90-იანი წლების ბოლოს, უნივერსიტეტი ახალი დამთავრებული მქონდა და თბილისის ერთ-ერთ სკოლაში ვმუშაობდი. თუმცა მუშაობა ხმამაღალი სიტყვაა, მივდიოდი, მესამეკლასელების განაყოფს გაკვეთილს ვუტარებდი და თავქუდმოგლეჯილი გამოვრბოდი იქიდან.

ერთხელ სკოლამ ცირა ქიტიაშვილს მოუწყო შეხვედრა. მოიყვანეს ზარ-ზეიმით, იცეკვეს, იმღერეს, საუკეთესო საბჭოთა ტრადიციით გაჯერებული მონტაჟები გაითამაშეს. მაშინ ვნახე ქალბატონი ცირა პირველად. ვიდექი სადღაც კუთხეში მიყუჟული, მდიდარი ნათესავის ქორწილში სამადლოდ დაპატიჟებული ღატაკივით და ვუყურებდი: ხან მისთვის ჩვეული სიმკაცრე გამოსჭვიოდა თვალებიდან, ხან ირონიაც. შიგადაშიგ ცდილობდა გაეღიმა, ცუდად გაწვრთნილი ბავშვებისადმი სითბო და მადლიერება გამოეხატა, ისინი ხომ არაფერში იყვნენ დამნაშავე?! ძალიან სევდიანი სანახაობა იყო, ძალიან მინდოდა მივსულიყავი და რაღაც მეთქვა, სრულიად უბრალო, ვთქვათ, რომ ვიცოდი მისი ლექსები და მიყვარდა, მაგრამ ვერ შევბედე. ვიგრძენი, ჩემი მისვლა ნუგეშისცემასავით გამოვიდოდა, უხერხული იყო. ის იჯდა წელში გამართული, ძლიერი ქალი და პოეტი, ზედმეტად ვერ შებედავდი.

მოგვიანებით მის ვაჟს დავუმეგობრდი და ქალბატონ ცირასთან ახლო ურთიერთობის საშუალება მომეცა, თუმცა ეს ისტორია არასდროს მომიყოლია, ის ბოლომდე ქალბატონ ცირად დარჩა, ავადმყოფიც კი უპირველესად ძალას ასხივებდა, მორიდებას და პატივისცემას ითხოვდა. ასეთები იყვნენ და არიან  საქართველოში ქალები, თუკი მარტო უწევთ ცხოვრების პირისპირ დგომა. ყველა მათგანი ოთარაანთ ქვრივს ჰგავს რაღაცით, ტკბილი სიტყვა რომ ძნელად ემეტებათ, სულ მცირე ფამილარობას კი თავადის ქალისგანაც  არ იკადრებენ, ასე უწევთ თავის გატანა-დამკვიდრება.

დღეს მეცნიერთა ჯგუფები, სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციები მეცხრამეტე საუკუნეში და მეოცეს მიჯნაზე მოღვაწე ქალთა ისტორიებს იკვლევენ, ცდილობენ აღადგინონ მათი უსამართლოდ მიჩქმალული სახელები, მაგრამ ისტორია მეორდება.

გარდაიცვალა ერთ-ერთი საუკეთესო საბავშვო პოეტი, ქალი, რომლის ლექსებზეც თაობები იზრდება, უამრავი საბავშვო სიმღერა მის ტექსტებზეა შექმნილი და დღესაც ხშირად სრულდება,  მისი სტრიქონები შეგვაქვს სახელმძღვანელოებში,  მაგრამ მაინც  ნაკლებად ვიცით მისი სახელი.

ცირა ქიტიაშვილი 1932 წელს ინჟინრისა და პედაგოგის ოჯახში დაიბადა. მამა, ზაქრო ქიტიაშვილი, ორჯერ გადაასახლეს. საბედნიეროდ, დარჩა „საბჭოთა ისტორიების კვლევის ლაბორატორიის“ მიერ ორგანიზებული ვიდეო ინტერვიუ, სადაც ქალბატონი ცირა მამის რეპრესიების ამბებს იხსენებს, როგორ ნახა მცირეწლოვანმა გალიაში მამა და როგორ აძლევდა მერე სიცხეებს.  ასეთი ტკივილი მისმა მეგობარმა და თანამოაზრემ, ასევე რეპრესირებული ოჯახის შვილმა, რევაზ ინანიშვილმა მოთხრობაში „პატარა ბიჭი გოლგოთაზე“ საოცარი სიზუსტით აღწერა.  რაზეც „შვილები მშობლებთან ვერ ლაპარაკობენ“ სამუდამო კვალს ტოვებს ადამიანის ცხოვრებაში და შემოქმედისთვის ალბათ დამატებითი იმპულსია, იყოს მეტად ჰუმანური, მეტად ქმედითი ბოროტების წინააღმდეგ.

მოგვიანებით, მამა დაბრუნდა, მაგრამ ექვს თვეში ისევ გადაასახლეს და მალევე მეუღლეც თან გაჰყვა. დარჩა მეცხრეკლასელი ცირა უმცროს დასთან ერთად მარტო.

მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვობიდან წერდა ლექსებს, ჯერ თეატრალურ ინსტიტუტში ჩააბარა სამსახიობო განხრით. რამდენიმე წელი მოზარდ მაყურებელთა წამყვანი მსახიობი იყო. მოგვიანებით დაუბრუნდა მწერლობას და იმ ადამიანს, რომელმაც თეატრისაკენ უბიძგა, სამუდამო ძეგლი დაუდგა თავისი ლექსით „ვაშა, კეთილო კაცო.“ ლექსს წანამძღვარი აქვს: „პირველად თეატრში 1944 წლის თებერვალში ომიდან დაბრუნებულმა დაჭრილმა მასწავლებელმა წაგვიყვანა.“

„ბარათაშვილის ხიდი

ცას შებჯენოდა ბურჯად,

გაქუცულიყო სკვერი,

აჯაგრულიყო ქუჩა.

იწვა ქალაქში ჯანღი,

იდგა ამინდი მკაცრი

და მიგვიძღვოდა ბავშებს,

წინ ხეიბარი კაცი…“

ეს ლექსი საბავშვო ნაკლებადაა, მაგრამ ზემოთ მოყვანილ ორ სტროფშიც ჩანს საბავშვო პოეტისთვის დამახასიათებელი და საჭირო უპირველესი თვისებები: ენის სისადავე და ზომიერება ტროპული თვალსაზრისით.

ცირა ქიტიაშვილის საბავშვო პოეზიაში ნიჭთან ერთად,  უპირველესად, თვალშისაცემია უმაღლესი პროფესიონალიზმი. დღევანდელ საბავშვო მწერლობაში, რამდენიმე ბედნიერი გამონაკლისის გარდა, სწორედ პროფესიონალიზმის ნაკლებობა, სპეციფიკის უცოდინრობა შეიმჩნევა. ნიჭიერ ქართველ კაცს ლექსის წერის ნიჭი ხშირად დაჰყვება ხოლმე, მაგრამ პასუხისმგებლობის გამძაფრებული გრძნობა და პროფესიონალიზმია საჭირო ბავშვებისათვის რომ წერო.

სამყაროს ვერბალური სურათებით აღქმას ბავშვი სწორედ საბავშვო პოეზიითა და ზღაპრებით იწყებს. უპირველესი, რაც პოეტს მოეთხოვება, ზომიერებაა. ტროპულ მეტყველებას პატარა მკითხველი თუ მსმენელი ნელ-ნელა უნდა მიეჩვიოს. თუმცა რითმის სიზუსტესა და მოქნილობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს, მაგრამ აქაც კი ზედმეტი სიკეკლუცე შემაფერხებელი შეიძლება აღმოჩნდეს. ალიტერაცია ერთჯერადად თუ მომხიბვლელია ბავშვის ყურისთვის, გადამეტებული რაოდენობით დამღლელი და ძნელად წარმოსათქმელი შეიძლება აღმოჩნდეს. ასევეა იუმორიც. საბავშვო მწერლობის ერთ-ერთი მთავარი ფუნქცია, აღმზრდელობითთან ერთად, ბავშვის გართობა-დასვენებაა, რაც თავისთავად ღიმილსა და სიცილს გულისხმობს, თუმცა როდესაც საბავშვო პოეტი მხოლოდ იუმორისტულ თემებს ეყრდნობა, მალე იქცევა კარიკატურული იუმორესკების ავტორად და ფასს კარგავს. ასეთივე სურათია ნებისმიერ თემასთან დაკავშირებით. აღმზრდელობითი, დიდაქტიკური ტექსტები არ უნდა იყოს პირდაპირი, მჭახე მოწოდება, მაგრამ არც შორეული ალეგორია ვარგა, პატარები უბრალოდ ვერ გაიგებენ.

ცირა ქიტიაშვილის საბავშვო პოეზია ნათელი მაგალითია იმისა, თუ როგორ უნდა დაიცვა ეს ოქროს შუალედი. :

„საცოდავმა ბეღურამ

ფრთები წამოიხურა.

აბა, სხვა რა აბადია,

ფრთები მისი ნაბადია.

ცის ქოლგაა ბუდის ჭერი,

თუ ბიჭი ხარ, გაუძელი!

წვიმა მოდის, ცივი წვიმა,

ხშირ-ხშირი და ალმაცერი.“

         (ბეღურა წვიმაში)

პარალელური რითმები, რითაც აწყობილია ეს ლექსი ერთ-ერთი ოპტიმალური ვარიანტია საბავშვო პოეზიისთვის, გარდა თავად რითმების ხარისხისა, ალიტერაციის ეფექტი აქვს „ბ“, ჭ“ ბგერების გამეორებასაც (ბუდის ჭერი / ბიჭი ) ოღონდ ყველაფერი საოცარ ოსტატობასთან ერთად სადაცაა. ბგერწერული ეფექტი თითქოს ზუსტად იმ ზღვარზეა მიყვანილი, რომ ბავშვისთვის ოდნავ, ნახევარი ნაბიჯით რთული იყოს, არც შეაშინოს პატარა და ამასთანავე ხელი შეუწყოს მისი სამეტყველო აპარატის განვითარებას.

ტროპიც მაქსიმალურად სადაა. ეპითეტი ბავშვის აზროვნებისთვის ყველაზე გასაგები მხატვრული საშუალებაა. მიმართვაც ერთ-ერთი იმ ხერხთაგანია, რომლითაც პატარები განსაკუთრებული ძალისხმევის გარეშე გრძნობენ  მისამართ ობიექტთან სიახლოვეს.

შინაარსობრივი თვალსაზრისით ლექსი ბავშვებში ფრინველებისადმი თანალმობის ჩამოყალიბებას ემსახურება. რაც უფრო ახლოა პატარასთვის გარემომცველი ბუნება, რაც უფრო მეტად შეუძლია თანაგანცდა, მით უკეთესი ადამიანი იზრდება. თუმცა ეს სათქმელიც ისეა მოწოდებული, პირდაპირ სურათმა გააღვიძოს ჰუმანიზმი და არა მოწოდებამ. ყველას გვახსოვს ხალხური: „ნეტამც არ დაგძინებოდა, ჩიტოვ ნიბლიავ ნარზედა, ჩამოგიქროლებს ალალი, წაგიყვანს მაღლა მთაზედა“, ცირა ქიტიაშვილის პოეზიაც, ისევე როგორც საბავშვო მწერლობის ყველა დიდი ოსტატის, ხალხური ფესვებიდანაა ნასაზრდოები. მაგრამ ნიბლიას ბედი უფრო ტრაგიკულია, თითქოს ზომიერებას აქაც იცავს ავტორი.

ასევეა იუმორის შემთხვევაშიც, ცირა ქიტიაშვილის შემოქმედებაში მრავალი ლექსია ღიმილის მომგვრელი, მაგრამ ზღვარს არასდროს გადადის, მხოლოდ ღიმილი არ ხდება მისი თვითმიზანი:

„მზესუმზირამ მზეს შეხედა,

თქვა: _ მზე ვარო მეცა;

ვიდგები და გავანათებ

 ღამეცა და დღეცა. _

მაგრამ როცა მზე ჩავიდა,

მზესუმზირას შერცხვა“.

მსუბუქ ირონიასთან ერთად აქ მარტივი ესთეტიკური სურათია: მზე და მზესუმზირა, ბავშვებისთვის ყველაზე საყვარელი ყვითელი ფერით და მარტივი სათქმელი, არ უნდა გაყოყლოჩინდე, არ უნდა დაიბრალო მეტი.

ცირა ქიტიაშვილზე, მის პოეზიაზე, თუნდაც იმ დაუვიწყარ ლიტერატურულ საღამოებზე, რომლებიც  რეზო ინანიშვილს სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე  ფილარმონიაში მოუწყო, ძალიან ბევრის თქმა შეიძლება. ერთი პატარა გამოსათხოვარი წერილი ამას არ დაიტევს. უბრალოდ მინდოდა მეთქვა, რომ გარდაიცვალა ერთ-ერთი საუკეთესო საბავშვო პოეტი ქალი და სამწუხაროა, მისი გარდაცვალება თითქმის არ შეუმჩნევია ქართულ კულტურულ საზოგადოებას. თუმცაღა გარდაცვლილს რაღად უნდოდა პატივი, ეს ჩვენ, დარჩენილებს გვჭირდებოდა, თორემ მის პოეზიაზე კიდევ ბევრჯერ მოერევა ცრემლი ქართველ ბავშვს და კიდევ ბევრჯერ გაიღიმებს.

 _ პატარა გოგო იაო,

გვითხარ რა შეგიძლიაო?

_ ვიტირებ, წვიმა წამოვა,

გავიცინებ და … მზეაო!

