არც ისე ძველი დროის ამბავს გიყვებით:

“სტალინი არის ის ადამიანი, რომელიც დაჯიდლოვებულია მეტად დიდი ნიჭით. იგი მე გაცილებით ნიჭიერ კაცად მეჩვენებოდა, ვიდრე ისინი, რომლებიც კაპიტალიზმს აშენებდნენ”.
ბერნარდ შოუ, 1931 წელი.

თუ ოკეანასიგაღმელს ასე ეჩვენებოდა, მთლად რკინის ფარდა შემოსალტულს რაღა დაემრთებოდა – დასძენთ თქვენ. თან ეს უცხოელიც მარტო ხომ არ იყო, ფოიხტვანგერი მთლად 37 წლის მოსკოვზე წერს აღმატებით და მრავლად ა.შ. (თუ ჟიდის გამონაკლისს და სელინის უცნაურობებს არ ჩავთვლით).

მაგრამ თუ იქეთურს ეჩვენებოდა (ან აჩვენებდნენ), აქაურს მოჩვენებისთვის როდი სცხელოდა. როცა საჭირო იყო, წყლიდან ამოიყვანეს და ,,გარჩენილი ვარ ქვებზე კალმახი’’ რომ დაწერა, ფეხებით (თუ სხვა ადგილით არა) დაკიდეს. ლიტერატორებზე მოგახსნებთ.

ლიტერატურა პროპაგანდის უმთავრეს იარაღად იქცა, ხოლო ,,ჩვენს აგიტაციას უდიდესი ძალა აქვს, იმიტომ, რომ იგი მართალია, იმიტომ იგი ემყარება მარქს-ენგელს-ლენინ-სტალინის მოძღვრებას’’(პრავდა, 1935 წელი)

ჰოდა, გავეცნოთ, თუ როგორ იყენებდა იმ პერიოდის უმძლავრესო ორგანო – ბეჭდური მედია, ამ იარაღს:

საბჭოთა პერიოდის ერთ-ერთი პირველი საინტერესო ფენომენი მწერლობაში მუშათა გაწვევა გახლდათ. ფაბრიკა-ქარხნებიდან მოყვანილ ადამიანებს, რომლებიც იდეურად უფრო სანდონი იქნებოდნენ, მასტერკლასებს ცნობილი ავტორები უტარებდნენ. მაგალითად, 1935 წლის გაზეთი „კომუნისტი“, სტატიაში  – „ტფილისის ლიტწრეების საქალაქო შეკრება“ წერდა: „8 ივნისს მწერალთა სასახლეში გაიხსნა ტფილისის ლიტერატურული წრეების საქალაქო შეკრება-კონფერენცია. მწერალთა კავშირის მდივნის, ამხ. ბესო ჟღენტის[12] შესავალი სიტყვის შემდეგ საანგარიშო მოხსენებით გამოვიდა საქ. მწერალთა კავშირის მასობრივი სექტორიდან ამხ. ვ. წულუკიძე. ამის შემდეგ შეკრებამ მოისმინა პლეხანოვის კლუბთან არსებული ლიტწრის ხელმძღვანელის, მწერალ იასამნის თანამოხსენებები. მოხსენებაში გამოირკვა, რომ ამ წრეებში ლიტერატურის სწავლება და მუშაობა კარგად მიდის, განსაკუთრებით აღსანიშნავია პლეხანოვის სახელობის კლუბთან არსებული ლიტერატურულ წრის მუშაობა. გარდა იმისა, რომ წრეში მეცადინეობენ ენაში და სწავლობენ თანამედროვე მწერლობას, მათ განზრახული აქვთ იმუშაონ ფაბრიკა-ქარხნების ისტორიაზე, ამ მხრივ წრეს მეტად სერიოზული მუშაობა მოუხდება და მისთვის ეს არც ისე ძნელი საქმე იქნება, რადგან წრეში მუშაობენ ტფილისის რკინისგზის დეპოების და სახელოსნოების მუშები და მათი შვილები. შემდეგ კონფერენციამ მოისმინა პოეტ ვალერიან გაფრინდაშვილის მოხსენება დამწყებ მწერალთა შემოქმედების და მათთან მუშაობის შესახებ. მან გაარჩია რამდენიმე ახალგაზრდა მწერლის მხატვრული ნიმუში და ხაზგასმით აღნიშნა ცნობილ და გამოცდილ მწერალთა დახმარების აუცილებლობა.

გაფრინდაშვილის მოხსენების შემდეგ, საკუთარი ლექსებით გამოვიდნენ სხვადასხვა ლიტწრის წევრები ქისტაური და ტალაშვილი (ჰასაკოვანთა ათწლედი), აბიაშვილი და ხეველი (ვოროშილოვის კლუბი), ტაბატაძე, გაგოშიძე და ჯავრეიშვილი (პლეხანოვის კლუბი), რატიშვილი (ნავთლუღის რკინისგზის კლუბი) და ფერაძე (პოლიგრაფ–სკოლა).

განსაკუთრებით საინტერესო იყო მწერლობის მომავალი კადრების გამოსვლა; ეს გამოსვლა ხელმძღვანელ მწერალთა ენერგიული და სწორი მუშაობის ცოცხალ დემონსტრაციად იქცა. მეტად კარგი შთაბეჭდილება დატოვეს და აუდიტორიის მქუხარე ტაში დაიმსახურეს პლეხანოვის სახ. კლუბთან არსებულ ლიტწრის წევრებმა ტაბატაძემ და რკინისგზელი მუშის შვილმა, 12 წლის გაგოშიძემ.

მოსმენილ მოხსენებათა და ახალგაზრდა ავტორების ნაწარმოებთა გარშემო გაიმართა ცხოველი აზრთა გაცვლა-გამოცვლა, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს მწერლებმა – ნიკო ლორთქიფანიძემ, ლეო ქიაჩელმა, იოსებ ტატიშვილმა, დუტუ მეგრელმა, მწერალმა ქალმა ცქვიტმა, დანარჩენი მწერლების ხელმძღვანელებმა და ტფილისის ფაბრიკა-ქარხნების წამომადგენლებმა. კამათში გამოირკვა სხვათა შორის ერთი მთავარი დამაბრკოლებელი მიზეზი ლიტწრეების მუშაობისა, ესაა პროფორგანიზაციების მიერ მუშათა ლიტწრეების მნიშვნელობის აშკარა შეუფასებლობა. ეს იმით გამოიხატა, რომ არ გაუნაღდებიათ წრეებისთვის გამოყოფილი თანხები. ეს მომენტი განსაკუთრებული ხაზგასმით აღნიშნა თავის შემაჯამებელ სიტყვაში მწერალთა კავშირის პასუხისმგებელმა მდივანმა დემეტრაძემ. შეკრება-კონფერენციამ დ.დემეტრაძის დასკვნითი სიტყვით დაასრულა მუშაობა“.

როგორც აღმოჩნდა, პროფორგანიზაციები უნებლიეთ, მაგრამ როდი „ცდებოდნენ“, ვერა და ვერ ისწავლეს ამ პატიოსანმა ადამიანებმა ლექსის წერა, ამიტომაც მათგან ახალი ფენომენის – მუშკორის (მუშაკორესპოდენტის) ძერწვა დაიწყეს. მათ უკვე გარითმვას იშვიათად ავალებდნენ, მაგრამ წერის სტილი აუცილებლად მხატვრული უნდა ყოფილიყო – პათეტიკური და მეტაფორული.

თუ რა სტილით მოღვაწეობდნენ მუშკორები და რა ფუნქცია ჰქონდათ დაკისრებული, ამ ორი ამონარიდიდან ცხადად შეიტყობთ:
გაზეთი „კომუნისტი“, 1937 წელი, 5 მაისი: –მუშათა და გლეხთა ინსპექციის ფურცელი. წერილი სასამართლოს ბლაკატ ყაველაშვილზე: „გასაკვირი ისაა, რომ ეს კაცი ასე დაუსჯელად დადის დღემდე და მას საშულება ეძლევა „იბლაკატოს“ საბჭოთა სასამართლოში. ყივის ყაველაშვილი საჯიშეთ შემონახულ მამალივით. ყივის და საკენკსაც ბლომად შოულობს. როდის უნდა დადგეს ამ მამლის „განკითხვის დღე?“ ნუ თუ ამისთვისაც ყველიერია საჭირო?“

მუშკორები აქტიურად იყვნენ ჩართული ანტირელიგიურ კამპანიაში. ამ კამპანიისას არსებული რელიგიური სისტემების (ქრისტიანობა, ისლამი და სხვა) ჩანაცვლება ახალი რელიგიური პანთეონით ხდებოდა, რომელსაც საკუთარი ღმერთები (მაგ: ლენინი, სტალინი), ნახევარღმერთები (მაგ: ბერია, მოლოტოვი), კერპები (მაგ: ჰიდრო–ჰესი, სილოსი) ჰყავდა.

მაშინ ხშირად იმართებოდა ამგვარი პროცესები.

ლენრაიონის კომკავშირელების „სააღდგომო“ (1928 წლის 13 აპრილი): „უკვე ორი კვირაა, რაც ლენინის რაიონში დაიწყო ანტირელიგიური კამპანია. კომკავშირის უჯრედებში დაისვა მოხსენებები სააღდგომო დღესასწაულის მავნებლობის შესახებ. უჯრედების საერთო კრებებმა ერთხმად გამოიტანეს დადგენილებები აღდგომის დღესასწაულის წინააღმდეგ. იმ მიზნით, რომ ანტისააღდგომო კამპანიამ ფართო და მასიური ხასიათი მიიღოს, კვირას, 15 აპრილსა. ლ.კ.კ. ლენრაიკომი აწყობს მასიურ ექსკურსიას ზაჰესის მიდამოებში. ექსკურსიაში მონაწილეობას მიიღებს 4 ათასამდე კომკავშირელი, მათი მშობელი, ოჯახის წევრები და უპარტიო ახალგაზრდები. ადგილობრივ მოეწყობა კომკავშირელის გასამართლება, რომელმაც ჯვარი დაიწერა ეკლესიაში. გაიმართება ფეხბურთელთა გუნდების შეჯიბრი, ჯირითი, რბენა-წარმოდგენა და სხვ. გარდა ამისა, ექსკურსიის ადგილას გაიხსნება მიტინგი ანტირელიგიურ კამპანიასთან დაკავშირებით“.

ისეთი ლექსები იწერებოდა, სადაც ახალ ღმერთზე მინიშნება უკვე ცხადი ალეგორიის ამოცნობით შეგეძლოთ:

რუბრიკიდან – ანტისააღდგომო კამპანია
დღეს ჩვენ ახალი ზეიმი გავხსნათ,
ახალს რწმენაზე დაყრდნობით მტკიცედ
ცრუმორწუნეთა კვერცხი და პასკაც
და ცრუ აღდგომაც არქივში მივცეთ!
შორს ღრეობა და ნაყროვანება
და მასთან ერთად ცრუ ადათები,
სამაგიერო აღფრთოვანებას
ახალ დევიზით შევუთანხდებით.
ჩვენს თვალწინ უკვე მარცხდება ძველი
და ასპარეზი რჩება მომავალს,
ჩვენც საზეიმო ავსება გველის,
გამარჯვებულნი კვარცხლბეკს რომ ავალთ!
მაშ დღეს ახალი ზეიმი გველის,
ახალს რწმენაზე დაყრდნობით მტკიცედ
ცრუმორწუნეთა კვერცხი და პასკაც
და ცრუ აღდგომაც არქივში მივცეთ!

ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები დამეთანხმებიან: ხშირად ყველაზე მნიშვნელოვანი ის გაკვეთილებია, რომლებიც საპროგრამო მასალას არ ეხება, რომლებიც უცაბედად იბადება მასწავლებელი-მკითხველის ემოციისგან და ყველაზე მნიშვნელოვან საქმეს აკეთებს – უფრო მეტად ლიტერატურის შეყვარებას ემსახურება, ვიდრე შესწავლას.

რაღა თქმა უნდა, ემოცია და სიყვარული საპროგრამო ნაწარმოებების შესწავლასაც ახლავს, მაგრამ ლიტერატურა განსაკუთრებულად იხდენს გზიდან გადახვევას. თავისუფლება, კანონის დარღვევა და ახლის შექმნა მისთვის ბუნებრივი სივრცეა და ამ სივრცეში ლიტერატურა ხდება უფრო ნამდვილი, უფრო გასაგები, ტრფობის და არა შესწავლის საგანი.

ასწავლო ლიტერატურა და გაზარდო მკითხველი ანუ მიაჩვიო ახალგაზრდა კითხვის პროცესში სიამოვნების მიღებას – ეს ორი რამ ყოველთვის არ კვეთს ერთმანეთს. ხშირად ხდება, რომ მოსწავლეები ასრულებენ დაკისრებულ მოვალეობას, კითხულობენ და სწავლობენ მოცემულ ტექსტებს, ხანდახან მოსწონთ კიდეც, აზროვნებენ, მაგრამ მკითხველებად მაინც ვერ ყალიბდებიან. ვფიქრობ, იმისთვის, რომ ახალგაზრდას კითხვისკენ უბიძგო, ხანდახან მაინც უნდა დააღწიო თავი პროგრამას და დაუთმო გაკვეთილი იმას, რაც თავად ძალიან გიყვარს, მაგრამ რაზე საუბარიც ჯერ შენთვისაც გაუკვალავი ბილიკია – ასე უფრო დიდია ახალგაზრდების ლიტერატურით „მოწამვლის“ ალბათობა, რადგან სწავლება მეტ-ნაკლებად რუტინაა და ამ რუტინაში მეტ–ნაკლებად ყოველთვის იკარგება ესთეტიკური ტკბობის მომენტი.

