იმერული ღვინო საუკუნეების მანძილზე ვრცელდებოდა როგორც იმერეთის მოსაზღვრე ქართულ რეგიონებში, ასევე სხვა ქვეყნებშიც. მაგალითად, ცნობილია, რომ ბიზანტიის იმპერიაში ვაჭრებს იმერული ღვინო თხის ტიკებით მიჰქონდათ გასაყიდად და როგორც ერთ-ერთ ძველ წყაროში ვკითხულობთ: ერთი 32-ლიტრიანი ტიკი, ბიზანტიის კეისრისეული 4 მონეტა ღირდა..

იმერული ღვინის ბოთლში ჩამოსხმა და ამ სახით გაყიდვა მეფის რუსეთის მმართველობის დროს, მე-19 საუკუნის 80-იან წლებში დაიწყეს, როდესაც ქუთაისელმა სირაჯებმა (ღვინით მოვაჭრეებმა) გადაწყვიტეს რუსეთში ღვინო ევროპული შეფუთვით, ანუ ბოთლით გაეტანათ. ბოთლში წარმოებული პირველი იმერული ღვინოები იყო: “კუტაისსკი”, “ცოლიკოური”, “გელათი” და სხვა… იმის გამო, რომ იმერული ღვინო განსაკუთრებულად აქტიური ბუნებრივი ცქრიალით გამოირჩევა, მე-19 საუკუნეშივე ღვინის ტექნოლოგებმა იმერული ყურძნის ჯიშებისაგან ცქრიალა ღვინის (ე.წ. შამპანურის) წარმოება დაიწყეს. იმერული ღვინის ჯიშები ასევე საინტერესოა ევროპული ტიპისა და კლასიკური ქართული (ქვევრის) ღვინოების დასაყენებლადაც და ბოლო პერიოდში ამას არაერთი უცხოელი ღვინის სპეციალისტი აღიარებს.

როდესაც იმერულ ღვინოზე ვსაუბრობთ, პირველ ყოვლისა, იმერეთის რეგიონი არ უნდა წამოვიდგინოთ ერთგვაროვან ტერიტორიად, სადაც ყველგან იდენტური  ხარისხის ყურძნის მოსავალი მოდის. იმერეთში მევენახეობისათვის განსაკუთრებით ხელსაყრელია ბაღდათისა და ზესტაფონის რაიონები. ასევე კარგი ხარისხის ყურძენი მოდის ქუთაისის მიმდებარე მდებარე სოფლებში. ჭიათურის, საჩხერის, ხონის, სამტრედიისა და ხარაგაულის რაიონებში კი (თუმცა აქაც არის გამონაკლისი სოფლები) მოწეული ყურძნის ხარისხი ხშირ შემთხვევაში არასასურველია.

საბჭოთა კავშირის პერიოდში, 1946 წლის საერთო აღწერის მონაცემებით, იმერეთში ვენახები დაახლოებით 2 ათას ჰექტარზე იყო გადაჭიმული. ამ ვენახების უმეტესობა საბჭოთა კოლმეურნეობებს ეკუთვნოდა, მოწეული მოსავლისაგან დაყენებული ღვინო კი ძირითადად რუსეთში, ბელორუსიასა და უკრაინაში იყიდებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ იმერული ღვინის უდიდესი უმრავლესობა ბუნებრივი სასიამოვნო სიმჟავით გამოირჩევა, საბჭოთა კავშირში, სადაც დიდი მოთხოვნა იყო ტკბილ და ნახევრადტკბილ ღვინოზე და სლავი მომხმარებელი სწორედ ასეთ ღვინოს ეტანებოდა, იმერელი მევენახე-მეღვინეები აიძულეს, რომ ტკბილი ღვინის წარმოებაზე გადასულიყვნენ. თუკი, მაგალითად, მეგრული ოჯალეში ან რაჭული ტვიში და მუჯურეთული ბუნებრივად იძლევა ტკბილი ღვინის დაყენების საშუალებას, იმერულ ღვინოში ხელოვნურმა ჩარევებმა ღვინის ხარისხს სერიოზული პრობლემები შეუქმნა.

მაგალითად, ადგილწარმოშობის დასახელების იმერული ღვინო “სვირი”, წლების მანძილზე რუსეთში გადიოდა როგორც თეთრი ტკბილი ღვინო (“სვირი” ციცქას და ცოლიკოურის შერევით მზადდებოდა) და მეღვინეებს ღვინოში ათასგვარი არასასურველი ჩარევა უწევდათ, რათა საბჭოთა ხელისუფლებისათვის და რუსი მოხმარებლებისთვის მოსაწონი ღვინო მიეღოთ.

იმერეთში ვენახების განსაკუთრებით ფართოდ გაშენება გასული საუკუნის 50-იან წლებში დაიწყო. თუმცა შემდგომ წლებში აღმასვლას კვლად დაღმასვლა მოჰყვა და დღევანდელი მონაცემებით ამჟამად მთელ იმერეთში ვენახები სულ რამდენიმე ასეულ ჰექტარს მოითვლის.

იმერული ყურძნის აბორიგენული ჯიშებიდან გამორჩეული და უპირველესი, რა თქმა უნდა, ციცქა და ცოლიკოურია. ამ ჯიშებისგან შესაძლებელია დამზადდეს როგორც თეთრი მშრალი, ასევე ცქრიალა ღვინოები. ცოლიკოური იმითაცაა გამორჩეული, რომ რქაწითელისა და საფერავის შემდეგ რაოდენობის მხრივ ქართული ვაზის ჯიშებში მესამე ადგილზეა. ცოლიკოური, იმერეთის გარდა, ასევე გავრცელებულია: სამეგრელოში, რაჭაში, გურიაში ლეჩხუმსა და აჭარაში. ცოლიკოურს იმერეთში ხშირ შემთხვევაში ციცქასთან, გამონაკლის შემთხვევებში კი კრახუნასთან აკუპაჟებენ. როგორც იმერეთში ითვლება, სამი იმერული ჯიშისგან: ციცქა-ცოლიკოური-კრახუნასგან ერთად დაწურული ღვინო ისტორიულად იმერული ღვინის ერთგვარ ნიმუშსა და სახეს წარმოადგენდა.

