დღემდე მეშინია მუზეუმების. დარწმუნებული არ ვარ, რომ რომელიმე ბნელ კუთხეში შემზარავ ექსპონატს არ გადავაწყდები – ვთქვათ, შავ ხავერდზე დასვენებულ მკვდრის ნიღაბს. მეშინია ნახევრად ჩაბნელებული ოთახების, უცნობი ნივთებითა და უცნობი ადამიანებით. ჩემს წარმოდგენაში მუზეუმი ისეთი ადგილია, სადაც კაცობრიობის ბნელი წარსული საიმედოს ვერაფერს გეუბნება, სრულყოფილება თავზარდამცემი სიცხადით წარმოაჩენს სამყაროს დანარჩენი ნაწილის არასრულყოფილებას, პირველი სართულის მაღაზია კი დაუნდობლად გიქრობს ყველა ილუზიას – როგორც ყოველთვის, ახლაც სამარცხვინო ასლებს დასჯერდი.

ცხადია, ვაზვიადებ. მიზეზებს ვეძებ სიმხდალის გასამართლებლად.

პირველი მუზეუმი, სადაც ძალიან პატარა – მეორეკლასელი თუ მესამეკლასელი წამიყვანეს, შუა გორში აღმართული სტალინის სახლ-მუზეუმი იყო. წელიწადი არ გავიდოდა, კლასის დამრიგებელსა თუ სხვა მასწავლებლებს არ გამოეცხადებინათ, შაბათს სტალინის სახლ-მუზეუმში მივდივართო – ახლოს იყო და დიდი დროც არ მიჰქონდა თვალშეჩვეული ნივთების კიდევ ერთხელ დათვალიერებას. სტუმრები ჩამოვიდოდნენ სხვა საბჭოთა რესპუბლიკებიდან და რა უნდა გეჩვენებინა? ისევ სტალინის მუზეუმი. დაზაფრული დავდიოდი დარბაზიდან დარბაზში, დერეფნიდან – დერეფანში – ზურგიდან დიდი ბელადის თვალი მიყურებდა, მწვავდა და მანადგურებდა. მაშინაც კი, როცა ბევრი არაფერი ვიცოდი მის პოლიტიკურ საქმიანობაზე და ზეადამიანური ძალის, დაუმარცხებელი ზღაპრის გმირი მეგონა, გული კარგს არ მიგრძნობდა – მთელი ეს არალეგალურად ნაბეჭდი გაზეთები და პროკლამაციები, კრემლიდან წამოღებული ნივთები, ბიუსტები, პორტრეტები, ძვირფასი საჩუქრები და სხვა დანარჩენი თითქოს ერთადერთი მიზნით გამოეფინათ – მეორეკლასელ თუ მესამეკლასელ გოგოებს გული რომ გახეთქოდათ. სუფთა წერაში ორიანი მიიღე, არა? რუსულის გაკვეთილი ისევ გააცდინე? ოქტომბრელის სამკერდე ნიშანი სახლში როგორ დაგრჩა? და მათემატიკის საკონტროლოში რა მიიღე? რატომ დაგაქვს წვერმოტეხილი ფანქრები სკოლაში? ხომ გაგაფრთხილეს, რომ თმა ბაფთით უნდა შეგეკრა?..

წლები გავიდა, შიში კი არ გამქრალა.

გაკვეთილი 1:  წარსულის აჩრდილები არ ქრებიან. ამ აჩრდილებთან ბრძოლისას, უმეტესწილად, ვერაფერს ვსწავლობთ. ნაბიჯის აწყობა – აი, რა იქნებოდა სწორი, მეტისმეტად რთული, თითქმის შეუძლებელი რომ არ იყოს. მათთან ერთად ცხოვრება – ბუნებრივად, ძალდაუტანებლად.

2013 წლის მაისში სტოკჰოლმში ვასა-მუზეუმი ვნახე. ჩემმა მასპინძელმა – 70 წელს გადაცილებულმა, სკანდინავიური თქმულებების გრძნეული და გულთამხილავი გმირების მსგავსმა, თეთრთმიანმა სტინამ მითხრა – თუ რაღაც ისეთს ეძებ, რაც არასოდეს დაგავიწყდება, მაშინ იურგორდენზე, ვასა-მუზეუმში წადიო. ფეხს ვითრევდი – გზას ვერ გავიგნებ-მეთქი. თავისი ხელით დამიხატა პატარა რუკა ბლოკნოტის ბოლო გვერდზე, მეტროს სადგურების სახელებიც ჩამომიწერა და სხვა საჭირო ინფორმაციაც. უარი ვეღარ ვუთხარი – საბჭოთა ბავშვობის სიმძიმესა და ბელადის ვაგონის ინტერიერზე ხმა არ ამომიღია. მაცდუნებელი ის იყო, რომ გემი უნდა მენახა – მე-17 საუკუნეში აგებული ერთადერთი საბრძოლო ხომალდი, რომელიც პირვანდელი სახითაა შემორჩენილი.

მთელი ცხოვრება გემებსა და ოკეანეებზე ოცნებებში გავატარე – ჯოზეფ კონრადიდან ჰერმან მელვილამდე; რომ აღარაფერი ვთქვა ბავშვობაზე – რაფაელ საბატინის, ჟიულ ვერნის, მაინ რიდის წიგნებში დაღამებულ დღეებსა და გათენებულ ღამეებზე.

პირველივე მოგზაურობისას ჩაძირული ხომალდი, მე-17 საუკუნის შვედეთის ხელუხლებელი ნაწილი, ზღვის ფსკერიდან ამოყვანილი მიმზიდველი ურჩხული – ეს უნდა მენახა!

დავდიოდი სართულიდან სართულზე, სხვადასხვა მხრიდან ვუყურებდი ამ გამაოგნებელ, თითქმის ცოცხალ არსებას, ვუსმენდი სხვადასხვა ენაზე მოსაუბრე გიდებს, აღტაცებულ დამთვალიერებლებს, დროდადრო მთავარ საექსპოზიციო სივრცეს ვტოვებდი და პატარა ოთახებში შევდოდი სხვა ექსპონატების სანახავად, ვაკვირდებოდი წვრილმანებს, რომლებიც წარმოსახვას მიფორიაქებდნენ, მერე ისევ ვბრუნდებოდი გემთან, წარმოვიდგენდი სცენებს, რომლებიც აქ უნდა გამართულიყო, მეზღვაურების შეძახილებს, ჟღალწვერა კაპიტნის ბრძანებებს, ტალღების ხმას… რაღაც არასწორად გათვალეს – ბრძოლის ჟინით სავსე მეფეს იმედი გაუცრუეს. დასაღუპად განწირული გემი ცალ მხარეს გადახრილიყო, ტრიუმი წყლით ივსებოდა, ცოტაც და ზარ-ზეიმით აფრებაშლილი ეს უცნაური ბედის ხომალდი ფსკერზე გაწვებოდა, მე კი მშვიდზე მშვიდი ვიყავი – ბოლოს და ბოლოს, იმ ადგილას მოვხვდი, სადაც აღარაფრის მეშინოდა.

მე სტინას იმედი გავუმართლე. იურგორდენსა და ვასა-მუზეუმს იოლად მოვაგენი. ჩაბნელებული ოთახების სულაც არ შემშინებია, არც – სუსტად განათებული გასასვლელების. როგორც ჩანს, იმაზე მეტი შემიძლია, ვიდრე წარმომიდგენია. ეს გემი ჩემს წარმოსახვაში სამუდამოდ დარჩება. აქ მოსახვედრად ბევრი არაფერი დამჭირდება – მხოლოდ თვალების დახუჭვა, ან ესეც არა…  

გაკვეთილი 2:  ყველაზე მშიშარა ადამიანსაც კი შეუძლია საბრძოლო ხომალდის გროტანძის წვერზე მოექცეს. მთავარია, სწორი საყრდენი წერტილი იპოვო საკუთარ წარსულში.

ხოლო ბაქო – ქარის ქალაქი, კუშტი, ასფალტისფერი ზღვა, ფანტასმაგორიული ქუჩა-ბილიკების მოურღვევი ქსოვილი, ქალწულის საბედისწერო კოშკი, ჩაი, ჩაი, ჩაი…მეჩეთები, მეჩეთები..კლუბებიც – ჯაზის, ბლუზის…ბევრი აზია, ცოტაც ევროპა…ხელოვნებაშიც ასეა, იციან რომ მსოფლიო მასშტაბის პოეტები ჰყავდათ, რომ ეს მათი უპირველესი ბრენდია, ვქვათ საარაკო ხალიჩებთან და ფარდაგებთან ერთად, მაგრამ დღეს აზარბაიჯანული ლექსი ევროპულს უფრო ჰგავს, ვიდრე ჰაყანის და სხვა ძმათა მისთა..სახლებსაც ეტყობათ დასავლეთის სუნთქვა – ზოგან  ვესტერნული არქიტექტურის ნიუნსები აღმოსავლურ ჩუქურთმას კარგად ეგუება, ზოგან ხელოვნურის იერს უფრო ტოვებს. სუვენირები – ლურჯთვალა თილისმა და მიკი მაუსი ერთად. მოკლედ, გაიცანით – ბაქო – ქალაქი, სადაც ყველაფერია სხვადასხვა დოზით, გარდა…

არა, ანდეგრაუნდიც არის.  ოღონდ,  როგორც ერთი ჩვენებური, მივიწყებული მგოსანი ამბობს ,,უფრო სადღაც იქ, ჩვენს სულებში’’.