საქართველოში, ვისაც არ უნდა ჰკითხო, პოეზია ყველას უყვარს. ასეა მიღებული – ქართველები პოეტი ერი ვართ და ერთი-ორი სასუფრე ლექსი ყველამ იცის ზეპირად. თუმცა, რაღა თქმა უნდა, რეალურად ლექსის მკითხველი ძალიან ცოტაა. პოეზიისადმი ინტერესი რომ გააღვიძო, ამისთვის განსაკუთრებული გაკვეთილი, განსაკუთრებული აურაა საჭირო. თანაც შეთავაზებული ლექსები, მათი შინაარსობრივი თუ გარეგნული ფორმა ზედმიწევნით უნდა ემთხვეოდეს ახალგაზრდა მკითხველების ინტერესებს და შინაგან მზაობას.

ჩემი გამოცდილებით, ასეთი პოეტია თამაზ ბაძაღუა.

თამაზ ბაძაღუა გასული საუკუნის ოთხმოციან წლებში გამოჩნდა და მაშინვე მიიქცია მკითხველთა ყურადღება. მას არ უცდია კონკრეტული ფორმობრივი ექსპერიმენტები, მისი ლექსები ქართული პოეზიის წიაღიდან ბუნებრივად დაიბადა, მაგრამ შემოქმედის განსაკუთრებულმა ხედვამ, შესაძლოა, ასევე ძალიან ქართულმა და ჰაგიოგრაფიული მწერლობიდან თუ „ვეფხისტყაოსნიდან“ ამოზრდილმა, თავისთავად შექმნა და დატოვა განსაკუთრებული, გამორჩეული, ძალიან თვითმყოფადი, თანამედროვე პოეზია, რომელიც დღევანდელ ახალგაზრდობასაც ადვილად ხიბლავს და იზიდავს.

უცნაურია – ახალგაზრდები განსაკუთრებით ინტერესდებიან უდროოდ გარდაცვლილი, ტრაგიკულად დაღუპული ავტორებით. შესაძლოა იმიტომ, რომ ახალგაზრდა ავტორებთან მეტად ახერხებენ საკუთარი თავის გაიგივებას. შესაძლოა, ამას მეოცე საუკუნის როკისტორიაში დამკვიდრებული „ოცდაშვიდწლიანთა კლუბის“ ლეგენდაც უწყობს ხელს. ჩვენი დღევანდელი მოსწავლეები ხომ ხშირად უსმენენ გასული საუკუნის სამოციანი წლების როკს – დღეს ეს მუსიკა ძალზე პოპულარულია.

შესაძლოა, 13-18 წლისებს 27-28 წლის იქით ცხოვრება ვეღარც კი წარმოუდგენიათ და ახალგაზრდული აღტკინებით ფიქრობენ, რომ ყველაფერ ღირებულს მალევე, უახლოეს წლებში შექმნიან.

ასეა თუ ისე, უდროოდ დაღუპული შემოქმედები მაშინვე იწვევენ ინტერესს.

თუმცა გადამწყვეტი ალბათ ტემპერამენტია.

ლექსი, მით უფრო – ღირებული ლექსი, აღქმის რამდენიმე შრეს გულისხმობს. ზედაპირზე, რა თქმა უნდა, განწყობაა. თამაზ ბაძაღუას ბევრ ლექსში ახალგაზრდული, დინამიკური, ზოგჯერ „ქარიშხლიან უმიზნო ვნებებს“ რომ უხმობს, ისეთი განწყობაა გამოხატული. საბოლოო ჯამში, ეს „უმიზნო ვნებები“ ერთ კონკრეტულ, უმაღლესი საზრისის მქონე წერტილში იყრის თავს, რასაც ასაკსა და დროსთან აღარ აქვს კავშირი, მაგრამ პირველი ეფექტი მაინც ასეთია: ტემპერამენტული, დაძაბული, მომხიბვლელი, დამღუპველი ქაოსით სავსე.

„მე კვლავ იმ ცხელი სისხლით ავივსე,

გულთან იმ მწარე ვნებამ იელვა

და კვლავ ჩავყვინთე შუაღამისფერ

თმების წვიმაში, როგორც მშიერმა

და მომეწება ტანზე ალერდი,

როგორც მზის სხივი შუა ზამთარში,

მე შენ გეძებდი… ასი ათასი

წელი შენს სხეულს ვუთვალთვალებდი.

ასი ათასი წელი წვალებით

ძლივს მოვაღწიე შენს მუხლებამდე

და სიყვარულის მუნჯი ზარები

ასი ათასი წელი რეკავდნენ

ჩემს გვამში, როგორც წმინდა ხარება

და მინათებდნენ სხეულს შიგნიდან.

ასი ათასი წლის მწუხარება

ასი ათასი წელი მძიძგნიდა.

მე შენ გიპოვე… რადგან მალულად

ვნასკვავდი ვნების გრძელ ბაირაღებს,

მე შენ გიპოვე და სიხარულის

ასი ათასი კარი გავაღე“.

თამაზ ბაძაღუას ეს ლექსი, „აღმოსავლეთის ვარსკვლავი“, სწორედ ამ ახალგაზრდული ჟინითა და ძიებით, თავგანწირვითაა სავსე. ათმარცვლიანი საზომი, ჯვარედინი, ჭაბუკური დისონანსით აგებული რითმები, გამეორებები ქმნის იმ დინამიკას, რომლებიც უმალვე ნუსხავს დაინტერესებულ მოსწავლეებს.

ერთი შეხედვით, ეს ლექსი სწორედ რომ „ქარიშხლიანი, უმიზნო ვნებაა“, რომელიც გიზიდავს თავისი ტრაგიზმითა და მაქსიმალიზმით, გრძნობების ისეთი სიმწვავით, როგორზეც სწორედ მოზარდები ოცნებობენ.

ეს ყველაფერი თითქოს ხაფანგივით მოქმედებს მათზე და მერე, უკვე დატყვევებულები, იწყებენ სხვა ლექსების კითხვასაც, ამავე ლექსში სხვა სიღრმეების ძიებასაც.

ვნების სიმძაფრე და, მიუხედავად ამ სიმძაფრის ტკივალამდე შეგრძნებისა, მაინც ვერ დაკმაყოფილება, სიყვარულზეც კი ვერ შეჩერება: „ჩვენ სიყვარულზეც თურმე მეტი ვართ, ჩვენ სიყვარულიც თურმე არ გვყოფნის“, – თამაზ ბაძაღუასათვის ნიშანდობლივი შტრიხია. ამ კუთხით ის ბარათაშვილის პირდაპირი მემკვიდრეა. უფრო თანამედროვედ, დღევანდელი ახალგაზრდებისთვის უფრო გასაგებ და მომხიბვლელ ენაზე ეძებს საზღვრების გადალახვის გზებს და, რაღა თქმა უნდა, იცის – განაჩენი მსხვერპლს გულისხმობს: „ვიდრემდი მარტო ვრჩები მსხვერპლივით“.

მისი დაუდგრომელი პოეტური თუ უბრალოდ ადამიანური ბუნება მუდმივად განუწყვეტლივ ეძიებდა უფრო მეტს, უფრო ყოვლისმომცველს, უფრო მთლიანსა და ნამდვილს, ვიდრე ერთი გრძნობის, ერთი კაცის, ერთი ისტორიის საშუალებით შეიძლებოდა ეგრძნო და ეთქვა. ამიტომაც „აღმოსავლეთის ვარსკვლავის“ ლირიკული გმირის სიცოცხლე ვერ თავსდება კონკრეტულ დროით ჩარჩოებში და ის მარადისობაშია განფენილი:

„ასი ათასი წელი წვალებით ძლივს მოვაღწიე შენს მუხლებამდე

და სიყვარულის მუნჯი ზარები ასი ათასი წელი რეკავდნენ“.

ასევე არ არის საკმარისი ტრფობის ობიექტისათვის ერთი როლი: ის ხან მზეა, ხან – მთვარე, ხანაც – ვარსკვლავი. მისი პოვნის სიხარულს ღალატის სიმწარე ცვლის, ხან ბედისწერად იქცევა („ასი ათასი შენ ხარ ნაპირი, მე კი ვერსაით ვეღარ გავცურე“), ხან – ხორბლად, რომლის სიუხვითაც მინდვრები იკვებებიან („შენ ხარ ხორბალი, მწვანე მინდვრები იკვებებიან შენი სიუხვით“).

ამ ლექსის წაკითხვისას ბუნებრივად გახსენდება რუსთაველი: „მიჯნური შმაგსა გვიქვიან არაბულითა ენითა“, – თუმცა ეს გაშმაგებაც და ეს მიჯნურობაც მიწიერი ვნებებიდან რელიგიურამდე, ციდან მიწამდე თუ პირიქით, თავისუფლად მოძრაობს. თამაზ ბაძაღუას ამ ერთ ლექსში თითქოს თავს იყრის ქართული სიყვარულის ყველა ისტორია, როცა ცდილობდნენ, ღვთიური მიწაზე ჩამოეყვანათ, მიწიერი გაეღმერთებინათ, წარსული ვნებებისთვის ახალი სახელი მიეცათ თუ ახალი მოენათლათ ძველებურად. მარადიულსა და ზეციურს ბუნებრივად ენაცვლება ამქვეყნიური, წამიერი ვნება. ეს ძალიან თანამედროვე პოეტის თანამედროვე ნააზრევია, რომელიც, ამავე დროს, მკვიდრად დგას ქართულ ტრადიციებზე. ფორმობრივი თვალსაზრისითაც კი ის თითქოს ტრადიციული, კონვენციური ლექსია, მაგრამ, მიუხედავად ტროპის ზოგიერთი სახის ხშირი გამოყენებისა, ძირითადი მხატვრული საშუალებები თითქოს ვერლიბრისგან აქვს აღებული, ამ მხატვრულ სახეებს თითქოს ისე ჰყვება, როგორც ურითმო ლექსისთვისაა დამახასიათებელი.

საბედნიეროდ, დღეს, ინტერნეტის ეპოქაში, ბევრი რამის პოვნა ადვილია. ბევრჯერ მქონია შემთხვევა, ამ ერთი ლექსით დაბადებულა მოსწავლეში პოეზიის კითხვის სურვილი. იწყებენ და იყვარებენ. ამისთვის კონკრეტულ მზაობასთან ერთად, რომელსაც მრავალწლიანი სწავლება ქმნის, რაღაც ბიძგიცაა საჭირო. ეს ბიძგი ჩემს შემთხვევაში თამაზ ბაძაღუას „აღმოსავლეთის ვარსკვლავიც“ ყოფილა… ვერაფერი შეედრება იმ გრძნობას, რომ მოდიან და გეკითხებიან: „მასწ, თქვენ ეს ლექსი იცით?“ – ან ფეისბუქზე იზიარებენ რომელიღაც სხვა ლექსს, რომელზეც შენ არ გილაპარაკია და ხვდები – იბადება მკითხველი!

კლასიკური მწერლობა, რომელიც საუკუნეების წინ შეიქმნა, უამრავ მასალას გვაწვდის თანემედროვეობის უკეთ გასაანალიზებლად.  მწერალი, როგორი დიდიც არ უნდა იყოს, თუ  ახალგაზრდას  არ დააფიქრებს, საკუთარ თავს არ დაანახვებს და  მისი თანამედროვე არ გახდება, უფრო მეტიც, საკუთარი პრობლემების მოგვარებაში არ დაეხმარება, მხოლოდ თაროზე შემოდებული დარჩება და მის  სიდიადესა და მნიშვნელობაზე მხოლოდ ლიტერატურის კრიტიკოსები ისაუბრებენ.

რა თქმა უნდა,   ლიტერატურის კითხვას აქვს ტკბობის მომენტი, რომელიც  არავითარ ხელისშემწყობსა და ფასილიტატორს არ საჭიროებს, მაგრამ, როცა ეს ეხება სავალდებულოდ წასაკითხ ლიტერატურას, რომელიც გარკვეულ დროში  და  გარკვეული ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით უნდა წაიკითხო, დამეთანხმებით, მოსწავლეთა უმეტესობას  სიამოვნებით კითხვის მომენტი უქრება და ხელში რჩება საკმაოდ რთული და დიდი მოცულობის ტექსტები, რომლებსაც მისი სამუშაო დროის უდიდესი ნაწილი ეწირება.

გამოცდილმა პედაგოგებმა იციან, როგორ შეუწყონ ხელი კითხვის პროცესის გაადვილებას, აარიდონ თავი მსგავს პრობლემებს და  გახადონ  ლიტერატურის კითხვა  სახალისო  და ინტერესის აღმძვრელი მოსწავლისთვის, იყენებენ კითხვის სხვადასხვა სტრატეგიასა და მეთოდს,   ცდილობენ  საკითხავი მასალა დაალაგონ თემატურად და არა ქრონოლოგიურად, რაც  ნამდვილად აძლევს მოსწავლეს ამოსუნთქვის საშუალებას. თუმცა, მე ვთვლი, რომ ეს ნაკლებად მოსახერხებელია ძველი ქართული ლიტერატურის შესწავლის დროს, როდესაც საფუძველი ეყრება იმ მნიშვნელოვანი  თემების წინ წამოწევას, რომელმაც არსებითად განსაზღვრა ჩვენი ლიტერატურის შემდგომი ბედი და განვითარება.

