,,იქამდე უნდა იტეხო გული, სანამ ბოლომდე არ გაიღება“

რუმი

გული არის ბერძნული და
ფრანგული და ქართული!
ერთნაირი _ ტკივილია! _
ბრძნული… მიოკარდული…

ტარიელ ჭანტურია

გულს ხომ ვერასდროს ავუვლით გვერდს… იმდენი რამე ემართება, თითქოს ის ერთი იყოს სამყაროში და სხვა ყველაფერი მის გარშემო ტრიალებდეს… აი, დავიწყოთ ფრაზეოლოგიზმებიდან: გული მისცა, გული აჩუქა, გული დაუთმო, გული გაიტეხა, გული გაუბზარა, გული შეუღონდა, გული დაიპყრო, გული მოინადირა, გული გაუთბო, გული გაულღო, გული მოულბო, გულში ჩახედა, გულში ჩაიდო, გულიდან ამოიღო…

ჰოდა, ამდენი ამბის გადამხდელს, გული ერთხელაც გეტკინება, აბა, რა იქნება?… მე არ ვიცი, როგორ განიცდით თქვენ გულის ტკივილს… როდის გტკენენ გულს და რომელ იარაღს მიმართავენ, რომ გატკინონ… ნუთუ პირდაპირ „გულში ლახვრის ჩაცემით“ დაიწყეს?

ვფიქრობ თქვენზე, გულატკიებულებო, და თან ჩემს თაროებს ვათვალიერებ, სადაც გულისტივილის აბები მაქვს განთავსებული, მაგრამ აგერ პაციენტი შემოდის და  იმას მივხედავ… ეს კი ანამნეზია:

– როდის დაგეწყოთ ტკივილი?

– როცა უპასუხოდ დარჩა ჩემი სიყვარული…

– რას განიცდიდით ტკივილის დროს?

– ძლიერ შეკუმშვას გულისას, კიდევ გაშეშებას, გაოგნებას და მერე „გულის ჩაწყვეტას“…

– დაწყვეტას თუ ჩაწყვეტას…?

– იცით…? ორივეს, მაგრამ ჯერ დაწყვეტას და მერე ჩაწყვეტას…

– და სხვა რა მოვლენები ახლდა ჩაწყვეტას, შეგიძლიათ, რომ გაიხსენოთ?

– პულსის აჩქარება და ნერვების დაწყვეტა – ესენი მახსოვს… და კიდევ… აი, ასე ვგრძნობდი თავს:

„სულში ისეთი სუსხია,
ვნატრობ, არასდროს დაღამდეს,
თითქოს საკუთარ გულიდან
ადგნენ და გარეთ გამაგდეს… „(ცირა ბარბაქაძე)

– და თქვენ თუ გიყვარდათ და გული მას არ აჩუქეთ, როგორღა გეტკინათ?

– ვაჩუქე…? ჩუქებამდე არ მივსულვარ, მე, უბრალოდ, გული დავუთმე… ცოტა ხნით, ვიდრე ვენდობოდი ბოლომდე…

– რამდენი ხნით დაუთმეთ გული…?

– პოეზიის აბებს მომცემთ თუ დაკითხვას გააგრძელებთ….?

– მოითმინეთ, სანამ ავადმყოფობის ისტორიას არ დავასრულებთ, მანამდე  ლექსის ერთ სტრიქონსაც კი ვერ გადაყლაპავთ… შეიძლება ძლიერი უკუჩვენება მოგცეთ და სუიციდამდე მიგიყვანოთ… ახლა მითხარით, როდის ძლიერდებოდა თქვენი გულის ტკივილი? ექიმის დანიშნულების გარეშე ხომ არ მიიღეთ ლექსები?

– სანამ თქვენამდე მოვიდოდი, მხოლოდ ერთი-ორი ლექსი მივიღე და გული უფრო მეტად შემეკუმშა… და მერე ამიფრიალდა…

– ხომ ვერ გაიხსენებდით, რომელი ლექსები იყო?

– ოთარ ჭილაძის ერთი ვრცელი ლექსიდან მხოლოდ ორი სტროფი და  ჯერ გულის გაბზარვა დამეწყო, შემდეგ გატეხვა და სანამ „გულის წასვლამდე“ მივიდოდა საქმე,  შევჩერდი… ცოტა ხნით გულიც გამიჩერდა…

– იქნებ მიჩვენოთ, რომელი სტრიქონები იყო? ოღონდ ამჯერად არ გადაყლაპოთ…

–  გადაიპენტა თეთრად ტკივილი,

სულში ნაცნობი, ცივი ქარია…

არ მინდა ახლა ბედთან ჩივილი

უბრალოდ შენთან მინდა ძალიან…

……..

წლები მათოვს და ქრება ღიმილი,

უხეშად მაცლი ფერებს ყოველ დღე…

ჩალად არ გიღირს სხვისი ტკივილი

მიკვირს წლების წინ როგორ მოგენდე?

– თქვენმა მეგობრებმა თუ იციან თქვენი გულისტკივილის შესახებ?

–  „რა იციან მეგობრებმა, თუ რა ნაღველს იტევს გული,

ან რა არის მის სიღრმეში საუკუნოდ შენახული…“ (გალაკტიონი)

– ეგ როგორ…? ნუთუ გული არავისთვის გაგიხსნიათ და არავისთვის გადაგიშლიათ?