,,როცა 90-ინებში,  მოძრაობა დავიწყეთ – ეს გულისხმობდა, როგორც გამოხატვის ფორმას, ანუ საღამოებს სხვადასხვა ახალჩასახულ კლუბში, ცოტა უფრო თავისუფალ ქმედებას, ასევე თვითონ ტექსტში სხვა მოტივების შემოტანას – ერთი მხრივ ურბანული სივცრე საკუთარი ჟარგონით და ვულგარიზმებით, მეორე მხრივ სოციალური პროტესტი – გვიყვება დღეს უკვე საკმაოდ ცნობილი ავტორი, რასიმ გარაჯა, ჟურნალ ,,ალათორანის’’ რედაქტორი – ამ ფაქტს საზოგადოება ტაშისკვრით ნამდვილად არ შეხვედრია. იყო ტრადიციული სახელოვნებო კავშირები, ვთქვათ მწერალთა კავშირი. ამ გაერთიანების უმეტესი წევრისთვის სიტყვა ანდეგრაუნდი ლამის კრიმინალთან ასოცირდებოდა. იგივე ინერცია ახასიათებდა ბევრ ახალგაზრდასაც’’

მაგრამ მაინც დაიწყეს, კითხულობდნენ ,,უცნაურ ლექსებს’’, უკრავდნენ განსხვავებულ მუსიკას, სასმელსაც არ ერიდებოდნენ და ხმაურსაც. რეპრესიებმა არა, მაგრამ მარგინალიზებამაც არ დაახანა. ის ძირითადი პერიოდული გამოცემები, რომელთაც ჰონორარის გაღება შეეძლოთ, საკუთარ კარს ან არ აღებდნენ, ან თუ კი – ისე მორცხვად, რომ ბაქოური ანდეგრაუნდის სუნთქვაც ძვლივს იპარებოდა. კაცმა, რომ თქვას რა უნდა ამგვარ აკადემიურ გამოცემებში მიწისქვეშეთის დემონურ სულს – პათეტიკურად იტყვის ვინმე და მართალიც იქნება.. რასიმი კი ამბობს – ,,ერთი რომ მოჭრილი გვქონდა ჩვენი შემოქმედების გავრცელების გზები, მედია შორს იდგა ამგვარი თემებისგან, ხალხს კი შიში ჰქონდა ახალი ხილისადმი.  მეორეც – ჩვენ ადამიანებს, რომლებიც ახალ არტს ვქმნდით, ენთუზიაზმის გარდა, არავითარი სახსარი არ გაგვაჩნდა  – იმისთვის რომ ელემენტარულ პირობები შეგვექმნა მომავლისთვის. შეიძლება ვინმემ მიგვითითოს, რომ ანდეგრაუნდის ხიბლიც ეს არის, მაგრამ როცა ეს დაუსრულებელ, გარდაუვალ პრესპექტივად ისახება – ძნელია ვინმეს გმირობა მოსთხოვო. შორიდან საუბარი ადვილია.’’

 ბაქოელი ანგრაუნდის ხელოვანები მიხვდნენ, რომ უმჯობესია გარემო მდგომაროება გაითვალისწინო, მოირგო წარდგენის ახლებური ფორმები და შენი სათქმელი ასე გამოხატო. თანაც ტრადიციულმა ორგანაზიებიც ნელ-ნელა ლიბერალიზაციის გზას დაადგნენ, ახალი წევრები მივიდნენ, რომელთა ხედვები, თუ შეიძლება ასე, პოლიტიკური ენით ითქვას – პროგრესული იყო. შესაბამისად ნელ-ნელა დაიწყო ანთოლოგიების გამოცემა – იქ უკვე ერთად წაიკითხავით კლასიკური ყაიდის თუ ავანგარდულ ტექსტებს. იმართებოდა არაერთი კონცერტი და გამოფენა, სადაც ტრადიციულ მუსიკას როკ-ჯგუფი ენაცველობდა, კლასიკურ მხატვრობას კი ავანგარდული ექსპერიმენტები.

დღევანდელი გადასხედიდან, თქვენ შეგიძლიათ ამგვარი ფაქტი პოსტმოდერნის უნებლიე გამოვლენად მონათლოთ. ანაც თქვათ, რომ ეს  ბაქოური ანდეგრაუნდის მარცხი იყო. რასიმ გარაჯა კი თვლის: ,,ერთადერთი სწორი ნაბიჯი გახლდათ, რთული სიტუაციიდან გამოსავალი ხომ უნდა დაძებნილიყო. თანაც ყველაფერი ავტომატურად, სპონტანურად მოხდა, არავითარი წინასწარ განზრახული გეგმები და სტრატეგია არ გვქონია ,,თავის გადარჩენისთვის’’. და ის რომ დღეს ის ესთეტიკა სხვადასხვა ფორმით მიწოდებული, მაგრამ მაინც არსებობს, სწორედ ამ გზის დამსახურებაა.’’

მე ამას უფრო კონკრეტულ და თანაც აბსტრაქტულ სახელს დავარქმევდი – ვირტუალური ანდეგრაუნდი. ბაქოც ხომ ქარის ქალაქს ნიშნავს, იქ ყველაფერი ირელური, ამავედროს ძალიან რეალურია – შეხებას გრძნობ, ქარის არ იყოს..

„ზეპირად მოსაუბრე“ ნიშნავს ადამიანს, რომელიც თავაწეული ლაპარაკობს და პრეზენტაციის დროს ქაღალდებში არ იქექება. მეხსიერების ვარჯიში საჭიროა არა მარტო ჰუმანიტარებისთვის, არამედ ტექნიკური საგნების სპეციალისტებისთვისაც. კანდიდატი, რომელსაც თუნდაც იმავე გუგლთან გასაუბრებაზე კონკრეტული პრობლემისთვის კოდის დაწერას მოსთხოვენ და საჭირო ალგორითმი არ ემახსოვრება, ამ კომპანიაში ვერ დასაქმდება. მათემატიკის დოქტორანტი, რომელსაც საკვალიფიკაციო გამოცდაზე პრობლემის ამოხსნას მოსთხოვენ და საჭირო თეორემები და მტკიცებები არ ემახსოვრება, გამოცდას ვერ ჩააბარებს. ან რამდენად ეფექტური იქნება მენეჯერი, რომელიც სიტყვით გამოსვლისას ან ცოცხალი ინტერვიუს მიცემისას დაწერილ ტექსტს თვალს ვერ მოაცილებს და ზეპირად სიტყვასაც ვერ იტყვის? ან პოლიტიკოსი, რომელიც ღია დებატების დროს ხმის ამოღებას ვერ მოახერხებს? ხმოვანი, ზეპირი კომუნიკაციის კლასები სავალდებულოა ამერიკის თითქმის ყველა უნივერსიტეტში. მეხსიერების ვარჯიში აუცილებელია, რათა ადამიანს წარმატებული კარიერა ჰქონდეს.

მიმაჩნია, რომ მოსწავლებისთვის სხვადასხვა ავტორის ნაწარმოებებიდან საზეპიროების მიცემის თაობაზე გადაწყვეტილება კონკრეტული საგნის მასწავლებელმა ინდივიდუალურად უნდა მიიღოს და მოსწავლეების სურვილიც გაითვალისწინოს. საზეპიროების სწავლა ზოგი მოსწავლისთვის უინტერესო, სტრესული და დამთრგუნველია (ზოგისთვის და არა ყველასთვის). ლექსებისა თუ ციტატების დაზეპირებას ზოგი მოსწავლე იმ თემებზე მსჯელობას ამჯობინებს, რაც მათშია ასახული და სწორედ ამ ზოგის წერითი კულტურაა უკიდურესად დაბალი, სიტყვათა მარაგი – მწირი, სტილი – საკანცელარიო. ისინი თავს ვერ არიდებენ კლიშეებისა და ბანალური ფორმულირებების გამოყენებას. მათი ნამუშევარი სტილისტურად დაუხვეწავია, არ შეუძლიათ სინონიმების აქტიური გამოყენება, ანალოგიებისა თუ არგუმენტების მოყვანა. საზეპირო მასალა გონების ვარჯიშისთვის აუცილებელია და ის აქტიური სამუშაო პროცესის შემადგენელი ნაწილია.

საზეპიროების ერთ-ერთი მთავარი მიზანი ლიტერატურული გემოვნების დახვეწაა. მოსწავლემ შედევრის გემო უნდა გაიგოს, ლიტერატურული გემოვნება უნდა ჩამოუყალიბდეს. მდარე და მაღალი ხარისხის პოეზიის ერთმანეთისგან გარჩევა შეეძლოს. თუ მას გაკვეთილზე მსჯელობა უნდა, ამისთვის მზად უნდა იყოს. საზეპიროების გარეშე მოსწავლე ამას ვერ მოახერხებს და საზეპიროც მაშინ არის ეფექტური, თუ ამ ტიპის დავალებებს ანალიზი და მსჯელობაც ახლავს თან. როგორ უნდა გააანალიზონ „ლურჯა ცხენები“ ან „სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში“ ტექსტის მოუხმობლად – შინაარსი უნდა გადმოსცენ? მაგალითად, გააშინაარსონ „ივლისისფერი ყინვის თასები“? საზეპიროს ვერ ვუწოდებ მხოლოდ დამთრგუნველს. ის საჭიროც არის გონებისთვის, თუმცა ზომიერად. მოსწავლეებში ყოველთვის იწვევს სტრესს ის, რასაც შეფასება მოსდევს, ამიტომ მასწავლებელმა მოსწავლე ანალიზისა და საზეპიროების კუთხით თანაბრად უნდა შეაფასოს. მთავარია, შევმატოთ სასწავლო პროცესს ხალისი, ინტერესი. ჩვენც „აფეთქდეთ“ იმ საზეპიროთი, „გადავუფრინოთ გუგლს“, ჩვენი განსწავლულობა წარმოვაჩინოთ. თუ „ვეფხისტყაოსანს“ ვასწავლით, დავანახოთ მოსწავლეებს, რატომ იყო ეს პოემა აფეთქება, რა უძღოდა წინ, რატომ დევნიდნენ თავად ტექსტსა და მის ავტორს. გალაკტიონის სწავლებისას ეტლით ჩვენც ჩავუქროლოთ გურიის მთებს… მართალია, სამ ჰაგიოგრაფიულ ნაწარმოებს ზედიზედ რომ ვასწავლით ბავშვს, ძალიან იღლება. პაუზები თუ არ გავაკეთეთ, სახალისო მომენტები თუ არ შევიტანეთ, შიგადაშიგ სხვა, თანამედროვე ტექსტი თუ არ წავაკითხეთ ან ფილმი არ ვაჩვენეთ, დაიტანჯება. ციტატებითაც უნდა ველაპარაკოთ, ჩვენ თვითონ უნდა ვიქცეთ ერთ მსახიობად სცენაზე. სწავლის პროცესი სახალისო უნდა იყოს. ვიღაცა „დაგუგლავს“, ვიღაცა გუგლს გვერდს აუვლის, გადაუფრენს… თუ ბავშვმა მშობლიური ლიტერატურის მნიშვნელოვანი ნაწარმოებებიდან რამდენიმე მონაკვეთი მაინც არ დაისწავლა და არ გაიაზრა, როგორ უნდა ჩამოუყალიბდეს ეროვნული თვითშეგნება? ეს ციტატები მას მთელი სიცოცხლე ემახსოვრება და გამოადგება კიდეც. ლიტერატურაში საზეპიროებს არ სთხოვენ ბავშვებს, არც გრამატიკული ნორმები ისწავლება. მათემატიკაშიც ხომ არის დასაზეპირებელი წესები? როგორ უნდა ისწავლო მათემატიკა, თუ თეორია არ იცი? ფიზიკაში, ქიმიაში ძლიერია ბავშვი და ამ დროს წესს ზეპირად ვერ ამბობს, კანონის სიტყვიერად გამოთქმა არ შეუძლია. მაგალითად, პითაგორას თეორემისა, მენდელეევის პერიოდულობის კანონისა. ყველა წარმატება გუგლთან ვერ იქნება მიბმულ-დაკავშირებული.

