასკოლო განათლება მიიღო, უმადურნი ვყოფილვართ…

თუ გახსოვთ, ბავშვობაში ჩვენც ასეთივე პროტესტი გვქონდა სკოლის მიმართ. ეს პროტესტი განსაკუთრებით მძაფრი იყო სასკოლო სისტემის ჩამოყალიბებისას, იმ შორეულ დროში, როდესაც სასკოლო განათლება სავალდებულო გახდა. გაცილებით მძაფრი, ვიდრე დღესაა. მიუხედავად იმისა, რომ იმდროინდელი სასკოლო განათლების მოცულობა ბევრად უფრო მოკრძალებული გახლდათ, მეცხრამეტე საუკუნის ბავშვების კლასში გასაჩერებლად მასწავლებლები სტანდარტული საშუალებებით იყვნენ „შეიარაღებულნი“: ურჩთათვის – ჯოხებით, ხოლო მორჩილთათვის – ბრძანებით.

სასკოლო გარემოსადმი ბავშვების პროტესტზე უაღრესად საინტერესო ესე აქვს ამერიკელ ბავშვთა ფსიქოლოგს, პროფესორ პიტერ გრეის[1]. ბავშვების ბუნებრივი პროტესტის მიზეზების აღსაწერად გრეი იყენებს „ევოლუციური შეუსაბამობის“ კონცეფციას, რომლის დახმარებითაც ცდილობს ახსნას ჩვილებისა და მცირეწლოვანი ბავშვების ჭირვეულობა ღამით მარტო დაძინებისას – მისი აზრით, ბავშვებს იმიტომ არ უყვართ დაძინება, რომ არ უნდათ ღამით სიბნელეში მარტო დარჩენა. ტერმინი „ევოლუციური შეუსაბამობა“ ასახავს იმ განსხვავებას, რომელიც არსებობს ჩვენს დღევანდელ გარემოსა და ჩვენი ევოლუციური წინაპრების საცხოვრებელ გარემოს შორის.

პროფესორ გრეის თანახმად, ადამიანის როგორც ჰომო საპიენსის განვითარების ისტორიის, დედამიწაზე მისი ცხოვრება-მოღვაწეობის 99%–მა მონადირე-შემგროვებელთა ეპოქაში ჩაიარა. ანთროპოლოგები თანხმდებიან, რომ მონადირე-შემგროვებელთა ცხოვრების წესი ის ერთადერთი სტაბილური სისტემაა, რომელიც კი ჩვენმა სახეობამ ოდესმე იცოდა.

ასე იყო, ვიდრე ადამიანი სოფლის მეურნეობას მიჰყოფდა ხელს (სოფლის მეურნეობა დაახლოებით 10 000 წლის წინ ჩაისახა). ამის შემდეგ ჩვენ მოვხვდით მუდმივად ცვალებად და სულ უფრო სწრაფად მოძრავ კულტურული ცვლილებების ქარბორბალაში. ბიოლოგიური კუთხით, ჩვენ კვლავ მონადირე-შემგროვებელთა სახეობა ვართ, რომლებიც მთელი ძალისხმევით ცდილობს შეეგუოს ცხოვრების დღევანდელ პირობებს.

ხსენებულ ესეში პროფესორი გრეი ამბობს, რომ ჩვილებსა და პატარებს იმიტომ არ უყვართ მარტო დაძინება, რომ მონადირე-შემგროვებელთა ცივილიზაციის ეპოქაში ეს მათთვის შესაძლოა სიკვდილით დამთავრებულიყო. „ურჩხულები საწოლის ქვეშ“ იმ დროს მართლა არსებობდნენ. ესენი იყვნენ ტურები, აფთრები, ვეფხვები და ღამის სხვა მტაცებლები, რომლებიც გამუდმებით დაძრწოდნენ ადამიანთა საცხოვრებლის გარშემო და დაეძებდნენ სუსტ, დაუცველ მსხვერპლს. ინსტინქტები და შიშები, რომლებიც ადამიანს იმ ასობით ათასი წლის განმავლობაში ჩამოუყალიბდა, არ შეცვლილა.