რა ქნას მასწავლებელმა? როგორ გაუადვილოს მოსწავლეს ძველი ქართული მწერლობის შესწავლა ისე , რომ არ დაკარგოს მთავარი ?!

მოსწავლემ უნდა იგრძნოს ნაწარმოების მნიშვნელობა  და  დაინახოს მწერლის სახე.

მოსწავლე  ჩვენ კი არ უნდა გვეთანხმებოდეს ნაწარმოების  შეფასებისას, რაც თავისთავად ძალიან მოსაწყენია,  არამედ მოსწავლემ თავად აღმოაჩინოს, კრიტიკულად გაიაზროს და თანამედროვე პოზიციიდან შეაფასოს  10-15 საუკუნის წინ შექმნილი  ლიტერატურა.

ჯემალ ქარჩხაძე ამბობდა: „ნამდვილი კლასიკა მუდმივად იძლევა დიალოგის საშუალებას, რადგან ყოველი თაობა მასში რაღაც ახალს და თავისთვის მნიშვნელოვანს პოულობს. ჩვენ კი ჩვენი კლასიკა მუზეუმში მოვათავსეთ, მინის კედელი ჩამოვაფარეთ და მხოლოდ შორიდან  ცქერის უფლება დავიტოვეთ“.

თანამედროვე, კრეატიულ ახალგაზრდას ნაკლებად იზიდავს   მინის კედლის უკან მოთავსებული, თუნდაც მსოფლიო მნიშვნელობის, შედევრი, მას უნდა ხელით შეეხოს, თავის თანამედროვედ და მრჩევლად მიიღოს მწერალი. აი, აქ არის საჭირო მასწავლებლის ოსტატობა. თანამედროვე მასწავლებელმა უნდა შეძლოს „გაათანამედროვოს“ მწერალი, თვითონაც შეძლოს ნა- წარმოების ახლებურად წაკითხვა და მოსწავლესაც წააკითხოს. მწერალი გახადოს  თანამედროვე, ახლობელი, მოსწავლის ინტერესებისა და მისწრაფებების მაპროვოცირებელი.

მინდა ეს პროცესი სულხან-საბა ორბელიანის ოთხი იგავის მაგალითზე განვიხილოთ, რომლებიც სულ რამდენიმე წელია შეტანილია სასწავლო პროგრამაში და საყოველთაო ინტერესს იწვევს.

სულხან-საბა ორბელიანის იგავი „მეფე ხორასანისა“ მრავალფეროვან მასალას აწვდის თანამედროვე ადამიანს საკუთარი თავის უკეთ გასაცნობად. ჩამოვთვლი იმ თემებს, რომლებზედაც  მასწავლებელმა მასალის ანალიზისას აქცენტები უნდა გააკეთოს:

– ამპარტავნობა, როცა თავი სხვაზე მეტი გგონია, მიუტევებელი ცოდვაა, აუცილებლად დამარცხდები ,, აფუცა ვაზირთა მისთა, თუცა რომელთა ასმოდეს, ანუ იცოდეს მისი მსგავსი მდიდარი და უუხვესი მეფე..“

– სიკეთის კეთება ყველას შეუძლია, ამისთვის არ არის საჭირო იყო მეფე (დიდი სიმდიდრის პატრონი), ჩვეულებრივ კაცსაც შესწევს ძალა თვით მეფეს აღემატებოდეს სიუხვით: „წესი იყო კაცისა მის : სადაცა  ვის უცხოსა ნახევდის, თვისსა მიიყვანის, აბანის, შემოსის …“

ურია მალქოზის მოყმემ მეფესაც კი გადააჭარბა სიუხვით.

-სიკეთე არ იკარგება ,, წავიდა კაცი იგი, მოვლო მრავალი ქვეყანა  და უცნაურად მოვიდა ქალაქსა მის მეფისასა…“ ის , რაც უცხო თვალისთვის უცნაურია, გონიერი მწერლისთვის ამბის ლოგიკური დასასრულია. დიახ, ადამიანები თვითონ განსაზღვრავენ საკუთარ ბედსა თუ უბედობას.  ურია მალქოზის მოყმის თავგადასავალი  ამ აზრის დადასტურებაა.

-როცა ქვეყანაში ღირებულებები აღრეულია, როცა სიკეთის კეთებისთვის კაცს მოსაკლავად იმეტებენ,  ქვეყანაში ქაოსი და ქურდობა იკიდებს ფეხს (მას ჟამსა მპარავნი აღდგეს, რომე აღარ  დაუტევეს სახლი, გინა საფლავი დაუთხრელი,..“) .

– იგავის საინტერესო დეტალია, თუ როგორ შეძლებს  მოყმე უსამართლობისგან თავის დახსნას  ,, სამხრესა შინა ჰქონდა თვალი ძვირფასი, მით იყიდა სისხლი თვისი“.  ფულისა და ქონების გონივრული გამოყენება ხსნის ფულის დაგროვების მიზანს, რაც თავისთავად აზარტულია. დიდი მორალისტი ზედმიწევნით ეხმაურება შოთა რუსთაველს: ,, უხვი ახსნილსა დააბამს, იგი თვით ების, ვინ ების.  უხვად გასცემდი, ზღვათაცა შესდის და გაედინების.“

ამ იგავის მეშვეობით  მასწავლებელი  შეძლებს  მოსწავლეს აღნიშნულ თემებზე საკუთარი პოზიციის  გამოხატვისკენ უბიძგოს  და  მორალურ-ეთიკური პრობლემები  თანამედროვე კონტექსტში განიხილოს. ადამიანები ხომ ერთმანეთს გვანან  ხასიათის თვისებებით -სათნოებებითა თუ მანკიერებებით-  და არ აქვს მნიშვნელობა , როდის, რომელ ეპოქაში ცხოვრობენ ისინი.

შეჯამებისთვის  სასურველია მოსწავლეებს მივცეთ იგავის  ანალიზი სამი მითითების მიხედვით:

–დავახასიათოთ  ხორასანის მეფე. აქცენტები გავაკეთოთ იმაზე, თუ რას გვეუბნება ავტორი                                                                ამ პერსონაჟით?             

 -დავახასიათოთ ურია მალქოზის მოყმე, რისი თქმა უნდა  ავტორს ამ პერსონაჟით?

 – რა არის ამ იგავის მთავარი სათქმელი?

გამოხატეთ თქვენი პოზიცია იგავ-არაკში       წამოჭრილი ეთიკურ- მორალური პრობლემების მიმართ.

ასევე  თანამედროვე ახალგაზრდისთვის არანაკლებ საყურადღებო იგავია ,, სამნი ბრმანი“, რომელშიც მოთხრობილია ,, საბრალო კაცის“ თავგადასავალი. მან სამართალი ვერ პოვა და გადაწყვიტა თვითონ უშველოს თავს. ,,მიწიერი სამართალი’’ მის მხარეზე არ არის, მან ბრმებს ფული მოპარა, მაგრამ,  მკითხველის გასაკვირად,  იგი ,, ღვთიური სამართლით’’ გამართლდება და საკუთარ ,,მონაღვაწებსაც“ დაიბრუნებს.

მოსწავლე თვითონ ამოხსნის ავტორის მიზანდასახულობას, თუკი ჩვენ აქცენტებს  გავაკეთებინებთ ეპითეტზე  ,,საბრალო“, რომელიც ტექსტში შვიდჯერ მეორდება მთავარ პერსონაჟთან მიმართებაში, ცხადია არაშემთხვევით. ასევე საჭიროა სათანადო განმარტება მიეცეს სიტყვას ,, მოიღვაწა“ , რომლითაც ავტორი ხაზს უსვამს ,,ცხრა ფლურის“ წარმომავლობას. პერსონაჟმა ბევრი იშრომა, რომ ეს თანხა მოეგროვებინა და არ აქვს მნიშვნელობა, ბევრია თუ ცოტა. რეზო ყარალაშვილი, ლიტერატურის მკვლევარი, აღნიშნავდა: ,, ნაწარმოები  თვითონ იძლევა მითითებებს, როგორ უნდა იყოს ის წაკითხული.  ნებისმიერი ლიტერატურული  ნაწარმოები მოდელს წარმოადგენს  და მხოლოდ მაშინ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ  ადეკვატურად  აღვიქვით  და გავიგეთ , როდესაც ჩავწვდით ამ მოდელის  ხასიათს“.  გამოსახვის საშუალებათა კოდი უპირველესია,  რომელიც ლიტერატურული ნაწარმოების ენობრივ მხარეს მოიცავს და მკითხველისგან ენის ცოდნას, სტილისტურ თავისებურებათა შეგრძნებას   და ტროპულ საშუალებებზე სათანადო რეაგირებას მოითხოვს. ამ გზით მისვლა ნაწარმოების მთავარ სათქმელამდე, მე ვფიქრობ, ყველაზე მარტივი და  გამართლებული გზაა ნაწარმოების ანალიზისას.

უნდა გამოიყოს  საკითხები, რომლებიც თავისუფლად შეიძლება იქცეს სადისკუსიო თემებად:

• ფარისევლობა– საკუთარი ნაკლის ხარჯზე, შეცოდებით (თავი შეაცოდო ვინმეს) მიაღწიო რამეს. ცხადია, იმავე შეიძლება საკუთარი უპირატესობით  არაკეთილსინდისიერად მოიპოვო. ავტორის აზრით, ასეთი საქციელი  ,, ღვთიური სამართლით“ აუცილებლად დაისჯება (,,მეფემ ესრე უბრძანა..’’)
• რუქას სამართალი ,, კარგისთვის კარგი არავის უქმნია…“ მიწიერი სამართალია, რომელიც წინ ვერ დაუდგება ,,ღვთიურ სამართალს“. გავიხსენოთ  რუქას მოყოლილი იგავი.
• შრომით მიღწეული ( საბრალო კაცმა ,, მოიღვაწა’’ თავისი ქონება- ცხრა ფლური) არ დაგეკარგება.
• საყურადღებოა,  რატომ ბრმები?    ავტორი სულიერ სიბრმავეზე ხომ არ აკეთებს აქცენტს?  ეს დეტალიც საკმაო მასალას იძლევა მსჯელობის გასაშლელად.

ეს ის საკითხებია, რომლებიც მოსწავლეს აზროვნებისკენ უბიძგებს, იგი სხვადასხვა მხრიდან უყურებს პერსონაჟებს, აფასებს მათ, თანამედროვეობაში ეძებს და პოულობს მათ პროტოტიპებს…  არა მარტო  ამ იგავს გაიაზრებს ღრმად, არამედ   სამყაროს შეხედავს სხვა თვალით. ცოდნას გაამყარებს საკუთარი გამოცდილებითაც , რადგან თანამედროვეობაში  გადმოიტანს იგავის  პრობლემატიკას და არც შეცდება, ამით ახალ სიცოცხლეს შესძენს კლასიკურ ნაწარმოებს, თანამედროვეობასა  და საკუთარ თავს მოარგებს მას.

მესამე იგავია ,,დიდვაჭარი და მეფუნდუკე“.   და კავშირი სათაურშივე ორივე მთავარ პერსონაჟს თანაბარ მდგომარეობაში აყენებს. ერთმა გასცა სიკეთე უანგაროდ, მეორემ მიიღო. ილიას გახსენება არ გვაწყენდა : ,,მადლი მარტო ორ შუა ჰსაქმობს. ორნი მაინც უნდა იყვნენ, რომ მადლი მოხდეს, იმიტომ  რომ მადლი ერთისაგან გაწირვაა  და  მეორისაგამ შეწირვა. ერთსა და იმავე დროს,  თუ ან გამწირველი არ არის, ან შემწირველი,  მადლიც არ არის…“  ოღონდ ამ შემთხვევაში დიდვაჭარმა მიიღო, შეაფასა და დააფასა გაწეული სიკეთე

( ,,ეს დიდვაჭარი წავიდა, დია მადლიერი იყო და ნაცვალ პასუხსაც სცდილობდა…’’ ).

სათანადოდ უნდა  გაშუქდეს თემები:

• სტუმარმასპინძლობა-საუფლო წესია, (მეფუნდუკის დახასიათება),   რომლის ,,ნაცვალი პასუხი’’  იოლად გასაცემი არ არის.  დიდვაჭარმა ეს შეძლო, იგი შეგნებულად დიდი მსხვერპლის ფასად  მიაგებს საზღაურს  მეფუნდუკეს, რადგან იცის, რომ მხოლოდ ასე შეიძლება მიუახლოვდეს  მის მიერ გაწეულ  სიკეთეს ,, ცოლი სხვაგან  გაიტყუა, დაკლა შვილი. სისხლით კეთროვანი შებღალა და  მაშინვე მას კაცს ქერქი ხესავით  გასძვრა და მორჩა.“  ორივე უდიდესი მსხვერპლია უფლის თვალში, (ერთმანეთის თანასწორი) საინტერესო იქნება ვაჟას ,,სტუმარ-მასპინძლისა“ და აკაკის ,,გამზრდელის“ სათანადო კუთხით ინტერპრეტაცია.
• სიკეთე არ იკარგება ,, ნახე!  რა გამოიმეტა წამლად და ღმერთმაც რა წყალობა უყო!“ (დიდვაჭრის ქმედება და შედეგი) იგავს ლეონი ჰყვება და რუქას სიკეთის მარადიულობას შეახსენებს;
• მოაწავლეები მსჯელობენ ორივე პერსონაჟის ქცევაზე შვილებთან დაკავშირებით.  აქ,  ცხადია,  სათანადოდ განიხილება     ბიბლიური ალუზია  აბრაამთან ღმერთის სტუმრობის და ღმერთის მიერ აბრაამის გამოცდის შესახებ,  რომელიც  ლიტერატურულ კრიტიკაში კარგად დამუშავებული  და აპრობირებული  საკითხია აღნიშნული იგავის ანალიზისთვის.