კრახუნა იმერულ ვაზის ჯიშებს შორის ერთ-ერთი მცირემოსავლიანი ჯიშია. თუმცა ჯიშის ხარისხობრივი გამორჩეულობა იმდენად თვალშისაცემია, რომ კრახუნაზე პრაქტიკულად ყველა ქართველი თუ უცხოელი ღვინის ექსპერტი მხოლოდ დადებით მონაცემებს აქვეყნებს. კრახუნასგან მზადდება თეთრი მშრალი სურნელოვანი ღვინო, ყვავილების ტონებითა და ხანგრძლივი დაბოლოებით.

იმერული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშებს შორის ოცხანური საფერე ნამდვილი მარგალიტია. როგორც ამპელოგრაფი მაქსიმე რამიშვილი წერს: “ოცხანური საფერე ხარისხით მრავალ ცნობილ ევროპულ ყურძნის ჯიშს არ ჩამოუვარდება” და ოცხანური საფერესგან მშრალად დაყენებული ღვინო გამორჩეულად სასიამოვნო და მრავალფეროვანი გემოებით ხასიათდება. ოცხანური საფერესაგან თავისუფლად მზადება როგორც ქვევრის ტრადიციული ქართული, ასევე ევროპული ტიპის ღვინოები. საბჭოთა კავშირის დროს, საერთოდ მიიჩნევდნენ, რომ ოცხანურმა საფერემ თავისი განსაკუთრებულობა სწორედ ევროპულ მუხის კასრში გამოამჟღავნა. თუმცა ეს შეხედულება საკამათოა და სათანადო კვლევას საჭიროებს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, იმერული ვაზის ჯიშები ცქრიალა ღვინისათვის საჭირო განსაკუთრებულ პოტენციალს ავლენენ. ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის პერიოდში, ავჭალაში მდებარე შამპანურის ქარხანა ციცქა-ცოლიკოურის კუპაჟისაგან, ე.წ. საბჭოთა შამპანურს ამზადებდა და მთელი, ე.წ. სოციალისტური ბანაკის ქვეყნებში ყიდდა. შემდეგ სოციალისტური ბანაკიც დაინგრა და საკუთრივ საბჭოთა კავშირიც, რასაც ქართული ცქრიალა ღვინის წარმოების შეჩერებაც მოჰყვა. ამას დაემატა ისიც, რომ ფრანგმა შამპანურის მწარმოებლებმა მოითხოვეს, რომ ტერმინი “შამპანური” მხოლოდ საფრანგეთში, შამპანის რეგიონში მოწეული ყურძნისგან დამზადებულ ცქრიალა ღვინოებისათვის ეწოდებინათ. ფრანგების ეს მოთხოვნები ბევრმა ქვეყანამ, მათ შორის საქართველომაც შეასრულა და უკვე 15 წელზე მეტია, ტერმინი “შამპანური” ქართული ღვინის ეტიმოლოგიიდან ამოვარდა.

მასწავლებლის პროფესია ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებულია მსოფლიოში, რადგან არ არსებობს დედამიწაზე ქვეყანა, სადაც სახელმწიფო საკუთარი მოქალაქეების განათლებაზე არ ზრუნავდეს. განსხვავებულია ამ ქვეყნებში არსებული საგანმანათლებლო სისტემები, ასევე, რიგითი მასწავლებლების ცხოვრებაც. მაგალითად, ყველაზე დატვირთული ბრაზილიელი მასწავლებლები არიან. აქ ერთ პედაგოგზე 32 მოსწავლე მოდის. ამ მხრივ ყველაზე უკეთ თავს პორტუგალიელი მასწავლებლები გრძნობენ, სადაც ერთ პედაგოგზე მხოლოდ 7 ბავშვი მოდის.

განსხვავებულია მასწავლებლების ავტორიტეტიც: ყველაზე დიდ პატივისცემას მასწავლებელი ჩინეთში იმსახურებს. ისრაელში მას არცთუ მოკრძალებულად ექცევიან. იტალიაში ყველაზე გამოცდილი პედაგოგები ცხოვრობენ – მათი საშუალო ასაკი 49 წელია, ყველაზე ახალგაზრდები კი სინგაპურელები არიან – 36 წლის.

გერმანია: გერმანიაში სკოლის მასწავლებლის საშუალო ხელფასი 3,5 ათასი ევროა, უმაღლეს სასწავლებლებში უფრო მეტი – 4-4,5 ათასი ევრო. თუმცა, თუ მასწავლებელი რომელიმე კერძო კომპანიაში მუშაობს, ხელფასი მეტი აქვს, ვიდრე უნივერსიტეტში. აქ მასწავლებლები არ არიან ძალიან დატვირთული. ისინი დიდ დროს სამეცნიერო მუშაობას – სტატიების, წიგნების წერას, პროექტების რეალიზაციას – უთმობენ. თუ დოქტორის ხარისხი გაქვს, ეს მნიშვნელოვანია.

ნებისმიერი უნივერსიტეტი წარმოადგენს ახალი ტექნოლოგიების განვითარების ცენტრს. მასწავლებლებს არ უწევთ მოსწავლეთა დაშოშმინება, რადგან მას პატივისცემით და ფამილიარობის გარეშე ეპყრობიან. უმაღლეს სასწავლებელში და სკოლაში არ არსებობს კორუფცია, მოსწავლეების მშობლებს აზრადაც არ მოსდით მასწავლებლისთვის ყვავილების თაიგულის ჩუქება. კომუნიკაციის დროს მიმართვის ფორმად არ იყენებენ – „ფრაუ შმიდტს“, არამედ ასე მიმართავენ -„ფრაუ დოქტორ შმიდტ“.