ექსპერტის თქმით, თუ თვალს გადავავლებთ მსოფლიო გამოცდილებას, დავინახავთ, რომ, თუმცაღა ყველგან ჩვენზე მეტად იყენებენ ინტერნეტს, საზეპიროები არსად არის უარყოფილი. ეს არ ნიშნავს, რომ საზეპირო უსაშველო რაოდენობისა უნდა იყოს. ყველა დონეზე ჩანს, რომ საზეპიროები ჩვენთვის აღარ არის წამყვანი აქტივობა. ამის ნათელი მაგალითია თუნდაც ერთიანი ეროვნული გამოცდები, სადაც ქართული და უცხოური ენის გამოცდებზე საზეპიროებს აღარ ითხოვენ. ეროვნული სასწავლო გეგმა მიანიშნებს, რომ სასწავლო პროცესში აუცილებლად უნდა იყოს გამოკვეთილი შედეგი, შედეგამდე მისასვლელი გზა კი უამრავია. ალტერნატივა უნდა დავუტოვოთ მასწავლებელს როგორც თავისუფალი არჩევანი. ეს შეიძლება მოხდეს საზეპიროებით ან მის გარეშე. ეროვნულ სასწავლო გეგმაში პირდაპირ წერია, რომ მნიშვნელოვანია არა ცოდნის რაოდენობა, არამედ ხარისხი, რაც სწორედ იმას გულისხმობს, რომ კონკრეტული ინფორმაციის დაზეპირება არ შეიძლება იყოს ცოდნის მიღების ერთადერთი გზა. ინფორმაციის გააზრებას მეტი მნიშვნელობა. უნდა მიენიჭოს. მასწავლებლის ერთადერთი დოკუმენტი არის შედეგი. ერთმა და იმავე მასწავლებელმა შეიძლება ერთ კლასთან წარმატებით გამოიყენოს ერთი აქტივობა, მაგრამ მეორე კლასთან განსხვავებული აქტივობა დასჭირდეს, რადგან ერთ კლასში სწავლობენ ბავშვები, რომელთათვისაც განზოგადების, ანალიზის პროცესი ნაცნობია, მეორე კლასში კი გვყავს მოსწავლეები, რომლებსაც უფრო მეტი თავისუფლება და უნარების მეტად განვითარება სჭირდებათ, რათა მიღებული ინფორმაციის განზოგადება შეძლონ.

თუ თვალს გადავავლებთ ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივ პროგრამას, დავასკვნით, რომ ეს პროგრამა ორიენტირებულია ცოდნის, გაგების, გამოყენების, ანალიზის, სინთეზისა და შეფასების უნარ-ჩვევების განვითარებაზე სწავლა-სწავლების საფეხურების მიხედვით. როგორ, რა გზით მიაღწევს აღნიშნულ დოკუმენტში გაწერილ შედეგებს, მასწავლებლის ოსტატობაზეა დამოკიდებული. ფილოლოგი რევაზ სირაძე წერდა: „ნომენკლატურული გამოთქმაა „საზეპირო“, სწავლას შეაზარებს კაცს. მაგრამ როგორ გინდა? საზეპიროც აუცილებელია. ამხელა კაცი ვარ და მე ვერ ვიზეპირებ ხოლმე რაღაცას, მაგრამ „განთიადი“ რომ ქართველმა ზეპირად არ იცოდეს, შეიძლება?“ არ შეიძლება. შესაძლოა, ბავშვს „ვეფხისტყაოსნის“ ერთი სიტყვაც არ ესმოდეს, მაგრამ მაინც რაღაც ჯადოსნურ იმპულსს ეზიარება.

დაბოლოს, ყველა მასწავლებელი ინდივიდუალურია, მოგვეცით საშუალება, საჭიროებისამებრ „ვიფრინოთ“ ბავშვებთან ერთად გუგლით თუ გუგლის გარეშე, თავად გადავწყვიტოთ, რომელ ლექსს ისწავლიან, რომელ ფორმულას.

ჭაბუა ამირეჯიბის რომანი „დათა თუთაშხია“ ბიბლიური და მითოსური პლასტების დამტევი ტექსტია. მითოსურ სიუჟეტს ბიბლიური არქეტიპები ენაცვლება, რისი წყალობითაც ამ რომანს განსაკუთრებული ღირებულება ენიჭება.

საირმის ტყის ეპიზოდში სეთური – „პატრიარქალური მამა“ – თავისი „ჯოგისთვის“ ცოცხალ მითს ქმნის. ამ მონათხრობში საინტერესოა ისიც, რომ მოვლენები საირმის ტყეში ვითარდება. ხის, ტყის სიმბოლოში სამყაროს უნივერსალური კონცეფცია იყო განხორციელებული. მისი მნიშვნელობა საფეხურებრივად ყალიბდებოდა. პირველ  (ანთროპომორფულ) საფეხურზე „ხე ან ტყე ისეთ სულიერ არსებად წარმოისახება, რომელსაც შეუძლია ადამიანისთვის ვნების ან სიკეთის მოტანა“ (ენციკლოპედია 2012:152). იქ დატრიალებული მოვლენები ყველა იქ მყოფისთვის ზიანისა და უბედურების მომტანია. სეთურიცა და მის მიერ დამონებული ხალხიც უფსკრულის წინ დგანან. მკითხველი ამ ეპიზოდით ხვდება, რომ მათ გადარჩენა არ უწერიათ. მოსე ზამთარაძის ნაამბობის მიხედვით, არქიფო ურჩხულად გვევლინება, რომელიც თავის გარშემო არსებულ ყველა სასიცოცხლო ელემენტს შთანთქავს (პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობით).

იდუმალი, არარეალური და გაურკვეველია აქ განვითარებული მოვლენების ქრონოტოპი (დრო და სივრცე). გეოგრაფიული სივრცე აბსტრაქტულ ლოკალს უფრო წარმოადგენს, ვიდრე რეალურ ადგილსამყოფელს. დროც პირობითია, მითიური – ეს ამბავი ყველა დროში შეიძლებოდა მომხდარიყო, ამიტომაც მკითხველი აქ განვითარებულ მოვლენებს ინტუიციურად ათავსებს თანამედროვე დროსა და სივრცეში.

