პოსტერის შექმნა  დღეს განსაკუთრებით აქტუალური პრობლემაა მასწავლებლისთვის.

ძალიან ხშირად მასწავლებლებისთვის პროფესიული განვითარების მიზნით იმართება მნიშვნელოვანი კონფერენციები, კონკურსები და სხვა ღონისძიებები, რომლებიც მასწავლებელს ხელს უწყობს კრედიტქულების დაგროვებაში. ასეთ ღონისძიებებში მონაწილეობის მიღების ერთ-ერთი პირობა პოსტერის მომზადებაა.

რა არის პოსტერი?

– ზოგადად პოსტერი პოლიგრაფიული პროდუქტია, რომელიც გამოიყენება პროდუქციის რეკლამირებისთვის და შეიცავს როგორც ტექსტურ, ასევე გრაფიკულ გამოსახულებას. პოსტერების ზომას კედლის ზომის შესაბამისად არჩევენ. შეიძლება იყოს ვერტიკალური ან ჰორიზონტალური ფორმატი.

 პოსტერის მიზანია საზოგადოების ინფორმირება. ასევე ერთ-ერთი პოპულარული ფორმაა საგანმანათლებლო მიზნით მომზადებული საკონფერენციო თემის (მაგალითად, განხორციელებული პროექტის, კვლევის, გამოყენებული ეფექტური მეთოდის) პრეზენტაციისთვის. პოსტერი უნდა იყოს მესიჯი აუდიტორიისთვის (რისი თქმაც უნდა ავტორს).

ასევე მასწავლებელს შეუძლია პოსტერის, როგორც რესურსის გამოყენება სასწავლო პროცესში, რომელიც ხელს შეუწყობს, გააუმჯობესებს და ეფექტურს გახდის სასწავლო პროცესს.

პოსტერის შექმნა მოსწავლეებსაც შეუძლიათ. რომელიმე თემის შესწავლის შემდეგ  შესაძლებელია მოსწავლეებს მივცეთ დავალება შექმნან პოსტერი. რომელიც მათ ინფორმაციის დახარისხების, მნიშვნელოვანი და მეორეხარისხოვანი ინფორმაციის გარჩევის, თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენების, შეჯამების, დასკვნის გამოტანის უნარებს განუვითარებს.

პოსტერის საშუალებით მოსწავლეებს ჩატარებული პროექტის წარდგენაც შეუძლიათ.

პოსტერის შექმნისათვის არსებობს ზოგადი რეკომენდაციები: 

1. უნდა ეხებოდეს ერთ თემას;
2. მასზე ასახული უნდა იყოს პრობლემა-გადაჭრის გზა, მიღწეული შედეგები, დასკვნა და რეკომენდაციები;
3. მნიშვნელოვანია ორგანიზებულობა – უნდა იკითხებოდეს მიმდევრობით (არა ქაოსურად);
4. სასურველია გრაფიკებისა და დიაგრამების გამოყენება;
5. მასზე განთავსებული უნდა იყოს დიდი ზომის ფოტოები, რომელიც ჰყვება ამბავს. ერთ პოსტერზე დაახლოებით 5 ფოტო ( მაღალი ხარისხის);
6. ის არ უნდა იყოს გადატვირთული ტექსტით, დატანილი უნდა იყოს მნიშვნელოვანი და საკვანძო საკითხები (გამოიყენეთ მარკირება და ნუმერაცია);
7. სასურველია მასზე მხოლოდ ორი-სამი ფერი იყოს გამოყენებული;
8. სათაური უნდა იყოს საინტერესო, სათაურის ქვეშ აუცილებელია ავტორის მითითება, სათაურის ზოლში – ლოგოს ჩასმა;
9. შრიფტის ზომები: სათაური – შრიფტი – 85; ავტორი – შრიფტი – 56; ქვესათაური – 36; ტექსტი – 24; სურათის ქვეშ – 18;
10. შესაძლებელია პოსტერის ზომის შერჩევა. (ხშირად იყენებენ ფლიფჩარტის ზომის პოსტერებს-А2).

სტენდური პრეზენტაცია პოსტერის ფორმატით საშუალებას იძლევა, რაც შეიძლება მეტმა დაინტერესებულმა ადამიანმა გაიგოს თქვენი მოსაზრებები და ჩაერთონ დისკუსიაში. პოსტერის პრეზენტაციის დროს ეფექტურია დასარიგებელი მასალის მომზადება, მაგალითად, ბუკლეტების  ან დისკების  სახით.

• პოსტერის მომზადება შეიძლება power-point -ში;
• FILE მენიუ;
• შემდეგ-New;
• საძიებო ველში ჩაწერეთ-poster. იხილეთ მზა პოსტერის შაბლონები. აირჩიეთ თქვენთვის სასურველი;
• მომზადებულ პოსტერს ინახავენ სურათის სახით, შესაძლებელია მისი დაბეჭდვა.

გამოცდილების გაზიარების მიზნით წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ შექმნილ პოსტერებს, რომლის საშუალებითაც გაგიზიარებთ ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკის მაგალითებს.

პოსტერი გამოცდილების გაზიარებისა და საზოგადოების ინფორმირების შესანიშნავი საშუალებაა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

https://hsp.berkeley.edu/sites/default/files/ScientificPosters.pdf               

https://www.irides.ge/?23/121/%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98/

https://www2.kenes.com/epa/sci/Pages/E-PosterInstruction.aspx

https://thinkcognitive.org/ru/blog/kak-sdelat-horoshij-poster#.VqSnmPkrLIV

ირინე ნადირაშვილი

ქ.საგარეჯოს № 2 საჯარო სკოლა

ნარკოლოგები განგაშს ტეხენ – საქართველოში სააფთიაქო ნარკომომხმარებელთა ასაკი 14 წლიდან იწყება. ექიმთა განცხადებით, ნარკოკლინიკებში სულ უფრო ხშირად მოჰყავთ მოზარდები და ახალგაზრდები, „ცხელ ხაზზე“ კი მათი ჯანმრთელობით შეწუხებული მშობლების ზარები არ წყდება. მიუხედავად 2014 წლის იანვარში მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებისა, რომლის თანახმად არასრულწლოვნებზე I-II ჯგუფის სამედიცინო პრეპარატების გაცემა აიკრძალა, ახალგაზრდები ნარკოტიკული თრობის მისაღწევად ფსიქოაქტიურ ფარმაცევტულ პროდუქტს მაინც ყიდულობენ და არათერაპიული დოზებით მოიხმარენ.

ქართულ სინამდვილეში სააფთიაქო ნარკომანიის ისტორია სულ რამდენიმე წელიწადს ითვლის („სააფთიაქო ნარკომანიის“ განმარტება: „ფსიქოაქტიური ნივთიერებების შემცველ სამედიცინო პრეპარატებზე ქიმიური დამოკიდებულება“). დამოკიდებული შეიძლება გახდეს ნებისმიერი ასაკის ადამიანი, რომელიც თრობის მიზნით სისტემურად მოიხმარს საძილე, დამამშვიდებელ, კრუნჩხვის ან ალერგიის საწინააღმდეგო პრეპარატს, რაც გარკვეულ დროში მასზე დამოკიდებულებას აყალიბებს. ნარკოლოგები აზუსტებენ, რომ საქართველოში სააფთიაქო ნარკომანიის მახეში ყველაზე ხშირად 14 წლის ასაკიდან ებმებიან. ამის კი აღნიშნული პრეპარატების დაბალი ფასი და მათზე ხელმისაწვდომობა განაპირობებს.

სააფთიაქო ნარკომანია საქართველოს ხელისუფლებამ მნიშვნელოვან გამოწვევად რამდენიმე წლის წინ აღიარა და ამ მიმართულებით გარკვეული ნაბიჯების გადადგმაც სცადა. თუმცა დრომ აჩვენა, რომ ნარკომოხმარების მანკიერი წრე კი არ გაირღვა, უფრო შემჭიდროვდა. დღეს ადგილობრივი ექსპერტები და საერთაშორისო დამკვირვებლები სააფთიაქო ნარკომანიის მასობრივი გავრცელების ერთ-ერთ მიზეზად ზედმეტად მკაცრ ნარკოპოლიტიკას ასახელებენ. საქმე ისაა, რომ ნარკოკანონმდებლობის გამკაცრების შედეგად, საქართველოში შეწყდა, ე.წ. „კლასიკური“ ნარკოტიკების შემოტანა, რამაც თავის მხრივ დასაბამი მისცა კუსტარული ნარკომანიის ერას. „ნიანგის“ და „ვინტის“ ეპიდემიის პერიოდში კოდეინის, ეფედრინისა თუ ფსევდოეფედრინის შემცველი სამკურნალო პრეპარატების შეძენა თავისუფლად შეიძლებოდა აფთიაქებში. ასე რომ, ჩვენი მოზარდებისა და ახალგაზრდების უმეტესობამ პირველი ნარკოგამოცდილება ჯანმრთელობისთვის ყველაზე საშიში – კუსტარული ნარკოტიკებით მიიღო.

ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ ნარკოტიკებზე მოთხოვნის შემცირების ინსტიტუციური მექანიზმების განვითარება ქვეყნისთვის გადაუდებელი ამოცანა უნდა იყოს და სახელმწიფომ ნარკომანიის პრევენციის პროგრამები სკოლაშივე უნდა დანერგოს. ორგანიზაცია „ალტერნატივა ჯორჯიის“ ერთ-ერთ ანგარიშში („ნარკოვითარება საქართველოში“) მითითებულია, რომ „საქართველოში არ არსებობს ინსტიტუციური მექანიზმები, რომლებიც უზრუნველყოფდა უნივერსალური/ზოგადი პრევენციის მტკიცებულებაზე დაფუძნებული პროგრამების საჯარო სკოლებში დანერგვას. პრევენციული ღონისძიებები დღესდღეობით მხოლოდ კამპანიებით შემოფარგლება, რომელთა დაგეგმვა და შეფასება არ ხდება პრევენციული მეცნიერების ევროპული სტანდარტების შესაბამისად“.

სააფთიაქო ნარკომანიის დასაძლევად საქართველოს ჯანდაცვის და შს სამინისტროებმა 2014 წელს გაამკაცრეს პასუხისმგებლობა კოდეინის, ეფედრინის, ნორეფედრინისა და ფსევდოეფედრინის შემცველი კომბინირებული სამკურნალო პრეპარატების ურეცეპტოდ გაცემასთან დაკავშირებით, მაგრამ საერთო სურათი დიდად არ  შეცვლილა. აფთიაქების ინსპექტირების 2015 წლის სექტემბრის მონაცემებითაც, პრაქტიკულად ყოველი მეორე ფსიქოტროპული აფთიაქი ჯარიმდება ან იხურება, რადგან არღვევს კანონს. ასევე, მედიის მიერ ჩატარებული არაერთი ექსპერიმენტი ცხადყოფს, რომ ფარმაცევტული კანონმდებლობისა და სანებართვო პირობების წინააღმდეგ ფსიქოტროპული აფთიაქებიდან სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებული ფსიქოტროპული მედიკამენტები კვლავ ურეცეპტოდ იყიდება. მაგალითად, ასეთია გამაპენტინის ჯგუფის პრეპარატები, საძილე აბები და სხვ.

„მართალია, ფსიქოტროპულ აფთიაქებში ეშინიათ 18 წლამდე ასაკის პირებისთვის წამლის მიყიდვა, მაგრამ მოზარდებს უფროსი თაობის მეგობრები ეხმარებიან და ეს პრობლემაც თავისუფლად იჭრება. მოზარდები ფულს კრებენ და წამლებს ისე ყიდულობენ. ბიჭებთან ერთად ბევრი გოგოც მოიხმარს. მე არ ვსაუბრობ კლუბურ ნარკომანიაზე, რომელიც ცალკე თემაა. არსებული ნარკოპოლიტიკის გამოცდილება მხოლოდ იმას გვიჩვენებს, რომ საქართველოში ნარკოტიკების ხარისხი იცვლება და არა მომხმარებელთა რიცხვი. ამ ეტაპზე მოზარდებისა და ახალგაზრდების უმეტესობა ჰალუცინაციების გამომწვევ პრეპარატებს ეძალება. თრობის მერე ისინი აპათიურები ან ნაკლებად ადეკვატურები ხდებიან და თუ ამ წამლებს ალკოჰოლიც მიამატეს, აგრესიულები.

