ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში, ბოლო რამდენიმე წელიწადია, რაც დიდი ძალისხმევით მიმდინარეობს ქართული ენის სწავლება. რამდენიმე პროექტის მასწავლებლები არიან ჩართული ამ საქმეში და არის კიდეც შედეგები, რაც ნათლად ჩანს საატესტატო თუ ეროვნული გამოცდების შედეგებიდან. ასევე მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი ქართულ უნივერსიტეტებში ჩამბარებელი ეთნიკურად აზერბაიჯანელი და სომეხი აბიტურიენტების რიცხვი.

თუმცა, ამ ყველაფერში მთავარი ისაა, თუ რამდენად ახდენენ ისინი ინტეგრაციას საზოგადოებაში. მე ვასწავლიდი როგორც სომხურენოვან, ასევე აზერბაიჯანულენოვან სკოლებში. ენის სწავლის კუთხით სიტუაციები იქ იცვლებოდა და უმჯობესდებოდა. წიგნები, რომლებიც ეთნიკური უმცირესობებისთვის შეიქმნა, არაა დატვირთული მხატვრული ლიტერატურით, არც გრამატიკით, ისინი შექმნილია სასაუბრო ქართულის სასწავლებლად.

პროექტები, რომლებსაც რამდენიმე წლის წინ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო აფინანსებდა, მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ინტეგრაციაში. სკოლებში, სადაც მოსწავლეებს ვეუბნებით, რომ ისინი საქართველოს მოქალაქეები არიან და ჩვენ, ყველას, აბსოლუტურად თანაბარი უფლებები გაქვს ჩვენ ქვეყანაში, ვასწავლით საქართველოს გეოგრაფიას, ისტორიას, არიან ბავშვები, რომელთაც ქვეყნის დედაქალაქი კი არა, თავისი რეგიონალური ოლქი ან უახლოესი ქალაქი არ უნახავთ,.

ერთ-ერთ პროექტში მონაწილეობის ფარგლებში ჩემს მეგობრებთან ერთად გავაკეთეთ პროექტი და მოსწავლეები დედაქალაქში ჩამოვიყვანეთ. ვაჩვენეთ მუზეუმები, სკოლები, უნივერსიტეტი და მახსოვს როგორ დაეტყო მათ შემდგომში სწავლისადმი ინტერესი. თითქოს მათში გაჩნდა სუბიექტი ინტერესის. აი, ესაა მთავარი, მოსწავლესაც, მასწავლებელსაც მოტივაციისთვის, უკეთესად სწავლა-სწავლებისთვის სჭირდება რაღაც ნიშა, რაღაც წერტილი, სუბიექტი, რასაც უნდა მიწვდეს თავისი წარმატებით და თუ ის ხედავს სამომავლოდ იმ რაღაცას, მაშინ მისი მოტივაციაც იმატებს.

მოსწავლეები, რომლებიც სხვადასხვა ტიპის პროექტებში იყვნენ ჩართულნი, ბევრად უფრო მოტივირებულები იყვნენ გაკვეთილებზეც. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ გარდა ენის სწავლებისა, ხორციელდებოდეს სხვადასხვა აქტივობები, გაცვლითი პროგრამები. ამ თავლსაზრისით  საზაფხულო ბანაკებიც ბევრის მომცემია. მოსწავლეებს შორის ყალიბდება მეგობრული დამოკიდებულება, ისინი უყვებიან ერთმანეთს თავიანთი რეგიონების, რაიონების შესახებ. ისმენენ სხვის აზრებსაც და ეს ცოცხალი პროცესი მათთვის ზოგჯერ უფრო მეტად შემეცნებითია, ვიდრე სტანდარტული გაკვეთილი.

სახელმწიფომ, გარდა იმისა, რომ კიდევ უფრო მეტად უნდა შეუწყოს ხელი ეთნიკურ უმცირესობებში მივლინებულ მასწავლებლებს, ასევე უნდა ჩამოაყალიბოს უფრო მიზანმიმართული და შედეგზე ორიენტირებული პოლიტიკა, რომლის მთავარი მიზანი იქნება არა მხოლოდ ის, რომ ამ ადამიანებმა ისწავლონ ქართული ენა, არამედ თავი იგრძნონ ქვეყნის სრულფასოვან წევრებად, მიიღონ მონაწილეობა არჩევნებში, შეცვალონ რეგიონებსა და რაიონებში არსებული რეალობა უკეთესისკენ, ჩაერთონ სხვადასხვა ტიპის აქტივობებში და მათთვის არ არსებობდეს რაიმე დაბრკოლება იმის გამო, რომ სხვა ეთნოსს მიეკუთვნებიან და არსებობს ენისა თუ კულტურული ბარიერები.

საქართველო ძალიან პატარა ქვეყანაა, თუმცა ტერიტორიულად თუ რიცხობრივად ეთნიკურ უმცირესობათა ხვედრითი წილი ძალიან დიდია. ეთნიკური უმცირესობები ახლაც ძალიან დიდ როლს თამაშობენ ქვეყნის ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ე.წ. ენის სახლები, სადაც ყველა მოქალაქეს შეეძლო სახელმწიფო ენის სწავლა, ძალიან კარგი კერები იყო მარნეულში, ახალქალაქსა თუ სხვა ქალაქებში. მნიშვნელოვანია, რომ მათ დაიბრუნონ ეს ფუნქცია და უფრო მეტი თავისუფლება ჰქონდეთ თავიანთ გადაწყვეტილებებსა და მოქმედების გეგმების დასახვაში.

შეიძლება ადამიანმა 200 წელი იცოცხლოს და ისე გაუდგეს გზანათელს, რომ საერთოდ ვერ გაიგოს ბევრი რამის არსებობის შესახებაც კი. და მერე ამით რა შავდება? პრინციპში არც არაფერი! მაგრამ ხან ისეც ხდება, რომ კარგი, ლამაზი და კოხტა რამეები თავისით ჩნდებიან ჩვენს ცხვირწინ და, სამწუხაროდ, ხშირად მაშინაც კი გვეზარება მათი დანახვა და შეცნობა..

იყო და არა იყო რა, შორს, ზღვებისა და ოკეანის იქით მდებარე მიკარგულ ქვეყანა ეკვადორში არსებობდა და არსებობს პატარა ქალაქი სანგელქუფი, თავისი უცნაური და საოცარი საფეხბურთო კლუბით “ინდეპენდიენტე”, რომლის სრული სახელწოდებაცაა “ინდეპენდიენტე დელ ვალლე”. რითია ეს კლუბი საოცარი? განა ცოტაა ლათინურ ამერიკაში მსგავსი დასახელებისა და გაქანების კლუბები? განა ვის უკვირს ლათინურ ამერიკაში ასეთი ჩაგვირისტებული ამბები?

ამ ამბავში ალბათ მთავარი ისაა, რომ “ინდეპენდიენტეს” არ გააჩნია ოფიციალური ბიუჯეტი და თქვენ წარმოიდგინეთ, არც არასოდეს გააჩნდა. ეს გუნდი 1958 წელს შეიქმნა და უკვე ამდენი ათწლეულია, სტადიონზე გაყიდული ბილეთებითა და ქომაგების შემოწირულობით საზრდოობს. იმის გამო, რომ საფეხბურთო სეზონის დაწყების წინ არავინ იცის, რამდენი ბილეთი გაიყიდება, ან რამდენი ეკვადორელი გაიკრავს ჯიბეზე ხელს და კლუბის ფონდს შეეხიდება, “ინდეპენდიენტეს” ბიუჯეტი უბრალოდ არ გააჩნია და ყველა ლოგიკით ასეთი აბდაუბდა ფინანსების მქონე კლუბს არსებობა დიდი ხნის წინ უნდა შეეწყვიტა, მაგრამ ეს ეკვადორია, ეს სამხრეთ ამერიკაა და იქ ყველაფერი სულ სხვანაირად ხდება.

აქამდე “ინდეპენდიენტეს” არცერთი ტიტული არ მოუპოვებია და ეკვადორულ ღვთისგან მივიწყებულ ფეხბურთშიც კი არასოდეს ყოფილა ეს კლუბი ფლანგმანი. სწორედ ამიტომაც, შარშან ყველას ნამეტნავად გაუკვირდა, როდესაც სანგელქუფელები ლათინური ამერიკის უპირველესი საკლუბო გათამაშების, კოპა ლიბერტადორესის ზონაში მოხვდნენ, მაგრამ, მაშინ პესიმისტ-პროგნოზისტები აბა რას წარმოიდგენდნენ, რომ ეს გუნდი კიდევ უფრო მეტ და კიდევ უფრო საკვირველ ამბებს დაატრიალებდა.

 “ინდეპენდიენტე” კოპა ლიბერტადორესის გათამაშების მეოთხედფინალში გავიდა და ყველასთვის სრულიად უცნობი ეკვადორული კლუბის ასეთი დიდი წარმატება უკვე ნათელი დასტურია იმისა, რომ ფეხბურთში ყველა მიღწევა ჯერ კიდევ არ გადის დიდ ფულზე და ჯერ კიდევ არსებობს ის “რაღაც”, რის გამოც შეიძლება რიგითმა ადამიანმა “ინდეპენდიენტეს “ მსგავს პატარა და შეჭირვებულ კლუბს უგულშემატკივროს.

“ინდეპენდიენტეს” მშობლიურ ციცქნა არენაზე, რომელიც ჩვენთვის სრულიად უცნობი ეკვადორელი გენერლის სახელს ატარებს, სულ რაღაც 7233 ადამიანი ეტევა, რაც სამხრეთ ამერიკული ფეხბურთისათვის დაგვეთანხმებით, რომ წარმოუდგენლად მცირე რაოდენობაა. “ინდეპენდიენტეს” ეკვადორში ალბათ სრულიად სამართლიანად ეძახიან “სოფლის გუნდს” და სრულიად სამართლიანად ფიქრობენ, რომ სანამ ეს გუნდი ეკვადორის ჩემპიონი გახდება, მანამდე მრავალი წყალი ჩაივლის, მაგრამ თუნდაც ის ამბავი, რომ ”ინდეპენდიენტეს” უცნაურობისა და შემართების შესახებ სადღაც შორეულ საქართველოშიც კი იციან, ღირს იმად, რომ ბიუჯეტის არმქონე კლუბი გიყვარდეს და გემშობლიურებოდეს. ეს დიდებული გრძნობაა!