ისრაელი: ისრაელში მასწავლებლის ხელფასი მაღალი არ არის – თვეში 6,5-10 ათასი შეკელი, რაც ევროპელი კოლეგების ხელფასზე 37%-ით ნაკლებია. ხელფასის მატება შესაძლებელია სამუშაო გამოცდილებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების ხარჯზე. საშუალოდ ისრაელელი მასწავლებელი კვირაში 25 საათს მუშაობს. ახალგაზრდა მასწავლებლები, რომლებიც იძულებული არიან მეტი იმუშაონ, დამატებით საათებს იღებენ და კვირაში 40 საათი მაინც უწევთ მუშაობა. აქაურ პედაგოგებს სასიამოვნო ბონუსიც აქვთ  – ყოველ ექვს წელიწადში ერთხელ მათ სახელმწიფოს ხარჯზე უფლება აქვთ ერთი წელი დაისვენონ.

ისრაელის სკოლის მასწავლებლებს პრაქტიკულად არ აკონტროლებენ. სკოლის პედაგოგი ვალდებული არ არის ყოველდღიური გეგმა შეასრულოს. შესრულებული სამუშაოს ხარისხი განათლების სამინისტროს სპეციალური საკონტროლო სისტემით მხოლოდ წლის ბოლოს ჯამდება.

მასწავლებლის ავტორიტეტი აქ საკმაოდ შელახულია. არაკომერციული ფონდის The Varkey Foundation-ის ბოლო შეფასებით, განვითარებულ სახელმწიფოებს შორის ისრაელი არის ქვეყანა, სადაც მასწავლებელს ნაკლებად სცემენ პატივს. მოსწავლეები მასწავლებელს ეუხეშებიან, გაკვეთილებზე სძინავთ, საკლასო ოთახებს ანაგვიანებენ, იგნორირებას უკეთებენ პედაგოგის შენიშვნებს. აქ ნორმად მიიჩნევა მოსწავლის „პირდაპირობა“, როდესაც ის მასწავლებელს ყველაფერს ეუბნება, რასაც მასზე ფიქრობს. სკოლის სისტემა აქ იმითაც განსხვავებულია, რომ მასწავლებელს კლასში შეიძლება ჰყავდეს დამხმარე. მის როლს ასრულებენ რელიგიური ოჯახის წევრი გოგონები – ეს მათთვის ჯარში მსახურების ალტერნატივაა.

აშშ-ში: აშშ-ში მასწავლებლის საშუალო ხელფასი 4-5 ათასი დოლარია. ასეთივე ხელფასი აქვს პოლიციელს. აქ არ მიიჩნევა, რომ სახელფასო ბონუსები დადებითად აისახება მასწავლებლის მუშაობის ხარისხზე.

აშშ სასამართლო პროცესების ქვეყნაა. ამიტომ მასწავლებელთა პროფკავშირი თავის წევრებს ერთი მილიონი დოლარით აზღვევს. ამერიკელი მასწავლებლისთვის იოლია დამნაშავის სკამზე მოხვედრა. საკმარისია მოსწავლეებს თვალში არ მოუვიდეს, განსაკუთრებით აფროამერიკულ სკოლებში, რომ სასამართლოში უჩივიან ან „მახეს უგებენ“, რათა კანონსაწინააღმდეგო ქმედება – სექსუალური ძალადობა ან რასიზმი დასწამონ.

ამერიკელ მასწავლებელს ევალება არა მხოლოდ საშინაო დავალების შემოწმება, არამედ მშობლებთან ურთიერთობა ელექტრონული ფოსტის  მეშვეობით. ამავდროულად მასწავლებელი კვირის განმავლობაში 40 საათით იტვირთება. ამერიკელი მასწავლებლები ზაფხულობით ორ თვეს ისვენებენ, სასწავლო წელი კი სექტემბრიდან ივნისამდე გრძელდება.

ამერიკაში რომ მასწავლებელი იყო, მხოლოდ უნივერსიტეტის დამთავრება არ კმარა: აუცილებელია მასწავლებლის ლიცენზიის მოპოვება. თუ მასწავლებელმა სხვა შტატში გადაწყვიტა სამუშაოდ გადასვლა, თავიდან უწევს ლიცენზიის გაფორმება.

იაპონია: იაპონიაში მასწავლებლად მუშაობა პრესტიჟულია. ამიტომ აქ პედაგოგობა ადვილი არ არის. გარდა პროფესიული განათლებისა, აუცილებელია გამოცდის ჩაბარება, რომელიც დაადგენს,  შეეფერება თუ არა ადამიანი პროფესიას. ლიცენზიის მიღების შემდეგ, მასწავლებელი საბუთებს პრეფექტურაში აბარებს. იაპონურ სკოლებში ერთ ადგილზე მოსახვედრად 20-30 ადამიანი გადის კონკურსს.

გარდა ხელფასისა, იაპონელი მასწავლებლები ბევრ ბონუსს იღებენ,  როცა პედაგოგს ოჯახი და შვილები ჰყავს ან თუ კლასში მაღალი აკადემიური მოსწრება აქვს. თუ მასწავლებელი მუშაობს ცხოვრების მაღალი დონის მქონე რაიონში, უფლება აქვს, მოითხოვოს ბონუსი. თუ პედაგოგს არ აქვს საკუთარი სახლი, მას თვიური შემოსავლის კიდევ 10%-ს უხდიან საცხოვრისის დასაქირავებლად.

იაპონელები ძალიან მშრომელები არიან. მასწავლებლის დატვირთვაც აქ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია – კვირაში 54 საათი. იაპონელი მასწავლებლის სამუშაო საათები დღეში 8:00-დან 16:00-მდეა. მაგრამ, როგორც წესი, ისინი სამსახურში 18:00 საათამდე რჩებიან. იაპონიაში განათლების სისტემა სამ საშუალო სკოლად იყოფა: უმცროსი, საშუალო და უფროსი. უმცროს სკოლაში მასწავლებლების დაახლოებით 40% მამაკაცია, საშუალოში – 60%, უფროსში კი – 80%.