ზოგადსაგანმანათლებლო პროგრამების აკრედიტაციის პროცედურა შემდეგ ეტაპებს მოიცავს:

1. აკრედიტაციის მაძიებლის თვითშეფასება და სააკრედიტაციო განაცხადის წარდგენა;
2. აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის შექმნა;

III. აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის მიერ აკრედიტაციის თვითშეფასების ანგარიშის შეფასება;

1. სააკრედიტაციო ვიზიტის განხორციელება;
2. აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის დასკვნის შედგენა და დაინტერესებულ პირთათვის გაცნობა;
3. აკრედიტაციის საკითხზე ზეპირი მოსმენის გამართვა;

VII. გადაწყვეტილების მიღება;

VIII. დასაბუთებული გადაწყვეტილების გამოქვეყნება.

განვიხილოთ აკრედიტაციის პროცედურის ეტაპები:

1. აკრედიტაციის მაძიებლის თვითშეფასება და სააკრედიტაციო განაცხადის წარდგენა

აკრედიტაციის მისაღებად სკოლამ უნდა მიმართოს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნულ ცენტრს. ცენტრში წარდგენილ განაცხადს უნდა დაერთოს:

1. თვითშეფასების ანგარიში თითოეული საგანმანათლებლო პროგრამისთვის. თვითშეფასების ანგარიშის ფორმა განთავსებულია ცენტრის ვებგვერდზე www.eqe.ge. თვითშეფასების მიზანია აკრედიტაციის მისაღებად დაწესებულების მზაობის შეფასება. თვითშეფასება აკრედიტაციის სტანდარტების შესაბამისად ხდება;
2. საგანმანათლებლო პროგრამა/პროგრამები ელექტრონული ფორმით;
3. სააკრედიტაციო განაცხადის განხილვის საფასურის დამადასტურებელი დოკუმენტი. სააკრედიტაციო განაცხადის განხილვის საფასური შეადგენს 500 ლარს, ხოლო აკრედიტაციის საფასური თითოეული ზოგადსაგანმანათლებლო პროგრამისთვის – 1000 ლარს. აკრედიტაციის განაცხადის განხილვისა და საგანმანათლებლო პროგრამის აკრედიტაციის საფასურები განმცხადებელს არ უბრუნდება. თუმცა არსებობს გამონაკლისი შემთხვევა. კერძოდ, საგანმანათლებლო პროგრამების აკრედიტაციის საფასური სრულად ბრუნდება, თუ საგანმანათლებლო დაწესებულება ადმინისტრაციული წარმოების შეწყვეტას აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის შექმნამდე მოითხოვს.

1. აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის შექმნა

სკოლის მიერ აკრედიტაციის საფასურის გადახდის შემდეგ, ცენტრის დირექტორი გამოსცემს ბრძანებას აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის შექმნისა და აკრედიტაციის მაძიებელ დაწესებულებაში ვიზიტის შესახებ. აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის წევრი ვალდებულია, განაცხადოს თვითაცილება, თუ მას აქვს ინტერესთა კონფლიქტი აკრედიტაციის მაძიებელ  დაწესებულებასთან.

აკრედიტაციის მაძიებელი დაწესებულება უფლებამოსილია, ცენტრში წარადგინოს აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის აცილება ცენტრის დირექტორის ბრძანების გაცნობიდან 2 დღის ვადაში. დაწესებულება ვალდებულია, დაასაბუთოს აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის წევრის აცილება. აცილების საფუძველი შეიძლება გახდეს აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის თავმჯდომარის ან/და წევრის ინტერესთა კონფლიქტი.

ინტერესთა კონფლიქტად მიიჩნევა საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 92-ე მუხლით დადგენილი გარემოებების არსებობა. კერძოდ, ადმინისტრაციულ წარმოებაში არ შეიძლება მონაწილეობდეს ადმინისტრაციული ორგანოს ის თანამდებობის პირი, რომელიც:

– თვითონ არის დაინტერესებული მხარე საქმეში;

– საქმეში მონაწილე დაინტერესებული მხარის ან მისი წარმომადგენლის ნათესავია;

– საქმეში მონაწილე დაინტერესებული მხარის წარმომადგენელია;

– იყო ექსპერტი მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით;

– შრომით ურთიერთობაშია საქმეში მონაწილე დაინტერესებულ მხარესთან;

– თვითონ ან მისი ოჯახის წევრი ფლობს აქციებს ან საწესდებო კაპიტალის წილს იმ საწარმოში, რომელიც დაინტერესებულ მხარეს წარმოადგენს;

– საქმეში მონაწილე დაინტერესებული მხარის ან მისი წარმომადგენლის ოჯახის წევრია.

კანონმდებლობის მიზნებისთვის ნათესავად ითვლება:

– პირდაპირი ხაზის ნათესავი;

– მეუღლე, მეუღლის და-ძმა და პირდაპირი ხაზის ნათესავი;

– აღმავალი ხაზის პირდაპირი ნათესავის და-ძმა;

– და-ძმა, მათი მეუღლეები და შვილები.

განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი აცილების განცხადებას 3 დღის ვადაში განიხილავს. აცილების განცხადების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, ცენტრი იღებს გადაწყვეტილებას აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის შემადგენლობის ცვლილების შესახებ. აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის წევრის აცილების გაუთვალისწინებლობის შემთხვევაში, აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფი ახორციელებს აკრედიტაციის თვითშეფასების ანგარიშის შეფასებასა და ვიზიტს.

ვიზიტის ხანგრძლივობა და აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის წევრთა რაოდენობა, დაწესებულების პროგრამების რაოდენობისა და რესურსების მოცულობის შესაბამისად, განისაზღვრება ცენტრის მიერ ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით.

III. აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის მიერ აკრედიტაციის თვითშეფასების ანგარიშის შეფასება

განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი ვალდებულია აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის თითოეულ წევრს გადაუგზავნოს სკოლის მიერ ცენტრში წარდგენილი თვითშეფასების ანგარიში/ანგარიშები, ასევე ზოგადსაგანმანათლებლო პროგრამა/პროგრამები. ექსპერტთა ჯგუფი სააკრედიტაციო ვიზიტის განხორციელებამდე ეცნობა დოკუმენტებს და ემზადება ვიზიტისთვის.

1. სააკრედიტაციო ვიზიტი

აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფს ხელმძღვანელობს თავმჯდომარე და უზრუნველყოფს აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის წევრებს შორის მოვალეობების განაწილებას.  აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის წევრი მონაწილეობს ჯგუფის მუშაობაში, უზრუნველყოფს თავმჯდომარის მიერ მისთვის განსაზღვრული მოვალეობების ფარგლებში დასკვნის მომზადებას.

აკრედიტაციის ექსპერტი ვალდებულია სააკრედიტაციო ვიზიტის ფარგლებში შეისწავლოს ყველა საკითხი დასკვნის შესადგენად, გამოითხოვოს შესაბამისი დოკუმენტაცია, ჩაატაროს პერსონალის, აკადემიური/მოწვეული პერსონალის, სტუდენტებისა და პროგრამის განხორციელებაში ჩართულ სხვა პირთა ინტერვიურება.

განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი უფლებამოსილია, განახორციელოს აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის მონიტორინგი.

აღსანიშნავია, რომ სკოლა ვალდებულია ცენტრის დირექტორის მიერ აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის შექმნისა და სააკრედიტაციო ვიზიტის განხორციელების ბრძანების გამოცემამდე, საგანმანათლებლო პროგრამაში, სასწავლო კურსის/მოდულის სილაბუსებსა და საგანმანათლებლო პროგრამის განმახორციელებელ პერსონალში ცვლილების განხორციელების თაობაზე აცნობოს ცენტრს წერილობით და წარუდგინოს ცვლილების განხორციელების დამადასტურებელი დოკუმენტები.

სკოლა ვალდებულია, ხელი შეუწყოს აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფს სააკრედიტაციო ვიზიტის განხორციელებასა და შესაბამისი დასკვნის მომზადებაში, წარუდგინოს მათ აკრედიტაციის მიზნებისათვის საჭირო დოკუმენტაცია და უზრუნველყოს ექსპერტთა ჯგუფის მიერ მოთხოვნილ პირებთან ინტერვიურება.

აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფისათვის სკოლის მიერ მათი საქმიანობის განხორციელებაში ხელის შეშლის შემთხვევაში ან/და აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის შექმნისა და სააკრედიტაციო ვიზიტის განხორციელების ბრძანების გამოცემის შემდეგ სააკრედიტაციო განაცხადით წარდგენილი  საგანმანათლებლო პროგრამის მნიშვნელოვნად შეცვლის შემთხვევაში, ცენტრი უფლებამოსილია გამოსცეს ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ადმინისტრაციული წარმოების შეწყვეტის თაობაზე.

საგანმანათლებლო პროგრამის მნიშვნელოვნად შეცვლა მოიცავს:

– საგანმანათლებლო პროგრამის მიზნისა და სწავლის შედეგების შეცვლას;

– სავალდებულო სასწავლო კურსის/მოდულის მიზნისა და სწავლის შედეგების შეცვლას;

– არჩევითი სასწავლო კურსის/მოდულის 50%-ის მიზნისა და სწავლის შედეგების შეცვლას;

– საგანმანათლებლო პროგრამის განმახორციელებელი პერსონალის, აკადემიური/მოწვეული პერსონალის 10%-ისა და მეტის შეცვლას.

1. ექსპერტთა ჯგუფის დასკვნის შედგენა და დაინტერესებულ პირთათვის გაცნობა

სააკრედიტაციო ვიზიტის შედეგად ექსპერტები ადგენენ დასკვნას. დასკვნაში აღწერილი უნდა იყოს თვითშეფასების ანგარიშში შეტანილი მონაცემების ნამდვილობა და ამ მონაცემების აკრედიტაციის სტანდარტებთან შესაბამისობა. დასკვნა ეგზავნება აკრედიტაციის მაძიებელ დაწესებულებას და ეძლევა საშუალება ზეპირ მოსმენაზე წარადგინოს მოსაზრებები.

1. აკრედიტაციის საკითხზე ზეპირი მოსმენის გამართვა

საგანმანათლებლო პროგრამების აკრედიტაციის საბჭო, რომლის შემადგენლობაში შედის 9 წევრი, აკრედიტაციის თაობაზე გადაწყვეტილებას იღებს სააკრედიტაციო დოკუმენტაციის, აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის დასკვნის შესწავლისა და ზეპირი მოსმენის გამართვის საფუძველზე. საბჭოს სხდომას იწვევს საბჭოს თავმჯდომარე ან ცენტრის დირექტორი.

ზეპირი მოსმენის შესახებ სკოლას ეცნობება ზეპირი მოსმენის გამართვამდე არანაკლებ 7 დღით ადრე. სკოლა უფლებამოსილია, მონაწილეობა მიიღოს ზეპირ მოსმენაში.

სხდომას უძღვება საბჭოს თავმჯდომარე, მისი არყოფნის შემთხვევაში – მოადგილე, ხოლო საბჭოს თავმჯდომარისა და მოადგილის არყოფნის შემთხვევაში – დამსწრეთა უმრავლესობით განსაზღვრული საბჭოს წევრი. თუ საბჭოს მდივანი ვერ შეძლებს მოვალეობის შესრულებას, მის ფუნქციებს სხდომის თავმჯდომარის დავალებით ასრულებს საბჭოს ერთ-ერთი წევრი.

სხდომა უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება საბჭოს სიითი შემადგენლობის ნახევარზე მეტი. საგანმანათლებლო პროგრამის აკრედიტაციის შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება საბჭოს სხდომაზე დამსწრე წევრთა 3/4-ით. 3/4-ის არარსებობის შემთხვევაში მიიღება საგანმანათლებლო პროგრამის აკრედიტაციაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილება. საგანმანათლებლო პროგრამის აკრედიტაციის გაუქმების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება საბჭოს სხდომაზე დამსწრე წევრთა 3/4-ით.

საბჭოს სხდომა საჯაროა. თუმცა, სხდომის თავმჯდომარე უფლებამოსილია, სხდომა დახურულად გამოაცხადოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.

ცენტრისა და აკრედიტაციის მაძიებლის წარმომადგენლები, ასევე აკრედიტაციის ექსპერტთა ჯგუფის წევრები უფლებამოსილი არიან, მონაწილეობა მიიღონ ზეპირ მოსმენაში.

საბჭოს გადაწყვეტილებით შესაძლებელია ზეპირ მოსმენაში შესაბამისი დარგის სხვა ექსპერტის, პროფესიული ორგანიზაციის წევრის, სფეროს სპეციალისტისა და სხვა პირთა მოწვევა.

სხდომის თავმჯდომარე ვალდებულია, უზრუნველყოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებათა გამოკვლევა ზეპირ მოსმენაზე. სკოლის წარმომადგენელს უფლება აქვს, განაცხადოს შუამდგომლობა საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებათა გამოკვლევასთან დაკავშირებით, მისცეს საბჭოს ზეპირი ან წერილობითი ახსნა-განმარტებები, წარმოადგინოს დამატებითი მტკიცებულებები, დაასაბუთოს თავისი მოთხოვნა ან უარყოს დასკვნაში მოტანილი მონაცემები, მოსაზრებები თუ მტკიცებულებები.

ზეპირ მოსმენაზე გადაწყვეტილების მიღებისას მხედველობაში არ მიიღება აკრედიტაციის მაძიებლის ის დოკუმენტი, რომელიც ვიზიტის შემდეგ შემუშავდა.

საბჭოს სხდომის ოქმი და გადაწყვეტილება ფორმდება საბჭოს სხდომის ჩატარებიდან 10 სამუშაო დღის ვადაში საბჭოს თავმჯდომარისა და საბჭოს მდივნის ხელმოწერებით.

VII. გადაწყვეტილების მიღება

საბჭო იღებს ერთ-ერთ შემდეგ გადაწყვეტილებას:

ა) აკრედიტაციის შესახებ;

ბ) პირობითი აკრედიტაციის შესახებ;

გ) აკრედიტაციაზე უარის თქმის შესახებ.

აკრედიტაციის ვადა 7 წელია, ხოლო პირობითი აკრედიტაციის ვადა – არაუმეტეს 2 წელი. სკოლის ავტორიზაციის ვადის გასვლის ან ავტორიზაციის გაუქმების შემთხვევაში საგანმანათლებლო პროგრამებზე მიღებული აკრედიტაცია უქმდება.