ცოტა ხნის წინ ერთ გადაცემაში მიმიწვიეს, თბილისის ქუჩებში ანონიმი ავტორების მიერ გაკეთებულ წარწერებსა და ნახატებზე უნდა მელაპარაკა. ასეთ წარწერებს უკვე დიდი ხანია ვიღებ და ვაგროვებ. რაც უფრო მწვავეა, მით მეტია შანსი, რომ გადაღებავენ. ვცდილობ შევინახო ის, რაც შეიძლება ჩემმა (და სხვების) მეხსიერებამ ვერ შემოინახოს.

და მაინც, რატომაა საინტერესო, რას წერს ვიღაც სხვის კედელზე?

იმიტომ, რომ არც ერთს და არც მეორეს არ გააჩნიათ სხვა სივრცე კომუნიკაციისთვის, საკუთარი სურვილების, მოსაზრებების, პროტესტის გამოსახატავად.

კი მაგრამ, სოციალური ქსელები, მეგობრები, უბანი, სახლი? არა, ბატონო. იქ, იცი, ვინც დაგხვდება, ასე კი უფრო მეტს სწვდები. იქ იციან, ვინც ხარ, აქ კი არავინ იცის, საიდან მოხვედი და საით წახვედი.

შეგიძლია თქვა, რაც გაგიხარდება, რასაც მართლა ფიქრობ.

და რას ფიქრობენ ადამიანები?

ვინ იცის. ზოგი რას და ზოგი რას.

მაგალითად, ერთ-ერთ გარეუბანში, ავტოფარეხის კარზე, იყო ბავშვების ნახატი, რომლის თანმხლები ტექსტიც ახალგაზრდა წყვილის ამბავს ჰყვებოდა მათივე შვილის პირით. გოგონა ტერორისტულმა აქტმა შეიწირა. ბიჭი მარტო დარჩა. ბავშვები წერდნენ, რომ მათი დაშორება ძალიან სამწუხაროა. ესეც აფეთქებების ფონზე გატარებული ბავშვობა. ჩვენ გვგონია, ტრაგედიების მაუწყებელი ნიუსები მათთვის შეუმჩნეველი ფონია. სინამდვილეში ყველაფერი ესმით. იციან, რომ ვიღაც აფეთქდა და გაქრა. მოკლეს. ვინ იცის, რამდენს ფიქრობენ ყოველი ასეთი „ნიუსის“ შემდეგ. უკვალოდ არაფერი იკარგება.

კიდევ ერთ უბანში ვიღაც გაკრული ხელით წერდა თავის ფიქრებს ახლანდელი და ყოფილი მმართველი ძალების შესახებ, მედიის როლისა და ფუნქციის შესახებ და ქუჩაში აკრავდა. ვინ იცის, იქნებ თანამოაზრეებიც იპოვა.

სხვა იმაზე წუხდა, რომ საქართველოში ბიჭები სასურველ გოგონასთან ურთიერთობის მაგივრად სექსმუშაკების მომსახურებით სარგებლობენ და ერთ-ერთი საეჭვო რეპუტაციის მქონე შენობის კედელზე დატოვა ნახატი წარწერით, რომ ნამდვილი ბიჭები სიყვარულში ფულს არ იხდიან. არა მგონია, ვინმეს ამის გამო იმ დაწესებულებაში ვიზიტი გადაეფიქრებინა, მაგრამ ვიღაც სხვას შესაძლოა ეფიქრა, რომ ბედნიერებისკენ მიმავალი სხვა გზაც არსებობს.

თანამედროვე ხელოვნება ბევრისთვის გაურკვეველი ამბების ლაბირინთია, მაგრამ არსებობს ხალხი, ვისაც აინტერესებს, ვისაც სჭირდება, ვისაც უნდა, რომ იყოს სივრცე, სადაც თანამედროვე ხელოვნება იარსებებს და შეძლებს მასა და საზოგადოებას შორის არსებული ბარიერების მოშლას. ისინი წერენ, რომ თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმია საჭირო.

წარწერა ძველია, თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი დღემდე არ გვაქვს.

თბილისის ქუჩები ერთი დიდი სურვილების დაფაა, სადაც ერთმანეთს წერილებს ვუტოვებთ და ზოგჯერ ვფიქრობთ იმაზე, რა გვსურს ჩვენ, რა სივრცე გვაქვს ამ ქვეყანაში ჩვენს სურვილებზე ხმამაღლა და გაბედულად სალაპარაკოდ, ვინ გვისმენს?

ცვლადი დენის გადაცემა დიდ მანძილებზე დაკავშირებულია ენერგიის დანაკარგებთან. მისი შემცირების მიზნით იყენებენ ტრანსფორმატორს, რომლის საშუალებითაც ხდება გადამცემ ხაზებში დენის შემცირება და გადასაცემი ძაბვის მნიშვნელოვნად გაზრდა. უშუალოდ მომხმარებლისთვის მიწოდების წინ კი ძაბვას ამცირებენ და დენს ზრდიან.

ვრცლად

ცვლადი დენი

სწავლების პროცესში მეტად მნიშნელოვანია საგანთა შორის კავშირები. ქიმიისა და ისტორიის  საკითხები მჭიდროდ უკავშირდება ერთმანეთს. მოდით ვიმოგზაუროთ პარფიუმერულ-კოსმეტიკური პრეპარატების უძველეს სამყაროში და გავეცნოთ მათ ისტორიასა და წარმოების ტექნოლოგიას.

სუნამოს ისტორია ათასწლეულებს ითვლის. ძნელი წარმოსადგენია, ამ ხნის მანძილზე რამდენი აღზევება და დაცემა განიცადა სუნამომ – მას ხოტბას ასხამდნენ და ძვირფასეულობას უტოლებდნენ, მას კრძალავდნენ და „ფუჭ ზედმეტობად“ მიიჩნევდნენ. იყო დრო, როცა სუნამო ყველა დაავადების მკურნალად ითვლებოდა, იყო ფუფუნებისა და ცთუნების  საგანი. მოკლედ, ხან აღტაცების საგანი იყო და ხანაც სრულიად უარყოფილი. ღმერთების საუფლოს მკვიდრადაც მოიაზრებოდა, რადგან პირველი არომატული ნივთიერებები, სწორედ წმინდა სალოცავებში გაჩნდნენ.

დროში მოგზაურობა დავიწყოთ იქიდან, სადაც პირველი არომატები იღებენ დასაბამს.

უძველესი ცივილიზაციების წარმომადგენლები დიდ პატივს მიაგებდნენ არომატებს, იყენებდნენ რა რელიგიურ რიტუალებში საკმევლებად.

სუნამოს სამშობლო ჯერ კიდევ დაუდგენელია, ამ საკითხზე აზრთა სხვადასხვაობაა – ერთნი მიიჩნევენ, რომ სუნამოს შექმნის ხელოვნება მესოპოტამიაში გაჩნდა, მეორენი ამ პატივს არაბეთს მიაგებენ. მიუხედავად ამ ვარაუდებისა, ყველა მეცნიერი თანხმდება, რომ სუნამოს განვითარებაში დიდი წვლილი მიუძღვის ეგვიპტეს.

ძველ ეგვიპტეში, არომატების მაგიური სუბსტანციები საკულტო ტაძრებში იქმნებოდა, სადაც მსხვერპლშეწირვის რიტუალები იმართებოდა, რათა გადაფარულიყო სისხლისა და დამწვარი ხორცის სუნი და ლოცვისათვის შესაფერისი ატმოსფერო შექმნილიყო. ამიტომაცაა, რომ ლათინურიდან „per fumum” ნიშნავს -„კვამლით“. ნელსურნელებისათვის წვავდნენ არომატულ ფისებსა და ხის ნაფოტებს. საკმევლად ყველაზე ხშირად კედრის, საკმევლისა და მირას ფისებს იყენებდნენ. ეგვიპტეში არომატები, ქურუმების მიერ, სტანდარტული რეცეპტურით მზადდებოდა. აქვე მზადდებოდა არომატული ზეთები და ნელსაცხებლები. პარფიუმერიის ისტორია დედოფალ კლეოპატრას სახელსაც უკავშირდება, რომელიც თავისი გემის აფრებს არომატული ნივთიერებებით ნამავდა, რათა მისი მობრძანება შორიდანვე ეგრძნოთ. ეგვიპტის სახელოვანი დედოფალი რამდენიმე პარფიუმის ავტორიცაა. საკუთარი სხეულის სურნელისადმი უყურაღებო დამოკიდებულება, ეგვიპტეში ბარბაროსობად და უხეშობად ითვლებოდა. ტაძრების ასაგებად სურნელოვანი ხის ჯიშებს იყენებდნენ, რადგან თვლიდნენ, რომ სურნელება ღმერთების წყალობის საწინდარი იყო.

სუნამოს ისტორიაში, დიდი წვლილი მიუძღვით ბერძნებს. სწორედ მათი დამსახურებაა სუნამოების პირველი კლასიფიკაცია. ბერძნულ მითოლოგიაში, ლეგენდარულმა მებორნე ფაონმა, სიყვარულის ქალღმერთ აფროდიტასგან საჩუქრად მიიღო პატარა ჯადოსნური ბოთლი არომატული სითხით. სურნელოვანმა ჯადოსნურმა წყალმა სრულიად შეცვალა მისი ცხოვრება – ის ყველაზე ბედნიერი კაცი გახდა. სწორედ ამ სითხის მეშვეობით მოხიბლა მშვენიერი საფო! რა მოხდა კუნძულ ლესბოსზე? ფაონი საოცრად მახინჯი იყო და არცერთი ლამაზმანი ახლოსაც არ იკარებდა. საცოდავი მებორნე, სიყვარულზე არც კი ოცნებობდა. და უცებ ყველაფერი შეიცვალა – როგორც კი სახე დაიზილა აფროდიტას ნაბოძები სურნელოვანი სითხით, ის იმდენად შეიცვალა, რომ უმშვენიერესმა საფომ, რომელიც მთელ საბერძნეთში პოეზიით იყო განთქმული, უგონოდ შეიყვარა ფაონი. ეს მხოლოდ ლეგენდაა, მაგრამ სიმბოლურად ის სუნამოს ისტორიის ახალ ეტაპს ასახავს. არომატული ნივთიერებები კვლავაც მონაწილეობდნენ ყველა რელიგიურ რიტუალში. ამასთან ის აქტიურად გამოიყენებოდა, როგორც ჰიგიენისა და ფუფუნების საგანი. ბუნებრივ მცენარეულ ფისებსა და ბალზამებს უმატებდნენ სურნელოვან ზეთებს, რომლებსაც ათლეტები შეჯიბრის წინ ტანზე ისვამდნენ. მშვენიერი ათენელი ქალბატონები კი მას სიამოვნებისა და მომხიბლველობისთვის იყენებდნენ. ბერძნებმა, პირველებმა დაიწყეს სუნამოს შემადგენლობაში სანელებლების დამატება. ამჟამად კი არცერთი აღმოსავლური ჯგუფის არომატი არ იქმნება სანელებლების გარეშე. ძველ საბერძნეთში გამოჩნდნენ პირველი პარფიუმერები – „მენელსაცხებლენი“, რომლებიც სურნელოვან კომპოზიციებს ზამბახის, შროშანის, ანისის, დარიჩინის, შალფეის და სხვათა ზეთებიდან ქმნიდნენ. ეს უძველესი არომატული  კომპოზიციები, დღესაც გამოიყენება პარფიუმერულ წარმოებაში ოდეკოლონებისა და სუნამოების შექმნისას.