ფინეთი: ფინეთში სკოლის პედაგოგის ხელფასი 2,5-5 ათასი ევროა. იმისთვის, რომ მასწავლებელმა ასეთი თანხა მიიღოს, მას პედაგოგიკაში აუცილებლად უნდა ჰქონდეს მაგისტრის ხარისხი. ხელფასის ძირითადი ნაწილი (ბონუსების გარეშე) იცვლება მასწავლებლის წოდების მიხედვით: უმცროსი კლასების პედაგოგი, უფროსის, საგნის პედაგოგი… ხელფასის ძირითად ნაწილს ემატება ხელფასის პერსონალური ნაწილი, რომელიც მასწავლებლის გამოცდილებასა და განათლებაზეა დამოკიდებული. სამუშაო საათების გადაჭარბების შემთხვევაში არის ბონუსებიც.

აღსანიშნავია, რომ პედაგოგს სკოლაში ყოველწლიურ კონტრაქტს უფორმებენ. მისი დასრულების შემდეგ ყველა მასწავლებელი კონკურსის გავლის შედეგად თავიდან საქმდება. ერთ ადგილზე 12 დასაქმების მსურველი მოდის. 60 წლის ასაკს მიღწეული მასწავლებლები მუშაობას თავს ანებებენ, უპირატესობა ახალგაზრდა მასწავლებლებს ენიჭებათ.  ცნება „საყვარელი მასწავლებელი“ ფინეთის სკოლებში არ არსებობს. აქ პედაგოგი მომსახურების სფეროს წარმომადგენელია. ასევე, თუ სკოლის ადმინისტრაციამ შეამჩნია, რომ მასწავლებელი ერთ რომელიმე მოსწავლეს სხვებს ამჯობინებს, შეიძლება სამსახურიდანაც კი დაითხოვონ.

სამუშაო დღე სკოლების უმრავლესობაში 8:00-დან 15:00-მდეა და მასწავლებლის საშუალო დატვირთვა 32 საათია კვირაში. დარჩენილი დრო მასწავლებლები მოსწავლეებთან კონსულტაციას გადიან, ემზადებიან სამეცადინოდ და ბავშვებთან ერთად შემოქმედებით პროექტებს გეგმავენ. დიდი ყურადღება ექცევა მასწავლებლების პროფესიონალიზმის ამაღლებას, მაგრამ პედაგოგები ამას დამოუკიდებლად უნდა აკეთებდნენ, თვითგანათლების გზით. ამას გარდა, ფინურ სკოლებში არსებობს მასწავლებლის თანამდებობა, რომელიც მოსწავლეებს მომავალი პროფესიის არჩევაში ეხმარება: მის მოვალეობაში შედის ბავშვის ინტერესების გამოაშკარავება და სკოლის დამთავრების შემდეგ მისთვის შესაფერისი სასწავლო დაწესებულების დადგენა.

ესპანეთი: ესპანელი მასწავლებლის ხელფასი დღეს 2-2,5 ათასი ევროა, დატვირთვა – 40 საათი კვირაში. მასწავლებლის სამუშაო საათებია 9:00-16:00-მდე. მაშინაც კი, როცა მასწავლებელს მთელი დღე სწავლებით არ აქვს დაკავებული, ბევრი სამუშაო აქვს შესასრულებელი – გაკვეთილების შემოწმება და მომზადება,  მოსწრების გაკონტროლება, მშობლებთან ურთიერთობა.

ესპანეთში პოპულარულია საერთაშორისო სკოლები. ასეთ სკოლაში მუშაობა პრესტიჟულია. იქ მასწავლებელს არავინ ეხუმრება, ამის მცდელობაც კი ისჯება. სკოლაში მთავარია სიმშვიდე და ურთიერთპატივისცემა. ასევე, არცერთი მასწავლებელი თავს უფლებას არ მისცემს, რომ მოსწავლეს შეეხოს, რაც სხვა ესპანურ სკოლებში საკმაოდ ხშირია. ამისთვის სამსახურიდან ითხოვენ, რის შემდეგაც ახალი სამსახურის პოვნა ნამდვილი პრობლემაა.

სპორტულ მაისურზე დატანილი ნომერი და სპორტსმენის გვარი, ერთი შეხედვით, უმნიშვნელო რამაა და ბევრი ადამიანი მსგავსი საკითხებით თითქმის არ ინტერესდება. ერთი შეხედვით, რა მნიშვნელობა აქვს, რა ნომერს ატარებს სპორტსმენი და მის ზურგზე აღბეჭდილი გვარი როგორ იქნება გადმოცემული. საქართველო რომ ჩინეთი იყოს, დამეთანხმებით, გვარის საკითხი მართლაც დაკარგავდა აზრს, რამეთუ უზარმაზარ ჩინეთში მილიარდამდე ადამიანის გვარი – ლი გახლავთ და ისე როგორ მოხდება, რომ 25-კაციან გუნდში 10-ლი მაინც არ იყოს. თუმცა, ჩინელებმაც გამონახეს გამოსავალი და გვართან ერთად მეტსახელებს, საკუთარ სახელებს ან თუნდაც მამის სახელებს ურთავენ და ევროპელი სპორტის მოყვარულები ავად თუ კარგად ახერხებენ ჩინელი სპორტსმენების იდენტიფიკაციას.