სტატიის ამ ნაწილში პროფესორი გრეი ცდილობს, განათლების სიტემის პრობლემები „ევოლუციური შეუსაბამობის“ კონცეფციის მეშვეობით განმარტოს: „როგორც ამ ბლოგის პირველ ესეში აღვნიშნე, მეთოდები, რომელთა მეშვეობითაც მონადირე-შემგროვებელთა ეპოქაში იღებდნენ განათლებას ბავშვები, სრულიად საპირისპიროა იმ მეთოდებისა, რომლებითაც დღეს ვცდილობთ სკოლებში ჩვენი შვილების განათლებას. ანთროპოლოგების მიერ შესწავლილი მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოების უმთავრესი ღირებულება თავისუფლება იყო. მონადირე-შემგროვებლებს სჯეროდათ, რომ მიუღებელია, პიროვნებას რაიმე დააძალო, რამე გააკეთებინო მისი ნების საწინააღმდეგოდ, ბავშვებს კი ისინი პიროვნებებად განიხილავდნენ. მონადირე-შემგროვებელთა თემში მიღებული არ იყო ქცევის თუნდაც შეთავაზება, რადგან ეს შესაძლოა დაძალებად აღექვათ. მათ სჯეროდათ, რომ ადამიანი საკუთარი ინიციატივით ისწავლიდა იმას, რაც თემის (ჯგუფის, ტომის) კეთილდღეობას წაადგებოდა, რადგან თვითონვე დაინახავდა ამ საქმის სასიკეთო შედეგს და მისი კეთების ხალისს იგრძნობდა.

ასეულობით ათასი წლის განმავლობაში ეს გახლდათ ადამიანთა საზოგადოების მთავარი მაორგანიზებელი პრინციპი. მონადირეთა და შემგროვებელთა ცხოვრება მოითხოვდა ძლიერ პიროვნულ ინიციატივას და შემოქმედებას. ასევე – რწმენას, რომ ადამიანები ერთმანეთს გაუზიარებდნენ მონაპოვარს და ითანამშრომლებდნენ, რადგან უნდოდათ, ასე ყოფილიყო.

როგორც ჩანს, მონადირე-შემგროვებლებს ესმოდათ ეს პრინციპები. მათ კარგად ესმოდათ ისიც, რომ ბავშვები მაშინ ჩამოყალიბდებოდნენ თავისუფალ, ერთმანეთისადმი ნდობით აღსავსე, თანამშრომლობისთვის მზად მყოფ და შემოქმედ ზრდასრულ ადამიანებად, თუ მათ ბავშვობიდანვე მიანიჭებდნენ თავისუფლებას. ვგულისხმობ იმ დროს არსებული თემის იმ მორალურ პრინციპებსა და მოდელებს, რომლებიც მოცემულ ჯგუფსა თუ ტომში იყო მიღებული. ჩვენი ისტორიის უზარმაზარი პერიოდის განმავლობაში, ვიდრე ადამიანები მონადირე-შემგროვებლები იყვნენ, ბავშვებს ყოველდღე, მთელი დღის განმავლობაში, სრული თავისუფლება ჰქონდათ მინიჭებული თამაშისა და გარემოს კვლევისთვის, რაც მათი თვითგანათლების, თვითგანსწავლის გზას წარმოადგენდა. განათლება ყოველთვის თვითმართული გახლდათ. ამიტომაც არიან ბავშვები ბუნებრივად ცნობისმოყვარენი, კომუნიკაბელურნი და თამაშისადმი მიდრეკილნი – ეს ის თვისებებია, რომლებიც წარმოადგენს ბავშვის შესაძლებლობათა სამოტივაციო ძალას თვითგანათლებისთვის. ამ „ბავშვურ“ თვისებებს ხელს უწყობდა, წაახალისებდა და დახვეწაში ეხმარებოდა ბუნებრივი გადარჩევა, სწორედ იმ მიზნით, რომ მომსახურებოდა განათლების ფუნქციას ბავშვობის თავისუფლების პირობებში.

