თომას პეიზანტი, ბოსტონის საჯარო სკოლის დირექტორი, საუბრობს იმაზე თუ როგორ მოვიზიდოთ და შევინარჩუნოთ სასკოლო ლიდერები.

 დილაუთენია, დედა შვილს აღვიძებს: „შვილო, ადექი. სკოლაში წასვლის დროა!“

“კი დედა, მაგრამ რატომ? არ მინდა სკოლაში წასვლა“.

“მაშინ მითხარი ორი მიზეზი, თუ რატომ არ გინდა სკოლაში წასვლა?“
„პირველი- ის რომ ბავშვები ვერ მიტანენ. მეორე კი- ის რომ მასწავლებლებსაც ვეზიზღები“.
„არა შვილო, კარგი რა…ეს არ არის საკმარისი მიზეზები სკოლაში არწასასვლელად“.
„კარგი. მაშინ შენ მითხარი ორი მიზეზი, თუ რატომ უნდა წავიდე სკოლაში?“

“კარგი შვილო, გეტყვი: პირველი-ის რომ 52 წლისა ხარ და მეორე – შენ სკოლის დირექტორი ხარ!“  

ამერიკული სასკოლო ანეკდოტი

თომას პეიზანტი დარწმუნებულია, რომ „ჩვენ ვერასდროს გავაუმჯობესებთ განათლების სისტემას ამერიკის სკოლებში თუ ამას ერთი სკოლით დავიწყებთ“.

როდესაც ბატონმა პეიზანტმა ბოსტონის საჯარო სკოლების ერთ-ერთი ოლქის მართვის სადავეები ჩაიბარა – ოლქისა, რომელიც 58,000 მოსწავლესა და 4,700 მასწავლებელს აერთიანებს და მოსწავლეების 73% სიღარიბეში ცხოვრობს – იგი საქმეს ფართო ხედვით მიუდგა.

მისი თერთმეტწლიანი სამსახური, ოლქის განათლების სუპერინტენდანტად,  გადაიქცა მისივე დაწყებული რეფორმის („ფოკუსი ბავშვებზე“) განხორციელების წლებად.

პირველივე წელს, პეიზანტმა შექმნა ლიდერთა გუნდი, რომელშიც მიიწვია ერთი დირექტორი, ბოსტონის ცხრა სასკოლო უბნიდან.

ორ კვირაში ერთხელ ჯგუფის რეგულარულმა შეხვედრებმა პეიზანტს მისცა საშუალება უფრო მჭიდროდ ემუშავა თითოეული უბნის სასკოლო ლიდერთან და უკეთ გაეაზრებინა, თუ რა შეუძლია მის ოფისს სკოლებისა და სასკოლო უბნების მუშაობის გასაუმჯობესებლად.

ლიდერთა ჯგუფის წევრები, მალევე გადაიქცნენ  სხვა უბნების სკოლების დირექტორების „მწვრთნელებად“, რამაც სკოლის დირექტორებს პროფესიული ზრდის საშუალება მისცა.

ბატონმა პეიზანტმა ასევე ჩაუყარა საფუძველი  „ბოსტონის სასკოლო ლიდერთა ინსტიტუტს“, ორგანიზაციას, რომელიც ქირაობს და სწავლებებს უტარებს ისეთ ხალხს, ვისაც ლიდერთა თვისებები გააჩნია.  ინსტიტუტი დახმარებას უწევს სკოლის დირექტორებს მათი სამსახურის პირველი ორი წლის განმავლობაში; ინსტიტუტის ერთწლიანი სასტიპენდიო კურსების დამთავრების შემდეგ, კურსდამთავრებულნი იღებენ მასაჩუსეტსის სასკოლო დირექტორის პირველად ლიცენზიას, იმ პირობით, რომ ისინი, სულ მცირე, სამი წლის განმავლობაში ბოსტონის საჯარო სკოლებში იმსახურებენ.

აღნიშნულ რეფორმებთან ერთად, პეიზანტმა შეცვალა სასწავლო პროგრამები და დაარწმუნა სასკოლო კომიტეტები, რომ დამამთავრებელი კლასების სასკოლო გეგმები უფრო პერსონალიზებული და მოსწავლეთა საჭიროებებზე მორგებული გამხდარიყო.

პეიზანტის ენერგიული ხელმძღვანელობის შედეგად,მასაჩუსეტსის შეფასების სისტემის მონაცემებით, სხვადასხვა კატეგორიების მიხედვით, მოსწავლეთა მაჩვენებლები  გაუმჯობესდა. ბოსტონმა კი ურბანული განათლების ბროუდის პრიზისთვის შეჯიბრში ზედიზედ მეხუთედ მიიღო ფინალში ასპარეზობის უფლება.

თვითონ თომას პეიზანტი, მისი დაუღალავი რეფორმებისა და შრომისათვის ბევრჯერ დააჯილდოეს განათლების სფეროს პრესტიჟული და აღიარებული წოდებებით. კერძოდ, 2004 წელს, პეიზანტს გადაეცა რიჩარდ რ. გრინის Great City Schools-ის დიდი საბჭოს ჯილდო საქალაქო განათლებაში მიღწეული წარმატებისათვის. ბროუდის ფონდი მას „გმირს“ უწოდებს: „მართალია პეიზანტი ტოვებს საჯარო განათლების სფეროს, მაგრამ კვლავ რჩება მთავარ მოთამაშედ  სასკოლო რეფორმაში: ივლისის დასაწყისიდან, იგი ჰარვარდის უნივერსიტეტის განათლების საასპირანტო სკოლის (Graduate School) ლექტორი გახდება”.

გთავაზობთ თომას პეიზანტის ხედვას სკოლების დირექტორების, როგორც წარმატებული სასკოლო რეფორმის მთავარი მამოძრავებლების შესახებ:

რატომ არის სკოლის დირექტორის როლი ასეთი მნიშვნელოვანი?

ჩვენ მივეჩვიეთ ვიფიქროთ სკოლის დირექტორებზე როგორც მენეჯერებზე.  მაგრამ სასკოლო დონეზე დღეს  მთავარი მნიშვნელობის ამოცანებია მოსწავლეთა მაჩვენებლების (რეზულტატების) გაუმჯობესება და ჩამორჩენის პრობლემების დაძლევა. ეს კი სკოლის დირექტორების მთავარი საქმე გახლავთ. ამ პროცესს ისინი უნდა უძღვებოდნენ.

დირექტორის ლიდერობა (ან ლიდერშიპი, როგორც სახელძღვანელო ფუნქცია), სკოლის ძალისხმევის მეორე მნიშვნელოვანი კომპონენტია, რომელსაც შეუძლია შედეგების გაუმჯობესება და კლასში სწავლების ხარისხის გაზრდა.  დირექტორი, მასწავლებელთა მასწავლებელი უნდა იყოს.

რას ნიშნავს ეფექტური დირექტორობა?

ეს ნიშნავს შეგეძლოს ურთიერთობა ყველანაირ ადამიანთან, პატივი სცე პიროვნებას ისეთს, როგორიც ის არის, მხარი დაუჭირო მრავალფეროვნებას. დირექტორი თანამშრომლებთან ერთად წარუძღვება ერთობლივ ძალისხმევას, რათა ყოველმა ბავშვმა შეძლოს მაღალი სასკოლო სტანდარტით სწავლა.

როგორ ვიპოვოთ კარგი დირექტორი?

ჩვენ თვითონვე ვზრდით ასეთებს. დირექტორებს შორის კონკურენცია საქალაქო სივრცეში და მეტროპოლიებში მაღალია და ხშირად, ეს პაექრობა სახელფასო შეთავაზებების შეჯიბრად გადაიქცევა ხოლმე. ჩვენი ერთლიანი სასწავლო პროგრამის გავლის შემდეგ,  სადირექტორო კანდიდატები, უმეტესწილად, მზად არიან მოირგონ დირექტორის ან მისი მოადგილის პოსტი. ეს ჩვენი სასწავლო ინსტიტუტის მთავარი მიმართულებაა, რომელიც ბოსტონის საჯარო სკოლებისთვის  მომავლის ლიდერების გაზრდაში გვეხმარება.

რა დონის ავტონომია უნდა გააჩნდეს სკოლის დირექტორს?

პირველ რიგში, დირექტორს უნდა ჰქონდეს უფლება თვითონ დაიქირაოს მასწავლებელი. დირექტორმა  უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა მის მიერ დაქირავებულ მასწავლებლებზე და მხარი დაუჭიროს მათ, ამავე დროს შეამოწმოს მათი შესაბამისობა სკოლის სტანდარტებთან.

სკოლის ავტონომიასა და მის მიერ ნაჩვენებ შედგებს შორის საჭიროა არსებობდეს გარკვეული ურთიერთდამოკიდებულება. რაც უფრო კარგი მონაცემები აქვს სკოლას, მით უფრო მეტი ავტონომიის მორგება შეუძლია მას.

როგორ შეუძლია დირექტორს სასკოლო კოლექტივის მოტივაცია რეფორმებისთვის? შესაძლოა კი ეს მასწავლებელთა ყოველდღიური გამოწვევების პირობებში?

ეფექტური დირექტორები სკოლაში აქტიურად  ურთიერთობენ  როგორც ზრდასრულ პერსონალთან და მშობლებთან, ისე – მოსწავლეებთან. ორიენტირი  უნდა იყოს  ბავშვებისთვის საუკეთესო გარემოს შექმნა და არა მოზრდილი პერსონალის კეთილდღეობა.

როგორ შეუძლია ტერიტორიული ერთეულის სასკოლო ადმინისტრაციას დაეხმაროს სკოლის დირექტორებს?

იდეალურ პირობებში, რაიონის (საგრაფოს, უბნის, სხვა ტერიტორიული ერთეულის) სასკოლო ადმინისტრაციის ოფისები მხოლოდ იმისთვის უნდა მუშაობდნენ, რომ დაეხმარონ და მოემსახურონ მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს სკოლებში.

ადმინისტრაციის სუპერინტენდანტები მიზანმიმართულად უნდა ცდილობდნენ  რაიონის სკოლებისათვის მხარდაჭერის აღმოჩენას. სამუშაო უნდა მოიცავდეს სკოლაში მომუშავე ადამიანების გამოკითხვებს ცენტრალური ოფისის მიერ  გაწეულ სამუშაოზე, რა მუშაობს  და რა არ მუშაობს ცენტრალური ადმინისტრაციის მოწოდებული ინსტრუქციებიდან.

სტატისტიკური მონაცემები  მძლავრი და ფასეული ინფორმაციაა. ამიტომაც ლიდერებს  თვითონვე უნდა სურდეთ შეკითხვების დასმა და მათზე გულწრფელი პასუხების მიღება, მიუხედავად მოსალოდნელი არასასურველი პასუხებისა.

რა ესაჭიროებათ დირექტორებს ცენტრალური ადმინისტრაციისგან წარმატების მისაღწევად?

სასკოლო ოლქების ბიუჯეტების 80 პროცენტი, პერსონალის ხარჯებია. დირექტორთა უმეტესობას ესაჭიროება დახმარება თავიანთი სკოლებისთვის მასწავლებლობის კანდიდატებიდან საუკეთესოთა შესარჩევად. ასევე აუცილებელია დამწყები  მასწავლებლის   ხელშეწყობა სამსახურის პირველ წლებში, სასწავლო რესურსებით მომარაგება  პროფესიული განვითარებისთვის.

რატომ არის ძნელი კარგი დირექტორების შენარჩუნება? როგორ შევუნარჩუნოთ ისინი სკოლას?

აუცილებელია სკოლის დირექტორების მხარდაჭერა მათი პროფესიული განვითარების მიმართულებით.

ყველა ახალ დირექტორს, მუშაობის  პირველ წელს, ჰყავს მენტორი – გამოცდილი დირექტორი, რომელიც მასთან მუშაობს. პირველი წლის დირექტორების ჯგუფი ყოველთვიურად რამდენიმე გამოცდილ ფასილიტატორთან ერთად  იკრიბება და  საუბრობენ სკოლაში არსებული გამოწვევების შესახებ, განიხილავენ პრობლემების მოგვარებისა და გადაჭრის გზებს.

რამდენიმე წლის წინ ჩამოყალიბებული პირველი ჯგუფი იმდენად მოწადინებული იყო მხარდაჭერისთვის , რომ მათ ისურვეს შეექმნათ მსგავსი ჯგუფი მეორე წელს მომუშავე დირექტორებისათვის. დღეს ასეთი მხარდაჭერის ჯგუფი უკვე არსებობს.სასკოლო წლის მიმდინარეობისას ასევე არსებობს პროფესიული განვითარების პერიოდული კურსები.