საბერძნეთიდან პარფიუმერულმა საქმემ რომში გადაინაცვლა. რომის აბანოები თავს იწონებდნენ, ნებისმიერი გემოვნების კლიენტისათვის დამაკმაყოფილებელი სურნელოვანი ზეთებით. მათი სუნამო, არომატული ზეთისა და ფხვნილის ნაზავს წარმოადგენდა. წყლის აბაზანაზე გამთბარ ზეთებს, ზედიზედ რამდენჯერმე უმატებდნენ ცოცხალ ყვავილებს – ეს მაცერაციის პროცესი იყო. არომატული ნივთიერებების ზეთში მოთავსებით მიიღებოდა სურნელოვანი ზეთი, მისი არომატის გასამძაფრებლად კი, სხვადასხვა ნივთიერებებს იყენებდნენ.

პარფიუმერული ვაჭრობა ბიბლიური პერიოდიდან ვითარდებოდა და ყვაოდა. სურნელები ძვირად ფასობდა, მაგალითად ამბრის ფასი ოქროსა და მონის ფასს უტოლდებოდა. ქრისტეშობამდე  X საუკუნეში  სავსკაია დედოფალმა, იუდეველთა მეფე სოლომონს მიართვა ძვირფასი სურნელებით სავსე ზარდახშა. მაკედონელს ასეთი ზარდახშა საომარ ალაფში  მას შემდეგ ერგო, რაც მეფე დარიოსი დაამარცხა. ნელსაცხებლების დამზადების რეცეპტურას ვხვდებით თალმუდსა და ძველ აღთქმაში. პარფიუმის შექმნის ისტორია, მჭიდრო კავშირშია ცივილიზაციის პროცესთან. პარფიუმერიის ხელოვნება, პირველ რიგში, კულტივირებული იყო იმ ხალხებში, რომლებიც ერთმანეთს გადასცემდნენ ცივილიზაციის ესტაფეტას. ასე გადადიოდა პარფიუმერიის ხელოვნება ეგვიპტიდან იუდეაში, ასირიაში, საბერძნეთში, რომსა და არაბეთში.

ევროპაში არომატების გამოყენება, ბარბაროსთა შემოსევებისას შეჩერდა, ამიტომ პარფიუმერიის ისტორიის გაგრძელებამ,  ისლამურ სახელმწიფოებში გადაინაცვლა. ჩვენი წელთაღრიცხვის 1 საუკუნეში არომათერაპიის პოპულარობამ პიკს მიაღწია. ეს პროცესი დისტილაციით, ავიცენას შექმნილი სახდელი კუბის მეშვეობით გახდა შესაძლებელი. ამ დიდმა მეცნიერმა ვარდებზე ჩატარებული ექსპერიმენტებით ვარდის წყალი შექმნა, რომელიც არაბეთში ოქროზე ძვირად ფასობდა. ხსნარები, რომლებიც პარფიუმერიად გამოიყენებოდა, დაქუცმაცებული ბალახების, ყვავილის ფურცლებისა და ზეთების ნაზავს წარმოადგენდა. მათ მძაფრი სუნი ჰქონდათ და ამ მეთოდის წყალობით, სუნამოს სურნელი უფრო მდგრადი გახდა.

ევროპაში სუნამოს გამოყენება ჯვაროსნული ომების შემდეგ გაიშალა და რაოდენ საოცარიც არ უნდა იყოს, დიდი გავლენა იქონია პარფიუმერიის ისტორიაზე. რაინდები თავიანთ ვალდებულებად თვლიდნენ ლაშქრობებიდან აღმოსავლური სუნამოებისა და ვარდის წყლის ჩამოტანას. 12-ე საუკუნეში არომატების ხელოვნების გავრცელებამ ხელი შეუწყო სავაჭრო ურთიერთობების განვითარებას. მალე, პარფიუმერიის დედაქალაქად, ვენეცია გვევლინება. პარფიუმერ-ხელოსნის პროფესია ყოფითი ხდება.

პარფიუმერიის ისტორიაში გარდატეხა მოახდინა, ეთერზეთებისა და სპირტის ბაზაზე შექმნილმა სუნამომ – არომატულმა წყალმა. ისტორიაში პირველი სუნამო, რომლის დასახელებამაც ჩვენამდე მოაღწია, 1367 წელს შეიქმნა – „EAU DE HONGARIE”, რაც ითარგმნება, როგორც „უნგრეთის დედოფლის წყალი“. ლეგენდის თანახმად, დედოფალმა სუნამოს დამზადების რეცეპტი განდეგილი ბერისგან მოიპოვა. იმ დროისთვის პარფიუმერული ხელოვნება ნაწილობრივ შავ მაგიად ითვლებოდა. არომატულ წყლებს ჯერ სამკურნალოდ იყენებდნენ, დროთა განმავლობაში სუნამოს გამოყენება ისე გავრცელდა, რომ მას არა მარტო სხეულზე, არამედ საცვლებსა და თეთრეულზე საპკურებლადაც იყენებდნენ. ყველაზე გავრცელებული იყო ვარდის, იის, ლავანდისა და ჟასმინის არომატები. არომატული წყლით დაუბანელი სხეულის უსიამოვნო სუნს ფარავდნენ. ჯავზის, ქაფურისა და სანდალოზის არომატული ლოსიონებით სახესა და სხეულს იზელდნენ, ტანსაცმელს, ხელთათმანებსა და ბალიშებს აპკურებდნენ. არსებობს მოსაზრება, რომ კათოლიკური ეკლესია გარყვნილების პრევენციის მიზნით, რომელიც ძველ რომაულ აბანოებში ხდებოდა, წყლის პროცედურებს კრძალავდა. ასეა თუ ისე, შუასაუკუნეების ევროპაში, აბანოს დიდად არ სწყალობდნენ. ამან კი პარფიუმერიის განვითარებას შეუწყო ხელი.

1608  ფლორენციაში, სანტა-მარია-ნობელლას მონასტერში, პირველი პარფიუმერული ფაბრიკა დაარსდა. მას ჰერცოგები, თავადები და თვით რომის პაპი მფარველობდნენ.

სუნამოს შექმნის ისტორიაში მნიშვნელოვანია 1709 წელი, როცა ჟან-მარი ფარინმა, გასაყიდად გამოიტანა“ კიოლნის წყალი“. ევროპაში ის ფრანგული დასახელებით – „ოდეკოლონი“ გავრცელდა. პირველი ოდეკოლონის შემადგენლობაში იყო ღვინის სპირტი, ბერგამოტი, ლავანდის, როზმარინის, ლიმონისა და ნეროლის ზეთები. ითვლებოდა, რომ ეს არომატული საშუალება, კურნავდა სხვადასხვა დაავადებებს, მათ შორის შავ ჭირსა და ოსპას.

პარფიუმერიის ჭეშმარიტი იმ სახით განვითარება, რაც თანამედროვე წარმოდგენას შეესაბამება, 19-ე საუკუნეში დაიწყო. 1828 წელს პიერ ფრანსუა პასკალ გერლენმა საკუთარი პარფიუმერული ხაზი და ფირმა დააარსა, რომელიც დღემდე ერთ-ერთ პრესტიჟულ და ძვირადღირებულ ბრენდად ითვლება.

მოდით გადავხედოთ, რა ვითარება იყო წარსულში საქართველოში. აქ  უძველესი დროიდან ვითარდებოდა პარფიუმერულ-კოსმეტიკური ნაწარმი. ისტორიულად, კოსმეტიკური პრეპარატები აქ 3 ჯგუფად იყოფოდა: პირის ღრუს, თმისა და კანის მოვლის საშუალებები. ამ კულტურის საქართველოში განვითარების უძველეს ისტორიაზე არქეოლოგიური კვლევები მეტყველებენ. ის წერილობითი და ლიტერატურული წყაროებითაც მტკიცდება. მაგ. იოანე საბანისძის „წამებაი აბო თბილელისა“-ში (მე-8-ე ს.) ნახსენებია მენელსაცხებლე, ანუ პარფიუმერი, რომელიც ქართლის მეფის კარზე მსახურობდა. 11-12-ე საუკუნის ქართულ სამედიცინო წყაროებში უხვადაა მოცემული პარფიუმერულ-კოსმეტიკურ საშუალებების რეცეპტურა.

ამ მხრივ საინტერესოა ვახტანგ VI მეფის მიერ შედგენილი – „ქიმიური გარდაქმნებისა და ხსნარების მომზადების წიგნი“, სადაც სხვა ბევრ საინტერესო სამეცნიერო საკითხებთან ერთად ვხვდებით მასალას, იმ დროისთვის არსებულ პარფიუმერული ნივთიერებებისა და მათი დამზადების რეცეპტურის შესახებ.

იმ ეპოქაში, ყველაზე გავრცელებულ პარფიუმერულ ნაწარმად, ითვლებოდა მშრალი სუნამო  (სურნელოვან ნივთიერებათა მყარი კონსისტენციის ნაზავი), სურნელოვანი წყლები  (არომატულ ნივთიერებათა წყალხსნარები), ანტიკური ზეთები, სურნელოვანი ტუჩსაცხები  (სურნელით გაჯერებული ცხიმები), საკმევი ნელსურნელებანი და სხვა.