საგანმანათლებლო პროგრამის პირველი და ყოველი მომდევნო აკრედიტაციის შემთხვევაში აკრედიტაციის შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება, თუ საგანმანათლებლო პროგრამა სრულად აკმაყოფილებს აკრედიტაციის ყველა სტანდარტს. საგანმანათლებლო პროგრამის ყოველი მომდევნო აკრედიტაციის შემთხვევაში პირობითი აკრედიტაციის შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება აკრედიტაციის დებულებით დადგენილ შემთხვევაში და დადგენილი წესით, თუ საგანმანათლებლო პროგრამა სრულად ვერ აკმაყოფილებს აკრედიტაციის სტანდარტებს. პირობითი აკრედიტაციის შესახებ გადაწყვეტილება არ შეიძლება მიღებულ იქნეს ზედიზედ ორჯერ.

აკრედიტაციის თაობაზე გადაწყვეტილება მიიღება აკრედიტაციის საფასურის გადახდიდან 180 კალენდარული დღის განმავლობაში.

VIII. დასაბუთებული გადაწყვეტილების გამოქვეყნება

საბჭო ვალდებულია, დაასაბუთოს მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება. გადაწყვეტილება მიღებიდან 10 სამუშაო დღის ვადაში ქვეყნდება ცენტრის ვებგვერდზე. ამასთან, საბჭო უფლებამოსილია, განსაზღვროს მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ძალაში შესვლის თარიღი.

 ალბათ თითოეულ ჩვენთაგანს ერთხელ მაინც უოცნებია პარიზში  მოხვედრაზე. ფიქრებში ერთხელ მაინც  გვისეირნია ელისეს მინდვრებზე  და ერთხელ მაინც ავსულვართ ეიფელის კოშკზე, საიდანაც მთელი ქალაქი ისე ჩანს,  როგორც ხელისგულზე.  მსოფლიოს ეს ულამაზესი ქალაქი პირველი წუთებიდანვე ატყვევებს მნახველს თავისი მშვენიერებით. მას მიზიდულობის საოცარი ძალა აქვს.  პარიზი ის ქალაქია, რომელიც შეუძლებელია, არ გიყვარდეს, რადგან აქ ყველა თავისთვის რაღაც განსაკუთრებულს ნახულობს ან პოულობს. მრავალრიცხოვანი არქიტექტურული და ისტორიული  ძეგლები, მყუდრო კაფეები და  ძვირი ბუტიკები  ნამდვილ  გურმანებს, მოდის მიმდევრებსა  და ისტორიის დამფასებლებს მაგნიტივით იზიდავს.

საფრანგეთის დედაქალაქი  და ქვეყნის უდიდესი ქალაქი მდინარე სენაზე, საფრანგეთის ჩრდილოეთ ნაწილში, ილ-დე-ფრანსის (იგივე პარიზის) რეგიონის ცენტრში  მდებარეობს. ქალაქის საზღვრები 1869 წლიდან მცირედ თუ შეიცვალა, ხოლო მოსახლეობა  2015 წლის მონაცემებით  2. 197 ათას  კაცის ითვლის.  პარიზის აგლომერაციაში კი   გარეუბნებთან ერთად 12 672 000 კაცი ცხოვრობს. ის ერთ-ერთი ყველაზე  დასახლებული მეგაპოლისია  ევროპაში.

თავისი არსებობის  სხვადასხვა პერიოდში პარიზს სხვადასხვა სახელს უწოდებდნენ, თუმცა მათ შორის ყველაზე  ცნობილია ”ჩირაღდნების, სინათლის  ქალაქი”,  ფრანგულად  –  «La Ville-Lumiere».  ეს არცაა გასაკვირი, რადგან  სწორედ პარიზი იყო მსოფლიოში პირველი ქალაქი, სადაც   გარეგანათება დამონტაჟდა და  ქუჩები გაანათეს. თუმცა მანამდე  პარიზს ლუტეცია (Lutetia) ერქვა.  სახელი ლათინური სიტყვიდან ”lutum” წარმოსდგება, რომელიც  თარგმანში ”ტალახს” ნიშნავს. ითვლება, რომ ქალაქი კელტური ტომების მიერაა დაარსებული, მოგვიანებით კი რომაელებმა დაიპყრეს.

პარიზი ზომიერად ოკეანური კლიმატის ზონაში მდებარეობს და მასზე  თბილი ჩრდილო-ატლანტიკური დინება ახდენს გავლენას. ამიტომ ქალაქში იშვიათადაა ძალიან მაღალი ან ძალიან დაბალი ტემპერატურა.

ორ ათასწლეულზე მეტი ხნის პარიზი დღეს  მსოფლიოს წამყვანი საქმიანი და კულტურული ცენტრია. მისი გავლენა პოლიტიკაზე, განათლებაზე, დასვენებაზე, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებზე, მოდაზე, მეცნიერებასა და ხელოვნებაზე ჩვენი პლანეტის  ერთ-ერთი მთავარი ქალაქის სტატუსს  ანიჭებს.  ბოლო მონაცემებით  დიდი პარიზი  ეკონომიკური  თვალსაზრისით  ევროპის უმსხვილეს საქალაქო რაიონს წარმოადგენს და  მშპ-ის მოცულობით მეხუთე ადგილი უკავია  მსოფლიოს ქალაქებს შორის.

პარიზი ტურისტების საყვარელი ქალაქია. ყოველ წელს  მას 45 მლნ ტურისტი  სტუმრობს, რომელთა 60% უცხოელია. მის ღირშესანიშნაობებს შორისაა მთელ  მსოფლიოში ცნობილი ადგილები, შენობები, პარკები და უბრალო ქუჩებიც კი.

სულ ერთია, რა დროს  ჩადიხარ ქალაქში – დღისით თუ ღამით – პირველს, რასაც ხედავ, ეს ეიფელის კოშკია, რომელიც, როგორც დარაჯი, ისე დგას და  აგერ უკვე მრავალი წელია ქალაქის  მთავარი ორიენტირი და სავიზიტო ბარათია. პარიზის  სიმბოლო – ეიფელის კოშკი – 1887-1889 წლებში აშენდა. მას მსოფლიო გამოფენის  შესასვლელის ფუნქცია უნდა ჰქონოდა. კონსტრუქცია 20  წლის შემდეგ  უნდა დაეშალათ, მაგრამ  რადიოს ქსელის განვითარებამ  ეიფელის შედევრი დაშლისგან იხსნა: მასზე  რადიომოწყობილობა დამონტაჟდა. 324 მ. სიმაღლის კოშკი 1930  წლამდე მსოფლიოში ყველაზე მაღალ შენობად ითვლებოდა. თუ კოშკზე მზიან ამინდში ახვალთ და გადმოიხედავთ,  მთელ პარიზს დაინახავთ. თუ ღრუბლიანი ამინდია,  მის წვერზე ასულები სულ სხვა – ”ღრუბლებს გადაღმა” – სამყაროში მოხვდებით. ღამით კი კოშკი ათასობით ნათურითაა განათებული და ქალაქის თითქმის ყველა კუთხიდან ჩანს.

ცნობილი მუზეუმი ლუვრი 1793 წელს აშენდა. მას დღესდღეობით მსოფლიოს მუზეუმებს შორის ყველაზე მეტი მნახველი ჰყავს –  ყოველწლიურად 5 მლნ. ადამიანი სტუმრობს.  ლუვრის  წინ 1989 წელს აშენებულმა  მინის პირამიდამ  აზრთა დიდი  სხვადასხვაობა გამოიწვია არა მარტო არქიტექტორებსა და გარემოსდამცველებს  შორის, არამედ კინორეჟისორებს შორისაც. საქმე ის გახლავთ, რომ   ნებისმიერმა რეჟისორმა, რომელსაც  ლუვრის ეზოში  სურს გადაღება, როიალითი უნდა გადაუხადოს მის შემქმნელს. ამიტომაც ხშირად, ახალ ფილმებშიც კი ლუვრთან ერთად  ეს პირამიდა არ ჩანს.

პარიზში მოხვედრილი ადამიანი თავს ვალდებულად თვლის,  რომ  ლუვრს აუცილებლად ესტუმროს.  არადა, ამ ქალაქში  კიდევ ერთი, ლუვრზე არანაკლებ  საინტერესო  ორსეს  მუზეუმია.  ამ ოდესღაც რკინიგზის  სადგურის შენობაში  უნიკალური სურათებია გამოფენილი, მათ შორის იმპრესიონისტებისა და პოსტიმპრესიონისტების ნახატები.

შეყვარებულების საყვარელი ადგილია  ნოტრ-დამის ტაძარი და მისი მოედანი. ალბათ იმიტომ, რომ ამ  ადგილას  ცნობილი მწერლის, ვ. ჰიუგოს ვერსიით  ყველაზე რომანტიკული და, ამავე დროს, ტრაგიკული ისტორია ხდებოდა. ან  იქნებ იმიტომ, რომ  კვირაობით  ”გრანდ” ორღანის  სულში ჩამწვდომი მუსიკის მოსმენა შეუძლიათ.

მსოფლიოში ცნობილი კაბარე ”მულენ რუჟი” (Moulin Rouge – ქართულად “წითელი წისქვილი”) 1889 წელს აშენდა და პიგალის მოედნის გვერდით, ე.წ. ”წითელი ფარნების” რაიონში მდებარეობს. კაბარე განთქმული იყო  და არის ცეკვა ”კანკანით”.

პარიზში ყოფნისას ერთხელ მაინც  აუცილებლად უნდა გაისეირნოთ შანზ-ელიზეზე (ელისეს მინდვრები), რომელიც  კონკორდის მოედანზე აღმართული ობელისკიდან იწყება და შარლ-დე-გოლის მოედანზე ტრიუმფალურ თაღთან მთავრდება. გამზირის სიგრძე  1915 მეტრია, ხოლო სიგანე – 70 მეტრს აღწევს.

 თუ დასვენება  მოგინდათ ლუქსემბურგის ბაღს (Jardin du Luxembourg,  მეტსახელი “ლუკო”‘) ესტუმრეთ. ბაღის  ფართობი 224 500 მ²-ია. ის უდიდესი  საქალაქო პარკია პარიზში.  აქვეა ლუქსემბურგის სასახლე,  სადაც დღეს საფრანგეთის სენატია  განთავსებული. სასახლე და ბაღები არქიტექტორმა სალომონ დე ბროსმა  1615-27 წლებში მარი დე მედიჩისთვის ააგო.  ბაღში მიმოფანტულია მრავალი მცირე და დიდი ზომის ქანდაკება და მონუმენტი. აუზის ირგვლივ საფრანგეთის ყოფილი დედოფლების ქანდაკებებია ჩამწკრივებული. ბაღი პარიზელი ბავშვებისა და მათი მშობლების საყვარელი ადგილია. თუ გაგიმართლათ, აქ  შეიძლება უფასო კონცერტსაც დაესწროთ.

პარიზის უცვლელმა საზღვრებმა, მკაცრმა სამშენებლო ნორმებმა და არათავისუფალი მიწის დეფიციტმა  შექმნა  ფენომენი, რომელსაც “პარიზის მუზეუმიფიკაცია ” ეწოდა, რადგან ისტორიული იერსახის  შენარჩუნების სურვილი და არსებული კანონები  მისი ტერიტორიის ფარგლებში მასიურ მშენებლობებსა და ინფრასტუქტურის განვითარებას აფერხებენ, რაც  მეტად აუცილებელია ქალაქის მზარდი  მოსახლეობის გათვალისწინებით. ამიტომ ბევრი დაწესებულება და ეკონომიკური ინფრასტრუქტურის ელემენტები  უკვე ქალაქის გარეუბნებშია განთავსებული ან  იქ გადასვლას გეგმავს.  ფინანსური და საქმიანი რაიონი ლა დეფანსი,  მთავარი სასურსათო საბითუმო ბაზარი  რიუნჟი, ცნობილი სასწავლო დაწესებულებები – პოლიტიკური სკოლა (École Polytechnique), მენეჯმენტის სკოლა,  ეკონომიკური და კომერციული მეცნიერებების უმაღლესი სკოლა (ESSEC), INSEAD-ის ბიზნეს-სკოლა და სხვ.,   ასევე მსოფლიოში ცნობილი კვლევითი ლაბორატორია საკლე (Saclay) ან ევრი (Évry), უდიდესი სპორტული მოედანი  ”სტად დე ფრანსე”  (Stade de France), ასევე ზოგიერთი სამინისტრო  (მაგ;  ტრანსპორტის), შეიძლება ითქვას, ქალაქის ფარგლებს გარეთ მდებარეობენ.

კიდევ რამდენიმე საინტერესო ფაქტი პარიზის შესახებ:

პარიზში სხვა ბევრი ევროპული დედაქალაქებისგან განსხვავებით ონკანის წყალი  სასმელად ვარგისია. წყლის  არაჩვეულებრივი გამწმენდი სისტემა პარიზელების სიამაყეა.

მდინარე სენაზე აგებული ყველაზე ძველი ხიდი  მე-16 საუკუნეში იყო აგებული, თუმცა  მას დღესაც ”ახალი ხიდი” ჰქვია, რადგან მაშინ, როცა ის ააგეს შესაბამისი სახელი ვერ დაარქვეს და ”ახალი ” უწოდეს.

მსოფლიოში საზოგადოებრივი ტრანსპორტის  პირველი მარშრუტი 1662 წლის 18 მარტს ცნობილი ფიზიკოსის, ბლეზ პასკალის ინიციატივით სწორედ პარიზში გაჩნდა.

პარიზის მეტრო გადაყვანილი მგზავრების  რაოდენობით მსოფლიოში მე-6 ადგილზეა.  იგი ევროპაში ერთ-ერთი უძველესი მეტროპოლიტენია ლონდონის, ბუდაპეშტისა და გლაზგოს მეტროპოლიტენების შემდეგ.

დაბოლოს,  პარიზზე  უამრავი დაწერილა და კიდევ  უამრავი დაიწერება.  მეც ვეცადე, რომ  ყველასთვის  ცნობილი თუ უცნობი ფაქტები  თქვენთვის  კიდევ ერთხელ შემეხსენებინა. ბევრი რამ დამრჩა სათქმელი, თუმცა ერთი რამ დაზუსტებით შემიძლია ვთქვა: პარიზი  მართლაც  დღესასწაულია, რომელიც მუდამ ჩვენთანაა.