„სეთურის ფილოსოფია თავისებური პანდორას ყუთია: ბოროტების, სიცრუისა და კადნიერების ნაზავი. დიდია ცდუნება, იგი კომუნისტურ იდეოლოგიას დავუკავშიროთ“ (გვაზავა 1996:147). საბჭოთა სახელმწიფო ათეიზმის ბასტიონად მოევლინა სამყაროს. საბჭოთა ორთოდოქსული დოქტრინის მიხედვით, მხოლოდ კომუნიზმის ფაზაში ანუ ბედნიერების ფაზაში მყოფი კაცობრიობა გადარჩებოდა, ანუ ე.წ. „კომუნიზმის სასუფეველი“ ერთადერთ ურყევ სიკეთედ და ხსნის ერთადერთ გზად მიიჩნეოდა. „კომუნისტურ შრომასა და გარჯას“ უნდა შეექმნა ახალი ღირსებებით შემკული ადამიანი, თუმცა აღსანიშნავია, რომ ეს შრომა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ძალების ამოწურვას ხმარდებოდა მხოლოდ და ბაბილონის გოდოლის შენებას წააგავდა. არქიფო სეთურისგან გაბრიყვებული ხალხის იმედიც ტოტალიტარული იდეოლოგიის მამათა დაპირებულ ნაბოდვარს ჰგავს. არქიფოც „ზრუნავს“ თავის ერთგულ „სალდათებზე“; მუნჯი ქონდრისკაცი ზებო მიწისმთხრელთა აუხდენელი იმედის სიმბოლოა. ისინი თავიანთი ხელით ითხრიან სამარისთვის მიწას და ვერც ხვდებიან, რომ მათ ცოცხლად მარხავს „მამა და მარჩენალი“. სეთური გააზრებულად არჩევს ამგვარ „იმედს“; ბუნებისაგან განწირული ყრუ ზებო ტრაგიზმს მატებს დამონებული, გაპირუტყვებული ბრბოს არსებობას და მომავალს. ტოტალიტარული იდეოლოგიით თავგზააბნეულ ხალხს ეგონა, რომ ყველა ერთ საფეხურზეა, მათ შორის განსხვავება არ არის, ყველა ერთი და იმავე პრივილეგიით სარგებლობს. სეთური სიამაყით ეუბნება თავის სტუმრებს (მოსე ზამთარაძესა და დათას): „ხუთ საათზე ვაყენებ ხალხს. უნდა ხედავდეს ხალხი, რომ წესი ერთნაირია ყველასთვის, თვარა თვითონაც შუადღემდე ძილს მომთხოვს და საქმე დაზარალდება. საქმეს რომ ვამბობ, სამუშავარს კი არ ვფიქრობ – კაცებს ვფიქრობ, მათი ცხოვრებისთვის და კეთილდღეობისთვის ვლაპარაკობ“ (ამირეჯიბი 1973:107). ამგვარი არაადამიანური ცინიზმით ის ადამიანთა არარაობის პოპულაციას ახდენს.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სეთურის „სიკეთის პროგრამა“ თანხვდება ტოტალიტარული რეჟიმის იდეოლოგიას. შიში და სასოწარკვეთილება სეთურის მუშების ქმედების წარმმართველია. მათი მიწურები ყაზარმის ასოციაციას იწვევს, სადაც ბავშვები მშობლებზე არანაკლებ ჰყავთ გადაგვარებული. სეთური – სატანა მშვიდად, არაადამიანობის უპრეცედენტო გამოხატულებით „ძერწავს“ ისეთ თაობას, როგორიც მას ხელს აძლევს, ანუ „ქაჯუნებს“ და „ეშმაკუნებს“, როგორც მათ უწოდებს მწერალი. სეთური ტირანი და უზურპატორია. სეთური და თაბაგარი უტყვი, უვიცი მონების „იდეალური“ საზოგადოების მოდელს ქმნიან. მარტოოდენ ფიზიკური არსებობისთვის აუცილებელ ლუკმაპურს უყრიან სახედაკარგულ არსებებს და თავისუფლებაწართმეულ მოცახცახე ცხოველებად გარდაქმნიან მათ.

ამ პასაჟის სიმბოლური მნიშვნელობა ერთგვარ თანხვედრაშია მსოფლიო და საეკლესიო ისტორიის წინასწარმეტყველებასთან – იოანე მახარებლის „გამოცხადებასთან“. აღსასრულის ჟამს მსოფლიოს ხელისუფლად მოვლენილი ანტიქრისტე თავს განადიდებინებს, თაყვანს აცემინებს კაცობრიობის დიდ ნაწილს. სეთურ-თაბაგარის წყვილი აპოკალიფსური მხეცისა და ცრუ წინასწარმეტყველის გამოხატულებაა. არქიფოც იმავე მეთოდებით მოქმედებს. ათასგვარ სახელს ირქმევს, რათა ნამდვილი სახე და სახელი დამალოს. ადამიანებს „დღედაღამ შენი სახელი უნდა აძახებიო და შენი ქება გააგონო და საკუთარი პირით ათქმევიო“ (ამირეჯიბი 1973:109), – ეუბნება ის „სერობაზე“ მოსესა და დათას და „დიდი სიბრძნის თქმისა და გათავებისას“ თითო სახარების მადლის შეწევნას ითხოვს. კაკოია თაბაგარის დახმარებით ღმერთად გამოჰყავს თავი და ათასგვარ ნაბოდვარს ლოცვასავით აზეპირებინებს ადამიანის სახედაკარგულ არსებებს. ამ გაუბედურებული ხალხისთვის ცისკრის ლოცვისა თუ მწუხრის ლოცვას მამა-მარჩენალის სახელის დაუსრულებელი გამეორება და დითირამბები ცვლის. მათი მეტყველების, აზროვნებისა და სიტყვის კანონმდებელი, კაკოია თაბაგარი, მონური ლექსიკის მარაგს უქმნის და უმარჯვებს პირუტყვებად ქცეულ მასას: „მომძღვნელმან ჩვენის პურისა და სარჩოსი, მამამან ჩვენმან უსათნოესმან და უკეთილესმან, რომელ არს არქიფო, – იცოცხლოს მარადჟამს“. „ქოროც“ ბანს აძლევს: „პოლიქრონიონ, პოლიქრონიონ, პოლიქრონიონ“ (ამირეჯიბი 1973:105). ასე ლუღლუღებენ ყოველ ცისმარე დღეს ისინი და სიკეთის, ბედნიერი მომავლის ილუზიით მოხიბლულნი „ეწაფებიან“ „ფსალმუნებს“, რომელსაც უშურველად ურიგებს კაკოია ცრუპენტელა. ეს არის ადამიანთა სულების ნებაყოფლობითი ანექსიის უპრეცედენტო მაგალითი.

არქიფო სეთური ფსევდოადამიანია. ის დემონურ ძალაუფლებას ფლობს, რომელსაც თავისი მოქმედების არეალში ავრცელებს. ცრუ გმირია და, მრავალის სახელის მქონე (სახესა და სახიერებას მოკლებული), იქ მყოფთა ნაშრომის მიმთვისებელი და მათი სულების უზურპატორია. არქიფო სატანასავით კადნიერი, ადამიანთმოძულე, ნათლისა და სიწმინდის დამანგრეველია, რომელიც თავის „მზრუნველობას“ აყვედრის კიდეც ბრბოდ ქცეულებს და მათში ინფანტილიზმს ნერგავს, აგონიამდე მისულ მდგომარეობაში ამყოფებს მათ. მისი „ფილოსოფიური ნააზრევი“ ყველა ადამიანურ თვისებას აუკუღმართებს: „კაცი შიშსა და მოკრძალებას რომ დაკარგავს, მაშინ გაუბედურდება“ (ამირეჯიბი 1973:107); „კაცისთვის კაი თუ გინდა, არ უნდა გააძღო და გააღორმუცელო“ (ამირეჯიბი 1973:108). სეთურის ნამოქმედარი ამსხვრევს ღირებულებათა სისტემას, ქაოსს თესავს ირგვლივ.
წიგნიდან „გამოცხადებაი ღმრთისმეტყუელისა იოვანესი“ (ბერძ. „აპოკალიფსის“) ცნობილია, რომ სატანისტური მსახურება ჭეშმარიტი ღვთისმსახურების პაროდირება იქნება. აკი სეთურს აბელი ჰქვია, თითქოს მსხვერპლი იყოს ვერაგი განზრახვისა. რეალურად კი ის კაენიტია – სატანაჩასახული, რომელიც „ეშმაკის ნიშნით დადაღულთ“ ცოცხლად ანადგურებს.

არქიფო მუშნი ზარანდიასავით ფიქრობს, რომ ცბიერება და ბოროტება სახელმწიფოს პრეროგატივაა. ხელისუფალი ვალდებულიც კია, წესრიგის დასაცავად, მოქალაქეების კეთილდღეობისთვის ნებისმიერი, „თუნდაც ტირანული“, მეთოდები გამოიყენოს. არქიფო სეთურს ნიკოლო მაკიაველივით მიაჩნია, რომ „მიზანი ამართლებს საშუალებას“. არქიფო, ისევე როგორც მუშნი, ჭორების გავრცელებით, დასმენით, დაბეზღებით, გათითოკაცებით ცდილობს მასებში ბალანსის შენარჩუნებას. ზარანდიასაც ჰყავს ასინეთა კუდიანის მსგავსი მოენეები, რომლებიც ტყუილსა და მართალს ერთმანეთში ურევენ, ხალხს ერთმანეთს ჰკიდებენ და ყურმოჭრილი მონებივით ემსახურებიან თავიანთ „მამასა და მარჩენალს“, „გადამრჩენელსა და სიცოცხლის შემნარჩუნებელს“. არქიფოს მართვის მეთოდი ასეთია: „ადამიანი სანამ მარტოა და არავის ენდობა, იქამდე ვარგა სხვისთვისაც და თავისთვისაც. პირის შეკვრას რომ ისწავლიან, მერე კაი აღარაფერი გამოვა მათი ხელიდან“ (ამირეჯიბი 1973:112). არქიფომ სპირიდონა სულანჯია იმიტომ დასაჯა, რომ პროტესტი გამოთქვა – „არქიფო იმდენს გვაძლევს, შიმშილით რომ არ დავწყდეთო“ (ამირეჯიბი 1973:108). არქიფომ იცის, რომ შვილი მამას მაშინ ეწინააღმდეგება, მაშინ უჩნდება პროტესტი მამის მიერ დაკანონებული ცხოვრების წესის მიმართ, როცა მას კერძო საკუთრება აქვს; მატერიალური შემოსავალი მამისგან დამოუკიდებელი ცხოვრებისა და თავისუფალი გადაწყვეტილებების მიღების გაბედულებას მატებს ადამიანს; აფიქრებინებს, რომ მამა-პატრიარქის წყალობის გარეშეც შეძლებს არსებობას. არქიფო მინიმალურის მიცემით სწორედ ამის შეგრძნებას უკლავს თავის დაქირავებულ ხალხს; კლავს მათში ინდივიდუალიზმის ყოველგვარ ჩანასახს, შიშს უნერგავს და აჯერებს, რომ მისი „წყალობის“ გარეშე ისინი ვერ იარსებებენ.