ფიქრობენ რომ სკოლის დირექტორების ტრენინგები ცოტა უცნაური საქმეა; მათ ხომ ისედაც უამრავი სწავლება აქვთ გავლილი?

დირექტორებისგან, როგორც წესი, ელიან რომ ისინი სამენეჯერო ფუნქციებს იკისრებენ და შეასრულებენ. ამის გამო, მათ თითქმის არ რჩებათ დრო სასწავლო პროგრამასა თუ სწავლებაზე კონცენტრირებისთვის.

დღეს, ამ მიმართულებით უამრავი ცვლილება მოხდა და მიმდინარე წესები დირექტორებისგან უკვე მოითხოვს სასწავლო პროგრამის კარგად ცოდნას, დროს საკლასო სწავლებისთვის და მასწავლებლებთან ერთად, პროფესიული განვითარების კურსების გავლას.

ათი წლის წინ, ასეთი რამ არ ხდებოდა. დღეს, ყველას მოეთხოვება ჰყავდეს ლიდერშიპის გუნდი, მასწავლებელებისა და დირექტორის მონაწილეობით, რომელიც იზრუნებს სკოლის გაუმჯობესებაზე და ძალიან ზუსტად გაწერილი გეგმით იმუშავებს მოსწავლეთა მოსწრებისა და საერთო შედეგიანობის გაზრდაზე.

ეს კარგია თუ ცუდი?

ჩემთვის ძნელი წარმოსადგენია ისეთი ორგანიზაცია, რომლის ლიდერს არ აქვს ნათელი წარმოდგენა ორგანიზაციის მისიაზე და ვერ განსაზღვრავს  მოსალოდნელ შედეგებს. სამუშაოს გაძღოლისთვის უნდა იცოდე საქმე, რომელსაც აკეთებ.

წყარო: https://www.edutopia.org/payzant-principals

ავტორი: გრეის რუბინშტეინი (Grace Rubenstein, Edutopia-ს გუნდის ჟურნალისტი)

მუდმივი რეფორმებისა და ცვლილებების პერიოდში, ერთხელ მაინც იქნებოდით აფორიაქებული შტატების შემცირების გამო.

– აუჰ, დანიშნეს ახალი, სოსო დირექტორი. შტატების შემცირებას იწყებს პირველ რიგში.

– მართლა? კაი კაცო, ახლა რაღას ცვლიან, ნეტა?

ან

– რა ხდება სამსახურში? დალაგდა? დაამტკიცეს ახალი საშტატო განრიგი? შენ ხომ არ გეხება რამე?

მოკლედ, ასეთი შემთხვევები ხშირია და მეც მაქვს გადატანილი. პირველ რეორგანიზაციას დიდი მღელვარებით შევხვდი, მეორეს – ნაკლებით. მესამე და მეოთხე – აღარ მახსოვს. გამიარა. არ გაინტერესებთ, რატომ? გეტყვით.

როცა ყურს შტატების შემცირებას მოჰკრავთ, პირველ რიგში, უნდა გაგახსენდეთ ,,საქართველოს შრომის კოდექსი“. არაა აუცილებელი ეს კოდექსი ჯიბით ატაროთ, მაგრამ სასურველია იცოდეთ,  სად ჩაიხედოთ და რომელ მუხლში ეძებოთ შვება.

რას უნდა შეხედოთ? რა არის მთავარი? 37-ე მუხლი. ამ მუხლში მოცემულია გათავისუფლების საფუძვლები. რასაც ახლა ამ სტატიის წერის პარალელურად ვუყურებ, შავით ნაცრისფერზე (მაცნეს ოფიციალური საიტის გამო) წერია: „შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძვლებია ეკონომიკური გარემოებები, ტექნოლოგიური ან ორგანიზაციული ცვლილებები, რომლებიც აუცილებელს ხდის სამუშაო ძალის შემცირებას“.

ანუ, გაიგეთ რა წერია? ცოტა ბუნდოვანია? ნუ გერიდებათ, აღიარეთ, რომ ბუნდოვანია და დასაზუსტებელი. თუ ბუნდოვანი და დასაზუსტებელია, რა ვქნათ? ვის ვკითხოთ აზრი? ჩვენი ნინაკოს ნაცნობ თუ ნათესავ იურისტს, რამაზს დავურეკოთ? არ მგონია, ასე საჭირო იყოს რამაზის შეწუხება. ბუნდოვანებაში სინათლე ყველაზე კარგად ჩვენს მეგობარს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს შემოაქვს, უფრო სწორად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკას. მეგობარი იმიტომ, რომ სასამართლო პრაქტიკა და კანონები, სულიერი არსებებია. ახლა, სად ვნახოთ ეს პრაქტიკა? აი, ამ მშვენიერ ვებგვერდზე: www.supremecourt.ge

როცა ვებგვერდს თვალს შეავლებთ, შენიშნავთ ფანჯარას, ღილაკს თუ ,,ჰიპერლინკს“, როგორც ამას ზოგიერთი ხშირად ვითომ მოუცლელი IT სპეციალისტი ეძახის, უსადენო ინტერნეტის პირობებში ახლა რომ კითხულობს google-ში სიმწრით მოპოვებულ ,,დაჯეკვის“ ინსტრუქციას. შეიძლება სხვა რამეც ჰქვია, თუმცა ამას არ აქვს მნიშვნელობა. მთავარია, შენიშნოთ ,,გადაწყვეტილებათა საძიებო პროგრამა“. სასამართლო გადაწყვეტილებების მოძიების დროს, უნდა მონიშნოთ ღილაკი ,,სამოქალაქო“, ,,კატეგორია“ – შრომის სამართლებრივი დავა. და, აი, ნახეთ, რამდენი გადაწყვეტილება იპოვა! რა ბედნიერებაა!

მოდით, ყველაზე ბოლოს მიღებული გადაწყვეტილება შევარჩიოთ, გავარკვიოთ, რა მოხდა,  სასამართლომ რა თქვა.

ჰმ, საინტერესო დავა ჩანს. თურმე ა(ა)იპ ,,ჩემი ნაცრისფერი კორპუსი“-მ[1] თანამდებობიდან გაათავისუფლა თანამშრომლები. ა(ა)იპ რას ნიშნავს, თუ არ იცით, არც გჭირდებათ.

კორპუსის წარმომადგენლის, ანუ, უფრო სწორად, ორგანიზაციის წარმომადგენლის მტკიცებით, მოსარჩელეები თანამდებობიდან გაათავისუფლეს რეორგანიზაციის, კერძოდ, მიმდინარე სტრუქტურული ცვლილებების გამო. ის თანამდებობები, რომელზეც ეს ადამიანები იყვნენ დანიშნული, ორგანიზაციამ გააუქმა. თუმცა, როგორც შემდეგ სასამართლო პროცესზე გაირკვა, სინამდვილეში კი არ შეამცირეს შტატები, არამედ გაზარდეს, ანუ ჯერ შეამცირეს, მოსარჩელეები დაითხოვეს და შემდეგ გაზარდეს.

გათავისუფლებულებმა მიაკითხეს პირველი ინსტანციის სასამართლოს და დავა მოიგეს. ეს რომ კორპუსმა გაიგო, მიმართა სააპელაციო სასამართლოს. სააპელაციო სასამართლომ გათავისუფლებული ადამიანების პოზიცია გაიზიარა და ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება. ამის შემდეგ, ორგანიზაციამ მიაკითხა უზენაეს სასამართლოს, რომლის იქით უკვე სამართლებრივი გზა წყდება. და უზენაესმა სასამართლომ საერთოდ განუხილველად დატოვა ორგანიზაციის მოთხოვნა. სასამართლომ, სხვათა შორის, მნიშვნელოვანი რამ თქვა. ვეცდები მისი ნათქვამი არაადამიანური ენით არ გადმოვცე:

1. სამუშაოდან გათავისუფლების დროს სასამართლომ უნდა შეამოწმოს, რამდენად მართლზომიერად მოქმედებდა დამსაქმებელი დასაქმებულთან მიმართებაში;
2. დავის სწორად გადაწყვეტისთვის, აუცილებელია სასამართლომ შეამოწმოს, ადგილი ხომ არ ჰქონდა დამსაქმებლის მიერ უფლების ბოროტად გამოყენებას, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ შრომის უფლებას;
3. რეორგანიზაცია დასაქმებულთა ხელშეკრულების შეწყვეტის ფორმალური საფუძველი არ არის და ორგანიზაციაში მიმდინარე სტრუქტურული, ორგანიზაციული ცვლილებები არ უნდა იქცეს უმართებულო გადაწყვეტილების საფუძვლად. ეს ეწინააღმდეგება დასაქმებულთა უფლებებს;
4. რეორგანიზაციის შედეგად დასაქმებულის სამსახურიდან გათავისუფლების ერთ-ერთ კანონისმიერ საფუძვლად რეორგანიზაციამდე დასაქმებული კადრის არასაკმარისი კვალიფიკაცია შეიძლება იქნეს მიჩნეული, კერძოდ, ის, რომ განახლებული ფუნქციების გამო, იგი ვეღარ აკმაყოფილებს დაწესებულ მოთხოვნებს და ამ მიზეზით, დაკავებული თანამდებობისთვის შეუფერებელია;
5. საერთაშორისოდ აღიარებული სტანდარტია, რომ დასაქმებულის გათავისუფლების დროს, ან თუნდაც რეორგანიზაციის და შტატების შემცირების დროს, უნდა არსებობდეს გათავისუფლების გონივრული საფუძველი. საქართველოს კანონმდებლობით, დათხოვნა შეიძლება მხოლოდ კანონიერი საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში, რაც უკავშირდება დასაქმებულის შესაძლებლობებს, ქცევის წესს ან კვალიფიკაციას. არჩევნის გაკეთებისას, დამსაქმებელმა უნდა იხელმძღვანელოს გონივრულობის კრიტერიუმით და უნდა შეძლოს გადაწყვეტილების დასაბუთება, რაც გამორიცხავს ეჭვის საფუძველს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და დაუსაბუთებლად არ ხელყოფს დასაქმებულის უფლებებს;
6. შრომითი ურთიერთობის მხარეებს შორის წონასწორობის დამყარება ,,სასიცოცხლოდ აუცილებელია“. ,,ძლიერი მხარის“, ანუ დამსაქმებლის მიერ უფლებამოსილების განხორციელების დროს არ უნდა დაგვავიწყდეს ,,სუსტი მხარის“, ანუ დასაქმებულის ინტერესები;
7. სამსახურიდან დათხოვნილი პირი ვერ დაადასტურებს მისი სამსახურიდან დათხოვნის უკანონობას. შესაბამისად, დამსაქმებელს ეკისრება ვალდებულება, დაამტკიცოს გათავისუფლების მართლზომიერება.

იმედი მაქვს, ეს ზემოთ ჩამოთვლილი პუნქტები ადამიანურ ენაზე დავწერე, თუმცა არ ვარ დარწმუნებული.

ესეც ჩვენი სასამართლო პრაქტიკა! წესით, ეს მშვიდად ყოფნის საფუძველს გაძლევთ. თუმცა ხომ ვიცით, როცა საქმე პირადად შენ გეხება, მაინც რთულია მშვიდად ყოფნა. ასეთი შემთხვევებისთვის არსებობს რამაზი.

[1]ასეთი ორგანიზაცია არ არსებობს. დავაში მონაწილე ორგანიზაციას სპეციალურად არ ვასახელებ. თუ ძალიან დაინტერესდებით, თქვენც მარტივად შეგიძლიათ მოიძიოთ.

ბაზრობებზე თუ სავაჭრო ცენტრებში, სადაც მრავლად ნახავთ მოსწავლეებისთვის საჭირო სასკოლო ინვენტარს, სექტემბერში უმეტესად ზურგჩანთები იყიდება. ხარისხიანი ზურგჩანთისთვის მშობლებს ფული არ ენანებათ, მაგრამ ბევრმა არ იცის, როგორ შეარჩიოს ხარისხიანი ჩანთა. ვეცდებით, ამ საპასუხისმგებლო საქმეში მარტივი რჩევებით დაგეხმაროთ.