ვახტანგ მეფის ნაშრომში, ძირითადად განხილულია პარფიუმერული საშუალებების დამზადების წესები, რომლებიც ტექნო-ქიმიურ პროცესებს ემყარება. ეს კი, ამ საკითხისადმი ავტორის ქიმიურ-მეცნიერულ მიდგომეზე მეტყველებს. აქ მოტანილია სურნელოვანი ზეთების დამზადების რეცეპტები და ყველა შემთხვევაში, გამხსნელად გამოიყენება ნუშის ზეთი. სურნელოვანი ზეთების დამზადება სხვადასხვა სურნელოვანი ნივთიერებებით მიხაკის მაგალითზეა განხილული, რომელიც როდინში დანაყვის შემდეგ ვარდის წყლით ინამება. ნარევს ემატება გასუფთავებული და თხლად დაჭრილი ნუში. დასველებული ნუში ამოაქვთ ნარევიდან, შრება მზეზე და კვლავ ლბება. ეს პროცედურა 4-5 ჯერ მეორდება. ბოლოს ნუშის მასა ამოაქვთ, კარგად იწურება სიმძიმეებს შორის მანამ, სანამ ზეთი არ გამოუვა. ეს მეთოდი იმითაა საინტერესო, რომ სავარაუდოდ უძველესია და აქ გამხსნელად გამოყენებულია არა ნუშის ზეთი, არამედ თვით ნუში, რომელიც ზეთს შეიცავს. არსი კი, სავარაუდოდ, იმაში მდგომარეობს, რომ მიხაკის  დალბობისას, მასში შემავალი ეთერზეთის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი იხსნება წყალში. დიფუზური პროცესები უზრუნველყოფს მის თანდათანობით სითხის მთელ მოცულობაში გავრცელებას. ამავე დროს, დაჭრილი ნუშის ნაწილაკების ზედაპირი, რომელიც ნუშის ზეთს შეიცავს, შეიწოვს ხსნარში გახსნილ სურნელოვან ნივთიერებას. ნუშის პერიოდული მზეზე შრობა ხელს უწყობს ეთერზეთით ნუშის მასის სიღრმისეულ გაჯერებას. პროცესი იმ მომენტისთვის სრულდება, როცა გამოფიტული მიხაკი ნაკლებად გამოყოფს ეთერზეთს. ნუშის მასა კი, იმდენად გაჯერებულია, რომ უკვე ნაკლებად შეიწოვს მას. ასე გაჯერებული მასის დამუშავებისას პრესში მართლაც შეიძლება ნუშის ზეთის მიღება, რომელშიც გახსნილია მიხაკის ან სხვა არომატული ნივთიერების, მაგალითად, მუსკუსის, საკმევლის ხის, ჯავზის, ქარვის, დარიჩინის, ყვავილების და სხვა ეთერზეთები. ჩამოთვლილთაგან ყველაზე დიდი ღირსებები, საკმევლის ხის ზეთს ჰქონდა. მისი დამზადებისას მშთანთქმელად ნუში კი არა, არამედ მისი ზეთი გამოიყენებოდა. წვრილად დაჭრილ საკმეველს, ვარდის წყალსა და ნუშის ზეთს ათავსებდნენ თიხის ჭურჭელში, ჰერმეტულად ხურავდნენ და 3 საათის მანძილზე ათბობდნენ ნელი ცეცხლის პირობებში. მიღებულ პროდუქტს, კონსერვანტის სახით, მცირე დოზით ჭვავის საფუარი ემატებოდა, რათა უკეთ შენახულიყო. ნუშის ზეთის სურნელოვან ნივთიერებებთან უშუალო კონტაქტით მნიშვნელოვნად იზრდებოდა შთანთქმის ეფექტი. ამავე მიზნით წიგნში მოტანილია მაღალ ტემპერატურაზე მიმდინარე მაცერაციის მაგალითი, რომლის შედეგადაც, ოსმოსისა და დიფუზიის პროცესები მნიშვნელოვნად ჩქარდება და უფრო სრულყოფილად მიმდინარეობს.

ვახტანგ მეფის წიგნში აღწერილია სხვა პარფიუმერული ნაწარმის – ამბრის კონცენტრატის, სუნამოს, არომატული ცვილისა და სურნელოვანი წყლის – რეცეპტები.

ამბრი გახლავთ ვეშაპის ნაწლავიდან გამოყოფილი ნივთიერება, რომელიც მოიპოვება ზღვაში და ან სანაპიროზე. იგი სრულად იხსნება, როგორც სპირტებსა და ეთერებში, ასევე ცხიმოვან და ეთეროვან ზეთებში. ამბრი ფართოდ გამოიყენებოდა და გამოიყენება პარფიუმერიაში, როგორც ფიქსატორი და სურნელოვანი ნივთიერება. მას სპირტის წარმოებაშიც იყენებენ. მისი ფხვნილის („პოროშოკი“) დასამზადებლად, ამბრას ნაყავდნენ და სრესდნენ მუსკუსსა და შაქართან ერთად ვარდის წყლის თანდათანობითი დამატების პირობებში. ფხვნილის შენახვა ჰერმეტულ ჭურჭელშია რეკომენდებული. როგორც ავტორი ამბობს, ამ ფხვნილის ღვინოსთან ერთად მიღება მატებს ენერგიას, ახალისებს გუნებას და სხვა. სამკურნალო თვისებებით გამოირჩევა ამბრის ხსნარი ვარდის ზეთში, რომელიც ამბრისა და მუსკუსის ნარევის, ვარდის ზეთზე დაყენებით მიიღება და სამი დღე-ღამე თბილ ადგილზე უნდა იდოს.

სუნამოს ფუნქციას იმ დროს სურნელოვანი (სანელებლიანი) წყლებიც ასრულებდნენ, რომლებსაც სანელებლებზე წყლის დაყენებით იღებდნენ. წიგნში მოტანილია ასეთი რეცეპტიც – „სანელებლიანი წყალი“. კერძოდ, ვარდის კოკრების წყალზე 15 დღის განმავლობაში აყენებენ დარიჩინის, მიხაკის, კარდამონის, მუსკუსის, ქარვის, სურნელოვანი სანდალოზის საკმევის, ფორთოხლის ქერქისა და ბეჯვინის ნარევს. რეცეპტში ნახსენები ბეჯვინი, სავარაუდოდ, სურნელოვანი ნივთიერებაა, მაგრამ მისი სახეობის დადგენა, სამწუხაროდ, ვერ მოხერხდა. შემდეგ წყლის აბაზანაზე ნაყენის გადმოდენა ხდება და მიღებული დისტილატი მჭიდროდ დახუფული შუშის ჭურჭლით მზეზე იდგმება.

საგულისხმოა რეცეპტი, რომელსაც ავტორმა ასე უწოდა: “მომზადება პოლოტიკს ბალსამისა, რომელიც არს სანელებელი, მსგავსი ფრანციული საკმლისა“, სადაც ის აღწერს სურნელოვანი ცვილის დამზადებას, რომელიც დაწმენდილი თეთრი ცვილისა და ეთერზეთების ნარევს წარმოადგენს.

 ოთახების არომატიზაციისთვის სხვადასხვა არომატულ საკმევლებს იყენებდნენ. სხვა პარფიუმერული ნივთიერებებისგან განსხვავებით, ისინი სუნს მეტ-ნაკლებად მაღალ ტემპერატურაზე გამოყოფდნენ. ის ორი სახისა იყო – ერთნი, რომელიც დაწვისას გამოყოფდნენ სურნელს, და მეორენი, რომლებიც შეთბობას საჭიროებდნენ. ნაშრომში ვხვდებით ასეთი დასახელების პარაგრაფს – „ყვავილნი მზარდი საკმელისა“. აქვე ვხვდებით კოსმეტიკურ რეცეპტებს: „წყალი სხეულის მათეთრებელი“ – კანის მოვლისთვის, „წამალი კბილებისა და ღრძილებისა“ – პირის ღრუს მოვლისთვის, „თმის ღებვა შავად“, „სიმელოტისგან“ – თმის მოვლისთვის და ბევრ სხვას.

საყურადღებოა პირის ღრუს მოვლის ნივთიერებათა რეცეპტები. ერთ შემთხვევაში, ნივთიერება მიიღებოდა საკმელის, მკვარის, ნივრისა და მძაფრი ძმრის ნარევის დახურულ ჭურჭელში ხარშვით. ყველა დასახელებული კომპონენტი ქართული წარმოშობისაა და, შესაბამისად, რეცეპტიც სუფთად ქართულია, ამასთან მეტად ეფექტურიც, რადგან მის შემადგენლობაში ძლიერი ანტისეპტიკები და სამკურნალო თვისებების მქონე კომპონენტებია.

„თმის ღებვა შავად“ – აღწერს თმის შავი საღებავის დამზადებას, რომელიც მელნის თხილის, სპილენძის ჟანგისა (მას იღებდნენ ფერფლის სახით გავარვარებული სპილენძისგან) და მიხაკის ნარევს წარმოადგენდა. როგორც ავტორი გვირჩევს, გამოყენებამდე უმჯობესია ეს ნარევი ფქვილის კონსისტენციამდე გავქნათ როდინში, წყლით ოდნავ გავაზავოთ. ჭაღარა მომენტალურად გაქრება.

მეორე საღებავს – „გუნდა – ლახოსტაკს“ – საქართველოში ფართოდ იყენებდნენ. ვახტანგს ეს რეცეპტი შესაძლოა კანანელის (11-ე ს.) “კარაბადინში“ მოეძია. აქ სპილენძის ფერფლის ნაცვლად, ლახოსტაკი (CuS) გამოიყენებოდა. მელნის თხილისა და მიხაკის გარდა, ემატებოდა მარილი და საფუარი. ასევე საყურადღებოა სიმელოტის საწინააღმდეგო საშუალება, რომელიც ცომისებური მასაა. ის გამომშრალი შინდის დაფქვილი კურკებისა და ძმრის ნარევს წარმოადგენს.

ვახტანგ მეფის ნაშრომი, ისევე როგორც მისი მოღვაწეობა, მეტად საინტერესოა. ის ჩვენს ისტორიულ-კულტურულ ფასეულობას წარმოადგენს და მეცნიერული თვალსაზრისითაც საყურადღებოა. გვაცნობს ქართველთა უძველეს კულტურას ჰიგიენურ და პარფიუმერულ ნივთიერებათა წარმოება-გამოყენების კუთხით. ასევე საქართველოში ქიმიის მეცნიერების და ქიმიური ტექნოლოგიების არსებობა მეტყველებს განვითარების უძველესი ტრადიციების შესახებ.

