„და მომაგოს მე უფალმან სიმართლისა ჩემისაებრ“ _ ივედრებოდა მეფსალმუნე დავითი. ადამიანი თავისი სიმართლით შეჰყურებს სამყაროს, ოღონდაც მისი ამგვარი მზერის განმაპირობებელი მრავალი რამაა, მათ შორის, უპირველესად, მისი აზროვნება, გარემო, წარსული, ტრადიცია.
ადამიანი ცდილობს ღვთის სამართალს შეუსაბამოს თავისი სჯული, მაგრამ ხშირად ცდება და ერთმანეთში ერევა ჭეშმარიტი და მცდარი. იმავდროულად, თვით წუთისოფელს აქვს თავისი სამართალი, რომელიც ხანდახან არ ეთანხმება ღვთისას. ადამიანმა გზა რომ გაიკვლიოს ჟეშმარიტებისაკენ, ამისთვის მან ის ერთადერთი და შეუმცდარი არჩევანი უნდა გააკეთოს, რომელსაც სიყვარული ჰქვია. სწორედ ასეთ არჩევანს აკეთებს ალუდა ქეთელაური.
ვაჟა-ფშაველა სამყაროს ადამიანის სულის მოხილვის გზით შეიმეცნებდა. ღვთის ხატად შექმნილი არსების შინაგანი უხილავი უფსკრულების ჭვრეტა იყო მისი მწერლობის უმთავრესი საგანი. „ალუდა ქეთელაური“ კი ის პოემაა, რომელშიც დიდებულად წარმოჩნდა ვაჟა-ფშაველას ცოდნა და გამოცდილება, როგორც წუთისოფლის განგებულებისა, ასევე ადამიანის სულისა, იმ ფარული ჭიდილისა, რომელიც გამუდმებით ხდება სულში კეთილსა და ბოროტს, ანგელოზსა და ეშმაკს შორის.
„მტრის ჯავრის ედგას ლოგინი,
მტრის ჯავრი საბნად ჰფარავდეს“ („კაი ყმა“).
მტერი არ არის მხოლოდ ის, ვინც მამულს ეცილება ადამიანს ხმლითა თუ სიტყვით. მტერი, უპირველესად, ეშმაკია, რომელიც გამუდმებით ებრძვის კაცს და ღვთისგან განდრეკს, მადლს აშორებს. სულხან-საბა მტერს განმარტავს, როგორც ავის მდომს. თუ ფიქრის მდინარებას მივყვებით, თვალწინ წარმოგვიდგება კაცი მარტოდმარტო მთელი სამყაროს წინაშე. წუთისოფელი (ევა, მაცდუნებელი) ათასგვარი ხერხით ემტერება ადამიანს და არჩევანისას ეჭვებით გესლავს. სწორედ ამ დროს გამოჩნდება კაი ყმა _ აირჩევს კეთილს (ხშირად დამცირებულის, ნაკლულევანის ნიღბითა თუ საბურველით) თუ ბოროტს (ხშირად, ერთი შეხედვით, უხინჯოსა და ბრწყინვალეს). რაც უფრო მეტად განიწმინდება ადამიანი, მით უფრო მძაფრდება ბრძოლა სინათლესა და სიბნელეს შორის.
ვაჟას აზრით, მტერზე (რომელიც ხანდახან საკუთარი სხეული, სურვილი და გულია) ფიქრი გამუდმებით თან უნდა სდევდეს კარგ ყმას, რადგან მხოლოდ მასზე გამარჯვებით თუ შეიგრძნობს ადამიანი კაცად ყოფნის ღირსებას. Nნამდვილი ცხოვრება ხომ წინააღმდეგობის, მოძრაობის გარეშე წარმოუდგენელია („ცუდას რად უნდა მტერობა, კარგია მუდამ მტრიანი“).