ზურგჩანთასთან უშუალოდაა დაკავშირებული თქვენი შვილის ჯანმრთელობა. მაგალითად, ორთოპედები გვირჩევენ, ნებისმიერი ასაკის მოსწავლისთვის შევიძინოთ არა ცალ მხარზე გადასაკიდებელი, არამედ ზურგზე მოსაკიდებელი ჩანთა, რადგან პირველმა შესაძლოა სკოლიოზი ან ხერხემლის სხვა დაავადება გამოიწვიოს. ბავშვებს, რომლებიც არასწორად შერჩეულ სასკოლო ჩანთებსა თუ ზურგჩანთებს ატარებენ, მხედველობის პრობლემებიც აღენიშნებათ.

ნუ შეიძენთ რბილი ქსოვილის ზურგჩანთას. ჩანთას მყარი საზურგე და ფსკერი უნდა ჰქონდეს. ბავშვი ზურგით ვერ უნდა გრძნობდეს წიგნებს. როგორც კი თქვენს შვილს ახალი ჩანთით დაასაჩუქრებთ, ასწავლეთ, რომ შიგთავსი მასში თანაბრად გაანაწილოს, ხოლო წვრილმანები მარჯვენა და მარცხენა ჯიბეებში ჩააწყოს. რაც შეეხება შუა სათავსს, შედარებით მძიმე წიგნები ზურგთან ახლოს უნდა ჩაიდოს, მსუბუქი კი წინა მხარეს.

რაც უფრო მტკიცე მასალისგან იქნება შეკერილი ჩანთის კორპუსი, მით უფრო ძნელად გაცვდება – უმცროსკლასელი მოსწავლეები ხომ ჩანთებს უდიერად ეპყრობიან და ხშირად სათამაშოდაც იყენებენ.

კიდევ ერთი რამ: რა მასალისაც არ უნდა იყოს ჩანთა, სიმსუბუქე მისთვის აუცილებელია. მისი წონა ერთ კილოგრამს არ უნდა აღემატებოდეს, პირველკლასელის ზურგჩანთის წონა კი უფრო ნაკლები – 600 გრამი უნდა იყოს. ზურგჩანთა წიგნებიან-რვეულებიანად არ უნდა იწონიდეს მოსწავლის სხეულის მასის 10%-ზე მეტს.

როგორც აღვნიშნეთ, ორთოპედიული საზურგე ხერხემლის ბუნებრივ ფორმას იმეორებს, ამიტომ სასარგებლოც კია მისი სწორი ფორმირებისთვის. ზურგჩანთის საზურგეს ქვედა მხარეს, წელის მიდამოში, მცირე ზომის სიმრგვალე უნდა ჰქონდეს, რადგან ჩანთის ტარებისას ყველაზე დიდი დატვირთვა სწორედ ამ ადგილზე მოდის. საზურგე მტკიცე უნდა იყოს, მაგრამ არა იმდენად, რომ ბავშვს ზურგი ატკინოს – აუცილებლად შეამოწმეთ ის ხელით. ასეთივე მასალა უნდა იყოს ჩაყოლებული მხარზე გადასაკიდებელ ქამრებში. ქამრების რეგულირება ბავშვს არ უნდა უჭირდეს. ქამრები წელვადი და წვრილი არ უნდა იყოს, მათი ოპტიმალური სიგანე 4-5 სანტიმეტრია.

საზურგის ნაწილში ხშირად ნახავთ ბადისმაგვარ მასალას, რომელსაც სავენტილაციო ფუნქცია აქვს. მისი მეშვეობით ბავშვი ნაკლებად ოფლიანობს.

თუ ზურჩანთას პირველკლასელისთვის ან მეორეკლასელისთვის ყიდულობთ, სასურველია, ის ფერადი იყოს და სინათლის ამრეკლავი ელემენტებიც ჰქონდეს, რათა ქუჩაზე გადასვლისას მძღოლების ყურადღება მიიქციოს. ჩანთების ზოგიერთი მწარმოებელი ნაკერებში ფოსფორისფერ ძაფს აყოლებს, რომელიც სიბნელეში ანათებს და ბავშვი ადვილად შესამჩნევი ხდება. ყველაზე მჭახე ფერები, რომლებსაც მძღოლები ყურადღებას აქცევენ, ყვითელი და ნარინჯისფერია.

მას შემდეგ, რაც ორთოპედიული საზურგის მქონე, ერთ კილოგრამზე ნაკლები წონის ფერად ჩანთას შეარჩევთ, ყურადღება მიაქციეთ სხვა დეტალებსაც, რომლებიც ხარისხიან ჩანთას უხარისხოსგან გამოარჩევს: მასალა წყალგაუმტარია (ნეილონი ან პოლიესტერი), ნახატი რეცხვის დროს არ იშლება და არ იცრიცება, ნაკერები მტკიცეა და კარგად დამუშავებული, პლასტიკური დეტალები გლუვია, ელვაშესაკრავები და სხვა ტიპის საკეტები მოხერხებულია და საიმედო, ადვილად იხსნება და იკეტება; კორპუსის კუთხეები საგულდაგულოდაა გამაგრებული, გარეთა ჯიბეები კარგად იკეტება და დაცულია წვიმისა და თოვლისგან; შიგნით ჩანთას აქვს არა ერთი, არამედ რამდენიმე განყოფილება, რომლებშიც ბავშვი თანაბრად გაანაწილებს წიგნებსა და რვეულებს; ჩანთა სიმძიმის ჩალაგებისას არ დეფორმირდება; ზურგზე გადასაკიდებელი ქამრები განიერია, რათა მასა სწორად განაწილდეს და ბავშვს მხრები არ ატკინოს.

კარგი იქნება, თუ ჩანთის შესარჩევად მის მოვალ მფლობელსაც წაიყვანთ. უსიამოვნო სიურპრიზისგან დაზღვეული რომ იყოთ, ბავშვმა ჩანთა უნდა მოიზომოს. ყურადღება უნდა მიაქციეთ, რომ ზურგჩანთის სიგანე არ აღემატებოდეს ბავშვის მხრების სიგანეს; ზურგჩანთის ზედა კიდე ბავშვის მხრების სიმაღლეზე იყოს, ქვედა კი წელის სიმაღლეზე; ზურგჩანთა კარგად ეკვროდეს ბავშვის ზურგს, სამხრეები კი საკმარისად გრძელდებოდეს, რადგან ბავშვს ზურგჩანთის ტარება ზამთარში, სქელ ქურთუკზეც მოუწევს.

განათლების ექსპერტები ზურგჩანთის ონლაინ მაღაზიიდან გამოწერას არ გვირჩევენ, რადგან მას ბავშვი ვერ მოიზომავს. მაღაზიაში კი ჩანთის ხარისხისა და გამძლეობის შემოწმება თავისუფლად შეიძლება.

იდეალური სასკოლო ჩანთა არა მხოლოდ მშობლებს, ბავშვსაც უნდა მოსწონდეს. ბევრ მოსწავლეს სულაც არ იზიდავს პრინცესებით ან მანქანებით მოხატული ჩანთები – მათ მიაჩნიათ, რომ რაკი სკოლაში დადიან, უკვე დიდები არიან და მეტისმეტად ბავშვური ნახატები აკომპლექსებთ, ამიტომ ჰკითხეთ ბავშვს, რომელი ზურგჩანთა ურჩევნია – ნუ დაივიწყებთ, რომ მას თითქმის ყოველდღე მოუწევს ამ ჩანთის ზურგით ტარება.

როგორც აღვნიშნეთ, სწავლის შედეგების დადასტურებისას  მნიშვნელოვანია შეფასების პროცესში ჩაერთოს გარე შემფასებელი. ეს უზრუნველყოფს პროცესის გამჭვირვალობას, ობიექტურობასა და სანდოობას. ხარისხის უზრუნველყოფის ეს მოდელი შესაძლებელია სკოლამ ან დამეგობრებულმა სკოლებმა საკუთარი ინიციატივით გამოიყენონ ექსპერიმენტის დონეზე. ამ შემთხვევაში გარე შემფასებლადაც პარტნიორი სკოლების წარმომადგენლები მოგვევლინებიან.

გარე შემოწმება არის მექანიზმი იმის შესაფასებლად, ახორციელებს თუ არა დაწესებულება სასწავლო პროცესს სტანდარტის მიხედვით. პროცესის წარმართვაზე პასუხისმგებლობა იმ ორგანიზაციას ეკისრება, რომელიც სკოლაში წარმომადგენელს მიავლენს. იგი მთლიანად ხორციელდება მოსწავლის შეფასების მტკიცებულებებსა და საგნობრივი სტანდარტების საფუძველზე და ამოწმებს ისეთ საკითხებს როგორიცაა:

1. გამოყენებული შეფასების ინსტრუმენტების ვალიდურობა;

2.ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში არსებული შეფასების პოლიტიკის გამჭვირვალობა;

3. სკოლის შიდა შემოწმების (შიდა ვერიფიკაციის) ეფექტურობა;

გარე შემფასებლები (გარე ვერიფიკატორები) აფასებენ მოსწავლეთა შეფასების დადასტურებული მტკიცებულებების ნიმუშებს. ისინი დეტალურად შეისწავლიან ყველა დოკუმენტს, რათა დარწმუნდნენ მიღებული გადაწყვეტილებების სისწორეში. შემოწმებას ექვემდებარება ასევე შიდა ვერიფიკატორთა მიერ განხორციელებული სამუშაო, რათა დაწესებულებაში არსებული სრული სურათის წარმოდგენა გახდეს შესაძლებელი.

რამდენჯერ უნდა განხორციელდეს გარე ვერიფიკაცია? ეს დამოკიდებულია მასწავლებლებისა და მოსწავლეების რაოდენობაზე, ჰყავს თუ არა სკოლას ახალბედა მასწავლებლები, როგორია მოსწავლეთა მობილობის მაჩვენებელი, არსებობდა თუ არა ბოლო გარე ვერიფიკაციის დროს ხარვეზები და ა.შ. ასევე მნიშვნელოვანია პროცესი წარიმართოს ინტერვიუსა და ფოკუს ჯგუფების გამოყენებით.

ნაბიჯი პირველი

გარე შემოწმების პირველ ნაბიჯს შერჩევა წარმოადგენს. ამ შემთხვევაში, ისე როგორც შიდა ვერიფიკაციისას, შემფასებელი თავად წყვეტს რომელი მოსწავლის ნამუშევარზე დაყრდნობით იმუშაოს. შერჩევა უნდა მოიცავდეს ყველა მასწავლებლისა და შიდა შემმოწმებლის მტკიცებულებებს. გაუთვალისწინებელი გარემოების გამოვლენის შემთხვევაში შერჩევა შესაძლებელია გაფართოვდეს და მოიცვას ყველა მოსწავლე. სკოლა ვალდებულია ხელი შეუწყოს გარე შემფასებლებს. მისი პასუხისმგებლობაა წარმოადგინოს შესაბამისი დოკუმენტაცია, რათა ნათელი გახდეს, თუ რომელი სწავლის შედეგები და შესრულების კრიტერიუმები ეკუთვნის თითოეულ შეფასების აქტივობას.

ნაბიჯი მეორე

გარე შემფასებლები ეცნობიან ყველა იმ დოკუმენტაციას, რომელსაც მასწავლებელი თითოეული მოსწავლის პროგრესთან დაკავშირებით აწარმოებს. ასევე იკვლევენ შიდა ვერიფიკატორების მიერ გაკეთებულ ჩანაწერებს, რათა დარწმუნდნენ, რომ შიდა შეფასების პროცესი ობიექტურად წარიმართა. თუ ვიზიტის პერიოდი განხორციელდება სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას, ისინი ატარებენ ინტერვიუებსა და ფოკუს ჯგუფებს მოსწავლეებთან.