ნომრების აღრევა ბოლო 20 წლის განმავლობაში მსოფლიო ფეხბურთის ერთ-ერთ ტრადიციად იქცა. მხოლოდ დიდ სანაკრებო მუნდიალებზე ამასთან დაკავშირებით მკაცრი მოთხოვნებია და ფეხბურთელების ნომრებით ჯერ კიდევ შეიძლება მათი სათამაშო პოზიციის მიახლოებითი დადგენა. საკლუბო ტურნირებზე კი ძალიან მონდომებული კაციც კი ვერ მოახერხებს ფეხბურთელის ნომერის მიხედვით მისი პოზიციის განსაზღვრას. რობერტო მანჩინის ფორმაციის „ინტერი“ ბევრი რამით იყო უნიკალური გუნდი. მათ შორის “ინტერის” უნიკალურობა იმითაც იყო განპირობებული, რომ მილანურმა კლუბმა ერთ-ერთ მატჩში (თუ არ ვცდები “უდინეზესთან”) გამოიყვანა ფეხბურთელები, რომელთა ნომრებიც 11-ის ზემოთ იყო. (იმ პერიოდში “ინტერის” ლეგენდარული 4 ნომერი – ხავიერ ძანეტი დამტვრეული გახლდათ). ეს ფაქტი უკვე სიმბოლურადაც კი გამოხატავს იმ ტენდენციებს, რაც საკლუბო ფეხბურთში არსებობს.

არ მინდა ისე გამიგოთ, რომ რაიმენაირად ვილაშქრებდე იმის წინააღმდეგ, რომელი კლუბის როგორ გადაწყვეტს თავისი ფეხბურთელების დანომვრას. ეს საკუთრივ კლუბების საქმეა. “ციფრულ ფანტაზიაში” ნუ შევზღუდავთ ნურავის თავისუფლებას. თუმცა თუკი ეს საკითხი უმნიშვნელოა, მაშ რატომ ითხოვენ დიდი სანაკრებო მუნდიალების ორგანიზატორები ფეხბურთელების ნუმერაციის მკაცრ დაცვას? ამის მიზეზი, ჩემი აზრით, ის არის, რომ ერთგვარი ძველი საფეხბურთო ტრადიციების დაცვასთან ერთად, აუცილებელია ახალგაზრდა გულშემატკივრებმა, რომლებიც ფეხბურთში ჯერ ახლა ერკვევიან, უფრო მარტივად გაიგონ ფეხბურთის საინტერესო მხარეები და ფეხბურთელების სათამაშო პოზიციის გამოცნობაც უფრო ადვილად შეძლონ. ეს მნიშვნელოვანი საკითხია თუნდაც იმიტომ, რომ მცირედი გაურკვევლობებიც კი გამოირიცხოს და სპორტი კიდევ უფრო სახალხო ფენომენი გახდეს.

ნომრების საკითზე უკვე ვისაუბრეთ, მაგრამ ჩემი მთავარი სათქმელი მაინც სპორტსმენების გვარებს უკავშირდება. გრძელი და უცხოელთათვის ძნელად გამოსათქმელი ქართული გვარების ამბავი ყველამ ვიცით და გვესმის იმ ქართველი სპორტსმენებისა, რომლებიც უცხოეთში გადაბარგების შემდეგ მაისურებზე საკუთარი გვარების ნაცვლად გვარის შემოკლებულ ვარიანტს, თიკუნს, ანდა სულაც საკუთარ სახელს აწერენ. უცხოელ ქომაგებში ცნობადობის მოსაპოვებლად მსგავსი ხერხები ხშირ შემთხვევაში გამართლებულია, რადგან გვარი რაც უფრო მარტივად გამოითქმის, მავანი ევროპელი თუ ამერიკელი კომენტატორი უფრო ნაკლებად დაიზარებს მის თქმას. გავიხსენოთ თუნდაც ჩვენი დამოკიდებულება ისეთი ეგზოტიკური გვარის მქონე სპორტსმენებისადმი, როგორიც ვთქვათ – კიმ ბიონგ ჯი, ანდა ალიბადე ბაბალადე არიან. როგორც წესი, ასეთი გვარების დამახსოვრება რთულია და მარტივი გამოსავალი მათი ნაკლებად ხსენებაა.

რამდენადაც გასაგებია ის, რომ უცხოეთში წასული ქართველი სპორტსმენები გვარების “გადასავლურებას” ცდილობენ, იმდენად გაუგებარია ის, თუ ჩვენს შიდა ეროვნულ პირველობებზე სპორტსმენებს გვარები რატომ არ აწერიათ ქართულ ენაზე. რასაც ვამბობ, ეს არც ბრმა პატრიოტიზმია და არც თვითმყოფადობის დაცვაზე უსაგნო მოთქმა. უბრალოდ, გადახედეთ სხვა ქვეყნებს და დამერწმუნებით, რომ თუკი არც ჩეხს, არც პოლონელს და არც რუსს და კიდევ სხვებს არ “ესირცხვილებათ” მაისურზე გვარის მშობლიურ ენაზე დაწერა, ჩვენ ვითომ რატომ უნდა გვეწეროს ლათინური ასოებით? საერთაშორისო ტურნირებზე ბუნებრივია და აუცილებელიცაა ამ მიზნით ლათინური ასოების გამოყენება, მაგრამ ჩვენ მხოლოდ შიდა ჩემპიონატებზე ვსაუბრობთ, რომელთაც, როგორც წესი, მხოლოდ ჩვენი ქვეყნის მოქალაქეები ადევნებენ თვალს და განა სამართლიანია სახელმწიფო ენის ასეთი უგულვებელყოფა? თუ ვცდები ბოდიში მომითხოვია, მაგრამ რატომღაც მგონია, რომ სიმართლეს ვამბობ. ისე კი, პატრიოტიზმი მხოლოდ ცაფირუზზურმუხტხმელეთოვანი სამშობლოს ჯიხვის ყანწით დალოცვა ნამდვილად არ არის.

1915 წელს ა. აინშტაინმა შეიმუშავა ფარდობითობის ზოგადი თეორია. ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მისი მოხსენება პრუსიის მეცნიერებათა აკადემიაში, სადაც მანამ წარადგინა განტოლება, რომელიც აღწერდა მატერიის გავლენას დრო-სივრცის გეომეტრიაზე. ეს განტოლება დღეს ა. აინშტაინის განტოლების სახელითაა ცნობილი. განტოლების შინაარსი შემდეგში მდგომარეობს – ის აღწერს დრო-სივრცის გეომეტრიას მატერიის გავლენით, ამასთან მატერიის მოძრაობას, თავის მხრივ, ამ სივრცის გეომეტრია განსაზღვრავს.

