„ქუჩაში ნაყიდ გაუგებარი წარმომავლობის შაურმას და ჩიფსებს მშვენივრად ეახლებიან, სახლში მომზადებულ საჭმელზე კი ცხვირს იბზუებენ“, – ასეთ ჩივილს მშობლებისგან  ხშირად მოისმენთ. მართლაც, სასკოლო ასაკის ბავშვები სიამოვნებით ეტანებიან ჯანმრთელობისთვის არცთუ უსაფრთხო პროდუქტსა და გაზიან სასმელს. მშობლები ვერ აკონტროლებენ, რაში ხარჯავენ ბავშვები ჯიბის ფულს და ვერც იმ სარეკლამო მანიპულაციებისგან იცავენ, რომლის მსხვერპლი არა მხოლოდ მცირე ასაკის, არამედ მოზრდილი ადამიანიც შეიძლება გახდეს.

აგრესიული რეკლამის გავლენით გაჩენილი ბავშვთა სიმსუქნის პრობლემა მთელ მსოფლიოში ნამდვილი ეპიდემიის სახეს იძენს. ზედმეტი კილოგრამები ბავშვებსა და მოზარდებში ზრდიან ისეთი დაავადებების განვითარების რისკს, როგორიცაა დიაბეტი, მაღალი წნევა, დეპრესია, სიმსივნე, გულ-სისხლძარღვთა პრობლემები. სიმსუქნის შემცირების ერთ-ერთ გზად, ფიზიკური აქტივობის გარდა, კვების რაციონის მოწესრიგება რჩება, მაგრამ ეს საკმაოდ რთულია.

ბოლო 10 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ჭარბი წონის შემთხვევები ბავშვებში გასამმაგდა. იმისათვის, რომ უფრო თვალსაჩინო ყოფილიყო, თუ რამდენად უარყოფითად მოქმედებს არაჯანსაღი საკვების რეკლამა ბავშვთა ქცევასა და, საბოლოოდ, მათ ჯანმრთელობაზე, ამერიკელებმა 29 სხვადასხვა კვლევის შედეგი შეაჯამეს. მთლიანობაში, ამ კვლევებში მონაწილეობა 6 ათასამდე ბავშვმა მიიღო.

აღმოჩნდა, რომ ბავშვები ფასტფუდის, მავნე პროდუქტებისა და ტკბილეულის რეკლამას დიდი სიამოვნებით უყურებდნენ: ტელევიზიით, ინტერნეტით, კომპიუტერულ თამაშებში, ჟურნალებში, ბუკლეტებში, ქუჩებსა და სხვა პროდუქტის შესაფუთზე. კვლევების ავტორებმა დაასკვნეს, რომ ის ბავშვები, რომლებიც ასეთ რეკლამას „იყვარებდნენ“ და იმახსოვრებდნენ, დღის განმავლობაში გაცილებით მეტ კალორიას იღებდნენ. ყველაზე ხშირად კი რეკლამის ზეგავლენის ქვეშ 8 წლამდე ასაკის ბავშვები ექცეოდნენ, რადგან სწორედ ისინი ცდილობდნენ მიებაძათ სარეკლამო პერსონაჟებისთვის. ბავშვების თქმით, საყვარელი სარეკლამო პროდუქტის გამოჩენის დროს ტელევიზორის ეკრანის მოლოკვაც კი უცდიათ.

კიდევ ერთი კვლევა რეკლამირებულ პროდუქტთან დაკავშირებით სიმსივნის შემსწავლელმა ბრიტანული ცენტრის მედიკოსებმა ჩაატარეს. მათ რამდენიმე სკოლას მიაკითხეს და ბავშვებს კვების პროდუქტის რეკლამები აჩვენეს, მერე კი რეკლამასთან დაკავშირებული პირადი გამოცდილების გაზიარება თხოვეს. აი, რას პასუხობდნენ ბავშვები:

„როდესაც ხილს ჭამ და რეკლამას ხედავ, ხილის გადაგდება გინდა, დედასთან გარბიხარ და ფულს სთხოვ, რომ მაღაზიაში ტელევიზორით ნანახი პროდუქტი იყიდო“.

„უყურებ რეკლამას და თავს მხიარულად გრძნობ, გინდა ამ პროდუქტის გემო შენც გაიგო, რადგან ის, ვინც მას არეკლამებს, ამბობს, რომ ძალიან გემრიელია“.

„დედას ვკითხე, შეიძლებოდა თუ არა, მეყიდა ტელევიზორით ნანახი პროდუქტი. მან მითხრა, რომ არა. მე ძალიან გავბრაზდი და მთელი დღე ვთხოვდი, ეყიდა. ბოლოს დედა დაიღალა, ფული მომცა და მაღაზიაში წავედი“.

„მოზარდებში სიმსუქნის ეპიდემია ღელვის საგნად დიდი ხანია იქცა. დიდი რისკია, რომ ჭარბი წონის ბავშვები მოზარდობაში სიმსუქნით დაავადდნენ.  სიმსუქნე ზრდის სიმსივნის წარმოქმნის რისკს. ჩვენი შვილების ჯანმრთელობის სასარგებლოდ უნდა აიკრძალოს ან შეიზღუდოს მაინც არაჯანსაღი საკვების რეკლამა“, – ამბობს დოქტორ ელისონ კოქსი, სიმსივნური დაავადებათა პროფილაქტიკის სპეციალისტი.

4-6 წლის ბავშვებიც სარეკლამო რგოლების მოყვარული აუდიტორიის წევრებს წარმოადგენენ. ისინი რთულად ასხვავებენ ერთმანეთისგან რეკლამასა და რეალობას. ამიტომ რეკლამა მათზე ჰიპნოზივით მოქმედებს. თანაც, როგორც წესი, რეკლამა ფილმს ყველაზე დრამატულ მომენტში „ჭრის“. ბავშვი, რომელიც კინოსცენის ყურებითაა გატაცებული და  ფილმის გმირებს გულწრფელად უთანაგრძნობს, უცბად იცვლის გუნება-განწყობას ბედნიერი სარეკლამო პერსონაჟების დანახვისას და მარტივად იჯერებს იმას, რაც რეკლამაშია ნაჩვენები.

ამერიკელი ფსიქოლოგი ადამს სალვანი მიიჩნევს, რომ მცირე ასაკის ბავშვთა დამოკიდებულებას რეკლამის მიმართ მნიშვნელოვანწილად მშობლები განსაზღვრავენ. ფსიქოლოგი მშობლებს რამდენიმე დადგმული სცენის გათამაშებას სთავაზობს, სადაც ბავშვი და მშობელი რიგ-რიგობით გამყიდველისა და მყიდველის როლს ითავსებს. მშობელი ცდილობს, ბავშვს პროდუქტი ისე „მიჰყიდოს“, რომ მისი მავნებლობაც აგრძნობინოს და ისიც დაანახოს, რომ მისი გაყიდვა აუცილებელია. შემდეგ იმავე როლს ბავშვი ირგებს. შესაძლოა ასეთი თამაშის შემდეგ ბავშვი რეკლამას როგორც თამაშს, ისე შეხედავს და გააცნობიერებს რისკენ არის ის მიმართული. მშობელმა უნდა აუხსნას ბავშვს, რომ რეკლამირებული ნივთის ან კვების პროდუქტის გარეშე ცხოვრება არ იცვლება და თუ ის არ გაქვს, ამაში ტრაგიკული არაფერია.