ნაბიჯი მესამე

ვიზიტის დასრულების ბოლო ეტაპს შესაბამისი რეკომენდაციის გაცემა და სამუშაო შეხვედრა წარმოადგენს. იმ შემთხვევაში თუ მნიშვნელოვანი ხარვეზები გამოვლინდება,  სკოლა ვალდებულია გაატაროს შესაბამისი ღონისძიებები შეფასების პროცესის გასაუმჯობესებლად. არსებობს რამდენიმე ძირითადი მიზეზი, რომლის საფუძველზეც შეიძლება ვისაუბროთ სისტემურ ხარვეზებზე:

1. სკოლამ არ წარმოადგინა მოსწავლეთა მიერ შერსულებული სამუშაოს ნიმუშები – ყველა მოსწავლისათვის უნდა მოიპოვებოდეს შემაჯამებელი შეფასების შესახებ არსებული მტკიცებულება. იმ შემთხვევაში, თუ მტკიცებულება არ იქნება ხელმისაწვდომი, გარე შემფასებლები ვერ შეძლებენ სათანადო დასკვნის გამოტანას;
2. მასწავლებლის მიერ გამოყენებული შეფასების რუბრიკები/ინსტრუმენტები არ იყო ხელმისაწვდომი;
3. მასწავლებლის მიერ გამოყენებული შეფასების ინსტრუმენტები არ იყო სათანადოდ შედგენილი – ეს ნიშნავს იმას, რომ შეფასების რუბრიკა უნდა შეესაბამებოდეს შესასრულებელი დავალების მიზანსა და შინაარსს_ იყოს ობიექტური და გამჭვირვალე. იმ შემთხვევაში თუ დავალება არასათანადო რუბრიკით შეფასდა, ეჭვქვეშ დგება საერთო წლიური ქულა და სწავლის შედეგის დადასტურება.
4. მოსწავლეთა მიერ შესრულებული დავალებები არასათანადოდაა შეფასებული – გარე ვერიფიკატორები შეისწავლიან სხვადასხვა დავალებების შეფასებულ ნიმუშებს და აკეთებენ დასკვნებს მასწავლებლის მიერ განხორციელებული შეფასების სანდოობის და ობიექტურობის შესახებ. მაგალითად, სისტემის ხარვეზია, როდესაც ერთსა და იმავე დავალებაში ერთი საგნის სხვადასხვა მასწავლებელი რადიკალურად განსხვავებულ შეფასებას უწერს მოსწავლეს.

გარე ვერიფიკატორები ასევე ამოწმებენ შიდა შეფასების ჯგუფის მიერ განხორციელებულ სამუშაოს. ეს საშუალებას იძლევა გადამოწმდეს, თუ რამდენად ობიექტურად წარიმართა შიდა შემოწმების პროცესი და რამდენად შეუძლია სკოლას განვითარებაზე ორიენტირებული პროცესები წარმართოს  დაწესებულებაში.

გარე ვერიფიკატორებს, ისევე როგორც შიდა შემფასებლებს, სჭირდებათ მეთოდოლოგიური მხარდაჭერა სკოლისგან. მნიშნელოვანია ადმინისტრაციამ დადებითი როლი შეასრულოს პროცესის წარმართვაში, წინააღმდეგ შემთხვევაში, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, იგი ფორმალურ ხასიათს მიიღებს, რომლის მთავარი მიზანი შეცდომების აღმოჩენა იქნება  და არა შეცდომებზე სწავლა.

ხარისხის უზრუნველყოფის აღნიშნული მოდელი დანერგვის შემთხვევაში იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ დავრწმუნდეთ ჩვენ მიერ გაკეთებული შეფასებების ობიექტურობაში, ვისწავლოთ კოლეგებისგან და თამამად დავადასტუროთ სწავლის შედეგები სახელმწიფოს მიერ აღიარებული დოკუმენტით, რაც მოსწავლის შემდგომი წარმატებისა და მუდმივი განვითარების წინაპირობა იქნება.

გეოგრაფიული მდებარეობა სახელმწიფოს პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ კულტურული განვითარების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია. ხშირად სწორედ გეოგრაფია განსაზღვრავს ისტორიას, გეოგრაფიული მდებარეობით აიხსნება ამა თუ იმ ქვეყნის ისტორიული განვითარების თავისებურებები, ის აღმასვლა თუ დაცემა, რომელიც სახელმწიფოს ამა თუ იმ ეპოქაში განუცდია.

ამ თემის განხილვისას გაკვეთილზე პრობლემა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით გადაიჭრება. მოსწავლეები მოახდენენ შედარება-შეპირისპირებას, დაკავშირებას, ანალიზის საშუალებით შეიცვლიან წარმოდგენას გეოგრაფიულ მდებარეობაზე.

გაკვეთილი იწყება ანჯეი ვაიდას ფილმით „კატინი“, რომელიც სსრკ-პოლონეთის ურთიერთობას და მეორე მსოფლიო ომის პერიოდს ეხება. ფილმის დასაწყისში კარგად ჩანს პოლონეთის გოგრაფიული მდებარეობის ასპექტები. 1939 წლის 1 სექტემბერს მესამე რაიხის არმიამ დაიწყო პოლონური კამპანია და შეიჭრა პოლონეთის ტერიტორიაზე, ხოლო 17 სექტემბერს პოლონეთში შევიდა საბჭოთა არმია. სწორედ ამ პროცესებს ასახავს ფილმის პირველი ორი წუთი: ხიდზე ერთმანეთს ხვდებიან აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ და დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ გაქცეული ადამიანები. „ჩვენ უკან გერმანელები არიან“, „ნუთუ არ იცით – საბჭოთა კავშირი დაგვესხა თავს!“ – ისმის შეძახილები. ხალხი დაბნეულია, აღარ იცის, საით წავიდეს. დამეთანხმებით, საკმაოდ ემოციური ეპიზოდია.

პოლონეთის ბედი ხომ დიდწილად იმან განაპირობა, რომ ის სამ ძლიერ და აგრესიულ სახელმწიფოს – რუსეთს, ავსტრიასა და პრუსიას შორის იყო მოქცეული, რომლებიც თანდათან ისაკუთრებდნენ პოლონეთის ტერიტორიებს და ბოლოს (XVIII საუკუნის ბოლოს) მთლიანად გაინაწილეს ეს ოდესღაც ძლიერი სახელმწიფო.

ფილმის ორწუთიანი მონაკვეთის ნახვის შემდეგ მასწავლებელი სვამს კითხვებს:

1. რა ემოცია აღგიძრათ ნანახმა?
2. რა ფაქტორებმა განაპირობა ფილმში აღწერილი ამბავი?
3. რა როლი შეასრულა ქვეყნის ისტორიაში გეოგრაფიულმა მდებარეობამ?
4. არის კი ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა ქვეყნის განვითარების გარანტი? გაიხსენეთ მაგალითები.

მაგალითი I. შვეიცარია ევროპის ოთხ წამყვან სახელმწიფოს – საფრანგეთს, გერმანიას, ავსტრიასა და იტალიას შორის მდებარეობს. ასეთი მდებარეობა თავისთავად საფრთხის შემცველია და სავსებით შესაძლებელი იყო, შვეიცარიას პოლონეთის ბედი გაეზიარებინა (მით უფრო, რომ შვეიცარიელების ნაწილის მშობლიური ენა გერმანულია, ნაწილისა – ფრანგული, ხოლო ნაწილისა – იტალიური), მაგრამ მოხდა სულ სხვა რამ – ევროპის დიდი სახელმწიფოები შეთანხმდნენ, რომ არც ერთს არ ჰქონოდა ტერიტორიული პრეტენზიები შვეიცარიის მიმართ. პირიქით, ისინი გარანტად დაუდგნენ ამ ქვეყნის დამოუკიდებლობას, ტერიტორიულ მთლიანობას და ნეიტრალიტეტს. თითქმის ორი საუკუნეა, შვეიცარია მსოფლიოში ერთადერთი გარანტირებული ნეიტრალიტეტის ქვეყანაა, რამაც ეს მთიანი, ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ, აყვავებულ, მშვიდ და უსაფრთხო ქვეყნად აქცია. ეს ნათელი მაგალითია იმისა, რომ ერთი შეხედვით არახელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა განსაზღვრულ პირობებში უაღრესად ხელსაყრელი გახდა.

მაგალითი 2. გეოგრაფიულმა მდებარეობამ გადაარჩინა ტაილანდი კოლონიალიზმის უღელს. ინდოჩინეთის ნახევარკუნძულის დასავლეთის ნაწილის ქვეყნები ბირმა (მიანმა) და მალაიზია ბრიტანეთის კოლონიები გახდნენ, აღმოსავლეთ ნაწილის ქვეყნები: ვიეტნამი, ლაოსი, კამბოჯა – საფრანგეთისა, მათ შორის მდებარე ტაილანდი კი დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ დარჩა, რადგან ინგლისი და საფრანგეთი ამ ქვეყნის ხელში ჩასაგდებად ერთმანეთთან ომს მოერიდნენ და ამჯობინეს, იგი ბუფერულ სახელმწიფოდ დაეტოვებინათ.

შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს დავალებას: სახელმძღვანელოში მოცემული დიაგრამებისა და რუკების მიხედვით იმსჯელონ, რა გავლენა მოახდინა საქართველოს გეოგრაფიულმა მდებარეობამ ქვეყნის საზღვრების ცვალებადობაზე.

მოსწავლეები მსჯელობის შედეგად დაადგენენ, რომ საქართველოს ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა გახდა მისი განვითარების შემაფერხებელი ფაქტორი, რადგან მას დაეკისრა უმძიმესი ფუნქცია: როგორც ქრისტიანული სამყაროს უკიდურესი აღმოსავლეთით მდებარე ქვეყანა, ის პირველი უნდა შებრძოლებოდა აზიიდან დაძრულ მომთაბარე თუ ისლამურ სახელმწიფოთა ურიცხვ ჯარებს, რამაც განაპირობა ცალკეულ სამეფო-სამთავროებად მისი დაშლა და საბოლოოდ რუსეთთან შეერთება.

ანალოგიისთვის მოსწავლეები ბიზანტიისა და სომხეთის გეოგრაფიული მდებარეობასაც გაიხსენებენ, რადგან სწორედ ის იყო ძირითადი ფაქტორი, რომელმაც განსაზღვრა ამ ქვეყნების ტრაგიკული ისტორია: სომხეთმა და ბიზანტიამ, როგორც დამოუკიდებელმა სახელმწიფოებმა არსებობა შეწყვიტეს, მათი მოსახლეობა კი კატასტროფულად შემცირდა და სხვა ქვეყნებში გაიფანტა.

მოსწავლეები ზემოხსენებული ქვეყნების გეოგრაფიულ მდებარეობას საქართველოს მდებარეობას შეადარებენ, იმსჯელებენ, რა საფრთხეს შეიძლება შეიცავდეს ერთი შეხედვით ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა და როგორაა შესაძლებელი ამ საფრთხეების შესაძლებლობად გადაქცევა, ანუ გააკეთებენ SWOT- ანალიზს.

საშინაო დავალება:

1. კონტურულ რუკაზე დაიტანონ საქართველოს საზღვრები;
2. აირჩიონ სხვადასხვა კონტინენტის სამი ქვეყანა და გააანალიზონ მათი გეოგრაფიული მდებარეობის ძლიერი და სუსტი მხარეები.

ამ გაკვეთილზე მოხდება რამდენიმე კომპეტენციის განვითარება: წიგნიერებისა, სემიოტიკური, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნებისა.

მომდევნო გაკვეთილზე განიხილავთ საქართველოს მაკრო-, მეზო- და მიკროგეოგრაფიულ მდებარეობას.

გადამწვარი ვენახები, სამწუხაროდ, საქართველოს ისტორიის თანმდევი უბედურებაა. ჩვენს ქვეყანაში ვენახებს ცეცხლს ყველა ეპოქაში უკიდებდნენ, თუმცა ამის მიზეზები განსხვავებული იყო. ვენახს წვავდა მომხვდური მტერიცა და შურიანი მეზობელიც, უბედური შემთხვევაცა და მევენახეთა დაუკვირვებლობაც. შეუძლებელია ზუსტად დადგენა, თუ რამდენი ჰექტარი ქართული ვაზი გახვეულა ცეცხლის ალში, თუმცა არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩენილი დანახშირებული ვაზის ნაშთებიც იმაზე მოწმობს, რომ საქართველოში ვაზს ყოველთვის ემტერებოდნენ.

ისტორიამ შემოგვინახა მტრის მიერ ქართული ვაზის გადაწვის ყველაზე საშინელი ფაქტები, რომელთაგან 1616 წელს მომხდარი ტრაგედია უნდა გამოვყოთ. ამ პერიოდში ირანის მიერ დაპყრობილი ქართლ-კახეთის მოსახლეობა ჯერ ისევ აგრძელებდა მასობრივ აჯანყებებს, რაც სპარსელებს დიდ ზარალს აყენებდა. სწორედ ამიტომ ირანის შაჰმა, აბას I-მა კვლავ გაილაშქრა საქართველოზე. მას გადაწყვეტილი ჰქონდა მთლიანად მოესპო კახეთის მოსახლეობა – გაეწყვიტა მამაკაცები; ქალები და ბავშვები ტყვედ წაეყვანა და კახეთში თურქმანული ტომები ჩამოესახლებინა. კახეთის მოსახლეობა უდიდეს გასაჭირში ჩავარდა. ნაწილი ალაზანს გაღმა გავიდა, იქ მიწაყრილები ააგო, წყლით სავსე თხრილები შემოავლო და თავდასაცავად მოემზადა.