როგორ ცხოვრობენ ბავშვები საქართველოში?

გაეროს ბავშვთა ფონდის, იუნისეფის, მონაცემებით, საქართველოში 16 წლამდე ასაკის ბავშვების 27 პროცენტი სიღარიბეში ცხოვრობს.

სიღარიბესთან ერთად, საქართველოში მცხოვრები ბავშვებისა და მათი მშობლების დიდ ნაწილს ხელი არ მიუწვდება ჯანდაცვისა და განათლების სერვისებზე, რეგიონში მცხოვრები მოსწავლეები სწავლის პარალელურად ჩართულები არიან საოჯახო საქმიანობაში, დედაქალაქის მკვიდრებს მძიმე ეკოლოგიურ პირობებში უწევთ ცხოვრება. გასართობი და დასასვენებელი, თავისუფალი (უფასო) საგანმანათლებლო და სპორტული სივრცის ნაკლებობა მთელი ქვეყნის მასშტაბით ბავშვების განვითარების შემაფერხებელ გარემოებად შეიძლება განვიხილოთ, მოუხერხებელი და არაადაპტირებული საზოგადოებრივი ტრანსპორტი კი უფრო მეტად უშლის ხელს არსებული სერვისების წვდომას.

ჩვენ არ მოგვწონს მანქანებისგან ოკუპირებული ტროტუარები, რომლებზეც ბავშვთან ერთად სიარული შეუძლებელია, გვაწუხებს, რომ სკოლებსა და ბაღებში რეგისტრაციისთვის გამოყოფილია ერთი დღე, რომელსაც ერთსა და იმავე დროს შიშითა და იმედით ელის ათასობით მშობელი, გვაწუხებს დაბინძურებული გარემო და საკვები, არ გვაკმაყოფილებს მასწავლებლების კვალიფიკაცია, ვსხედვართ და ვლაპარაკობთ იმაზე, რაც არ მოგვწონს და ასე გადის წლები, ბავშვები იზრდებიან, მმართველი ძალები იცვლებიან, რეალობა თითქმის იგივე რჩება.

აი, მაგალითად, ჩემი უფროსი შვილი რამდენიმე დღეში 4 წლის გახდება და ამ ოთხ წელიწადში გარემო, რომელშიც ვცხოვრობთ, ოდნავაც არ გამხდარა მის მიმართ მეგობრული. ისევ შორს გვიწევს სიარული მის გასასეირნებლად, ოდნავ მაინც სუფთა ჰაერი რომ ისუნთქოს, ისევ მხოლოდ რამდენიმე ბიბლიოთეკას აქვს ბავშვებისთვის ცალკე ოთახი (და მათ შორის რამდენიმე ფასიანი გახდა), ავტობუსებში, რომლებიც მისი დაბადებისას უკვე მწყობრიდან იყო გამოსული, ახლა უკვე წვიმს და სკამების უმეტესობა მონგრეულია, გასართობ ცენტრებში ისევ მხოლოდ ინგლისურენოვანი პრიმიტიული სიმღერებია ჩართული და აგრესიულ, დაღლილ ანიმატორებს აბარიათ ბავშვების გართობა… წლები გადის, ბავშვები ეჩვევიან მანქანებს შორის ძრომიალს, მტრულად განწყობილი უფროსებისგან თავის დაცვას, გამონაბოლქვით გაჯერებულ ჰაერს და მერე გვიკვირს, რატომ არის მათი ქცევა ზოგჯერ უკონტროლო, რატომ იმატებს წლიდან წლამდე დაავადებების რიცხვი, რატომ არის ისე, როგორც არის.

დრო სწრაფად გადის და ვხვდები, რომ ამას ვერაფერი შეცვლის. ერთადერთი, რისი გაკეთებაც შეგვიძლია, ის არის, რომ ჩვენვე, უხილავმა მშობლებმა, ვიაქტიუროთ. ვუთხრათ სახელმწიფო მანქანას, რომ ჩვენც და ჩვენ შვილებსაც ცუდად გვექცევა, დემოგრაფიასა და გენოფონდის შენარჩუნებაზე გულის ამაჩუყებელი ნარატივის მიღმა არაფერი დგას, ჩვენ კი, უკვე გაჩენილი ბავშვების მშობლებს, ყოველდღიურად გვიწევს ომი, რომელსაც მარტო ვერაფრით მოვიგებთ. მეტი კერძო ინიციატივა, მეტი აქტიურობაა საჭირო გადარჩენისთვის.

აი, მაგალითად, ერთი ახალგაზრდა წყვილია, ორ ბავშვს ზრდის. მიხვდნენ, რომ პატარებს სისტემატურად სჭირდებათ ბუნებასთან კავშირი და მოგზაურ ბავშვთა კლუბი დააარსეს. ახლა უკვე სხვა ბავშვები დაჰყავთ უქმე დღეებში ქალაქგარეთ.

სხვა დედაც ვიცი – შვილებს ძველი ნივთებისგან, მუყაოს, პლასტიკატის, რკინის დეტალებისგან, ნაჭრებისგან სათამაშოების გაკეთებას ასწავლიდა. ახლა ბავშვებისა და მოზარდების ინტერაქტიული მუზეუმის დაარსება უნდა და ვორკშოპებს მართავს დაინტერესებული პატარებისთვის.

სხვებიც ვიცი – ტანსაცმელში ბევრი ფულის გადახდა არ უნდოდათ და მაღაზია გახსნეს. მიდიხარ, ტოვებ ტანსაცმელს, რომელიც აღარ გჭირდება და მოგაქვს სხვა, რომელიც მოგწონს. ასე ცდილობენ რესურსების შენარჩუნებას.

ერთ გოგოსაც ვიცნობ – შვილი დაბადების დღის ცენტრის ხმაურისთვის არ გაწირა და თვითონვე მოაწყო შინ თოჯინების თეატრი მუყაოს ყუთისა და ნაჭრის სათამაშოებისგან. შრომატევადია, მაგრამ შესაძლებელი.

ცალკეული ინიციატივებია, მაგრამ დასაწყისისთვის ესეც საკმარისია. მომდევნო შეიძლება დღის ცენტრები, წიგნების გაცვლის სერვისები, გასართობი ადგილები, ქართულენოვანი აპლიკაციები ან ახალი საბავშვო წიგნები იყოს. მთავარია, დავინახოთ, რომ შეგვიძლია. მთავარია, ერთმანეთს მაინც ვხედავდეთ.

ფაკირები ჩვენკენ იყურებიან და ცეცხლს მონდომებით ყლაპავენ. ჯერ ყლაპავენ, მერე უშვებენ. ჩვენ კი არ მოვწონვართ, სხვებისთვისაც სწორედ ასე მოინდომებდნენ. „ჩვენ“ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ერთ-ერთ კაფეში მყოფი კლიენტები ვართ და მათი სამუშაოც ეგაა, კლიენტურა თავის სანახაობაში ჩაითრიონ და რაც შეიძლება დიდხანს დატოვონ მაგიდასთან. მაგიდასთან ისე ხომ არ იჯდები, ადგები და რამეს შეუკვეთავ, მერე კიდევ… და ეს რაც დიდხანს გასტანს, კაფესთვისაც  და ფაკირისთვისაც მით უკეთესი.

სიტყვა „ფაკირი“ ღარიბს ნიშნავს, ადრე მოხეტიალე ჯადოსნებს ეძახდნენ, რომლებიც ასევე ღარიბები იყვნენ. ისე, თუ ჯადოსანი იყო, ჯერ თავისთვის ეშველა და გამდიდრებულიყო… თუმცა, ეს ხალხი გამდიდრებას ათასგვარი სანახაობით ცდილობდა. ზემოთ აღწერილი ფაკირები ვარშავაში „ძველი ქალაქის“ მოედანზე, რომელიღაც პატარა კაფეს ეზოში ცდილობდნენ გამდიდრებას… ძირითადად ჩვენს ხარჯზე…

ფაკირების უკან ვარშავის სიმბოლო „სირენკას“ ქანდაკება იდგა. „სირენკა“ ქალთევზაა და იქაც ბუნებრივია კუდაპრეხილი გახლდათ. სირენკას შემხედვარე ერთი მეთევზე მახსენდება. თქვენ ალბათ ფიქრობთ, ზღაპრის მოყოლას იწყებსო, მე კიდევ ნამდვილი ამბავი უნდა დავწერო, აქ… დიახ… ქალთევზაა მოქმედი პირი.

მეთევზე პატარა ქოხში ცხოვრობდა. ღარიბული სახლი ჰქონდა, მაგრამ ბედს არ ემდუროდა. ცოლი და ორი შვილი ჰყავდა. ქალს ოჯახი და შვილები ებარა, კაცი კიდევ სათევზაოდ დადიოდა. ერთ დღესაც წავიდა და აღარ დაბრუნდა. ცოლ-შვილი ელოდა. გავიდა ერთი დღე… ორიც… მაგრამ მეთევზე არსად ჩანდა. ბოლოს სამეზობლო შეიკრიბა და მოსაძებნად წავიდნენ. იპოვეს… ოღონდ მხოლოდ მისი ნავი და ნივთები. თავად მეთევზე  „წყლის დედამ“ წაიყვანა.

ასე იცის ხოლმე, წყლიდან სანახევროდ ამოდის, ხელებს შენკენ გამოიწვდის  და მძლავრად მიგიზიდავს. წინააღმდეგობას ვერ გაუწევ და იძულებული ხდები თან წაყვე.  „წყლის დედა“ ქალთევზაა, ლათინურ ამერიკაში მდინარე გუიანაში  ბინადრობს და განსაკუთრებით დეკემბრის თვეში აქტიურობს. ვინ მოთვლის, რამდენი ჰყავს ასე წაყვანილი. კვალსაც კი ვერ აგნებენ, მალავს საგულდაგულოდ.

მეთევზის ნავში ქაფპლასტის ნაჭრები იპოვეს. ეტყობა თევზების მისაზიდად თუ იყენებდა. იქვე „სკოტჩის“ ხვია ეგდო. როგორც მეზობლებმა თქვეს, ასეთი ხვიები სულ თან დაჰქონდა – რა ვიცი, რაში გამოდგესო. ჰოდა, დაასკვნეს, რომ ნავი ნამდვილად მათ მეზობელს ეკუთვნოდა.

ქაფპლასტის დასახელება  ქაფპოლისტიროლია. სტიროლი არომატული სითხეა, მისი ფორმულა ბენზოლისა და ვინილის რადიკალისგან შედგება. ეს სითხე იოლად პოლიმერიზდება და პოლისტიროლს წარმოქმნის.  ძალიან გავრცელებული პლასტმასია. რას აღარ ამზადებენ, ერთჯერად ჭურჭელს, ბავშვის სათამაშოებს, კვერცხის შესაფუთს, იოგურტის ყუთებს, კონტეინერებს. გამჭირვალობით გამოირჩევა. თუ ამგვარ ნაკეთობაზე ნომერი 6 და PS წერია, იცოდეთ, რომ ეს პოლისტიროლია.  წინა საუკუნის შუა პერიოდში გერმანელმა ქიმიკოსებმა ქაფის მაგვარი პოლისტიროლი გამოიგონეს. შეიქმნა მასალა, რომელიც 98% ჰაერისგან შედგება. სად აღარ იყენებენ, ძირითადად მსუბუქ შესაფუთ მასალად, ველოსიპედისტების შლემებიც მისგან მზადდება. მათი ზედა პრიალა ზედაპირი  პოლისტიროლია. ქაფპლასტს იგივე, ქაფპოლისტიროლს მშენებლობაშიც იყენებენ. იაპონიაში პატარა სახლებსაც კი აგებენ, ასეთი სახლები ძალიან კარგად ინარჩუნებს სითბოს. რაც მთავარია, ასეთ სახლებს მიწისძვრის არ ეშინიათ. ასევე გავრცელებული მასალაა ქაფპოლიურიტანი, Foam rubber  (ქაფ რეზინა).  ბალიშების, მატრასების, სავარძლების შემავსებლად იყენებენ. ნაკლი ის აქვს, რომ  დროთა განმავლობაში ყვითლდება, იშლება, ერთმანეთს ეწებება.  საერთოდაც, იმ ქაფპოლიურიტანის გამოყენება, რომელიც ათ წელზე მეტისაა, საშიშია ჯანმრთელობისთვის, რადგან მისგან მავნე ნივთიერებები გამოიყოფა.

დღეისათვის,  ქაფმასალებს სხვადასხვა პოლიმერების ბაზაზე აკეთებენ. მაგ. ქაფპოლიეთილენი და ქაფპროპილენი. მათგან სახლების კედლებისთვის სხვადასხვა დამათბობლებს ამზადებენ. ტურისტული დასაფენი ქაფპოლიეთილენია, ტყეში ან სადმე მთაში დაიფენ და დაჯდები. მე კიდევ მასზე სახლში ვვარჯიშობ  ხოლმე.  პირველი ქაფპლასტმასი კაუჩუკის საფუძველზე გააკეთეს. 1897 წელს პარიზის საერთაშორისო გამოფენაზე ასეთ ღრუბლისებრ რეზინას შეხვდებოდით. დღეს ღრუბლისებრ მასალებს ცელულოზისგან აწარმოებენ. ასეთი ღრუბლები გარემოს არ აბინძურებენ.

თუ შეიძლება, რომ ქაფპლასტი ჩვენვე გავაკეთოთ?

ავიღოთ ჩვეულებრივი წებო პოლივინილაცეტატის ბაზაზე. თიხის ან პლასტმასის ჭურჭელში ლიმონმჟავა და სოდა შევურიოთ ერთმანეთს. დავამატოთ ზემოთ აღნიშნული წებო, რომელიც წყალს შეიცავს. გამოიყოფა ნახშირორჟანგი და მასა  მოცულობაში გაიზრდება. შემდეგ კი გამყარდება და ქაფპლასტს მივიღებთ.