ინტერნეტრეკლამის შემსწავლელი ფრანგი მკვლევრების ჯგუფმა დაადგინა, რომ რეკლამის კვალი ჩვენს გონებაში სამი თვის განმავლობაში რჩება. რამდენ საათს ვატარებთ ინტერნეტში? რამდენ რეკლამას ვხედავთ და ვიმახსოვრებთ? ჩვენი გონება უნებურად ფოკუსირდება არა მხოლოდ ინტერნეტტექსტებზე, ფოტოებზე და ჩვენთვის საინტერესო ახალ ამბებზე, არამედ საიდანღაც „ამომხტარ“ რეკლამაზე, რომელიც ეკრანის სივრცეს იპყრობს. „კოსმეტიკა, ტელეფონები, საჩუქრები, ავტომობილები, მოციმციმე ისრები, რომლებიც გვაიძულებენ მათ მიმართულებას გავყვეთ. ეს ყველაფერი ჩვენს ტვინში ხვდება და ილექება“, – ამბობს დიდიე კურბე, მკვლევართა ჯგუფის ხელმძღვანელი. სარეკლამო ხრიკების მსხვერპლი ბავშვებიც არიან, რომლებიც ინტერნეტში უფროსებზე მეტ დროს ატარებენ.

მეცნიერთა ყურადღებას განსაკუთრებით იქცევს მოტივტივე სარეკლამო „ფანჯრები“, ავტომატურ რეჟიმში  გააქტიურებული პატარა ზომის გამოსახულება, რომელსაც ვცდილობთ, რომ არ შევხედოთ ან წავშალოთ. ასეთი ტიპის რეკლამის ადამიანის ფსიქიკაზე ზემოქმედების შეფასებისთვის მკვლევრებმა 400 მოხალისე მოიწვიეს. მათ ინტერნეტის მოხმარება ჩვეულ რეჟიმში თხოვეს, თუმცა პერიოდულად, დროის გარკვეულ ინტერვალში, სარეკლამო ბანერებს სპეციალურად უგზავნიდნენ. შემდეგ ექსპერიმენტის მონაწილეებს ჰკითხეს, შეამჩნიეს თუ არა ეს რეკლამა. მონაწილეებმა განაცხადეს, რომ რეკლამა შეამჩნიეს, მაგრამ ნაკლებად დაინტერესდნენ მისი შინაარსით. ყველაზე საინტერესო რამ კი მოგვიანებით მოხდა. მიუხედავად იმისა, რომ ექსპერიმენტის მოხალისეები არ ინტერესდებოდნენ რეკლამით, ტვინმა მაინც „გადაინახა“ თვალით დასკანერებული ინფორმაცია.  სამი თვის თავზე მოხალისეებს ექსპერიმენტის დროს რეკლამირებული პროდუქტი წარმოუდგინეს, სთხოვეს მათი ამოცნობა და ასევე სთხოვეს სწრაფად გადაეწყვიტათ იყიდიდნენ თუ არა მას. უმრავლესობამ გადაწყვიტა, რომ ამ პროდუქტს შეიძენდა. ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ ამ პროდუქტს პირველად არ ხედავდნენ და ტვინს მისი გამოსახულების სურათი სადღაც ჰქონდა შენახული.

ძალიანაც რომ არ გვინდოდეს, ტვინი მაინც ბევრ ინფორმაციას ინახავს, მიუხედავად იმისა, გვჭირდება თუ არა ის ჩვენ. ჩვენ მხოლოდ ის დაგვრჩენია, რომ ყურადღებით მოვეკიდოთ იმ საინფორმაციო ნაკადს, რომელიც ყველა მხრიდან გვიტევს ფერადი, ხმოვანი, ტექსტური თუ სხვა ტიპის რეკლამის სახით. დიდე კურბეს ჯგუფის წევრთა აზრით, ჩვენ შეგვიძლია მცირედი წინააღმდეგობა გავუწიოთ რეკლამის ზემოქმედებას. ამისათვის უნდა ვაღიაროთ, რომ რეალურად ხშირად ვექცევით მისი ზეგავლენის ქვეშ. მაგრამ როგორ უნდა მოიქცნენ ბავშვები ამ შემთხვევაში და როგორ დაიცვან თავი აგრესიული რეკლამისაგან, ჯერჯერობით უცნობია.

საბაზო საფეხურის გეოგრაფიის სტანდარტში სამივე კლასისთვის გაწერილია ერთი მიზანი, რომელიც ცხრილებისა და დიაგრამების ანუ გრაფიკული საშუალებების წაკითხვისა და ინტერპრეტირების უნარ-ჩვევების განვითარებას გულისხმობს. რაც უფრო მრავალფეროვან გრაფიკულ საშუალებებს შევთავაზებთ მოსწავლეებს მთელი წლის განმავლობაში (სვეტოვანს, წრიულს, ხაზოვანს…), მით უფრო უკეთ ისწავლიან მათ ინტერპრეტირებას.

გრაფიკული საშუალებები გეოგრაფიული ინფორმაციის ეფექტური გამოსახვის ფორმაა, რადგან რაოდენობრივი მაჩვენებლების ზეპირად თუ წერილობით ნარატიული ფორმით გადმოცემა ხშირად ართულებს ტექსტის აღქმას. დიაგრამებისა და გრაფიკების გამოყენება მოსწავლეებს უვითარებს აზროვნების უნარს, საშუალებას აძლევს მათ, მონაცემები ერთმანეთს დაუკავშირონ და დასკვნები გამოიტანონ. ცხრილებისა და დიაგრამების გამოყენება ერთსა და იმავე დროს სემიოტიკურ და რაოდენობრივ კომპეტენციებს ავითარებს.

გთავაზობთ სამუშაო გაკვეთილის სცენარს, სადაც ოფიციალური საიტიდან აღებული მონაცემებია გამოყენებული.

აქტივობა №1. მასწავლებელი სვამს კითხვებს.

რა განსხვავებაა:

ა) ექსპორტსა და იმპორტს შორის?

ბ) საცალო და საბითუმო ვაჭრობას შორის?

გ) სპეციალიზებულ და უნივერსალურ ბირჟებს შორის?

დ) ბაზარსა და ბაზრობას შორის?

ე) საშინაო და საგარეო ვაჭრობას შორის?

მოსწავლეები ლექსიკონში პოულობენ ტერმინთა განმარტებებს. შემდეგ მასწავლებელი აძლევს მათ დავალებას: გაარკვიონ ამ ორგანიზაციის მიზნები და როლი მსოფლიო ეკონომიკაში და ორგანიზაციის წევრი ქვეყნებისა და მსოფლიოს პოლიტიკური რუკების გამოყენებით დაადგინონ ორგანიზაციის დამაარსებელი, წევრი და დამკვირვებელი ქვეყნები.