შაჰის ბრძანებით, მოსახლეობის მიერ მიტოვებულ სახლებსა და ვენახებს სპარსეთის არმიის მებრძოლები შეესივნენ და თითქმის პირწმინდად გაანადგურეს. როგორც სპარსელი ისტორიკოსი აღწერს, მთელი კახეთი იმ დროს ვენახებით იყო დაფარული, ამ აოხრების შემდეგ კი კახეთში ვაზი იშვიათობად იქცა. ირანელები ვენახების გარშემო თივის ზვინებს აწყობდნენ და ცეცხლს უკიდებდნენ. ცეცხლი არამხოლოდ ვენახებს, ხშირად მთელ სოფლებს ანადგურებდა და ამის გამო კახეთის ომს გადარჩენილი მოსახლეობა იძულებული გახდა, რომ თავი მთებისთვის შეეფარებინა.

საბოლოო ჯამში, დიდი მსხვერპლის ფასად აბას I-მა ადიდებული ალაზანი გადალახა და 20 დღის განმავლობაში უტევდა კახელების სიმაგრეებს. უთანასწორო ბრძოლაში კახელები დამარცხდნენ. მხარე ნანგრევებად იქცა; მამაკაცთა უმრავლესობა მტერს შეაკვდა, ქალები და ბავშვები კი ტყვედ წაიყვანეს. ამ საზარელი ისტორიის შემდეგ კახელებმა ვენახების გაშენება მაინც დაიწყეს, თუმცა კახეთის ნახევარი, მტრის აოხრების შემდეგ, დაახლოებით ორი საუკუნის განმავლობაში კვლავ გაუდაბურებული იყო.

ქართულ ვენახებს სპარსელების მსგავსად თურქი დამპყრობლებიც ერჩოდნენ. ცნობილი ამბავია, რომ თურქები გურიასა და განსაკუთრებით აჭარაში, ვენახებს გამიზნულად ანადგურებდნენ. ხოლო იმ პერიოდში, როდესაც აჭარა თურქეთის მიერ იყო დაპყრობილი, ქართველებს ვენახებს საკუთარი ხელით ათხრევინებდნენ. ცნობილია ერთი მნიშვნელოვანი შემთხვევა, როდესაც თურქი იანიჩრები ხრესილის ომის წინ იმერეთის ერთ-ერთ სოფელში დაბანაკდნენ და იმერული ყურძენი ისე მოეწონათ, იქაურობის გადაწვა თურმე გადაიფიქრეს კიდეც. 1757 წელს მომხდარ ხრესილის ომში კი იმერეთის მეფე სოლომონ პირველმა თურქებს ისეთი მწარე მარცხი აგემა, საეჭვოა, ცოცხლად გადარჩენილ ოსმალებს იმერული ყურძნის გემო შემდეგში კარგად გახსენებოდათ.

დამპყრობელმა ქართული ვენახები გამიზნულად ბოლოს 2008 წლის აგვისტო-სექტემბერში გაანადგურა. რუსეთ-საქართველოს ომის ბოლო ფაზაში, როდესაც ქართული ჯარი სამაჩაბლოდან უკან იხევდა, რეგიონში შემოსულმა რუსმა ჯარისკაცებმა დიდი ლიახვის ხეობის ქართული სოფლები: ქურთა, თამარაშენი, კეხვი, ქემერტი და სხვა… ბოლომდე გაანადგურეს. მტერმა ასევე გამიზნულად გაანადგურა ვენახები და ხილის ბაღებიც. თვითმხილველები ჰყვებიან, რომ რუსი ჯარისკაცები სამხედრო მანქანების ავზებიდან საწვავს იღებდნენ, ვენახებს ასხამდნენ და ცეცხლს უკიდებდნენ. პატარა ლიახვის ხეობის სოფელ ერედვში (რომელიც ასევე პირწმინდად არის დანგრეული) მცხოვრები მევლუდ ქრისტესიაშვილის თქმით, ომის დროს სოფლიდან წამოსულმა მთიდან საკუთარი თვალით აქვს დაინახა, როგორ იწვოდა მისი სახლი და ვენახი. მევლუდს ახალი, სამი წლის გაშენებული ვენახი ჰქონდა და 2008 წელს გორული მწვანის განსაკუთრებით დიდ მოსავალს ელოდა.

ქართულ ვენახებს მტერი ყოველთვის დიდი მონდომებითა და შემართებით ანადგურებდა, თუმცა სამწუხაროა, რომ დღეს ამ არცთუ სასახელო საქმეს, ჩვენი დაუკვირვებელი თანამემამულეებიც აგრძელებენ. ქართლსა და კახეთში მცხოვრებ ნებისმიერ მევენახეს რომ ჰკითხოთ, ყველა გეტყვით, რომ ბოლო პერიოდში ძალიან გახშირდა ვენახების დაწვის შემთხვევები. ცეცხლს, როგორც წესი, ის მევენახეები აჩენენ, რომლებსაც რთველის შემდეგ თვეებში ვენახის ბალახისაგან გაწმენდა ეზარებათ და ერთი შეხედვით ”მარტივ” გამოსავალს –  გამხმარი ბალახისათვის ცეცხლის მოკიდებას მიმართავენ. ცეცხლის გაკონტროლება რასაკვირველია, ძალიან რთულია და ხშირია შემთხვევები, როდესაც ასე უაზროდ გაჩენილ ხანძარს არამხოლოდ ერთი, არამედ რამდენიმე მიჯრით მდებარე ვენახის განადგურება გამოუწვევია.

როგორც ჩანს, ვენახებს ძირითადად ორ შემთხვევაში უჩნდება ხანძარი და ორივე ეს შემთხვევა დაუკვირებლობითაა გამოწვეული. პირველი მაშინ, როდესაც ადამიანს ვენახში არსებული ბალახის გაწმენდა ეზარება და ვენახშივე ანთებს ცეცხლს ბალახის ”მარტივად შეტრუსვის” იმედად. სხვათა შორის, ხალხში არსებობს მოსაზრება, რომ ეს მეთოდი ვენახს ანოყიერებს. მაშინ როდესაც, ცნობილია ”ბიო” მევენახეობის პრინციპები, რაც იმას გულისხმობს, რომ ვენახში უნდა დარჩეს ყველაფერი ის, რაც ”ვენახს ეკუთვნის”.

სხვა შემთხვევაში კი გლეხები ბალახს კი თიბავენ, მაგრამ ვენახიდან მოშორებით წაღებას, გათიბულის იქვე დაწვას ამჯობინებენ და ბევრს არაფრად უღირს ის, რომ მათი დაუკვირვებლობით სხვა, უდანაშაულო მევენახეები ზარალდებიან. არსებობს კიდევ ერთი – შურიანი ხალხის ფაქტორი. საუბარია შურიან მეზობლებზე, რომელსაც წარმატებული მეზობლის მშვენიერი ვენახი თვალში არ მოსდით და უკადრებელს კადრულობენ. თუმცა, ამის დადასტურება, რასაკვირველია, ძნელია და კონკრეტული ადამიანების დადანაშაულებაც არ იქნებოდა მართებული.

ფაქტი ისაა, რომ ბოლო წლებში ვენახების გადაწვის შემთხვევები მართლაც ძალიან მომრავლდა და აქედან გამოსავალი არ ჩანს. დაზარალებული მევენახეები ამბობენ, რომ მათი ვენახის გადამწველების მიმართ არანაირი ზომები არ მიღებულა, რადგან ამას აზრი არცა აქვს. თუკი ხანძრის გამჩენ მეზობელს დაიჭერენ, ეს ვენახს ვერ განაახლებს, რიგით გლეხებს კი დაზარალებულთათვის ზარალის ანაზღაურების შესაძლებლობა ხშირ შემთხვევაში არ შეუძლიათ.

რამდენიმე ხნის წინ ჩემი ახლობლის სტატუსს გადავაწყდი ფეისბუქზე, ჩიოდა, ზღაპარი ვერ წამიკითხავს შვილიშვილისთვის, ან დედინაცვალი მოითხოვს ქმრისგან გერის აკუწვას და მერე ნახარშის მომზადებას ან მამა ტოვებს ტყეში საცოდავ შვილებს, მოკლედ, ისეთი ამბებია მოთხრობილი, ამის წაკითხვა რომ გავაგრძელო, ჩემს საწყალ შვილიშვილს ღამე აღარ დაეძინებაო. ჰოდა, ჩემმა ახლობელმა რჩევა ჰკითხა გამოცდილ ნაცნობებს. ნაცნობებსაც არ დაეზარათ და მილანძღ-მოლანძღეს ზღაპრები, ზოგიერთებმა დასკვნაც გამოიტანეს, რომ ქართული ზღაპრები არასოდეს არაა კეთილი და გაიხსენეს კეთილშობილური ევროპული ზღაპრები; საქმეში უფრო მეტად ჩახედულმა გულშემატკივრებმა დაინდეს ქართული ზღაპრები, ზღაპრის მოარული სიუჟეტი გაიხსენეს და დაასკვნეს, რომ ქართული კი არა, ზოგადად ზღაპარია ასაკრძალი. მეც არ დამეზარა და ჩემს ახლობელს მოკრძალებული აზრი გავუმხილე ზღაპრების წაკითხვა-არწაკითხვის საკითხზე. სანამ ამ მოკრძალებულ აზრს თქვენც მოგახსენებდეთ, დავძენ, რომ ჩემი ახლობელი ქალბატონი თავადაც მკვლევარია, ჩემი კომენტარები ადეკვატურად გაიგო, გაიზიარა ფოლკლორის სპეციალისტების წუხილი და ფოლკლორისტებს პატარა სასარგებლო რჩევებიც მოგვცა. ამ წერილს არც დავწერდი, რომ არა შემდგომი მოვლენები. საქმე ისაა, რომ ბოლო დროს ფეისბუქზე უკვე ხშირად გადააწყდებით ზღაპრების ღირსების შემლახავ ან ღირსების დამცველ სტატუსებს და კომენტარებს ზღაპრების სასკოლო პროგრამაში თუ კლასგარეშე საკითხვად შეტანის მიზანშეწონილობის შესახებ. ეს დავა არც საქართველოსთვისაა ახალი და არც სხვა ქვეყნებისთვის, ეს დავა საუკუნეებია, დიახ, საუკუნეებია, მიმდინარეობს მთელ რიგ ქვეყნებში. ზოგიერთი მშობელი, პედაგოგი, ფსიქოლოგი, თანამდებობის პირი სხვადასხვა დროს ხან მორალს უწუნებდა ზღაპრის გმირებს, სისასტიკეში და ძალადობაში ადანაშაულებდა მათ, ხანაც თვლიდა, რომ ზღაპრის სიუჟეტები სტერეოტიპების გამყარებას ემსახურება და სექსისტურია. მოპაექრე მხარეებს უკვე ასპარეზი არ ყოფნიდათ და მალე ადაპტირებულ ზღაპრებსაც გამოუცხადეს ომი, მერე ფოლკლორის სხვა ნიმუშებსაც გადაწვდნენ და ბოლოს საქმეებმა საგაზეთო ფურცლებიდან სასამართლოებში გადაინაცვლა. ყველაზე გახმაურებული ინციდენტი ალბათ მაინც ძმები გრიმების ზღაპრებს უკავშირდება, განსაკუთრებით, კონკიას, ფიფქიას, წითელქუდას, რაპუნცელს, გრეტელისა და ჰენსელის ზღაპარს და სხვა ყველასთვის ბავშვობიდან ნაცნობ ზღაპრებს. ჯერ იყო და პოლიტიკოსებმა გადაწყვიტეს, ზღაპრები თავიანთი იდეოლოგიისთვის მოერგოთ. სწორედ ასე იქცა წითელქუდას ანტაგონისტი მგელი საძაგელ ებრაელად, რომელიც ერჩის გერმანელ ხალხს. ფაშიზმის დამარცხების შემდეგ ზოგიერთმა ზღაპრის კრიტიკოსმა დაასკვნა, რომ გერმანელების სისასტიკე ბავშვობაში ამ სასტიკი ზღაპრების კითხვამ განაპირობა. გაისმა მოწოდებები აკრძალულიყო ძმები გრიმების ზღაპრები, ხოლო სამოციანი წლებიდან დაიწყო არა მარტო ძმები გრიმების, არამედ სხვა ზღაპრების დევნაც ევროპისა და ამერიკის სხვადასხვა სკოლაში და, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში, გერმანიაში. განათლების მესვეურებმა გაიზიარეს ზღაპრის კრიტიკოსების მოწოდება და უარი თქვეს ზღაპრების სასწავლო მიზნებით გამოყენებაზე. თუმცა ამ ტალღამაც მალე გადაიარა და დღეს ზღაპრები ისევ დაბრუნდა საბავშვო წიგნების თაროებზე, შესაბამისად, მასწავლებლებიც (არა ყველა) მიუბრუნდნენ ზღაპრის ტექსტების სასწავლო მიზნებით გამოყენებას და მშობლებმაც (გამონაკისის გარდა) გააგრძელეს ზღაპრების შვილებისთვის წაკითხვა/მოთხრობა. თუმცა პროტესტი მაინც გაისმოდა ხოლმე, ხან წითელქუდას კალათიდან ალკოჰოლის ამოღებას მოითხოვდნენ, ხანაც ქორწინებამდე კოშკში გამომწყვდეულ ასულთან ჭაბუკის სტუმრობის პასაჟს, მეფის ასულს რომ მერე აღარ გაკვირვებოდა, ტანსაცმელი რატომ აღარ მეტევა ტანზეო, ხანაც სკაბრეზისა და არანორმატიული ლექსიკისგან ტექსტების გაწმენდა-გათავისუფლებას…