მაშინ, როდესაც ჩვენ ვაძალებთ ბავშვებს, წყნარად ისხდნენ მერხებთან და უსმინონ მასწავლებელს და აკეთონ მხოლოდ ის, რასაც ეტყვიან, მათი სხეული, მათი ყოველი ნეირონი და კუნთი ამის წინააღმდეგია. ის ამბობს: „ეს შეცდომაა. მე მჭირდება, თვითონვე ვაკონტროლო ჩემი აქტივობა; მჭირდება თამაში იმ უნარების გამოყენებით, რომლებიც მნიშვნელოვნად მიმაჩნია; მჭირდება იმ საკითხების კვლევა, რომლებიც მაინტერესებს და მოსაწყენი არ მეჩვენება; მჭირდება, ყურადღება მივაქციო იმას, რასაც აკეთებენ ადამიანები ჩვენ გარშემო და არა იმას, რასაც ეს მასწავლებელი (რომელიც სკოლის გარეთ, რეალურ სამყაროში, ძნელი წარმოსადგენიც კია) მეუბნება. თუ ეს ყველაფერი არ გავაკეთე, მცოდნე, ღირსების მქონე ადამიანი ვერ გავხდები.

მონადირე-შემგროვებელთა ეპოქაში ბავშვი, რომელიც არ იყო მოტივირებული, თავისი ნების შესაბამისად მიჰყოლოდა ცხოვრებასა და განათლებას, ალბათ ცხოვრებისთვის შეუფერებლად, ცუდად შეგუებულად ჩაითვლებოდა.

ასე რომ, ჩვენს ბავშვებს აქვთ ინსტინქტები, რომლებიც მათ თავისუფალი თამაშის, გამოკვლევისა და სოციალიზაციის საშუალებით თვითგანათლებისკენ უბიძგებს. მაგრამ სკოლები დაჟინებით ითხოვენ, დავთმოთ თავისუფლება და ვაკეთოთ ის, რასაც გვიბრძანებენ. სკოლებს არასოდეს უმუშავიათ კარგად და თეორიულადაც კი არ შეუძლიათ, კარგად შეასრულონ დაკისრებული მოვალეობა, რადგან ისინი მუდამ ბავშვის ნების წინააღმდეგ არიან მომართულნი და, შესაბამისად, წინააღმდეგობას იწვევენ“.

რა შეიძლება გავაწყოთ ასეთი „ევოლუციური შეუსაბამობის“ წინააღმდეგ? პროფესორ გრეის აზრით, ჩვენ ორი არჩევანი გვაქვს: შეგვიძლია გავაგრძელოთ ბორძიკი დამთრგუნველი სასკოლო სისტემის მეშვეობით და ბრძოლა ჩვენი ბავშვების ინსტინქტებთან ე.წ. „დამაწყნარებელი“ წამლებისა თუ სხვა საშუალებების გამოყენებით თავისუფლებისადმი მათი სწრაფვის დასათრგუნავად ან მივიღოთ ის,  რაც უმეტესობას დღეს განათლებისადმი რადიკალურ, ხშირად გიჟურ მიდგომად ეჩვენება, მაგრამ სავსებით მისაღები და ჩვეულებრივი იყო მონადირე-შემგროვებელთა ეპოქის ადამიანებისთვის. ეს რადიკალური მიდგომა გულისხმობს, დავანებოთ ბავშვებს თვითგანათლება, ჩვენ კი შევუქმნათ ისეთი პირობები, რომლებიც მათ ამის საშუალებას მისცემს.

იდეა, რომ ბავშვებს შეუძლიათ, თვითონვე მართონ თავიანთი განათლება და ეს კარგადაც გააკეთონ, უმრავლესობას აბსურდული ეჩვენება; ჩვენ განათლების იდეა ისე მოგვაწოდეს, რომ დარწმუნებულნი ვართ, თითქოს ის ზემოდან ქვემოთ მიმართულებასა და იძულებას გულისხმობს. მაგრამ მას, ვისაც სურს, სხვაგვარად შეხედოს განათლებას, უამრავი საინტერესო მაგალითი ელის, რომლებიც ნათელყოფს, რომ განათლებისადმი მონადირე-შემგროვებელთა მიდგომამ შესაძლოა შესანიშნავად იმუშაოს ჩვენს საზოგადოებაშიც.