– „ტელეფონების წიგნაკში მიჭირს გვარების გადაშლა,
ვით მავანთან და მავანთან – გულის გახსნა და გადაშლა,
რომლებსაც სიცოცხლეშივე სიამოვნებით გადავშლი,
რომ ისევ არ შემიტყუონ მოშაირეთა ღადავში“. (ვახტანგ ჯავახაძე)

– თქვენი აზრით, ვინ ან რა არის გულთან ყველაზე ახლოს?

_ ”ხელი ყველაზე ახლოა გულთან,
ჩვენ ხშირად ხელში გვიჭირავს გული…” (ვახტანგ ჯავახაძე)

– ბოლო ტკივილის დროსაც…?

-დიახ და ახლაც და თუ არ დამეხმარებით, უკვე კი არ ამტკივდება და წამივა, გამისკდება გული… ძალიან გაბრაზებული ვარ…. ხომ ხედავთ?

– ახლავე, ახლავე…. ჯერ რჩევას მოგცემთ მაშინ გაბრაზებისთვის:

„გაბრაზდით? ვიდრე პასუხს გასცემდეთ,

გადაითვალეთ გულში ასამდე…

ილაპარაკეთ, ილაპარაკეთ,

დახურულიდან – გულის გახსნამდე…“ (ცირა ბარბაქაძე)

– არასდროს გიცდიათ, რომ გული არ გაგებრაზებინათ და რაც უნდოდა, ის ეკეთებინა…?

– არ მიცდია… ? მხოლოდ მაგას ვაკეთებდი და სულ უფრო მეტად მტკიოდა გული:

ვერაფერს გავხდი მზისაკენ

მუდამ ხელების აშვერით,

რაც გულს უნდოდა, ისა ვქმენ,

მაგრამ ამაოდ დავშვერი!           (ალექსანდრე აბაშელი)

საკმარისია, დიაგნოზი დასმულია…. ახლა კი დანიშნულება:

1. ადგილობრივი წარმოების ლექსის აბი მაქვს თქვენთვის და კარგად მომისმინეთ. ეს ვიტამინი ბესიკ ხარანაულის ლექსიდანაა, დღეში 2-ჯერ მიიღებთ, 2 აბი, დილით და ძილის წინ…

„ალბათ გული ისე იშვა ადამიანში,
როგორც ყვავილი, როგორც ია,
ხომ ჰგავს კიდევაც იის კონა შენს გულს, მკითხველო!
რომ გული არ შობილიყო ადამიანში,
გრძნობა ყოველი, რომელიც მან ერთად შეკონა,
სულ ცალ-ცალკე დაშრებოდა ნაკადულებად.”

2. გალაკტიონის ეს ლექსი გვაქვს „განახლდა გული“, კარგად იყიდება და ეფექტურია. დღში სამჯერ თითო აბი, ჭამამდე. ბოლოში სამჯერ უნდა თქვათ: ამინ! ეს ლექსში არ არის და დაიმახსოვრეთ.

„განახლდა გული… დღეს ის აღარ ვარ,

რაც უწინ ვიყავ… ფერი ვიცვალე…

გზა დამიცალე, შავო ბურუსო,

წყეულო ღამევ, გზა დამიცალე!“

3. შოთა ნიშნიანიძის ეს ლექსი კი დღეში ერთხელ უნდა მიიღოთ, ძილის წინ და აუცილებლად სიმღერით, გიორგი ცაბაძის შესრულებით….

„როგორც ჩიტი გალიაში, როგორც მუჭში პეპელა,

ფრთხიალებ და ჩუმად ფეთქავ, სიცოცხლის სანთებელა,

რა ბედის ხარ, რა ვარსკვლავის, სულ შენა ხარ სამიზნე,

ნურცერთ ისარს ნუ აიცდენ, გულო, სანამ გამიძლებ.

თვითონ ღმერთი, წამებული, შენ ერთს გწყალობს ისევე –

მხოლოდ გულში განისვენებს, მხოლოდ გულში ისვენებს.

გულო, სანამ გული გქვია, გულო, უნდა მტკიოდე.

გულო, უნდა მიერთგულო, მიმყვე საიქიომდე.

ეს რამხელა, რა უძირო და რა გამძლე გამოდექ,

ჯოჯოხეთის დამტეველო, პაწაწინა სამოთხევ…“

ჯერჯერობით, სულ ეს არის…. ერთი კვირის შემდეგ გამოიარეთ ილიას უნივერსიტეტში, E317-ში, პოეზიის აფთიაქში, უცხოურ მედიკამენტებს და პოეზიის კლუბის წევრების ახალ ლექსებს  ველოდებით….

პატივისცემით

პოეზიის ა(მ)ბების შემქმნელისაგან

წინათაც მითქვამს, ბავშვობაში ერთი უჩვეულო გასართობი მქონდა – ძველი კარადის უჯრებში ხეტიალი და მიტოვებულ-მივიწყებული ნივთების თვალიერება. დრო გავიდა, ვეღარც მე ავდივარ სოფელში ხშირად და აღარც ის კარადები არიან – ჟამთასვლამ ხელს გააყოლა. მეც ახალი თავშესაქცევი მოვიგონე – მტვრიანი ნივთების ნაცვლად მივიწყებულ სიტყვებს დავეძებ.