ალუდა ქეთელაური მტერზე მრავალგზის გამარჯვებული კაცია. „მარჯვენეების ჯღრდე“ მოწმობს მის ფიზიკურ სიძლიერესა და სიმამაცეს, ხოლო „დავლათიანობა“, „საფიხვნოს თავში ჯდომა“, „გზიანი სიტყვა“ _ სულიერ ღირსებას. მტერთა სიმრავლე კი აერთებს მის სულიერ-ფიზიკურ ძლიერებას და ერთ მთლიანობაში წარმოგვიდგენს კაცს, რომელსაც უნარი აქვს საუკეთესო არჩევნის გაკეთებისა, საკუთარი თავის გადალახვისა თუ საზოგადოების მიერ აღიარებულ შეხედულებებთან დაპირისპირებისა.
პოემაში ჩვენ თვალწინ ხდება ურთულესი შინაგანი ჭიდილი. ვაჟა-ფშაველა ხატავს, თუ როგორ იბადება ადამიანში სრულყოფილება, როგორ განიწმინდება სინათლე სიბნელისაგან, როგორ თავისუფლდება მადლი და როგორ იწყებს ნათებას ადამიანის სული, ფერნაცვალები, სამოთხისეული, სიყვარულით გასხივოსნებული.
ალუდა ქეთელაურის პიროვნება დაიძლევა მისივე შინაგანი ადამიანით, იმით, რაც სრულყოფილი ხატებაა და მსგავსება ღვთისა _ ხდება ერთგვარი განწმენდა, ამაღლება. ღვთის ხელი აქ უხილავად მოქმედებს, იგი თვით სიყვარულია, რომელიც ცხოვრების ჭაობიდან ამოიყვანს ალუდას მისივე ჯერ გაუცნობიერებელი, შემდეგ კი გაცნობიერებულ-გააზრებული სურვილით და იმ სიმაღლეზე აიყვანს, სადაც ღვთის სასუფეველი თვით მისსავე გულში ცხადად და გამჭვირვალედ განიცდება, როგორც ამბობს უფალი: „ნეტარ იყვნენ წმინდანი გულითა, რამეთუ მათ ღმერთი იხილონ“, ან „სასუფეველი ღმრთისაი გულთა შინა თქუენთა არს“ („მათეს სახარება“).
ვაჟას მწერლური ოსტატობა სწორედ ასეთი რთული და ღრმა სულიერი მოძრაობების დახატვისას წარმოჩნდება. ალუდა ქეთელაური კაი ყმაა პოემის დასაწყისშიც და ბოლოშიც, ოღონდ, დასაწყისში მიწაზე დგას, ბოლოში კი ზეცაზეა _ მიწისა და ხორცის მთლიანი დამძლევია და, ამგვარად, თავისუფალი, ბედის გამგებელი და არა მორჩილი, ცხოვრებისთვის რქების მომგრეხი და არა წელში მოხრილი.
პოემაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ერთ შემთხვევას, კერძოდ, მუცალთან შეყრა-შებრძოლებას, რომელიც ალუდას პიროვნების „შერყევას“ იწვევს. საინტერესოა, რომ პოემაში ეპიზოდურად გამოჩენილი და მალევე მოკლული მუცალი მთელი პოემის ძლიერი შინაგანი მუხტია და ხერხემალი. თითქოს იგი ალუდასთვის შეწირული მსხვერპლია, ერთგვარი ტარიგია, რომელმაც ალუდაში გააღვიძა რაღაც ძლიერი და შთამბეჭდავი.