სხვანაირადაც შეიძლება.  დავამზადოთ შარდოვანას ხსნარი ფორმალინში. მეორე სინჯარაში დავამზადოთ მარილმჟავას და რაიმე ქაფის წარმომქნელის ხსნარი, მაგალითად, შამპუნის. სინჯარას თავსახური მოვარგოთ და შევანჯღრიოთ (ფრთხილად!!!! შიგნით მარილმჟავაა), სანამ ქაფი კარგად არ წარმოიქმნება. ამის შემდეგ, ორი სინჯარის შიგთავსი ერთმანეთს შევურიოთ და კვლავ კარგად შევანჯღრიოთ. გაცხელებით პოლიკონდენსაციის რეაქციას დავაჩქარებთ. წარმოიქმნება ქაფპლასტი, რომელიც ჰაერზე მაშინვე გამყარდება.

ქაფპლასტი კარგად იხსნება ისეთ ორგანულ გამხსნელში, როგორიც აცეტონია. ეს მის ნაკლად შეიძლება ჩავთვალოთ. თუ აცეტონიან ჭურჭელში ქაფპლასტის ნაჭერს ჩავუშვებთ, ის მომენტალურად გაიხსნება მასში და ჟანგბადი გამოიყოფა.

 რეაქცია სიტყვიერად შეიძლება ასე ჩავწეროთ:

სტიროლი+აცეტონი=ჟანგბადი+5-მეთილციკლოჰექსადიენ-1,3

გახსოვთ ალბათ, ზემოთ დავწერე, რომ გაუჩინარებული მეთევზის  ნავში „სკოტჩის“ ხვიაც (წებოვანი ლენტი) ეგდო. წებოვანი ლენტი ყველას გინახავთ. მისი სახელწოდება ინგლისური სიტყვიდან „Scotch“ მოდის და ნიშნავს „შოტლანდიური“, „შოტლანდიელი“.  ეს ლენტი შოტლანდიაში სულაც არ გამოუგონიათ, ამერიკაში შექმნეს. წარმოშობით შოტლანდიელსაც არ შეუქმნია. გაგიკვირდებათ და მისი გამომგონებლის გვარიც არ ყოფილა სკოტჩი. ლენტის ავტორს რიჩარდ დრიუ ერქვა. ერთხელაც თავის მანქანას თვალი შეავლო და გაიფიქრა, რა კარგი იქნებოდა სხვადასხვა ფერად შემეღებაო. ბევრი აღარ დააყოვნა და მანქანა ავტოსახელოსნოში მიიყვანა შესაღებად. ფერები შეარჩიეს და ღებვაც დაიწყეს, მაგრამ  დაინახა, რომ ქაღალდი, რომელსაც ოსტატი იყენებდა, რომ ერთი ფერი მეორეში არ შერეულიყო, იხეოდა და ფერებიც ერთმანეთში გადადიოდნენ, რაც ძალიან არაესთეტიკური სანახავი გახლდათ. დრიუმ გადაწყვიტა გამოსავალი ეპოვა და გარკვეული ხნის შემდეგ სახელოსნოში წებოვანი ლენტით დაბრუნდა. ოსტატმა ლენტი მანქანის კარებს მიაკრა და საქმეს შეუდგა, ოღონდ… ლენტი ღებვის პროცესში დაიჭმუჭნა. ეს იმიტომ მოხდა, რომ წებო ლენტს მხოლოდ ნაპირზე ჰქონდა დატანებული. აღშფოთებულმა ხელოსანმა შესძახა – რა უბედურებაა, ეს ლენტი ნამდვილად შოტლანდიურიაო (Scotch tape). საქმე ის გახლდათ, რომ იმხანად შოტლანდიელებს ძალიან ძუნწების სახელი ჰქონდათ, მათ მიერ გაწეულ ეკონომიაზე უკვე სახალისო ამბებსაც კი ჰყვებოდნენ. ხელოსანმაც სწორედ ეს იგულისხმა, ანუ ლენტი შოტლანდიურია, რადგან წებო მთლიანად წასასმელად ვერ გაიმეტეთო.  დრიუს ლენტის სრულფასოვნებამდე მისაყვანად კიდევ ხუთი წელი დასჭირდა. პირველი ლენტი ცელოფნის საფუძველზე დაფენილი კაუჩუკისგან და ზეთებისგან მზადდებოდა. მაშინვე პოპულარული გახდა და ხალხი თავადვე იგონებდა, რაში გამოეყენებინათ.

ისევ იმას დავუბრუნდები, რითაც დავიწყე. გახსოვთ,  საგანგებოდ ვთქვი, ზღაპარს არ ვყვები, ნამდვილი ამბავია-მეთქი. მდინარე გუიანას სანაპიროდან არაერთი მეთევზე თუ ბავშვი გაქრა. ისინი ქალთევზამ, „წყლის დედამ“, Water mama-მ წაიყვანა. ქალთევზამ ჩვენთან ლეგენდებიდან, მითოლოგიიდან და ფოლკლორიდან შემოაბიჯა. მზის ღვთაებას ადამიანის სხეული და თევზის თავი ჰქონდა, მანტიად თევზის ფარფლები ემოსა. მოგვიანებით ღვთაება „ეა“ დაიბადა, რომელიც სანახევროდ ადამიანი, სანახევროდ კი თევზი გახლდათ. ბერძნულ მითოლოგიაში ყველანაირ შტორმებს და კატასტროფებს სწორედ მას მიაწერენ. მთვარის ღვთაების სელენას და კი, ატარგატისი, უშუალოდ ქალთევზების წინაპრად ითვლება. ადამიანებს სწამდათ, რომ ღვთაებების ასეთი სიმბიოზი იმიტომ იყო საჭირო, რომ მათ ერთნაირად კომფორტულად ეგრძნოთ თავი ცაშიც და წყალშიც.

მდინარე გუიანას სანაპიროზე მცხოვრებ ადგილობრივ აბორიგენებს ქალთევზების დღესაც  გულწრფელად სჯერათ.  მათი ქალთევზა  თეთრი სახის ქალია, თევზის კუდი აქვს და ადამიანებს იტაცებს. ადგილობრივების ფოლკლორში ჯერ „mimi vater“ დაერქვა, შემდეგ კი შეატრიალ შემოატრიალეს და “water mama”, ანუ წყლის დედა მიიღეს.

სინამდვილეში,  ეს 100 კილოგრამზე მეტი წონის თევზი გახლავთ. დიახ, თევზი… სახელად არაპაიმა. კუდს ადამიანებს მკერდში უმიზნებს, ერთს მისცხებს  და გულის შეტევა გარანტირებულია. დანარჩენს იმავე მდინარეში მცხოვრები პირანიები ასრულებენ და სწორედ ამიტომ დაკარგულის ალი-კვალიც კი აღარსად ჩანს ხოლმე. თევზი დეკემბერში აქტიურდება, რადგან ამ დროს მდინარის ფსკერზე ამოთხრილ ორმოში ქვირითს ყრის და შთამომავლობას ინსტიქტურად იცავს.

საბავშვო~ ისეთივე უძველესი მწერლობაა, როგორიც `სადიდო~. შუმერულ ტექსტებშიც კი არსებობს თურმე პერსონაჟი, ონავარი მაიმუნი, ლუსილუსი. სავარაუდოდ, ეს მაიმუნი, საბავშვო ლიტერატურის უძველესი პერსონაჟია.
საბავშვო ლიტერატურასთან ურთიერთობისას, ერთ დასკვნამდე მივედი: საბავშვო ლიტერატურა საერო ლიტერატურის ყველაზე სარწმუნოებრივი დარგია, რადგან იგი დაუეჭვებელი რწმენის მატარებელია, სიკეთისა და ბოროტების მარადიულ ბრძოლაში სიკეთის უცილობელი გამარჯვებისა. სადიდო ლიტერატურა კი სულ ეჭვებს ებრძვის და ვერც ამარცხებს ასე პირწმინდად, როგორც საბავშვო; ადამიანი საბავშვოს წიაღში სულ გამარჯვებულია და ფსიქოლოგიურადაც, სულიერადაც, თავს დაცულად გრძნობს.

საბავშვო ლიტერატურის ინსტიტუტი
დიახ, არსებობს! სტოკჰოლმის შუაგულში, ორგანიზაცია, რომელიც შვედეთის განათლების სამინისტროს ბიუჯეტზეა. იგი მთელ საბავშვო შვედურ ლიტერატურას იკვლევს. აქ მუშაობენ პროფესიონალი ექსპერტები. გარდა კვლევებისა, ბიბლიოთეკაცაა, 70 000-ზე მეტი საბავშვო წიგნით. ამ ბიბლიოთეკაში გროვდება მთელ მსოფლიოში სხვადასხვა ენაზე თარგმნილი და გამოცემული საბავშვო წიგნები, მათ შორისაა 90 ენაზე თარგმნილი ასტრიდ ლინდგრენის გამოცემები. აქ იმასაც გეტყვიან, რომ პირველი სამეცნიერო კვლევები საბავშვო ლიტერატურაში 1964 წლიდან დაიწყო, ხოლო 70-იანი წლებიდან სერიოზული სამეცნიერო კვლევის ობიექტად იქცა საბავშვო ტექსტები. მაგრამ ახლა ამ კვლევებიდან ერთ-ერთ მიმართულებაზე მინდა გითხრათ: ამ ინსტიტუტში ყოველწლიურად გამოიცემა დიდი ალმანახი, რომელშიც მთელი წლის საბავშვო წიგნებია წარმოდგენილი. ამ წიგნებს მინიჭებული აქვთ თავიანთი მახასიათებლები, რომელი ასაკისთვის, რა ინტერესთა სფეროსთვის, რა თემებისთვის არის რეკომენდირებული მათი გამოყენება. ამ დასკვნებს 4 დამოუკიდებელი ექსპერტი ადგენს. ეს ალმანახები მთელ შვედეთში უფასოდ ურიგდება ნებისმიერ სკოლას, ბიბლიოთეკას თუ მკითხველს და წარმოადგენს ყველაზე სანდო გზამკვლევს მათთვის, ვისაც აინტერესებს საბავშვო წიგნის შერჩევა. ამავე ინსტიტუტის თაოსნობით ტარდება კონკურსი „ბავშვების ჟიური“, რომლის პრიზი ყველაზე საპატიო ჯილდოდ ითვლება შვედი მწერლებისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ ფულად ჯილდოს არ წარმოადგენს და მხოლოდ სიმბოლური პრემიაა, რადგან მას მრავალნაირი გამოკითხვის საფუძველზე სწორედ მკითხველი ბავშვები ანიჭებენ მწერალს. თუმცა შვედეთში სხვა ბევრი კონკურსი, პრემია და პრიზიცაა დაწესებული საბავშვო მწერლებისთვის, და, არა მხოლოდ. მათ შორისაა დებიუტანტი მწერლებისთვის პრემია „შურდული“, რომლის საორგანიზაციო კომიტეტმა თავისი მუშაობის გაცნობისას იმით გამაკვირვა, რომ მექანიზმი იძლევა საშუალებას, კონკურენტი გამომცემლები თანაბრად ზრუნავდნენ მორალურადაც და ფინანსურადაც ნებისმიერი გამომცემლობის ავტორის წარმოსაჩენად.
პირველი საჩუქარი
შვედეთში დაბადებული ნებისმიერი ბავშვი, შვედეთის მოქალაქე, სახელმწიფოსგან პირველ საჩუქრად იღებს საბავშვო ბიბლიოთეკის კარგა მოზრდილ ფონდს, დაახლოებით 100 წიგნს, ხან მეტსაც. და სულ ერთია, ვინაა ეს მოქალაქე, რა სოციალური წრის წარმომადგენელი, სამეფო ოჯახის შთამომავალია, თუ კუნძულზე მცხოვრები მეთევზის შვილი. დაბადებიდან მე-3 დღეს ოჯახის წარმომადგენელი ვალდებულია გამოცხადდეს ადგილობრივ მუნიციპალიტეტში საჩუქრის მისაღებად. ამის მერე რაღა თეორიული მტკიცება სჭირდება იმას, თუ როგორ უნდა იქცეს წიგნი ღირებულებად? მაგრამ ეს ყველაფერი როდია. შვედეთის ბიბლიოთეკებში ნახავთ მღოღავი, პამპერსიანი ბავშვების ოთახებს, სადაც წიგნები უბრალოდ იატაკზე ყრია, და მშობლები (უფეხსაცმელოდ) ბავშვებთან ერთად სხედან იატაკზე, ხან აძინებენ, ხან აჭმევენ და საათობით ატარებენ დროს ასეთ დარბაზებში. ბავშვები კი წიგნს, როგორც სათამაშოს ეჩვევიან. მერე სხვა დარბაზებში ყველაფერი ასაკის შესაბამისად იზრდება, თაროს სიმაღლე, წიგნის შინაარსი და ა. შ. და ა. შ. და სტოკჰოლმის შუაგულში, კულტურის ცენტრის მე-5 სართულზე გამართულ ექსპერიმენტულ ბიბლიოთეკაში უზარმაზარი შუქნიშანია დამონტაჟებული, რომ ქუჩაში მომლოდინე ბიბლიოთეკაში შემოსვლის მსურველებს მაღლიდან ანიშნონ, წითელი ან მწვანე შუქით, არის თუ არა თავისუფალი ადგილი ბიბლიოთეკაში. დიახ, აი ასე. მსურველები კი დგანან და ელიან, როდის აინთება ფანჯარაში მწვანე…
იუნიბაკენი
რანაირ მუზეუმს არ შეხვდები მსოფლიოში, ნაგვისა და დამწვარი საჭმლის მუზეუმების ჩათვლით… თბილისში, სამწუხაროდ, არ არსებობს ისეთი მუზეუმი, როგორიც არის გერმანიის ქალაქ ტროისდორფში, 1982 წელს, ვაჭარ ვილჰელმ ალსლებენის მიერ ულამაზეს ციხე-სიმაგრეში გახსნილი ილუსტრირებული საბავშვო წიგნების მუზეუმი, თავისი უამრავი ფონდებითა და ექსპონატებით, სადაც ერთ-ერთ ფონდში 800-მდე მარტო „წითელქუდას“ თემაზე დაწერილი და დახატული წიგნია და სხვა უამრავი რამ, მაგრამ რომ გვქონდეს მსგავსი მუზეუმი, დარწმუნებული ვარ, აქაც საინტერესო ექსპონატები შეგროვდებოდა. და გარდა ექსპონატებისა, სწორედ ასეთ მუზეუმში წარმომიდგენია, რომ იქნებოდა საინტერესო იმ ქართველ მწერალთა განყოფილებები, ან ოთახები, ან დარბაზები, რომელთა სახლ-მუზეუმები, სამწუხაროდ, არა გვაქვს. აქვე მოეწყობოდა პრეზენტაციები, საქმიანი შეხვედრები, სემინარები და სხვა უამრავი რამ… ერთი სიტყვით, ეს იქნებოდა `საბავშვო წიგნის სახლი~. მსოფლიოს ერთ-ერთ გამორჩეულ მუზეუმზე მინდა მოკლედ მოგითხროთ. ჯერ კიდევ ასტრიდ ლინდგრენის სიცოცხლეში, შეუთავაზებიათ მისთვის მისი შემოქმედების ამსახველი საბავშვო ლიტერატურის მუზეუმის დაარსება. მე წილად მხვდა ბედნიერება, უშუალოდ გამეცნო ამ მუზუმის შემქმნელი სცენოგრაფისტი , ასტრიდ ლინდგრენის კარგი მეგობარი. სწორედ იგი მოგვიყვა ამ მუზეუმის დაარსების პერიპეტიებზე. სახელმწიფოს სურდა, მწერლისადმი მადლიერების ნიშნად გაეხსნა ეს მუზეუმიო. ასტრიდ ლინდგრენმა კი სასტიკი უარი უთხრა მათ და შემდეგი მოთხოვნები წაუყენაო : `მე მხოლოდ მაშინ მოგცემთ ამ მუზეუმის გახსნის ნებას, თუ სხვა შვედი მწერლების საბავშო წიგნების სამყაროსაც ასახავთ მუზეუმშიო~. სახელმწიფო, რა თქმა უნდა, დაჰყვა თავისი სათაყვანო მწერლის ნებას და მალე მსოფლიოს შეემატა ადგილი, რომელიც ალბათ ყველა ბავშვმა ერთხელ მაინც უნდა მოინახულოს. ეს არის დიდი გემოვნებით გაცოცხლებული ლიტერატურული სამყარო, რომელშიც მოგზაურობთ ისევე, როგორც შეიძლებოდა ნაწარმოებების კითხვისას თქვენს ფანტაზიას წაეყვანეთ შორეულ მხარეებში და თავი პერსონაჟების გვერდით წარმოგედგინათ. ნამდვილი საოცრება, რომლის დათვალიერების შემდეგ, გამუდმებით ვფიქრობ, როდის იქნება მსგავსი მუზეუმი საქართველოში? ყველა წიგნის ყველა ეპოქა, ყველა გმირი, ყველა კუთხე-კუნჭული, ყველა სასწაული აქ ხილულად და მატერიალურადაა განხორციელებული. აქვეა უდიდესი წიგნის მაღაზია, სადაც მთელი შვედური საბავშვო წიგნის ინდუსტრია თვალნათლივაა წარმოდგენილი. წიგნების გარდა აქ უამრავი აქსესუარი, სათამაშო-პერსონაჟები, ღია ბარათები, სურათები, რას არ ნახავთ და შეიძენთ. და, რაღა თქმა უნდა, აქაა დიდი სასადილო-კაფე, სადაც მხოლოდ ის საკვები იყიდება, რაც სხვადასხვა წიგნებში გვხვდება კარლსონის გუფთებისა და პეპის მაჭკატების ჩათვლით… აქვეა თეატრი,პატარ სცენით, სადაც ნაწარმოებებს აცოცხლებენ ბავშვები, აქვეა ილუსტრატორების ძალიან საინტერესო გამოფენა,.. და აქვეა ვილა `ყიყლიყო~, ზუსტად იმ მდგომარეობაში და არეულობის იმ ხარისხში წარმოდგენილი, რომ იფიქრებ, ჩვენმა პიპი-პეპიმ ერთი ნაბიჯით გაგვასწროო…