იგავი ,,ძუნწი ვაჭარი“ ქონების გონივრულ მოხმარებაზე   დააფიქრებს მკითხველს. ამ საკითხზე არაერთგზის მსჯელობს სულხან-საბა სხვადასხვა იგავში,  საუბრობენ მთავარი პერსონაჟები ,,არქონება არ ვარგა, მაგრამ ცუდად ქონება უარესია..’’, საუბრობენ სხვადასხვა იგავის პერსონაჟები. ერთი სიტყვით, აქტუალური საკითხია.  ქონება  გონივრულად უნდა გამოიყენო,  წინააღმდეგ შემთხვევაში  ოქროს ზიანის მოტანაც შეუძლია.   სულხან- საბა ორბელიანი ,,ვეფხისტყაოსანში’’ მრავალჯერ გამოთქმულ აზრს აგრძელებს ,, ოქრო მისთა მოყვასთა აროდეს მისცემს ლხენასა…  კვლა აქა სულსა დაუბამს, დაუშლის  აღმაფრენასა.“

ანალიზისას გამოიყოფა თემები, რომლებიც სათანადო რეაგირებას საჭიროებს:

– სიკეთის კეთებას უნდა დაეშურო, რადგან ,,ხვალ’’, შესაძლოა , არც იყოს.

– ქონება  უნდა გამოიყენო, თორემ დაკარგავ, სიძუნწის გამართლება არ შეიძლება,   ,, სიბერემდე არა სვა, არა ჭამა, არცა  რა  შეიმოსა.  მერე თქვა: ეგოდენი შემიკრებიან, აწ დავჯდები, ვილხენ, ვიხარებ, ხარჯვას დავუწყებო.“

– ,, რაცა ღმერთსა არა სწადდეს,   არა საქმე არ იქმნების…“

უფლის ნების გარეშე ადამიანი უძლურია, ცდება ის, ვისაც ყველაფერი თავისი დამსახურება ჰგონია, კაცმა უნდა სთხოვოს უფალს,  ღირსი უნდა გახდეს  უფლის თვალში  (ხურო ნაზარის ისტორია). რაკი, მოსწავლეებს უკვე შესწავლილი აქვთ ,,ვეფხისტყაოსანი“ აქტიური ქმედების მნიშვნელობასა და აუცილებლობაზე აქ არ შევჩერდებით  , თუმცა მასწავლებელს მოუწევს ყურადღების გამახვილება ამ საკითხზე (,, უგუნური მცურავი“). ამ იგავის ანალიზისას  მასწავლებელმა  აგრეთვე  სათანადოდ უნდა განმარტოს ხურო ნაზარის სახელთან დაკავშირებული ალუზია და ამით გაუადვილოს მოსწავლეებს ნაწარმოების აღქმა.

-სიბრაზე  ყოველთვის არასწორ გადაწყვეტილებას  მიგაღებინებს (დიდვაჭრის პოზიცია – ,,იწყინა მან კაცმან და ეგრე თქვა:  ,, ესეთსა საქმესა ვიქმ, ჩემთვისა  და მისთვის სწორად დავკარგოო“ ).  შურისძიების სურვილი  მრავალი ბოროტების სათავეა, საბედნიეროდ, ჩვენი გმირი დროზე მოეგო გონს და მიხვდა, რომ რაც დაკარგა, იმას უკან ვერ დაიბრუნებდა.

ვფიქრობ, წარმოდგენილი იგავები  ახალგაზრდისთვის   ბევრისმომცემი იქნება, თუ მას  თანამედროვეობას დავუკავშირებთ და ცხოვრებისეული მაგალითებით გავამყარებთ.

,, სიცრუის სამოსში გახვეული სიმართლე’’ – ყველა დროში აქტუალურია, მით უფრო, როცა ამას ისეთი მრავალმხრივი  მოაზროვნე სულხან-საბა ორბელიანი,  გაწვდის.  მასწავლებელმა  უნდა შეძლოს – რაც შეიძლება მეტი თავისუფალი აზრის გამოწვევა და  ყოველგვარი შაბლონის უკუგდება.  მან მოსწავლე ეპოქათა შორის გაბედულად უნდა ამოგზაუროს, თანამედროვე ჭრილში განიხილოს ყველაფერი და თვით ყველაზე ,, მიუღებელი“ აზრის გამოთქმის საშუალება მისცეს მას. შედეგად კი მივიღებთ ცოცხალ, საინტერესო გაკვეთილებს,  მოსწავლე ინტერესით წაიკითხავს  კლასიკოსებს და , რაც ყველაზე მთავარია, ისწავლის არა გამოცდისთვის, არამედ საკუთარი გამოცდილებისთვის.

სტატიის ბოლოს  კი ისევ რეზო ყარალაშვილის სიტყვებს დავიმოწმებ:  ,,ლიტერატურული ნაწარმოების აღქმა ისტორიული პროცესია, რადგან ხშირად ყოველი ეპოქა ხელახლა ახდენს ნაწარმოების ინტერპრეტაციას და საკუთარ მიზნებს , მოთხოვნებსა და წარმოდგენებს უქვემდებარებს მათ. ნაწარმოების ახალი გაგება შეიძლება განსხვავდებოდეს ტრადიციული გაგებისაგან, ახალ ინტერპრეტაციას შეიძლება არაფერი ჰქონდეს საერთო წინამავალ ინტერპრეტაციასთან, და მიუხედავად ამისა, მხატვრული ნაწარმოების გაგება ორჯერვე იყოს მიღწეული“ .

რამდენიმე კვირის წინ ცნობილი გახდა მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდების შედეგები. შედეგებმა საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილის აღშფოთება გამოიწვია. ფუფუნებაში მცხოვრებმა, პრივილეგირებულმა მოქალაქეებმა კვლავ პედაგოგთა კორპუსზე თავდასხმა გადაწყვიტეს. ისინი ტრადიციული ცინიზმით, აგრესიით აღიჭურვნენ და მასწავლებელთა უპასუხისმგებლობაზე, გაუნათლებლობასა და ჩამორჩენილობაზე დაიწყეს მსჯელობა. ისინი მასწავლებლებს მომავალი თაობის არასათანადო მომზადებაში სდებენ ბრალს. ხანდახან ვფიქრობ, რომ მათ უხარიათ ჩვენი ქვეყნის ყველაზე მძიმე მდგომარეობაში მყოფი ჯგუფის წევრების დამცირება. მათ სიამოვნებთ საკუთარი უპირატესობის, იღბლისა და წარმატების ხმაურიანად წარმოჩენა. თუ კარგად დააკვირდებით, მიხვდებით, რომ მასწავლებლების წინააღმდეგ მებრძოლი პირების ერთადერთი საწუხარი მათ მიერ გადახდილი გადასახადების პედაგოგთა ხელფასებში დახარჯვის საკითხი გახლავთ.

სასერთიფიკაციო გამოცდების შედეგებს ჩვეული ზედაპირულობით, გულგრილობითა და ყალბი წინასაარჩევნო პათოსით გამოეხმაურა ჩვენი სამინისტროც. თურმე ყველაფერი მხოლოდ იმის ბრალი ყოფილა, რომ ვიღაცებს ტესტები ცუდად შეუდგენიათ.

პრობლემა სისტემურია. პრობლემას უამრავ სხვა სფეროში წარმოქმნილი უსამართლობა და საშინელი გამოცდილება განაპირობებს. შესაბამისად, მასწავლებელთა სიზარმაცისთვის ყველაფრის გადაბრალება, მხოლოდ და მხოლოდ ჩაგვრის მცდელობაა და მეტი არაფერი.

მინდა რამდენიმე სიტყვა ვთქვა მასწავლებელთა ღირსების დასაცავად. მინდა რამდენიმე არგუმენტი შემოგთავაზოთ პრობლემის სისტემურად ახსნის მიზნით.

რა განაპირობებს სასერთიფიკაციო გამოცდების შედეგებს?

• სკოლაში 1998 წელს შევედი. შესაბამისად, გადასარევად მახსოვს ჩემი მასწავლებლების ყოფა. ისინი დანგრეულ, მიწასთან გასწორებულ, გათოშილ შენობებში დადიოდნენ. ყოველდღიურად ატარებდნენ გაკვეთილებს, ცდილობდნენ ქუჩის ცხოვრებისგან გადაერჩინათ თითოეული მოსწავლე. ჩვენს სკოლებში მასწავლებლები იყვნენ დამლაგებლებიც, მნეებიც, მღებავებიც, დარაჯებიც, ცეცხლფარეშებიც და თქვენ წარმოიდგინეთ ელექტროობის შემკეთებლებიც კი. ისინი საკუთარი რამდენიმე თეთრით ცდილობდნენ სასკოლო გარემოს ოდნავ მაინც მოწესრიგებას. თბილისის ცენტრში მდებარე სკოლის მოსწავლეებს ხშირად არ გვქონდა იმის შესაძლებლობა, რომ ჩვენი კლასის გასათბობად საკმარისი ნავთი შეგვეძინა. მახსოვს, როგორ ეზიდებოდა სახლიდან საკუთარი აღსაზრდელებისთვის საჭირო საწვავს ქეთი დოჩანაშვილი, ჩემი პირველი მასწავლებელი. თვალებიდან არ ამომდის ის შემთხვევა, როდესაც სკოლაში მოულოდნელად ხელფასების გაცემის პროცესს შევესწარი. გაოცებული ვიყავი, როდესაც ჩემს პედაგოგებს საუკუნის დასაწყისში 27-27 ლარი ჩამოურიგეს. კიდევ უამრავი ამგვარი ფაქტის ჩამოთვლა შემიძლია.

ვიღაც იფიქრებს, რომ საკუთარ ემოციებს ავყევი და ძველ, ცუდ ამბებს ვიხსენებ. მხოლოდ ემოცია არ მალაპარაკებს. ფაქტი ის გახლავთ, რომ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, პირველი ოცი წლის განმავლობაში მასწავლებლები ყველაზე მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ პირობებში, სრულიად არაადეკვატური ჯამაგირისა და სამუშაო გარემოს ფასად ცდილობდნენ თავისი საქმის შესრულებას. სოციალური დრამა პედაგოგებისათვის ოცი წლის განმავლობაში გრძელდებოდა. მხოლოდ უკანასკნელი 5-6 წელია დაიწყო მათი ხელფასების შესამჩნევი მატება. კოსმეტიკური ცვლილებებითა და საშუალო ხელფასის 400 ლარამდე გაზრდით, ოცწლიანი კოშმარის მიერ გამოწვეული პრობლემების აღმოფხვრა წარმოუდგენელია.