რა არის საჭირო სააფთიაქო ნარკომანიის მასშტაბების შესამცირებლად?.. რამდენიმე ხნის წინ ხელისუფლებამ პრეპარატი „ლირიკა“, საქართველოდან გააქრო. ამიტომ ყველაფერი ხელისუფლების ნებაზეა დამოკიდებული. საზოგადოდ, შესაცვლელია დამოკიდებული ადამიანის მიმართ მიდგომა“, – მიაჩნია GeNPUD-ის წარმომადგენელ თემო ხატიაშვილს.

ამჟამად თბილისში ხუთ ათეულამდე ფსიქოტროპული აფთიაქია, რამდენიმე მარნეულშიცაა. არსებული კანონმდებლობით, სამართალდამრღვევი აფთიაქი პირველ ჯერზე 6 ათასი ლარით, მეორეზე – 12 ათასი ლარით ჯარიმდება, მესამე დარღვევის შემთხვევაში კი უქმდება. „პრობლემა ის გახლავთ, რომ აფთიაქების მეპატრონეებს ნაკლებად აღელვებთ მყიდველის ასაკი და მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა. თუ აფთიაქი დაჯარიმდა და დაიხურა, ცოტა ხანში მისი მეპატრონე სხვა უბანში, სხვის სახელზე დაარეგისტრირებს. ფსიქოტროპული აფთიაქების მოგება ყოველდღიურად რამდენიმე ათას ლარს აღწევს. ამიტომ ჯარიმის გადახდა არავის აშინებს. მინახავს სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებულ სამკურნალო საშუალებებს ახალგაზრდები დიდი რაოდენობით როგორ იძენენ, აფთიაქიდან გამოსულებს კი პოლიცია აკავებს და ნარკოტესტირებაზე გადაჰყავს. აფთიაქი მშვიდად აგრძელებს თავის საქმიანობას, დაკავებულს კი, რომელმაც საკუთარი უფლებების შესახებ არაფერი იცის, ჯარიმა და ციხე ელის“, – გვიყვება კიდევ ერთი სოციალური მუშაკი გიორგი მჭედლიშვილი. მის მიერ შევსებულ ყოველდღიურ ანგარიშებში კარგად ჩანს ახალგაზრდების მიერ მოხმარებულ პრეპარატთა ვრცელი ჩამონათვალი, რომელიც ბოლო თვეების განმავლობაში არ იცვლება.

გიორგის თქმით, ნებისმიერი დამოკიდებულების მქონე ადამიანები მკურნალობა-რეაბილიტაციას საჭიროებენ, რეპრესიული ნარკოპოლიტიკა კი სასწრაფოდ გადასახედია, რადგან  ნარკომანია, უპირველეს ყოვლისა, ჯანდაცვის პრობლემაა. ჯანდაცვის საკითხები სახელმწიფოსთვის კი უფრო პრიორიტეტული უნდა იყოს, ვიდრე დაავადებული ადამიანების დასჯა და იზოლაცია.

ნარკოსფეროში მოღვაწე ზოგიერთი სპეციალისტი მიიჩნევს, რომ ფსიქოტროპულ აფთიაქების რაოდენობაზე გარკვეული ზღვარი უნდა დაწესდეს. მსგავსი რეგულაცია უცხოეთშიც არსებობს, ანდა ფსიქოტროპული აფთიაქებისთვის ნებართვა ძალიან მკაცრი პირობების საფუძველზე გაიცემა.

ცნობილია, რომ საძილე, დამამშვიდებელი, კრუნჩხვისა და ალერგიის საწინააღმდეგო საშუალებების ავადგამომყენებელთა შორის სიკვდილიანობა დაახლოებით სამჯერ მეტია, ვიდრე ჯანმრთელ პოპულაციაში. თუ რა ზიანი შეიძლება მიიღოს ადამიანმა სააფთიაქო ნარკომანიის შედეგად, ამ კითხვით ნარკოლოგ თათა ასათიანს მივმართეთ. მან დაგვიდასტურა, რომ სააფთიაქო პრეპარატების მიღება მხოლოდ ექიმის დანიშნულებით შეიძლება, რადგან ზემოთ ჩამოთვლილ პრეპარატებში შედის ფსიქოაქტიური ნივთიერებები, რომლებიც გავლენას ახდენენ და აზიანებენ როგორც ფსიქიკას, ისე მთელ ორგანოთა სისტემას.

– ბოლო პერიოდში ხშირად მსმენია, რომ მშობლები უჩივიან შვილების ხშირ შფოთვებს, მოუსვენრობას, შეკრთომებს, უნებლიე მოძრაობებს, კანკალს, ორიენტაციის დარღვევას, ჰალუცინაციებს, რაც, როგორც ჩანს, სააფთიაქო ნარკომანიის შედეგია… 

– გაბაპენტინისა და ბაკლოფენის შემცველი პრეპარატები, ასევე, საძილე საშუალებები, ცვლიან ადამიანის ქცევას. იწვევენ ძლიერ, გადაულახავ ლტოლვას. გაბრუებასთან ერთად, ფსიქო-მოტორული აღგზნების ხარჯზე, ნებისმიერი ასაკის ადამიანი აგრესიული ხდება. ჩვენ სულ უფრო ხშირად გვიკავშირდებიან სააფთიაქო ნარკომანიის შედეგებით გამწარებული ოჯახის წევრები, რათა მათ შვილებსა და შვილიშვილებს დავეხმაროთ. 14-15-16 წლის ახალგაზრდები ინტენსიურად მოიხმარენ გარკვეული ჯგუფის პრეპარატებს, რის გამო ისინი აგრესიულები ხდებიან ჯერ საკუთარ ოჯახის წევრთა, შემდეგ კი სხვა გარშემომყოფთა მიმართ.

მთელი უბედურება ის არის, რომ ამ პრეპარატებზე დამოკიდებულება ძალიან სწრაფად ყალიბდება. მიუხედავად იმისა, რომ წამლების ეიფორიის ეფექტი ხანგრძლივი არ არის, მათი რეგულარული მოხმარებისას, მაინც ვითარდება ფსიქოლოგიური და ფიზიკური დამოკიდებულება. მომხმარებელი იძულებულია სწრაფად აწიოს  პრეპარატებს დოზა. დიდი დოზა კი განაპირობებს აგრესიულ ქცევას, დეპრესიას, ფსიქოზურ მდგომარეობას.

ბოლო სამი თვის განმავლობაში სტაციონარიზებულ წამალდამოკიდებულ პაციენტთა 50 პროცენტი სააფთიაქო ნარკომანიის შედეგად მოხვდა კლინიკაში. უმეტესობა ახალგაზრდაა.

– იმის გამო, რომ ამ პრეპარატებს აქვთ მცირე ეიფორიის გამომწვევი ეფექტი, ადამიანებს უჩნდებათ მოთხოვნილება სხვადასხვა აქტიურ ნივთიერებებთან კომბინაციაში მიიღონ. რამდენად საშიშია ეს?

– განსაკუთრებით საშიშია ალკოჰოლთან ერთად. მაშინ დაავადება კიდევ უფრო ავთვიასებიანად მიმდინარეობს. აგრესია ძლიერდება. ხშირია სუნთქვის დათრგუნვა, კომატოზური მდგომარეობა და, სამწუხაროდ, ლეტალური შედეგი.

რაც მთავარია, ძალიან სწრაფად მიმდინარეობს დაავადების პროგრესირება, მძიმე ნარკოტიკების მოხმარების შემთხვევაშიც კი არ ხდება ადამიანის ასეთი სწრაფი დეგრადაცია. საკმარისია რამდენიმე თვე და მომხმარებელი ასოციალურია, მას მხოლოდ ერთადერთი ინტერესი აქვს – მოიპოვოს და მიიღოს პრეპარატი. მოზარდებში ხშირია უკრიტიკობა საკუთარი დაავადების მიმართ, მკურნალობის მოტივაციაც დაბალი აქვთ. შესაბამისად, კლინიკებში უკვე საკმაოდ დამძიმებულები შემოდიან.

რაც უფრო მცირე ასაკიდან იწყება სხვადასხვა ნივთიერებებზე დამოკიდებულება, მით უფრო მძიმეა დაავადების მიმდინარეობა და გართულებები. იმავეს ვიტყოდი ალკოჰოლზეც, როდესაც ალკოჰოლზე დამოკიდებულება მოზარდი ასაკიდან ყალიბდება. დაზიანების გარეშე არ რჩება ორგანოთა არცერთი სისტემა, მათ შორის რეპროდუქციული. განსაკუთრებით ბაკლოფენის შემცველი პრეპარატები ხანმოკლე დროში იწვევენ პოტენციის დაქვეითებას, რაც აღდგენადია, მაგრამ მთავარი პირობაა ამ პრეპარატების მიღების შეწყვეტა და მკურნალობა. საქმეს ის ართულებს, რომ სააფთიაქო ნარკომანიაზე დამოკიდებულ ადამიანს ნაკლებად აქვს მკურნალობისა და გამოფხიზლების სურვილი.

– რა არის სააფთიაქო ნარკომანიის ასეთი მასშტაბების მიზეზი? 

– ყველაზე ცუდი ის არის, რომ ეს პრეპარატები ხელმისაწვდომია, გაიცემა უკონტროლოდ, მოზარდებზე – შეზღუდვის გარეშე. ბევრჯერ შევსწრებივარ ფაქტს, როდესაც აფთიაქის გამყიდველი თვითონ „ურჩევს“ კომბინაციებს მომხმარებელს რასთან ერთად რა წამალი იყიდოს და დალიოს. ეს დაუშვებელია!

რაც შეეხება მთავარ მიზეზს: ამ მიმართულებით საზოგადოების ინფორმირებულობა ნულის ტოლია. ის პაციენტებიც კი, რომლებსაც ჩამოყალიბებული დამოკიდებულება აქვთ და კლინიკაში დადიან, არ იციან, რას იწვევს ეს პრეპარატები, რასთან აქვთ საქმე. მით უფრო არაფერი იციან მოზარდებმა. ისინი გარკვეულ ინფორმაციას სხვა მოზარდებისგან იღებენ, მაგრამ მისი მოწოდება არასწორად ხდება. ერთი და იგივე ნივთიერება სხვადასხვა ადამიანზე სხვადასხვაგვარად მოქმედებს, ერთს შეიძლება არაფერი დაემართოს, მეორესთვის კი სასიკვდილო აღმოჩნდეს.

პირადად, გამოსავალს ნარკომოხმარების პირველად პრევენციაში და პროფილაქტიკაში ვხედავ. საქართველოში ამ მიმართულებით წლებია არაფერი იცვლება, არავინ მუშაობს ჯანსაღი ცხოვრების წესის დამკვიდრებისთვის. ნარკოტიკების მოხმარებამ რომ იკლოს, ამ თემაზე სკოლაში, მცირე ასაკის ბავშვებთანაა საჭირო  მუშაობა. ამ ასაკში ბავშვისთვის მასწავლებელი და მშობელი მყარი ავტორიტეტია. მოზარდობაში, გარდატეხის პერიოდში, მოსწავლეს აღარ აქვს მზაობა მიიღოს უფროსების რჩევა-დარიგება, რადგან მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი პროტესტის გრძნობა ხდება.

„საშინაო დავალება“ – ეს ის სიტყვათა შეხამებაა, რომელსაც თითოეული ჩვენგანი ძალიან კარგად იცნობს. სკოლის ცხოვრება ამ სიტყვების გარეშე წარმოუდგენელია. ბევრი დაწერილა საშინაო დავალების მოცულობაზე, მშობლის ჩართულობაზე, მიზნებსა და  შესრულების წესებზე. მე კი  ერთმა პატარა მოვლენამ საშინაო დავალების ემოციურ მხარეზე დამაფიქრა.