ასეთი მაგალითი უამრავია სადბერი ველის სკოლაში, სადაც ბავშვებს უზრუნველყოფენ იმ რესურსებით, რომლებიც მათ შესაძლებლობას აძლევს, თვითონვე წარმართონ თავიანთი განათლების პროცესი. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია რესურსები, რომლებიც შესაძლებელს ხდის სხვადასხვა ასაკის ბავშვების ერთად თამაშს, იმ საშუალებებსა თუ ხელსაწყოებს, რომლებიც მნიშვნელოვანია ჩვენი კულტურისთვის და იმ ზრდასრულ ადამიანებს, რომლებიც მზად არიან, დაეხმარონ ბავშვებს თვითგანათლების პროცესში.

ბევრისდა გასაკვირად, ამ ყველაფერს შესაძლოა გაცილებით ნაკლები ხარჯი და ძალისხმევა დასჭირდეს, ვიდრე მოითხოვს დღევანდელი, ძალმომრეობაზე აგებული სასკოლო სისტემა. ამ ტიპის დაწესებულებები, სტანდარტული სკოლებისგან განსხვავებით, სიხარულითა და აღმაფრენითაა სავსე.

პროფესორ გრეის კონცეფცია დღევანდელი სასკოლო სისტემის „ევოლუციური შეუსაბამობის“ შესახებ შესაძლოა კრიტიკულად და უცნაურად ჟღერდეს, შესაძლოა, დღეს მისი აღქმა ადვილი არ იყოს, მაგრამ აუცილებელია იმაზე დაფიქრება, რაც მის მოსაზრებებში რაციონალურია და მეტ-ნაკლებად რეალისტურად აღწერს სასკოლო სისტემის ძირითად მახასიათებლებს: ძალმომრეობაზე დამყარებულ განათლების პროცესს, ბავშვებისთვის თავისუფლების მეტ-ნაკლებად შეზღუდვას, მცირე ასაკის ბავშვებს შორის, ნაცვლად თანამშრომლობისა და ურთიერთდახმარებისა, კონკურენციის წახალისებას, შერეული ასაკის მოსწავლეთა ჯგუფების არარსებობას და ერთად თამაშის შეზღუდვას, შემოქმედების შეზღუდვას ან მკაცრ რეგლამენტირებას, მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთობის ვერტიკალურ და იერარქიულ სქემას და სხვა თავისებურებებს, რომლებიც ხშირად პირდაპირ ეწინააღმდეგება ადამიანის თავისუფალ ნებასა და მის შემოქმედებით ბუნებას.

წყარო:

https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/201111/why-children-protest-going-school-more-evo-mismatch

[1] პიტერ გრეი (Peter Gray) – ამერიკელი ფსიქოლოგი, ბოსტონის კოლეჯის პროფესორი, ბავშვის ფსიქოლოგიის სპეციალისტი, სტანდარტული საგანმანათლებლო სისტემის კრიტიკოსი, ავტორი პოპულარული წიგნისა „Free to learn: Why Unleashing the Instinct to Play Will Make Our Children Happier, More Self-Reliant, and Better Students for Life“ (Basic Books, 2013)

საჯარო სკოლასთან შრომითი ხელშეკრულება იდება წერილობითი ფორმით.  მასში მითითებულია:

– შრომითი ხელშეკრულების სარეგისტრაციო ნომერი, მისი დადების თარიღი და ადგილი;

– ხელშეკრულების მხარეების ვინაობა და მისამართი;

– მუშაობის დაწყების თარიღი და შრომითი ურთიერთობის ხანგრძლივობა;

– შრომითი ხელშეკრულების მხარეთა უფლებები და მოვალეობები;

– სამუშაო დრო და დასვენების დრო;

– სამუშაო ადგილი;

– თანამდებობა და შესასრულებელი სამუშაოს სახე;

– შრომის ანაზღაურების ოდენობა და გადახდის წესი;

– ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების წესი;

– ანაზღაურებადი და ანაზღაურების გარეშე შვებულებების ხანგრძლივობა და შვებულების მიცემის წესი;

– მხარეთა პასუხისმგებლობის წესი;

– შრომითი ხელშეკრულების მოქმედება და მისი მოქმედების შეწყვეტა;

– შრომითი ხელშეკრულების ეგზემპლართა რაოდენობა;

– შრომით ხელშეკრულებაზე ხელმომწერი მხარეების რეკვიზიტები.