გრავიტაციული ტალღები

ავტორი: დიანა ანფიმიადი

დედაც და მამაც მათემატიკოსები არიან, ჩემს ოჯახში ლექსები არავის უწერია, თორემ ტექნიკური განათლება და უნარები – იცოცხლე! თავიდან მეც არა მიშავდა ამ ამბებში, მაგრამ დაახლოებით მეექვსე კლასში ვთქვი – მე პოეტი ვარ და მათემატიკა რად მინდა-მეთქი, ჰოდა, სწავლაზე ხელი ავიღე.

მერე, ინერციით, ცოტა ხანს სულ სხვა წესებით გამომყავდა ამოცანები, უფრო გრძელი, მაგრამ საინტერესო და ორიგინალური გზებით, შემდეგ კი წესების თუ ფორმულების არცოდნის გამო ჩემი მათემატიკური განვითარება გაჩერდა, თანაც სამუდამოდ, მეთერთმეტე კლასამდე სულ ჩანჩალ-ჩანჩალით მივაღწიე. ანუ რა გამოვიდა? მე შევიზღუდე შესაძლებლობები.

მეც, როგორც თითქმის ყველა ბავშვს, მუსიკაზე მატარებდნენ, ჰოდა, მუსიკას ვწერდი, იქნებ სხვის მსგავსს, მაგრამ ზოგიერთს – საკმაოდ საინტერესოს და ორიგინალურსაც კი. ძალიან მთხოვდა პედაგოგი კომპოზიცია მესწავლა, მუსიკის თეორია და სხვა საკითხები, მაგრამ არა – ბოლომდე სულ ძალით ვიარე მუსიკაზე და დამამთავრებელი გამოცდების წინ, მეშვიდე კლასის ბოლო სემესტრში გამოვედი.

წყლის შიშის გამო დღემდე არ ვიცი ცურვა, დაცემის შიშის გამო, არასდროს ვმდგარვარ თხილამურებზე, ბურთის მოხვედრის შიშით არასდროს ვთამაშობდი ხელბურთს, სიმაღლის შიშის გამო, უამრავი ულამაზესი ხედის ხილვის საშუალება მოვაკელი თავს და მოკლედ, ჩამოთვლა რომ გავაგრძელო, ძალიან, ძალიან შორს წავალ.

როცა აუტისტური სპექტრის ბიჭუნა ოთხ ენაზე წერს და კითხულობს, მუსიკას ქმნის და საოცრად მღერის, როცა უსინათლო გოგონა ერთ-ერთი საუკეთესო ბალერინაა, როდესაც ბიჭი ეტლითაც მშვენივრად ახერხებს კარგად იცეკვოს, როცა ძალიან ჭკვიანი და განათლებული გოგონა, მოქალაქეობას, სოციალურ პასუხისმგებლობას სხვებს ასწავლის და თავის გარშემო საზოგადოებას ცვლის, როცა ჩვენს პარაოლიმპიურ ნაკრებს ვუყურებ და მახსენდება უამრავი მეცნიერი, მწერალი, მომღერალი, სპორტსმენი, თავიანთი განსაკუთრებული საჭიროებების მიუხედავად სხვებზე გაცილებით მეტს მიაღწიეს, მე ვრწმუნდები, შეზღუდული შესაძლებლობა მეტისმეტად პირობითი ცნებაა.

ახლა, მაგალითად ოთხი წიგნის იდეა მაქვს მონიშნული წიგნაკში, რომელშიც გასაკეთებელ საქმეებს ვწერ ხოლმე, დისერტაციის წერა რომ თითქმის შვიდ წელს გამიგრძელდა სიზარმაცის გამო, ამაზე აღარ მოვყვები, რამდენი შეუსრულებელი გეგმა, დაუმთავრებელი საქმე…. ჰოდა, ეს არ არის შეზღუდული შესაძლებლობები?

როდესაც სმენას განზრახ ვიყრუებთ, რომ სიმართლე არ გავიგოთ, მეზობლის სახლიდან შემომავალი ჩხუბის და ტირილის ხმა არ გვესმოდეს, როდესაც თვალს განზრახ ვიბრმავებთ, რომ გაჭირვებული თანამოქალაქე ვერ შევამჩნიოთ, საკუთარ კომფორტის ზონას გავუფრთხილდეთ. როდესაც ნაგვის ურნაში ჩასაგდებად არ ვდგებით ან საღეჭ რეზინას, იმის ნაცვლად, რომ სადაც საჭიროა, იქ ჩავაგდოთ, სკვერში, სკამზე ვაწებებთ, როდესაც ვმუნჯდებით, როცა აზრს გვეკითხებიან, როდესაც ჩვენი სიტყვა გადამწყვეტია. ყოველთვის, როდესაც გვაქვს არჩევანი, მაგრამ გვეზარება. დიახ, ყოველ ასეთ დროს ვრწმუნდები, რომ ეს ის შემთხვევაა, როცა შეზღუდული შესაძლებლობები არჩევითია. დიახ, დიახ, სწორედაც არჩევითი.

ამიტომ, სანამ ვინმეს შევიბრალებთ ან განვიკითხავთ, ვინმეს დამტკბარი ხმით ვეტყვით – შე საწყალო, როგორ მოახერხე, რომ ამ მხედველობით ასეთი შორსმჭვრეტელი და გამჭრიახი გახდი; საცოდავო , ხელს ვერ ამოძრავებ არა? ალბათ მშიერი რჩები. იცი? სიამოვნებით გავისეირნებდი შენთან ერთად, მაგრამ აბა, ეტლით როგორ? იმ კაფეს პანდუსი არ აქვს. …

საწყალი დედაშენი შვილო, როგორ გიყურებს, რომ ამხელა ბიჭი ვერ ლაპარაკობ. და ა.შ და ა.შ. ასეთი მრავლადაა… გთხოვთ, გავიხსენოთ, ყველა საკონტროლო, რომელიც სხვისგან გადავწერეთ, ყველა შესაძლებლობა, რომელიც ვერ გამოვიყენეთ. ყველა აქტივობა, რომელიც დაგვეზარა, ყველა ნიჭი, რომელიც გავანიავეთ, ყველა დავალება, რომელიც არ შევასრულეთ, ყველა ლექსი, რომელიც არ დავწერეთ… პირველ რიგში, საკუთარ თავს ვეუბნები ამას.