ლინგვისტები და ლიტერატურათმცოდნეები ამბობენ, ენა ცოცხალი ორგანიზმია და განუწყვეტლივ განახლდებაო. აქ სადავო არაფერია, მეტადრე – როცა არაერთი ნათელი მაგალითი ხელისგულზე გვიდევს. უფრო მეტიც, საბუნებისმეტყველო და ტექნიკური დარგების წარმომადგენლებისთვის ენის განახლების სიჩქარე დიდად ჩამოუვარდება თვით ამ დარგების პროგრესის დინამიკას, ამიტომ ახალი ტერმინოლოგია პირდაპირ, უცვლელად გადმოდის ენაში და საერთო შეთანხმება-სტანდარტის უქონლობის გამო ხშირად დიდ უხერხულობას გვიქმნის.

როგორ იქმნება ახალი სიტყვა? კაპანელი ამბობს, სიტყვის დაბადებას განცდა სჭირდებაო. არც ცდება. მაგრამ განცდასთან ერთად ოსტატობაც საჭიროა. ამიტომაც ახალი სიტყვების აკვანი პოეზია და პროზაა. შოთა რუსთაველის, დავით გურამიშვილის, ვაჟა-ფშაველას, გალაკტიონისა თუ სხვათა შემოქმედებაში მრავალ სიტყვას ვიპოვით „ჯერარნახულს, ჯერარგაგონილს“…

მაგრამ არსებობენ ძველი სიტყვებიც… ისინი უფრო ადრე დაიბადნენ, მაგრამ ისევე მოევლინნენ სამყაროს, როგორც დღეს იბადებიან ახლები. სიტყვაც კაცივითაა – იბადება, ცხოვრობს, ბერდება და ბოლოს კვდება…

ერთი ასეთი ძველი, ფშაურ დიალექტში დღემდე შემორჩენილი, სიტყვაა „დაჟამკრება“.

„ჟამი“ დროის სინონიმია, თუმცა ხშირად უფრო „მოგვიანებით“ დროს აღნიშნავს. საღამოს წირვასაც „ჟამის წირვა“ ჰქვია. ფშაურ დიალექტში კი მისგან ნაწარმოებ კიდევ ერთ ფორმას – „დაჟამულს“ შევხვდებით. ასე მოიხსენიებენ სიმწიფეში შესულ ხილს. „დაჟამკრების“ მეორე ფუძე „კარი“ უნდა იყოს (ან, შესაძლოა, „კრებაც“). ამ ორი სიტყვის ერთმანეთთან შერწყმით კი ვიღაც სიტყვათმშენებელმა ახალი სიტყვა გვისახსოვრა – „დაჟამკრება“, რომელიც საქონლისა თუ მოსავლის საიმედოდ დაბინავებას, დაცული კარს იქით შეკრება-განთავსებას აღნიშნავს.

ასე, სიტყვებივით იბადებიან ახალი მოლეკულებიც. ნატრიუმი და ქლორი ალბათ ბევრს გაუგონია. პირველი მათგანი, მართალია, მეტალია, მაგრამ საქვეყნოდ ცნობილ ზანტ რკინას არაფრით ჰგავს. წყლისა და ტენისა ისე ეშინია, იგი თითის მიკარებასაც ვერ ჰგუობს. ხელისგულზე არსებული ოფლის უხილავი წვეთიც საკმარისია, რომ უმალ შევიდეს მასთან რეაქციაში და ნაპერწკლები ყაროს. ქლორი კიდევ უფრო „ვერაგია“. ის ერთ-ერთი პირველი ქიმიური იარაღი იყო, რომელიც პირველ მსოფლიო ომში გამოიყენეს და ქარის მიერ აქეთ–იქით მიმოტანილმა, მტერსა და მოყვარეს ერთნაირად დაუხშო სასუნთქი გზები. ჰოდა იფიქრებდა ვინმე, რომ ამ ორი ნივთიერების შეერთებით მიღებული ნაერთი ჩვენი სუფრისა თუ ნორმალური სასიცოცხლო პროცესების განუყრელი და უაღრესად საჭირო ატრიბუტი იქნებოდა?! ნატრიუმისა და ქლორის შეერთებით მიღებული ნაერთი სუფრის მარილია…

ძმრის მკვეთრ სუნს ყველა იცნობს. იზოამილის სპირტს კიდევ უფრო არასასიამოვნო სუნი აქვს (არყის გამოხდისას ჩამოდენილ რახში მისი სულ რამდენიმე წვეთი შედის). მაგრამ თუ კოლბაში ამ ორ ნაერთს განსაზღვრული წესების დაცვით ერთად გავაცხელებთ, მივიღებთ ესტერს, რომელსაც ძმარმჟავაიზოამილის ესტერი ჰქვია. მიუხედავად იმისა, რომ მის დასახელებაშიც ფიგურირებს „ძმარმჟავა“ და „იზოამილის სპირტი“, არც ერთ მათგანთან აღარაფერი აქვს საერთო –  მსხლის სასიამოვნო სუნის მქონე ნაერთია და კვების ტექნოლოგიაში ფართოდ გამოიყენება.