ეპიგრაფივით:

მოდილიანი არაფერ შუაშია, მაგრამ ამ სტატიას რომ ვწერდი, თვალწინ მაინც მისი პორტრეტები მედგა: ჩახურული,სადღაც შიგნით, სულში მაყურებელთვალებიანი და მაღალყელიანი  ადამიანებით, ან  ჩაკეტილი კარის ფონზე ან კუთხეში რომ სხედან. ეს ყველაფერი ქმნის საოცარ მაგიას,რომელიც ძალიან გიზიდავს.

ბავშვობიდან არ მიყვარდა ,,ღია გაკვეთილები“ და დამსწრეები. მაშინ მიზეზი სხვა მეგონა, მაგრამ ახლა ვხვდები, რატომ: ღია გაკვეთილებზე და დამსწრეებთან არც ჩვენი არაჩვეულებრივი მასწავლებელი იყო ისეთი, როგორიც სინამდვილეში იყო და არც ჩვენ ვიყავით ჩვენ… ახლა, როცა მასწავლებელი ვარ, კიდევ უფრო  აღარ მიყვარს. ,,ღია გაკვეთილს“, თუნდაც არაჩვეულებრივს, კარმიხურული და ჩვეულებრივი გაკვეთილი მირჩევნია. ეს ის უცნაური მომენტია, როცა ღია სივრცეს ნამდვილად სჯობს დახურული სივრცე. იმიტომ, რომ იმ სივრცეში, რომელშიც მხოლოდ მასწავლებელი და მოსწავლეები შედიან, უფრო მეტი თავისუფლებაა. პარადოქსია, მაგრამ ფაქტია (ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის მაინც)!

ამ თავისუფლებაზე დიდი ხანია ვფიქრობ და ჩემთვის ,,დახურული სივრცის მაგია“ შევარქვი. ახალი სამყარო მაშინ იხსნება, როცა ზარის დარეკვის შემდეგ მასწავლებელი შედის კლასში, კარი იხურება და იწყებს უცნაურ მაგიას. ეს მაგია რაიმე განსაკუთრებულსა და არაჩვეულებრივს სულაც არ გულისხმობს (ოღონდ არც გამორიცხავს), ეს თითოეული ბავშვის გულთან, ან ყველასთან ერთად, უხილავი ნდობის ძაფების გაბმაა, ასე ძალიან რომ სჭირდება მასწავლებელს იმისთვის, რომ ჯერ თავი და მერე საგანი (პირიქით, მგონი, არ არსებობს, ან ძალიან იშვიათადაა) შეაყვაროს მოსწავლეს… თუ ეს დახურული სივრცე არ იქნება, არც ნდობა იქნება, თუ ნდობა არ იქნება, სიყვარული არ იქნება, თუ სიყვარული არ იქნება, ინტერესი არ იქნება, არც სიტყვა იქნება, არც ფიქრი, არც კამათი და ა. შ. მოკლედ ყველაფერი არაფერი გახდება მასწავლებელ – მოსწავლეებისთვის… ამას სულ ვგრძნობდი, მაგრამ განსაკუთრებით მაშინ დავრწმუნდი, როცა ჩემი ერთ- ერთი მოფიქრალი მოსწავლის რჩევით ვნახე არაჩვეულებრივი ფილმი ,,მკვდარი პოეტების საზოგადოება“. ფილმი ერთ უცნაურ მასწავლებელზე, მისტერ კითინგზე, რომელიც თავის გაკვეთილებზე ბავშვებს ახევინებს პოეზიის თეორიის წიგნებს  და სპორტის დახმარებით აყვარებს პოეზიას. ნებისმიერი უცხო თვალისთვის ეს სიგიჟე და უფრო მეტიც, დანაშაულია, ბავშვებისთვის – მთელი სამყარო. არასოდეს დამავიწყდება ის სირცხვილის განცდა, ამ ფილმის ყურებისას რომ გამიჩნდა, რადგან არ ვიყავი და ვერასოდეს ვიქნებოდი ასეთი თავისუფლების მიმცემი მასწავლებელი ჩემი მოსწავლეებისთვის. მერე კლუბში რომ ვუყურეთ ერთად და ბავშვების აღფრთოვანებულ სახეებს რომ ვუყურებდი, კიდევ უფრო შემრცხვა და დავღონდი. მოკლედ, ამას არაფერი ეშველება, მაგრამ ის კია, რომ დავრწმუნდი, რა აუცილებელია ეს ,,დახურული სივრცის მაგია“.

ტოლათსოფელში მასწავლებლობდა ვაჟა-ფშაველა.უკლებლივ ყველა გენიოსივით ახირებული იყო ისიც. თბილისიდან მივლენილი ინსპექტორი დარსკი კლასში არ შეუშვა, გარეთ დაუდგა სკამი, აქედან მისმინეო. მამამისთან, პავლე მღვდელთან, დაუჩივლია დარსკის: შემიშვას, მისთვის უფრო ცუდია, არაფერს დავაშავებო. მხოლოდ მამის თხოვნის შემდეგ შეუშვია გაკვეთილზე ვაჟას ( აკა მორჩილაზე ,,ქართულის რვეულები“).

ინტერნეტში შემთხვევით გადავაწყდი ყველაზე წარმატებული, ფინური განათლების სისტემის  უმნიშვნელოვანეს პრინციპებს. ერთ-ერთია ნდობა:

,, სკოლაში მომუშავეთათვის არ არსებობს შემოწმებები, მეთოდისტები. განათლების სისტემა ქვეყანაში ერთიანია, მაგრამ მხოლოდ საერთო რეკომენდაციებს მოიცავს და ყოველი პედაგოგი სწავლების იმ მეთოდს იყენებს, რომელსაც შესაფერისად თვლის. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია მოსწავლეებისადმი ნდობა“–  და მაშინ ვთქვი, აჰა, ფინელებს ღრმად სწამთ ,,დახურული სივრცის მაგიის“!

მხოლოდ კლასის არა, პატარ – პატარა, შიდა ,,დახურული სივრცეების მაგიაც“ ამუშავდება ხოლმე მასწავლებელსა და მხოლოდ ერთ, ან მხოლოდ ორ, ან მხოლოდ სამ მოსწავლეს შორის.

ბევრი რამის გახსენება შეიძლება ამ ,,დახურული სივრცის მაგიაზე“ ლიტერატურიდან,  მაგრამ ყველაზე თვალსაჩინო ჩოხელის უუცნაურესი მოთხრობა ,,ნადირობა ოზანოს მთაში“ მგონია. ამ მოთხრობის მთავარი გმირი სამოცდაათი წლის ახირებული, მეზობლებისაგან ლამის გიჟად მიჩნეული ღრუბელა მექობაურია. ის სრულიად მარტო ცხოვრობს გალავანშემოვლებულ სახლში,ხანდახან თვეობით იკარგება ხოლმე და უკან უამრავი წიგნით დატვირთული ბრუნდება. მერე ან ამ წიგნებს კითხულობს, ან ღამღამობით გრძელი დურბინდით ცას შეჰყურებს. ერთი პატარა ბიჭი, გუჯია გაბედავს ღრუბელას სამანს გადააბიჯოს და პატარა ლეკვივით მიიჩვევს ღრუბელა. ასწავლის, როგორ იმოგზაუროს წარმოსახვით. დაანახვებს,რომ წარმოსახვის სამყარო გადაჯაჭვულია წიგნების სამყაროსთან. ასე უცნაურად, წარმოსახვით, მოხუცი ღრუბელა და გულადი ბიჭი გუჯია ყოველ დღე ხან მთებში მოგზაურობენ, ხან შხარას დაიპყრობენ, ხან ვარსკვლავებს ესტუმრებიან…იმისთვის, რომ მათი წარმოსახვა ,,რეალური“ იყოს,ზედმიწევნით სწავლობენ გეოგრაფიასა და ასტრონომიას, გულდასმით შეისწავლიან რაკეტის აგებულებას, თითო წელს თითო უცხო ენის შესწავლას უთმობენ…ხდება ღრუბელა მასწავლებელი და გუჯია მოსწავლე. ბოლოს ოზანოს მთებში მიდიან და წარმოსახვით ნადირობენ…ასე გრძელდება  მანამ,სანამ ერთ დღესაც გუჯია არ უღალატებს წარმოსახვას და მართლა არ მოკლავს ბელებიან დედა დათვს. აქ ყველაფერი მთავრდება.

ეს არის მართლა საოცარი მოთხრობა სამი რამის მაგიურ ძალაზე: წარმოსახვის მაგია, წიგნის მაგია და ეს ჩვენი ,,დახურული სივრცის მაგია“. და საუკეთესოდ ჩანს, რა ძალა აქვს მასწავლებელი- მოსწავლის  დასაკავშირებლად ჩარაზულ თავისუფლებას.

მეორე, რაც ამ თემაზე მახსენდება, ჯემალ ქარჩხაძის ერთ-ერთი  მოთხრობაა ,,სასწაული“. მათემატიკის მოხუც, ,,მტარვალ“  მასწავლებელსა და ოროსან 13  წლის ბიჭზე, გია ბარბაქაძეზე, იგივე გიორგი ნიკიფოროვიჩზე. ამ მოთხრობაში ისეთი სასწაული ხდება, რომელიც, როგორც წესი,  ოროსნებს არ შეემთხვევათ ხოლმე.გამოსაცდელად დაბარებული  გია მოხუცი მასწავლებლის ერთადერთი მხსნელი აღმოჩნდება და გარდა იმისა,რომ შემსწრე გახდება ფაქტის, როგორ ამბობს უარს მისი მწვალებელი მასწავლებელი თავის პროფესიაზე უკვე მოხუცებულობის გამო, ასევე მას  საჩუქრად სწორედ იმ საძულველ უბის წიგნაკს გადასცემს,რომლის ხელში ჩაგდებაზეც მუდამ ოცნებობდა, რათა გაენადგურებინა. ჰოდა,როცა მარტო დარჩენილი წიგნაკს გადაშლის, იქ აღმოაჩენს, რომ წერია მხოლოდ სახელები და გვარები და მათ გასწვრივ ჯერ ორიანები,მერე სამიანები,მერე ოთხიანები და სულ ბოლოს ერთი 5. აქედან ახალი სახელი და გვარი იწყება და ისევ ხუთიანით მთავრდება ნიშნების მწკრივი. მაშინ მიხვდება ბიჭი, რატომ უწოდა მასწავლებელმა უბის წიგნაკის გადაცემისას ,,გამოუსწორებელი მეასე“.