ერთხელ სტუმრად აღმოვჩნდი ჩემს მოსწავლეებთან. სოფელში, სადაც ვცხოვრობთ, ჩემი გოგონას ტოლი ბავშვები არ არიან. თეკლაც თავისზე უფროსებთან მეგობრობს. ერთ-ერთ შაბათ დღეს მარიამს და ანის ვესტუმრეთ. სანამ ბავშვები თამაშობდნენ, გოგონების დედასთან, ნინოსთან, ვსაუბრობდი. ნინო ყურადღებიანი დედაა. ათას საოჯახო საქმესთან ერთად არასდროს აკლდება სასკოლო აქტივობებს. ნინოს უფროსი გოგო, ათი წლის მარიამი, წერისას ხშირად ტოვებს ასოებს. ნინო ობიექტურად უყურებს საკუთარი შვილების პრობლემებს და ბევრი შეკითხვაც დამისვა. ვუსმენდი მას და ვფიქრობდი იმაზე, თუ როგორ დავალებებს ვაძლევ მარიამს, რამდენად ვფიქრობ სასწავლო პროცესის ამ კომპონენტზე და მივხვდი, რომ „საშინაო დავალება“ ჩემთვის გაკვეთილის ერთ-ერთი რუტინული ქმედება იყო – აუცილებლობად ქცეული და უნდა ვაღიარო, რომ მასზე ბევრს არ ვფიქრობდი. ვუყურებდი ყოველდღიურობისგან დაღლილ დედას, დიდი გულისხმიერებით რომ ადევნებდა თვალს შვილების სასკოლო ცხოვრებას და სწორედ მაშინ მივიღე გადაწყვეტილება, რომ მეტი მემუშავა ამ მხრივ საკუთარ თავზე. სკოლა და ოჯახი  ის ადგილებია, სადაც ბავშვები ყველაზე დიდ დროს ატარებენ. ის კი, რაც ყველაზე მეტად აკავშირებს მასწავლებელსა და მშობელს ერთმანეთთან, საშინაო დავალებაა. ამ დღის მერე სრულიად შეიცვალა ჩემი დამოკიდებულება საშინაო დავალებისადმი და ეს ცვლილებები ყველაზე მეტად მოსწავლეებზე აისახა. გაკვეთილები უფრო სახალისო გახდა და მოსწავლეებს ინტერესიც გაუღვივდათ.

ჩემს თავს დავუწესე რამდენიმე წესი:

1. არასდროს დამავიწყდეს, რას მივცემ საშინაო დავალებად – მან უნდა დამაკავშიროს წინა გაკვეთილთან;
2. წინასწარ ვიფიქრო მასზე;
3. მისი შესწორებისას გავითვალისწინო თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობები;
4. არ დავივიწყო უკუკავშირი;
5. მივაჩვიო ბავშვები, რომ საშინაო დავალება შეასრულონ დამოუკიდებლად.

მასწავლებლისთვის, რომელიც კარგად იცნობს თავის მოსწავლეებს, არ იქნება ძნელი გამოსაცნობი, რამდენად დამოუკიდებლად შეასრულა მოსწავლემ საშინაო დავალება. ისედაც ათასი ყოფითი საზრუნავით გადაღლილი მშობლებისთვის ჩვენ მიერ მიცემული დავალებები მძიმე ტვირთად არ უნდა იქცეს. ამიტომ ჩემი მიზანი ის არის, რომ მოსწავლემ დამოუკიდებლად შეასრულოს დავალება. ამ მიზანს კი, ალბათ, სწორად შერჩეული, საინტერესო  და მათ შესაძლებლობებზე მორგებული დავალებებით მივაღწევთ.

კვლევა ჩავატარე და სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეს ვთხოვე დაეწერა, როგორ აღიქვამენ საშინაო დავალებას.

„ჩემთვის საშინაო დავალება ზოგჯერ გასართობია, ზოგჯერ – მოსაწყენი. ქართულში თემების წერა მიყვარს, ინგლისურში კი კითხვითსა და უარყოფითში გადატანა“, – მეექვსეკლასელი ნიკოლოზი;

„ჩემთვის საშინაო დავალება უნდა იყოს კარგი, ადვილად უნდა გავიგო, როგორ კეთდება. მე ძალიან მიყვარს საშინაო დავალებების შესრულება ქართულში“, – მეექვსეკლასელი მარიამი;

„მე ძალიან მომწონს თემებისა და ორმხრივი ჩანაწერების დღიურის წერა.  მე ძალიან მომწონს ქართულის გაკვეთილზე პრეზენტაციის ჩატარება.“ – კესო, მეშვიდე კლასი;

„საშინაო დავალება ხან მიყვარს და ხან – არა. როცა რთული დავალებებია, არ მიყვარს, მაგრამ ხანდახან ისიც ხდება, რომ დიდი სიხარულით და ბედნიერებით ვაკეთებ, ისე, რომ არ მეზარება გაკეთება. მე ძალიან მიყვარს თემების წერა“, – მარიამი, მეშვიდე კლასი;

 „ საშინაო დავალება – ეს სიტყვები ყოველდღე მესმის. ხანდახან ძალიან მენატრება რომელიმე გაკვეთილის დავალება. ყველაზე მეტად მაშინ მენატრება, როცა ზაფხულის არდადეგებია.

საშინაო დავალება არის ის, რაც გემრიელი შოკოლადი. ის, რაც ცოდნას მმატებს, თუმცა ვაღიარებ და ხანდახან ცოტა მეზარება, მაგრამ საქმე მაინც ბოლომდე მიმყავს“, – თამარ ჩიხრაძე, მეშვიდე კლასი;

„ჩემთვის საშინაო დავალება არის ერთგვარი მზადება ეროვნული გამოცდებისთვის და ამ გამოწვევის დასაძლევად საჭიროა შრომა, რომელიც დავალებების შესრულებასთანაა დაკავშირებული. ჩემი საშინაო დავალებები დღის ბოლოს წითლადაა შეღებილი, მაგრამ გულს ვიმშვიდებ, რადგან ვთვლი, რომ ადამიანი თავის შეცდომებზე სწავლობს“, – ვანო მეტრეველი, მეთორმეტე კლასი;

„საშინაო დავალება ჩემთვის არის იშვიათად სიზარმაცეზე გამარჯვება და ხშირად კი – საკუთარი შესაძლებლობების აღმოჩენა. პირველი კლასიდან მეცხრემდე ეს იყო მისია, რომლის შესრულება ხშირად მეზარებოდა და რომელსაც უბრალოდ ვაფუჩეჩებდი.

ახლა კი საშინაო დავალება გახდა სასიამოვნო ვალდებულება და მისი შესრულება არის პროცესი, რომლითაც საკუთარ თავს და შესაძლებლობებს  უკეთესად ვეცნობი.

რაც შეეხება დავალებების სტილს, უფრო მომწონს, როდესაც ვწერ. არა, წაკითხვა და წაკითხულის გააზრებაც ძალიან მომწონს, მაგრამ უფრო წერა მსიამოვნებს. ასევე მომწონს, როცა რაღაც მაქვს აღმოსაჩენი ან გამოსაკვლევი. ეს კვლევა-აღმოჩენები ჩემთვის ძალიან სასიამოვნო პროცესია, რომელიც ბევრ უცნობ და უცნაურ სიახლესთან არის დაკავშირებული. საბოლოოდ, საშინაო დავალება ჩემთვის არის საშუალება, რომელიც მასწავლის საკუთარ თავზე დამოუკიდებელ მუშაობას და მახედებს საკუთარ შესაძლებლობებში“, – მეთორმეტეკე კლასი, ნანუკა მარკოზაშვილი.

            პატარა ადამიანების გულწრფელობა საუკეთესო გზამკვლევია ჩემთვის. მივხვდი, რომ ყველაზე მეტად იმ დავალებების დაწერა მოსწონთ, რომელიც გამოსდით, როცა თავს კარგად გრძნობენ და საკუთარ შესაძლებლობებში რწმუნდებიან. კიდევ ერთი რამ აღმოვაჩინე, როცა დავალება არ აქვთ შესრულებული, საკუთარ თავში ვეძებ ხოლმე მიზეზებს – ალბათ კარგად ვერ ავუხსენი, შეიძლება ეძნელათ, იქნებ საინტერესო არ იყო – ათას რამეს ვფიქრობ.

            ასე რომ, რადგან სასწავლო პროცესი ცოცხალი პროცესია, ყველაფერს აქვს ემოციური მხარე. მას შემდეგ, რაც ასე დავიწყე აზროვნება, პირადად ჩემთვის, როგორც ერთ-ერთი მასწავლებლისთვის, საშინაო დავალება გაკვეთილის ყველაზე სასიამოვნო ნაწილად იქცა.  წინასწარ ვფიქრობ, ვარჩევ დიდი სიფრთხილით, ვცდილობ, რომ იყოს სახალისო, ერთად ვადგენთ შეფასების მოთხოვნებს, მოსწავლეები სწავლობენ თვითშეფასებასა და ურთიერთშეფასებებს, მათი შეცდომებიც ძალიან მიყვარს და ყოველი წინ გადადგმული ნაბიჯი ადვილად შესამჩნევი ხდება. საშინაო დავალების რვეული ფასეულია მშობლებისთვისაც, რადგან ხშირად ვიყენებ განმავითარებელ კომენტარებს და აქამდე ვალდებულებისთვის არსებული  საშინაო დავალების რვეულები ასე ხდება პატარ-პატარა გზავნილების მატარებელი.

სხვა მუსიკალური დისციპლინებისგან განსხვავებით, სოლფეჯიოს კურსის პრაქტიკული შედეგი ადვილი შესამჩნევი არ არის, ვინაიდან საგანი მრავალწახნაგოვანი და მასშტაბურია. განსაზღვრული ჩვევები (თეორიული საფუძვლები, ნოტაცია, მუსიკალური სმენა, ზუსტი ინტონირება, რიტმის გრძნობა, მეხსიერება და სხვა) სწორედ სოლფეჯიოს დახმარებით გამომუშავდება, ამიტომ საგნისადმი ზედაპირული დამოკიდებულება არ გვარგებს. ცხადია, ეს ჩვევები ხანგრძლივი და სისტემური სწავლის შედეგია, მაგრამ შედეგი ამად ღირს.

მუსიკის განვითარებაში გვიდო დ’არეცოს მიერ შექმნილი სანოტო ჩანაწერის როლზე ერთ-ერთ წერილში უკვე ვისაუბრე (როგორც გახსოვთ, მარცვლოვან სახელწოდებათა ავტორად სწორედ გვიდო დ’არეცოა მიჩნეული). ახლა გადავხედოთ ასოით აღნიშვნებს ლათინური ანბანის მიხედვით.

ასოითი ნოტაცია ძველი ბერძნების გამოგონებაა.

ჩვენ უკვე ვიცით შვიდი ძირითადი ბგერის მარცვლოვანი დასახელება: დო, რე, მი, ფა, სოლ, ლა, სი (სხვათა შორის, ეს აღნიშვნები უფრო გვიან გაჩნდა, ვიდრე ასოითი). მუსიკალური ბგერების აღსანიშნავად ლათინურ ასოებს ჯერ კიდევ ანტიკურ ეპოქაში იყენებდნენ – ის ხომ ცნობილი იყო თავისი უნიკალური საგანმანათლებლო სისტემით. მას შემდეგ სანოტო დამწერლობა უფრო და უფრო დაიხვეწა და სრულყოფილი გახდა.

მუსიკალურ პრაქტიკაში კარგა ხანია გამოიყენება ცალკეული ბგერებისა და ტონალობების ასოითი აღნიშვნის სისტემა. სისტემის საფუძველი ლათინური ანბანია. მუსიკალური ბგერების ასოითი ჩაწერისთვის დაგვჭირდება ლათინური ანბანის პირველი 8 ნიშანი (a b c d e f g h) და სუფიქსები – is (დიეზი), isis (დუბლ დიეზი), es (ბემოლი) და eses (დუბლ ბემოლი).