ტექსტი: მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია (World Trade Organization, akronimi WTO) საერთაშორისო ორგანიზაციაა, შექმნილი 1995 წელს. ის აწესებს გლობალური სავაჭრო სისტემის კანონებს და აგვარებს უთანხმოებებს წევრ ქვეყნებს შორის, რომელთა უმრავლესობას დაახლოებით 30 ერთობლივ შეთანხმებაზე აქვს ხელი მოწერილი. ორგანიზაციის შტაბ-ბინა მდებარეობს ჟენევაში (შვეიცარია). გენერალური დირექტორია რობერტო კარვალიუ დე აზევედო. 2013 წლის 2 მარტისთვის მასში გაერთიანებული იყო 159 ქვეყანა. ოფიციალური ენებია ინგლისური, ფრანგული და ესპანური. დაარსების შემდეგ მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია გლობალიზაციის მოწინააღმდეგე საზოგადოებრივ გაერთიანებათა ძირითადი სამიზნეა მრავალ ქვეყანაში.

მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია

 წევრი ქვეყნები

მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის ევროკავშირის წევრი ქვეყნები

დამკვირვებელი ქვეყნები

არაწევრი ქვეყნები

აქტივობა №2.

კლასი იყოფა ჯგუფებად. მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს საიტზე (https://www.economy.ge/ ) მოძებნონ საქართველოს საგარეო ვაჭრობა, სადაც მოცემულია საქართველოს საგარეო სავაჭრო ბრუნვის დინამიკა, სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნებისა და ძირითადი საექსპორტო პროდუქციის ამსახველი დიაგრამები წლების მიხედვით.

დავალებები:

I ჯგუფს ევალება, ტექსტისა და დიაგრამების მიხედვით დაადგინოს:

1. როგორია ექსპორტ-იმპორტის წილი;
2. როგორია საქართველოს რეგიონული ვაჭრობის წილის დინამიკა;
3. რომელი ქვეყნები არიან საქართველოს უდიდესი სავაჭრო პარტნიორები 2016 წლის ექსპორტ-იმპორტის მიხედვით და ეს ქვეყნები მსოფლიოს კონტურულ რუკაზე მონიშნონ.

II ჯგუფს ევალება, ტექსტისა და დიაგრამების მიხედვით დაადგინოს:

1. რატომ და როგორ შეიცვალა საერთაშორისო ვაჭრობის სტრუქტურა ბოლო წლების განმავლობაში;
2. რა განსხვავებაა საქართველოს საექსპორტო და საიმპორტო პროდუქციას შორის და რით შეიძლება აიხსნას ასეთი განსხვავება;
3. როგორია სამი ძირითადი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნის წილი საქართველოს მთლიან სავაჭრო ბრუნვაში.

III ჯგუფს ევალება, ტექსტში არსებული ინფორმაციისა და დიაგრამების ანალიზის საფუძველზე:

1. დაადგინოს ძირითადი საექსპორტო პროდუქცია;
2. დაადგინოს საქართველოს ათი ძირითადი საიმპორტო პროდუქცია;
3. გამოთვალოს, რამდენს შეადგენს საქართველოს სავაჭრო ბალანსი მის ათ უდიდეს სავაჭრო პარტნიორ ქვეყანასთან.

აქტივობა №3. სამუშაოს დამთავრების შემდეგ ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი წარმოადგენს შესრულებულ დავალებას.

დასასრულ, მასწავლებელი კიდევ ერთხელ მოკლედ აჯამებს გაკვეთილს და აძლევს მოსწავლეებს საშინაო დავალებას: გამოიკვლიონ მათი საცხოვრებელი ადგილის ახლოს მდებარე სასურსათო მაღაზიის გასაყიდი საქონლის ასორტიმენტი და დააჯგუფონ ადგილობრივ და შემოტანილ პროდუქტებად; შეადარონ საკუთარი კვლევის შედეგები გაკვეთილზე ჩატარებული კვლევისას, დაადგინონ მსგავსება-განსხვავება და იმსჯელონ მათ მიზეზებზე.

გამოყენებული ელექტრონული რესურსი:

https://www.wto.org/; https://www.economy.ge/ .

 ყველაფერი მისალმებით იწყება, მეთანხმებით?

ახალი დღეც, ახალი შეხვედრაც, ახალი სასწავლო წელიც, ახალი გაკვეთილიც.

ამას წინათ ვიფიქრე, რაკიღა პირველი გაკვეთილი გაცნობის და მისალმებისა უნდა იყოს, მოდი, აუცილებელ პროცესს შემეცნებით ფუნქციასაც მივანიჭებ და სალამს უფრო ჩავუღრმავდები – მეთქი.

როგორ? პირველ, გაცნობით გაკვეთილზე, როცა ახალ მოსწავლეებს შევხვდები ახალ სივრცეში და  კაცობრიობისთვის უმნიშვნელოვანესი, მისალმების რიტუალის უწყვეტ ჯაჭვს შევუერთდებით, ცოტა მეტს გავიგებთ, წავიკითხავთ და გამოვიკვლევთ ამ მაგიური პროცესის შესახებ.

რას ნიშნავს სალამი და რა როლი აქვს მას?

ვარიანტი #1:  მისალმება ერთგვარი სიგნალია, ამით მეორე ადამიანს შეტყობინებას უგზავნი, რომ თქვენი ურთიერთობა საწყისი წერტილიდან დაიძრა, რომ იცანი იგი, რომ შესაძლოა გადაკვეთის რაღაც წერტილი გქონდეთ, იქნებ თქვენი ურთიერთობა სხვა საფეხურზე გადავიდეს, რომ ერთი ენობრივი ფორმულის ერთნაირად აღქმის უნარი  გაერთიანებთ.

ვარიანტი #2: ესეც სიგნალია, ოღონდ ცოტა სხვაგვარი. აქ “გამარჯობა” – ნიშანია, რითაც მოცემულ დრო-სივრცეში ორი ადამიანის შეხვედრას აფიქსირებ და საკმარისია. სულაც არაა აუცილებელი,   ამ მოვლენას გაგრძელება ჰქონდეს. გაჩერებული კადრია – კიბეზე ხვდები ნაცნობს, რომელთანაც მხოლოდ მისალმება გაკავშირებს, ესალმები და მორჩა. მისალმება აქ ისეთივე საგზაო ნიშანია, როგორც მძღოლისთვის შუქნიშნის რომელიმე ფერი, ვთქვათ, მწვანე.

 მისალმების იმდენივეგვარი ვარიანტი შეიძლება არსებობდეს, რამდენი ადამიანიც ხვდება ერთმანეთს  – წარმოიდგინეთ რამდენია? ჰოდა, არცერთი, ვიმეორებ, არცერთი იქნება ერთმანეთის მსგავსი.

დამატებითი ფაქტორების გარდა, როგორიცაა ადამიანების განწყობა, შეხვედრის ადგილი, სიტუაციის წინაპირობა თუ უბრალოდ, ამინდი, სიტყვებით გადმოცემული მისალმების ენობრივი ერთეულები სრულიად სხვადასხვა შინაარსს ატარებს, სხვადასხვა სურვილებსა და დამოკიდებულებებს აერთიანებს, სხვა ადამიანის თუ სამყაროს განსხვავებულ ხედვას:

სხვისთვის გამეტებული სურვილები სხვადასხვაგვარია – ხან მტერზე გამარჯვება, ხან მშვიდობა, ან უფრო კონკრეტული – ჯანმრთელობა, ანდა ზოგადი – კარგი, ლამაზი დღე.