• კარგ სკოლას კარგი უმაღლესი სასწავლებელი უნდა უმაგრებდეს ზურგს. კარგი სკოლა წარმოუდგენელია პედაგოგიკის სფეროს სამეცნიერო განვითარების გარეშე. დამოუკიდებლობის წლების განმავლობაში ჩვენმა მთავრობებმა ათობით პედაგოგიური სასწავლებლის პრივატიზაცია მოახერხეს. დაიხურა და გადაკეთდა არაერთი კვლევითი თუ სასწავლო ინსტიტუტი. შედეგად, მთელ ქვეყანაში პედაგოგიკის დარგი რამდენიმე მოკრძალებული, ცუდად დაფინანსებული და ბევრისგან მივიწყებული კათედრის ამარა დარჩა. აქედან გამომდინარე, ბუნებრივია, არავის უცდია საბჭოთა სასკოლო ტრადიციების ინოვაციური ხედვებით თანმიმდევრულად ჩანაცვლებაზე. მხოლოდ მასწავლებლები საგანმანათლებლო რევოლუციას ვერ მოაწყობენ. საქართველოში ბევრი მალალა იუსუფზაი ცხოვრობს. უბრალოდ, მათ პირდაპირ ტერორისტულ აქტებს არავინ უწყობს, პირდაპირ მათ მოკვლას არავინ ცდილობს. ჩვენთან მცხოვრებ განათლების მამაც აქტივისტებს ნელ-ნელა უმწარებენ სიცოცხლეს, შესაბამისად, ნობელის კომიტეტიც არ ინტერესდება მათი მცდელობებით.
• 1950-იან წლებში, გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში ჩატარებული ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი არჩევნები შემდეგი ლოზუნგით: „არავითარი ექსპერიმენტები!“ ლეგენდარულმა კანცლერმა ადენაუერმა მოიგო. ვაიმარის კონსტიტუციისა და ნაცისტური შურისძიებით გადაღლილმა გერმანელებმა მკაფიო, თანმიმდევრული, წინასწარ გაწერილი ხედვის სასარგებლოდ გააკეთეს არჩევანი. საქართველოში კი ყველა განათლების მინისტრი თავისი უცნაური ექსპერიმენტებით იწყებს საქმიანობას. არცერთმა მინისტრმა არ იცის, რითი შეიძლება დასრულდეს მისი ექსპერიმენტი. ხშირად პოლიტიკური წონის არმქონე მორჩილ ჩინოსნებს თანამდებობის დატოვებას აიძულებენ. ექსპერიმენტი შუა გზაზე წყდება, მოდის ახალი ინოვატორი და ხელახლა იწყებს თავისი იდეების გამოცდას განათლების სისტემაში დასაქმებულ მოქალაქეებზე. მოკლედ, 25 წელია ჩვენს პედაგოგებს ცდისპირებივით ექცევიან და მათი ნერვების, სიცოცხლის ფასად ცდილობენ გენიალური დასკვნების გამოტანას. სტაბილური და მწყობრი, პროგნოზირებადი რეფორმის გარეშე ვერავინ იზრუნებს თვითგანვითარებასა და შვეიცარიელ მასწავლებელთან შეჯიბრზე.
• სტატიას რომ ვთარგმნი, სიხარულით მეცხრე ცას ვეწევი ხოლმე. ვაწუხებ ყველას. ჩემს ნაჯღაბნს ვაფრიალებ და პირველივე შემხვედრს თვალებში ვაჩეჩებ. ყველა ჩემნაირი პატივმოყვარე და ქედმაღალი არ არის. არიან ადამიანები, რომლებიც ძალიან მშვიდად აკეთებენ დიდ და კეთილ საქმეებს. მაგალითად შემიძლია სალომე ლაცაბიძის შემთხვევა მოგიტანოთ. სალომე ქალთა საკითხებთან დაკავშირებული ტექსტების გადმოქართულებითაც არის დაკავებული. ივნისში მან გამოაქვეყნა ცნობილი მემარცხენე ფემინისტის სილვია ფედერიჩის ნარკვევი „ანაზღაურება საშინაო შრომისთვის“. პუბლიკაციაში დიასახლისების საქმიანობაა განხილული. დიასახლისი ქალების ფიზიკური, ემოციური და სხვა ტიპის შრომა საზოგადოებისთვის შეუმჩნეველი რჩება. საოჯახო შრომის ფასსა და შინაარსზე არავინ იღებს ხმას. თითქოს მას ძალისხმევა, ენერგია, დაფასება არ სჭირდება. დიასახლისის შრომა დაფარულია, ის თავისთავად იგულისხმება, ის უპირობოდ მოეთხოვება ნებისმიერ ქალს, მისი შემჩნევისგან ყველა თავს იკავებს. რეალურად კი, საშინაო შრომა გრანდიოზული საქმიანობაა, რომელსაც თანადგომის არარსებობის პირობებში ადამიანის ბოლომდე განადგურებაც შეუძლია.

ყველამ კარგად დაიხსომეთ, რომ მასწავლებლების უდიდეს ნაწილს დიასახლისი ქალები წარმოადგენენ. ისინი ათას ფუნქციას ასრულებენ სამარცხვინოდ არაადეკვატური ანაზღაურების ფასად.

სკოლაში სიტუაციის გასაუმჯობესებლად სისტემური, გრძელვადიანი, მეცნიერულად დადასტურებული და კარგად დაფინანსებული სტრატეგიაა საჭირო. ადრე თუ გვიან, ამ გეგმის შემუშავება და განხორციელება ვიღაცას მაინც მოუწევს, თორემ ასე გაგრძელება აღარ შეიძლება.

სასწავლო წელმა წარმატებით რომ ჩაიაროს, მეტად მნიშვნელოვანია, როგორ დავიწყებთ მას.

მოსწავლეები არდადეგებიდან ბრუნდებიან – დასვენებულები, სკოლას მონატრებულები, სიახლეებისა და კარგი ამბების მომლოდინეები. კარგი იქნება, თუ მოლოდინს არ გავუცრუებთ და პირველივე დღიდან ვაჩვენებთ ჩვენს პოზიციას: დიახ, ჩვენ, მასწავლებლები, ვიზრუნებთ იმისთვის, რომ სწავლა არ იყოს მოსაწყენი და ერთფეროვანი, რომ ერთად ბევრ საოცარ და სახალისო რამეს შევქმნით.

ბავშვებს ყველაზე მეტად დაწყებით კლასებში სჭირდებათ საკუთარი თავის გამოხატვა, საკუთარი ემოციების გადმოცემა, საკუთარ თავზე საუბარი, რათა პირველსავე დღეს არ იგრძნონ იმედგაცრუება და, შინ მისულებმა, ოხვრას არ ამოაყოლონ: „დაიწყო!“

მეორე მხრივ, პირველმა გაკვეთილმა აუცილებლად უნდა შექმნას სასწავლო განწყობაც. მიმაჩნია, რომ ფერადი ბუშტები, პეპლები თუ გირლიანდები ედმეტია. მოსწავლეები მათ არასერიოზულად აღიქვამენ. საკლასო ოთახში თითოეული დეკორაცია სასწავლო პროცესს უნდა უკავშირდებოდეს. ბავშვების ნამუშევრებით გაფორმებული საკლასო ოთახი ყველაზე უკეთ გამოხატავს თქვენსა და მათ მიღწევებს, წარმატებებს, ცოდნას, მიდრეკილებებს. წლის ბოლოს შეგიძლიათ მშობლების ექსკურსიაც კი მოაწყოთ. თუმცა არც ეს ნამუშევრები უნდა იყოს ჩამოუხსნელი, კვირაში ერთხელ მაინც უნდა განახლდეს. მასწავლებლის მიერ რუდუნებით შექმნილი დეკორაცია საკლასო ოთახში ხელოვნურად და არაბუნებრივად გამოიყურება და მოსწავლეებსაც თრგუნავს, რადგან ხვდებიან, რომ ასე კარგად ხატვა/გამოჭრა/გაფორმება ჯერ არ შეუძლიათ.

თუ მაინცდამაინც გინდათ, მოსწავლეებს შიშველი კედლები არ დაახვედროთ, კარგი იქნება, საკლასო ოთახში სამოტივაციო წარწერები გააკეთოთ. მაგალითად, წიგნების კუთხესთან დააწეროთ: „წამიკითხე და საოცარ სამყაროებს გაჩვენებ“, „იყავი მკითხველი და გახდები ლიდერი“ და სხვ., კართან კი გააკრათ ფურცელი ასეთი წარწერით:

„ძვირფასო მოსწავლევ

მე მჯერა შენი

მე ვიზრუნებ შენზე

მე გენდობი შენ

მე მოგისმენ შენ

შენ ხარ მნიშვნელოვანი

შენ ხარ ლიდერი

შენ ხარ ავტორი

შენ ხარ გამომგონებელი

შენ მიაღწევ წარმატებას

შენ ხარ ჩემი აქ ყოფნის მიზეზი

სიყვარულით:

შენი მასწავლებელი ———“

მოსწავლე, რომელიც საკლასო ოთახში შესვლისას ყოველდღე წაიკითხავს ამ სიტყვებს, თავს მნიშვნელოვნად იგრძნობს. ამ ტექსტის გავრცობა და შეცვლა, კლასის ინდივიდუალურ საჭიროებებზე მორგება, რა თქმა უნდა, უკეთესი იქნება.

კლასის გაფორმებასთან ერთად საინტერესოა პირველი დღის ერთ-ერთი აქტივობა – „ეს მე ვარ!“ რომლის შაბლონსაც აქვე გთავაზობთ.

მოსწავლე ირჩევს, ჩაწეროს თუ ჩახატოს, აფორმებს, აფერადებს, მერე კი ისე ჭრის და აწებებს ქაღალდს, რომ კუბი გამოვიდეს.

მზა კუბებს მასწავლებელი ქისაში ყრის და სთხოვს მოსწავლეებს, სათითაოდ ამოიღონ და კლასს წარუდგინონ.

ამ აქტივობით მოსწავლეები უფრო უკეთ გაიცნობენ ერთმანეთს, ერთმანეთის ინტერესებს. ბავშვებს შეუძლიათ, კითხვებიც დაუსვან კუბის მფლობელს, თუ მეტის გაგება მოუნდებათ, მაგალითად, მის შინაურ ცხოველზე.

მათემატიკასაც შეეხებიან, როდესაც საკუთარი ასაკის ჩაწერა მოუწევთ.

მერე კუბები აკინძეთ და საკლასო ოთახში ჩამოკიდეთ, რათა ბავშვებს მუდამ ახსოვდეთ: ყველაზე ერთნაირად ზრუნავთ და გიყვართ.

აჩვენეთ მოსწავლეებს, რა მნიშვნელოვანნი არიან თქვენთვის, რათა თავადაც იგრძნოთ, როგორ სჭირდებით მათ.

ჩვენ ყოველ დღე ვხვდებით განსხვავებულ ადამიანებს, ვესაუბრებით, გარკვეული ინფორმაციის მისაღებად მათი ნდობის მოპოვებას ვცდილობთ. თუმცა ძნელია განსაზღვრო, რამდენად გულახდილი არიან ისინი.

ამ წერილში თავმოყრილი ინფორმაცია განსაკუთრებით დააინტერესებთ იმ სპეციალობის ადამიანებს, რომელთა საქმიანობის დიდ ნაწილსაც საზოგადოებასთან ურთიერთობა შეადგენს. ჟურნალისტიკის, HR და PR მენეჯმენტის თუ ბიზნეს მარკეტინგის სფეროს წარმომადგენლებთან ერთად, ერთ-ერთი ყველაზე „კომუნიკაბელური საქმიანობის“ სტატუსს საგანმანათლებლო სფეროც ინაწილებს.

კომუნიკაცია  (Communico – საერთოს ვხდი.) სიმბოლოთა საერთო სისტემის საშუალებით ინდივიდებს შორის ინფორმაციის გაცვლას ნიშნავს. კომუნიკაცია ხორციელდება ვერბალური და არავერბალური გზით.  მათგან პირველი გულისხმობს ინფორმაციის სიტყვებით გადაცემას, მეორე კი ამ ინფორმაციისა თუ თანამოსაუბრის მიმართ ინდივიდის ემოციურ დამოკიდებულებას გვიჩვენებს.

აღსანიშნავია, რომ მეტყველებით ინფორმაციის მხოლოდ 7% გადაიცემა, ხოლო არავერბალური კომუნიკაციისას  – 93%.  აქედან ჟესტები, პოზა და სახის გამომეტყველება ინფორმაციის დაახლოებით 55%-ს გვაწვდის, 38%  კი  ხმის ინტონაციასა და საუბრის ტემპზე დაკვირვებით მიიღება.

ადამიანის შინაგანი სამყარო და მისი სხეულის ენა ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია. რეფლექსური ბუნება არ გვაძლევს საკუთარი ჟესტების, პოზისა თუ მიმიკის გაკონტროლების საშუალებას, რადგან ის გაუაზრებელი ქმედების შედეგია და ქვეცნობიერი იმპულსების ანბანით იკითხება.  მისი გაყალბება თითქმის შეუძლებელია.  ამიტომაც ამ გზით მიღებული ინფორმაცია ხშირად სიტყვებზე უფრო ზუსტია.

ფიზიოგნომია (ბერძ. ,,ფისის“ – ბუნება, „გნოსის“ – ცოდნა.) უძველესი ოკულტური მეცნიერებაა, რომელიც ადამიანის სახის ნაკვთების საშუალებით მისი ხასიათის ნიშან-თვისებების დადგენას ცდილობს. ფიზიოგნომიკა საკმაოდ „ხანდაზმულია“, მის ფესვებს  ძველ ეგვიპტესთან მივყავართ. ამ მეცნიერებისადმი დიდი ინტერესის მაჩვენებელია თებეში აღმოჩენილი ოქროთი მოვარაყებული წიგნი, რომელიც ფიზიოგნომიკისა და ქირომანტიის საფუძვლებს შეიცავდა. მას ასევე იკვლევდნენ ძველ საბერძნეთში. საკმარისია, გავიხსენოთ ბერძენი ფილოსოფოსი, მათემატიკოსი და ასტროლოგი, რომელმაც სოკრატეს „წარსული ცოდვები“ გაუხსენა (გონებაშეზღუდული, ვნებიანი და მრუში უწოდა), პლატონის მასწავლებელი კი ანაქსაგორის  მოსაზრებას მაშინვე დაეთანხმა და განაცხადა, რომ კოლეგის მიერ დახატული პორტრეტი ძალიან ჰგავდა მის ახალგაზრდობას.

ფიზიოგნომიკის მამამთავრად შვეიცარიელ მწერალს, ღვთისმეტყველსა და პოეტს, იოჰან კასპარ ლაფატერს (1741-1801) მიიჩნევენ. ლაფატერი ადამიანის შინაგან სამყაროს სახის ნაკვთებზე დაკვირვების გზით ხედავდა. მეცნიერს სწამდა, რომ ადამიანების გარეგნობა,  განსაკუთრებით – სახის გამომეტყველება, მათივე ცხოვრების წესის „ნაყოფია“. იგი საკმაოდ კარგად ფლობდა მიმიკის ანბანს და მისი დასკვნების სიზუსტე საზოგადოებას ხშირად აშინებდა. იოჰან ლაფატერი ძალიან ჰგავს პოპულარული ტელესერიალის „lie to me“  მთავარ გმირს – დოქტორ კელ ლაიტმანს, თუმცა მის პროტოტიპად სერიალის კონსულტანტი, კალიფორნიის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის პროფესორი პოლ ეკმანი სახელდება. მან სიცრუის თეორიის შესწავლას თითქმის 30 წელი შეალია და ამ სფეროს საუკეთესო სპეციალისტის ტიტულსაც დამსახურებულად ატარებს.