სისტემის ასოითი აღნიშვნის არსი ისაა, რომ ყოველი მუსიკალური ბგერა ლათინური ანბანის განსაზღვრული ასოთი იწერება. ვინაიდან იმ დროისთვის სიმღერისას ყველაზე დაბალ ბგერად „ლა“ მიიჩნეოდა, ის ლათინური ანბანის პირველი ასოთი – A–თი აღნიშნეს, დანარჩენი ნოტები კი აღმავალ რიგზე ასე განლაგდა: В (სი ბემოლი), С (დო), D (რე), Е (მი), F (ფა), G (სოლ) და ასე გამოითქმის: A (ა) – ლა, В (ბე) – სი ბემოლი, С (ცე) – დო, D (დე) – რე, Е (ე) – მი, F (ეფ) – ფა, G (გე) – სოლ. როდესაც სი ბემოლზე უფრო მაღალი ბგერის გამღერების აუცილებლობა გაჩნდა, ბგერა „სი“ ანბანის მომდევნო ასოთი – Н-ით აღინიშნა.

სასურველია ასოითი აღნიშვნების ზეპირად დასწავლა. დამახსოვრება თუ გაგიჭირდათ, ცხრილი ფურცელზე ამოიწერეთ, დროდადრო დახედეთ და გადაამოწმეთ, რამდენად შეესაბამება თქვენ მიერ დამახსოვრებული ნოტი ლათინური ანბანის აღნიშვნას.

ბგერათა რიგის ძირითადი საფეხურების ამაღლების ან დადაბლების (ალტერაცია) აღნიშვნისთვის შემდეგი მარცვლები გამოიყენება: is (ნახევარი ტონით ამაღლება) და es (ნახევარი ტონით დადაბლება). ამრიგად, დო დიეზის ასოითი აღნიშვნაა cis, რე ბემოლისა – des, მი დუბლ დიეზისა – eisis, ხოლო ფა დუბლ ბემოლისა – feses.

მოცემულ სისტემაში გამონაკლისებია მი ბემოლი, ლა ბემოლი და სი ბემოლი, რომლებიც ამგვარად აღინიშნება: es, as და b. მაშასადამე, მი ბემოლს და ლა ბემოლს არა ლოგიკურად, ees-ით და aes-ით აღნიშნავენ, არამედ es (ეს)–ით და as (ას)-ით, ანუ მეორე ხმოვანს შეამოკლებენ. რაც შეეხება სი ბემოლს, hes–ის ნაცვლად ვწერთ b–ს.

რაც შეეხება ტონალობათა აღნიშვნას, მაჟორულ-მინორული სისტემის ტონალობა სიმაღლებრივ მდგომარეობასა (c, d, e, f…) და კილოზეა (კილოური გადახრა dur (მაჟორი), moll (მინორი)) დამოკიდებული. თუ ტონალობა მაჟორულია, ტონიკის დასახელება დიდი ასოთი იწერება, ხოლო თუ მინორული – პატარა ასოთი. როგორც ზევით მივუთითე, მაჟორული კილო აღინიშნება სიტყვით Dur (ლათინური სიტყვიდან durus (მყარი)), მინორული კი სიტყვით moll (რბილი) აღინიშნება. მაგალითად: C-dur (დო მაჟორი), c-moll (დო მინორი), Es-dur (მი ბემოლ მაჟორი), es moll (მი ბემოლ მინორი), Fis-dur (ფა დიეზ მაჟორი), fis moll (ფა დიეზ მინორი) და ა.შ.

ამრიგად, ასოითი ნოტაციის დახმარებით შესაძლებელია არა მხოლოდ ბგერების, არამედ მთელი მუსიკალური სისტემების – აკორდების, ტონალობების, კილოების გამოსახვა.

დავალება:

1. დავასახელოთ და ჩავწეროთ სანოტო რვეულში ძირითადი ბგერების ასოითი აღნიშვნები (დო-დან დო-მდე).
2. დავასახელოთ და ჩავწეროთ დიეზიანი ბგერები ასოითი აღნიშვნით.
3. დავასახელოთ და ჩავწეროთ ბემოლიანი ბგერები ასოითი აღნიშვნით.

ასევე:

ალბათ ბევრჯერ შეხვედრიხართ სიმღერების კრებულებს, სადაც მელოდიასა და ტექსტთან ერთად ლათინური ასოები და ციფრებიცაა მითითებული. აკორდებთან (მელოდიის ჰარმონიული თანხლება) მიწერილი ეს ასოით-ციფრული სისტემა რთული კი გვეჩვენება, მაგრამ პრაქტიკული გამოყენებისთვის მარტივი და მისაწვდომია. თუ რომელიმე ჯაზური კომპოზიციის დაკვრას გადავწყვეტთ, ამგვარ დამწერლობას მით უფრო ვერ ავუვლით გვერდს (მას აქვს ერთი თავისებურება – უფრო გამარტივებული დამწერლობა).

P.S. მუსიკალური წიგნიერება ყოველთვის წარმატების საწინდარია.

კლასიკურ მხატვრულ ტექსტებს განსხვავებული კუთხით წაკითხვა და ინტერპრეტაცია აცოცხლებს.  ამ ნაწარმოებებს აქვთ განსაკუთრებული უნარი ნებისმიერ დროსა და სივრცეში აქტუალობისა. სწორედ ამგვარი მოთხრობაა „ოთარაანთ ქვრივი“.

 „ჩვენ იმნაირები ვართ, რანაირებადაც გვაქცევს სამყარო. თუ ჩვენს სულს დეტალს შევადარებთ, მაშინ სამყარო ყალიბი იქნება, რომელშიც სული ჩამოისხმება და რომლის ფორმასაც იგი ინახავს. ეჭვს გარეშეა, რომ არსებობა სამყაროსთან ურთიერთობის პროცესია“, _ წერს ესპანელი მოაზრონე ხოსე ორტეგა ი გასეტი.   ეს ურთიერთობა კი მრავალფეროვანია. ზოგი ცხოვრების დინებას მიჰყვება, ზოგი კი _ ეწინააღმდეგება. ასე იქცევა ზოგი მარგინალად და ზოგი „ადამიან-მასად“. ილიას „ოთარაანთ ქვრივში“ კარგად არის წარმოჩენილი მარგინალობის   სოციალურ-ფსიქოლოგიური ასპექტები. მარგინალობას იწვევს, ერთი მხრივ, გარკვეულ სოციალურ ფენათა შორის   დაპირისპირება, მეორე მხრივ, ერთსა და იმავე სოციალურ ჯგუფში განსხვავებულ ზნეობრივ ღირებულებათა არსებობა. ილიას პერსონაჟების მარგინალობა ხასიათდება იმით, რომ ისინი არ წარმოადგენენ მხოლოდ იმ სოციალური ჯგუფის ზნეობრივ ღირებულებებს, რომელშიც ცხოვრობენ. მათ გააჩნიათ ინდივიდუალური წარმოდგენები ყოფიერების უმთავრეს საკითხებზე, ამიტომაც მათი ურთიერთობა საზოგადოების სხვა წევრებთან არის გაუცხოებული, ხშირად დაპირისპირებული და კონფლიქტური. ამ თვალსაზრისით, „ოთარაანთ ქვრივში“ პირობითად   გამოიყოფიან ორი ტიპის მარგინალები: აქტიური და პასიური მარგინალები. აქტიური მარგინალები არიან ოთარაანთ ქვრივი და გიორგი, რომლებიც აღიქვამენ და გაიაზრებენ   რა მარგინალობას, არ ცდილობენ საზოგადოებასთან დაახლოებას საკუთარ ღირებულებათა დათმობის ხარჯზე, არამედ, პირიქით, მიისწრაფვიან საზოგადოებაში თვითდამკვიდრებისა და საკუთარი შეხედულებების გატანისკენ. სწორედაც რომ, საკუთარი იდეალების აღიარებისკენ. მათი ძალა ემყარება მხოლოდ რწმენასა და სინდისს, ერთგვარ იდეალურ იმპერატივებს, მაშინ, როდესაც საზოგადოება პიროვნებათა მხრიდან განხორციელებული „შეტევის“ მოსაგერიელებლად და თავდასაცავად ეყრდნობა და იყენებს პრაგმატულ საშუალებებს. მოთხრობაში წარმოჩენილი ეგზისტენციალური პრობლემები   სწორედ ამ მარგინალთა და საზოგადოების დაპირისპირებაში გამოიკვეთება.

ოთარაანთ ქვრივი შეგნებულად არის განზე გამდგარი   იმ საზოგადოებისგან, რომელიც მისთვის მისაღებ ზნეობრივ ღირებულებებს ვერ ან არ აღიარებს. ამიტომაც მათ შორის არის ან შიში, ან კიდევ გაუცხოება.  ბევრისთვის გაუგებარი იყო ამ ქალის საოცარი ზრუნვა არა მხოლოდ საკუთარი ღირსების, არამედ სხვათა თავმოყვარეობის დასაცავად. სოფლის ფასადურ სიკეთეს უპირისპირდება ქვრივის დაფარული, არა თვალშისაცემი, ხშირად დაუნახავი, მწარე სიტყვებს ამოფარებული სიკეთე. გიორგისაც ვერ უგებს სოფელი, ან გიჟია, ან ღვთისგან მოგზავნილიო. თავად არჩილს კი მისი სინდისნამუსიანი ქცევის ფენომენი აუხსნელად მიაჩნია და დასტურად ჰამლეტის სიტყვებს მოიხმობს, ბევრი რამ არის ამქვეყნად, ფილოსოფოსებს რომ არც კი დასიზმრებიათო.

სულ სხვაგვარად აიხსნება სოსია მეწისქვილის მარგინალობა. იგი არის პასიური მარგინალი, მას სოფელი აბუჩად იგდებს და იშორებს, როგორც მიუღებელს. ამ თვალსაზრისით, სოფელი თავის აგრესიას ახორციელებს პიროვნების მიმართ, რომელსაც თავდაცვის უნარი არ გააჩნია, მაგრამ იგი მაინც ნებაყოფლობითი მარგინალია და სოფლის გაცივებულ გულში თანაგრძნობის გაღვიძებას ცდილობს სიტყვებით: „ცოდო ვარ, ცოდო“ . ამ მოთხრობაში მარგინალიზაციის გზა ორი მიმართულებით წარიმართება, ერთი მხრივ, მარგინალი საზოგადოების ზედაპირზე, წინა რიგში, ყველას დასანახავად, პატივსაცემ, თუმცა მოსარიდებელ და გაუგებარ პიროვნებად წარმოჩნდება (ოთარაანთ ქვრივი და გიორგი), მეორე მხრივ, მარგინალი საზოგადოების ფსკერზე ეშვება და გაირიყება ცხოვრებიდან (სოსია მეწისქვილე).

ქართული ლიტერატურიდან ცნობილ მარგინალებად შეიძლება დავასახელოთ: თარაშ ემხვარი (კონსტანტინე გამსახურდიას „მთვარის მოტაცება“, დათა თუთაშხია (ჭაბუა ამირეჯიბის „დათა თუთაშხია“), თეიმურაზ ხევისთავი (მიხეილ ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნები”), ალუდა ქეთელაური და ჯოყოლა (ვაჟა ფშაველას „ალუდა ქეთელაური“ და   „სტუმარ_მასპინძელი“ … მსოფლიო ლიტერატურიდან: დონ კიხოტი (სერვანტესის „დონ კიხოტი”), თავადი მიშკინი და ნიკოლაი სტავროგინი (დოსტოევსკის „იდიოტი“ და „ეშმაკნი“), ჰამლეტი (შექსპირის  „ჰამლეტი“ ) და სხვა. მარგინალობის პარადიგმაა იესო ქრისტე, რომელიც საზოგადოებამ გაინაპირა და  მისი ახალი იდეალები საეჭვოდ და მიუღებლად მიიჩნია. მაცხოვარი თვითონვე გამოარჩევდა რჩეულებს. ასე რომ, სხვადასხვა ტიპის ქრისტიანი მარგინალები რომელიმე კუთხით   იმეორებენ იმ გზას, რომელიც მაცხოვარმა გაიარა.