მშვიდობა მისალმების რიტუალში ყველაზე გავრცელებული სურვილია, აღმოსავლური სამყაროს „სალამი“, რომელიც ქართულ ენაშიც შემოვიდა, სწორედ მშვიდობის შინაარსს ატარებს. დღეს მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების კვალდაკვალ განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს მშვიდობა, როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთისთვის. პასუხად, აღმოსავლურ ენებში ხან ვარდების, ხან, ჟასმინის დღეს უსურვებენ – ყვავილები, ესეც ხომ თავისთავად მშვიდობის ფორმულებია.

მისალმების ყველაზე ცნობილი ფორმულის ინგლისური და ლამის უკვე საერთაშორისო სიტყვის hello (შესაბამისად: გერმანული hallo, ესპანური hola და ა.შ)  ეტიმოლოგიის ერთ-ერთი განმარტებით, პირველად, ადამიანებმა  ეს ბგერათშეთანხმება  ნადირობის დროს, მიზანში ამოღებულ მსხვერპლზე ყურადღების გასამახვილებლად გამოიყენეს. თუ ამ სიტყვებს ფონეტიკური კუთხით განვიხილავთ,  საინტერესო დასკვნებამდე მივალთ. ნამდვილად კარგად ასახავს „ჰ“,  ხორხისმიერი ნაპრალოვანი თანხმოვანი, ნადირობის დროს პირველი ადამიანის მიერ გამოცემულ ემოციურ ბგერათნაკადს.

ბგერების სხვადასხვა თვისება და შინაარსი დამატებითი იარაღია სიტყვისა, როგორც ენობრივი რიტუალისა, თავისი მიზნის სრულყოფილად შესასრულებლად. მიზანი კი ერთია – ობიექტის სურვილით თუ სურვილის საწინააღმდეგოდ დაარღვიოს ობიექტის პირადი სივრცე. როგორც ამბობენ, ადამიანი, ისევე როგორც ყველა მტაცებელი,  პირად სივრცეში უცხოს, მეორე ობიექტს იშვიათად ან საერთოდ არ უშვებს. ამ სივრცის დაცვისას სხვა ყველა სისხლიანი მტაცებელივით არ ერიდება თავდასხმას, ფრჩხილებისა თუ კბილების გამოჩენას.

ზოგჯერ ზრდილობიანი ღიმილიც თავდაცვის მშვენიერი საშუალებაა, მითუმეტეს, თუ ცნობილია, რომ თავდაპირველად, ჩვენს უძველეს წინაპრებთან,  ღიმილი, როგორც აგრესიული ჟესტი ( შეადარეთ გაბრაზებული ძაღლის მიერ ღრენისას ეშვების გამოჩენა) ისე ჩაისახა და შემდეგ, თანდათანობით შეიძინა დადებითი ფუნქცია.

მისალმება – ამ პირადი სივრცის სხვისთვის გაღების ან ჩაკეტვის მცდელობაა,   ან პირიქით, გასაღები, რითაც სხვის პირად სივრცეში შეღწევას ცდილობ.

„გამარჯობის“ ვერბალურ გამოხატულებას სხვადასხვა კულტურა განსხვავებულ ჟესტების ენას უთანხმებს. მაგალითად, ქუდის მოხდა, ქუდზე ხელის შევლება ცხვირის ცხვირზე გახახუნება, ხელის გაწოდება, ჰაეროვანი კოცნის გაგზავნა, თავის დაკვრა, მიტყუპებული ხელისგულების ნიკაპთან მიახლოება,  ხელის ბაგესთან მიტანა, ხელის დაქნევა, თვალის დაფახულება, თითების მსუბუქი შერხევა, მხარზე ან ლოყაზე კოცნა და თქვენ წარმოიდგინეთ, ცხვირზე კოცნაც კი.

ჰოდა, სხვადასხვა ენაზე რომ მისალმების ფორმულებს მოვუსმენთ, დიალოგებს გავიხსენებთ ლიტერატურიდან თუ ფილმებიდან, იქნებ „სასაუბრო“ ლექსიკონებიც გამოვიყენოთ, ენის მთავარი, კომუნიკაციური ფუნქციაც გავააქტიუროთ და ბოლოს, ძალიან მხიარულ და სახალისო თამაშსაც ვითამაშებთ, მაგალითად, წარმოვიდგენთ, როგორ მიესალმებიან ერთმანეთს ადამიანები სხვადასხვა ეპოქიდან, სხვადასხვა ქვეყნიდან, წიგნიდან ან თუნდაც პლანეტიდან.

ესეც, ჩვენი მისალმების გაკვეთილები.

სცადეთ, მოგეწონებათ!

ერთხელ ერთმა ღარიბმა დურგალმა ოტო კრისტიანსენმა სამსახური დაკარგა. ცოტა კი იდარდა, მაგრამ გამოსავალი მალევე იპოვა, ალბათ ოთხი შვილის გამო – ხის სათამაშოების კეთება გადაწყვიტა. სათამაშოების გაყიდვით პურის ფულს შოულობდა და ცოტა ხანში პატარა კომპანიაც დააარსა სახელად Leg Godt – „ითამაშე კარგად“, ანუ ლეგო. ხის სათამაშოებს მალე პლასტიკის სათამაშოებიც დაემატა, შვილმა კი მამის საქმე გადაიბარა. პლასტიკის სათამაშოებს გამოჩარხვის ნაცვლად გამოდნობა სჭირდებოდა. ამიტომაც ლეგო ჯგუფმა გამოსადნობი აპარატი იყიდა, რომელსაც თან სპეციალური, ურთიერთდაკავშირებადი ბლოკების ყალიბი მოჰყვებოდა. ამ ბლოკებს ლეგო ჯგუფმა აგურები, ანუ Lego Bricks შეარქვა.

ამავე დროს, სხვა ევროპელი მწარმოებლებიც უშვებდნენ ურთიერთდაკავშირებად სათამაშო ბლოკებს, მაგრამ დურგლის შვილმა არსებული ყალიბი ისე გააუმჯობესა, რომ დღეს, ნახევარი საუკუნის შემდეგაც, ლეგოს ბლოკების ურთიერთდაკავშირების მოდელი არ შეცვლილა. ამასთან, კრისტიანსენი იმდენად დიდ ყურადღებას აქცევდა ბლოკების ხარისხს, რომ 1958 წელს გამოშვებული ბლოკი მარტივად უკავშირდება დღეს გამოშვებულ ლეგოს ბლოკების ნაკრებს.

1961 წელს ლეგოს მფლობელის, გოტფრიდ კრისტიანსენის მიერ მიღებული პატენტი

ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი, რიგითი კონსტრუქტორი, რომლითაც უამრავ ბავშვს უთამაშია, განსაკუთრებული სამყაროს ნაწილს წარმოადგენს, სადაც:

1. 6 ცალი 8-კბილანიანი ბლოკის შეერთება თითქმის მილიარდი ხერხით, უფრო ზუსტად კი 915,103,765-ნაირად შეიძლება;
2. უკვე 4 მილიარდი ლეგოს მინიკაცუნა და 56 მილიარდი ბლოკია გამოშვებული, ანუ ფაქტობრივად ერთი დიდი ცივილიზაცია;
3. მხოლოდ 2012 წელს გამოშვებული ლეგოს ბლოკები სიგრძეზე რომ დავაწყოთ, დედამიწას 18-ჯერ შემოუვლიდა;
4. თუ ერთმანეთზე 40 მილიარდ ბლოკს დავამაგრებთ, ისეთ კოშკს ავაშენებთ, რომელიც მთვარეს მიაღწევს.