მიმიკა ადამიანის შინაგან ემოციურ მდგომარეობას ირეკლავს. ადამიანის თვალებს, მზერას და ღიმილს სიტყვებზე მეტი სათქმელის გადმოცემა შეუძლია. ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც თვალით კონტაქტია. თუ ადამიანი მზერას ირიდებს და თვალსაც იშვიათად გისწორებთ, ე.ი. მას ყველაზე ნაკლებად თქვენთვის გულის გადაშლა სურს. ყველაზე ადვილად დადებითი ემოციები იკითხება, უარყოფითი დამოკიდებულება კი ძნელად ამოსაცნობია, რადგან, როგორც წესი, ადამიანები მის შენიღბვას ცდილობენ.

სახის ფორმას ბევრი რამ შეუძლია მოგვითხროს მისი მფლობელის შესახებ. ოვალური სახე ადამიანის მშვიდ ბუნებასა და გონიერებაზე მიუთითებს, მრგვალსახიანი ადამიანები კი ადვილად ერგებიან უცხო გარემოს და ულევი ენერგიის წყალობით ნებისმიერი ტიპის სირთულეებს უმკლავდებიან.  კვადრატული ფორმის სახე უმეტესად ლიდერის თვისებებით შემკულ სამართლიან პიროვნებებს ამშვენებთ. თხელი, მოგრძო სახის მქონე ადამიანები წინააღმდეგობების გადალახვის უნარით არიან დაჯილდოებულნი და წარმატებაც თან სდევთ, თუმცა მიზანს მხოლოდ ბრძოლის შედეგად აღწევენ.

ფიზიოგნომიკის მიხედვით, ფერი საკმაოდ დიდი ინფორმაციის მატარებელია. სახის ფერს ბევრი რამის თქმა შეუძლია ადამიანზე, თუმცა ეს უფრო მედიცინის სფეროა, მაგალითად, შავი წრეები თვალებთან ადამიანის გადაღლილობის/ქრონიკული უძილობის მანიშნებელია.

თვალები სახის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია. დიდთვალება ადამიანები არტისტული და სულგრძელი ბუნებით გამოირჩევიან, მაგრამ მათ არ აქვთ ფინანსების სწორად განკარგვის ნიჭი. პატარა თვალები უმეტესად ფრთხილ და გონიერ ადამიანებს ამშვენებს. გადმოკარკლული თვალების პატრონი ბუნებით მოთამაშეა. ერთმანეთთან ახლოს განთავსებული მხედველობის ორგანოები მათი მფლობელის სერიოზულობასა და კარჩაკეტილობაზე მეტყველებს, ერთმანეთს დაშორებული თვალები კი ადამიანის გულუბრყვილო ბუნებაზე მიგვანიშნებს. თუმცა თვალის ფორმაზე მეტი ინფორმაციის მატარებელი მისი გამომეტყველებაა.

რაც შეეხება თვალის ფერს, ცისფერი თვალები მეოცნებე, ცოტათი ზედაპირულ, მაგრამ მზრუნველ და ალერსიან ადამიანებს ამშვენებს. ისინი კარგი იუმორის გრძნობითა და კრეატიულობით გამოირჩევიან. მწვანეთვალება ადამიანები თითქოს სიზმარში ცხოვრობენ, მისტიური ბუნების ხალხია. შავი თვალები უმეტესად გაუბედავ, მშიშარა ხალხს აქვს. ყავისფერ თვალებს ზრუნვისაკენ მიდრეკილ მეოჯახეები ატარებენ, თაფლისფერს კი – ეჭვიანი, გონებამახვილი და ლოგიკურად მოაზროვნე ადამიანები.

ფართო და სქელი წარბები გამბედავ და პირდაპირ ადამიანებს ამშვენებთ, თუმცა მათში ხანდახან დიქტატორსაც (აკვიატებული იდეების მატარებელს) ამოიცნობთ. თხელი და წვრილი წარბების მფლობელები გაცილებით მორიდებული, კარჩაკეტილი და სუსტი ჯანმრთელობის ადამიანები არიან. მაღლა აჭიმული წარბები – დიდსულოვნების, გადაბმული კი  დაბნეული და ეჭვიანი ბუნების ნიშანია.

მაღალ, წამოწეულ  ყვრიმალებს უმეტესად მებრძოლი ხასიათის მქონე ინდივიდების სახეზე ნახავთ. თუ ადამიანი ჩუმად, თავისთვის ცხოვრობს და არასდროს არსად ეჩქარება, მისი ყვრიმალები დაბალი და ნაკლებად გამოკვეთილია.

ცხვირი სახის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია. პატიოსანი ოპტიმისტის სახეს დიდი, სწორი სასუნთქი ორგანო ამშვენებს, პატარა ცხვირით კი ბუნება უმეტესად მელანქოლიკებს ასაჩუქრებს. კეხიანი ცხვირის პატრონი რთული ხასიათის ინდივიდია, მოკაუჭებული სასუნთქი ორგანოს მფლობელთან დაპირისპირებას კი აუცილებლად უნდა ერიდოთ.

თხელი და წვრილი ტუჩები მიზანდასახულ, მტკიცე ხასიათსა და ცივსისხლიანობაზე მიანიშნებს, რასაც უმეტესად თან სდევს დაუნდობლობაც. სქელი ტუჩების მატარებელი ადამიანი კი ზემოაღნიშნული თვისებების საპირისპირო ხასიათისაა. ის კეთილგანწყობილი, მეგობრული და პატიოსანი, თუმცა მარტივად მოაზროვნე პიროვნებაა.

დიდი პირის ჭრილი უმეტესად ჩხუბისთავ და მოლაყბე ინდივიდებს აქვთ, თუმცა ისინი საკმაოდ ადვილად ახერხებენ მათივე მიზეზით გართულებული ურთიერთობების დაბალანსებას. ზომიერი სიდიდის პირი კი გაწონასწორებული და მშვიდი ბუნების მაცნეა.

კვადრატული ფორმის, წინ გამოწეული ნიკაპით ბუნებას დიდი ნებისყოფის ადამიანები დაუჯილდოებია. პატარა ღრმულით დამშვენებული ან ორად გაყოფილი ნიკაპი  ვნებიანი ბუნების მანიშნებელია, ოდნავ წაწვეტებული ფორმის ნიკაპს კი ცხოვრებაში ბევრი გადაუჭრელი პრობლემის მქონე ინდივიდები ატარებენ.

ყურები სახის „სასაზღვრო ზოლზე“ მდებარეობს და კომუნიკაციის დროს მას ყურადღებას იშვიათად აქცევენ. არადა, ისინი ადამიანის ხასიათის შესახებ საკმაოდ დიდ ინფორმაციას ფლობენ, მაგალითად: თუ ყურების ზედა ნაწილი წარბების ზემოთ მდებარეობს, ეს გონიერებისა და ამბიციის ნიშანია. დაპრესილი სმენის ორგანო ყველაზე ხშირად ავტორიტეტულ ადამიანებს ამშვენებთ, დიდი და ხორციანი ყურების მფლობელებისთვის კი უცხო არ გახლავთ ფინანსური კეთილდღეობა.

ფიზიოგნომიკის საფუძვლიანად შესწავლისთვის ათეულობით წიგნის გაცნობა და ასეულობით სახეზე დაკვირვებაა საჭირო. რა თქმა უნდა, შეუძლებელია მხოლოდ ცხვირის ან ნიკაპის ფორმის ზოგადი ანალიზით ზუსტი დასკვნების გაკეთება. თანაც მიმიკა არავერბალური კომუნიკაციის მხოლოდ მცირე ნაწილია – მედლის ცალი მხარეა. ის  ყოველთვის სხეულის სხვა ნაწილებისგან (ჟესტი, პოზა, ინტონაცია) მოწოდებულ ინფორმაციასთან ერთად იკითხება.  შემდეგი წერილიც ემოციური სათქმელის სხეულითა და ხმით გადმოცემის ხელოვნებას დაეთმობა.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მოქმედი და ახალი რედაქციების შესავალ ნაწილებში შესანიშნავადაა წარმოჩენილი უკანასკნელი ათწლეულის ტენდენცია, განმავითარებელმა შეფასებამ დაიკავოს შესაფერისი ადგილი სასწავლო პრაქტიკაში, ხოლო განმსაზღვრელი შეფასების მეტისმეტად ცალმხრივი და მავნე, შეცდომების რაოდენობის მიხედვით ქულების წერაზე ორიენტირებული პრაქტიკა შეიცვალოს მოსწავლეზე ორიენტირებული განათლების პრინციპების შესაბამისად. სიახლის თვალსაზრისით თუ ვიმსჯელებთ, ძველ და ახალ რედაქციებს შორის განსხვავებაზე დაკვირვება, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ შეფასებასთან დაკავშირებულ თავებსა და მუხლებშია შესაძლებელი.

მაგალითად, ესგ-ის ახალ რედაქციაში თავი, რომელიც მოსწავლის შეფასების მიზნებს შეეხება, შეივსო სწავლა-სწავლების ხარისხის მონიტორინგის პუნქტით და მკაფიოდ ითქვა, რომ „შეფასება უნდა იძლეოდეს ინფორმაციას მოსწავლის ინდივიდუალური პროგრესის შესახებ“. ახალ რედაქციაში შეფასების ძირითად პრინციპად გამოცხადდა, რომ „მოსწავლის შეფასება არის სწავლა-სწავლების განუყოფელი ნაწილი. თანამიმდევრული საგანმანათლებლო პროცესის უზრუნველსაყოფად მოსწავლის შეფასება უნდა დაეფუძნოს სწავლის კონსტრუქტივისტულ პრინციპებს“ (აღვნიშნავთ, რომ ეს პუნქტი მოითხოვს სპეციალურ განმარტებას ესგ–ის ექსპერტთა მიერ; სხვაგვარად მასწავლებლებს შორის შესაძლოა გაურკვევლობა გამოიწვიოს მოსწავლის შეფასებისადმი სწავლის კონსტრუქტივისტული პრინციპების მისადაგებამ).

ახალ რედაქციაში გაჩნდა სრულიად ახალი ჩანაწერი შეფასების ამოცანების შესახებ, რომელიც რადიკალურად ცვლის როგორც განმავითარებელი, ასევე (და, შესაძლოა, უფრო მეტადაც კი) განმსაზღვრელი შეფასების არსსა და ტექნოლოგიას.

კერძოდ, მოსწავლის შეფასების ძირითადი ამოცანებია:

„ა) აჩვენოს როგორ მიმდინარეობს მოსწავლის ცოდნის კონსტრუირების პროცესი და მეხსიერებაში ცოდნათა ურთიერთდაკავშირება;

ბ) ახალი სასწავლო საკითხის/თემის დაწყებამდე დაადგინოს მოსწავლის წინარე ცოდნა და წარმოდგენები;

გ) გამოავლინოს, რამდენად ახერხებს მოსწავლე საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების დამოუკიდებლად შეფასებას, ასევე რამდენად გააზრებულ და ეფექტიან ნაბიჯებს დგამს იგი საკუთარი წინსვლის ხელშესაწყობად;

დ) მოიცვას სამივე კატეგორიის ცოდნა;

ე) აჩვენოს, რამდენად ახერხებს მოსწავლე ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციურად გამოყენებას შინაარსიან კონტექსტებში.

ძირითადი ამოცანების გადასაჭრელად მოსწავლის შეფასებაში პრიორიტეტი მიენიჭება კომპლექსურ, კონტექსტის მქონე დავალებებს, რომელთა შესრულება მოსწავლეს უბიძგებს ცოდნის სხვადასხვა კომპონენტის ინტერაქტიულად და თანადროულად გამოყენებისკენ“.

როგორც ახალი რედაქციის მომდევნო ნაწილების ანალიზიდან ირკვევა, განმსაზღვრელი შეფასება გულისხმობს „ცოდნათა ურთიერთდაკავშირების უნარის შეფასებას; ცოდნის სამივე კატეგორიის გამოყენების უნარის შეფასებას; ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციური გამოყენების უნარის შეფასებას. ამასთანვე, ძალაში რჩება მოქმედ რედაქციაში მითითებული მიზანი – „მოსწავლის აკადემიური მიღწევის დონის დადგენა საგნობრივი სასწავლო გეგმის შედეგებთან მიმართებით“. სიახლეა ისიც, რომ განმსაზღვრელ შეფასებაში აუცილებლად დასაწერ ქულას „შეიძლება ახლდეს კომენტარი ძლიერი და სუსტი მხარეების აღწერით, ხარვეზების გამოსასწორებელი მითითებებით“.