რა თვისებები აქცევს ოთარაანთ ქვრივსა და გიორგის მარგინალებად?  „ოთარაანთ ქვრივში“ ზედმიწევნითაა გამოკვეთილი და ფსიქოლოგიურად დამაჯერებელი დეტალებით ახსნილ-განმარტებული პიროვნებისა და საზოგადოების რთული ურთიერთობის ცალკეული ასპექტი.  ოთარაანთ ქვრივის ზნეობა ქრისტიანული რწმენით ნასაზრდოებ და სინდისით ნაკარნახევ პრინციპებს ემყარება. ის ცხოვრობს მხოლოდ საკუთარი გულისა და გონების კარნახით და არავითარ ანგარიშს არ უწევს სოფელს, საზოგადოებას, რომლის მრავალი ნაბიჯი განპირობებულია ფარისევლობით, უსამართლობითა თუ შენიღბული ბოროტებით. მას აქვს საკუთარი, ყველასგან განსხვავებული შეხედულებები.

სოფელი აღიარებს მის ძალას, რომელიც მხოლოდ სულიერ „ძალაუფლებას” ემყარება. “ოთარაანთ ქვრივის კარ_მიდამოში” მზისა და წვიმის მეტს არავის შეეძლო გავლა ქვრივის უნებურად” . მწერალი ამგვარი ჰიპერბოლით ხაზს უსვამს, თუ რა რანგშია აყვანილი ქვრივის ნება. მისი წინააღმდეგობა მხოლოდ დაუმორჩილებელ, ადამიანზე აღმატებულ ბუნების სტიქიურ ძალებს შეუძლიათ, ან კიდევ ღვთაებრივ ინსტანციას (“მზე”). ასე რომ, ქვრივის “ძალაუფლება” ერთგვარად ზღუდავს თანასოფლელებს, რადგან ისინი მის ნებას ემორჩილებიან, ვერ არღვევენ მისი პიროვნების ნებით შემოსაზღვრულ ჩარჩოებს. იგულისხმება, რომ სხვა შემთხვევაში, სხვებთან, თანასოფლელებთან ურთიერთობაში მათთვის ამგვარი შეზღუდვა არ არსებობს. საგულისხმოა, რომ ამ დაუწერელ წესს ემორჩილებიან სოფლის ოფიციალური ხელისუფალნიც (ნაცვალი თუ იასაული). ოთარაანთ ქვრივს ყველას დასანახად წამოუმართავს თავისი დაურღვეველი და ხელშეუხებელი ციხე-კოშკი, არა ქვითკირით, არამედ ნებისყოფითა და სულიერი ძალებით ნაშენი, რაც მოწმობს მასზე, როგორც ძლიერ პიროვნებაზე. “დეე, ამას იქით იცოდნენ, რომ მე ოთარაანთ ქვრივს მეძახიანო” _ ეს არის გამოწვევა სოფლის მიმართ. ქვრივი დარწმუნებულია საკუთარ ძალებში და არ უფრთხის, რომ მარტოა და უპირისპირდება მთელ სოფელს. საკითხავია, რისი იმედით? უპირველესად, ღვთის (რომელსაც ის წარამარა არასოდეს ახსენებს) და პატიოსნების, სამართლიანობის, სიყვარულის, სიკეთის იმედით. ამ შემთხვევაში, იგი ერთგვარ იდეალისტადაც შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომელსაც იდეის (სიკეთისა და სამართლიანობის გამარჯვების) უფრო სჯერა, ვიდრე რეალობისა. თანაც იგი ქალია, ეს კი მისგან მეტ ძალასა და ენერგიას საჭიროებს ტრადიციულ ქართულ პატრიარქალურ შეხედულებათა საზოგადოებაში, სადაც ძალაუფლების მატარებელი, ძირითადად, კაცია.

ოთარაანთ ქვრივი სოფლელთა თვალში, მართლაც, სხვანაირია, მაგრამ რა იწვევს შიშს? ალბათ, იგივე, რაც ღვთის შიშს იწვევს _ ცოდვის მხილების, ბოროტების ვერდაფარვის შიში. ოთარაანთ ქვრივის თვალი ხომ შეუმჩნეველს არ დატოვებს არაფერს გამრუდებულს _ თავისი იქნება თუ სხვისი. სწორედ ეს სხვისთვის გულშემატკივრობა აფრთხობს და აშინებს სოფელს.  თანაც, სოფელმა იცის, რომ ოთარაანთ ქვრივი თავისას ყოველთვის გაიტანს, არავის დაეჩაგვრინება, რკინის ქალამანს ჩაიცვამს, რკინის ჯოხს აიღებს ხელში და ხელმწიფემდე მივა. ეს იდიომი, რა თქმა უნდა, იმაზე მეტყველებს, რომ ქვრივი არაფერს შეუშინდება და სამართალს იპოვის. ამავე დროს, რკინის ქალამნები ქვრივის   სიმტკიცესა, დაუღლელობასა და შეურყევლობაზე მიანიშნებს, რკინის ჯოხი კი ღვთის სჯულზე, როგორც ეს მეორე ფსალმუნის მეცხრე მუხლშია ნათქვამი: “ჰმწყსნე იგინი კუერთხითა, რკინისაითა”. წმიდა მამათა განმარტებით, “კუერთხ რკინისა ეწოდების მცნებათა სჯულისათა, რამეთუ ყოველივე ბრძანება ღვთისა ძლიერ არს, ვითარცა რკინა, და შემმუსვრელ წინააღმდგომთა მისთა” (“ფსალმუნთა განმარტება ” , წიგნი I, თბ. 1996, გვ. 8). ასე რომ, ქვრივის ქადილი საღვთო სჯულის კანონს ეყრდნობა.

რას ერიდებიან სოფლელები, რატომ მათაც არ იარეს გუბერნატორამდე? პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, ეს არის შიში ხელისუფლების მიმართ (გზირი, დიამბეგი, იასაული _ სახელმწიფოს ძალადობას ახორციელებენ და მის ნებას განასახიერებენ. მეორე რიგში, ეს არის შიში მასზე აღმატებულის (ძალაუფლებრივი თუ ქონებრივი თვალსაზრისით) მიმართ. მესამე რიგში, ეს არის ლაჩრობა, სიმხდალე ადამიანებისა, რომელნიც ღირსების შელახვას იოლად ეგუებიან და არ ცდილობენ წინააღმდეგობის გაწევას.

ოთარაანთ ქვრივი ამ სამივე შიშს გადალახავს და, ამასთან ერთად, ამსხვრევს საყოველთაოდ აღიარებულ შეხედულებას ფულის ყოვლისშემძლეობაზე. “ფული რა არის? ხელის ჭუჭყია”. ამგვარად, ფულის ჭუჭყთან გაიგივებით ის მთლიანად უარყოფს მას, როგორც ადამიანური ღირსების „საზომს“. თუმცა მისი საზოგადოებრივი ფუნქცია და ღირებულება კარგად ესმის („ხუთი ქისა“). ოთარაანთ ქვრივი საზოგადოების სტერეოტიპულ შეხედულებებთან მებრძოლ რაინდს ემსგავსება, ამიტომაც  შეადარეს იგი “კაბაგადაცმულ ილიას”.

ოთარაანთ ქვრივი პიროვნებაა, დარწმუნებული საკუთარ თვალსაზრისთა ჭეშმარიტებაში, სხვაგვარად, არ იქნებოდა იგი ასეთი უკანდაუხეველი. ამავე დროს, იგი სხვათა ღირსებასაც იცავს, როცა ეს სხვანი არაფრად აგდებენ ამავე ღირსებას. ამის დასტურია ეპიზოდები, რომლებშიც მოთხრობილია, თუ როგორ გაიკითხავს ქვრივი გლახა-მათხოვრებს. ის სიკეთეს ღვთის და არა ადამიანთა დასანახავად აკეთებს. პირიქით, არიდებს კაცთა თვალს. ამ შემთხვევაში, ის პირდაპირ იცავს სახარებისეულ მცნებებს.  მისმა დამამცირებელმა სიტყვებმა უნდა შეძრან გლახას გული, დაობებული და მიძინებული, გამოაღვიძონ მასში ღირსების გრძნობა. ოთარაანთ ქვრივი გლახაში ღვთის შვილს, დაცემულსა და განადგურებულს, ხედავს, გული შესტკივა და ცდილობს ფეხზე წამოყენებას, ოღონდ ამისთვის თავისებური გზა მოუძებნია, უფრო მეტი დამცირებისა და შეურაცხყოფისა. დაახლოებით, მსგავს “მეთოდს” მიმართავს შარლ ბოდლერის მინიატურის ერთი გმირი (“მივასიკვდილოთ უპოვარნი”): კაბარეში შესვლისას მათხოვარს, ჩვეულებისამებრ, კი არ ჩაუგდებს გამოწვდილ ქუდში ფულს, არამედ კარგად მიბეგვავს. მოტივაცია კი ასეთია: “თანასწორად მხოლოდ იგი უნდა ჩათვალო, ვინც დაგიმტკიცებს ამას, და თავისუფლების ღირსიც მხოლოდ ის არის, ვინც ბრძოლით მოიპოვებს ამას”. კბილებჩამსხვრეული, თვალებჩალურჯებული მათხოვარი დიდხანს ითმენს უცხოსგან ცემა-ტყეპას, მერე უცებ “გამოიღვიძებს”. “მე დავინახე, რომ ეს ნანგრევი გაცოცხლდა”, შემდეგ სიძულვილით სავსე მზერა ესროლა დამჩაგვრელს და ლაზათიანად მიბეგვა საპასუხოდ.“ ამრიგად,_ ამბობს პერსონაჟი, _ ჩემი ენერგიული წამლობით მე სიამაყე გავუღვიძე მას და დავუბრუნე იგი სიცოცხლეს”. ვფიქრობთ, ოთარაანთ ქვრივსაც რაღაც მსგავსი “წამლობის მეთოდი” აქვს. იგი მწარე, სალანძღავი სიტყვებით ამცირებს ადამიანს, რათა მასში ჩაკლული სიამაყე და თავმოყვარეობა გააღვიძოს, თუმცა ეს დიდი მსხვერპლის ფასად უჯდება, პილპილმოყრილად უთვლიან სიკეთეს.

მარგინალს უნდა სჯეროდეს, რომ თვითონ განასახიერებს ჭეშმარიტებას. რწმენა აბსოლუტური პიროვნულობისა აუცილებელია, რომ საკუთარი თავი დამოუკიდებელ სუბიექტად გაიაზრო, მაგრამ შესაძლებელია თუ არა ამგვარი აბსოლუტურობა? დეკარტი თავისი ცნობილი გამოთქმით ამას ადასტურებს: “ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ”. შესაბამისად, თვითშემეცნება არის გზა პიროვნულობისკენ.

გიორგიც აქტიური მარგინალია, რადგან ცდილობს თავისი პრინციპების ცხოვრებაში გატანას, არ აშინებს   მარცხი, იმდენად თავდაჯერებულია. “შიში ვერ იხსნის სიკვდილსა” _მისი ზნეობის საყრდენია. იგი რაინდული ბუნებისაა, რადგან დაჩაგრულს ესარჩლება და სამართლიანობისთვის იბრძვის, ამიტომაც მისი სახის არქეტიპად აკაკი ბაქრაძემ მიიჩნია როგორც მაცხოვარი, ასევე   წმინდა გიორგი.