ცხადია, ლეგოს ბლოკებით, ისევე როგორც ნებისმიერი ამ ტიპის კონსტრუქტორით თამაშისას, ბავშვი ბუნებრივად სწავლობს რაოდენობრივ აზროვნებას, დიზაინერული და საინჟინრო უნარები უვითარდება და კრეატიული უნარები უძლიერდება. მაგრამ ლეგოს ჯგუფი მხოლოდ ამით არ დაკმაყოფილდა და 90-იან წლებში აქტიურად დაიწყო საგანმანათლებლო მიმართულებების შემუშავება, რომელთა შორისაა საბავშვო-ახალგაზრდული რობოტიქსის განვითარება. Lego Mindstorm რობოტის პირველი ვერსია 1998 წელს ლეგოს ჯგუფისა და მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის თანამშრომლობით შეიქმნა. 2006 წელს შემდეგი ვერსია, NXT გამოვიდა, ხოლო 2013-ში – EV3. რობოტის, რომელიც ლეგოს ბლოკებისა და სპეციალური „ტექნიკ“ ნაწილებით იქმნება, დაპროგრამება სპეციალური, მარტივად გამოსაყენებელი ბლოკური ენითაა შესაძლებელი. lego ტექნიკ ნაწილები, ლეგოს ბლოკებისგან განსხვავებულია და წარმოადგენს პლასტიკის ღერძებს სხვადასხვა ფორმის და ზომის ხვრელებით, ხრახნებს, ჭანჭიკებს, სამაგრებს.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ ლეგო მაინდსტორმის აგება და გამოყენება საკმაოდ მარტივია, მოცემული ნაკრების გამოყენებით ურთულესი ფუნქციების განხორციელება შეიძლება. ამასთან, იმდენად გასაგებ პრინციპებს ეფუძნება, რომ ბავშვს შეუძლია თვითგანათლება პირდაპირ იუთუბის უფასო ვიდეოებით ან წიგნებით მიიღოს. ამ რობოტთან მუშაობა 8 წლის ბავშვსაც და ზრდასრულ ადამიანსაც თანაბრად დააინტერესებს.  იუთუბზე უამრავ საინტერესო ლეგოს რობოტს იპოვით – თოკზე ტაატით მიმავალ აკრობატს, კუბიკ-რუბიკის ამომხსნელს, მინი კალათბურთის მოთამაშეს, ბრაილის შრიფტის წამკითხველს და ა.შ.

ლეგოს კომპანია ამაზე არ გაჩერებულა და აქტიურად განაგრძო საგანმანათლებლო მიმართულებების შემუშავება შეჯიბრებების ტიპის ლიგების ჩამოყალიბებით. ლიგები წლიური პრინციპით მოქმედებს. ყოველ აგვისტოს იმ წლის დავალება ცხადდება, გუნდები ამზადებენ პროექტს, ქმნიან შესაბამის რობოტს თუ კონსტრუქციას. პირველი საკვალიფიკაციო შეჯიბრებები ზამთრიდან იწყება. ამ ლიგებს ერთი სახელი აერთიანებთ FIRST – რაც, გარდა იმისა, რომ ინგლისურად პირველს ნიშნავს, აბრევიატურაა: For Inspiration and Recognition of Science and Technology – მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების აღიარებისა და შთაგონებისთვის. ყოველი წლის შეჯიბრება რაიმე თანამედროვე, აქტუალურ პრობლემას უკავშირდება  – მაგალითად, შარშანდელი თემა იყო ნაგვის გადამუშავების ხერხები, წლევანდელი კი – ცხოველებისა და ადამიანების ურთიერთდახმარება.

დღეს ლეგოს 4 FIRST ლიგა არსებობს: FLL Junior (First Lego League) დაწყებითი ლიგა 6-9 წლის ბავშვებისთვისაა. მისი მიზანია, ბავშვებმა მარტივი მექანიზმების მოქმედებები შეისწავლონ ლეგოს ბლოკების, ხრახნებისა და ძრავების საშუალებით. ამ ლიგის ნაკრებს ძალიან იოლი პროგრამირების ენაც – WeDo მოჰყვება, რომლის საშუალებით ბავშვები მოტორებს ამუშავებენ.

შემდეგი ლიგიდან რობოტიქსი იწყება – FLL, ლეგო მაინდსტორმის გამოყენებით. ლეგო მაინდსტორმის მთავარი ნაწილი პროგრამირებადი ბლოკია, რომელსაც ოთხი ძრავი და ოთხი სენსორი შეიძლება დაუკავშირდეს. არსებობს ფერის/სინათლის სენსორი, შეხების სენსორი, გირო სენსორი, ინფრაწითელი სენსორი, ხმის სენსორი და ა.შ..  წინასწარ განსაზღვრულია, რა ტიპის დავალებები უნდა შეასრულოს რობოტმა და გუნდიც რამდენიმე თვე მუშაობს რობოტის შექმნაზე, რომელიც 2.5 წუთში შეასრულებს მოცემულ დავალებებს. ამჟამად ლეგოს პირველ ლიგაში მთელ მსოფლიოს მასშტაბით ათიათასობით გუნდი მონაწილეობს.

მომდევნო ლიგა უფროსკლასელებისთვისაა განკუთვნილი – FTC – First Technical Competition. FIRST ტექნიკის შეჯიბრი. ამ შემთხვევაში ლეგოს მხოლოდ პროგრამირებადი ბლოკია, დანარჩენი – სხვადასხვა ლითონის ნაწილებისგან უნდა აიგოს. შესაძლებელია მიკროსქემებისა და სხვა ელექტრონული ნაწილების გამოყენება.

სულ ბოლო ლიგა – FRC – First Robotic Competition, რომელშიც სტუდენტებიც მონაწილეობენ, არის რობოტების შეჯიბრი – აქ უკვე კონკრეტული დავალებები კი არა, ზოგადი მისიები აქვთ რობოტებს და ამ მისიების შესრულებაში ეჯიბრებიან ერთმანეთს, მაგალითად, სპორტულ თამაშებში ან დარბაზის დასუფთავებაში.

ამ ლიგების შესაბამისი კლუბები აშშ-ის უამრავ სკოლაში მოქმედებს და ძალიან ბევრი საზაფხულო ბანაკი არსებობს ამ მიმართულებით.

მეორე წელია, ლეგოს დაწყებითი და პირველი ლიგის მოხალისე მწვრთნელი ვარ. შარშან საკვალიფიკაციო ტურნირში მიღებული პირველი ადგილით მოხვდა გუნდი შტატის ტურნირზე, ზაფხულში კი დამწყები რობოტიქსის ერთკვირიან ბანაკსაც ვუხელმძღვანელე. ძალიან სასიამოვნოა იმის ყურება, თუ  როგორ სწრაფად ვითარდება ბავშვების საინჟინრო და პროგრამისტული უნარები ამ რობოტების გამოყენებისას. დიდი იმედი მაქვს, რომ საქართველოშიც მალე ასეთივე პოპულარული გახდება ლეგოს ლიგები და ლეგო რობოტიქსი გასცდება საქართველოში არსებული ორიოდე კლუბის სივრცეს. დიდი იმედი მაქვს, რომ რამდენიმე წელიწადში საქართველოს ყველა სკოლაში იქნება ლეგოს მარტივი მექანიზმების და რობოტიქსის კლუბები, საზაფხულო რობოტიქსის ბანაკები აქტიურად იმუშავებს და საქართველოს ბევრი მოსწავლე მიიღებს მონაწილეობას რობოტების ევროპულ და მსოფლიო შეჯიბრებებში.