ალუდას სულიერი შეძვრა გამოიწვია არა მხოლოდ მუცალის ვაჟკაცურმა წინააღმდეგობამ, არა სიკვდილთან მისმა შეურიგებლობამ („ფერს არა ჰკარგავს მგლისასა“), არამედ ალუდასთვის იარაღის ჩუქებამ. თავისი მკვლელი მუცალმა თავის მოყვარედ აქცია, მან თავისი სიცოცხლე, ვაჟკაცობა, ენერგია _ თავისი არსების სიმბოლური ხატება _ იარაღი ალუდას გადასცა. ამით თავის ვაჟკაცობას სიცოცხლე შეუნარჩუნა, მარადიულობა მიანიჭა. ვაჟკაცობა არ უნდა მოკვდეს, ის უნდა გადავიდეს ჭურჭლიდან ჭურჭელში (როგორც ღვთაებრივი სუბსტანცია), რათა ადამიანმა ადამიანობა არ დაკარგოს. ალუდას სახით მან სწორედ ასეთი ღირსეული მეტოქე, შესაფერისი ჭურჭელი დაინახა, რომელსაც უნდა ეტარებინა მისი იარაღი. ალუდას ზნეობრივად ამაღლებულ შემდგომ საქციელს (მარჯვენა არ მოსჭრა, ქალივით ატირდა, აცხონა, იარაღი არ აართვა და სხვა) სწორედ მუცალის უჩვეულო ქცევამ მისცა დასაბამი. მან ისეთი რამ „გაკეთა“, რასაც უნდა შემეტოქევებოდა ალუდა, თუ მართლა ვაჟკაცი იყო. იგი უფრო ღირსეულად უნდა მოქცეულიყო და „მოწინაარმდეგისთვის“ გადაემეტებინა. მუცალი არ შეცდა. ალუდამ მას, მართალია, იარაღი არ აართვა, არ მიიღო ძვირფასი საჩუქარი (აქ უკვე მნიშვნელობა არ ჰქონდა იარაღს, როგორც მატერიალურ ფასეულობას), მან მიიღო მუცალის სულიერება და თავის არსებაში ააღორძინა, არ ჩააქრო, აღაგზნო და მსხვერპლად სახელი, ქონება და სამკვიდრო შესწირა (იგი ხომ მოიკვეთა და გაიწირა სოფლისაგან).
ჯერ მუცალმა დასძლია რჯულისა და მტრობის ძლიერი ზღუდე და ადამიანობა აღიარა უპირველეს დასაფასებლად. მისი საჩუქარი იყო სიყვარული, რომელმაც ალუდას სულში აღმართული მტრობის ზღუდე მოშალა, ჩარჩოები დაარღვია და უეცრად მოვარდნილი სინათლით ადამიანური არსებიდან სიბნელე განდევნა. ეს სიყვარული იყო სწორედ, რომელმაც ალუდას მტრობაზე გაამარჯვებინა. მტერი კი ამ შემთხვევაში ისეთი მოყვარე იყო, რომელსაც ზეადამიანური წინააღმდეგობა სჭირდებოდა (თემი, ნათესავები, სახელი…).
ალუდამ აცხონა მკვდარი ქისტი და დალოცა მისი გვარი („ღმერთმა გაცხონოს მკვდარიო“, „ღმერთმა გიდღეგრძელოს გვარიო“), ე.ი. ალუდამ თავისი მტრების სიმრავლე ისურვა, მაგრამ მუცალი მისთვის მტერი, „რჯულძაღლი“ უკვე აღარ იყო, არამედ ღვთის წყალობა, მადლი, რომელმაც მტრის სიკვდილზე მდუღარე ცრემლები აფრქვევინა. სწორედ ამიტომაც არის, რომ ალუდა განიცდის მუცალის მოკვლას. იგი თანდათან აცნობიერებს ჩადენილი ცოდვის სიმძიმეს. სწორედ ამ ცოდვის გაცნობიერებაა პოემაში დახატული შეუდარებელი ოსტატობით. ალუდას სახეზე დაწოლილი „შავი ნისლები“ ამხელს მის გულში მოზღვავებულ ნაღველს. „ქავის კარის“ ხილვა სიხარულის ნაცვლად მწუხარებას გაუმრავლებს. თუ აქამდე მტრის დაღვრილი სისხლი ვაჟკაცურ სახელს უმაღლებდა, ახლა შეაწუხა.