მე-18 საუკუნის ბოლოს იქნა მიღებული პირველი შემღებავი ნაერთი. მოგვიანებით ტექნოლოგია დაიხვეწა და აღმოჩენილ იქნა გაცილებით იაფი, მარტივად მისაღები და ფერისა და სხვა ტექნიკური თვისებების ფართო დიაპაზონის მქონე საღებრები – აზოსაღებრები. პირველი მათგანი ანილინის გამოყენებით მიიღეს. ანილინის ამ „დამსახურების“ გამო საღებრების ტექნოლოგიას ხშირად მოიხსენიებენ ანილინურ-სამღებრო წარმოებად, ხოლო საღებრებს – ანილინურად, თუმცა მათი აბსოლუტური უმრავლესობა უშუალოდ ანილინს არ შეიცავს (ხშირად წააწყდებით სოციალურ ქსელებში თუ საინფორმაციო სააგენტოების მიერ გავრცელებულ „შოკისმომგვრელ“ სტატიებს ანილინური საღებრების მავნებლობაზე, რომელთა ავტორები სწორედ ანილინის ტოქსიკური თვისებებით აპელირებენ.

მწერლები და პოეტები ახალ სიტყვებს ქმნიან, ქიმიკოსები – ახალ მოლეკულებს. მათ შორის დიდი სხვაობაა, თუმცა შემოქმედებითი მეთოდი ერთი და იგივეა – სინთეზი, ორის შერწყმით ახლის დაბადების ხელოვნება…

„შეწირული ხარ იმავე ტანიტს

წითელი ფეხით დაბმული მტრედი.

სთქვეს: საკუთარი მოკვდება დანით,

განწირულია ჰანიბალ ბედით…

მე ასე გიწერ, შვილო, ორ აპრილს,

არ ვიცი კიდევ რამდენი დამრჩა.

ვიგონებ დროშას, კართაგენ დახრილს,

რომ შეაგინეს ტანიტის ფარჩა.“

ეს სტროფები ტიციან ტაბიძის მიერ ქალიშვილისადმი მიძღვნილი ლექსიდანაა. 2007 წელს, ტანიტ (ნიტა) ტაბიძის დაკრძალვაზე მყოფი, მივხვდი, რომ რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი დამთავრდა. ის ხომ უკანასკნელი ადამიანი იყო, ვინც პოეტთან პირდაპირ გვაკავშირებდა. მაშინ უკვე ვიცნობდი მუხრან მაჭავარიანის ქალიშვილ ნანას, ფრიდონ ხალვაშის ქალიშვილს – მზიას და ბევრ სხვას, ქალებს, რომლებიც ატარებენ ამოუცნობ შუქს, მამების ანარეკლს. მალევე გადავწყვიტე ფოტოების სერია გადამეღო, გამეკეთებინა ერთგვარი პროექტი, რომელსაც „მწერლებსა და მათ ქალიშვილებს“ დავარქმევდი. თითქოს შევთანხმდით კიდეც ფოტოსესიაზე, მაგრამ გადაგვედო და სამწუხაროდ ვერ გადავუღე მამის პორტრეტთან და წიგნებთან ლადო ასათიანის ქალიშვილს, ქალბატონ მანანას… ვერ მოვასწარი პირადად გამეცნო რუსუდან ჯავახიშვილი…

ქართველი მწერლები მეტწილად უფრთხიან ქალიშვილებზე წერას. თუმცა დაკვირვებული მკითხველი იმ თითზე ჩამოსათვლელ ლექსებშიც დაინახავს იშვიათ სიფაქიზეს, რჩევებთან ერთად რომ უმჟღავნებენ ისინი შვილებს. მაგალითისთვის 1924 წელს მიხეილ ჯავახიშვილის მიერ ქალიშვილის – ქეთევანის უბის წიგნაკში ჩაწერილი „ჩვენი დროის ათი მცნებაც“ გამოდგება, რომელიც სამართლიანადაა მიჩნეული ყველა დროის ერთ-ერთ საუკეთესო გზავნილად შვილისადმი, ზოგადად ახალი თაობისადმი.

* * *

„ – ლალი, ლალი, ჩემო ლალი!

– რაო, ჩემო მანანა?

ეს თოჯინა დედაშენმა
ჩემთან გამოგატანა?..“

„…დედიკომ და მამიკომ
დამიტოვეს ქეთინო,
ასე მითხრეს: – მიხედე,
არაფერი ეტკინოს…“

მანანა და ქეთევან დუმბაძეები ხშირად არიან ნოდარ დუმბაძის საბავშვო ლექსების პერსონაჟების პროტოტიპები. ფილოლოგი, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ქეთი დუმბაძე ამჟამად საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის მინისტრის მრჩეველია ლიტერატურის საკითხებში, ავტორი და ხელმძღვანელია პროექტისა – „ცოცხალი წიგნები“, ხელმძღვანელობს ნოდარ დუმბაძის ფონდს. რამდენიმე ორიგინალური ნაწარმოების ავტორს გამოქვეყნებული აქვს სტატიები და კლასიკური და თანამედროვე ლიტერატურული ნაწარმოებების თარგმანები როგორც ქართულ, ისე უცხოურ პრესაში; არის რამდენიმე სატელევიზიო პროექტისა და ფილმის სცენარის ავტორი, მთავარი რედაქტორი და პროდიუსერი.