ახალ რედაქციაში ხაზგასმულია, რომ „შემაჯამებელი დავალების კომპონენტში სავალდებულოა კომპლექსური, კონტექსტის მქონე დავალებების გამოყენება (მაგ., ესეს დაწერა, პროექტის მომზადება, ლაბორატორიული კვლევის ჩატარება, რეფერატის დაწერა, ამოცანის ამოხსნა, სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების ნიმუშის შექმნა, მოთხრობის შედგენა, მონაცემთა ბაზის შექმნა, კონკრეტული პრობლემის გადაჭრა, საველე-გასვლითი სამუშაოს ან სასწავლო ექსკურსიის ანგარიშის მომზადება და სხვ.). ამგვარ დავალებაში შესრულებული სამუშაოს მრავალმხრივი შეფასებისთვის პედაგოგმა უნდა შეიმუშაოს მოსწავლეთა შეფასების კრიტერიუმები“.

აშკარაა, რომ ესგ–ის ახალი რედაქციის მიხედვით მასწავლებლებს მოეთხოვებათ, ზედმიწევნით ყურადღებით მოეკიდონ როგორც წინარე ცოდნის დადგენას, ისე მიმდინარე განმავითარებელ შეფასებასაც, კერძოდ, მოსწავლეთა თვითშეფასებას. განმსაზღვრელი შეფასების შედეგები მათ განმავითარებელი მიზნებისთვისაც უნდა გამოიყენონ, ხოლო კომპლექსური სტრუქტურის შემაჯამებელი დავალებებით ცოდნის გამოყენების, მათ შორის – ტრანსფერის (ანუ დაუფლებული კომპეტენციების უჩვეულო, არატიპურ ვითარებაში გადატანის) განხორციელების შესაძლებლობაც მისცენ მოსწავლეს.

ახალი რედაქციის მიხედვით, მოსწავლეები შემაჯამებელ დავალებაში განმსაზღვრელ შეფასებას აღარ იღებენ მეხუთე კლასის მეორე სემესტრამდე, ხოლო მიმდინარე საშინაო დავალებაში – მეშვიდე კლასამდე, განმავითარებელი შეფასება კი ყველა კლასში უნდა განხორციელდეს და მასწავლებელს შეუძლია, სემესტრის განმავლობაში ის „ნებისმიერ კომპონენტში გამოიყენოს“.

კეთილი და პატიოსანი, მაგრამ მასწავლებელი, რომელმაც, საგნობრივი სასწავლო გეგმის მიზნებთან მიმართებით მიღწევების შესაფასებლად მოსწავლეს უნდა მისცეს ზემოხსენებული ტიპისა და შინაარსის დავალებები, მერე კი განსაზღვრული კრიტერიუმების მიხედვით შეამოწმოს მისი ნამუშევარი, დაუწეროს ქულები და აღრიცხოს შედეგები, დგება ასეთი კითხვების წინაშე:

1. როგორ მოვახერხო „მოსწავლის აკადემიური მიღწევის დონის დადგენა საგნობრივი სასწავლო გეგმის შედეგებთან მიმართებით“, თუ სასკოლო სასწავლო გეგმა და სახელმძღვანელოები აგებულია და, შესაბამისად, სწავლებაც მიმდინარეობს თემატური დაგეგმვის შესაბამისად, ხოლო ესგ–ის შედეგები მხოლოდ წლის ბოლოსთვისაა განსაზღვრული და არა თემატური გეგმის ყოველი ერთეულის ბოლოსთვის? რა „გავზომო“ თემატური გეგმის ყოველი ერთეულის ბოლოს? ამ მონაცემების საშუალებით როგორ გამოვიტანო დასკვნა სასწავლო გეგმის მიზნებთან შესაბამისობის შესახებ? იქნებ მოსწავლეთა განმსაზღვრელი შეფასება სულაც არ უნდა მოხდეს თემატური გეგმის ყოველი ერთეულის ბოლოს? მაშ, როდის?
2. როგორ ჩავატარო შეფასება – მთელი კლასისა ერთად თუ თითოეული მოსწავლისა ცალ–ცალკე? გადატვირთული გრაფიკის პირობებში თემატური გეგმის ერთეულის ბოლოს როგორ მოვახერხო ბევრი მოსწავლის ზეპირი გამოკითხვა, რათა შემაჯამებელი დავალებების ნორმაც შევასრულო და თან თანაბარ პირობებშიც ჩავაყენო ყოველი მოსწავლე? თუ სხვადასხვა მოსწავლეს თემატური გეგმის ერთეულის ათვისების სხვადასხვა ეტაპზე ან სხვადასხვა ერთეულის ბოლოს მოვუწყვე გამოკითხვა განმსაზღვრელი შეფასებისთვის, დავარღვევ თუ არა ამით შეფასების თანასწორობის, სამართლიანობისა და მიზანთან შესაბამისობის პრინციპებს?
3. როგორ შევაფასო „ცოდნათა ურთიერთდაკავშირების უნარი; ცოდნის სამივე კატეგორიის გამოყენების უნარი; ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციური გამოყენების უნარი“? რა კრიტერიუმები მიესადაგება ამ ჩამონათვალის თითოეულ კომპონენტს?
4. როგორ შევქმნა და გამოვიყენო შეფასების ინსტრუმენტები ისე, რომ მოსწავლის შეფასება დაეფუძნოს სწავლის კონსტრუქტივისტულ პრინციპებს? მაგალითად, როგორ შევადგინო ან შევარჩიო კომპლექსური სტრუქტურის მქონე შემაჯამებელი დავალებები, რომელთა საშუალებითაც შეიძლება ეფექტურად შემოწმდეს და შეფასდეს მოსწავლის მიღწევები და პროგრესი?
5. როგორ დავწერო ქულები კრიტერიუმების მიხედვით? როგორ შევადგინო რუბრიკა, რომელიც ქულების ობიექტურად და ზუსტად დაწერის საშუალებას მომცემს? როგორ მოვახერხო ერთ რუბრიკაში განსხვავებული კომპეტენციების გათვალისწინება შესაფერისი წონებით? თუ მხოლოდ ერთ კომპეტენციაზე ფოკუსირებული რუბრიკები უნდა გამოვიყენო? რუბრიკის მიხედვით განსაზღვრული ქულები როგორ გადავიყვანო 10-ქულიან სისტემაში?

პირველ კითხვაზე ჩვენ მხოლოდ ნაწილობრივ გავეცით პასუხი წინა სტატიაში, თუმცა ეს საკითხი უფრო საფუძვლიან დამუშავებას მოითხოვს და ამას ვერავინ აარიდებს თავს. ყველაზე მწვავე პრობლემა სასკოლო სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების ისეთი აგებულების მიღწევაა, რომელიც საშუალებას მისცემს მასწავლებელს, შეფასების პროცესი მოარგოს არა იმდენად სწავლების თემატურ რუკას, რამდენადაც სწავლების მიზანთა/შედეგთა რუკას.

მეოთხე კითხვის აზრის მცირეოდენ დასაზუსტებლად შეგახსენებთ, რომ მხოლოდ ტესტის ტიპის (დახურული და ღია დავალებების მომცველი) შემაჯამებელი დავალებების შემთხვევაშიც კი აქტუალურია საკითხი, საგნობრივი კომპეტენციების რომელი კომპონენტის შესამოწმებლად უფროა გამოსადეგი ამა თუ იმ ტიპის დავალება (მაგალითად, არჩევითპასუხიანი დავალებები, მოკლეპასუხიანი დავალებები ან დავალებები პასუხის აგებით). ცნობილია, რომ როცა ტესტი მხოლოდ პასუხის აგების ტიპის დავალებებისგან არის შედგენილი, მასწავლებელი ეჯახება მოსწავლეთა ნამუშევრების სწრაფად და ობიექტურად შემოწმების, შედეგების აღრიცხვისა და ანალიზის სერიოზულ პრობლემას, მეტადრე – როცა კლასი მრავალრიცხოვანია ან მასწავლებელი რამდენიმე კლასის ყველა პარალელს ასწავლის. წესისამებრ, მასწავლებლები ამ პრობლემას ისე აგვარებენ, რომ თავი დააღწიონ რთულ ვითარებას – ასეთ ტესტში სულ რამდენიმე დავალება შეაქვთ, რაც მაშინვე ახალ კითხვებს ბადებს: საკმარისი და შესაფერისია ეს რამდენიმე დავალება მოსწავლეთა მიღწევების შესამოწმებლად? ყველა შესამოწმებელ კომპეტენციას მოიცავს ეს დავალებები? რა გზით – კომპლექსურობის ხარჯზე თუ ფოკუსირების საშუალებით? რომელი როდისაა უმჯობესი? ეს დავალებები ყველა მოსწავლეს აძლევს თანაბარ საშუალებას, ზედმიწევნით გამოამჟღავნონ საკუთარი შესაძლებლობები? მაგალითად, გათვალისწინებულია თუ არა ენობრივი კომპეტენციების დაბალი განვითარების არსებითი ზეგავლენა მათემატიკური კომპეტენციების განვითარების დონის შეფასების დროს, როდესაც ტესტი ტექსტური ამოცანებით კომპლექტდება?

მეხუთე კითხვის აზრის დასაზუსტებლად გთავაზობთ შემაჯამებელი დავალების შეფასებისთვის საჭირო რუბრიკის ერთ-ერთ შესაძლო ვარიანტს და ამ რუბრიკის შესაბამის ცხრილს, რომლის საშუალებითაც მასწავლებელი მოსწავლის მიერ დაგროვებულ ქულებს 10-ქულიან სისტემაში გადაიყვანს, რათა ჟურნალში შეიტანოს და გამოიყენოს საგნის სემესტრული ქულის დასადგენად ესგ-ში მოყვანილი ალგორითმის შესაბამისად. მისაღებია ასეთი რუბრიკა? როდის „კი“ და როდის „არა“? რატომ? მაშ, რა ვქნათ, როგორ ავაგოთ რუბრიკა, რომ მოსწავლე წავაქეზოთ, პასუხისმგებლობით მოეკიდოს შემაჯამებელ დავალებას და, ამასთანავე, მასწავლებლისთვისაც ადვილად აღსაქმელი სახით გააფორმოს იგი თავისივე საკეთილდღეოდ, რათა მასწავლებელმა ზედმიწევნით დაინახოს და დააფასოს მოსწავლის მიღწევები და არა შეცდომები? თანაბარი წონები მივანიჭოთ ესგ–ის შედეგებთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებსაც და შესრულება-გაფორმებასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებსაც თუ უგულებელვყოთ აკადემიურ საგანთა სწავლების აღმზრდელობით-განმავითარებელი ასპექტები?

მათემატიკაში შემაჯამებელი დავალების შეფასების რუბრიკა

40-ქულიან შემაჯამებელ დავალებაში შეფასების შედეგების ქულებიდან/პროცენტებიდან 10-ქულიან სისტემაში გადაყვანის ცხრილი

იმედია, ზემოგანხილული საკითხები პრაქტიკოსთა (მასწავლებელების, ექსპერტების, განათლების მენეჯერების და სხვათა) ინტერესს გამოიწვევს და მათ ძალისხმევას პრობლემების გადაჭრისკენ მიმართავს. ჩვენ ვეცდებით, მომდევნო სტატიებში შეძლებისდაგვარად ვუპასუხოთ დასმულ კითხვებს.

გემი-ლეგენდა არამხოლოდ მგრძნობიარე კინომაყურებლებს აღელვებს. „ტიტანიკი“ მაგნიტივით იზიდავს მთელი მსოფლიოს ავანტურისტებსა და განძის მაძიებლებს.

მილიონები ფსკერზე

მეკობრეთა განძები, ჩაძირული ოქროს ზოდები და მსგავსი რომანტიკული სისულელეები, ყმაწვილების გონებას აბრუებს. ასაკის მატებასთან ერთად კი მათი უმრავლესობა სერიოზულ ადამიანად ყალიბდება, რომელშიც საგანძურებზე მოთხრობები მხოლოდ ღიმილს იწვევს და მხოლოდ ერთეულებს სჯერა ბავშვური ზღაპრების. რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, სწორედ ეს უკანასკნელნი პოულობენ საგანძურებს.

უახლეს ლეგენდად, რომელმაც განძის მაძიებელთა გონება დაბინდა, 1912 წელს ჩაძირული “ტიტანიკი” იქცა. გულის ამაჩუყებელი ჰოლივუდური შედევრის წყალობით მის შესახებ ყველამ ყველაფერი იცის. მაგრამ თუ საქმეს არა მელოდრამისტული, არამედ განძის მაძიებლური თვალსაზრისით შევხედავთ, თავად ის ფაქტი, რომ ლაინერის ბორტზე 57 მილიონერი იმყოფებოდა, მრავლისმეტყველია. საბედისწერო რეისში გაემგზავრნენ: ბანკირი რობერტ დანიელი, მსხვილი სარკინიგზო კომპანიის პრეზიდენტი ჩარლზ ჰეისი, ნახშირის მეფე ბენჟამინ გუგენჰეიმი და ამერიკელი მულტიმილიონერი ჯონ ასტორი ახალგაზრდა მეუღლესთან, რომელიც ცოცხალი გადარჩა, მაგრამ კაიუტაში 140 ათასად დაზღვეული მარგალიტის სამი ფარღული დარჩა. ატლანტიკის წყლებში აღმოჩენილი მისი მეუღლის გვამი კი უზარმაზარი ბრილიანტის ბეჭდით ამოიცნეს.