არადა, ძმები გრიმები ფოლკლორის პირველი შემგროვებლები იყვნენ. მათი თავდაპირველი მიზანი სულაც არ იყო ზღაპრების ჩაწერა ბავშვების განსანათლებლად. პირველი კრებული, ყოველგვარი ილუსტრაციების გარეშე, 1812 გამოსცეს და ეს წიგნი პატრიოტულ ნაბიჯად უფრო შეფასდა, რადგან ნაპოლეონის მიერ დაპყრობილ გერმანიაში ზეპირი ნიმუშების გადარჩენა ღირსეული საქმე იყო. მაშინ ძმებ გრიმებს არც უფიქრიათ, რომ მათი შეგროვილი გერმანული ზღაპრები იმდენად პოპულარული გახდებოდა, რომ სწრაფად ითარგმნებოდა სხვადასხვა ენებზე და მისი ყველაზე აქტიური მკითხველი ბავშვი გახდებოდა, ხოლო მათი დაწყებული საქმე, ზღაპრის და დანარჩენი ფოლკლორული ტექსტების შეგროვება ჯერ მთელი ევროპის მასშტაბით, მერე კი მსოფლიოს დანარჩენ ნაწილებშიც დაიწყებოდა. გრიმების კრებულს კომენტარები ჰქონდა და ეს კომენტარები ტექსტზე უფრო ვრცელი იყო. ვერც იმას ვიტყვით, რომ არავინ ფიქრობდა ამ ზღაპრების იმ დროისთვის ზოგჯერ შეუსაბამო და შეუთავსებელ მორალურ მხარეებზე. თავად გრიმების კრებულიც რაღაც სახით ადაპტირებული იყო იმდროინდელ, განსაკუთრებით, ქრისტიანულ ნორმებთან. ამიტომაც გრიმების ვერსიაში ბოროტი დედა ანჩხლ დედინაცვლად იქცა, დაუნდობელი მამა ეშმაკმა ჩაანაცვლა, ქორწინებამდე სექსის მიმანიშნებელი პასაჟები გაშალაშინდა, მაგრამ მერედამერე ზღაპრები კიდევ უფრო მეტად ადაპტირდა დროის მოთხოვნებთან და ბოლოს საქმე დააგვირგვინა მულტიპლიკაციამ. დღეს თითქმის ყველა ბავშვი ზღაპრებს, ასე ვთქვათ, უოლტ დისნეის ინტერპრეტაციით იცნობს. მაგრამ საქმე ისაა, რომ არც ეს ინტერპრეტაცია აღმოჩნდება ხოლმე მისაღები ზოგიერთი დარგის სპეციალისტებისთვის (რა თქმა, უნდა, ამ ცალკეულ დარგებშიც ყველა მკვლევარს ერთი პოზიცია ვერ ქნება), იქნება ეს გენდერის საკითხებზე მომუშავე ადამიანი თუ ფსიქოლოგი, პედაგოგი თუ ლინგვისტი.

საქართველოში ზღაპრების წინააღმდეგ პირველად ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში გაილაშქრეს. ცნობილია აკაკის წერილიც, რომელსაც ერთი მასწავლებელი ედავებოდა, ჩვენ გამოსაფხიზლებელ და არა დასაძინებელ წერილებს ველოდებით თქვენგან ჟურნალშიო, რაზეც აკაკის ენამოსწრებულად შეუნიშნავს: „მოდი, მოვიყვანოთ ყმაწვილები, ეგ „ბროწეულის წყარო“ წავუკითხოთ და თქვენი პედაგოგიური ნაწერებიც და რომელმაც უფრო ადრე დააძინოს, ის დარჩეს გამტყუნებულიო“. სერიოზული სახე მიიღო პედაგოგ ნინო ძიძიგურის (რომელიც ზღაპრების შეტანას სახელმძღვანელოებში იმ მოტივით თვლიდა გაუმართლებლად, რომ მოზარდში შიშის, ცრუმორწმუნეობის, ეგოიზმის განვითარებას უწყობს ხელსო) და პროფესორ მიხეილ ჩიქოვანის (იგი წერდა, რომ ზღაპრების ხელოვნური გარდაქმნა, მისი შელამაზება და შევსებაც, ხალხური ზღაპრების ლიტერატურული კანონების მიხედვით გადამუშავებაც კი არ არის მიზანშეწონილიო) დაპირისპირებამ, ნოდარ შამანაძისა და ანა ღვინიაშვილის პოლემიკამ. ვინაიდან დღემდე არ წყდება ზღაპრის მიმართ მტრული დამოკიდებულების გამოვლენა, პერიოდულად თავიანთ თვალსაზრისს აფიქსირებენ ცნობილი ფოლკლორისტებიც (აღსანიშნავია პროფესორ ფიქრია ზანდუკელის შესავალი წერილი წიგნისთვის „წერილები საბავშვო ფოლკლორზე“, პროფესორ ზურაბ კიკნაძის წერილი ჟურნალ „კადმოსში“ და პროფესორ რუსუდან ჩოლოყაშვილის წერილი კრებულში „მხატვრულ სახეთა ტრანსფორმაციის ფორმები ქართულ ფოლკლორში“). რამდენიმე წელია, რაც ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის ფოლკლორის განყოფილების თანამშრომელი ვარ. არაერთხელ შევსწრებივარ სხვადასხვა სახის კამათს და დაპირისპირებას. მახსოვს, ერთ-ერთი გამომცემლობის ხელმძღვანელმა გამოსაცემად ოცდაათი საბავშვო ზღაპრის შერჩევა გვთხოვა. ნებისმიერმა სპეციალისტმა იცის, რომ ჯადოსნური ზღაპრების დასასრული კეთილია, ხოლო სხვა ნაწილები – ნაკლებად. როგორც იქნა, შევთანხმდით, რომ მეტნაკლებად „კეთილ“ ზღაპრებს შევარჩევდით. მე, რუსუდან ჩოლოყაშვილმა და რუსუდან ცანავამ დიდი მონდომებით შევარჩიეთ ასეთი ზღაპრები, საკმაოდ დიდი შრომა და ენერგიაც გავწიეთ, იოლი საქმე ხომ არაა, ათასობით ზღაპრიდან მხოლოდ 30 შეარჩიო? სამწუხაროდ, ჩვენმა შერჩეულმა ზღაპრებმა დღის სინათლე ვერ იხილეს. შემდეგ, ერთ-ერთი პროექტის ფარგლებში,  განათლების სამინისტროდან გვთხოვეს „კეთილი“ ზღაპრების კრებულის მომზადება. არაქართული გვარის მინისტრი აღშფოთებული იყო ქართული ზღაპრების სისასტიკით და უკვირდა, რატომ არ წერდნენ ქართველები ევროპული ყაიდის ზღაპრებს. ცოტაც და ალბათ რინგზე გაიწვევდა ჩვენი განყოფილების ხელმძღვანელს, რომელიც დიდი ნებისყოფის ხარჯზე ცდილობდა გაენათლებინა ზედაპირულად მოაზროვნე მინისტრი… მადლობა ღმერთს, ეროვნულ სამეცნიერო ფონდში მაინც იყვნენ კომპეტენტური ადამიანები და დაგვიფინანსეს ქართული პროზის 22 ტომის აკადემიურად მომზადება (აქედან რამდენიმე ტომი სწორედ ზღაპრებია, ჯადოსნურიც და ნოველისტურიც). სამწუხაროდ, ეს ტომები მხოლოდ ელექტრონული სახითაა და ელოდება თავის დროს, როდის მოიცლის რომელიმე გამომცემელი და წიგნების სახით გამოსცემს მათ.

რაც შეეხება ჩემს მოკრძალებულ აზრს: მეც, ბევრი ფოლკლორისტის მსგავსად, მიმაჩნია, რომ ფოლკლორული ნაწარმოებების უდიდესი ნაწილი, ზღაპარი იქნება ეს, სიმღერა თუ გათვლა, ხალხური რწმენა-წარმოდგენების შესახებ უძველეს ინფორმაციას ინახავს, ამ ჟანრებში ხდებოდა საკრალურის პროფანაცია. გვიანდელი ფენებისგან ტექსტების გათავისუფლება და უძველეს შრეებთან მიახლოება ურთულესი, მაგრამ სიურპიზებით სავსე საქმეა. ძალიან მიყვარს ეს პროცესი და ამიტომაც დიდი სიამოვნებითა და გატაცებით ვაკეთებ ჩემს საქმეს. მე ფოლკლორს მეცნიერულად ვუდგები და ვიკვლევ. ამ საქმეში ადაპტირებული გამოცემები ვერ დამეხმარება და ამიტომაც, გული მტკივა, როდესაც გამომცემლები არ ინტერესდებიან ფოლკლორული ტექსტების აკადემიური გამოცემებით და მათ ადაპტირებულ-ილუსტრირებულ გამოცემებზე აქვთ გათვლა. მე პირადად არასოდეს წავუკითხავდი და არც წასაკითხად მივცემდი ჩემს შვილებს ზღაპარს კონკიაზე, რომელიც აქტივისტ გოგოებს შემოიკრებს, კლუბს თუ მოძრაობას დააარსებს და მერე ემიგრაციაში წავა ამერიკაში; სამოქალაქო პოზიციის მქონე ბავშვებზე უამრავი საინტერესო ნაწარმოებია შექმნილი და სწორედ ამ ნაწარმოებებს შევურჩევდი ჩემს შვილებს წასაკითხად, რა საჭიროა კონკიას მივანიჭოთ ახალი, მისთვის უცხო ფუნქცია. და კიდევ ერთი: მე პირადად მარტო ფოლკლორული კი არა, ყველანაირი ტექსტის ადაპტაციის სასტიკი მოწინააღმდეგე ვარ, არასოდეს ვყიდულობდი ჩემი შვილებისთვის არც ადაპტირებულ ჰომეროსს, არც სერვანტესს, არც შექსპირს და არც რუსთველს. მე ჩემი არგუმენტები მაქვს და მიმაჩნია, რომ ლექსიკის სიმდიდრისთვის, გემოვნების დახვეწისთვის, კრიტიკული აზროვნების განვითარებისთვის ავტორის წაკითხვა უპირველესია, თუკი ამის ფუფუნებაა, მაშინ, რა თქმა უნდა, ორიგინალის ენაზე. თუმცა ჩემთვის ისიც გასაგებია, რომ ყველას თავისი გემოვნება, მოსაზრება გააჩნია ამ საკითხზე და ესეც მშობლის არჩევანია და უფლება, რას იყიდის შვილისთვის და რას – არა. მაგრამ, აბა, ახლა ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, ჩემს კვლევაში იმ უფლისწულზე ვილაპარაკო, ბაყაყის კოცნის შედეგად რომ მოუხსნა ჯადო ასულმა და არ ვიცოდე, რომ ეს პასაჟი ადაპტაციის (გავიხსენოთ თუნდაც ასტრიდ ლინდგრენის „ჩვენს სალტკროკელები ვართ“, სადაც საყვარელი პერსონაჟი სტინა, იმ იმედით, ბაყაყი უფლსწულად გადაიქცევაო, ბაყაყს კოცნის) შედეგია, ავთენტური ტექსტის მიხედვით კი, ბაყაყს გოგონა კი არ კოცნის, არამედ გამწარებული კედელზე ანარცხებს; ანდა, ლექციაზე კომბლეს ბატონის ცემა დავაბრალო მაშინ, როცა ავთენტურ ზღაპარში ამის შესახებ დუმს, მულტფილმში კი ეს პასაჟი ასეთ სახით ადაპტირდა… ხომ იტყვით, რომ არაკომპეტენტური ვარ? აი, მეც მეშინია, რომ ადაპტირებულ ლიტერატურაზე გაზრდილი თაობა აღარ მიუბრუნდება ორიგინალს და მის მეხსიერებაში არასწორად ჩაიბეჭდება დამახინჯებული სიუჟეტები, გადასხვაფერებული გმირები და კიდევ, ვინ მოთვლის, რამდენი რამ. ამიტომაც მე ასაკზე მორგებული ტექსტების შერჩევის მომხრე კი ვარ, ოღონდაც არა ტექსტების აკრძალვის, რადგან ასე მგონია, ზღაპრებზე გაგულისებულებს დღეს ავტორის ხელიდან გამოსული ნაწარმოებები არ გვახსენდება, თორემ ხვალ და ზეგ, აკრძალვის პირველ ეტაპს მეორე ეტაპი მოჰყვება ავტორების კურიკულუმიდან ამოღების მოთხოვნით და, ვინ იცის, მაზეგ ეგებ ავტოდაფეებიც მოვაწყოთ. ასე დაიწყო ეს პროცესები გერმანიაში (აქ 1933 წლის მოვლენებს ვგულისხმობ)… ჩვენ კი ისტორიას ხომ იმიტომაც ვსწავლობთ, რომ შეცდომები გავაანალიზოთ და მომავალში აღარ გავიმეოროთ?!