მანანა დუმბაძე მამის – ნოდარ დუმბაძის პორტრეტთან

მანანა დუმბაძე წლების განმავლობაში ხელმძღვანელობს საქართველოს მთარგმნელთა და თარჯიმანთა ასოციაციას. არის არაერთი ლიტერატურული და სამეცნიერო ნაშრომის, ასევე მხატვრული თარგმანის ავტორი. ბოლო დროს იგი განსაკუთრებული ინტერესით მუშაობს სამოგზაურო ჟანრსა და დოკუმენტურ პროზაში. ამ მხრივ საინტერესოა მისი წიგნები: „ინდური დღიური“, „შორია ქაშიდან გულრიფშამდე?!“, „უმიკროფონოდ და უმეგაფონოდ“, „ავღანეთი ბარონის ჭუჭრუტანიდან“, „გზებით დაღარული ჩემი ხელისგული“ და „დაყირავებული პირამიდა“. ამჟამად ისრაელის სახელმწიფოში საქართველოს ელჩის მრჩეველია.

* * *

„თაკო, ძვირფასო!

ღმერთის წყალობით

შენც დაქალდები და გაფრინდები

და როგორც ტაძრის თაღი გალობით

შენც გაივსები მზით და ჩიტებით.

შენც განათდები…

ძალიან მალე

დატრიალდება შენი მორევიც

და მოგაბჯენენ მხურვალე თვალებს

სტადიონები და რესტორნები.

გზა, დაწყებული წინარის ქოხთან,

დღეს შენი გზაა და შენთვის მიდის.

შენ არ გეხება, რაც ადრე მოხდა:

დრო მდინარეა,

ქალი კი ხიდი.

და შენც გავალებს შენი ქალობა,

რომ შენს ქვეყანას გაუთბო ფიქრი

და შენი დიდი გულის წყალობით

გადაიყვანო მდინარის იქით.“

ეს ოთარ ჭილაძეა და ფრაგმენტი 1963 წელს დაწერილი პოემიდან – „თაკო და ზაზა“, რომელიც შვილებს ეძღვნებათ. 1995 წელს კი მწერალს დღიურში ჩაუწერია: „ხვალ გიორგობაა… „7 დღეში“ დაიბეჭდა თაკოს წერილი ამერიკელ მუსიკოსზე. კითხვა შიშით დავიწყე და აღფრთოვანებულმა დავამთავრე… ასეთი სტატიები რომ იბეჭდებოდეს ჩვენს გაზეთებში, საკმაოდ მაღალი დონის პრესა გვექნებოდა. თაკო, რა თქმა უნდა, გამონაკლისია, მაგრამ ამინდს (დონეს, გემოვნებას, სტილს) გამონაკლისები ქმნიან სწორედ. ასე რომ, გამონაკლისი ნაკლი კი არა, ღირსებაა. ნიჭი პროფესიონალიზმის გარეშე ლამაზი სათამაშოა, რომელიც არც ზნეს იცვლის, არც ფერს, რის გამოც, ერთ მშვენიერ დღეს, შეიძლება, მოსაწყენიც აღმოჩნდეს.“

თაკო ჭილაძე მამის – ოთარ ჭილაძის პორტრეტთან (მხატვარი: დიმიტრი ერისთავი)

თაკო ჭილაძე დასავლეთ ევროპის ენებისა და ლიტერატურის სპეციალისტია. წლების განმავლობაში მუშაობდა სიმონ ჯანაშიას სახელობის მუზეუმში. მისი მთარგმნელობითი დებიუტი 2011 წელს როი ჯენკინსის ბიოგრაფიული ორტომეულით – „ჩერჩილი“ – შედგა. ამას მოჰყვა რონალდ რეიგანის „ამერიკული ცხოვრება“, ჯეკ კერუაკის „გზაზე“, პიტერ აკროიდის „შექსპირი“, რენდელ კეინესის „დარვინი“, ბობ დილანის „ქრონიკები“ და მარგარეტ ტეთჩერის „როგორც თავად იტყოდა“. 1994 წელს ოლდოს ჰაქსლის 100 წლის იუბილეზე საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიიდან მივლინებით იყო ლონდონში. 2016 წელს კი თარგმნა ჰაქსლის რომანი „დრო უნდა ჩერდებოდეს“.

* * *

„ირა, ირენ, ირინა,

ირინოლა, ირინე –

ლექსი შემაწერე და

კიდეც შემაწირინე,

გიხმობს მამა-პაპათა

ნახნავი და ნათესი –

დიდზე დიდი, დი-დი-დი,

უდი-ადი-ადესი.

დაემგზავრე: მრავალი

აჰყვა წმინდა სათავეს,

არ ზოგავენ თავებს და

თავ-თავიანთ თავ-თავებს.

მე კი ჩემი ოცნებით,

დარდებით და ფიქრებით –

მაინც შენთან ვიქნები,

როცა აღარ ვიქნები.