სოსია მეწისქვილის მარგინალობა ილიასთვის პასუხგაუცემელ, “წყევლა-კრულვიან” საკითხავად იქცა. სიმბოლურად, სოსია მეწისქვილე გამოხატავს, საზოგადოდ, ამ სამყაროში ადამიანის მარგინალობას, მის გაუცხოებას სამყაროსთან, მარტოსულობასა და მიუსაფრობას. სოსია ამიტომაც არის ერთგვარად სქემატური, ხელოვნური სახე მოთხრობისა, რადგან იგი უფრო იდეაა, რომელიც სამყაროში ადამიანის დაკარგულობას, უცხოობას წარმოაჩენს. “მართლა რომ ცოდოა,_ ამბობს ილია მასზე, მაგრამ იქვე მიაყოლებს: “მაგრამ სხვა ვინ არ არის ცოდო” . აქ შეხმიანება ჩანს პასკალთან: “რა უბადრუკნი ვართ, როცა ჩვენსავე მსგავსთა შორის დავეძებთ საშველს: ჩვენებრ უბედურნი, ჩვენებრ უმწეონი, ისინი ვერას გვიშველიან. ადამიანი მარტო კვდება, მაშასადამე, სიცოცხლეშიც მარტოსულად უნდა იცხოვროს”  _  და ეკლესიასტეს მარადიული საკითხავთან. ასე რომ, სოსია მეწისქვილე გამოხატავს “ამაოება ამაოთა და ყოველივე ამაოს” იდეას.

ოთარაანთ ქვრივი, გიორგი, სოსია მეწისქვილე, არჩილი და კესო საზოგადოების უმცირესობაა. ისინი გამოეყოფიან ადამიან _ მასას, რომლის არსი ხოსე ორტეგა ი გასეტიმ   წარმოაჩინა წიგნში “მასების აბოხი” . ეს პერსონაჟები არ არიან ისეთნი, როგორებიც   ყველანი. მათ შეუძლიათ საკუთარი თავის შეფასება. ისინი შეგნებულად ირთულებენ ცხოვრებას, რადგან უამრავ მოთხოვნას უყენებენ საკუთარ თავს და, ამგვარად, თავიანთი არსებობის აზრსა და მიზანს შეიმეცნებენ.

შავკაპიტო, იგივე შავი კაპიტო (როგორც მას ლიახვის ხეობის მოსახლეობა ეძახის) ქართლის აბორიგენული წითელყურძნიანი ვაზის საღვინე ჯიშია. შავკაპიტოს შიდა ქართლის თითქმის ყველა რაიონში შეხვდებით. მათ შორის ისეთ რაიონებშიც, სადაც მეღვინეობა საუკუნეების მანძილზე ყოველთვის ნაკლებად იყო განვითარებული.

შავკაპიტო განსაკუთრებით კარგად გორისა და კასპის რაიონში და ცხინვალის მიმდებარე სოფლებში ხარობს. დიდი ლიახვის ხეობის ზემო წელის სოფლებში (ისტორიული სამაჩაბლო) შავკაპიტო ძირითადად დაბლარად იყო გაშენებული. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ წითელყურძნიანი ვაზის ხეივნებად ეზოებში გაშვებას გლეხები ყოველთვის ერიდებიან, (წითელყურძნიანი ვაზის ხეივანი არაპრაქტიკულად ითვლებოდა) დიდი ლიახვის ხეობის სოფლებში, სახლის მომდებარე ეზოებში შაკაპიტოს ხეივნებსაც ხშირად ნახავდით. ლიახვის ხეობაში 2008 წლის ომის შემდეგ, ვენახების აბსოლუტური უმრავლესობა სამწუხაროდ განადგურდა.

ქართველი ამპელოგრაფების აზრით, შავკაპიტოს ყურძნისგან მაღალი ხარისხის ღვინის მიღებაა შესაძლებელი. განსაკუთრებით საყურადღებოა სოფლები: ქვემო აჩაბეთი, ქურთა, დიდი ძარწემი, ბერული და სხვა… ამ სოფლებში მოწეული შავკაპიტო საბჭოთა კავშირის პერიოდში სუფრის ღვინის გარდა, ცქრიალა ღვინის დასაყენებლადაც გამოიყენებოდა. იმის გამო, რომ შავკაპიტო ქართლში საკმაოდ მცირე ფართოებებზეა გაშენებული, საბჭოთა კავშირის პერიოდში შავკაპიტოს ღვინის შენახვის უნარსა და ტრანსპორტირებისადმი ამტანობაზე კვლევები არ წარმოებულა. ადგილობრივი გლეხების თქმით კი, შავკაპიტოს ღვინოს ტრანსპორტირების დროს განსაკუთრებულად ფაქიზად სჭირდება მოპყრობა. საკუთრივ ყურძენი კი დიდი ხნის მანძილზე არ ინახება.

აღსანიშნავია, რომ გასულ საუკუნეში ამპელოგრაფი ს. შავერდოვი შავკაპიტოს კახურ ენდემურ ვაზთა ჯგუფს აკუთვნებდა. მას და მეცნიერ ა. ფირალოვს ამ ჯიშის შესახებ საკმაოდ მწირი მონაცემები აქვთ. თუმცა იმაზე კი თანხმდებიან, რომ ბოტანიკური აღწერილობით, შავკაპიტო ახლოს უფრო კახური ვაზის ჯიშებთან დგას, ვიდრე ქართლის ჯიშებთან. ეს მოსაზრება საკამათოა თუნდაც იმიტომ, რომ დღეს კახეთში შავკაპიტო ცალკეული ნიმუშების გარდა, თითქმის არსად გვხვდება. ამპელოგრაფი ნ. ჩახნაშვილის აზრით, კი შავკაპიტოს ქართლური წარმოშობა ეჭვებს არ იწვევს და ჯიში ერთ-ერთი ყველაზე ძველია ქართლის ვაზის ჯიშებს შორის. ამის დასამტკიცებლად მას მოჰყავს შავკაპიტოს ფოთლის მოყვანილობა, შებუსვა, მტევნისა და მარცვლის ფორმა და სხვა…

სტატისტიკური აღწერის მიხედით, რომელიც 1953 წელს ჩატარდა, დადგინდა რომ შავკაპიტო მთელ საქართველოში სულ დაახლოებით 40 ჰექტარზე იყო გაშენებული, რაც ძალიან  მცირე რაოდენობაა. აქედან უმეტესობა ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე იყო გაშენებული. განსაკუთრებით კი ზნაურის (ყორნისის) რაიონში, სადაც შავკაპიტოს ვაზისაგან გაშენებული ვენახები დაახლოებით 12 ჰექტარს აღწევდა. ცხინვალის, ახალგორის, ქარელის, კასპისა ხაშურის რაიონებში კი იმ პერიოდისათვის შავკაპიტოს ვენახებით გაშენებული ტერიტორიები 3-4 ჰექტარს არ აღემატებოდა. 1955 წლის იანვრის აღწერით, მთელ შიდა ქართლში შავკაპიტოს ვენახები 44.7 ჰექტარზე იყო გაშენებული. მაშინდელი გეგმით, შავკაპიტოს გაშენება დაგეგმილი იყო ცხინვალის რაიონის სოფლებში, რაც 60-იან წლებში კიდეც განხორციელდა. თუმცა ამის შემდგომი მონაცემები უკვე აღარ გავგვაჩნია და დაზუსტებით ვერ ვიტყვით რამხელა ფართობებს მოიცავდა 70-80-იან წლებში შავკაპიტოს ვენახები იმავე დიდი ლიახვის, ანდა ფრონეს ხეობებში.

როგორც ქართველი მეღვინეები ამბობენ, დღეს ვაზის სხვა ქართული ჯიშების მსგავსად, შავკაპიტოს მთავარი პრობლემა ამ ჯიშის მცირე ფართობებზე გაშენებაა. ამას ისიც ემატება, რომ შავკაპიტოს ქართლის ზოგიერთ მხარეში თავკვერთან აიგივებენ და გლეხები ამბობენ, რომ შავკაპიტოსა და თავკვერს შორის დიდ განსხვავებას ვერ ხედავენ. ამიტომ ამ ორ ქართლის წითელ ყურძენს ერთად წურავენ, რაც ჯიშის განსაკუთრებულობის შეცნობაზე, რა თქმა უნდა, დადებითად ვერ იმოქმედებს. მაგრამ მრავალი პრობლემის მიუხედავად, შავკაპიტო ნელა, მაგრამ თანდათან მაინც იბრუნებს ძველ ცნობადობასა და ღირსებას. სხვანაირად არც შეიძლება რომ მოხდეს!…

„დაწვით ეს ალბომი, პირველ რიგში კი ჩემი ფოტო“, – ეუბნება რობინ უილიამსის გმირი, მისტერ კიტინგი, თავის მოსწავლეებს, მკვდარი პოეტების საზოგადოების მომავალ წევრებს, რომლებიც ძველ სასკოლო ფოტოალბომს აღმოაჩენენ, რომელშიც მისი ყმაწვილკაცობის დროინდელი ფოტოცაა.

დრომ ალბათ ოდნავ მაინც უნდა დაუკარგოს ფერი შენს ფოტოს, მისტერ კიტინგის სევდისა რომ გაიგო რამე.

საოჯახო ფოტოალბომში ჩახედვა, სხვენში ნაპოვნი შენი ძველისძველი სკივრის ამოქექვას ჰგავს. მასში ნაპოვნი ნივთები წლების შემდეგ ახალ ენაზე გესაუბრებიან, ახალ ინფორმაციას გაწვდიან, ახალ საიდუმლოებს გიმხელენ შენზე, შენს ოჯახზე, სახლზე, დაბადების დღეების წვეულებებზე, მეგობრებზე, იმ გოგოზე, რომელიც მოგწონდა, მაგრამ თქმა ვერ გაბედე, იმ მომენტზე, რომელიც ფოტოაპარატის ღილაკის ერთმა დაჩხაკუნებამ ჩარჩოში გამოამწყვდია და ხანდახან, როცა დახედავ, იმ ჩარჩოს გამომტვრევას ცდილობს.

დროის ტუსაღები, საოჯახო ფოტოალბომები, ბებიაჩემმა ჩემს საძინებელში გამოამწყვდია. „ასტორია“ – აწერია მუყაოს თხელ ყუთს, რომელშიც ადრე საბჭოური შოკოლადები ელაგა, ახლა კი ჩვენი სურათების ერთი ნაწილი აწყვია. ხანდახან ფიქრობ, ერთ-ორ ფოტოს დავხედავო და თუ ხელი წაგიცდა, დაემშვიდობე ერთ-ორ საათს.

ძველ ფოტოებს მხოლოდ დახედვა არ უყვართ – ისინი გულდასმით უნდა დაათვალიერო, მათზე აღბეჭდილ ადამიანებს თვალებზე დააკვირდე და დაფიქრდე, იქნებ სურთ, რაიმე ისეთზე მიგანიშნონ, რაც დღეს ან ხვალ გამოგადგება.

განსაკუთრებული ყურადღებით დააკვირდით გარდაცვლილთა თვალებს. მინიშნება იქით იყოს და, როგორც მარტინ სკორსეზეს ფილმშია, გახსოვდეთ, რადგან ისინიც ცხოვრობდნენ, უყვარდათ და იცინოდნენ.

ფოტოების თვალიერებისას ყველაზე მეტხანს სწორედ მათ ვაკვირდები. ისინი ჩვენთან ერთად დგანან კორპუსის ეზოში ან სხედან დაბადების დღის წვეულების ღარიბულ სუფრასთან და არ ეტყობათ, რომ მომდევნო ფოტოებზე ვეღარ მოხვდებიან. ცხოვრობენ, უყვართ და იცინიან.

ხანდახან მეჩვენება, რომ საერთო ფოტოზე მათი გამოსახულება უფრო ფერმკრთალია, ვიდრე ცოცხლებისა. თითქოს ქაღალდიც კი გრძნობს, რომ მასზე აღბეჭდილი ადამიანი სინამდვილეში აღარ სუნთქავს.

მუყაოს ძველ ყუთებში, დიდი, შავ-თეთრი და ალაგ-ალაგ ფერადი სურათების ქვეშ, აუცილებლად აღმოაჩენთ პატარა, 3X4 ზომის ფოტოებს, რომლებიც თქვენს მშობლებს, ბებია-ბაბუებს და, შესაძლოა, მათ მშობლებსაც ბიუროკრატიული საქმეებისთვის სჭირდებოდათ. შრომის წიგნაკისთვის ან მართვის მოწმობისთვის. ამ ფოტოებსაც მიუგდეთ ყური. ისინი თითქოს წარსულიდან ხმაურობენ და გეუბნებიან, რომ თქვენს ბაბუებსაც ეჩქარებოდათ სადღაც, ისინიც ისევე იყვნენ ენერგიით გატიკნულები, როგორც თქვენ, მათაც ჰქონდათ მიზნები, ისინიც ნერვიულობდნენ, თუ მათი გეგმები ისე ვერ წავიდოდა, როგორც ჩაფიქრებული ჰქონდათ.