შრომით ხელშეკრულებაში კანონმდებლობის შესაბამისი სხვა, დამატებითი პირობაც შეიძლება იყოს მითითებული. ამასთან, იცოდეთ, რომ სკოლის შინაგანაწესი ხელშეკრულების ნაწილია. სკოლა ვალდებულია შრომითი ხელშეკრულების დადებამდე გაგაცნოთ სკოლის შინაგანაწესი, შემდგომში კი – მასში შეტანილი ნებისმიერი ცვლილება და დამატება.

რა უფლებები და ვალდებულებები აქვს სკოლას თქვენს მიმართ?

სკოლა ვალდებულია, შეგიქმნათ სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემო და მუშაობისათვის აუცილებელი პირობები. სკოლას ეკისრება ვალდებულება, აგინაზღაუროთ ის ზიანი, რომელიც გამოწვეულია სკოლის მიერ შრომითი ხელშეკრულების პირობების დარღვევით. თუ სკოლა დააყოვნებს თქვენი შრომის ანაზღაურებას, მისი ვალდებულებაა დაყოვნების ყოველი დღისათვის გადაგიხადოთ დაყოვნებული თანხის 0.07 პროცენტი.

საჯარო სკოლა ვალდებულია, გაზარდოს თქვენი შრომის ანაზღაურება სკოლის ბიუჯეტის ზრდასთან ერთად, კანონმდებლობით დადგენილი წესის შესაბამისად.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, სკოლა ვალდებულია შეგიქმნათ სასწავლო პროცესისათვის საჭირო გარემო, მოგაწოდოთ სასწავლო და მეთოდური სახელმძღვანელოები, უზრუნველყოს თქვენი აკადემიური თავისუფლება, არ შეგზღუდოთ ის გაუმართლებელი რეგულაციებით და წესებით, რადგან თქვენ გაქვთ უფლება ასწავლოთ თავისუფალ გარემოში. რა თქმა უნდა, აკადემიური თავისუფლება არ გულისხმობს ეროვნული სასწავლო გეგმისაგან თავისუფლებას.

სკოლამ ხელი უნდა შეგიწყოთ კვალიფიკაციის ამაღლებაში. ამ მიზნით, სკოლა, თქვენი მოთხოვნის შემთხვევაში, ვალდებულია 6 წელიწადში ერთხელ მოგცეთ ანაზღაურების გარეშე შვებულება 1 წლამდე ვადით, სამუშაო ადგილის შენარჩუნებით.

არსებობს შემთხვევები, როდესაც დროებით შრომისუუნარო ხართ. თქვენ გაქვთ დახმარების მიღების უფლება დროებითი შრომის უუნარობის მთელ პერიოდზე, კანონმდებლობით დადგენილი წესით.

სკოლა ვალდებულია დაიცვას კონსტიტუციით გარანტირებული თქვენი უფლებები და თავისუფლებები და არ დაუშვას დისკრიმინაცია რაიმე საფუძვლით. თუ თქვენ მიმართ დისციპლინური საქმის წარმოება დაიწყება, ის უნდა წარიმართოს მხოლოდ სკოლის შინაგანაწესით დადგენილი წესით, სამართლიანი პროცედურებით და თქვენ უნდა გქონდეთ წერილობითი განმარტების მიცემის უფლება ჩადენილ დისციპლინურ გადაცდომასთან დაკავშირებით.

რა ვალდებულებები გეკისრებათ თქვენ, როგორც შრომითი ხელშეკრულების მხარეს?

თქვენი ვალდებულებაა, იზრუნოთ თითოეული მოსწავლის პიროვნულ განვითარებასა და მისი მოქალაქეობრივი ცნობიერების ჩამოყალიბებაზე, დაიცვათ მოსწავლის უფლებები და ინტერესები. ვალდებული ხართ მოემზადოთ თითოეული გაკვეთილისთვის და ეფექტიანად წარმართოთ სასწავლო პროცესი. გარდა ამისა, თქვენ მონაწილეობა უნდა მიიღოთ სასკოლო სასწავლო გეგმების შემუშავებაში, შეაფასოთ მოსწავლეების პროგრესი, უზრუნველყოთ კლასში წესრიგი, დისციპლინა და იზრუნოთ მოსწავლეთა უსაფრთხოებაზე. თქვენ უნდა შეძლოთ პარტნიორული ურთიერთობის დამყარება მოსწავლეთა მშობლებთან და მოსწავლის აღზრდისა და განვითარების პროცესში ჩართულ სხვა პირებთან.