უცებ გაინაბები,

უცებ გაირინდები,

ჯერ ირა ხარ, პატარა,

მალე გაირინდები,

მკლავი – საამირანე,

ყელი – საჯეირანე,

გელოდება, ირინა,

ირინოლა, ირინე!“

„ათი წლისა ვიყავი, მამას რომ შევუჩნდი, ჩემზე ლექსი დაწერე-მეთქი. 53 წლის კაცმა 10 წლის გოგოს „ჭკუაზე გაიარა“, – მიამბობს ირინა ჯავახაძე. ვახტანგ ჯავახაძის ქალიშვილმა ჯერ დასავლეთ ევროპული ენების ფაკულტეტი დაამთავრა, შემდეგ კი – სახელმწიფო მართვის სკოლა და წლების განმავლობაში ხელმძღვანელობდა არაერთი კერძო კომპანიის მარკეტინგის მიმართულებას.

ირინა და ვახტანგ ჯავახაძეები

„ჩემი აზრით, არაფერი მაახლოებდა ლიტერატურას გარდა იმისა, რომ ყოველდღიური შეხება მქონდა პოეტთან, რომელიც მამაჩემი იყო და ხშირად ვნახულობდი მის მეგობრებს, ნათლიაჩემს – მურმან ლებანიძეს, ანა კალანდაძეს, ბესიკ ხარანაულს… თუმცა ყველაფერი ეს ჩემთვის მაინც მამის, და არა ჩემი, სამყარო იყო.

მამა დუმდა. იცოდა – მალე, ძალიან მალე მივუახლოვდებოდი…

ჩემი დაბადებიდან 38 წლის თავზე მივუახლოვდი – ელექტრონული წიგნების სახლ „საბას“ ჩავუდექი სათავეში. ჩემდაუნებურად აღმოვჩნდი მამაჩემის სამყაროში და თუ სხვისთვის შესაძლოა გაცილებით რთული ყოფილიყო ლიტერატურულ ცხოვრებაში გზის გაკვალვა, ჩემთვის ყველაფერი ეს ლაღ ბავშვობაში დაბრუნებას ჰგავდა.“

* * *

ვიმედოვნებ, კიდევ მომეცემა საშუალება უფრო ახლოს გაგაცნოთ სხვა ქართველი მწერლებიც მათ ქალიშვილებთან ერთად. ასევე დიდი სურვილი მაქვს, მალე დაგპატიჟოთ დასრულებული პროექტის წარდგინებაზე – ფოტოგამოფენაზე, სადაც ოცამდე ქალს/გოგონას შეხვდებით. მათ, ვინც განსაკუთრებული კვალი დატოვეს მწერალი მამების ცხოვრებაზეც და შემოქმედებაზეც.

მორბიან, მაგრამ რას მორბიან, მოკივიან, მაგრამ რას მოკივიან – ასე ჯგუფად, ერთიანად, სახეარეულები, ვხვდები, ფინიშის ხაზი მე უნდა ვიყო და ვემზადები დარტყმის მისაღებად.

– მას, მას, მას, ელენემ თითი იტკინა, სანდრო სკამიდან ჩამოვარდა, სკამი გადავარდა და ელენეს თითი მოჰყვა.

– თითი კი არა ხელი, ხო, ასე, მაჯამდე – აზუსტებს პაციენტის ისტორიას მეორე.

– წამოდით ჩქარა. მეც კროსით მივყვები ჩემს მესამეებს და ელენეს გარდა სანდროც მაფიქრებს, რა იცი, იქნებ ისიც ვერაა მთლად ჯანზე. მივედი. ახლა დამხდურებისგან ვიგებ იმავე ამბის ახლებურ ინტერპრეტაციას, შფოთავენ, თავს დასტრიალებენ ელენეს. ეს კიდე, სანდრო, დამდგარა და ყველას სათითაოდ ეფიცება, დედა მომიკვდეს არ მინდოდა, ღმერთს ფიცავარ, შემთხვევით მომივიდაო. როგორც იქნა მიმიშვეს დაზარალებულთან, რომელსაც კლასელების უშუალო მეცადინეობით უკიდურესად აჩუყებოდა გული და ღაპაღუპით ჩამოსდიოდა ცრემლები. მთელი კლასის კვლევის ობიექტი ცერა კი საგანგებოდ აეშვირა. დავაკვირდი, ფრთხილად მოვსინჯე, ერთი შეხედვით მოტეხილს არ ჰგავდა. ასევე მთელ კლასთან ერთად ცივი წყალიც გადავავლეთ ნატკენზე და ნამკურნალევმა და კმაყოფილმა ელენემაც გამოიდარა. სანდრომაც კიდევ ერთხელ დაიფიცა, მოუბოდიშა და დააყოლა – „ ნუ გეშინია, ელენე, ქორწილამდე მოგირჩება.“