ხანდახან ვერ ვაცნობიერებთ, რომ უფროსი თაობებიც იმავე ცომისგან არიან მოზელილნი, რომლისგანაც ჩვენ; შევყურებთ მათ შავ-თეთრ ფოტოებს და გვგონია, მათი ცხოვრებაც შავ-თეთრი იყო.

კარგად დააკვირდით თქვენი ბაბუის ან ბებიის ახალგაზრდობას, მათ ჩაცმულობას, დგომის მანერას. ყველაფერი ახალი რომ კარგად დავიწყებული ძველია, ჩემგან არ გესწავლებათ და ვინ იცის, იქნებ მისი სტილი მოირგოთ, მსგავსება დაინახოთ. იქნებ მიხვდეთ, რას ფიქრობდნენ ფოტოს გადაღებისას, რომელი ჭინკა უღრღნიდათ გონებას.

პირველ რიგში კი მიხვდებით, რომ თქვენ ფოტოზე აღბეჭდილი ადამიანის თანამედროვე ვერსია ხართ.

ჩაიხედეთ ფოტოალბომებში. გაათავისუფლეთ ჯინები. ხანდახან მოგონებებსაც სჭირდებათ გასეირნება.

„აზროვნების ექვსი ქუდი“ დისკუსიის მეთოდია, რომელიც კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას უწყობს ხელს. დიდი ხანია, ამ მეთოდს ვუტრიალებ. შესაბამისი მასალაც მოვძებნე, რომელიც მინდა შემოგთავაზოთ.

რატომ ვიშეგრადის ქვეყნები?

ტერმინი „ვიშეგრადის ჯგუფი“ აღნიშნავს ცენტრალური ევროპის ოთხი ქვეყნის: ჩეხეთის, პოლონეთის, სლოვაკეთისა და უნგრეთის, – ალიანსს. ქვეყანათა თანამშრომლობის ამ ფორმის მიზანი რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება და ევროინტეგრაციის პროცესების გაძლიერებაა. სუბრეგიონულმა თანამშრომლობამ, რომელსაც საფუძველი 1991 წლის 15 თებერვალს უნგრეთის ქალაქ ვიშეგრადში ჩაეყარა ჩეხოსოლოვაკიის პრეზიდენტის ვაცლავ ჰაველის ინიციატივით, ევროკავშირთან ინტეგრაციის წარმატებული მაგალითი შექმნა.

მიუხედავად იმისა, რომ ვიშეგრადის ჯგუფს არც მუშაობის ისეთი ჩამოყალიბებული სტრუქტურა გააჩნია, როგორიც სხვა რეგიონულ თუ საერთაშორისო ორგანიზაციებს და არც მუდმივი სამდივნო და თანამშრომლები ჰყავს, ის ჯერ კიდევ 90-იან წლებში იქცა წარმატებული რეგიონული თანამშრომლობის სიმბოლოდ. ვიშეგრადის ქვეყნების ჯგუფში ერთადერთი ორგანიზაციული სტრუქტურაა 2000 წელს დაფუძნებული ვიშეგრადის საერთაშორისო ფონდი (International Visegrad Fund), რომელიც მხარს უჭერს რეგიონის ქვეყნების ურთიერთთანამშრომლობას კულტურასა და მეცნიერებაში, კვლევასა და განათლებაში, საზღვრისპირა კონტაქტებსა და ტურიზმში.

ვიშეგრადის ქვეყნების მსგავსად, ევროინტეგრაცია პრიორიტეტულია აღმოსავლეთ ევროპის მოსაზღვრე კიდევ ერთი რეგიონის – სამხრეთი კავკასიის ქვეყნებისთვისაც. როგორც ცნობილია, 2009 წლის 7 მაისს ევროკავშირმა აღმოსავლეთ ევროპის ექვს ქვეყანას: სომხეთს, საქართველოს, აზერბაიჯანს, ბელორუსს, მოლდავეთს, უკრაინას, – თანამშრომლობის ახალი ფორმა – აღმოსავლეთის პარტნიორობა (Eastern Partnership) შესთავაზა. აღმოსავლეთის პარტნიორობა ევროკავშირის წევრობის პერსპექტივის ალტერნატივა კი არ არის, არამედ ხელს უწყობს პარტნიორი ქვეყნების ევროკავშირში უფრო ღრმა ინტეგრაციას და დახმარებას სთავაზობს მათ სოციალური და ეკონომიკური რეფორმების გატარებაში. ამ მხრივ ვიშეგრადის ქვეყნების თანამშრომლობის გამოცდილება და ევროკავშირთან ინტეგრაციის ცალკეული ასპექტები სამხრეთი კავკასიის ქვეყნებისთვის მნიშვნელოვან მაგალითს წარმოადგენს.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ჩვენი მოსწავლეებისთვის ვიშეგრადის ქვეყნების თემა საინტერესო იქნება, განსაკუთრებით – თუ მათ დისკუსიისთვის მოვამზადებთ. გთავაზობთ სავარაუდო კითხვებს:

1. რას ფიქრობთ მოცემულ ნარატივზე?
2. რა პროცესებია ასახული ტექსტში?
3. განიხილეთ ინტეგრაციის მიზნები და დააკავშირეთ კავკასიის რეგიონთან.
4. გააანალიზეთ და შეაჯამეთ წარმატებული ევროპული ინტეგრაციის განმსაზღვრელი ფაქტორები.
5. ვიშეგრადის ქვეყნებისა და ევროკავშირის თანამშრომლობის პრობლემური საკითხები.
6. რამდენადაა გასათვალისწინებელი კავკასიის რეგიონისთვის ვიშეგრადის ალიანსის გამოცდილება?
7. გამოიტანეთ დასკვნა.

ტექსტი:

ვიშეგრადის ჯგუფი შესაძლებელია განისაზღვროს როგორც საშინაო და საგარეო საკითხებში რეგიონული თანამშრომლობის მექანიზმი ცენტრალური ევროპის ოთხ ქვეყანას: უნგრეთს, ჩეხეთს, სლოვაკეთსა და პოლონეთს, – შორის. თანამშრომლობის ეს მექანიზმი შეიქმნა კომუნიზმის მემკვიდრეობის დასაძლევად და ევროატლანტიკური ინტეგრაციისთვის საჭირო რეფორმების მხარდასაჭერად. ინტეგრაციის პროცესების დასაჩქარებლად არჩეულ იქნა რეგიონული თანამშრომლობის მექანიზმი, ვინაიდან ოთხივე ქვეყანას მეტ–ნაკლებად მსგავსი სასტარტო პირობები ჰქონდა. 1989 წლის მოვლენების შემდეგ, როცა ტოტალიტარული რეჟიმი დაინგრა, ჩეხოსლოვაკიის, პოლონეთისა და უნგრეთის თანამშრომლობის სამეული რეგიონული თანამშრომლობის წარმატებულ მაგალითად იქცა. 2004 წელს ვიშეგრადის ოთხეული უკვე ევროკავშირის წევრი გახდა.

ვიშეგრადის ჯგუფის ისტორია ჯერ კიდევ 1335 წლიდან იწყება, როდესაც ბოჰემიის, უნგრეთისა და პოლონეთის მეფეები ვიშეგრადში (პატარა ციხე–ქალაქი პეშტის მედიეში, უნგრეთში) შეიკრიბნენ და სამ სამეფოს შორის ურთიერთობის განმტკიცება გადაწყვიტეს. თანამედროვე ისტორია კი იმ დღიდან იწყება, როდესაც ამ ქვეყნების ხელმძღვანელებმა ჩეხოსლოვაკიის პრეზიდენტის ვაცლავ ჰაველის ინიციატივით სამიტები გამართეს ბრატისლავაში (1990 წლის აპრილი), ვიშეგრადში (1991 წლის თებერვალი), კრაკოვში (1991 წლის ოქტომბერი) და პრაღაში (1992 წლის მაისი). ვიშეგრადის ჯგუფი ოფიციალურად 1991 წლის 15 თებერვალს დაფუძნდა „ევროკავშირში ინტეგრაციის გზაზე უნგრეთს, ჩეხეთს, სლოვაკეთსა და პოლონეთს შორის თანამშრომლობის შესახებ დეკლარაციის“ ხელმოწერით. უნგრეთის ქალაქ ვიშეგრადში გამართულ შეხვედრას ესწრებოდნენ უნგრეთის პრემიერ–მინისტრი ჯოზეფ ანტალი, პოლონეთის პრეზიდენტი ლეხ ვალენსა და ჩეხოსლოვაკიის პრეზიდენტი ვაცლავ ჰაველი.

1993 წლის 1 იანვრიდან, მას შემდეგ, რაც ჩეხოსლოვაკია ორ დამოუკიდებელ ქვეყანად გაიყო, ვიშეგრადის სამეული (ბუდაპეშტი, პრაღა და ვარშავა) ვიშეგრადის ოთხეულად იქცა.

დეკლარაციით განისაზღვრა ვიშეგრადის ჯგუფის ძირითადი მიზნები:

• სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის, დემოკრატიისა და თავისუფლების სრული აღდგენა;
• ტოტალიტარული სისტემის ყველა არსებული სოციალური, ეკონომიკური და მენტალური ასპექტის აღმოფხვრა;
• საპარლამენტო დემოკრატიისა და სახელმწიფო სამართლის მშენებლობა, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების პატივისცემა;
• თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკის შექმნა;
• სრული ჩართულობა ევროპულ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ, უსაფრთხოებისა და საკანონმდებლო სისტემებში.

ორგანიზაციული სტრუქტურის თვალსაზრისით თანამშრომლობის ფორმად იქცა რეგულარული შეხვედრები და საერთო სტრატეგიების დასახვა პრემიერ-მინისტრებისა და მინისტრების დონეზე. ამ მიზნით ოთხივე ქვეყნის წილობრივი მონაწილეობის საფუძველზე შეიქმნა ვიშეგრადის საერთაშორისო ფონდი, რომლის მთავარი მიზანი რეგიონული მასშტაბის პროექტების დაფინანსებაა. ვიშეგრადის თანამშრომლობა, ფაქტობრივად, არ არის ინსტიტუციონალიზებული რაიმე ფორმით. ის ემყარება მის წარმომადგენელთა პერიოდულ შეხვედრებს სხვადასხვა დონეზე. პრემიერ–მინისტრების ოფიციალური შეხვედრა ყოველწლიურად იმართება. სამიტებს შორის საპრეზიდენტო პოზიცია უკავია ამ ოთხი ქვეყნიდან ერთ–ერთს, რომელიც პასუხისმგებელია ერთწლიანი სამოქმედო გეგმის შემუშავებაზე.

მიუხედავად საერთო რეგიონული თანმშრომლობისა და განვითარების მსგავსი სტრატეგიების არჩევისა, ვიშეგრადის ქვეყნები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან როგორც სახელმწიფოს ზომებით, ისე მოსახლეობის ოდენობით, ეთნიკური კომპოზიციითა და ზოგი სხვა მაჩვენებლის მიხედვითაც.

2004 წელს ვიშეგრადის ქვეყნების ევროკავშირში შესვლა დაკავშირებული იყო განსაზღვრულ ხარჯსა და სარგებელთან. ძირითადი სარგებელი იყო:

• შეუზღუდავი ხელმისაწვდომობა ევროკავშირის გლობალურ ბაზარზე;
• გაუმჯობესებული საინვესტიციო გარემო და დაბალი რისკი – ევროკავშირის წევრობა ვიშეგრადის ქვეყნებს უფრო მიმზიდველს ხდის ეკონომიკური პერსპექტივისა და საინვერსტიციო რისკის თვალსაზრისით;
• ვიშეგრადის ქვეყნების მოქალაქეებისთვის ევროკავშირის შრომის ბაზრის გახსნა – შეუზღუდავი შრომითი მობილურობა დადებით გავლენას მოახდენს ვიშეგრადის ქვეყნების შრომის ბაზრებზე, ვინაიდან ხელს შეუწყობს შრომით მიგრაციას და შეამცირებს უმუშევრობას;
• ხელმისაწვდომობა ტრანსფერებზე ევროკავშირის სტრუქტურული და დაახლოების ფონდებიდან.