არ ვიცი, წარმოედგინა თუ არა უმუშევარ ღარიბ დანიელ დურგალს, რამხელა სამყაროს აძლევდა ბიძგს თავისი პირველი ხის სათამაშოთი, მაგრამ სახელი კი ნამდვილად ზუსტად შეურჩია: მართლაც, ვათამაშოთ ბავშვები კარგად, რომ ამ თამაშით ისწავლონ სამყაროს მოქმედების პრინციპები. ვათამაშოთ კარგად და თავად შექმნიან ახალ, უჩვეულო სივრცეებს.

არჩევნებამდე უფრო და უფრო ცოტა დრო რჩება და ჩვენს საინფორმაციო ველში უფრო და უფრო მეტ ადგილს იკავებს მასთან დაკავშირებული თემატიკა.

რაც უფრო აქტიურ ფაზაში შედის წინასაარჩევნო მარათონი, უფრო მეტს ვფიქრობ სხვა, ყოველდღიურ არჩევნებზე, რომლებიც ამ ეტაპზე ჩემი სევდის მთავარ მიზეზს წარმოადგენს.

სწავლის განახლება ჩემი შვილებისთვის დიდად მხიარული არ აღმოჩნდა. საბავშვო ბაღში, რომელიც მთელი ოჯახის მოწონებით სარგებლობდა, მასწავლებლების დიდი ნაწილი ისე გამოცვალეს, ამის შესახებ პირველ სასწავლო დღემდე არაფერი გაგვიგია. ეს პრაქტიკა ჩვენს რეალობაში ახალი არ არის, მოქალაქეები იშვიათად თუ არიან გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში ჩართული და, როგორც წესი, პოსტფაქტუმ იგებენ, რა ხდება მათ თავს.  ზრდასრულებთან შედარებით ბავშვები უფრო ინტუიციური არსებები არიან, შესაბამისად, ჩემი შვილები  სიახლეს დიდი აღფრთოვანებით არ შეხვდნენ. მათ უყვარდათ თავიანთი მასწავლებლები, მიჩვეული იყვნენ მათ. ახლების მიმართ ნაკლები ნდობა აქვთ. უფროსი ყოველ საღამოს ითხოვს,  სხვა ბაღში გადაყვანას, უმცროსმა ჯერ ასე კარგად არ იცის მოთხოვნების ვერბალურად ფორმირება და “უმიზეზო” გაღიზიანებით შემოიფარგლება. ახალ ბაღში გადაყვანა, სათქმელად მარტივი ამბავია, მაგრამ აბა დაიწყეთ ბაღის ძებნა, რომელიც სახლთან მეტ-ნაკლებად ახლოს იქნება, სადაც ბავშვებს შედარებით სუფთა ჰაერის სუნთქვა შეეძლებათ, გულისხმიერი მასწავლებლებით იქნება დაკომპლექტებული, ნორმალური სასწავლო პროგრამა და გამართული ინფრასტრუქტურა ექნება, სისუფთავის სტანდარტებს დაიცავს და ცალკეული ბავშვების ინტერესებს არ მოკლავს, და ნახავთ, რა რთული ამოცანა დამისახა ჩემმა 4 წლის შვილმა, რომელსაც სრულიად სამართლიანი მოთხოვნა აქვს, მოწონდეს ის სივრცე, სადაც  ნახევარ დღეზე მეტს ატარებს. თითქმის 2 წლის განმავლობაში ათობით ბაღის ამბავი გამოვიკითხე და ვიცი, რომ არჩევნის გაკეთება ცუდსა და უარესს შორის მიწევს, მეც და ათასობით სხვა მშობელსაც. კი, ჩვენ გადასახადებში  ჩვენი შემოსავლების საკმაოდ დიდ წილს ვიხდით, ვლაპარაკობთ ღიად ჩვენს პრობლემებზე, ვცდილობთ, დავიცვათ ბავშვები შესაძლო საფრთხისგან, მაგრამ მდგომარეობა მაინც გამოუვალია. სახელმწიფო ბაღებში მძიმე მდგომარეობაა, კერძო ბაღები უკონტროლო კუნძულებია. თუ სახელმწიფო სერვისებით არ ისარგებლებ, გადახდილ გადასახადებს კერძო დაწესებულებებში გადასახდელი ფულიც ემატება, მაგრამ დიდად არაფერი იცვლება, იმას, რასაც ელი, თითქმის ვერასოდეს იღებ.

თქვენ გგონიათ, მარტო ბაღებშია ასე? სულ ტყუილად.

ზაფხული ცოტა ხნის წინ დამთავრდა, თუმცა ალბათ კიდევ დიდხანს არ დამთავრდება ის დაძაბულობა, რაც ბავშვებისთვის დასასვენებლად შესაბამისი ადგილის მოძებნას ახლავს თან. ხომ კარგი ქვეყანა გვაქვს, მთაც არის, ბარიც, ზღვაც და მდელოც, ტურიზმის აყვავებაზეც ვხარჯავთ დროს და რესურსებს და ბავშვებიც გვიყვარს. მაგრამ თუ მცირეწლოვანი შვილები გყავთ და  ფიქრობთ, რომ მათი დასვენებისთვის სიმშვიდე, სისუფთავე, კარგი ჰაერი და ნატურალური კვებაა საჭირო და არ გაქვთ აგარაკი ან ძალიან, ძალიან ბევრი ფული, თქვენთვისაც არ იქნება უცხო,  რაზე ვდარდობდი ზაფხულის ცხელ დღეებში. თუ ამ რეალობაში არ ცხოვრობთ, არ მოგიყვებით ამბებს საოჯახო სასტუმროების შესახებ, სადაც საჭმელი შესაძლოა დაბინძურებული წყლით გააკეთონ და დამსვენებლები მოწამლონ; ჩვეულებრივი სასტუმროების შესახებ, რომლებიც შესაძლოა ამბობდნენ, რომ 6 წლამდე ბავშვების დასვენება წესით კი უფასოა, მაგრამ მათი დამატებითი საწოლისთვის ჩვეულებრივ უნდა გადაიხადო და საერთოდ, პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ისინი მეტს ჭამენ, ვიდრე ზრდასრულები და მეტი თავისტკივილია, და ამ სეზონზე უფასოდ ვეღარაფერს მიიღებენ. არც იმ ადგილების შესახებ მოვყვები, სადაც შესაძლოა სუფთა წყლით მოგიმზადონ საკვები, მწვანე ეზო ჰქონდეთ და მეტ-ნაკლებად თავაზიანად გექცეოდნენ, მაგრამ იმაზე ძვირს გთხოვდნენ, ვიდრე, მაგალითად, შვეიცარიის ან ავსტრიის მთიან კურორტებზე გადაიხდიდით. მხოლოდ ერთს ვიტყვი, რასაც ყველას ვეუბნებოდი, ვინც კურორტებზე მხვდებოდა ან მეკითხებოდა, როგორ დავისვენეთ:  ჩვენ სასწრაფოდ უნდა ვისწავლოთ ჩვენი ლეგიტიმური მოთხოვნების ხმამაღლა თქმა ყველგან, სადაც ამის საჭიროებაა. უკეთესი და ჯანსაღი გარემოსთვის ბრძოლა ჩვენი ვალდებულებაა. კი, შესაძლოა, უფრო მარტივი იყოს მშვიდად ჯდომა მზის გულზე რუჯის მისაღებად, როცა შენი შვილები რომელიმე დასასვენებელი დაწესებულების ხრიოკ ეზოში ქვიშას ჩიჩქნიან და გარშემო სამშენებლო მტვერი და მანქანების გამონაბოლქვი ერთმანეთს ერევა, მაგრამ მათთვის უსაფრთხო გარემოს შექმნა და მათ განვითარებაზე ზრუნვა ჩვენი პასუხისმგებლობაა და მას ვერსად გავექცევით.