ენა ცოცხალი ორგანიზმია და ერის კულტურული წიაღი, რწმენა თუ ცრურწმენა, ეთნოფსიქოლოგიური მახასიათებლები,  სხვადასხვა სოციალური მოდელი და აზროვნების ნირი სწორედ ყველაზე უკეთ მასში რომ აისახება, ამას მტკიცება არ სჭირდება. სწორედ ერთგვარი სტერეოტიპული ხედვის წამოცდენაა ბავშვობის ყველა მარცხისა თუ ტკივილისათვის ქორწილის საზღვრად დადება. ამ მოვლენის საგანგებოობა, ათვლის წერტილად ქცევა ბავშვობიდან მოდის – ზღაპრები იქნება ეს თუ მულტიპლიკაციური ფილმები. თუ მთავარ პერსონაჟებად ვაჟი და ქალი იყვნენ, ფილმის ჰეფი ენდი მათი ქორწილის ტკბილი სურათით გვირგვინდებოდა. შესაბამისად, ვაჟები გულდაგულ ვაპრალებდით ფაფიან თეფშებს მზეთუნახავის, ხოლო გოგოები  თეთრტაიჭოსანი უფლისწულის მოლოდინში. ამ მოდელითაა ნაკარნახევი „ფიფქია და შვიდი ჯუჯა“, „კონკია“ , „მძინარე მზეთუნახავი“და სხვა ზღაპრების ეკრანიზაციები. ბავშვობაში დიდი გულშემატკივარი ვიყავი მულტფილმების, თუ დრო და ელექტროენერგია ჩამივარდებოდა ხელთ, აუცილებლად ვუყურებდი. რომ მოვიზარდე, ვუღალატე ამ ჩვეულებას და მხოლოდ ბოლო პერიოდია, ახტაჯანა, მულტფილმმოყვარული ქალიშვილის წყალობით ისევ გავუერთგულდი. ჰოდა, ამ დაბრუნებამ მიკარნახა ეს სათქმელიც – თურმე მულტფილმებში ჩემი დროის ( და, ეჭვი მაქვს, მანამდელიც) ჰეფი ენდი შეცვლილა, ბოროტი პერსონაჟები მხოლოდ ქალ-ვაჟის სიყვარულს არ ემურმანეკლებიან, არც პერსონაჟი ყმაწვილი გოგონების ერთადერთ წარმატებად ითვლება უფლისწულის შეყვარება და ოქროსქოჩრიანი ქალ-ვაჟის გაჩენა. საერთოდაც, იგნორირებულია სასიყვარულო სამკუთხედი და შემქმნელები კოცნისა და თვალების მინაბვის გარეშეც ახერხებენ წარმატებული და, რაც მთავარია, ბედნიერი ქალი პერსონაჟების ძერწვას.  გოგონებისა, რომლებიც ბოროტებას წინ აღუდგებიან არა სიყვარულის დასაცავად და, თუგინდ, კოშკიდან თმების გადმოსაფენად, არამედ დასახული მიზნის მისაღწევად, საზღვრების დასარღვევად, უკეთესი მომავლის შესაქმნელად. ეს პერსონაჟები არ ითხოვენ გამარჯვებისთვის თეთრტაიჭოსან რაინდს და არც თეთრ კაბაში გამოწყობილებს უნდათ ბავშვობის ტკივილების ქორწილით დავიწყება. არაჩემდროინდელი, სხვა „ჰეფი ენდები“ სჭირდება, ალბათ, ახლა პატარა მაყურებელს, სხვა, გაცილებით დიდ ბედნიერებაზე მოლაპარაკე – დაისახო მიზანი, შეასრულო კეთილსინდისიერად და იყო შენი საქმიანობის ნაყოფით ბედნიერი. დაე, ნუ დაელოდებიან ფაიფურის ქოშს, სხვაგვარად ეძიონ თავი და ეს ქორწილიც მოვა, სად წავა …

სტატიის თანაავტორი: მე-11 კლასის მოსწავლე, დიანა ოქროპირიძე.

გლობალური გეოგრაფიის შემაჯამებელი დავალებისთვის დიანამ მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების ანალიზი შემოგვთავაზა. მინდა გითხრათ, რომ პრეზენტაციას მშვიდად არ ჩაუვლია (დაუგეგმავი დისკუსია გაიმართა). დიანას ყავდა როგორც მომხრეები, ასევე მოწინააღმდეგეებიც. მათ მსჯელობაში არ ჩანდა პოლიტიკური სიმპათიები (რასაც უფროსებზე ვერ ვიტყვით). ისინი საკუთარ პოზიციას არგუმენტებით ასაბუთებდნენ და გეოპოლიტიკაზე მსჯელობდნენ.

გთავაზობთ სტატია და სლაიდშოუს.

პოლიტიკა არასოდეს ყოფილა ყოველდღიური ცხოვრებისგან განცალკევებული. გვინდა ეს ჩვენ თუ არა, სწორედ ეს უკანასკნელი განსაზღვრავს მილიონობით უდანაშაულო ადამიანის ბედს და ზუსტად მაშინ, როდესაც გვესმის ფრაზა – „მე პოლიტიკა არ მაინტერესებს, ის ხომ მე არ მეხება?“  საქართველოსთან საკმაოდ ახლოს, სირიაში ხალხი იღუპება… დიახ, მათ არც მშვიდ გარემოში ცხოვრება დასცალდათ, არც სკოლაში სიარული და არც ის პატარა ბედნიერი მომენტები შეუგრძნიათ, რასაც ჩვენ, ჩვეულებრივ, აუცილებელ პირობებად აღვიქვამთ. ამ დროს ისინი დაკარგულ ძმას ეძებენ და საკუთარი მამის უძრავ სხეულს დასტირიან.