მწერალი – ვინ იცავს მის უფლებებს?
სახელმწიფო და მოქალაქეები! აი, ასეთ ორგანიზაციას გადავაწყდი შვედეთში – „მწერალთა საბჭოს“, რომელიც 1964 წელსაა დაარსებული და უკვე თავისი წონა და ძალა აქვს. ამ ორგანიზაციის ნებისმიერი წევრი, მწერალი, ჰონორარს იღებს ნებისმიერი შეხვედრიდან, ლექციიდან, შეკრებაში მონაწილეობიდან. თან არსებობს ნიხრები, ტარიფები, რამდენი კილომეტრია მწერლის სახლიდან იმ დაწესებულებამდე, სადაც მას იწვევენ, რამდენი წუთი გრძელდება მწერლის ლექცია ან შეხვედრა, რა ასაკის და რამდენი წევრი უზის მწერალს აუდიტორიაში მსმენელად. გასაოცარ ამბავს ვყვები? არც ისე, რადგან გაოცება იმან უფრო გამოიწვია, რომ აღმოჩნდა მწერალი, რომელიც ჰონორარს არა მხოლოდ ამგვარი სამუშაოს შესრულებისას იღებს, არამედ მას თავის საბანკო ანგარიშზე ერიცხება თურმე ჰონორარი ყველა საავტორო წიგნის ბიბლიოთეკიდან გატანის მიხედვითაც. არადა, შვედეთში ბიბლიოთეკები ძალიან აქტიური რგოლია და ყველა სკოლას აქვს საკმაოდ მდიდარი ბიბლიოთეკა, რომ არაფერი ვთქვათ ქალაქებისა და უბნების ბიბლიოთეკების ქსელზე. ამ ორგანიზაციის გარდა, არსებობს სხვა შემოქმედებითი ორგანიზაციებიც, თუნდაც მწერალთა კავშირი, რომელიც წარმოადგენს ასევე ავტორის უფლებათა დამცველ ორგანიზაციას. რომელიც მწერალს ეხმარება იურიდიულად მომგებიან პირობებში გააფორმოს კონტრაქტები გამომცემლებთან, ასწავლიან (მიუხედავად ასაკისა) ყველა საინტერნეტო პროგრამას, რითაც ადვილად ახდენს ინტეგრაციას გარემოსთან ყველაზე ხანდაზმული მწერალიც კი, მონაწილეობა მიიღონ სხვადასხვა ფესტივალებში და სხვა და სხვა. მე ქართველ მწერლებთან ერთად გავხდი მონაწილე ერთი საოცარი დღესასწაულისა, თავყრილობისა, რომელსაც ერქვა შვედეთის საბავშვო მწერლების `საგაზაფხულო შეკრება~. მწერალთა კავშირი წელიწადში ორჯერ, შემოდგომით და გაზაფხულზე თავისი ხარჯით ქირაობს საბავშვო ავტორებისთვის შენობას და იქ ჩამოდიან ყველა კუთხიდან და ყველა ქალაქიდან შვედი მწერლები. თავისი ხელით ამზადებენ კერძებს, ეროვნულ მენიუს: ხარშავენ კარტოფილს, ორაგულს, სალათებს და ჭიქა ღვინოზე ატარებენ დროს, ჰყვებიან საკუთარ მიღწევებზე, მღერიან, ეცნობიან ერთმანეთის სიახლეებს. ჩვენ კი ცოცხალი გვყავს თუ გარდაცვლილი მწერალი, ესეც ვერ გაგვიგია, არამც თუ მათი საქმიანობა აინტერესებდეს ვინმეს და მით უფრო, მათი წახალისება, გართობა და განტვირთვა. საკმაოდ ბევრი მონაწილე ჰყავდა შეხვედრას. უხუცესი 92 წლის მწერალი იყო. ვყურებდი მათ და ოცნებეში წასული, ვფიქრობდი, ნუთუ ამგვარი ამბები მხოლოდ ევროპაში ხდება?