ვაჟა-ფშაველა არაჩვეულებრივი მხატვრული ოსტატობითა და სიძლიერით ხატავს ალუდას განცდებს მუცალის მოკვლის „დანაშაულის“ გამო. ალუდას მუცალის დაღვრილი სისხლი ისე აწუხებს, რომ იგი სისხლის მსმელად გრძნობს თავს. ეს სისხლი კი მას სხვა, ადრე დაღვრილ უამრავ სისხლსაც ახსენებს (მას ხომ ბევრი მტერი ჰყავს დახოცილი). ერთბაშად დაიძრა სისხლის მდინარე და მთლიანად წალეკა ალუდას არსება, სუნთქვა შეუკრა და გაანადგურა. მიხვდა, რომ კაცის კვლა, თუნდაც მტრისა, ყველაზე დიდი უსამართლობაა, ადამიანისათვის შეუფერებელი, უფრო მეტიც, სამარცხვინო საქციელია. მტრობა კი სისხლის გარეშე წარმოუდგენელია, ამიტომ თუ სისხლის დაღვრა არ გინდა, მაშინ მტრობაზე უნდა თქვა უარი, რადგან „შენ რომ სხვა მაჰკალ, შენც მოგკვლენ, მტერს არ შაარცხვენს გვარია“.
აქამდე ალუდას ასე არ უფიქრია. სისხლს იგი ვაჟკაცობის დამადასტურებლად მიიჩნევდა, ამიტომ სისხლს კი არ გაურბოდა, პირიქით, მიისწრაფოდა მისკენ. Aახლა კი ისეთი წარმოუდგენელი ზიზღი იგრძნო თავისი გასისხლიანებული ხელებისადმი, რომ საკუთარი თავის ატანა გაუჭირდა და მთელი თავისი ცხოვრება წარმოუდგა სისხლის ტბორში.
იშვიათია ლიტერატურაში მხატვრულად შესრულებული ასეთი შთამბეჭდავი პასაჟი, სულიერი მდგომარეობის ამგვარი სიმძაფრით დახატვა: „ვისაც მტერობა მასწყურდეს,/ გააღოს სისხლის კარია,/ სისხლ დაიგუბოს კერაში, /თვითანაც შიგვე მდგარია. /ღვინოდაც იმას დაჰლევდეს, /პურადაც მოსახმარია. /პირჯვარი დაიწეროდეს, /მითამ საყდარში არია. /დაიპატიჟოს სტუმრები, /დაამწკრიოდეს ჯარია. /სისხლში დაიგოს ლოგინი,/ გვერდს დაიწვინოს ცალია, /ბევრი იყოლოს შვილები, /ბევრი ვაჟი და ქალია, /იქვე საფლავი გათხაროს, /იქ დაიმარხოს მკვდარია“.
ალუდას შინაგანი სულიერი ტანჯვა აქ არ დამთავრებულა. დანაშაულისა და ცოდვის შეგრძნება თანდათან უფრო გაუმძაფრდა. სისხლისმსმელობის განცდა გაღრმავდა და ადამიანის ხორცისმჭამელობის საშინელ, ამაზრზენ განცდაში გადაიზარდა. სოფელმა არ იცის, რა ხდება ალუდას გულში, ან კი საიდან უნდა იცოდეს. ალუდა ხომ რასაც განიცდის, იმაზე ხმამაღლა არ ლაპარაკობს. რა თქმა უნდა, იცის, რომ თქვას, მაინც ვერ გაუგებენ და გონდაკარგულად მიიჩნევენ. ამის გაგება სხვისთვის შეუძლებელია, ეს ადამიანმა თვითონ, ინდივიდუალურად უნდა განიცადოს. ამიტომ ბუნებრივია ის წინააღმდეგობა, რომელიც ჩნდება თემსა და ალუდას შორის.
ალუდასთვის თავდაპირველად მნიშვნელოვანია მხოლოდ კონკრეტული შემთხვევა _ მუცალის მოკვლა, მაგრამ თანდათან ეს ზოგადდება და გადაიზრდება თემთან წინააღმდეგობაში. ალუდა უარყოფს მარჯვენის მოჭრის წესს, როგორც ვაჟკაცის შეურაცხმყოფელს, აგრეთვე, ადამიანის გამოცხადებას მტრად, მისი რჯულის მიხედვით. მისი აზრით, ცხონებისთვის მთავარია ვაჟკაცობა და არა რჯული: „ჩვენ ვიტყვით, კაცნი ჩვენა ვართ, /მარტოთ ჩვენ გვზდიან დედანი, /ჩვენა ვსცხონდებით, ურჯულოთ /კუპრში მიელის ქშენანი. /ამის თქმით ვწარამარაობთ,/ ღვთიშვილთ უკეთეს იციან, /ყველანი მართალს ამბობენ /განა, ვინაცა ჰფიციან?!”. ალუდა არავის არ განსჯის, იგი, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ თავს ამხელს.