ვიშეგრადის ცალკეულ ქვეყნებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავება მათ პრესოციალისტურ ეკონომიკურ განვითარებას უკავშირდება. უნგრეთის, სლოვაკეთისა და პოლონეთის ეკონომიკა უმთავრესად ყოფილ საბჭოთა კავშირთან ეკონომიკურ ინტეგრაციაზე იყო ორიენტირებული. ამის საპირისპიროდ, ჩეხეთი, ტრადიციისამებრ, დასავლეთ ევროპასთან ეკონომიკურ ურთიერთობას ამჯობინებდა. ვიშეგრადის ქვეყნები გარდამავალი ეკონომიკის ყველაზე განვითარებული ქვეყნები იყვნენ და გაცილებით უკეთესი საწყისი პოზიცია ჰქონდათ. ვიშეგრადის ყველა ქვეყანამ დაახლოებით ერთი და იგივე დრო – 41-42 წელი გაატარა კომუნისტურ რეჟიმში.

მას შემდეგ, რაც აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებმა გააცნობიერეს ევროკავშირის წევრი ქვეყნების მნიშვნელობა ვიშეგრადის ქვეყნებისთვის, ვაჭრობა საგრძნობლად გაიზარდა. ევროკავშირი ახლა ვიშეგრადის ქვეყნების ყველაზე მნიშვნელოვანი სავაჭრო პარტნიორია.

1990-იანი წლების დასაწყისში (ტრანსფორმაციის პერიოდის დასაწყისი) ვიშეგრადის ოთხივე ქვეყნის ეკონომიკური ზრდა დაბალი იყო. რეცესიის ფაზა ამ ქვეყნებში ინდივიდუალური თავისებურებებით გამოირჩეოდა. ჩეხეთის რესპუბლიკაში ვარდნა 1997-1998 წლებში შეინიშნებოდა, სლოვაკეთში – 1999-2000 წლებში, ხოლო პოლონეთში – 2001-2002 წლებში.

ისტორიული ფაქტები ასახულია ეკონომიკის ზოგად განვითარებაში და როგორც მშპ-ის მოცულობის დინამიკაზე დაკვირვება გვიჩვენებს, ვიშეგრადის ოთხეულის ეკონომიკა სწორი გეზით მიდის. ყველაზე აშკარა სლოვაკეთის მშპ-ის ზრდაა. 1999 წელს ზრდა შეჩერდა, ხოლო 2002 წელს გაგრძელდა 4,8%-ით და ოდნავ გაუსწრო უნგრეთს, რომლის მაჩვენებელი 4,4% იყო. 2004 წელს სლოვაკეთმა აჩვენა 5.2%–იანი ზრდა და მხოლოდ 0,1%-ით ჩამორჩა პოლონეთს. მრავალმა ინდიკატორმა ცხადყო, რომ აღნიშნული წლიდან სლოვაკეთი გახდა ქვეყანა, სადაც ზრდა შესამჩნევად დაჩქარდა. 2007 წლამდე სლოვაკეთმა 0,4%-იან ეკონომიკურ ზრდას მიაღწია და ოთხეულს შორის მისი ეკონომიკა ყველაზე ძლიერი გახდა. 2007 წელს ძლიერი ეკონომიკის თვალსაზრისით პოლონეთი მეორე პოზიციაზე იყო მშპ-ის ზრდის 6,6%-იანი ტემპით. უნგრეთში მშპ-ის ზრდა ყველაზე დაბალი აღმოჩნდა – მხოლოდ 1,2%. ამით საგრძნობლად ჩამორჩა ევროკავშირის ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელს, რომელმაც 2007 წელს 2,9% შეადგინა. 2008 წელს ვითარება შეიცვალა. ამერიკის ფინანსურმა კრიზისმა მხოლოდ ვიშეგრადის ოთხეულის ეკონომიკური აქტივობის შემცირება კი არ გამოიწვია, არამედ მთელ ევროკავშირზე მოახდინა გავლენა.

ეკონომიკის დარგობრივი სტრუქტურის განხილვის შედეგად შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ვიშეგრადის ქვეყნების ეკონომიკის დარგობრივი სტრუქტურა მსგავს კომპოზიციას იმეორებს, მაგრამ ჯერ კიდევ რჩება საგრძნობლად განსხვავებულია ისეთი სოციალური ინდიკატორები, როგორებიცა უმუშევრობის დონე. უმუშევრობის ყველაზე მაღალი დონე 2012 წლისთვის პოლონეთსა და სლოვაკეთში აღირიცხა (იხ. ცხრილი 5). მშპ-ის მიხედვით (2012 წლისთვის) ვიშეგრადის ქვეყნების კლასიფიკაცია შემდეგნაირად გამოიყურება:

ახალ წევრ სახელმწიფოებში ეკონომიკური ტრანსფორმაციის პოზიტიურ ასპექტად შეიძლება მივიჩნიოთ ფინანსური დაჩქარების პროგრამები, განსაკუთრებით – საშინაო ფინანსური სექტორის განვითარებისა და გლობალური ფინანსური ინტეგრაციისთვის. ეს განაპირობა დიდძალი უცხოური პირდაპირი ინვესტიციების შემოდინებამ, რამაც ხელი შეუწყო ეკონომიკის რესტრუქტურიზაციას, ზრდასა და ეფექტური შიდა ფინანსური სექტორის გაფართოებას, შესაფერის მაკროპოლიტიკასა და სავაჭრო ღიაობას. ახალი წევრი სახელმწიფოების ერთ-ერთი მთავარი ინვესტორი იყო გერმანია. გერმანული პირდაპირი ინვესტიციების 1/3 ახალ წევრ ქვეყნებს შორის ჩეხეთის რესპუბლიკაზე მოდიოდა, უნგრეთის წილი 29% იყო, პოლონეთისა – 24%, სლოვაკეთისა – 10%. დასაქმება თითოეულ ამ ქვეყანაში ინვესტიციების მოცულობის პირდაპირპროპორციულია, მაგრამ მაშინ, როდესაც ინვესტიციები ჩეხეთის რესპუბლიკაში ფინანსური თვალსაზრისით პოლონეთის მაჩვენებელზე 1/3-ჯერ მაღალია, დასაქმების დონე ამ ორ ქვეყანაში თითქმის თანაბარია, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ინვესტიციები ჩეხეთის რესპუბლიკაში შედარებით კაპიტალინტენსიურია. თუმცა ეს შესაძლოა მხოლოდ ერთი ინვესტიციის („ფოლკსვაგენის“ მიერ „შკოდას“ შესყიდვა) შედეგი იყოს.

ახალმა წევრმა ქვეყნებმა სტრუქტურული რეფორმების თვალსაზრისით შესამჩნევ პროგრესს მიაღწიეს. გაწევრების პერიოდში მათ საკუთარი ეკონომიკა ცენტრალური დაგეგმარების მოდელიდან ბაზარზე დაფუძნებულ მოდელზე გადაიყვანეს. ეს გაფართოების პროცესის მთავარი პოზიტიური მახასიათებელია. ვიშეგრადის ქვეყნებს შორის საუკეთესო ეკონომიკური ინდიკატორები სლოვაკეთს აქვს. უფრო მოკრძალებულია პოლონეთისა და ჩეხეთის რესპუბლიკის მაჩვენებლები. პოლონეთში პროგრესი განსაკუთრებით ნელია, თუ გავითვალისწინებთ დიდ სხვაობას პოლონეთისა და ევროკავშირ 15-ის საშუალო ეკონომიკურ მაჩვენებლებს შორის. უნგრეთს ევროკავშირ 15-ის საშუალო მაჩვენებელთან შედარებით არავითარი გაუმჯობესება არ ეტყობა და მისი დაახლოების პროცესი გაყინულია. ევროკავშირ 15-სა და ახალ წევრებს შორის სხვაობა განსაკუთრებით იგრძნობა გლობალური ტექნოლოგიების ნაკლებობაში.

ევროკავშირში გაწევრება ახალი წევრი ქვეყნების მიერ შესაბამისად იქნა მართული. ეს ნაწილობრივ განპირობებული იყო ევროკავშირის პოლიტიკის ჩარჩოთი, რომლის თანახმადაც, ახალ წევრებს უნდა მიეღოთ გაწევრების ხელშეკრულება. ევროკავშირის მმართველობის მექანიზმის ძლიერი სფეროებია: ერთიან ბაზართან დაკავშირებული წესები, ლისაბონის დღის წესრიგი, რომელიც სტრუქტურული ცვლილებების წახალისებას ისახავს მიზნად, ფისკალური მეთვალყურეობა და ეკონომიკური და მონეტარული კავშირი, რათა მიღწეულ იქნეს მაკროეკონომიკური სტაბილურობა, დაბოლოს, ახალი წევრი ქვეყნებისთვის ევროკავშირის ტრანსფერების ეფექტური გამოყენება, რასაც მათთვის სარგებელი მოაქვს. ევროკავშირის ეკონომიკისა და პოლიტიკის ჩარჩოს პატივისცემა თანაბარი შესაძლებელობებს აძლევს 27 ქვეყანას, რითაც სარგებლობენ მომხმარებლები და ფირმები, რომლებსაც ხელი მიუწვდებათ უზარმაზარ ერთიან ბაზარზე, რომელიც საერთო წესებით იმართება. ერთიანი ბაზრის რეგულაციები მალევე განხორციელდა ახალ წევრ ქვეყნებშიც, რომლებსაც აქვთ ერთნაირი სატრანსპორტო დეფიციტი და ნაკლები დარღვევა, ვიდრე ძველ წევრებს.

ახალი წევრი ქვეყნები საგრძნობლად ჩამორჩებიან კაპიტალის დაგროვებისა და პროდუქტიულობის ზრდის ფაქტორების მიხედვით. დაწევის პროცესი რომ შენარჩუნდეს, ყურადღება უნდა მიექცეს საჭიროებებს, რათა გაუმჯობესდეს პირობები პოლიტიკის იმ მიმართულებით, რომელიც ხელს უწყობს პროდუქტიულობის ზრდას.

შრომის ბაზართან დაკავშირებულ ზოგიერთ სფეროში ახალი წევრები კარგი შესრულებით გამოირჩევიან, მაგრამ აქვთ შესამჩნევი სისუსტეებიც. შრომითი ბაზარი ნაკლებადაა განვითარებული და გამოირჩევა რეგიონალური განსხვავებითა და არასწორი განლაგებით.

ევროკავშირის ქვეყნების განვითარება თანაბარი არ არის. მათ არც იდენტური სოციალური სისტემები გააჩნიათ, მაგრამ აქვთ საერთო ღირებულებები, რომელთა შორისაც მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია სოციალურ ფასეულობებს, კერძოდ, ადამიანთა კეთილდღეობაზე ზრუნვას, მათთვის ცხოვრებისა და მუშაობის თანაბარი პირობების შექმნას, ხანგრძლივი და ჯანმრთელი სიცოცხლისთვის სათანადო პირობებით უზრუნველყოფას, ასევე –რეგიონებს შორის სოციალური სოლიდარობის დანერგვას, რაც მდიდარი ქვეყნების მიერ შედარებით ღარიბთა დახმარებას გულისხმობს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ევროინტეგრაციის საკითხები – ვიშეგრადის ქვეყნები და სამხრეთ კავკასია. კავკასიის ეკონომიკური და სოციალური კვლევითი ინსტიტუტი, 2013. ვიშეგრადის ქვეყნების ეკონომიკური პოლიტიკა ევროინტეგრაციის გზაზე. ასოცირებული პროფესორი ეკა ლეკაშვილი, დოქტორანტი გიორგი ყუფარაძე, დოქტორანტი ნანა მაისურაძე