ზოგჯერ, როცა ძალიან ვიღლები ან ჩიხში შევდივარ, მგონია, რომ მე ვქმნი პრობლემებს.  ხომ იზრდებიან ბავშვები ამ გარემოში, ხომ ახერხებენ მშობლები დასვენებას, მაგალითად, ქობულეთის ან ბაკურიანის საოჯახო სასტუმროებში, ხომ არის სავსე ბაღები, სკოლები, სასტუმროები, გასართობი ცენტრები, კაფეები, კლასგარეშე აქტივობებისთვის განკუთვნილი სასწავლო დაწესებულებები. რა მინდა, ესე იგი, მუშაობს. მაგრამ ეგრე არ არის. გარემოში, რომელშიც ვცხოვრობთ, შეიძლება გადარჩე, შეიძლება – ვერ. აი, მაგალითად, ის ბავშვები, ცეკვის ანსამბლის წევრები რომ იყვნენ და  სასტუმროში გაჩენილ ხანძარს ემსხვერპლნენ, ვერ გადარჩნენ სასტუმროს გაუმართაობისა და, სავარაუდოდ, უფროსების წინდაუხედაობის გამო. ვერც ის ახალგაზრდები გადარჩნენ, რომელთა სუიციდის ამბებსაც პერიოდულად მედია გვამცნობს ხოლმე.  და რა საჭიროა მაინცდამაინც ფიზიკურად შეწყვიტო არსებობა. განა დაფიქრებად არ ღირს ის ტრავმები, რაც ბაღიდან, სკოლიდან ან სულაც უმაღლესი სასწავლებლებიდან გამოგვყვა? ეს ყველაფერი ზუსტად იმის შედეგია, რომ ჩვენ არჩევნის გაკეთება ცუდსა და უარეს შორის გვიწევს და კარგი რამეები ჩვენ გარშემო ან ძალიან იშვიათია, ან მასზე ხელი არ მიგვიწვდება.

„სიმღერის სკოლა სუნთქვის სკოლაა“.

           ფ. ლამპერტი

ყოველგვარი ბგერის საფუძველი სუნთქვაა. შეიძლება ითქვას, რომ ხმა არის გახმოვანებული სუნთქვა. სუნთქვის პროცესსა და ბგერის გამოცემაში ერთი და იგივე ორგანოები მონაწილეობს.

ჩვენ სასუნთქი სისტემის მესამედსაც არ ვიყენებთ, რის გამოც ხშირად სუნთქვა შემჭიდროებულია, ეს კი ნეგატიურ გავლენას ახდენს არა მხოლოდ ხმაზე, არამედ ჩვენს ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზეც. ეს განსაკუთრებით აშკარად მჟღავნდება სტრესულ სიტუაციებში, როდესაც ფიზიკურად შევიგრძნობთ, როგორ „არ გვყოფნის ჰაერი“, ხოლო ხმა ყრუდ ჟღერს და მალე იღლება.

სასიმღერო ხმის წარმოქმნის პროცესის შესწავლას საკუთარი ისტორია აქვს. ბერძენმა ექიმმა, დიდმა მოაზროვნე ჰიპოკრატემ, დაადგინა, რომ ყელის დაზიანების დროს ხმა აღარ ჟღერს. ამის საფუძველზე მან დაასკვნა, რომ სუნთქვა და ხმა ერთმანეთზეა დამოკიდებული. რომაელმა ექიმმა გალენმა ხორხის ანატომიის გამოკვლევის შედეგად ბეჭდისებრი და ფარისებრი ხრტილები გამოყო. ის წერდა, რომ ხმის სიძლიერე სუნთქვის სიძლიერეზეა დამოკიდებული. გალენის ნაშრომები მოიცავს მსჯელობას სიმღერასა და ორატორულ მეტყველებას შორის მჭიდრო კავშირზე და ეს დაკვირვებები დღემდე აქტუალურია.

შეგახსენებთ, რომ XVI საუკუნიდან იტალიაში სწრაფად განვითარდა მუსიკალური საკრავების შექმნის მეთოდები და, ამასთან ერთად, გაიზარდა ინტერესი ადამიანის სასიმღერო ხმის მიმართ. გაჩნდნენ სოლო მომღერლები, პედაგოგები, შეიქმნა ადამიანის ანატომიის შემსწავლელი მეცნიერული ნაშრომები. ამ ნაშრომებში იმთავითვე გამოიყენებოდა „თავისა“ და „მკერდის“ რეზონირების ცნება. XVIII საუკუნის იტალიაში აყვავდა ახალი მუსიკალური ჟანრი – ოპერა, რომელმაც სტიმული მისცა ახალი ვოკალური სკოლების შექმნას მასწავლებლებისა და მომღერლებისთვის.

***

როგორც უკვე ვთქვით, რაც უფრო ძლიერია ჰაერის ნაკადი ანუ სუნთქვა, მით უფრო მაღალია ხმა. სასურველია, ელემენტარული წარმოდგენა გვქონდეს სუნთქვის ორგანოებსა (ცხვირის ღრუ, ტრაქეა (სასულე), ხორხი, ბრონქები, ფილტვები, დიაფრაგმა) და მათ აღნაგობაზე.

ჩასუნთქვისას ჰაერი ცხვირიდან ყელში (ხორხში) გადადის, იქიდან კი – ტრაქეაში, რომელიც ორ – მარცხენა და მარჯვენა – ბრონქად არის გაყოფილი. მარჯვენა ბრონქი სამ ტოტად იყოფა, მარცხენა  – ორად, მერე კი უფრო წვრილ ელემენტებად – ბრონქიოლებად იტოტება. ბრონქიოლებს, რომელთა დიამეტრი არ აღემატება 0,3-0,4 მმ-ს, ტერმინალურ ბრონქიოლებს უწოდებენ. თითოეული ტერმინალური ბრონქიოლა კიდევ 4-5 რესპირატორულ ბრონქიოლად იყოფა. რესპირატორულ ბრონქიოლას 5-6 გასასვლელი აქვს. თითოეული მათგანი ბოლოვდება 3-6 ალვეოლური ტომსიკით, რომლებიც ფილტვისეული ბუშტუკებით – ალვეოლებითაა მოფენილი. თითოეული ალვეოლური ტომსიკა ჰაერით ივსება და ჟანგბადი მათი კედლის გავლით ფილტვის კაპილარებში აღწევს. ამგვარად, სისხლი იღებს ჟანგბადს და გამოყოფს ნახშირორჟანგს, რომელიც ჟანგვის შედეგად წარმოიქმნება.