ამასთან, თქვენი ვალდებულებაა, იზრუნოთ როგორც საკუთარ პროფესიულ განვითარებაზე, ასევე სკოლის განვითარებაზეც. ეს ხარისხიანი ზოგადი განათლების აუცილებელი კომპონენტია. თუ თქვენ ამ ვალდებულებას არ ასრულებთ ან არაჯეროვან ყურადღებას აქცევთ, საეჭვოა, განათლების ხარისხი მაღალი იყოს სკოლაში.

რა უფლებები გაქვთ?  

შეგიძლიათ სკოლის მართვაში მონაწილეობის მიღება და ამას ვერავინ აგიკრძალავთ. მართვაში მონაწილეობა შეგიძლიათ მიიღოთ პირადად ან არჩეული წარმომადგენლის მეშვეობით. სკოლაში არსებული საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნისა და მიღების უფლებაც გაქვთ ისე, რომ შეგიძლიათ არც კი მიუთითოთ საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის მიზეზი.

თუ სკოლაში თქვენ შესახებ რაიმე სახის ადმინისტრაციული წარმოება მიმდინარეობს, თქვენი უფლებაა, იცოდეთ ასეთი წარმოების შესახებ, ჩაერთოთ წარმოებაში, მიიღოთ ყველა დოკუმენტი და გამოთქვათ აზრი დამოუკიდებლად ან წარმომადგენლის მეშვეობით. თქვენი უფლებების დასაცავად შეგიძლიათ გაასაჩივროთ სკოლის გადაწყვეტილებები.

შვებულება შეგიძლიათ მოითხოვოთ სკოლაში მუშაობის დაწყებიდან 11 თვის შემდეგ. თუმცა, სკოლის დირექტორთან შეთანხმებით შესაძლებელია შვებულება ამ ვადის გასვლამდეც მიიღოთ. თქვენთვის ანაზღაურებადი შვებულება წელიწადში არანაკლებ 40 სამუშაო დღეს შეადგენს, რაც გათვალისწინებული უნდა იყოს შრომითი ხელშეკრულებით. ამასთან, განსხვავებული ვადა შეიძლება განისაზღვროს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან შეთანხმებით. გაქვთ ანაზღაურების გარეშე შვებულების მიღების უფლებაც, რაც წელიწადში არანაკლებ 15 კალენდარულ დღეს შეადგენს.

რა შემთხვევაში შეიძლება შეწყდეს შრომითი ხელშეკრულება?

თქვენთან გაფორმებული შრომითი ხელშეკრულება სკოლამ შეიძლება შეწყვიტოს, თუ დაარღვევთ ხელშეკრულების პირობებს ან ჩაიდენთ სააღმზრდელო საქმიანობისათვის შეუფერებელ ქმედებას. კანონმდებლობით გათვალისწინებულია მასწავლებელთან ხელშეკრულების შეწყვეტის შესაძლებლობა არაკვალიფიციურობის დადასტურების შემთხვევაში.

რა წესით უნდა მოხდეს ცვლილებების შეტანა შრომით ხელშეკრულებაში?

შრომით ხელშეკრულებაში ნებისმიერი ცვლილება ან დამატება შეიძლება შეტანილ იქნეს მხოლოდ მხარეთა შეთანხმებით. სკოლა ცალმხრივად ვერ შეცვლის შრომითი ხელშეკრულების პირობას. თუმცა, გამონაკლისიც არსებობს: თქვენი თანხმობა არ არის საჭირო, როდესაც შრომით ხელშეკრულებაში ცვლილებები კანონმდებლობაში შეტანილი ცვლილებებითაა განპირობებული.

შეთანხმებული ცვლილებები ან დამატებები უნდა გაფორმდეს წერილობით, რაც შრომითი ხელშეკრულების განუყოფელი ნაწილია და ძალაში მხოლოდ მხარეთა სათანადო ხელმოწერის შემდეგ შედის.

როგორ უნდა მოიქცეთ, თუ სკოლასთან შრომით-სამართლებრივი დავა გაქვთ?