მის სიზმარში წარმოჩნდა, თუ როგორ ღრმად განიცდიდა ალუდა ჩადენილ ცოდვას კაცის მკვლელობისას. მას თვითგანსასჯელად არ ეყო, რომ თავი წარმოიდგინა სისხლისმსმელად, კაცის მკვლელად. მან თავი აღიარა კაცის ხორცის მჭამელად. ადამიანი ამაზე დაბლა ვეღარ დაეცემოდა, ამას იქით ადამიანი ხდებოდა პირუტყვი, მთლიანად განრიდებული ღვთის ხატებასა და მსგავსებას. სიზმარში მუცალმა კიდევ ერთხელ უბიძგა ალუდას იმ გზისკენ, რომელსაც უკვე შესდგომოდა ხევსური. „მომკალო“, _ შეეხვეწა მუცალი, ცრემლიც რომ არ ეტყობოდა თვალზე. „თქვენ დაგრჩეთ წუთისოფელიო“. წუთისოფლისთვის ზრუნვა იყო მხოლოდ მტრობის გამართლება, მარადიულ სოფელს კი მტრობა კი არა, სიყვარული სჭირდებოდა.
მუცალმა დაუნანებლად „დათმო“ აქაური (სიცოცხლე, იარაღი) იქაურისთვის. ახლა ალუდას ჯერი იყო, მათი მეტოქეობა გრძელდებოდა, ოღონდ უკვე არა მტრობაში, არამედ სიყვარულში. ალუდას ეზიზღება, მაგრამ მაინც ჭამს სიზმარში კაცის ხელ-ფეხის წვნიანს. ვაჟა არ იბრალებს მკითხველს და შემაძრწუნებელი სიმშვიდით ხატავს ალუდას მიერ კაცის ხორცის ჭამას. ეს არის ალუდას მიერ საკუთარი თავისთვის გამოტანილი სასჯელი.
ამას უნდა მოჰყოლოდა მისი მთლიანი გამოღვიძება, ერთგვარი კათარზისი, თვალის ახელა და ჭეშმარიტის დანახვა. ამიტომაც არის, რომ ალუდა „საუფლო წესს“ დაარღვევს. მან უკვე იცის, რომ ეს წესი საუფლო კი არა, ადამიანური, წარმავალი, მერყევი და უსამართლო წესია და შავ კურატს თვითონვე დაკლავს ჩადენილი ცოდვის გამოსასყიდად თავისი „ლამაზი ძმისთვის“. ლამაზი ძმა კი მუცალია, რომელმაც თავისი სიკვდილით ალუდა ჭეშმარიტების გზაზე დააყენა და ცხოვრების არსი შეამეცნებინა. ფრანგულზე ხელის გაკვრისას, როცა ალუდა თვითონვე წააცლის სამსხვერპლოდ მოყვანილ შავ კურატს თავს, მზის შუქი აღმოხდება, ეს არის ღვთაებრივი ნიშანი სამართლიანობისა, თითქოს ალუდას საქციელს ზეცამ მისცა დასტური.
ალუდა ქეთელაური ვაჟკაცი იყო და არ შეეძლო იმ წესებს მიჰყოლოდა, რომელთადმი რწმენაც შეერყა. მას არჩევანი უნდა გაეკეთებინა, ძნელი, მაგრამ აუცილებელი ვაჟკაცობისა და ადამიანობისათვის. ერთი მხრივ, ალუდა დადგა თავისი გაწმენდილი მეობით, ამაღლებული და სულიერად გამარჯვებული. მეორე მხრივ, საზოგადოება, სოფელი და მთელი ცხოვრება _ თავისი წესებითა და კანონებით. ალუდა მიხვდა, რომ სიყვარული იყო სიცოცხლისა და ცხოვრების უპირველესი მიზანი, მხოლოდ ამისთვის თუ ღირდა ეს ცხოვრება.