სეთური აბელიდან (მისივე განმარტებით, „მოფუსფუსე, შეწუხებული“) არქიფოდ იქცა (ცხენების, თავლის უფროსი), რითაც ხალხს კიდევ ერთხელ დაუმტკიცა, ცხოველივით (ცხენივით, სახედარივით…) ჭაპანწყვეტაში უნდა იყოთ, რადგან თქვენი დანიშნულება მხოლოდ ადამის მოდგმის (თავს, მათგან განსხვავებით, ადამიანად მიიჩნევს) მსახურებააო. სახელის შეცვლით სეთური თავისი იდენტობის უმთავრეს ნიშანსა და განმსაზღვრელს უარყოფს, უკუაგდებს, შეგნებულად ჩქმალავს ნამდვილ სახესა და მიზანს. არქიფო და კაკოია დაფეხვილი აპოკალიფსური მხეცისა და მისი ცრუ წინასწარმეტყველის მიწიერი განსახიერებები არიან, „ვინაიდან ცხენთა ძალა მათ პირებშია და მათ კუდებში; ხოლო მათი კუდები წააგავდა გველებს და ჰქონდათ თავები და იმით ავნებდნენ“ (გამოცხადება 9:19). დათა თუთაშხიაც გველეშაპად აღიქვამს სეთურს: „ქვეყანა მაქვს მოვლილი და ასეთი გველეშაპის ნახვა არ მომხდენია არსად. ნახვა რაია, _ მსგავსი არ გამიგონია და არც წამიკითხავს არაფერი“ (ამირეჯიბი 1973:116-117).

იოანეს გამოცხადებაში ვკითხულობთ: „თაყვანი სცეს დრაკონს, რადგან ძალაუფლება მისცა მხეცს; თაყვანს სცემდნენ მხეცს და ამბობდნენ: ვინ არის ამ მხეცისთანა და ვის ძალუძს მასთან შებრძოლება?“ (გამოცხადება 13:4); საირმის ტყის მიწის მთხრელებს უძლეველ გოლიათებად მიაჩნიათ სეთური და მისი მცირე გარემოცვა, არათუ ფიზიკურ, სიტყვიერ წინააღმდეგობასაც კი ვერ უბედავენ. ეს არის მათი ცხოვრების ნირის განმსაზღვრელი და „ბედნიერების მომტანი“. დათა და მოსე ცდილობენ სეთური–მხეცისგან გაბეჩავებული ხალხის გამოფხიზლებას; დათას მოწოდებაზე: „ვინ ხართ, თქვე უბედურებო, რა ჯიშისა ხართ! რა გიყოთ და რას დაგამსგავსათ მამაძაღლმა აბელა სეთურმა და, აგერ, ამ მოსასპობმა თაბაგარმა, არ ფიქრობთ?! ვერ ხედავთ ამას?!“ ბრბოს პასუხია: „გაგვაუბედუროს უნდა მაგანო“ (ამირეჯიბი 1973:130). გასაცოდავებულ ხალხს ჰგონია, რომ ეს არის იდეალური ყოფა, მათი არსებობის გამართლება. მათ ჰყავთ „მზრუნველი“ მამა-პატრონი, რომელიც მათ „გაუბედურებას“, „დაღუპვას“არ დაუშვებს. საირმის ტყეში მცხოვრებთ ღირებულებათა სისტემის ცენტრი აქვთ მოშლილი. ამიტომაც ავსებს ამ სიცარიელეს სეთურის მსგავსი უსახელო (ან მრავალსახელიანი, მრავალთავიანი ურჩხული), უსახური, გაუგებარი წარმომავლობის არსება თავისი სასტიკი და არაკეთილსინდისიერი საქციელით, ერთმანეთის დაბეზღებით, უსიყვარულობის თესვით, შურითა და ბოღმით ზომბებად აქცევს ამ საცოდავ არსებებს. ამ აპოკალიფსურ სივრცეში ოპოზიციური წყვილები ადგილშეცვლილია: კეთილი ბოროტითაა ჩანაცვლებული, გონიერება – უგუნურებით, ფიქრი – უფიქრელობით. ხალხის აზროვნების ყველა რეზერვუარი დაშრეტილი და გამოფიტულია. მათი ტვინიდან სამუდამოდ აღმოფხვრეს თავისუფლების განცდა და დააკარგვინეს ფიქრის უნარი, რათა ვერ გაერკვიათ თავიანთი ამქვეყნად მოვლენის არსი; ის, რომ „ფიქრის უფლება ყოფილა თურმე ყველაზე ძვირი, რადგან ცხოვრების ავანჩავანი ფიქრში ირკვევა“ (ო. ჭილაძე 2010:418).

დამოწმებული ლიტერატურა:

1. ჭ. ამირეჯიბი, „დათა თუთაშხია“, რომანი ორ წიგნად, წიგნი პირველი, გამომც. „მერანი“, თბილისი, 1973
2. მ. გვაზავა, მუშნი ზარანდიას სახის გაგებისთვის, ჟ. „განთიადი“, #7–8, 1996
3. აბზიანიძე ზ., ელაშვილი ქ., სიმბოლოთა ილუსტრირებული ენციკლოპედია, ტომი მეორე, თბილისი. 2012
4. ო. ჭილაძე , პოემა „ადამიანი გაზეთის სვეტში“, ლექსები, პოემები, თბილისი, 2010

გლობალური პროქტი ის მსხვილი საინჟინრო პროექტია, რომელიც  ჩვენი  პლანეტის  ცალკეული ადგილების ბუნების გარდაქმნით დიდ ეკონომიკურ ეფექტს იძლევა. ასეთი სახის პროექტების უმრავლესობა ძირითადად დაკავშირებულია ან მსოფლიო ოკეანესთან, ან მდინარეთა სისტემების გარდაქმნასთან, ან კიდევ ძალიან დიდი მასშტაბის სატრანსპორტო მშენებლობებთან.

ჯერ კიდევ XX ს–ის დასაწყისში  ინჟინერმა გ. ზერგელიმ იმ დროისათვის სრულიად ფანტასტიკური იდეა წარმოადგინა, რომელიც გიბრალტარის სრუტეში 29კმ. სიგრძისა და 200მ. სიმაღლის კაშხლის მშენებლობას უკავშირდებოდა. ზეგელის იდეა ეფუძნებოდა იმ მოსაზრებას, რომ  რადგან ხმელთაშუა ზღვის დონე ძირითადად ატლანტის ოკეანიდან შემომავალ წყლის ნაკადზეა დამოკიდებული,  გარკვეული დროის  შემდეგ  ზღვაში  წყლის დონე დაიკლებდა. ამიტომ დონეებს შორის წარმოქმნილი სხვაობის გამოსაყენებლად კარგი იქნებოდა 120 მლნ. კვტ. სიმძლავრის ორი  ელექტროსადგურის  აშენება.  მსგავსი  პროექტები დარდანელის, მესინისა და ტუნისის (სიცილიის) სრუტეებისთვისაც არსებობს.

გიბრალტარის სრუტეში ზერგელის მიერ შემოთავაზებული  პროექტის სქემა 

გვირაბი გიბრალტარის სრუტის ქვეშ მაროკოსა და ესპანეთის ერთობლივი პროექტის მიხედვით 2025 წლამდე უნდა აშენდეს. ეს გვირაბი, ამ ორი ქვეყნის მთავრობის აზრით, ხელს შეუწყობს ევროპელი და აფრიკელი ხალხების დაახლოებას.  სპეციალისტების აზრით, ეს გვირაბი ისეთივე გრანდიოზული პროექტია, როგორც XIX საუკუნეში სუეცის, ხოლო XX საუკუნეში კი – პანამის არხის გაყვანა. პროექტის სავარაუდო ღირებულება დაახლოებით 10 მლრდ. ევროა. ცნობისათვის,  დიდ ბრიტანეთსა და საფრანგეთს შორის ლა-მანშის სრუტის ქვეშ გაყვანილი გვირაბის მშენებლობა  30 მლრდ. ევრო დაჯდა (1995 წლის ევროს კურსით).

გიბრალტარის სრუტისქვეშა გვირაბი გიბრალტარიდან 40 კმ-ის დაშორებით მდებარე  სოფელ პუნტა პალომასთან უნდა დაიწყოს და აფრიკის კონტინენტზე, მაროკოს ქალაქ ტანჟერთან მდებარე სოფელ პუანტა მალაბატასთან დამთავრდეს.  გვირაბის გაყვანის შემთხვევაში სევილიიდან ტანჟერამდე ჩქარი  მატარებლით მგზავრობას 1.5 სთ. დასჭირდება. გვირაბის სიგრძე, სავარაუდოდ, 24 მილი (36.8 კმ)  იქნება და მისი დაახლოებით  3 /4  წყლის ქვეშ  გავა. გვირაბი ზღვის დონიდან 100 -388.6 მ. სიღრმეზე უნდა აშენდეს.

ევროპული  პროექტებიდან მეტად საინტერესოა ბალტიის ზღვის რეკონსტრუქციის პროექტი, რომელიც  ერესუნის, დიდი და მცირე ბელტის სრუტეებზე საერთო ჯამში 15 კმ.  სიგრძის კაშხალების მშენებლობას ითვალისწინებს. პროექტის რეალიზაციის  შემთხვევაში ბალტიის ზღვა თითქმის ჩაკეტილ „ტბად” გადაიქცევა.

კიდევ უფრო უტოპიურად გამოიყურება ჩრდილოეთი ზღვის რეკონსტრუქციის პროექტი, რომლის მიხედვითაც  ლა-მანშის სრუტეში და დიდ ბრიტანეთსა და იუტლანდიას შორის 600 კმ. სიგრძის კაშხალები უნდა აშენდეს. მისი განხორციელების შემთხვევაში ჩრდილოეთის ზღვის სამხრეთი აკვატორია ლიკვიდირებული იქნება, ხოლო ხმელეთს  100 ათასი კვ.კმ. ფართობი „მიემატება”.