გავიხსენოთ ჩვენი არჩეული შეზღუდული შესაძლებლობები, რომელთაც ობიექტური კი არა, სუბიექტური გარემოებები ქმნიან.

„ამ ქუჩას ახლა მგლის ტყავისა ჰქვია სახელი,

აბა, კრავის ტყავს ვინ აღირსებს ასე ძვირ ნომენს…

არც ბატკანს მამა აბრამისას,

ყმობის ფენომენს“.

(კ. კაკიტაძე, „მგლის ტყავივით“)

სათაურები დროში ცხოვრობენ, როგორც ტექსტები, ქვეტექსტები, ღირებულებები, ცდუნებები, შთაგონებანი, უცნაურობანი, სიმპტომები, ალუზიები, მეტაფორები და სისულეებიც კი. ამიტომ, რა ტიპისაც არ უნდა იყოს ტექსტი, ყოველთვის დიდი  მნიშვნელობა აქვს, თუ როგორი სათაური ექნება მას, რადგან პირველი, რასაც ამა თუ იმ ტექსტის აღქმისას ვაწყდებით, სათაურია – ერთგვარი  კარიბჭე, რომლითაც მიღმიერ სამყაროში შევდივართ და მიუხედავად მისი სიძველისა, საინტერესო სიახლეს ველით.

ზოგიერთი მოსაზრების თანახმად, სათაურის შექმნა, „ტექსტისთვის სახელის დარქმევა შემოქმედებითი მოღვაწეობაცაა და ერთგვარად შემოქმედის მოღვაწეობაც… ავტორი ტექსტის ბატონ-პატრონია, მან კარგად იცის, რისთვის, რატომ, რა მოტივებით შეიქმნა ტექსტი. გაცნობიერებული აქვს მისი არსი, ფუნქცია, დანიშნულება, აზრი. ენის ქაოსიდან ავტორი ქმნის ტექსტს, ანიჭებს მას სიცოცხლეს და დამოუკიდებლობას და აუცილებლად აძლევს სახელს… სახელდება – ეს არის გამორჩევა სხვა დანარჩენისგან. ინფორმაციულ ოკეანეში ჩვენ ვარჩევთ ტექსტებს სახელებით, ანუ სათაურებით“ (ცირა ბარბაქაძე, 2014). https://mastsavlebeli.ge/index1.php?action=page&p_id=19&id=480 ამ წერილში ტექსტის სახელდების შესახებ ბევრი საინტერესო რჩევა იკითხება, თუმცა ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს ორი ენობრივი ფენომენი: სახელის დარქმევა და დასათაურება. შვილები ხშირად  სახელებს ვერ ამართლებენ. ტექსტის დასათაურება  კი რადიკალურად განსხვავებულ მიდგომას მოითხოვს. „შეუძლებელია სათაურის და ტექსტის შინაარსობრივი დაშორება. სათაური ტექსტის იდენტიფიკატორი კი არა, არამედ მისი მთავარი დანიშნულებაა“ (ფიშერი, 1984). https://critical inquiry.uchicago.edu/past issues/issue/december 1984 v11 n2

დასათაურების საკითხებს ეძღვნება კრჟიჟანოვსკის „სათაურის პოეტიკა“(1931), რომლის თანახმად, „წიგნი – ეს არის ბოლომდე გაშლილი სათაური, სათაური კი – ორ-სამ სიტყვამდე დაყვანილი მთლიანი ტექსტი, ანუ  სათაური – ეს არის წიგნი in restricto, ხოლო წიგნი კი – სათაური in extenso”. სათაური ისე უნდა იყოს ორგანულად დაკავშირებული ტექსტთან, როგორც ტექსტში შემავალი თითოეული სიტყვა მათი საშუალებით გადმოცემულ ამბავთან. ამასთან, მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ის გარემოება, რომ სათაურს საქმე აქვს არა “სიტყვიერ, ნედლ მასალასთან,” არამედ ესთეტურად გააზრებულ მხატვრულ განზოგადებასთან. სათაური ავტორის სტილისა და მხატვრული აზროვნების მაჩვენებელია,“ – აცხადებს კრჟიჟანოვსკი, რომლის  აზრით, ტექსტის სახელდების დანიშნულება კონვერტზე დაწერილი მისამართის დანიშნულებასავითაა და მოცემული ეპოქის კულტურის მომხმარებლის მახასიათებელია. https://az.lib.ru/k/krzhizhanowskij_s_d/text_0292.shtml

ტექსტები უფრო დიდხანს გვახსოვს თუ სათაურები? ან რატომ გვაინტერესებს საინტერესო ამონარიდის, თუნდაც მუსიკალური ნაწარმოების, ფერწერული ტილოს, კინოფილმის, ნაგებობის ბოლომდე გაცნობამდე მათი სათაურები? იქნებ იმიტომ, რომ ამ გასაღებით ნებისმიერ შენობაში უმტკივნეულოდ შევალთ. მათთთან ერთად დრო საზღვარს კარგავს, საზღვარი – სასრულს. უსასრულობა საკუთარი თავის პოვნაში დამხმარეა და, ამდენადაც, დიდია ინტერესი სათაურების შესწავლისადმი. მეოცე საუკუნის ბოლოსა და 21-ე საუკუნის დასავლეთევროპულ ნარატოლოგიაში  სათაურის კვლევა ცალკე მიმართულებად ჩამოყალიბდა ლიტთეორიის სრულიად ახალი დარგის, სათაურმცოდნეობის (TITOLOGY/TITLELOGY ) სახით.