მაგრამ მთავარი ეს კი არა,ისაა,როგორ აღწერს მწერალი, უხილავი ნდობის ძაფების გაბმას ერთმანეთის პირისპირ მარტო დარჩენილ ,,მწამებელ“ მასწავლებელსა და წამებულ მოსწავლეს შორის. ქარჩხაძეს არ უყვარს მოკლე მოთხრობები  და არც ეს მოთხრობაა მოკლე,მაგრამ დრო და სივრცე უცვლელია,მხოლოდ მოსწავლე-მასწავლებლის ემოციები,ფიქრები იცვლება. მოთხრობას რომ დაასრულებ, ტკბილად გეღიმება ამ სასწაულებრივი მაგიით მოხიბლულ, გამოსწორების გზაზე დამდგარ ოროსან ბიჭს რომ ხედავ,როგორ მიაბიჯებს მეტიჩარა ნათიას სახლისკე: ,,გიამ ამ დღეს მრავალი რამ გამოსცადა: სიმწარეც და სიტკბოც.და ყოველივე ამას მხოლოდ ნათიას თუ ეტყოდა, რადგან სხვები ამ ამბის ვერც სიმწარეს დაინახავდნენ და ვერც სიტკბოს“…

ასეა, თითქოს ადვილია, მაგრამ ამ საოცარი და აუცილებელი მაგიის შექმნას დიდი სიყვარული, მოთმინება სჭირდება.და კიდევ, ასე მგონია,მასწავლებელი გენიოსი თუ არ იქნება, ახირებული მაინც უნდა იყოს, უყვარდეს თავისი დახურული სივრცე, ოღონდ შეძლოს ამ კარმიხურულ თავისუფლებაში ბავშვები ღია გულებით (გურიაში განსაკუთრებული სტუმრის მოლოდინში ფართოდ გაღებულ ჭიშკარს რომ ჰგავს ), ღია თვალებით ( რომელთა სწრაფი ხამხამი ძალიან მაგონებს ქარიან ამინდში ღიად დატოვებულ ფანჯრების ფართქუნს) და თუნდაც გაოცებისაგან ღიად დარჩენილი პირებით ისხდნენ.

სახიფათო თამაშები: რატომ უყვართ ისინი ბავშვებს და რა საჭიროა ასეთი თამაში

ბავშვების უსაფრთხოებისთვის აუცილებელია, მათ სახიფათო თამაშის უფლება მივცეთ. შესაძლოა, ბევრს შიში უარყოფით გამოცდილებად მიაჩნდეს, რომელსაც შეძლებისდაგვარად უნდა ვერიდოთ, მაგრამ ყველამ, ვისაც ბავშვი ჰყავს ან ახსოვს თავისი ბავშვობა, იცის, რამდენად მიმზიდველია და როგორ უყვართ ბავშვებს ასეთი თამაშები – ეს ის მომენტებია, როდესაც ბავშვი თამაშის დროს ეძიებს განცდას, რომელიც ახლის შეცნობის, თავისუფლების სიხარულისა და სწორად აღქმული საშიშროების ნაზავია.

სახიფათო თამაშების ექვსი სახეობა

ტრონდჰეიმის უნივერსიტეტის პროფესორმა ელენ სანდსეტერმა გამოყო სახიფათო თამაშების ექვსი სახეობა, რომლებიც ყველა ბავშვს იზიდავს:

• დიდი სიმაღლეები. ბავშვები დაძვრებიან ხეებსა და შენობებზე. ეს მათ საშუალებას აძლევს, ფრინველის ფრენის სიმაღლიდან დახედონ სამყაროს და შეიგრძნონ და აკონტროლონ ხიფათი, რომელიც დიდ სიმაღლეზე ასვლას ახლავს თან.
• დიდი სიჩქარეები. ბავშვები ბზრიალებენ და ტრიალებენ ხვიარა მცენარეებზე, თოკსა თუ კარუსელზე; სრიალებენ თხილამურებით, ციგით, ციგურებით; ჯირითობენ ველოსიპედით, სკეიტბორდით. ყველა ეს მოწყობილობა დიდ, ხშირად საშიშ სიჩქარეს ავითარებს, თუმცა ბავშვებს შეუძლიათ მათი კონტროლი.
• ბასრი იარაღები. ბავშვები, ჩვეულებრივ, თამაშობენ დანებით, შუბებით, ისრებით, სასოფლო-სამეურნეო ან სხვა, პოტენციურად სახიფათო იარაღებით. ასეთ თამაშებს დიდი კმაყოფილება მოაქვს, მაგრამ თან ახლავს შიშიც, რადგან ყველამ იცის, რომ არასწორი გამოყენების შემთხვევაში მათ შესაძლოა დაგვაზიანონ.
• თამაში სტიქიასთან. ბავშვებს უყვართ ცეცხლთან თამაში, ნივთების სროლა ან ღრმა წყალში ჩაძირვა.
• კოტრიალი, ჭიდაობა, დაცემა. ბავშვები დარბიან, დასდევენ ერთმანეთს და თამაშ-თამაშით ჩხუბობენ. მათ მოსწონთ სახიფათო მდგომარეობაში ყოფნა, როდესაც დიდია დაშავების ალბათობა და რომელიც საფრთხისგან თავის დაღწევის უნარს მოითხოვს.
• დამალვა/ გაქრობა. პატარებს უყვართ დამალობანას თამაში, როდესაც დროებით ქრებიან, მარტო რჩებიან ან კარგავენ სხვა მოთამაშეებს. მოზრდილი ბავშვები ხშირად მიდიან ისეთ ადგილებში, სადაც უფროსები არ არიან და რომლებიც წარმოსახვით ხიფათს შეიცავს, დაკარგვის საფრთხის ჩათვლით.

სახიფათო თამაშების ევოლუციური ღირებულება

სახიფათო თამაშები ჩვეულებრივი რამაა ცხოველთა სამყაროშიც.

თიკნები ხშირად დაკუნტრუშობენ ციცაბო ფერდობებზე. ახალგაზრდა მაიმუნები თამაშ-თამაშით დახტიან ერთი ტოტიდან მეორეზე, ისეთ მანძილსა და სიმაღლეზე, რომელიც მათ ფიზიკურ შესაძლებლობებს სახიფათო გამოცდას უწყობს. ახალგაზრდა შიმპანზეებს უყვართ ზედა ტოტებიდან ჩამოვარდნა და ქვედაზე ჩამოკიდება ზედ მიწაზე დაცემის წინ.

ახალგაზრდა ძუძუმწოვრები ბევრ დროს უთმობენ თამაშებს, რომლებიც მოიცავს ერთმანეთის დევნას, წაქცევას, კინკლაობას და ამ დროს ყოველი მათგანი ცდილობს მძიმე მდგომარეობიდან გამოსავლის პოვნის უნარის განვითარებას.

თუ ცხოველთა ამ თავისებურებას ევოლუციური კუთხით შევხედავთ, დაგვებადება კითხვა: რატომ ჩნდება ასეთი თამაშის სურვილი? მას შესაძლოა ტრავმა (თუმცა მძიმე ტრავმები იშვიათია) და (ძალიან იშვიათად) სიკვდილიც კი მოჰყვეს. მაშ, რატომაა, რომ ბუნებრივმა გადარჩევამ ასეთი თამაშისადმი მიდრეკილება არ გააქრო?

ის ფაქტი, რომ ახალგაზრდა ძუძუმწოვრებს შორის ასეთი თამაშები არ გადაშენდა, მოწმობს, რომ მათ სიკეთე უფრო მეტი მოაქვთ, ვიდრე ზიანი.

მაინც რა არის სასარგებლო სახიფათო თამაშებში? ცხოველებზე ჩატარებულმა ლაბორატორიულმა კვლევებმა საინტერესო შედეგები აჩვენა.

მეცნიერებმა ხელოვნურად შეუზღუდეს თამაშის შესაძლებლება მცირე ასაკის ვირთაგვებს, მაგრამ სხვა სოციალური ურთიერთქმედების საშუალება დაუტოვეს.

ასე გაზრდილი ვირთხები ემოციურად არაჯანსაღები აღმოჩნდნენ: ახალ, უცხო გარემოში მოხვედრისას მათი რეაქცია შიშის გამო მეტისმეტად მძაფრი იყო. მათ არ შეეძლოთ ამ გარემოს ისე კვლევა-შესწავლა, როგორც სხვა, ჩვეულებრივ ვირთხებს.

უცხო ვირთხასთან კონტაქტის დროს საკონტროლო ჯგუფის ცხოველები ან შიშისგან ქვავდებოდნენ, ან შეუსაბამო აგრესიას ამჟღავნებდნენ.

უფრო ადრე ჩატარებული ცდების დროს ასეთივე შედეგები იქნა მიღებული ახალგაზრდა მაიმუნებთან, რომლებსაც შეზღუდული ჰქონდათ თამაშის საშუალება.

ამ მონაცემებმა ხელი შეუწყო თამაშის ემოციური რეგულაციის თეორიის ჩამოყალიბებას. ეს თეორია ამბობს, რომ თამაშის ერთ-ერთი მთავარი ფუნქციაა, ასწავლოს ახლაგაზრდა ძუძუმწოვრებს შიშისა და ბრაზის რეგულირება.

სახიფათო თამაშების დროს პატარები თვითონვე არეგულირებენ შიშისა და ვარჯიშის დოზებს, სწავლობენ თავის გაფრთხილებას და ისე იქცევიან რომ შეძლონ მდგომარეობასთან ადაპტაცია შიშის განსაზღვრული დონის ფონზე.

ამ დროს ბავშვები სწავლობენ შიშის კონტროლს, მის გადალახვას, სიტუაციიდან ზიანის გარეშე გამოსვლას. ეცნობიან ბრაზსაც, რადგან მოთამაშეებმა შესაძლოა ერთმანეთს რამე ატკინონ.

ამავე დროს, თამაშისა და ხალისიანი შეგრძნებების გასახანგრძლივებლად ბავშვებმა უნდა ისწავლონ ბრაზის მოთოკვა. თუ ისინი არასათანადოდ მოიქცევიან – მეტისმეტად ატკენენ სხვას – თამაში შეწყდება.