ასევე არსებობს აზიის კონტინენტის სრუტეებზე  კაშხალების  მშენებლობის  რამდენიმე პროექტი. მათ შორის აღსანიშნავია  მშენებლობა  ბაბ-ელ-მანდების სრუტეზე, რის შედეგადაც წითელი ზღვის დონე დაიწევს და წყლის განსხვავებული რაოდენობის წყალობით ელექტროენერგეტიკის სიმძლავრე 30 მლნ. კვტ. გახდება. ან კიდევ კაშხალების მშენებლობის სერია იაპონიის ზღვის ფარგლებში – ლაპერუზის, ცუგარუს, სიმონოსეკის სრუტეებში, რის შემდეგაც  იაპონიის ზღვაში შესაძლებელი იქნებოდა კუროსიოს თბილი დინების  „შეჩერება”, რომელიც აქ კორეის სრუტიდან ხვდება.

ასევე მსოფლიო ოკეანესთანაა დაკავშირებული ხელოვნური კუნძულების მშენებლობის პროექტები. ამ ტიპის პროექტები არსებობს ევროპაში – ჩრდილოეთ ზღვისთვის, ამერიკაში – მექსიკის ყურისთვის  და იაპონიაში.  იაპონიაში ასევე  შემუშავებულია  მცურავი ხელოვნური კუნძულების პროექტებიც, რომლის მიხედვითაც ამ კუნძულებზე  უნდა განთავსებულიყო ქარხნები, ელექტროსადგურები, ზღვის წყლის გამამტკნარებელი დანადგარები და  უფრო მეტიც – მთელი ქალაქები 1-2 მლნ. მოსახლეობით.

აქტიურად განიხილება პროექტები, რომლებიც მსოფლიოს ოკეანის წყლის, უფრო ზუსტად კი ოკეანური დინებების ენერგეტიკული მიზნებით გამოყენებასთანაა დაკავშირებული. ცნობილია, რომ დინებებს დიდი რაოდენობით წყალი გადააქვს; მაგ.  გოლფსტრიმის დინებას წამში – 80 მლნ. კუბ.მ, ხოლო კუროსიოს – 50 მლნ კუბ. მ-ზე მეტი. წლის განმავლობაში გოლფსტრიმს 250 ათასი კუბ. კმ წყალი გადააქვს, რაც გაცილებით მეტია დედამიწის ზედაპირული წყლების წლიურ ხარჯზე. ოკეანურ დინებებს უზარმაზარი ენერგეტიკული სიმძლავრე აქვთ. სწორედ აქედან გაჩნდა  მათი გამოყენების პროექტის იდეაც. ასე მაგალითად, აშშ-ში შემუშავდა საინჟინრო პროექტი სახელწოდებით „კორიოლისი”, რომლის მიხედვითაც  ფლორიდის ნახევარკუნძულსა და ბაჰამის კუნძულებს შორის გამავალ ფლორიდის დინებაში უნდა დაიდგას და ღუზებით დამაგრდეს ძალიან დიდი დიამეტრის 200 მილი, რომლებშიც მძლავრი ჰიდროტურბინები განთავსდებოდა.

ამერიკელი სპეციალისტები კიდევ უფრო შორს წავიდნენ და გოლფსტრიმის დინების ჩრდილოეთის მიმართულებით „შემობრუნების” პროექტიც კი  შეიმუშავეს; პროექტის მიზანია ჩრდილოეთ ამერიკის აღმოსავლეთ სანაპიროს კლიმატის გაუჯობესება. ანალოგიური პროექტები არსებობს თბილი სეზონური ზედაპირული  ელ-ნინიოს დინებასთან დაკავშირებით, რომელიც  წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთ ნაწილში პერიოდულად  წარმოიქმნება.

ბევრი პროექტი უკავშირდება  მდინარეთა სისტემების გარდაქმნას. ისინი უპირველესად აფრიკისა და ლათინური ამერიკის მდინარეებს ეხება და უზარმაზარი შიდა ხელოვნური ზღვების შექმნას ითვალისწინებს. მაგ;  ჰ.ზერგელის აზრით, მდ. კონგოს ქვემო დინებაში კაშხალი უნდა აშენებულიყო. ამ მიზნით მან სტენლის კანიონი შეარჩია, სადაც მდინარის საშუალო სიგანე 1200 მ-ია. ამ  კაშხლის აშენების შედეგად კონგოს აუზის მნიშვნელოვანი ნაწილი გიგანტურ მტკნარწყლიან ზღვა-ტბად გადაიქცეოდა.

აფრიკის ჰიდროგარფიული ქსელის რეკონსტრუქციის პროექტის ვარიანტი.

გლობალურ პროექტებს ასევე  შეიძლება მივაკუთვნოთ საერთაშორისო სატრანსპორტო დერეფნების (სსდ) პროექტებიც. ასეთი სსდ-ის გადაკვეთის ადგილებში, რომლებიც თავის მხრივ პოლიმაგისტრალებს წარმოადგენენ, სატრანსპორტო კვანძები წარმოიქმნება, რომლებმაც შეღავათიანი საგადასახადო რეჟიმის პირობებში მომსახურების მრავალფეროვნება და მაღალი ხარისხი უნდა უზრუნველყოს; ასევე, ხელი უნდა შეუწყონ ქვეყნებს შორის კულტურული და სავაჭრო გაცვლის პროცესის განვითარებას. ძირითად სატრანსპორტო დერეფნებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია „ტრასეკას” (ევროპა-აზია-კავკასიის სატრანსპორტო სისტემა) პროექტი, რომელსაც  ზოგჯერ „ახალ აბრაშუმის გზასაც” უწოდებენ. „ტრასეკას” ძირითადი მაგისტრალი სტამბულიდან ბეიჯინგამდე გრძელდება, ხოლო მისი განშტოებები ავღანეთსა და ინდოეთში გადის.

XXI საუკუნის ევროაზიური სატრანსპორტო  დერეფნები

ასევე  საინტერესოა ტრანსკონტინენტალური სარკინიგზო მაგისტრალის პროექტიც, რომელმაც პერსპექტივაში რუსეთის, აშშ-ის, კანადისა და  აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთი ქვეყნის სარკინიგზო სისტემები უნდა დააკავშიროს ან ტრანსაფრიკული მაგისტრალის პროექტი, რომელიც ალექსანდრიიდან (ეგვიპტე) კეიპტაუნამდე (სარ) გაგრძელდება.

ტექნიკურად ამ და სხვა გლობალური პროექტების განხორციელება ახლო მომავალშია შესაძლებელი. ზოგიერთი მათგანი დაწყებულიც კია. თუმცა, აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ მათი რეალიზაცია ეკოლოგიური თვალსაზრისით საკმაოდ პრობლემურია, რადგან, მიუხედავად  დიდი ეკონომიკური ეფექტისა, ასევე დიდია ეკოლოგიური საფრთხეების წარმოქმნის რისკები. ამიტომ მათ დაწყებამდე ეს საფრთხეები და რისკები მინიმუმამდე უნდა იყოს დაყვანილი.

ჯერ შეშას ამოვზიდავდით დილით, მერე ვდგებოდით და იწყებოდა ლოცვა. უკან მდგომები წინ მდგომებს ამ დროს პანღურს ურტყამდნენ ან თმას ქაჩავდნენ, წინ კი ისინი იდგნენ, ვინც განსაკუთრებული მეთვალყურეობის ქვეშ ჰყავდა დოდოს. იდგა თვითონაც პირველი ქრისტიანის სიმშვიდით და ხმამაღლა კითხულობდა ლოცვებს, ჩვენ კი უნდა გაგვემეორებინა.

დოდო რელიგიის მასწავლებელი იყო. დაფაზე გვიხატავდა, სად დაიბადა ქრისტე, იქიდან სად წავიდა, სად იყო გოლგოთა, როგორ მიიკლაკნებოდა იქამდე ვია დოლოროსა, სად იდგა დიდი ბიბლიური წინამძღოლი, როცა თავის ხალხს ათი მცნება გადასცა და სხვა რამეებს. ჩვენც ვიწერდით რვეულებში, ვიხატავდით, ზოგი – მონდომებით, ზოგიც – მოვალეობის მოსახდელად. მთავარი იყო, დოდოს არ შეემჩნა შენი გულგრილობა, თორემ მისი პირველ ქრისტიანთან სიმშვიდე უცებ შუა საუკუნეების კათოლიკე პაპთა და კარდინალთა მრისხანებად იქცეოდა და პატარ-პატარა ინკვიზიტორული სპექტაკლებიც იდგმებოდა კლასში, ყურის ახევით, თმის მოჩეჩვით, კუთხეში დაყენებით და გარეთ გაპანღურებით გამოხატული.

მოსწავლეების ღმერთი და რელიგია კი იმ დროს სულ სხვა რამ იყო, უფრო ხელშესახები და შესაგრძნობი, ვიდრე დოდოს ჯვარცმული და მეთევზეთა მეგობარი უფალი. პოკემონების მრგვალი სათამაშო კარტები და ფეხბურთელთა გამოსახულებიანი ოთხკუთხა ბარათები, რომლებსაც, მერხზე დაწყობილს, დარტყმით ვატრიალებდით და ვეუფლებოდით. ეს იყო ნამდვილი ბრძოლა, რაღაცის დაუფლების ჟინი და რელიგიურ პერსონაჟთაგან თუ, მაქსიმუმ, იესო და მარიამი ვიცოდით, აქ ყველა პოკემონს სახელებით ვიხსენიებდით, ფეხბურთელებს ერთმანეთს ვაჯიბრებდით. მაგალითად, ღირსეული მოწინააღმდეგე შენს თამაშში ფსონად ჩამოსულ ფერნანდო იეროსთან დევიდ ბექჰემს არ გამოიყვანდა, იმიტომ, რომ სად იერო და სად ბექჰემი. შესაძლოა, მორიენტესი და კანავარო, ან კანავარო და ედმონდო შეგეჯიბრებინა. იყო მეორე ჯგუფიც, რომელიც ფეხბურთელთა პროფესიონალიზმის მიხედვით კი არა, თავისი კარტის ხარისხის მიხედვით გეთამაშებოდა. თუ ცოტა შელახულს ჩამოვიდოდა, შენც ისეთივეს გაიტანდი სათამაშოდ, თუ ახალს და გაპრიალებულს -შენც ეს ვალდებულება გეკისრა. მოკლედ, მთელი წესები იყო, მთელი დიდი ათი მცნება, რომელიც მთაზე კი არ ეკარნახა ვინმეს, იქვე, გარეუბნების ცივ და ნესტიან კორპუსებში შექმნილიყო ჩვენთვის.