ეთიკურ ასპექტს თავი რომ დავანებოთ და რეზიუმე გამოვიტანოთ: ოკეანის ფსკერზე ოქროებით, ბრილიანტებითა და ხელოვნების შედევრებით გატენილი უზარმაზარი სარკოფაგი დევს. გამგზავრებამდე გაფორმებული საბუთების თანახმად “ტიტანიკს” 300 მილიონი დოლარის ძვირფასეულობის კოლექცია გადაჰქონდა. აღსანიშნავია, რომ ამ თანხაში არ შედის მგზავრთა პირადი ქონება. რა თქმა უნდა, პირადი ძვირფასეულობიდან საეჭვოა, გადარჩენილიყო ისეთი ისტორიული რელიქვიები, როგორიც არის ომარ ხაიამის მანუსკრიპტი მინანქრის ყდით ან ლონდონის აუქციონზე ნაყიდი უძველესი ხელნაწერების კოლექცია, ისევე როგორც ძველი ეგვიპტელი პრინცესას მუმია, რომელიც არქეოლოგ ლორდ კანტერვილს ამერიკაში გადაჰქონდა.

აი ოქრო და ბრილიანტები კი სავსებით შესაძლებელია, რომ დღემდე სრულიად ხელუხლებელი პირველი კლასის კაიუტების დაჟანგულ სეიფებში ინახებოდეს.

ბალარდის კვალდაკვალ

სხვა ლეგენდარული საგანძურებისგან განსხვავებით “ტიტანიკის” ადგილმდებარეობა ახლა ყველასთვის არის ცნობილი: დაახლოებით 700 კილომეტრი კანადური კუნძულის ნიუფაუნდლენდისგან სამხრეთ-აღმოსავლეთით. კატასტროფის ადგილზე ოკეანის სიღრმე დაახლოებით 4 კილომეტრია, ამიტომაც ყველა ძვირფასეულობა დიდი ხნის განმავლობაში ხელუხლებელი რჩებოდა. სამართლებრივი თვალსაზრისით განძის მაძიებელთათვის დიდი ხნის განმავლობაში გზა ხსნილი იყო. ლაინერი ხომ საერთაშორისო წყლებში ჩაიძირა, მისმა ყოფილმა მფლობელებმა კი განაცხადეს, რომ „ტიტანიკს” საკუთარ ქონებად არ მიიჩნევდნენ.

„ტიტანიკის“ ძებნაში პირველმა ფული ნავთობის ამერიკელმა მაგნატმა ჯეკ გრიმმა ჩადო. 1980 წელს მის მიერ ორგანიზებულმა ექსპედიციამ კატასტროფის ადგილისკენ აიღო გეზი, მაგრამ ლაინერი ვერ აღმოაჩინა. უფრო მეტად გაუმართლა მასაჩუსეტსის შტატის ოკეანოგრაფიის ინსტიტუტის წყალქვეშა კვლევების ლაბორატორიის ხელმძღვანელ რობერტ ბალარდს. 1985 წლის პირველი სექტემბრის ღამის პირველ საათზე ექიმ ბალარდის ექსპედიციამ 3 750 მეტრის სიღრმეზე „ტიტანიკის“ კონსტრუქციის ერთ-ერთი ელემენტი აღმოაჩინა. ზღვის ფსკერიდან „ტიტანიკის” გამოსახულება წყალქვეშა აპარატის ვიდეო-კამერამ გადმოსცა.

მკვლევრებმა ლაინერის 29 ორთქლის ქვაბიდან ერთ-ერთი დაინახეს. ექსპედიციამ დაადგინა, რომ გემი ორ ნაწილად არის გახლეჩილი, რომლებიც ერთმანეთისგან 600 მეტრით არის დაშორებული.

ერთი წლის შემდეგ ბალარდის ექსპედიცია „ტიტანიკს“ პატარა წყალქვეშა ნავით მიუახლოვდა. ეს აპარატი მხოლოდ ლეგენდარული მონსტრის კორპუსის დათვალიერებისთვის იყო განკუთვნილი. წინდახედულმა ბალარდმა ექსპედიციის ანგარიშში „ტიტანიკის” ზუსტი ადგილმდებარეობა არ დაასახელა, რათა საყოველთაო ოქროს ციებ-ცხელება არ გამოეწვია. თუმცა იგი მაინც დაიწყო.

1987 წელს ჩრდილოეთ ატლანტიკაში მარსელიდან ფრანგულ-ამერიკული ექსპედიცია გავიდა. ამავე წელს კატასტროფის ადგილზე სხვა ფრანგულ-ამერიკული ექსპედიციის კუთვნილი აპარატი „ნაუტილუსი“ მივიდა, რომელმაც „ტიტანიკთან“ წყალქვეშა რობოტი ჩაუშვა. შედეგად აუქციონების მენიუში უნიკალური ლოტები გაჩნდა: „ტიტანიკიდან“ ამოტანილი ჭურჭელი, ასაქაფებელი ფუნჯები, სამკაულები… საერთო ჯამში – 800 განძი.

ამის შემდეგ ამერიკულმა ფედერალურმა სასამართლომ ტიტანიკის სრულუფლებიან მფლობელად არა საერთაშორისო საზოგადოება, არა მისი აღმომჩენი ბალარდი, არამედ ამერიკული ფირმა დაასახელა. ძნელი სათქმელია, რამდენი საგანი ამოიღეს მას შემდეგ ზღვის ფსკერიდან და რამდენი გაყიდეს აუქციონზე. თანხა უზარმაზარი უნდა იყოს, რადგან ჩაის კოვზზე რომ არაფერი ვთქვათ, „ტიტანიკის“ ნებისმიერი რკინის ნატეხი უზარმაზარი მოთხოვნით სარგებლობს.

ბრენდი, რომელიც ოქროზე ძვირი ღირს

ალბათ დაინტერესდით რა ჯდება „ტიტანიკის” საგანძურებთან ექსპედიციების აღჭურვა. დაახლოებით 20 მილიონი დოლარი. თუმცა კრედიტის აღებას ნუ იჩქარებთ – ადგილი დაკავებულია! ამერიკელმა მილიარდელმა ჯორჯ ტულოკმა „ტიტანიკი” „ჩაიჯიბა”. ამ ადამიანმა ფული ავტომობილებით ვაჭრობაში იშოვა, 20 მილიონი დოლარი ძალზე სარისკო საქმეში ჩადო და გაუმართლა.

შედეგად მან ზღვის ფსკერიდან 5 000 საგანი და მასთან ერთად ჩადებული თანხაც ამოიღო. ტულოკი, სუვენირის სახით „ტიტანიკის” ნახშირის ნატეხებსაც კი ყიდდა – ცალი 25 დოლარად! თუმცა, ძვირფასი საგანძურის მაძიებლებო, გაითვალისწინეთ, რომ ოქრო და ბრილიანტები, ყოველ შემთხვევაში მათი ნაწილი, ჯერჯერობით ნაპოვნი არ არის.

ზემოთნახსენებ ფირმა R.M.S. Titanic Inc.-ს სწორდ ტულოკი ხელმძღვანელობს. სხვათა შორის, თუ რომელიმე თქვენთაგანი ჩაძირულ „ტიტანიკზე” ფილმის გადაღებას დააპირებს, ნებართვის აღება სწორედ ტულოკისგან მოუწევს. ასე რომ, მთავარი ძვირფასეულობა, რომელიც მან მოიპოვა, არა ბრილიანტები, არამედ კიდევ უფრო ფასეული – მზა ბრენდია. სპეციალისტების გათვლით წელიწადში ბრენდ „ტიტანიკს” დაახლოებით 8,5 მილიონი დოლარი მოაქვს. ტულოკი კი წუწუნებს, რომ ექსპედიციის ხარჯებს ძლივს ფარავს და სხვადასხვა აუქციონებზე ყველაფრის გაყიდვას აგრძელებს: კორპუსის ნატეხებიდან დაწყებული, წყალქვეშ გადაღებული ფირებით დამთავრებული. ყოველივე ამას დაღუპულ მგზავრთა ნათესავები არ ეგუებიან.

ერთი საქმეა, როდესაც იცი, რომ ბებიის ქონება წყალქვეშ არის მოქცეული და სულ სხვაა, როცა იცი, რომ ამ ქონებით ვიღაცა ხეირობს. ამიტომაც ტულოკის წინააღმდეგ სხვადასხვა ქვეყნის სასამართლოში უამრავი სარჩელი შევიდა. თუმცა „ტიტანიკის” ძარცვაში წვლილი, მის გარდა, რუსებმა და ფრანგებმაც შეიტანეს.

საქორწინო მოგზაურობა „ტიტანიკთან”

2008 წლის ივნისში, ბალარდმა ლაინერის ნარჩენებზე მორიგი ექსპედიცია მოაწყო. როდესაც მან წყალქვეშა აპარატის ციფრული სურათები დაათვალიერა შოკში ჩავარდა: ზღვის ფსკერიდან გაქრა ზარი და გემბანის შუქურა. ვის შეეძლო ამის გაკეთება? ვერსია არც ისე ბევრია.

ამ ოპერაციის განხორციელებისთვის გამოსადეგი აპარატი მსოფლიოში მხოლოდ ოთხი არსებობს: ერთი ფრანგებს აქვს, ერთი იაპონელებს და ორიც – რუსებს. დღეს, როდესაც მოდაშია ზღვის ფსკერზე „ტიტანიკთან” ექსკურსიების მოწყობა, ამ საქმით ფრანგები და რუსები არიან დაკავებულნი. მსგავსი ორკვირიანი მოგზაურობა 35 000 დოლარი ჯდება. ტურისტი ზღვის ფსკერზე (აპარატში) 5 საათს ატარებს. აპარატის კაბინაში ორი ტურისტი და ერთი კაპიტანია.

2006 წელს ერთმა ამერიკელმა წყვილმა ქორწილი ასეთ ბატისკაფში მოაწყო. რა თქმა უნდა, სამახსოვრო საჩუქრების გარეშე საქმე არ ჩაივლიდა. სპეციალური ელექტრონული „ხელის” მარწუხი-მანიპულატორის მეშვეობით შესაძლებელია არა მხოლოდ გაცემა, მაგალითად, წყალქვეშა „სასაფლაოს” გვირგვინით შემკობა, არამედ აღებაც.

რაც შეეხება თავად „ტიტანიკს”, რამდენიც არ უნდა იკამათონ მეცნიერებმა მისი მომავალი ბედის შესახებ, გემი დასაშლელად განწირულია. მას შემდეგ, რაც ბალარდმა ტიტანიკი აღმოაჩინა ადამიანებმა ვერა და ვერ გადაწყვიტეს, რა მოუხერხონ ამ ლაინერს. ზოგი ცდილობს, გამოიკვლიოს იგი უკანასკნელ ჭანჭიკამდე და ამით სარგებლობა მოუტანოს მეცნიერებას.

ცოტა ვინმე თუ იხსენებს იმას, რომ ამ ადგილას 1 500 ადამიანი დაიღუპა და ურიგო არ იქნებოდა პარაკლისის გადახდა. თავად ბალარდი ოცნებობს, „ტიტანიკზე” წყალქვეშა მუზეუმი მოაწყოს, ვირტუალური ექსკურსიები ჩაატაროს, რისთვისაც ციფრული კამერების დამონტაჟებასა და ინტერნეტის მეშვეობით მთელ მსოფლიოზე ტრანსლაციის გადაცემას აპირებს. მან უკვე მიმართა ამერიკის კონგრესს „ტიტანიკისთვის” მუზეუმის სტატუსის მინიჭების, დაშლისა და ძარცვისაგან მისი დაცვის შესახებ.

დრო კი გადის. „ტიტანიკი” ბოლოს და ბოლოს ბუნებრივი გზით დაიშლება, თუ არა ხვალ, რამდენიმე წელიწადში მაინც. წყლის ზედაპირზე მისი ამოყვანა სრულიად არარეალური ამოცანაა. ამაზე დღეს ყველა მეცნიერი თანხმდება. ამოყვანის პირველივე მცდელობის დროს გემი-ლეგენდა გაცამტვერდება.

დოსიე

„ტიტანიკი” თავისი დროის უმსხვილესი ლაინერი იყო. მისი სიმაღლე 11-სართულიან სახლს უდრიდა, სიგრძე კი ქალაქის 4 კვარტალს. გემთმშენებელმა ფირმამ „ჰარლანდ ენდ ვულფმა” წყალში იგი 1911 წლის 31 მაისს ჩაუშვა.

„ტიტანიკის” წყალწყვა 66 000 ტონა იყო. გემი 3 500 მგზავრზე იყო გათვლილი. მისი სიგრძე 268, სიგანე კი 28, 2 მეტრი იყო. ლაინერი მოძრაობაში მექანიკურ დანადგარს მოჰყავდა, რომელიც ორი ოთხცილინდრიანი ორთქლის მანქანისგან (30 000 ცძ.) და ორთქლის ტურბინისგან (16 000 ცძ) შედგებოდა. გემის ეკიპაჟი – 900 კაცი, მაქსიმალური სიჩქარე კი 42 კმ/სთ იყო.

მე-20 საუკუნის დასაწყისში დოლარს სულ სხვა ფასი ჰქონდა, ვიდრე დღეს. გთავაზობთ „ტიტანიკის” ბილეთის ფასებს, რომლებიც თანამდეროვე დოლარებში გადავიყვანეთ:

პირველი კლასის აპარტამენტები – 50 000 დოლარი; პირველი კლასის კაიუტაში ერთი ადგილი – 1724 დოლარი; მეორე კლასი – 690 დოლარი; მესამე კლასი – 460 დოლარი.