ლადო ასათიანს და რადიარდ კიპლინგს ერთმანეთს აშორებს დრო და სივრცე, ქართველი პოეტის ხანმოკლე სიცოცხლე მხოლოდ 26 წელს ითვლის და მეოცე საუკუნის ამ მცირე ჩარჩოთი შემოიფარგლება: 1917-1943. ის დაიბადა და გაიზარდა მსოფლიოსთვის ნაკლებად ცნობილ ქვეყანაში, დიდი კულტურისა და ისტორიის მქონე, მაგრამ საბჭოთა იმპერიის ერთ პროვინციულ თავისუფლებადაკარგულ  რესპუბლიკაში.  იგი ოფიციალურად არ იყო რეპრესირებული, მაგრამ მისი წიგნი  „წინაპრები“ გამოცემისთანავე დაჭრეს და აკრძალეს ეროვნული, პატრიოტული და, შესაბამისად, ანტიკომუნისტური სულისკვეთების გამო. ცერბერი ცენზურა თავისუფალ პოეტურ სიტყვასაც ისევე ანადგურებდა და სპობდა, როგორც თავისუფალი ნების ნებისმიერ გამოვლენას.   ამგვარად, ჭლექისგან დაავადებულ პოეტს უფრო გაუმწარეს სიცოცხლე და დააჩქარეს მისი აღსასრული.

რადიარდ კიპლინგი – მთელ მსოფლიოში ცნობილი ინგლისელი მწერალი,  დიდი, ლაღი და თავისუფალი  ქვეყნის შვილი, ინდოეთში დაბადებული. მისი სიცოცხლის დროის ჩარჩოებია: 1865-1936. არასოდეს უგემია ეროვნული მონობის, დამცირებისა და შეურაცხყოფის აუტანელი გემო. ბრიტანეთის იმპერიული სულისკვეთებისა და იდეალების გამზიარებელი. 1907 წელს ნობელიის პრემიის პირველი ინგლისელი ლაურეატი.  და კიდევ სხვა  ლიტერატურული ჯილდოების მფლობელი. 71 წელი ცოტა არ იყო წარმატების მისაღწევად, მსოფლიოში სამოგზაუროდ და დიდი გამოცდილების მისაღებად. მისი  Magnum opus – „ჯუნგლების წიგნი“ დღემდე არ კარგავს მკითხველს. მაუგლის ამბები შთამაგონებელია ანიმატორებისა და კინორეჟისორებისათვის.

რა არის  ამ წერილის „რინგზე“ ამ ორი შემოქმედის დაპირისპირების მიზეზი? მიუხედავად ამდენი განსხვავებისა, მათ  აახლოებთ პოეზია, რომლის ტაძარში ისინი ერთნაირი აღტყინებით იჩოქებდნენ და თავდადებით მიჰქონდათ მის საკურთხეველზე თავიანთი გულები.

დაპირისპირების (რა თქმა უნდა, პირობითად) მიზეზი მათს ცნობილი ლექსებში გამოთქმული მარად აქტუალური  თვალსაზრისია.

აღმოსავლეთი თუ დასავლეთი?

რადიარდ კიპლინგი თავის ცნობილ ლექსში „ბალადა აღმოსავლეთსა და დასავლეთზე“ წერს: „დასავლეთი დასავლეთია, აღმოსავლეთი_ აღმოსავლეთი და ისინი არასოდეს შეხვდებიან ერთმანეთს“ („Oh, East is East, and West is West, and never the twain shall meet“):

ო, დასავლეთი დასავლეთია,

აღმოსავლეთი სხვაა ხნიერი!

დარჩება ასე, მიწას და ზეცას

არ განიკითხავს ვიდრე ციერი.

მაგრამ რას ნიშნავს ჯიში და მოდგმა,

რაა მამული, სისხლი, იერი,

როცა პირისპირ, როცა პირისპირ,

ძლიერს პირისპირ ხვდება ძლიერი! “(მურმან ლებანიძის თარგმანი).

ამ ბალადაში კიპლინგი აღწერს ავღანელი კაცის  ვაჟკაცობას, აღტაცებულია მისი სიმამაცით, მაგრამ ბოლოს, ეს თავმოყვარე, ღირსეული და თავისუფლებისთვის მებრძოლი ადამიანი თავის შვილს ინგლისელ პოლკოვნიკს ატანს, რათა ინგლისის დედოფალს ესახუროს. ამ ბალადის თაობაზე პაატა ჩხეიძე წერს:  „კიპლინგი, ერთი მხრივ, აღიარებს, რომ განკითხვის დღემდე აღმოსავლეთი და დასავლეთი განსხვავებული დარჩებიან და აღარასოდეს შეერთდებიან, მეორე მხრივ კი, სწორედ შეერთების გზას ეძებს, ცდილობს აღმოსავლურ ლაბირინთში დასავლური ღირებულებების ბილიკი გააძვრინოს“. მისი აზრით, „კიპლინგი მოხიბლულია ავღანელის ვაჟკაცობით, მაგრამ პრობლემას ვაჟკაცობა ვერ წყვეტს და მხოლოდ აღმოსავლელი ვაჟკაცების დასავლეთის, თეთრი დედოფლის, სამსახურში ჩადგომით, მოგვარდება პრობლემა“. „ბალადის ფინალი ალოგიკურია, შეიძლება ითქვას დონ კიხოტურიც, ქემალის მხრიდან. იგი თავის მხოლოდშობილ ვაჟს დედოფლის სამსახურში უშვებს და ავალებს, რომ კარიერა გაიკეთოს ბრიტანეთის არმიაში და თუ საჭირო იქნება, საკუთარ ხალხი და საკუთარ მშობლებიც კი არ დაინდოს“ (https://luarsabi.wordpress.com/2011/03/11).

ამგვარად, კიპლინგისთვის აღმოსავლეთისა და დასავლეთის შერიგება-მორიგების თემა მოუგვარებელია.

ლადო ასათიანი კი  თავის ლექსში „სპარსელ ასულს“ წერს:

„მე ხელებს გავშლი და შეერთდება

აღმოსავლეთი და დასავლეთი“.

რას ეფუძნება მისი ამგვარი ოპტიმიზმი? მან კარგად იცის ქართული კულტურის რაობა და ხასიათი, მისი ისტორია, შესაბამისად, შეუძლია დაინახოს მომავალი წარსულში. როგორც ცნობილია, გეოგრაფიულად საქართველო არის ევროპისა და აზიის ერთგვარ გზაჯვარედინზე. ჩვენს კულტურაში შერწყმულია დასავლური და აღმოსავლური ტენდენციები. ჩვენი ეროვნული რაობისა და მეობის გამომხატველი, ქართული სულის  პოეტური ენციკლოპედია „ვეფხისტყაოსანი“ ამის საუკეთესო დასტურია. მას კი ლადო ასათიანი მიიჩნევდა წიგნად, რომლის სტრიქონები ქართველს ყოველდღე ლოცვასავით უნდა წაეკითხა. მასში აღმოსავლურია  გამოხატვის ფორმა და სტილი, მხატვრული სახეების სტრუქტურა,  ხოლო დასავლურია ის რენესანსული ღირებულებები, რომლებიც ავტორის მსოფლმხედველობასა, პერსონაჟთა ხასიათებსა და ქცევაში, მათს შეხედულებებსა და  ამბავთა გადმოცემის ლოგიკაში მჟღავნდება. ჩვენი კულტურის დასავლური ხასიათი წარმოჩნდება კიდევ ბევრი რამეში, უპირველესად,  ქრისტიანული რელიგიის არჩევანში. ქართული ლიტერატურა, მიუხედავად აღმოსავლურის გავლენისა, მაინც დასავლური გზით ვითარდებოდა, ამას  მოწმობს ჩვენი   სასულიერო მწერლობა, რომანტიზმი, აღორძინების ხანა, მოდერნიზმი (თავისი განშტოებებით: სიმბოლიზმი, ფუტურიზმი, იმპრესიონიზმი, ექსპრესიონიზმი) და სხვ.

საქართველოს სპარსეთთან (მისი სახით კი აღმოსავლეთთან) ურთიერთობის წიგნი სავსეა სისხლით, სიძულვილით,  სიყვარულით,  ბრძოლებით,  დაპყრობებით,  პოლიტიკური ქორწინებებით, ქეთევან დედოფლისა, შალვა და ელიზბარ ერისთავების, ბიძინა ჩოლოყაშვილის  წამებით, მძევლებით, ვასალებით. შაჰ-აბასის მიერ ფერეიდანში  გადასახლებული ათასობით ქართველის ცრემლებით. და თანვე, ამგვარი პოეტური შთაგონებით დაწერილი სტრიქონებით:

„სპარსთა ენისა სიტკბომან მასურვა მუსიკობანი“ (თეიმურაზ მეფე).

ტრადიციულად, დასავლეთი ასოცირდება გონებასთან, რაციონალურთან, მატერიალურ-ტექნიკურ პროგრესთან,  აღმოსავლეთი კი  ინტუიციასთან, მისტიკურსა და  შეუცნობელთან.  უამრავი წიგნი, წერილი, სამეცნიერო ნაშრომი თუ ესეა დაწერილი აღმოსავლური და დასავლური კულტურების რაობაზე, მათს მსგავსებასა თუ განსხვავებაზე. ქართულ სინამდვილეში განსაკუთრებით გამძაფრდა ეს თემა მეოცე საუკუნის 10-20-იან წლებში. ამ დროის  მოაზროვნე, მოღვაწე და შემოქმედებით ადამიანებს ქვეყნის დასავლური პოლიტიკურ-კულტურული ორიენტაცია სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის, თავისუფლებისა და ეროვნული გადარჩენის ერთადერთ გზად ესახებოდათ. ლიტერატურის მუზეუმის მიერ გამოცემულ წიგნში „ევროპა თუ აზია“ (თბ. 1977) თავმოყრილ წერილებში სიღრმისეულად წარმოჩნდება, რას ფიქრობდნენ ამ თემაზე გრიგოლ რობაქიძე, კონსტანტინე გამსახურდია, ტიციან ტაბიძე, გერონტი ქიქოძე, ვალერიან გაფრინდაშვილი, პაოლო იაშვილი, ნიკოლო მიწიშვილი, გიორგი ლეონიძე,   და სხვები. „საქართველო საიდუმლო უღელტეხილია აღმოსავლეთისა და დასავლეთის: ჩვენ ვიწვით აღმოსავლეთის ფიქრმორეული შუადღით, როცა მზის ღელეთა მარმაშში პანი იბადება მძიმედ მთვლემარე; ჩვენ ვერთვით დასავლეთის საშიშარ სიცხადეს, საცა თვალღია ფანტასმაგორიებში „ძეობა“ იკვეთება ძლევამოსილი. ჩვენ გვაფიქრებს ეგვიპტის სფინქსი და გვანცვიფრებს პარიზის ქიმერა“ (გრიგოლ რობაქიძე, „ქართველ მწერლებს“) „ჩვენ გვწამს… შედუღება დასავლეთის და აღმოსავლეთის კულტურისა~ (შალვა აფხაიძე „ქართული პოეზიის პერსპექტივები“, 1919). უმრავლესობისაგან განსხვავებულ აზრს გამოთქვამდა ვახტანგ კოტეტიშვილი, რომელიც თავის წერილში „აზიისკენ“ ასაბუთებდა დასავლური გეზის მოჩვენებითობასა და სიყალბეს. მისი აზრით, „ყველა ევროპიულობის ციებცხელებამ შეიპყრო. ყველას უნდა ბინოკლის შეფერება. თუმც ეს გაევროპელება გარუსებას უფრო ჰგავდა, რაც უარესია“.  იგი იხსენებდა, რომ „ევროპის უდიდესი რომანტიკოსები, გოეთეს მთავარსარდლობით, ფიქრით მაინც აღმოსავლეთისკენ მოემართებოდნენ. ჩვენი პატარა „ვიღაცები“ კი გარბოდნენ აქედან თავჩაღუნულნი, მაგრამ ახალი თაობა ისევ აზიის შარაგზას უნდა გაუდგეს“, „აზიაში დაგვიღამდა და აზიაშივე უნდა ველოდეთ ჩვენი ხელოვნების დილას. დევიზი: უკან, აზიისკენ წინ წასასვლელად, მაგრამ ჩინეთის კედლები კი არა, ქართული დარბაზობა!“