ერთხელ, მახსოვს, პირველივე გაკვეთილზე გაჩაღდა თამაში. ყველა მერხთან საოცარი ყიჟინა იდგა. როგორც კაზინოებშია ხოლმე რომანებსა და მოთხრობებში. ამ დროს შემოვიდა დოდო მასწავლებელი და საშიში პოზა მიიღო, რაც იმას მოასწავებდა, რომ სადაცაა, რომელიმე მოსწავლეს მიეჭრებოდა, წაართმევდა სულიერ საგანძურს, ღუმელში შეუძახებდა და ჟურნალს გადაშლიდა…

თუმცა იმ დღეს დოდო ასე არ მოქცეულა. დაჯდა და იმის ახსნა დაიწყო, რომ ეს სათამაშოები ეშმაკის მოგონილი იყო, რომ თუ დაწვავდი, დაინახავდი, კვამლისგან როგორ გამოისახებოდა ჰაერში დემონის რიცხვი – სამი ექვსიანი, რომ ამ ჟინით შეპყრობა მის მონობას ნიშნავდა… ახლაც მახსოვს, როგორ თვალებგაფართოებულები ვუსმენდით ჩვენ, ბავშვები, რომლებსაც ომის დროს მოგვიწია ცხოვრება, რომლებისთვისაც დენი თვეში სამ-ოთხ ღამეს თუ არსებობდა, რომლებსაც არ გვქონდა ახალი წიგნები და ტანთ უფროსი ნათესავების გამონაცვალი გვეცვა, შინაც და სკოლაშიც შეშის ღუმლებით ვთბებოდით, ძველ კასეტებზე ვუსმენდით 2 pac-ს და ბობ მარლის, მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტის შინაარსი არ გვესმოდა…

შარშან სოფელში მთელი დასტა პოკემონები და ფეხბურთელები ვიპოვე. ალბათ, როცა ცოტა წამოვიზარდეთ და მოდიდანაც გადავიდა, მაშინ წავიღე იქ. თან დავსევდიანდი, თან გამეცინა. გამახსენდა, როგორი შიშით ვთამაშობდით დოდოს იმ გაკვეთილების შემდეგ. რაღაც ისეთის შიშით, რაც ჩუმად ითქმოდა მარტო, როგორც რამე დიდი საშინელების ისტორია.

დღესაც ასეა, უბრალოდ, სხვა ადამიანები სხვა ბავშვებს უშლიან სხვა სათამაშოებს, სხვა ოცნებებს, სხვა სამყაროებს. სოციალურ ქსელში ყოველწლიურად მხვდება იმ მასწავლებელთა ათეულობით პოსტი, რომლებიც ჰელოუინს მაგიურ საბურველში ხვევენ და ცუდად მოიხსენიებენ ბავშვებს, რომლებიც ამ დღესასწაულში ერთვებიან. რატომ არაფერს ამბობენ სხვა კოსტიუმირებულ ღონისძიებაზე – ბერიკაობაზე? მხოლოდ ეთნოკულტურული სენტიმენტების გამო?

მინდა, ამ წერილით რაც შეიძლება მეტ მოზარდს მივაწვდინო ხმა: ნურავის მისცემთ უფლებას, დაგინგრიონ საკუთარი სამყარო, წაგართვან ნამდვილი თუ წარმოსახვითი თამაშები, ლეგო თუ ქსელური სტრატეგიების მიღწევები. შექმენით ეს ყველაფერი და დაიცავით, რადგან რეალურ ცხოვრებაში არაფერია ისეთი, რაც მათ შეგიცვლით, ხოლო თუ თქვენს უფროს დას ან ძმას ჯერაც აქვთ შემორჩენილი სათამაშო ქაღალდები, სთხოვეთ, გაჩუქონ, მერე მომწერეთ, შევხვდეთ და დიდხანს, ძალიან დიდხანს ვითამაშოთ.

„ხელოვნებაში საჭიროა საკუთარი გზით სიარული. ის შესაძლოა იყოს მოკლე ან  გრძელი, ფართო ან ვიწრო, მაგრამ უნდა იყოს მხოლოდ შენი“

                                                                                                                           რ. შჩედრინი

თეთრად შეპუდრული სახითა და ირონიული ღიმილით, ადამიანი ქვაბ-ქუდით და ხელჯოხით, რომელიც სრულიადაც არ არის ჩარლი ჩაპლინი, მის ვინაობას მოგვიანებით ვიგებთ: ჯოელ გრეი – ბროდვეის ნამდვილი ვარსკვლავი.

ეს ამოუცნობი სახე – კაბარეს კონფერანსიე მაყურებელს თავს დიდი ხნით დაამახსოვრებს. მიუხედავად გრეის მუდმივი ღიმილისა და ლაზღანდარობისა, თითქოს მაინც რაღაც ავს მოასწავებს. ეკრანიდან ორაზროვანი მზერითი მინიშნებებით „კლოუნი“ მაყურებლებისკენ მნიშვნელოვან მესიჯებს გზავნის. ჯოელ გრეის ეს უცნაური პერსონაჟი ერთგვარ ბედისწერას თუ შემთხვევითობას ჩამოჰგავს, რომელსაც მაცდუნებელი მხიარულებით მიწიერი ჯოჯოხეთისკენ მივყავართ.

მას ალბათ ვერავინ შეცვლიდა. ეკრანიდან უზარმაზარი თვალებისა და „კილომეტრიანი“ წამწამების ერთხელ დახამხამებით საკუთარი თავის შესახებ ყველაფერს ამბობს. იგი თავის გმირს არათუ შესანიშნავად განასახიერებს, ერთმნიშვნელოვნად ცხოვრობს ამ როლით და ჩვენ აღარ გვაინტერესებს რა ითამაშა მან „კაბარემდე“ და რას თამაშობს შემდეგ.

მაყურებელი ლაიზა მინელის ძირითადად იცნობს ფილმით „კაბარე“. ეს მიუზიკლიც საკმარისია იმისათვის, რომ შეიყვარო მსახიობი გასხივოსნებული ღიმილით, სევდიანი თვალებითა და ძლიერი მსუყე ხმით.

ლაიზა მინელიმ სალი ბოულზის უკვდავი სახე შექმნა – ექსცენტრიული, ძლიერი, დამოუკიდებელი და თავისუფლებისმოყვარე ქალის, რომელიც ოცნებების განხორციელებისათვის ყველაფერს სჩადის რაც მოესურვება. სინამდვილეში, ის იმ ცხოვრების წესის „მძევალია“, რომელიც კაბარემ „დაუწესა“.  ჩვენ კი ისღა დაგვრჩენია აღვფრთოვანდეთ ლაიზა მინელის მიერ განსახიერებული მომხიბლავი, უშუალო და ამასთან ერთად უზნეო სალი ბოულზის პერსონაჟით.

ლაიზა განასახიერებს კაბარეს წარუმატებელ თავქარიან მომღერალს მტკიცე რწმენით, რომ ოდესმე აუცილებლად გახდება უდიდესი მსახიობი. მის მომაჯადოებელ სახეში ჰარმონიულად იხლართება ახირებული, თამამი, გულუბრყვილო და ეგოისტი ქალის ბუნება.

ერთი სიტყვით, სალი ბოულზისა და კონფერანსიეს სახე მაყურებლის მეხსიერებაში, გარწმუნებთ, სამუდამოდ რჩება.

ბობი ფოსის ლეგენდარული ფილმი „კაბარე“ განუმეორებელი ლაიზა მინელით ეკრანზე 1972 წელს გამოვიდა. ამ ფილმით ლაიზამ ნამდვილი ფურორი მოახდინა, რამაც მსახიობსა და მომღერალს მსოფლიო დიდება მოუტანა. „კაბარეს“ უდიდესი წარმატება ხვდა წილად როგორც მაყურებელებში, ასევე კრიტიკოსებში და კინო-აკადემიის რვა ქანდაკებაც მიიღო. მათ შორის ერთ-ერთი – ქალის როლის საუკეთესო შესრულებისათვის ლაიზას ერგო.

ლაიზა მინელის შესახებ კრიტიკოსები აღნიშნავდნენ: „სიმღერები (არასოდეს უმღერია ფონოგრამაზე), ცეკვები, პლასტიკურობა, ბუნებრიობა შეუძლებელია შეადარო ან აღწერო. უნდა იხილო ღმერთისგან მოვლენილი ეს მსახიობი.“

ბროდვეის ცნობილი მიუზიკლის „კაბარეს“ ეკრანიზაცია გამოკვეთილ ანტიფაშისტურ სატირას წარმოადგენს, რომელსაც ლაიტმოტივად სასიყვარულო ისტორია გასდევს. ერთი შეხედვით ფილმი თითქოს გასართობია თუ მხედველობაში არ მივიღებთ სხვადასხვა სახით ოსტატურად შეფუთულ მეტაფორებსა და ალუზიებს. დრამატული ისტორია გადმოგვცემს ომამდელ გერმანიას, სადაც კაბარე ცალკეული პიროვნებებისა და მთელი ნაციის დეგრადაციის მეტაფორაა. რეჟისორმა ეს საზარელი ისტორია ორ საათიან დაუსრულებელ მუსიკაში ჩაატია.

უხერხული იქნებოდა „კაბარეზე“ საუბრისას არ გვეხსენებინა უამრავი თეატრალური და კინო მუსიკის ავტორი, ამერიკელი კომპოზიტორი ჯონ კენდერი.