ემოციის რეგულაციის თეორიის თანახმად, თამაში ერთ–ერთი ის საშუალებაა, რომლის მეშვეობითაც ახალგაზრდა ძუძუმწოვრები სწავლობენ შიშისა და ბრაზის კონტროლს, რათა შემდგომ შეძლონ რეალურ ხიფათებთან გამკლავება, სხვებთან ურთიერთქმედება და უარყოფითი ემოციებისგან გათავისუფლება.

თამაშის შეზღუდვის საზიანო შედეგები ჩვენს საზოგადოებაში

თავისი კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით პროფესორმა სანდსეტერმა 2011 წელს ჟურნალ Evolutionary Psychology–ში გამოაქვეყნა სტატია, სადაც თქვა: „ნევროზულობა და ფსიქოპათოლოგიები საზოგადოებაში იმატებს, როდესაც ბავშვებს შეზღუდული აქვთ ასაკის შესაბამისი, რისკის შემცველი თამაშის შესაძლებლობა“.

„ეს ნორვეგიელმა მეცნიერმა მომავლის პროგნოზივით განაცხადა, მაგრამ როდესაც კვლევას გავეცანი და მონაცემებიც გავაანალიზე, აღმოჩნდა რომ ეს „მომავალი“ უკვე დადგა და ჩვენ უკვე რამდენიმე წელია მასში ვცხოვრობთ“, – წერს პროფესორი გრეი.

გთავაზობთ მტკიცებულებებს. ბოლო სამოცი წლის განმავლობაში ჩვენს კულტურაში უკვე ვხედავთ განგრძობად, თანდათანობით, მაგრამ საკმაოდ დრამატულ ტენდენციას, რომელიც ამცირებს ბავშვების თავისუფლად (უფროსების მეთვალყურეობის გარეშე) თამაშის შესაძლებლობას და ეს განსაკუთრებით რისკის შემცველ საბავშვო თამაშებს ეხება.

იმავე სამოცი წლის განმავლობაში ჩვენ მოწმენი ვართ განგრძობადი, თანდათანობითი, თუმცა საკმაოდ დრამატული ტენდენციისა, რომელიც გვიჩვენებს ბავშვებთან ყველა სახის მენტალურ დაავადებათა მატებას, განსაკუთრებით კი იმ დაავადებებისა, რომლებიც ემოციურ დარღვევებთან არის დაკავშირებული.

კიდევ ერთხელ გადავავლოთ თვალი პროფესორი სანდსეტერის მიერ მოყვანილ „სახიფათო თამაშების“ ექვს კატეგორიას. 1950 წელს მცირე ასაკის ბავშვებიც კი თამაშობდნენ ასე და უფროსები მათ ამის უფლებას არ ართმევდნენ (მიუხედავად იმისა, რომ ბევრს ეს შესაძლოა არც მოსწონდა). დღეს მშობლებს, რომლებიც ბავშვებს რისკის შემცველი თამაშის უფლებას მისცემენ, შტატის ხელისუფლება გაუფრთხილებლობასა და უყურადღებობაში დაადანაშაულებს.

მოვიყვან ჩემი პირადი თამაშების ნოსტალგიურ მოგონებებს 50-იანი წლებიდან:

• ხუთი წლისა ჩემს ექვსი წლის მეგობართან ერთად ველოსიპედით გავემგზავრე სოფლისა და მისი შემოგარენის სანახავად. მშობლებმა წინასწარ გაგვაფრთხილეს, რამდენ ხანში უნდა დავრბრუნებულიყავით უკან. მათ არ განუსაზღვრავთ ჩვენთვის მოძრაობისა და გადაადგილების გეოგრაფია (და, რა თქმა უნდა, მაშინ ჩვენ არავითარი მობილური ტელეფონი არ გვქონდა, დაკარგვის შემთხვევაში კავშირის გარეშე დავრჩებოდით).
• ექვსი წლიდან მე და ჩემი ნაცნობი ბიჭები ყველგან ჯაყვებით დავდიოდით. დანებს არა მხოლოდ სათლელად ვიყენებდით, არამედ სროლისთვისაც (თუმცა არასდროს გვისვრია ერთმანეთისთვის).
• რვა წლის ასაკში მე და ჩემი მეგობრები შესვენებებზე და სადილისთვის განკუთვნილ დროს ჭიდაობაში ვატარებდით სკოლის ახლოს მდებარე ციცაბო ფერდობზე. ჩვენს ჭიდაობას არც მასწავლებლები და არც სხვა უფროსები არ უყურებდნენ, ხოლო თუ მაინც გვაკვირდებოდნენ, არასდროს არავინ ჩარეულა.
• ათი-თერთმეტი წლისა რომ ვიყავი, მე და ჩემი მეგობრები მთელი დღით წავედით მინესოტის შტატში, ჩვენი სოფლის მახლობლად მდებარე გაყინულ ტბაზე საციგურაოდ. ყველას თან გვქონდა ასანთი და კუნძულებზე შეჩერებისას გასათბობად კოცონსაც ვანთებდით, როგორც მამაც მკვლევარებს შეეფერებოდა.
• იმავე ასაკში უფლება მომცეს, მემუშავა დიდ, სახიფათო, ხელით ჩასატვირთ საბეჭდ პრესზე საბეჭდ სახელოსნოში, სადაც ჩემი მშობლები მუშაობდნენ. იმ დროს, ხშირად – ხუთშაბათობით, სკოლიდან დავეთხოვებოდი ხოლმე, რათა დამებეჭდა ჩვენი ქალაქის ადგილობრივი გაზეთი. როგორც მახსოვს, არც მასწავლებლებს და არც სკოლის დირექტორს ეს არ გაუპროტესტებიათ. ვფიქრობ, მათ კარგად იცოდნენ, რომ საბეჭდ სახელოსნოში მე უფრო სასარგებლო ცოდნას ვიღებდი, ვიდრე სკოლაში.

ასეთი ქცევა ორმოცდაათიან წლებში არაფრით იყო გამორჩეული. შესაძლოა, ჩემი მშობლები ცოტა მეტად ტოლერანტულები და მიმნდობნი იყვნენ, ვიდრე სხვა ბავშვებისა, მაგრამ მათი ასეთი დამოკიდებულება არ ითვლებოდა უცნაურად. ჩემი ბავშვობის თამაშების ზემოთ მაგალითებიდან რამდენი იქნება მისაღები მშობლებისა თუ მასწავლებლებისთვის დღეს?

ცოტა ხნის წინ დიდ ბრიტანეთში ათასზე მეტ მშობელს შორის ჩატარებული გამოკვლევის თანახმად, 43%-ს ჰგონია, რომ 14 წლამდე ასაკის ბავშვების გარეთ გაშვება უფროსების ზედამხედველობის გარეშე დაუშვებელია, მათგან ნახევარს კი მიაჩნია, რომ ბავშვებს ასეთი თავისუფლება მხოლოდ 16 წლიდან შეიძლება მიანიჭო.

მგონია, რომ ასეთივე შედეგს მივიღებთ, თუ კვლევას აშშ-ში ჩავატარებთ. თავგადასავლები, რომლებიც ჩვეულებრივი ამბავი იყო ექვსი წლის ბავშვისთვის, დღეს მოზარდთა უმეტესობას ეკრძალება.

როგორც უკვე ვთქვი, იმავე პერიოდში, როდესაც ბავშვებს მკვეთრად შევუზღუდეთ თავისუფალი თამაშის საშუალება და განსაკუთრებით – იმ თამაშებისა, რომლებიც რაიმე რისკს შეიცავს, მკვეთრად იმატა ბავშვებთან ფსიქიკურმა დარღვევებმაც.

ეს ნათლად ჩანს ბავშვებისა და მოზარდების სტანდარტული კლინიკური გამოკვლევების მონაცემთა ანალიზიდან, რომლებიც რამდენიმე ათწლეულს მოიცავს.

ანალიზი გვიჩვენებს რომ დღეს, ახალგაზრდებთან ხუთ-რვაჯერაა მომატებული შფოთვისა და დეპრესიის მაჩვენებლები, ვიდრე ეს ორმოცდაათიან წლებში. ფსიქოპათოლოგიებმა ისევე მოიმატა, როგორც იკლო რისკის შემცველი თავისუფალი თამაშების შესაძლებლობამ.

ეს ისტორია ირონიული და, ამავე დროს, ტრაგიკულია. ჩვენ ვუკრძალავთ ბავშვებს თავისუფლად თამაშს, რათა მოსალოდნელი ხიფათისგან დავიცვათ, მაგრამ, ამავე დროს, მათ ფსიქოლოგიური სტრესისთვის ვწირავთ.

ბავშვები ისე არიან შექმნილნი, რომ თვითონვე შეუძლიათ ემოციური მოქნილობის გამომუშავება რისკის შემცველი, ემოციების მასტიმულირებელი თამაშებით. გრძელვადიან პერსპექტივაში ასეთი თამაშების აკრძალვით ჩვენ მათ უფრო სახიფათო მდგომარეობაში ვაგდებთ, ვიდრე თავად ეს თამაშები. გარდა ამისა, ვართმევთ მათ ხალისს, რომელიც ასეთ თამაშებს ახლავს თან.

თუ უსაფრთხო თამაში გვსურს, მაშინ ის თავისუფალი უნდა  იყოს და არა უფროსების მიერ დავალებული, მართული თუ თავს მოხვეული.

ბავშვებს რისკის შემცველი თამაშების მაღალი მოტივაცია აქვთ. ამავე დროს, ისინი ემოციურად და ფიზიკურად მზად არიან საკუთარი შესაძლებლობებისა და თამაშის თანმხლები რისკის განსაზღვრისთვის.

როდესაც უფროსები ბავშვებს რაიმე ისეთი სარისკო საქმიანობისკენ უბიძგებენ, რომლისთვისაც ბავშვი მზად არ არის, ხალისისა და ემოციური კმაყოფილების ნაცვლად შესაძლოა ტრავმა მივიღოთ.

ერთი და იმავე ასაკის ბავშვებიც კი ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. რაც ერთისთვის ამაღელვებელი და მიმზიდველია, მეორისთვის შესაძლოა მატრავმირებელი აღმოჩნდეს.

მაგალითად, როდესაც ფიზკულტურის მასწავლებელი დარბაზში მყოფ ყველა ბავშვს აიძულებს, ჭერზე ჩამოკიდებულ თოკზე აძვრეს, ზოგი ბავშვისთვის ეს სავარჯიშო ძალიან ძნელი შესასრულებელია. ბავშვი ამას განიცდის და რცხვენია. ნაცვლად იმისა, რომ თოკზე ცოცვა და სიმაღლის დაპყრობა ისწავლონ, ბავშვები უარყოფით გამოცდილებას იღებენ, რამაც შესაძლოა მათ სამუდამოდ აუცრუოს გული ასეთ თავგადასავლებზე.