ასტრიდ ლინდგრენის სახელობის პრემია
ასტრიდ ლინდგრენის სახელობის პრემია –Aალმა, 2003 წელს, მწერლის გარდაცვალებიდან ერთ წელიწადში დააარსა შვედეთის სახელმწიფოს მთავრობამ. ეს იყო მადლიერების და პატივისცემის გამოხატულება იმ ადამიანის მიმართ, რომელმაც მსოფლიოს მილიონობით ბავშვს გააცნო და შეაყვარა თავისუფლება, ადამიანი, სამყარო, წიგნი და, რა თქმა უნდა, შვედეთი და შვედი ხალხი. მადლიერმა სახელმწიფომ როდი იკმარა, რომ ასტრიდ ლინდგრენის წიგნები მსოფლიოს 90 ენაზე ითარგმნა და დაიპყრო პატარების გულები, მან ამ საოცარი მწერლის სახელს დაუკავშირა, ზოგადად, საბავშვო ლიტერატურისა და წიგნის მომავალი განვითარების სტრატეგიები და ინდუსტრია მსოფლიოს მასშტაბით. უდიდესი საპრემიო ფულადი ფონდი, ნახევარ მილიონზე მეტი ევრო, და უპირველესად წიგნიერებაზე გათვლილი სწორი დამოკიდებულებები ბავშვის სულიერი განვითარების საქმეში, ნებისმიერი ქვეყნის ავტორებისა თუ ილუსტრატორებისთვის, ორგანიზციებისთვის გულისხმობს გამარჯვების შანსს და მოტივაციას საბავშვო წიგნის სფეროში მუშაობისთვის. პრემია ყოველწლიურად გაიცემა. ოთხ ნომინაციაში წარდგენილი ნომინანტებისთვის ერთადერთი პრემია გაიცემა და ეს გამარჯვებული გამოვლინდება მარტის ბოლოს. ჯილდო კი ივნისის დასაწყისში, საზეიმო ცერემონიალზე გადაეცემა. თუმცა ამ ყველაფერს წინ უძღვის ჟიურის თითქმის ერთწლიანი სამუშაო პროცესი წარდგინებიდან გამარჯვებულის დასახელებამდე. შვედებს მიაჩნიათ, რომ ეს პრემია, მატერიალური წახალისების გარდა, იმითაცაა მნიშვნელოვანი, რომ ხელს უწყობს სხვადასხვა ქვეყნის საბავშვო მწერალთა და ილუსტრატორთა დაახლოებას და მსოფლიო გამოცდილების გაზიარებას. ასევე, ამ დარგში მოღვაწე ნიჭიერი ადამიანების დიდ პოპულარიზაციას. საპრემიო საბჭო, ანუ კულტურის საბჭო, სერიოზული ორგანიზაციაა, რომელშიც 12-წევრიანი ჟიური მუშაობს. აქვთ თავიანთი ვებგვერდი და ნებისმიერს შეუძლია, გაეცნოს ამ საბჭოს მუშაობას (წწწ.ალმა.სე).
საბჭოს ყველა სახელმწიფოში ჰყავს თავისი ოფიცილური წარმომადგენელი, საქართველოში ეს ორგანიზაციაა _ საპარლამენტო ბიბლიოთეკა. საბჭოს უფლება აქვს, შეცვალოს წარმომადგენელი, მაგრამ უწარმომადგენლოდ არანაირ წარდგენას არ ღებულობს, ვთქვათ, კერძო პირთაგან ან სხვა ორგანიზაციისგან, რომლებიც იურიდიულად არ ფლობენ ლეგიტიმაციას ამ საბჭოსგან. თუმცა ეს ლეგიტიმირებული ორგანიზაცია ექვემდებარება როტაციას სიტუაციის შესაბამისად. ნომინაციებია: ა) მწერალი, ბ) ილუსტრატორი, გ) ზეპირსიტყვიერების ოსტატი, რომელიც სცენიდან უკითხავს ბავშვებს ლიტერატურასა და ფოლკლორს, დ) ორგანიზაცია ან პიროვნება, რომელიც მუშაობს კითხვისა და წიგნის პოპურაზაციისთვის ბავშვებში. ოთხივე ნომინაცია ივსება ყოველწლიურად მხოლოდ ერთი ნომინანტით და იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფოს არა ჰყავს შესაფერისი კანდიდატები ყველა ნომინაციისათვის, მას შეუძლია წარადგინოს ორი თავისი და ორი სხვა სახელმწიფოს წარმომადგენელი. აუცილებელი მოთხოვნაა, რომ ავტორი უნდა იყოს ცოცხალი და მეორე, მისი ნამუშევარი (სიტყვიერება იქნება ეს თუ მხატვრობა) უნდა იყოს ასტრიდ ლინდგრენის კრედოსა და მაღალი მხატვრული ღირებულებების მატარებელი. ამ ბოლო წლებში, მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო დოტაციის კალთიდან „გადმოვსვით“ საბავშვო წიგნი, რაც მოვაშორეთ მას იდეოლოგიის ხუნდები, და რაც გავუშვით „თავის საპოვნელად“, `სახელის მოსაპოვებლად“ თუ ა. შ. და ა. შ., ათიოდე ადამიანმა შეძლო მყარად ფეხზე დადგომა თავის სფეროში. და მათგან არც ერთი არაა არც გამოცემული და არც თარგმნილი ისე, როგორც საჭიროა ეს დღევანდელ დღეს. ჩვენ საბავშვო ლიტერატურის კონკურსები არ გაგვაჩნია. მხოლოდ თითოჯერ ჩატარდა ასეთი კონკურსი პროზაში, 1996 წელს (`დიოგენეს~ მიერ), 2003 წელს (ჟურნალ `დილის~ მიერ) და ამ სამი წლის წინ `ოქროს ბუმბული~ (`გია ქარჩხაძის გამომცემლობისა~ და ბაზისბანკის მიერ) და სულ ესაა. რეალურად არავინ ზრუნავს ამ დარგის განვითარებაზე. ქვეყანაში არც ერთი ლიტერატურული ჟურნალი არ გამოიცემა, რომელშიაც ცოცხალ ლიტერატურულ პროცესს მიადევნებდი თვალს, ან თარგმანებს დაბეჭდავდი. ერთადერთი ნომინაცია `წლის საბავშვო წიგნი~ ჰქონდა თბილისის საკრებულოს მიერ დაარსებულ ლიტერატურულ კონკურსს, `გალას~ და ეს კონკურსიც აღარ არსებობს, სამწუხაროდ, პოლიტიკის მსხვერპლად იქცა. არანაირი გრანტები, დახმარება, პროექტები ამ სფეროში… ვერც ბიზნესად იქცა ქართული საბავშვო ლიტერატურა. გაჩხერილია სადღაც შუაში, წიგნსა და მწერლობას შორის. მხოლოდ ერთეულთა ინდივიდუალური მცდელობები აქა-იქ `გამოაშუქებს~ ხოლმე. დიდად სამწუხაროდ, საბავშვო მწერლები არ მიაჩნიათ მწერლებად, ასე რომ არ იყოს, ისინი აუცილებლად მოხვდებოდნენ საერთაშორისო საბავშვო წიგნების გამოფენებზე გამოცდილების გასაზიარებლად, თვალსაწიერის გასაფართოებლად. ჩვენს სახელმწიფოს ისე არ უჭირს, რომ მათ ვერ შეუწყოს ხელი. და თავი და თავი მათდამი უყურადღებობისა იმაშიც ჩანს, რომ 2006 წლიდან შეიძლებოდა კანდიდატების წარდგენა ამ პრემიაზე და ეს არ მომხდარა 2009 წლამდე. ვიყოთ გულახდილები: თანამედროვე საბავშვო მწერლის გვარსა და სახელს, ნაწარმოებს, პერსონაჟს ვერ დაგისახელებს წიგნის მოყვარული საზოგადოების 98 პროცენტი და ეს რეალობაა. ამ ბოლო დროს ლიტერატურულმა პორტალებმა და სოციალურმა ქსელებმა ბევრი რამ აიღეს თავის თავზე, მაგრამ ისინი მაინც ვერ აკეთებენ იმას, რაც უნდა გააკეთონ ერთად, საერთო ძალისხმევით მწერლებმა, საგამომცემლო საბჭოებმა, რედაქტორებმა, მხატვრებმა, ფსიქოლოგებმა, განათლების სპეციალისტ-ექსპერტებმა და მეთოდისტებმა. რა თქმა უნდა, ლიტერატურა იქმნება, იწერება, მაგრამ შედეგი, უკუგება არის ძალიან ცოტა, ვიდრე ეს უნდა იყოს ყველანაირი თვალსაზრისით.
საბავშვო ლიტერატურის განვითარების ფონდი `ლიბო~ 2006 წელს დაარსდა. მე და ჩემი მეგობარი, ფონდის ხელმძღვანელი, მწერალი ირმა მალაციძე, დღემდე მხოლოდ ენთუზიაზმით ვაკეთებთ იმას, რასაც ვაკეთებთ. შეიძლება ბევრსაც ვერაფერს, მაგრამ მაინც ვეცადეთ, იმ მძიმე წლებში ქართველი ავტორების გარკვეულ პოპულარიზაციას. 2006 წელს დავაარსეთ „ქართული საბავშვო წიგნის დღე _ 27 ოქტომბერი“, ვცდილობთ ყოველ წელს აღვნიშნოთ ეს დღე, 2006-2007 წლებში გამოვეცით „საბავშვო ლიტერატურის ალმანახის“ სამი ნომერი (`სახალხო ბანკმა~ გაიღო სტამბის ფული, თორემ მთელი ეს სამუშაოც სრულ ენთუზიაზმს ეფუძნებოდა). 2006 წლიდან რადიო „ივერიით“ მიგვყავს საავტორო გადაცემა `საუბარი საბავშვო მწერლობაზე~ და უნიკალური ფონდი შევქმენით საბავშვო მწერალთა ჩანაწერებისა, 2009 წელს შვედი მწერლების დახმარებით ჩავატარეთ ორდღიანი სემინარი `ქართული და შვედური საბავშვო ლიტერატურის ისტორია, აწმყო, მომავალი~, რამდენიმე გამოფენა მოვაწყვეთ სხვადასხვა წლებში გამოცემული უნიკალური ქართული საბავშვო წიგნებისა, ქართული საბავშვო პერიოდიკის, ქართული და შვედური საბავშვო წიგნებისა, ასევე აქცია-გამოფენა `გამოუცემელი საბავშო წიგნები“, ვცდილობთ დავეხმაროთ მწერლებსა და გამომცემლებს ერთმანეთის `მოძიებაში~. 2011-2012 წლებში 15 საბავშვო ქართველი ავტორის წიგნი გამოვეცით გამომცემლობა „საუნჯის“ დახმარებით, სერიაში `ბიბა“ (ბიბლიოთეკა ბავშვებისათვის) თითქოს დაძრულია ყინული, მაგრამ იყო ურთულესი წლები, როცა ქართულ საბავშვო ლიტერატურას თითქოს მომავალი აღარ უჩანდა. შეიძლება ეს განცხადება საქმეში ჩაუხედავ ადამიანს გადაჭარბებულადაც მოეჩვენოს, მაგრამ ეს ასე იყო… ჩვენს მწერლებსა და ლიტერატურას აღმოაჩნდა ის ძალა, რომ მსოფლიო კონკურენციისთვის გაეძლო და თავისი სიტყვა ეთქვა, თუმცა ვფიქრობ, რომ უკეთესი კიდევ წინ გველის….
სწორედ იმ შვედი მწერლების დახმარებითა და `შვედეთის ინსტიტუტის~ მიერ დაფინანსებული ერთ-ერთი ერთობლივი სემინარის მერე, ვორკშოპის ფარგლებში, ჩვენი ფონდიც მოხვდა ასტრიდ ლინდგრენის ქვეყანაში. საინტერესო ვიზიტი იყო, ძალიან საქმიანი და ერთი შეხვედრა ალმას საბჭოშიც შედგა. მათ კარგად გაგვაცნეს თავიანთი მუშაობის სტილი და დაგვავალეს კიდეც, რომ თბილისში დაბრუნებისას აუცილებლად წარგვედგინა ჩვენი ფონდის მუშაობის ამსახველი დოკუმენტაცია საჯარო ბიბლიოთეკის დირექციისთვის. თუმცა მანამდე ჩვენ და საერთოდ არავინ საქართველოში, საჯაროს მაშინდელი დირექტორის გარდა, არ იცოდა, რომ `ალმა~ გამუდმებით, ყოველწლიურად გზავნიდა წერილებს ქართველი ნომინანტების წარდგენის მოთხოვნით თბილისში. ეს 2006 წლიდან გრძელდებოდა, რადგან ამ წელს გაფორმებული ქართულ-შვედური მემორანდუმით ქართველ ავტორებსაც ეძლეოდა მონაწილეობის უფლება `ალმაზე~. შვედეთში ჩვენმა სტუმრობამ ეს საკითხი ადგილიდან დაძრა და ფონდი `ლიბო~, ნომინაციით `ორგანიზაცია~ გახდა კიდეც პირველი `ალმას~ ნომინანტი საქართველოდან. იმ წელს ნომინანტთა შორის სხვა ქართველიც იყო, მხატვარი ლელა ტაბლიაშვილი, რომელსაც აგერ უკვე ზედიზედ რამდენიმე წელია, წარადგენს შვეიცარია. ზოგადად, მასალებს ამა თუ იმ წარსადგენ ნომინანტის საქმიანობისა და შემოქმედების შესახებ აბარებ `ალმას~ ქართველ წარმომადგენლებს და ივსება სპეციალური ბლანკი და სტოკჰოლმში ოფიციალურად 15 მაისამდე იგზავნება.
ერთი და იმავე ნომინანტების დასახელება უნდა გრძელდებოდეს რამდენიმე წელი. შვედებისთვის ამასაც აქვს მნიშვნელობა. ქართული მხარე დღემდე ცოტა სპონტანურად ეკიდება ამ საქმეს, რადგან ეს საკითხები ევალება მათ, ვინც ნაკლებად იცნობს ან საერთოდ არ იცნობს ამ დარგს. ამიტომ ხშირად მხოლოდ ვალდებულების შესრულებით შემოიფარგლებიან და სხვა მხრივ არაფერს აკეთებენ ხელშესაწყობად და ამ პრემიის პოპულარიზაციისთვის. გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ ხშირად იღებს პრემიას ილუსტრატორი ან მწერალი-ილუსტრატორი, ე.წ. ინტეგრირებული ავტორი, ვინც თავად წერს და აფორმებს საბავშვო წიგნებს. ორგანიზაციასაც აქვს აღებული ორჯერ ეს პრემია, ერთადერთი ნომინაცია, რომელიც არასდროს დასახელებულა პრემიის მფლობელთა შორის, არის `ზეპირსიტყვიერების მთხრობელი~, თუმცა მიმაჩნია, რომ საქართველომ ამ ნომინაციითაც უნდა სინჯოს მომავალში ბედი, რადგან ჩვენ გვყავს ამ საქმით დაკავებული მსახიობებიც, ადამიანები, რომლებიც 30-40 წელიწადია ამის მეტს არაფერს აკეთებენ, ვთქვათ, ელდინო საღარაძე, გოგა პიპინაშვილი და სხვა. მაგრამ ვფიქრობ, რომ ამ საკითხზე სახელმწიფოს უნდა ჰყავდეს გაპიროვნებული მობილური პატარა ჯგუფი მაინც, ვთქვათ, 2-3 წევრით, რომელიც მაისის წინა დღეებში კი არ გაიხსენებს, რომ კანდიდატია წარსადგენი, არამედ მთელი წელიწადი იმუშავებს იმაზე, რომ სათანადოდ მოამზადოს წარსადგენი კანდიდატი, და ხელი შეუწყოს მის ნაწარმოებთა თარგმნას, სათანადო გამოცემებს, პოპულარიზაციას, შეხვედრებს, ვიდეო რგოლების დამზადებას, ამ ავტორის ან ორგანიზაციის ვებგვერდის მუშაობას და სხვა ათასგვარ რამეს, რითაც წარმოაჩენს კონკრეტული კანდიდატის მნიშვნელოვნებას ქვეყნის კულტურულ ცხოვრებაში. ჩვენ კი არც ერთი ორგანიზაცია, საიტი, საბჭო ან რაც გენებოთ, დაარქვით არ გაგვაჩნია ქვეყანაში, რომლიც სწორ პასუხს გაგცემდათ, ვინ ვინაა დღეს საბავშვო დარგში მოღვაწე. ამიტომ მე არა მაქვს იმედი, რომ თუ კარგა ხანს ასე გაგრძელდება, ალმა ჩვენთვის იქნება მხოლოდ ერთი დღის ნიუსი, როცა კულტურის სამინისტროს ან საჯაროს დირექცია უზრუნველყოფს პრესსამსახურის მეშვეობით ყველა არხზე თუ არა, მთავარ არხებზე მაინც, თქმას, დღეს საქართველოდან ალმაზე წარადგინეს ესა და ეს პიროვნებაო. და აქ დაასრულებს ყველანაირ საქმეს, რაც ალმას ან ზოგადად საბავშვო დარგს უკავშირდება.
თუ გადავხედავთ ძველ გამარჯვებულებს, წინა წლების შედეგებს (ამის საშუალებას ზემოთ მითითებული ალმას ვებგვერდი იძლევა) ნახავთ, რომ ჩვენ ავტორებს არც ამდენი წიგნები აქვთ გამოცემული და არც ამდენად პოპულარულები არიან მსოფლიოსთვის. ეს არ ნიშნავს, რომ ისეთი ავტორები, როგორებიც არიან ნატო დავითაშვილი, თეა ლომაძე, თამრი ფხაკაძე, თეა თოფურია, ირმა მალაციძე, ან ვთქვათ, მხატვრები: სოფიკო კინწურაშვილი, ნინო ჩაკვეტაძე, ნანა სამანიშვილი, რუსკა ყიფიანი და ბევრიც სხვა არ წარმოადგენენ კონკურენტებს სხვებისთვის. მათ ხელშეწყობა სჭირდებათ. ევროპაში პოპულარული გახდა გამოცემები, რომელსაც წერს ავტორი და თავადვე აფორმებს, ჩვენც გვყავს ასეთი ავტორები: სანდრო ასათიანი, ნანა კაციაშვილი, ოლესია თავაძე, ზაზა აბზიანიძე და სხვები და გვყავს სულ ახალი ავტორებიც, რომელთათვისაც მნიშვნელოვანია წახალისება, მოტივირება თავიანთი მუშაობისა: თეა თოფურია, მაკა მიქელაძე, ლელა ცუცქირიძე, ვასიკო გულეური, და კიდევ და კიდევ სხვებიც.
რაც შეეხება „ძველ“ თაობას, მათ ძლიერი საფუძველი შექმნეს საიმისოდ, რომ ჩვენ ვისაუბროთ თამამად და ღირსების გრძნობით ქართული საბავშვო ლიტერატურის ტრადიციებზეც და მომავალზეც. რა თქმა უნდა, გამიხარდება, რომ ვთქვათ, ცირა ქიტიაშვილის საბავშვო ლექსებმა აიღონ ეს პრემია, ან გურამ პეტრიაშვილის ზღაპრებმა, ან ქეთევან ჭილაშვილის და მერი ბოლქვაძის მინიატურულმა პროზამ, ან დოდო ხიმშიაშვილის ნაწარმოებებემა მოზრდილთათვის, ან ნინო ბეზარაშვილის ზღაპრებმა, ან გუგული ტოგონიძის ზღაპრებმა და რომელი ერთი დავასახელო ცოცხალ ავტორთაგან (თუმცა ამათგან სულ ახლახან გარდაიცვალნენ მერი ბოლქვაძე, ნინო ბეზარაშვილი და ქეთევან ჭილაშვილი)… რეალისტები თუ ვიქნებით, ამ მწერლებს იმდენად გაუჭირდათ თანამედროვე გამომცემლებისგან მიეღოთ `ვიზა“ მათ ნაწარმოებებზე, რომ ვეჭვობ, თარგმნონ ან დაუმზადონ ამონარიდების თარგმანი, ან მათ ღვაწლზე ისაუბრონ და წარუდგინონ მსოფლიოს… ან გამოსცენ თანამედროვე ბრწყინვალედ ილუსტრირებულ კრებულებად… ეს რომ ასე ყოფილიყო, მაშინ არც ამ 15-20-წლიან `ჩავარდნაზე“ ვიწუწუნებდით… თუნდაც შვედეთიდან დაჟინებულ მოთხოვნას და წერილებს სიჩუმით კი არ ვუპასუხებდით, ავდგებოდით და ცოცხალ ოტია იოსელიანის წიგნებს წარვადგენდით, ის მაინც იყო თარგმნილიცა და პოპულარულიც კარგა ბევრ ქვეყანაში. ჩვენ როცა იმდენიც ვერ მოვახერხეთ, გაგვხსენებოდა, რომ გვყავდა ასეთი ავტორი, მეეჭვება, ძველი ლიტერატურის გამომზეურებაზე იფიქროს ვინმემ. აქ ალბათ ბევრი ფაქტორის გათვალისწინებით, ისევ ახალ და თანამედროვე წიგნებზე იქნება აქცენტები გაკეთებული. თუმცა რამ გაყო `ძველი~ და `ახალი~, როცა საქმე ლიტერატურას ეხება? დაველოდოთ მაისს, იქნებ კიდეც ვიხილოთ კანდიდატთა შორის ჩვენი ღვაწლმოსილი ავტორები? თუმცა არც ერთ მათგანს, ვიცი, არ გააჩნია არც საკუთარი ვებგევრდები, არც ბლოგები, საიდანაც დაინტერესებული ადამიანი მსოფლიოს ნებისმიერი კუთხიდან უფრო ახლოს გაიცნობს მათ? არც ახალგაზრდებთანაა ეს ყველაფერი რიგზე, მაგრამ თურმე ამაზე ზრუნვაც საჭიროა, რადგან კონკურსში მონაწილე წლის ნომინატთა დასახელებისას (ეს ცხადდება ოქტომბერში, ფრანკფურტის წიგნის საერთაშორისო ბაზრობაზე), `ალმას~ ვებგვერდზე ღია რეჟიმში იდება ყველა ნომინანტის საინტერნეტო გვერდების ლინკები და მას მთელი მსოფლიო ათვალიერებს და ეცნობა. სავარაუდოდ, ამ ნომინანტთა რიცხვი ასე 170-მდეა ხოლმე, ხოლო მონაწილე ქვეყნების რიცხვი 80-მდე. მასშტაბებს თავად წარმოიდგენთ. ოქტომბრიდან მარტამდე კი ჟიური სწავლობს მათ საქმიანობას და მარტის ბოლოს ასახელებენ ერთადერთ გამარჯვებულს. ჩვენ კი მხოლოდ წარდგენილთა დასახელებაც კი ნომინანტთა მრავალრიცხოვან სიაში დიდ საქმედ მიგვაჩნია და გვიხარია და ვართ ერთ მილოცვ-მოლოცვებში. და ამიტომაც ვავლენთ ჩვენ მამა-პაპურ თვისებას, რომ გვგონია, საქმე თავისით გაკეთდება, ჩამოივლის ქრისტე ღმერთი და ჩამოჰყრის პრემიებს…
თავად ალმას პრემიას სჭირდება პოპულარიზაცია ჩვენში. ალმა დიდი შანსია ბევრისთვის! და მე მიმაჩნია, რომ სავარაუდოდ გზის გახსნა სხვა საერთაშორისო პრემიებისკენაც უნდა მოხდეს: ჰანს ქრისტიან ანდერსენის სახელობის საერთაშორისო პრემიის საბჭოსთანაც საჭიროა გარკვეული კავშირის დამყარება და ქართველი ავტორების ამ საპატიო ჯილდოს მოსაპოვებელ „მარათონში“ ჩართვა.
ერთადერთი, ვინც არ იღებს პრემიას, ესაა გამომცემლობა, თუმც გამომცემლის მოუწადინებლად წარმოუდგენელია რაიმე საერთაშორისო წარმატებაზე ლაპარაკი. თავის მხრივ, გამომცემლობაც სახელმწიფოს ხელშეწყობის გარეშე ცოდოა. ამიტომ სულ მიწევს ამის თქმა და ახლაც გავიმეორებ, რომ გამომცემლობა და ავტორი ერთად უნდა მუშაობდნენ. და მათ გვერდით უნდა ედგას სახელმწიფოს კულტურული განვითარების პოლიტიკა და დიდი ამბიცია (კარგი გაგებით), რომ ჩვენ არავიზე ნაკლები ვართ. უნდა მეტად აქტიურ ფაზაში გადავიტანოთ ქართული საბავშვო წიგნის საქმე. ისე კი, სანამ დიდ მსოფლიო გზაზე შედგებოდეს მწერალი, რამდენი რამ აქვს გასაკეთებელი საკუთარ სამშობლოში, საკუთარი მკითხველისთვის, საკუთარ ენაზე? და განა მარტო ალმასთვის გვაქვს საკეთებელი და სათარგმნელი?
ეჰ… ნეტარ არიან `მორწმუნენი~! და ოდესმე მაინც მას გაუმართლებს, ვინც თავისი შესაძლებლობების მაქსიმუმი და კიდევ ცოტა მეტი გააკეთა საიმისოდ, რომ ბავშვები უფრო ბედნიერები იყვნენ ამ პლანეტაზე…