სუნთქვისას ბგერის „საყრდენი“ დიაფრაგმაა, ხმის სიმაღლე კი სახმო კუნთების განვითარებასა და სწორი სუნთქვის შესწავლაზეა დამოკიდებული. სახმო კუნთების ტრენირება „სახმო ფიტნესის“ გზით ხორციელდება. უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავარკვიოთ, რომელ კუნთებს სჭირდება განვითარება. ასეთია სუნთქვაში მონაწილე ყველა კუნთი – ხორხის გარე და შიდა კუნთებით დაწყებული, ენისა და ტუჩების კუნთებით დამთავრებული.

ერთ-ერთი მთავარი კუნთი, რომელზეც დამოკიდებულია ხმის სიძლიერე, დიაფრაგმაა – სხეულის ცენტრალური კუნთი, რომელიც სუნთქვის ორგანოებსა და საჭმლის მომნელებელ ორგანოებს ერთმანეთისგან ყოფს. ძველი ბერძნები მას „სულს“, „შეგნებას“, „სულისკვეთებას“, „გონებას“ უწოდებდნენ, რაც დიაფრაგმის უდიდეს მნიშვნელობაზე მეტყველებს. დიაფრაგმა სწორედ ის „საყრდენია“, საიდანაც ხმა სიძლიერეს მოიპოვებს. იმ ადამიანების დიაფრაგმა, რომელთა სამუშაო ინსტრუმენტი ხმაა, ყოველთვის ქვასავით მყარია. საინტერესოა, რომ ენერგიის ხარჯვით მომღერლის მუშაობა მტვირთავის მუშაობას უტოლდება. ისიც საინტერესოა, ვის უფრო უკეთ აქვს განვითარებული სახმო აპარატი – ვოკალისტს თუ ორატორს.

იმის მისახვედრად, რამდენად მნიშვნელოვანია დიაფრაგმა ბგერის გამოცემისთვის, ასეთი ექსპერიმენტი ჩავატაროთ: მუცელი მაქსიმალურად მოვადუნოთ (ხელით ვაკონტროლოთ, რამდენ ხანს შეინარჩუნებს სირბილეს), მერე კი ბგერის გამოცემა ვცადოთ. უმცირესი მცდელობითაც კი ვიგრძნობთ დიაფრაგმის დაჭიმვას.

როგორ გავარკვიოთ, როდის მუშაობს დიაფრაგმა კარგად? ამისთვის გულიანად გავიცინოთ და ხელი მუცელზე დავიდოთ. ამ დროს დიაფრაგმა მაქსიმალურად იჭიმება და ჰაერს (ბგერას) იმპულსებად უშვებს. ეს არის დიაფრაგმის უნებლიე მუშაობა.

როგორ გამოვიმუშაოთ დიაფრაგმის მუშაობის სწორი ალგორითმი? თუ გვსურს ბალანსის პოვნა სხეულს, სუნთქვასა და ხმას შორის, შეგვიძლია შევასრულოთ მარტივი სავარჯიშო მდგომარემ ან მწოლიარემ. ვისუნთქოთ ნელა და ღრმად. დავდგეთ სწორად და ხელები ფართოდ გავშალოთ. ცალი ხელისგული მკერდზე მივიდოთ (ყურადღება მივაქციოთ ხელის მოძრაობას – მან მაღლა არ უნდა აიწიოს), მეორე – მუცელზე. ფილტვები ჰაერით ავივსოთ. ჩასუნთქვისას მუცელი (დიაფრაგმასთან ერთად) წინ და ქვევით გაიწევს ანუ გამოიბერება. ამოსუნთქვისას კი – შიგნით და ზევით, ნეკნების ქვეშ შეიზნიქება. რამდენიმე ჩასუნთქვა-ამოსუნთქვის შემდეგ ვიგრძნობთ, რომ დაიწყო ნორმალური ღრმა სუნთქვა, გულისცემა გათანაბრდა, სხეული ტონუსშია და ხმა თავისუფლად აჟღერდა. მუცლით ღრმა სუნთქვა შესანიშნავი ანტისტრესული საშუალებაა და სიმშვიდეს გვინარჩუნებს.

სუნთქვის ვარჯიშებში აქტიურადაა ჩართული სხეულის ყველა ნაწილი: ხელები, ფეხები, თავი, მენჯის სარტყელი, მუცლის პრესი, მხრის სარტყელი, რომლებიც მთელი ორგანიზმის საერთო ფიზიოლოგიურ რეაქციას იწვევს. ამ დროს იზრდება ჟანგბადის მოთხოვნილება, ეგრეთ წოდებული „ჟანგბადის წყურვილი“. ყოველი ჩასუნთქვა აუმჯობესებს ნივთიერებათა ცვლას და სხვადასხვა ორგანოს სისხლით მომარაგებას უზრუნველყოფს, გავლენას ახდენს მუცლის ღრუს ორგანოებზე.

სუნთქვის ვარჯიშები ხელს უწყობს ასევე თავის ტვინის ქერქში აღგზნებისა და შეკავების პროცესების გათანაბრებას. ვარჯიში აწესრიგებს გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დარღვეულ ფუნქციას და განამტკიცებს სისხლის მიმოქცევის მთელ აპარატს, ასწორებს გულმკერდისა და ხერხემლის დეფორმაციებს, ამაღლებს ორგანიზმის საერთო ტონუსს, აუმჯობესებს ფსიქონევროლოგიურ მდგომარეობას.

სიმღერაში განასხვავებენ სუნთქვის შემდეგ ტიპებს: 1. მუცლის (დიაფრაგმული) ტიპი. მუცლით სუნთქვის დროს გულმკერდის ბადე უმოქმედოა, მუცელი წინ წამოიწევს, ამოსუნთქვა კი დიაფრაგმის მოძრაობით ხორციელდება. უნდა აღინიშნოს, რომ ბიჭებს მუცლით სუნთქვა ახასიათებთ, გოგონებს კი – გულმკერდით. ლავიწით სუნთქვა ბავშვებისა და მოზარდებისთვისაა დამახასიათებელი. ამ ტიპის სუნთქვის დროს გულმკერდი ფართოვდება და მისი ზედა ნაწილი ზევით იწევს, მხრებიც კი.

2. გულმკერდისა და მუცლის (ქვედა ნეკნის დიაფრაგმული) ტიპი მუცლით სუნთქვის უპირატესობით. სუნთქვაში დიაფრაგმასთან ერთად გულმკერდის ქვედა ნაწილიც ერთვება, დიაფრაგმა ამ დროს გაჭიმულია (დაგრძელებულია).
3. გულმკერდისა და მუცლის (ნეკნის დიაფრაგმული) ტიპი. სუნთქვაში მკერდის კედლები და დიაფრაგმა ერთნაირად მონაწილეობს.
4. გულმკერდით (ნეკნისებური) სუნთქვისას აქტიურად მუშაობს გულმკერდის კუნთები, ხოლო დიაფრაგმა ამ პროცესში თითქმის არ მონაწილეობს. ამ დროს მუცელი შიგნით შეიწევს.

ამგვარი დაყოფა პირობითია. სუნთქვის ტიპის შერჩევისას ორიენტაციის საფუძველი უნდა იყოს მოხერხებული პოზიცია და ბგერის ხარისხი. თუმცა მომღერლებს შორის დიაფრაგმული სუნთქვა უფრო მეტადაა გავრცელებული.