ლადო ასათიანი ამ ლექსის_ „სპარსელ ასულს“_ პათოსით თითქოს ეხმიანება გრიგოლ რობაქიძის მეტაფორულად გამოთქმულ თვალსაზრისს: „დასავლეთი და აღმოსავლეთი საქართველოში იხდიან ქორწილს“.  ამავე აზრს მეტაფორულად ასე გამოხატავდა ტიციან ტაბიძე: „ჰაფიზის ვარდი მე პრუდომის ჩავდე ვაზაში, / ბესიკის ბაღში ვრგავ ბოდლერის „ბოროტ ყვავილებს“.

ლადო ასათიანის საოცარი ენერგეტიკით, სიცოცხლის წყურვილით, ფერწერულობითა და მუსიკალურობით გამორჩეულ ამ ლექსში შთამბეჭდავადაა გამოკვეთილი სიყვარულისა და პოეზიის ძალა:

„ჩვენი რუსთველი, შენი საადი ჩემს სამარესთან იშაირებენ“.

საადი შირაზელი მე-13 საუკუნის სპარსელი პოეტია. მისი პოეზიის თარგმანის ისტორია ჩვენს დროში გაამდიდრა გიორგი ლობჟანიძემ, რომელმაც არაჩვეულებრივად თარგმნა მისი „გოლესთანი“ და აღმოსავლური მხატვრული სამყაროს სიბრძნე და სურნელი ახალი ნიუანსებით შეგვაგრძნობინა. ლადო ასათიანისთვის რუსთაველი და საადი ორი სხვადასხვა კულტურის მწვერვალები არიან. მათი ერთად  „შაირობა“ აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ურთიერთგაგების დასტურია.

ტიციან ტაბიძეს სჯეროდა, რომ მომავალ ქართველ პოეტში ერთმანეთს „შეხვდებოდა“ რუსთაველი და მალარმე“. შეიძლება ითქვას, რომ ამ ოცნებას ფრთა შეესხა   გალაკტიონის პოეზიაში. რუსთველი მისთვის იყო: ეროვნული (აღმოსავლურ-დასავლურის სინთეზი), ხოლო მალარმე_ დასავლური კულტურის სინონიმი.

ლადო ასათიანის აზრით, აღმოსავლეთი და დასავლეთი არა მხოლოდ შეხვდებოდნენ ერთმანეთს, არამედ გადაეხვეოდნენ და შეიყვარებდნენ, ისეთივე ვნებითა და გატაცებით, როგორც მან შეიყვარა თვალწარმტაცი სპარსელი ასული, თავისი უძირო სევდით სავსე თვალებით რომ შეჰყურებდა სამყაროს და მის საიდუმლოებათა ამოცნობას ლამობდა.

„შენ შემეფეთე და ჩამჩურჩულე აღმოსავლეთი, აღმოსავლეთი“.

პოეტი ხატავს შეყვარებულთა შეხვედრის მოწმე რომანტიკულ საღამოს: „შუქთა შურდულით ათინათინდა ვარსკვლავთ ჭავლები“.  ამ ლექსის პოეტური სააზროვნო სტილისტიკა ეხმიანება  ქართულსა თუ მსოფლიო  ლიტერატურულ დასავლურსა თუ აღმოსავლურ ტრადიციას (რუსთველი, ბარათაშვილი, აკაკი, დანტე, ნიზამი, ჰაფიზი, რუმი, საადი), როდესაც მნათობთა ციური დასნი და მთელი კოსმოსი ერთვება სასიყვარულო ფერხულში.

ლექსის მიხედვით, მიწაზე დაბადებული სიყვარული ზეცამდე ადის და ღვთაებრიობამდე მაღლდება, ყოველგვარი მატერიალურისგან განიწმინდება და წმინდა სახით იწყებს ლივლივს. თანვე არ კარგავს თავის მიწიერ მეხსიერებას, რომელიც დროდადრო შემოიჭრება. ამგვარად, ლექსში იქმნება ერთგვარი ჯადოსნური, მაგიური დრო-სივრცე, რომელიც მკითხველს სიყვარულის უძლეველობაში აჯერებს და ამ განცდით თავბრუდახვეული მკითხველი, მხატვრული სახეებით დაჰიპნოზებული რეალობის სამანებს გაარღვევს და ლექსის დავრიშივით იწყებს მოგზაურობას უკიდეგანო სამყაროში:

„მე – შთაგონებით მთვრალი და ხელი,

გეტყვი, რა იყო ჩვენი წარსული,

შენ მოიღერე ჯეირნის ყელი

და გამაგონე შენი სპარსული.

ლამაზო ხანუმ, სპარსეთით მოხველ,

გულის მურაზი გეპოვა გსურდა,

შენ კი წააწყდი ვიღაცა ოხერს

და მასთან ჰპოვე ერთობა სულთა“.

კულტურათა შორის დიალოგი დღესაც ისევე აქტუალურია, როგორც ნებისმიერ ეპოქაში.  კაცობრიობის ისტორია მოწმობს, რომ მას შეუძლია „ჩატეხილი ხიდების“ აღდგენა, თუმცა ეს ხიდები მაინც ინგრევა ეროვნული, რელიგიური თუ სხვა ტიპის განსხვავებულობის გამო. ათასგვარი დაპირისპირება ერთმანეთს აშორებს და აუცხოებს ადამიანებს.   საქართველო კი ყოველთვის და დღესაც თავის თავში იკრებს სხვადასხვა კულტურის ნაკადებს.  ეს არის მისი არჩევანიც და ბედისწერაც. ლადო ასათიანმა ამ ლექსით კიდევ ერთხელ დაგვაჯერა, რომ პოეზია, კულტურა, სიყვარული  არის ის ძალა, რომელსაც  შეუძლია აღმოსავლეთისა და დასავლეთის „შეერთება“:

„მე წამოვდგები, კვლავ აენთება

ცის ლაჟვარდებში ვარსკვლავთ ჭავლეთი,

მე ხელებს გავშლი და შეერთდება

დასავლეთი და აღმოსავლეთი“.

ცოტა ხნის წინ, ჟურნალმა „უოლ სტრიტ ჯორნალმა“ გამოაქვეყნა სტატია, რომელიც ყველაზე ახალგაზრდა ოლიმპიელის ვინაობას ეძღვნება. ავტორს სურს, გაიგოს, ვინ არის ცნობილ ფოტოზე გამოსახული ყველაზე პატარა ოლიმპიელი.

ფოტო 1900 წელსაა გადაღებული და მასზე ორ გამარჯვებულ ნიჩბოსან სპორტსმენთან ერთად პატარა ბიჭია გამოსახული. სტატიაში მისი ასაკისა და წარმომავლობის შესახებ რამდენიმე ვერსიაა განხილული, თუმცა სამი ათეული წლის უშედეგო ძიების შემდეგ ცოტა ხნის წინ ახალი გაჩნდა ჰიპოთეზა: შესაძლოა, ეს ბიჭი ქართველი იყოს.

„ეს არის ოლიმპიადის ისტორიაში ყველაზე დიდი საიდუმლო“, – ამბობს ოლიმპიადის ისტორიკოსების საერთაშორისო საზოგადოების პრეზიდენტი, დევიდ უოლეჩინსკი.

უოლეჩინსკი წლების მანძილზე აქტიურად ავრცელებდა ფოტოს იმ იმედით, რომ ვინმე მას ამოიცნობდა. „30 წელია ამას ვცდილობ, მაგრამ უშედეგოდ“, – აცხადებდა ის.

როგორც სტატიის ავტორი, ჯოშუა რობინსონი წერს, ოლიმპიადის ისტორიკოსების საერთაშორისო საზოგადოებამ მიიღო წერილი, რომელმაც ვნებათაღელვა გამოიწვია. წერილის ავტორი ქართველი ისტორიკოსი და ჟურნალისტი პაატა ნაცვლიშვილია.

26-გვერდიან წერილში ნაცვლიშვილი ამტკიცებს, რომ უცნობი ბიჭუნა არა ფრანგი, არამედ წარმოშობით ქართველი გიორგი ნიკოლაძეა. ბიჭი გამოჩენილი ოჯახიდან იყო და იმ დროისთვის საფრანგეთში იმყოფებოდა. საჭირო დროს საჭირო ადგილას ყოფნით ის არა მხოლოდ დაეხმარა ნიდერლანდელებს პირველი ადგილის მოპოვებაში, არამედ თავადაც ექსტრაორდინალურ ცხოვრებას ეწეოდა.

ნაცვლიშვილის ანგარიში ეფუძნება 1980 წელს ნიკოლაძის დასთან ინტერვიუს, რომელიც იხსენებს, როგორ მოიგო მისმა ძმამ „ნავების შეჯიბრი საფრანგეთში“. ამის შემდეგ ნაცვლიშვილი წერს, რომ გიორგი შემდეგში გახდა „მათემატიკოსი, მეტალურგი, სახელმწიფო პირი, საზოგადო მოღვაწე, გამორჩეული ათლეტი და სპორტული ორგანიზატორი; თბილისის სახელმწიფო უნვერსიტეტის პროფესორი; რუსეთში, უკრაინასა და საქართველოში რამდენიმე სპორტული საზოგადოების დამაარსებელი; ქართულ ენაზე ტექნიკური და სპორტული ტერმინების ავტორი“.

ოლიმპიადის ისტორიკოსების საერთაშორისო საზოგადოების წევრები მასალებს გაეცნენ, თუმცა მათი ინფორმაციის სისწორეში დარწმუნებული ჯერ კიდევ არ არიან. მათი თქმით, ბევრი მტკიცებულება არაპირდაპირია; გიორგი ნიკოლაძისა და ფოტოზე გამოსახული ბავშვის მსგავსებაც აფიქრებთ. აშშ-ის ოლიმპიური კომიტეტის ისტორიკოსის, ბილ მოლონის თქმით, „ის მცირედ წააგავს მას“.

რაც შეეხება იმას, თუ როგორ მოხვდა მცირეწლოვანი ბავშვი ოლიმპიადაზე, სტატიის ავტორი წერს, რომ საფრანგეთში ჩატარებული 1900 წლის ოლიმპიადა ნამდვილი ფიასკო იყო. ზოგიერთმა სპორტსმენმა ისიც კი არ იცოდა, რაში იღებდა მონაწილეობას. იმ დროს ნიჩბოსნები მესაჭეებად ხშირად პატარა ბიჭებს იყენებდნენ. ეს უცნობი ბიჭი კი ოლიმპიადაზე ნიჩბოსანთა ჰოლანდიელ წყვილს ეხმარებოდა.

უოლეჩინსკის განცხადებით, „ბავშვი ხალხის მასაში გაუჩინარდა და მას შემდეგ მის შესახებ აღარაფერი სმენიათ“.

საბოლოოდ კი ჰოლანდიელმა ისტორიკოსმა, ანტონი ბიჟრეკმა, რომელმაც ფოტო 1960 წელს აღმოაჩინა, განაცხადა, რომ „საიდულმო ისევ საიდუმლოდ რჩება“.