მუცალი ალუდასთვის მოუნათლავია, მაგრამ მაინც გმირია, რადგან ადამიანობის, სიყვარულის ფასი შეამეცნებინა. ქრისტეს როცა ჰკითხეს, ვინ არის ჩვენი მოყვარეო, მან უპასუხა მოწყალე სამარიტელის იგავით. სამარიელები და იუდეველები ერთმანეთს ექიშპებოდნენ, მაგრამ სწორედ სამარიელმა მოუარა და უპატრონა ავაზაკებისგან ვნებულ იუდეველს და „უსახელოდ“ წავიდა. მან იმგვარი სიყვარული დათესა ადამიანის გულში, რომელიც აუცილებლად იხარებდა და გამრავლდებოდა.
ალუდას გულში სიყვარულის ის მარცვალი ჩააგდო მუცალმა, რომელმაც იღორძინა და ნაყოფიც მრავლად გამოიღო. ეს ნაყოფი კი სწორედ ის სიყვარული იყო, რომელმაც ალუდას მტრობა დააძლევინა, ადამიანთა შორის უამრავი პირობითობით (ადათი, წესი, ტრადიცია) განმტკიცებული კედელი დაარღვევინა.
ალუდა სოფელმა მოიკვეთა, გაწირა. უსიტყვოდ, მორჩილად წავიდა მშობლიური კერიდან ალუდა. საკმარისი იყო ერთი სიტყვა, მონანიება და შესაძლოა, მისი ბედი სხვაგვარად წარმართულიყო, მაგრამ მან, მიწიერი თვალსაზრისით, უარესი, მაგრამ სულიერი თვალსაზრისით, უკეთესი ნაწილი ამოირჩია. თვითონ კი წავიდა, მაგრამ „ხნულში“ ჩატოვა მარცვალი. ეს იყო მინდია, რომელმაც იგრძნო ალუდას სიმართლე, მაგრამ ვერ გააცნობიერა და ამიტომაც ვერ დაუდგა გვერდით. ეს მარცვალი, დღეს თუ ხვალ, აუცილებლად იხარებდა და აღორძინდებოდა, რადგან ასეთი რჩეულების არჩევანზეა დამოკიდებული ადამიანობის, სულიერების, სამყაროს ბედი.
ალუდა სიძულვილით კი არა, სიბრალულით შესცქერის თანასოფლელებს, რადგან მათ არ შეუძლიათ იმის შეგრძნება და გაგება, რაც ალუდამ განიცადა და მიხვდა. ასეთი ცოდნა კი მხოლოდ დიდი მსხვერპლის ფასად მოიპოვება. საზოგადოება გადაემტერა ალუდას, მაგრამ ალუდას მტრობა უკვე აღარ შეუძლია: „გიყვარდეთ თქვენი მტერნი; დალოცეთ თქვენი მაწყევარნი; კეთილი უყავით თქვენს მოძულეთ და ილოცეთ თქვენსავ მდევნელთა და შეურაცხმყოფელთათვის“ (მათე, 5,44). Aალუდა ამგვარად, უფრო ახლოს დგება ღმერთთან („მაგრამ გაიგებთ ერთხელაც, ვინ ახლო ვდგავართ ღმერთთანა“, _წერს ერთ ლექსში ვაჟა-ფშაველა). იმ სიმაღლეზე, საიდანაც ყველაფერი ცხადად და გარკვევით ჩანს. ეს არის ჭეშმარიტებასთან სიახლოვე და მისი განცდა.
თემი, თავის მხრივ, მართალია, მაგრამ მისი სიმართლე ამქვეყნიურია, (ამიტომაც საყვედურობს ალუდა ცოლ-შვილს: „ჯვარს არ აწყინოთ, თემს ნუ სწყევთ,/ ნუ გადიქცევით ცეტადა“), ამგვარად, ალუდა ჯერ უპირისპირდება თემს, მაგრამ ეს დაპირისპირება შემდგომ ძლევაში გადაიზრდება და სხვა სიბრტყეში გადაინაცვლებს. ალუდა და თემი არ არის ის ორი ძალა, რომელიც პირისპირ უნდა დადგეს.