ცნობილი ბოჰემური წყვილის ქალიშვილი დაიბადა 1946 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ლოს-ანჯელესში, შემოქმედთა ოჯახში. მამა – ვინსენტ მინელი ცნობილი რეჟისორი, მუსიკალური კომედიების, რევიუებისა და მიუზიკლების ავტორი იყო; დედა – იმ დროის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი კინომსახიობი და მომღერალი, 40-50-იანი წლების ჰოლივუდის ვარსკვლავი ჯუდი გარლენდი. მას მიღებული აქვს „ოსკარი“ კინოხელოვნებაში შეტანილი წვლილისათვის. 2 ფილმისთვის მამაც „ოსკარი“-ს ქანდაკების მფლობელია.

ლაიზას ადრეული ბავშვობა უსაზღვროდ ბედნიერი იყო. ვინსენტი და ჯუდი თავიანთ ქალიშვილს მეტისმეტად ანებივრებდნენ. დასვენების დღეებში, ლოს-ანჯელესის გარეუბნის ერთ-ერთ დიდ განცალკევებულ სახლში საოჯახო წარმოდგენებს აწყობდნენ: იწვევდნენ ცირკის მსახიობებსა და ოინბაზებს, პატარა ლაიზასთვის ყველაზე ეგზოტიკურ გასართობებს იგონებდნენ… თითქოს მშობლები ერთმანეთს გონებამახვილობაში ეჯიბრებოდნენ.

ლაიზა ყოველთვის განსაკუთრებული ადამიანებით იყო გარემოცული. მათ შორის იყვნენ ფრენკ სინატრა, ფრედ ასტერი და სხვა ცნობილი პიროვნებები. მაგალითად, ბიძია ფრენკი პატარა ლაიზას იავნანას უმღეროდა (უნდა ითქვას, რომ ფრენკ სინატრამ უდიდესი როლი შეასრულა ლაიზას ცხოვრებაში, რასაც ლაიზა მუდამ მადლიერებით იხსენებს). უკვე წამოზრდილ ლაიზას კი სტეპის დარტყმას თვით ფრედი ასწავლიდა.

დრო გავიდა და როდესაც ლაიზას ჰკითხეს როგორ გრძნობდა თავს ასეთ ლეგენდებთან ერთად კონცერტებზე გამოსვლისას, ასე პასუხობდა: „ეს იგივეა მეზობლებთან ერთად იმღერო – მე ხომ მათ გარემოცვაში გავიზარდე“.

ლაიზამ სახასიათო გარეგნობა მემკვიდრეობით მამისგან მიიღო, ხოლო დედისგან – დიდებული ხმა დამახასიათებელი ხრინწით, კატისებრი პლასტიკით და კიდევ – სპირტიანი სასმელებისადმი მიზიდულობით. „მე მჯერა, ალკოჰოლის ყველა მოყვარული სამოთხეში იმიტომ მოხვდება, რომ დედამიწაზე ჯოჯოხეთი გაიარეს, – ამბობს ლაიზა.

„დედამ მუშაობის სტიმული მისახსოვრა, მამამ – ოცნება. მისი წყალობით შევძელი დამენახა მომავალი“ – იხსენებდა ლაიზა მშობლების გარდაცვალების შემდეგ. მისი ცხოვრების მთავარ ადამიანად და ნომერ პირველ მრჩეველად მამა მიაჩნდა. სხვათა შორის, ლაიზას თმის ვარცხნილობის ავტორი ფილმისთვის „კაბარე“ სწორედ მამა გახლდათ.

მაგრამ უღრუბლო ბავშვობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. ზღაპარი მაშინ დასრულდა, როდესაც ლაიზას მშობლები ერთმანეთს დაშორდნენ. მიზეზი ჯუდის ნარკოტიკებით გატაცება და პერიოდულად მძიმე ფსიქიკური აშლილობის გამო  კლინიკაში მკურნალობა იყო. „4 წლის ვიყავი, როდესაც მამა სახლიდან წავიდა, დედამ კი თვითმკვლელობა სცადა“ – იხსენებდა ლაიზა. სასამართლოს გადაწყვეტილებით ლაიზას ნახევარი წელი დედასთან, ხოლო მეორე ნახევარი – მამასთან უნდა გაეტარებინა. მაშინ, როდესაც მამა მთელ დროს ლაიზას უთმობდა – წიგნებს უკითხავდა, ზღაპრებს უყვებოდა, ამეცადინებდა, გადასაღებ მოედანზე დაჰყავდა, დედა თავის ნახევარ წელიწადს ლაიზასთვის მძიმე პირობებში ატარებდა.

მშობლების ქორწინება არასდროს ყოფილა მტკიცე, მაგრამ ვინსენტი გონიერი ადამიანი იყო და ყოველთვის ახერხებდა ლაიზასთვის ოჯახური უსიამოვნებების არიდებას. ახალა კი, როდესაც ვინსენტი ჯუდის გვერდით აღარ იყო, განებივრებული ლაიზას ცხოვრება რადიკალურად შეიცვალა.

დასრულდა ნიკო კეცხოველის სახელობის სასკოლო პრემიის პირველი ტური. კონკურსში მონაწილეობა საქართველოს 152 სკოლამ მიიღო.

ყველაზე მეტი, 4,485 ქულის დაგროვება სამცხე-ჯავახეთის რეგიონის წარმომადგენელმა, ლელოვანის საჯარო სკოლამ შეძლო.

მეორე ადგილზე სამეგრელო დან სოფელ ეწერის სკოლა 4440 ქულით გავიდა, მესამე ადგილის მფლობელი კი თელავის მუნიციპალიტეტის სოფელ სოფელ კურდღელაურის საჯარო სკოლა გახდა, რომელმაც 4160 ქულა დააგროვა. სულ კონკურსში მონაწილეობას მთელი საქართველოდან 160-მდე სკოლა იღებდა.

კონკურსს ორგანიზაცია CENN გარემოს დაცვის სამინისტროს პარტნიორობით ატარებს. კონკურსის ფარგლებში საქართველოს სკოლებში შეიქმნა გუნდები, რომლებიც პარტნიორ სახელმწიფო და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან ერთად ატარებენ დამოუკიდებელ მონიტორინგს, ახორციელებენ სხვადასხვა სახის გარემოსდაცვით აქტივობებს და აშუქებენ როგორც „ფეისბუკზე“ ჰეშთეგით: #cenn_greenwatch, ასევე გზავნიან ელექტრონულ ფოსტაზე: greenwatch@cenn.org და მობილურ აპლიკაციაზე greenwatch–ზე. ინფორმაციები შუქდება ბეჭდური და ელექტრონული მედიით, მზადდება ტელე და რადიორეპორტაჟები.

ბავშვების აქტივობები შესაბამისი ქულებით შემდეგი პრინციპით ფასდება:

მასალების „ფეისბუკზე“ ჰეშთეგით ატვირთვა – 5 ქულა;

მობილურის აპლიკაციის გამოყენება – 10 ქულა;

აქტივობებით მედიის დაინტერესება – 20 ქულა;

შესაბამისი უწყებების რეაგირება აქტივობებზე – –30 ქულა;

გარემოსდაცვითი ღონისძიების დაგეგმვა და განხორციელება – 40 ქულა;

ნიკო კეცხოველის მიერ დაგეგმილი რომელიმე მარშრუტის გავლა და ფოტოგრაფირება – 50 ქულა.

კონკურსის ორგანიზატორ ორგანიზაციაში – კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელში (CENN) აცხადებენ, რომ შერჩევის კრიტერიუმი სწორედ დაგროვილი ქულების რაოდენობაა. გამონაკლისია მხოლოდ არაქართულენოვანი და სპეციალური სკოლები, რომელთა საბოლოო შედეგსაც კოეფიციენტი განსაზღვრავს.

ნახევარფინალისტები ერთმანეთს რეგიონულ ტურებში დაუპირისპირდებიან, ნიკო კეცხოველის პრემიის ფინალური ტური კი 21 მარტს, თბილში გაიმართება.

კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელმა (CENN), გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან ერთად ნიკო კეცხოველის 2017 წლის პრემიის მოსაპოვებლად სასკოლო კონკურსი გასული წლის მაისში გამოცხადდა.

CENN–ის ინფორმაციით, კონკურსი არის უნიკალური შანსი სკოლებისათვის (მოსწავლეებისა და პედაგოგებისათვის), წარმოაჩინონ საკუთარი თავი, დაგეგმონ და განახორციელონ „მწვანე აქტივობები“ და ამგვარად საგანმანათლებლო პროცესში გარემოსდაცვითი კომპონენტი შეიტანონ.

ნიკო კეცხოველის I, II და III პრემიასთან ერთად დაწესდება უამრავი პრიზი, როგორც ორგანიზატორებისგან, ასევე პარტნიორი სახელმწიფო და კერძო ორგანიზაციებისაგან.

„კონკურსში სკოლის გუნდები ჩაერთვებიან. ფინალური საგზურის მოპოვებას ისინი გარემოსდაცვითი პრობლემების გამოვლენით, მათი გაშუქებითა და გადაჭრით შეეცდებიან, რაშიც მათ CENN და სახელმწიფო სტრუქტურები დაეხმარებიან. მაღალი შეფასება ექნება გარემოსდაცვით აქტივობებს, რომელსაც სკოლები საკუთარი ინიციატივით განახორციელებენ, ქულათა მაქსიმუმი კი ნიკო კეცხოველის წიგნებში აღწერილი მარშრუტების გამეორებისა და განახლების შემთხვევაში დაიწერება”, – განაცხადეს CENN-ში.

მათივე ინფორმაციით, გასული წლებისგან განსხვავებით, წელს საკონკურსო თემატიკა გაფართოვდა და ტყეებთან ერთად, ნარჩენების, ბუნებრივი კატასტროფებისა და მინერალური რესურსების მოპოვების პრობლემატიკასაც მოიცავს. აღნიშნული მიმართულებით კონკურსში რამდენიმე საერთაშორისო პროექტია ჩართული.