რომელ უწყებას უნდა მიმართოთ, თუ სკოლიდან გაგათავისუფლეს ან ასეთი საფრთხის წინაშე დგახართ – ადმინისტრაციულ სასამართლოს თუ სამოქალაქო სასამართლოს? რა დოკუმენტები უნდა წარადგინოთ სასამართლოში და როგორ უნდა დაასაბუთოთ თქვენი მოთხოვნა? რა სასამართლო პრაქტიკა არსებობს ამ საკითხზე საქართველოში? როგორ უნდა განსაზღვროთ წინასწარ, თქვენს დავას სკოლასთან აქვს თუ არა წარმატების პერსპექტივა?

ამ საკითხებზე მომდევნო წერილებში დავწერ. ვიცი, გაინტერესებთ.

მწამს, რომ წაკითხული წიგნები მკითხველებს ცვლიან. შესაძლოა, ამ რწმენის საფუძველი არც ისე მყარი იყოს. არაფერს ვამტკიცებ. უბრალოდ, მწამს.

ამ რწმენით ვცხოვრობ, ვწერ, ვკითხულობ და წიგნებს ვურჩევ მათ, ვისი ბედ-იღბალიც მაღელვებს. ვისი ბედ-იღბალიც გაღელვებს, იმას ბევრი წიგნი უნდა წააკითხო – ასწავლო, როგორ უნდა ამოათრიოს საკუთარი თავი, თმაში ხელჩავლებულმა, ყოველდღიურობის დაგუბებული, სუნდაკრული წყლებიდან.

რაკი ერთმა შეძლო, ჩვენც შევძლებთ.

სწორედ ასე წავაკითხე ჩემს მეგობარს თანამედროვეთაგან ალბათ ყველაზე დიდი ამერიკელი მწერლის, ფილიპ როთის „პორტნოის სინდრომი“ – წიგნი, რომლის წაკითხვასაც ყველა მასწავლებელს ვურჩევდი. ძველი მეგობრები ვართ და ალბათ სხვაც ბევრი მოვახვიე თავზე – ჩემი შეხედულებები, მოსაზრებები, ვარაუდები, შიშები, გემოვნება. ქართულის მასწავლებელია და სულ რაღაცას ეძებს.

ამიტომაც გამიკვირდა და გულიც მეტკინა, როცა ერთ დღეს ასეთი სასკოლო ზეიმის მოწყობა მოინდომა: მოსწავლეებს თანამედროვე ქართველი პოეტების ლექსები ზეპირად უნდა ესწავლათ და ავტორებთან შეხვედრისას ეთქვათ. პოეტები მოსწავლეებს მოუსმენდნენ და მერე თვითონაც იტყოდნენ რამეს, სკოლის წლებს გაიხსენებდნენ, შეკითხვებსაც უპასუხებდნენ.

ფილიპ როთის „პორტნოის სინდრომი“ სულ ახალი წაკითხული ჰქონდა. აღარ ჩამოვთვლი იმ წიგნებს, რომლებიც მანამდე წაიკითხა.

რა მოხდა? ის, რომ მასწავლებლის ცნობიერებაში სასკოლო ზეიმის იდეა იმ სახით გაცოცხლდა, რა სახეც ათწლეულების წინ ჰქონდა საბჭოთა იდეოლოგიის შუქით განათებულ სამასწავლებლო ოთახებში. სხვა შესაძლებლობა იმთავითვე გამოირიცხა. თითქოს ზეიმი ისაა, როცა ვიღაც საგანგებოდ ამ დღისთვის ნასწავლ ლექსს ამბობს – სხაპასხუპით, წაბორძიკების გარეშე. საგრძნობლად ღელავს და ამის გამო სტრიქონებს მარცვლები აკლდება, მაგრამ ზეიმის ორგანიზატორები და მსმენელები დიდსულოვნად მიუტევებენ. სუნთქვაშეკრული, წამოწითლებული მოსწავლისთვის ეს მორიგი ვალდებულებაა, უკვე ვალმოხდილები კი მოუთმენლად ელოდებიან ღონისძიების დასრულებას.

ბევრჯერ ვყოფილვარ ასეთი ზეიმის მონაწილე.