ალუდასთვის თემი, ამ შემთხვევაში, წუთისოფლის მცირე ნაწილია მხოლოდ, რომელსაც უკვე მაღლიდან დაჰყურებს შემბრალე თვალით. ეს კი მარადისობის სიმაღლეა, სადაც სიძულვილი უკვე შეუძლებელია, რადგან აღარ არსებობს: „მამაო, მიუტევე ამათ, რამეთუ არა იციან, რასა იქმან“ (ლუკ. 23,34).
ამაოდ ცდილობს ალუდა ბერდიას „გამოფხიზლებას“: „მითამ, ერთი ვართ, ბერდიავ, /მცხოვრებნი ერთის მთისაო“. ის, რაც ვერ გაიგო თემმა, იგრძნო ბუნებამ, ამიტომაცაა, რომ წუხს იგი: „შტერად დამდგარან მთის წვერნი, /ისმის ხივილი ქარისა“, ამიტომაცაა, რომ თოვს, თითქოს ბუნებას სურს იმ ცოდვიანი კვალის წაშლა, თემმა რომ დატოვა. თოვლი და ქარი ალუდას მარტოსულობის განცდასაც ამძაფრებენ ამ წუთისოფელში.
ღვთის რჩეულობა ტვირთი და პასუხისმგებლობაა არა მხოლოდ საზოგადოების, არამედ ადამიანობის წინაშე: „ღმერთმ ეს გვარგუნა ბედადა“. ალუდამ შესვა ტანჯვის სასმელი და ნებით „ჯვარს ეცვა“.
ალუდას გადაწყვეტილება, მართალია, გულიდან მოდის, მაგრამ მხოლოდ გულში არ ტრიალებს, არამედ გონებით განიბრძნობა და სულით გასხივოსნდება. თემი კი მხოლოდ გულს მინდობია, ამიტომ საყვედურობს მინდია: „სჭრითა და კერავთ გულითა, /გულს ათრევინებთ გონებას, /თავს აჭრეინებთ ცულითა”. თუმცა, თვითონ მინდია გასცდა გულს, თითქოს გონებითაც მისწვდა ალუდას ქცევის მიზეზს, მაგრამ სულიერება არ ეყო, რომ ბოლომდე ჩასწვდენოდა მომხდარის არსს.
ალუდამ კარგად იცის წუთისოფლის წესი, მისი სამართალი. ისიც იცის, რომ უნდა მორჩილებდეს მის ნებას, მაგრამ მან შეიგნო, რომ ადამიანთა მიერ შექმნილი წეს-კანონი ყოველთვის როდია უტყუარი. არსებობს სამყაროს, ღმერთის სამართალი, რომლის მიხედვითაც გამართლდება თემის მიერ დასჯილი ალუდა. მასთან აღარ არის აზოგადოება, მაგრამ მასთან არის ღმერთი: „ნეტარ იყვნენ დევნულნი სიმართლისათვის, რამეთუ მათი არს სასუფეველი ცათა“.
თემის სიმართლე მხოლოდ თემის სიმტკიცისთვისაა გამიზნული, ალუდას სიმართლე კი სამყაროს ქვაკუთხედია, ურომლისოდაც დაინგრევა და დაიშლება იგი. ეს „ლოდი თავკიდური“ კი სიყვარულია, რომელიც თვითონ არის ღმერთი.
ალუდამ სიძულვილში დაიძინა და სიყვარულში გამოიღვიძა, ზეცნობიერებით გაცისკროვნებულმა, როგორც დანტე წერს „ღვთაებრივი კომედიის“ დასასრულს, წუთისოფლის ჯოჯოხეთის მხილველმა გაიღვიძა „იმ სიყვარულით, რაც აბრუნებს მზეს და ვარსკვლავებს“.