ფოტო გარეკანზე:  Bertil Alvtegen

ჩემი ნაწერების გმირები იკრიბებიან და მასამართლებენ. კარგი თემაა~ – ჩაწერს მიხეილ ჯავახიშვილი 1924 წელს უბის წიგნაკში და შემდეგ გაირკვევა, რომ ამ სურვილს ასრულება არ უწერია. მწერლის ფიზიკურმა განადგურებამ შეიწირა ძალზე საგულისხმო და შთამბეჭდავი ჩანაფიქრი, რის საშუალებითაც ერთი ყდის ქვეშ ვნახავდით თეიმურაზ ხევისთავსა და გივი შადურს, ჯაყო ჯივაშვილსა და კვაჭი კვაჭანტირაძეს, მართალ აბდულასა და მარგო ყაფლანიშვილს. და ყველას, უკლებლივ ყველას, ვინც საბრალდებო სკამზე დასვამდა ავტორს და გაასამართლებდა.

მართლაც ორიგინალური თემაა, მით უმეტეს თუ გავითვალისწინებთ მაშინდელი, საბჭოთა ლიტერატურის თემატიკას, ოღონდ მხოლოდ საბჭოთას… რადგან იმ დროისთვის, უფრო ზუსტად, 1915 წელს სალამანკაში უკვე გამოცემულია მიგელ დე უნამუნოს „ბურუსი“, სადაც სწორედ ასეთი ამბები ხდება. რომანის მთავარი მოქმედი პირი აუგუსტო პერესი ყველანაირად ცდილობს გაექცეს ავტორს, არ დაემორჩილოს, დაუმტკიცოს, რომ დამოუკიდებელია. ამისთვის თვითმკვლელობასაც კი გაბედავს, მაგრამ ავტორის ნება შეუვალია: იგი ჯერ სუიციდს აუკრძალავს პერსონაჟს („თავს მართლა ვერ მოიკლავ, რაკიღა ცოცხალი არა ხარ, უფრო სწორად, არც ცოცხალი ხარ და არც მკვდარი, უბრალოდ არ არსებობ… იმიტომ არ არსებობ, რომ გამოგონილი არსება ხარ, შენ არ ხარ შენ, შენ ხარ მხოლოდ ჩემი ფანტაზიის ნაყოფი და კიდევ იმათი, ვინც შენი ცხოვრების, შენი თავგადასავლებისა და ბედუკუღმართობათა შესახებ ჩემ მიერ დაწერილ ნაწარმოებს კითხულობს“), შემდეგ კი, არც მეტი არც ნაკლები, სიკვდილს გადაუწყვეტს. ყველაზე ამაღელვებელია სცენა, სადაც ბრალმდებელი პერსონაჟი ავტორს შეწყალებას ევედრება:

„– მე სიცოცხლე მწყურია, დონ მიგელ, სიცოცხლე მწყურია, სიცოცხლე…

– აკი თავის მოკვლას აპირებდი!

– ოჰ, არა, გეფიცებით, სინიორ დე უნამუნო, თავს აღარ მოვიკლავ, არ მოვიკლავ, არ გამოვესალმები ამ ღვთისა თუ თქვენს მიერ ნაბოძებ სიცოცხლეს, გეფიცებით… ახლა, როცა ჩემი მოკვლა გადაწყვიტეთ, უკვე სიცოცხლე მომინდა…“

მაგრამ დონ მიგელი გადაწყვეტილების გადათქმას არ აპირებს: „შეუძლებელია! ასე მიწერია და ვეღარაფერს გადავასწორებ! შენ აღარ იცოცხლებ. არ ვიცი მეტი რა გიყო და როცა უფალმა ღმერთმა არ იცის, რა გვიყოს, მაშინ გვკლავს ხოლმე“.

პირველი შეკითხვა, რაც ამის წაკითხვის შემდეგ გვიჩნდება, ალბათ ესაა: იცნობდა თუ არა მიხეილ ჯავახიშვილი უნამუნოს რომანს? ზუსტი პასუხი ამ კითხვაზე არ არსებობს, ყოველ შემთხვევაში ქართველი მწერლის ლიტერატურულ წერილებსა და ჩანაწერებში ვერსად ნახავთ მიგელ დე უნამუნოს. გვხვდება იმდროინდელი გერმანელი, ფრანგი, რუსი მწერლები, მათი თხზულებებიდან დამოწმებული ციტატები, მაგრამ დონ მიგელი არსად ჩანს. ამის მიზეზი, სავარაუდოდ, ისიც შეიძლება იყოს, რომ XX საუკუნის 10-20-იანი წლების ესპანურ ლიტერატურას ათწლეულების დაგვიანებით გაეცნო ქართველი მკითხველი. დიდად არც საბჭოთა რუსეთის ლიტერატურული ჟურნალ-გაზეთები და გამომცემლობები დაინტერესებულან უნამუნოს შემოქმედებით. უფრო მეტიც, ერთხანს თავის სამშობლოშიც იდევნებოდა მწერალი, რადგან მკაცრად შეაფასა ესპანეთის ხელისუფლებაში სამხედრო დიქტატორის – პრიმო დე რივერას მოსვლა. ხოლო მას შემდეგ, რაც მისი „ქრისტიანობის აგონია“ რომის პაპმა საჯაროდ დაგმო, უნამუნოს სახელს ევროპაშიც ფრთხილად ახსენებდნენ. აქედან გამომდინარე, სამართლიანი ეჭვი შეიძლება გამოითქვას იმის შესახებ, რომ მიხეილ ჯავახიშვილი არ იცნობდა მიგელ დე უნამუნოს რომანს.

განსხვავებული ვითარებაა გაბრიელ გარსია მარკესისა და ოთარ ჭილაძის შემთხვევაში, ამიტომაც კრიტიკოსები ხშირად ადარებენ კოლუმბიელი და ქართველი მწერლის რომანებს – „მარტოობის ასი წელიწადი“ (1967 წ.) და „ყოველმან ჩემმან მპოვნელმან“ (1976 წ.). ორივეგან ერთი გვარის (ბუენდიებისა და მაკაბელების) საუკუნოვანი ამბავია მოთხრობილი და მათი ცხოვრება გააზრებულია როგორც მთელი ქვეყნის, კაცობრიობის   თავგადასავალი – მარადიული ვნებებით, ტკივილებითა და გამოსავლის ძიებით.

ეს ისაა, რასაც აშკარად ამჩნევენ და აღნიშნავენ ლიტერატურის მკვლევარები. თუმცა შეიძლება ბევრს არ მიუქცევია ყურადღება, რომ ჭილაძის პირველი რომანი „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ (1972 წ.) და მარკესის მესამე რომანი „პატრიარქის შემოდგომაც“ (1975 წ.) ჰგავს ერთმანეთს. ქართულ ენაზე დაწერილ წიგნში ზღვა უკან იხევს, დაპყრობილი, გადაგვარებული და ზნეობამოშლილი ქვეყნიდან ნაბიჯ-ნაბიჯ მიიპარება, თან ისე, რომ ფხიზელ და ჯიუტ მეთვალყურეს, კისერზე თოკის გორგალგადაცმულ ბედიასაც კი გააცურებს; მარკესის რომანში კი დაპყრობილი და გადაგვარებული ქვეყნის დიქტატორი თავის დაუძინებელ მტრებზე, გრინგოებზე ჰყიდის ზღვას, რითაც კიდევ უფრო უახლოვდება „სიკვდილის ნავის დაძონძილ იალქანს“.

რა შეიძლება დაერქვას ამგვარ დამთხვევებს – როცა ლიტერატურული რუკის სხვადასხვა წერტილში მცხოვრები მწერლები თითქმის არ იცნობენ ერთმანეთს და მათი პერსონაჟების განცდა, ხასიათი და თავგადასავალი ასე იკვეთება?

მოგვიანებით ამ ამოუხსნელ დამთხვევებს ერთ-ერთ ინტერვიუში თავად ოთარ ჭილაძე ახსნის, უფრო სწორად, ჟურნალისტის შეკითხვაზე – „არ არსებობს მწერალი, მეორისგან რომ არ იღებდეს რაღაცას. თქვენთვის ვინ არის ასეთი „მეორეო“, ასე უპასუხებს:

„ასეთი „მეორე“ ძალიან ზოგადი ცნებაა. ასეთი „მეორეა“ ყველა, ვინც წაგიკითხავს; შეიძლება არც წაგიკითხავს, მაგრამ გაგიგია; ან არც გაგიგია, მაგრამ მისი ბაცილა დაფრინავს ჰაერში და, გინდა არ გინდა, შენზეც ახდენს გარკვეულ ზემოქმედებას. ლიტერატურული ატმოსფერო ამგვარი ბაცილებითაა გავსებული და ჩვენც, თავზეხელაღებული სულელები, ერთმანეთს ვეჯიბრებით, ვინ უფრო ღრმად ჩაისუნთქავს ამ „სახიფათო“ ჰაერს…“