ბავშვებმა კარგად იციან, როგორ მიიღონ ახალი გამოცდილებისთვის საჭირო შიშის დოზა. ეს რომ მოხერხდეს, აუცილებელია, თამაშს ბავშვი თვითონვე აკონტროლებდეს (აქვე უნდა დავძინოთ, რომ ბავშვების მცირე ნწილი გაზვიადებით აფასებს თავის შესაძლებლობებს და ხშირად იღებს ტრავმას ან შავდება რისკის შემცველი თამაშების დროს. შესაძლოა, ასეთ ბავშებს სჭირდებოდეთ თავის შეკავების, ემოციის მოთოკვის სწავლა).

ირონიულია, რომ ბავშვები უფრო იშვიათად შავდებიან თამაშის დროს, ვიდრე მაშინ, როდესაც უფროსების მეთვალყურეობით ვარჯიშობენ.

ალბათ იმიტომ, რომ უფროსებისგან წახალისება და სპორტის კონკურენტული ბუნება ბავშვებს აიძულებს, გარისკონ – თავად დაშავდნენ ან სხვები დააშავონ, რასაც თავისუფალი თამაშის პირობებში არ გააკეთებდნენ.

და იმიტომაც, რომ სპორტი სპეციფიკური კუნთებისა და სახსრების ზედმეტად დატვირთვას გულისხმობს.

აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის მონაცემებით, ყოველ წელს თოთხმეტ წლამდე ასაკის 3.5 მილიონი ბავშვი მიმართავს სამკურნალოდ ექიმს სპორტული დაზიანების გამო.

ეს დაახლოებით მეშვიდედია იმ ბავშვებისა, რომლებიც სპორტს მისდევენ.

უფროსების მცდელობით, ბავშვების სპორტული მედიცინა დიდი მასშტაბის ბიზნესად გადაიქცა. უფროსები ახალგაზრდა პიტჩერებს (ბურთის მსროლელი ბეისბოლში) ისე ღონივრად სროლას ავალებენ, რომ ბავშვები იდაყვს იზიანებენ. ასევეა ამერიკულ ფეხბურთშიც, როდესაც ლაინსმენებს (მცველებს) სთხოვენ, ძლიერად შეეჯახონ მოწინააღმდეგეს, რაც ხშირად იწვევს ტვინის შერყევას. ახალგაზრდა მოცურავეებს ისე ხშირად და ხანგრძლივად ავარჯიშებენ, რომ მათ მხრების სახრები და კუნთები უზიანდებათ და ქირურგიული ჩარევა სჭირდებათ.

ბავშვები, რომლებიც თავისუფლად თამაშობენ, იშვიათად აქცევენ ყურადღებას ფიზიკური შესაძლებლობების სპეციალიზაციას (მათ თამაშის მრავალფეროვნება უფრო იზიდავთ) და როდესაც რამეს იტკენენ, უბრალოდ ჩერდებიან ან თამაშის მიმდინარეობას ცვლიან, რათა კიდევ აღარ იტკინონ რამე.

გარდა ამისა, ვინაიდან თამაში სიამოვნებაა, ისინი ცდილობენ, არ დააზიანონ თანამოთამაშენი.

უფროსები კი, რომლებიც ყველაფერს აკეთებენ მოგებისთვის, იმ ბუნებრივი დამცავი მექანიზმების საწინააღმდეგოდ მოქმედებენ, რომელიც ბავშვებს თავისუფალი თამაშის დროს ტრავმებისგან იცავს.

დასასრულ, შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენ ვუკრძალავთ ბავშვებს მათ არჩეულ, მათთვის საინტერესო და სასიამოვნო თამაშებს მათი თითქოსდა სახიფათო შედეგების გამო. სინამდვილეში კი ეს თამაშები არც ისე სახიფათოა და მათგან მიღებული სარგებელი მრავალჯერ გადაწონის ყველა შესაძლო რისკს. სანაცვლოდ ბავშვებს ვთავაზობთ, დასპეციალდნენ სპორტის მაღალკონკურენტულ სახეობებში, სადაც ტრავმის ალბათობა შეუდარებლად მაღალია.

ასე რომ, ალბათ დროა, გადავაფასოთ ჩვენივე პრიორიტეტები და მივცეთ ბავშვებს თავისუფლად თამაშის საშუალება.

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

გამოყენებული წყაროები:

1) https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/201404/risky-play-why-children-love-it-and-need-it; 2) https://alternativestoschool.com/articles/how-children-learn/#subcontent4

დიდი ხანია, გვეზარება ბნელ 90-იანებზე წერა. 2000- იანებზეც. დუბლიონკების, ტეტრისების, ნავთის ლამპებისა თუ სანთლების, გაყინული სახლებისა და შუაცეცხლის რომანტიკაც მოძველდა. ბევრი დაიწერა და იმიტომ. დაიწერა რომანები, ესეები, მოთხრობები და ლექსები. მე მეშინია იმ შავი წლების. ხან თბილისში ვიყავით, ხანაც – სოფელში. სოფელს მაშინ მეტის მოცემა შეეძლო, თუნდაც სითბოსი, და ჩვენც წინ და უკან დავდიოდით.

ეცდებიან, დაგარწმუნონ, მაგრამ არ დაიჯერო: სიცივესა და უშუქობაში არაფერია რომანტიკული, არც ღუმელზე მოხალულ მზესუმზირაში ყრია რამე, არ გვაპურებდა.

ადგებოდა  ჩემი თხუთმეტი წლის ძმა, თბილად ჩაიცვამდა, ალბათ, მამაჩემის ნაქონ სვიტერსა და ქურთუკს, ალბათ, სამი ზომით დიდსა და გაცრეცილს. გაუყვებოდა უშორეს გზას სხვა სოფლისკენ. იმ სხვა სოფელში ბებია ცხოვრობდა, ბებიებს კი ყოველთვის ყველაფერი აქვთ, ეს არ იცვლება. გამოაცხობდა ბებო პურებს, ჩაალაგებდა ტილოს ტომარაში. წამოიკიდებდა ჩემი ძმა თავის თხელ, ნაზ, ბავშვურ ზურგზე და გამოუყვებოდა უშორეს გზას ფეხით სახლამდე.

ასე რომ, არ დაიჯერო, გატყუებენ. იმ წლებში არაფერი ყრია, არც იმ ზამთრებში, გარდა ჩვენი ძმების გამრუდებული ხერხემლისა.

იმასაც გეტყვიან, რომ ჩვენ, იმ ბნელი წლების შვილები, შენზე მეტს ვკითხულობდით, შენ კი ტაბით ერთობი. ამით იმის თქმა უნდათ, რომ ჩვენ შენზე ჭკვიანები გამოვედით, შენ კი ჯერ კიდევ არავინ გამოსულხარ. ამას დამუნათება ჰქვია და ერთი სული აქვთ, წიგნი შემოგატყუონ. კარგი იქნება, კონტრაგუმენტად „ჰარი პოტერის“ ელექტრონულ ვერსიას თუ მოიყვან. ჩაუყარე წყალში ეს ყოყლოჩინობა, აჩვენე, რომ შენც კითხულობ. კარგი სეირი კი გამოვა.

ინტერნეტის ეპოქის სრულყოფილი შვილი იქნები, კომპიუტერული თამაშებიც გეყვარება. მშვენიერია. მე ამ სფეროში უნიჭო გამოვდექი და ისევ წერას მივყავი ხელი. წერა-კითხვის მეტი არაფერი მიკეთებია და, სიმართლე რომ გითხრა, უინტერესო საქმე სულაც არ არის. შენხელა რომ ვიყავი, გარეთ ვთამაშობდი. საერთოდ, მაშინ ყველა გარეთ ვთამაშობდით, ესეც გეცოდინება. წარსულივით კი არა, მომავალივით მახსოვს. შემედავები, მომავალი როგორ უნდა გახსოვდესო, მართალიც იქნები. როგორ გითხრა, სამეცნიერო ფანტასტიკის ფერებში მახსოვს, სამეცნიერო ფანტასტიკა კი ცოტათი ხორბლისფერია. პოსტაპოკალიფსური სამყარო ლოგიკურად მომავალია, მაგრამ სულ მგონია, რომ ჩემს წარსულში მოხდა. იმიტო რო ეგრე მახსოვს. შენელებულ კადრებად და ხმაურად. სუნი არა აქვს. და თან ზაფხულია. მე არ ვიცი, რატომ არის ამ თამაშებში სულ ზაფხული. ალბათ ზამთარშიც ვითამაშებდით რამეს, თოვლი მაინც მოვიდოდა, თოვლი კი თავისთავად თამაშია. მოძრაობაა, სხეულიც კი აქვს და ათას იდეას მოგაწვდის, გაგართობს. ასე რომ, ვერაფრით აგიხსნი, რატომ უკავშირდება თამაში ზაფხულსა და მომავალს.

დარწმუნებული ვარ, „პოსტაპოკალიფსურ სამყაროს“ დაგუგლავ და დასევდიანდები, საერთოდ არ უხდება სიტყვა „თამაშს“.

უბრალოდ მინდოდა მეკითხა, არდადეგებზე მასწავლებლები დავალებებს ისევ გაძლევენ თუ არა?

ჩვენ ხომ ასე შევიცვალეთ. წარმოიდგინე, ჩემიდან შენამდე როგორ შევიცვალეთ. მასწავლებლები თუ შეიცვალნენ?

ისევ ცარცის დაფებზე წერთ?

ისტორიის წიგნები ისევ ისეთი გრძელი და მოუხერხებელია?

ისევ არც ერთ ჩანთაში არ ეტევა?

ფიზკულტურაზე ისევ არაფერს აკეთებთ?

ისევ არის კლასში ერთი ბიჭი, რომელიც ყველა გოგოს უყვარს და ერთი გოგო, რომელიც ყველა ბიჭს უყვარს?

იმათ კიდე მგონი ცოტათი მოსწონთ ერთმანეთი და არ ამხელენ.

რითი საუზმობ? არ მითხრა, რომ შენც კარაქიანი პურით და ჩაით, ზუსტად ისე, როგორც მე მრავალი წლის წინათ.

ვერ ვიტან. ვერც კარაქიან პურს და ჩაის – მით უმეტეს.