მოწვეული სტუმრები – გრძელი და მოსაწყენი გამოსვლებით, მუდმივი შიში (ბოლოსწინა სტროფის დასაწყისი არ დამავიწყდეს), უცნაური გამომეტყველება მასწავლებლების სახეებზე (სტუმრებს ისიც კი ნაზად უღიმის, ვინც არასდროს იღიმება), საერთო დაძაბულობის განცდა და წარუმატებლობის მოლოდინი (მაინც დამავიწყდება, მაინც დამავიწყდება…) დასკვნა: საზეიმო არც არაფერია, ზეიმის მიზეზი საერთოდ არ არსებობს. სკოლას თავისი მომაბეზრებელი ვალდებულებები აქვს. ეს არის და ეს.

ძველი ფოტოების თვალიერებისას სასკოლო ღონისძიებებზე გადაღებულ ფოტოებს ერთს დავხედავ და გვერდზე სწრაფად გადავდებ ხოლმე.

ერთადერთი დრამატული სანახაობა, რომელიც ღიმილით მახსენდება, უდროოდ დაღუპული ქართველი პოეტების პატივსაცემად იყო მოწყობილი. „მე გპირდებოდით, რომ დავბრუნდები, რომ თქვენი თმები დამაბრუნებენ“. ნახევრად ჩაბნელებული სცენის სიღრმეში ვიდექით და ხელში დაფნის რტოები გვეჭირა. სცენის მარცხენა კუთხესთან ფიალაში ცეცხლი ენთო – წარმოსახვითი პოეტის წარმოსახვით საფლავზე. „სალოცავად ქართველობა მეყოფა, საფიცავად შენი თაფლის თვალი“.  რიგრიგობით მივდიოდით საფლავთან, ლექსს ვამბობდით და მერე დაფნის რტოს ფიალის გვერდით ვდებდით. „დაუკარით! ჯერ ხომ სისხლი გვიდგას ძარღვში, ჯერ ხომ საროს ფოთლები არ გასცვენია“. პირველად სიცილი მაშინ აგვიტყდა, რეპეტიციებზე მოსმენილი „გაფრინდი, შავო მერცხალო“-ს ნაცვლად ჩაბნელებულ დარბაზში „ჩიტი-გვრიტი მოფრინავდა“ რომ გაისმა (უფროსკლასელი, ვისაც საღამოს მუსიკალურად გაფორმება დაავალეს, სუსტი აღმოჩნდა ორნითოლოგიაში). მერე კი ერთმა მოსწავლემ, ალბათ მღელვარებისგან, ხმელი დაფნის რტო ფიალას ზემოდან დაადო. მეორემ იფიქრა, ალბათ უდროოდ დაღუპულ პოეტებს პატივი ასე უნდა მივაგოთო და თვითონაც იგივე გაიმეორა. დაფნის რტოები ატკაცუნდა და მთელი დარბაზი კვამლში გაეხვა.

სწორედ ეს სცენა გამახსენდა, მიქელანჯელო ანტონიონის „Blow-Up” პირველად რომ ვნახე.

ზოგადად, ზეიმი კი კარგი რამაა, მაგრამ თუ სასკოლო ზეიმის კონცეფცია ისევე ვერ გასცდება დეკლამაციას, როგორც ათწლეულების წინ, თუ მოსწავლეები მხოლოდ პატარა დეკლამატორები იქნებიან და არავინ იზრუნებს მათ საზეიმო განწყობაზე, ნამდვილ სიხარულსა და კმაყოფილებაზე, მაშინ არც არაფერი შეიცვლება სკოლებში. ყველაზე კარგი მასწავლებლებიც კი უნებურად ისევ გაიმეორებენ ძველ შეცდომებს – ისევ შეაშინებენ მოსწავლეებს, დათრგუნავენ, წარმოსახვას შეუზღუდავენ, წიგნების კითხვისა და ცვლილებების სურვილს გაუქრობენ.

თანამედროვე ქართველ პოეტებთან შეხვედრა არ გამართულა. მეგობარი კიდევ ერთხელ მენდო.  ჩემი წარმოდგენით, წიგნების გადაშლა და ლექსების წაკითხვა საკმარისი იქნებოდა. მხოლოდ და მხოლოდ სიამოვნებისთვის. სიხარულისთვის.