როდის დავწეროთ სათაური?

„ავტორი მხოლოდ ნაწარმოების დასრულების შემდეგ ირჩევს სათაურს, რომელიც ყველაზე ნათლად და ეფექტურად გადმოსცემს მისეულ მესიჯს“, – გვპასუხობს ჯ. ფიშერი.  აკადემიური წერის ექსპერტებიც გვირჩევენ, რომ სათაური დავწეროთ ბოლოს, რადგან პირველი, რასაც მკითხველი წაიკითხავს, სათაურია. მასში უნდა აისახოს ნაშრომის თემა და კონცეპტუალური ჩარჩო, ამდენად ის უნდა ავაგოთ ძირითადი ტერმინებიდან, რომლებიც მანამდე შემოგვიხაზავს (თურაბიანი, 2003). სამი პირობითი სათაურიდან, როგორიცაა: 1. რისკი, 2. რისკის შეფასება, 3. ირაციონალური, თუმცა გეგმაზომიერი რისკის შეფასება: ვიზუალური წარმოსახვის როლი ფარდობითი რისკის გამოთვლაში  – პირველს მკვლევარი ზუსტ, თუმცა ძალიან ზოგად სათაურად  მიიჩნევს იმისთვის, რომ მოგვცეს ნაშრომის შესახებ ინფორმაცია; მეორეს – შედარებით კონკრეტულად, მესამეს კი – როგორც სათაურის, ასე ქვესათაურის გამოყენებად, რომლის შესაბამისად, მკითხველი წინასწარ იგებს, რა საკვანძო სიტყვები გამოჩნდება ნაშრომში. „როდესაც მკითხველი ხედავს, რომ სათაურში მოცემული ძირითადი სიტყვები კვლავ მეორდება შესავალში და შემდეგ ნაშრომში, უფრო მოსალოდნელია, იგრძნონ, რომ ნაშრომის ნაწილები ურთიერთდაკავშირებულია“. ორი ნაწილისაგან შემდგარი სათაურები ყველაზე გამოსადგია, ისინი იძლევა კარგ შესაძლებლობას, გამოვიყენოთ ძირითადი სიტყვები ძირითადი ცნებების წარმოსადგენად, გვირჩევს ქეით ლ. თურაბიანი. ვერაფერს ვიტყვით, პური მეპურემ უნდა გამოაცხოს, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს ჰ. ლევინის ცნობილი პუბლიკაციაც: „სათაური, როგორც ლიტერატურული ჟანრი“ (1977).

მაგრამ მაინც, ეს დებულებები ესეების, რეფერატების, თეზისებისა და დისერტაციების ავტორებისთვისაა. ისე კი მხატვრული ტექსტის ავტორები თავისუფალნი რჩებიან  სათაურის დაწერის დროის განსაზღვრაში. როდის სახელდეს „ენეიდა“, „ქებათა ქება“, „ილიადა“, „ჰამლეტი“ თუ „ოიდიპოსი“… ნაკლებად თუ იცის ვინმემ. რაც მთავარია, ეს ტექსტები დროს გადაედნენ როგორც „ერთი ტექსტის ორი ქვეტექსტი“ ან, შესაძლოა, ორი დამოუკიდებელი ტექსტიც (ლოტმანი, 1992) იმაზე უფრო, ვიდრე რომელიმე სამეცნიერო ტრაქტატის ვრცელი სახელწოდება, როგორც რუსთაველის კარგი შაირი, პასკალის ცნობილი პარადოქსი – უდროობის გამო ვრცლად ვწერეო.

თუკი ვინმეს ერთი ეპიზოდი, ერთი სიტყვა შთააგონებს წერას, ცხადია, მასზე უნდა დაწეროს. მაგ., „მებაღე“ ომის შემზარავ რეალობაზე შექმნილი ნაწარმოების სათაურია. რადიარდ კიპლინგის ვაჟი 1915 წელს ლუზის ბრძოლაში დაღუპულ 20000 მეომარს შორის აღმოჩენილა, რომელთა ცხედრები ვერ ამოიცნეს, საფლავიც ვერ იპოვეს.  მოთხრობის წერა მამას იმავე ღამით დაუწყია, სახარებისეული სცენის ალუზიით, მარიამ მაგდალინელი ცარიელ აკლდამაში გადაგორებულ ლოდთან ატირებული იესოს ცხედარს რომ დაეძებს, თავად იესო მებაღე ჰგონია და ევედრება, ცხედარი დამიბრუნეო.

…

ძვირფას მკითხველს ალბათ ახსოვს ერთი ძველი ანეკდოტი, პროფესორი რომ ასპირანტს არიგებს, „როგორ ვზიდოთ წყალი საცრით“ ფრიად არამეცნიერული სათაურია, მაგას სჯობს „თხევად აგრეგატულ მდგომარეობაში მყოფი ნივთიერების პერფორირებულძირიანი ჭურჭლით ტრანსპორტირების პრობლემა და მისი გადაჭრის მეთოდოლოგია“ დაარქვაო, როგორ დასრულდა. ჰოდა სანამ საყვარელ მამიდებს მოიკითხავდეს ვინმე, მზამზარეული რეცეპტების გაცემას აჯობებს, სახელდების ვადაში არავინ შევზღუდოთ და ყველა სათაურს დროში გამართლება ვუსურვოთ.

გამოყენებული რესურსები:

1. ქეით ლ. თურაბიანი, სახელმძღვანელო რეფერატების, თეზისებისა და დისერტაციების ავტორებისთვის, 2003.
3. https://mastsavlebeli.ge/index1.php?action=page&p_id=19&id=480
4. https://critical inquiry.uchicago.edu/past issues/issue/december 1984 v11 n2
5. https://az.lib.ru/k/krzhizhanowskij_s_d/text_0292.shtml