უფროსები ამბობენ, ახალგაზრდები ყველაფერს სხვანაირად აღიქვამთო და შეიძლება მართალია, ჩვენ სამყაროს სხვა თვალით ვუყურებთ, მაგრამ ის, რაც ჩვენ გარშემო ხდება ყველას გვეხება, მიუხედავად ასაკობრივი თუ რასობრივი განსხვავებისა. ეს საერთო ტკივილია, ეს ტკივილი  მოჭარბებული წითელი ფერია და  მას თავისი პოლიტიკური სარჩულები აქვს.

„ღმერთო, თუ გული მექნებოდა, მთელს ჩემს სიძულვილს სიტყვებით გადავიტანდი ყინულზე და დაველოდებოდი მზის ამოსვლას“.

რამდენმე წლის წინ  ალეპო (2.3 მილიონი მაცხოვრებლით) სირიის უდიდესი ქალაქი და უმნიშვნელოვანესი ტურისტული ცენტრი იყო. მისი ძველი  უბნები კი მსოფლიოს   უნიკალური ღირსშესანიშნაობაა. 2011 წელს სირიაში ბაშარ ასადის წინააღმდეგ საპროტესტო გამოსვლები დაიწყო. სამოქალაქო ომის ქარ-ცეცხლმა ქალაქს 2012 წლის ივლისში მიაღწია. საბოლოო გამარჯვების მოპოვება ვერცერთმა მხარემ ვერ შეძლო და შედეგად  ქალაქი ორ ნაწილად გაიყო. ალეპოს დასავლეთ უბნებს მთავრობა  აკონტროლებდა, აღმოსავლეთ ნაწილს კი – ამბოხებულები. ჩრდილოეთით შედარებით მშვიდი, ქურთების მიერ დაკავებული ტერიტორია იყო. მთელი ამ წლების განმავლობაში, ქალაქსა და მის შემოგარენში შეტაკებები სამთავრობო ნაწილებსა და ამბოხებულებს, ასევე ამბოხებულებსა და, ეგრეთ წოდებულ, „ისლამური სახელმწიფოს“ შორის გარდამავალი უპირატესობით მიმდინარეობდა. ალეპოში, ისე იდლიბის პროვინციაში ყველაზე ძლიერ ოპოზიციურ ძალად დარჩა „ჯაბჰათ ფათაჰ აშ-შამ“ („სირიის დაპყრობის ფრონტი“), რომელიც ამა წლის 16 ივლისამდე ცნობილი იყო, როგორც „ჯაბჰათ ან-ნუსრა“ (მისი სრული სახელი „სირიელი ხალხის გამარჯვების ფრონტს“ ნიშნავდა). სახელი ამ ორგანიზაციამ იმისათვის შეიცვალა, რომ აღარ ყოფილიყო ასოცირებული და დაკავშირებული „ალ-კაიდასთან“, რომელმაც შექმნა კიდეც ეს ორგანიზაცია, როგორც სირიაში საკუთარი ერთგვარი ფილიალი. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ორგანიზაცია სხვა ოპოზიციურ გაერთიანებებთან  ერთად ებრძვის ასადის რეჟიმს, აღმოსავლეთ ალეპოს უბნები მთელი ეს წლები დანაწევრებული იყო როგორც სეკულარულ, ისე ისლამისტურ ძალებს შორის და „ჯაბჰათ ნუსრა“ უბრლოდ ყველაზე მრავალრიცხოვანი ორგანიზაცია იყო.

კონფლიქტის დაწყების დღიდან ირანი ბაშარ ალ ასადის მხარესაა. ასადს ასევე უჭერს მხარს რუსეთი, რომელიც 2015 წლის სექტემბრიდან მოყოლებული უშუალოდ ჩაერთო კონფლიქტში და განსაკუთრებით ალეპოს აღებისას გამოიჩინა თავი უსასტიკესი დაბომბვებით.

ჩნდება კითხვა: რატომ ჩაერია რუსეთი ამ კონფლიქტში?

პასუხი პრიმიტიული და ძალიან ლოგიკურია – პოლიტიკური გავლენის გაზრდის მიზნით (ისევე, როგორც ირანი და სხვა ქვეყნები).

სპარსეთის ყურიდან ბუნებრივი აირის ევროპაში ტრანსპორტირების ორი ალტერნატიული მარშრუტი არსებობს:
1.ყატარი-საუდის არაბეთი-იორდანია-სირია-თურქეთი-ევროპა;
2. ირანი-ერაყი-სირია-გაზის დაპრესვა და სპეციალური ტანკერებით ევროპაში გაყიდვა.

პირველ ვარიანტს მხარს უჭერს აშშ, ევროპა და მონაწილე ტრანზიტული ქვეყნები, მეორე ვარიანტის მხარდამჭერები, შესაბამისად, რუსეთი, ირანი, ერაყი, სირია არიან. პირველი ვარიანტის რეალიზება შეასუსტებს „გაზპრომის” დომინირებას ევროპის ენერგეტიკულ ბაზარზე და, შესაბამისად, რუსეთის შემოსავლებს. ყატარი და საუდის არაბეთი აფინანსებენ “ისლამურ სახელმწიფოს”, რომლის ძირითადი მიზანია: ა) ჩამოაგდოს სირიის პრეზიდენტი ბაშარ ალ ასადი, რომელიც წინააღმდეგია ყატარული გაზსადენის პროექტის; ბ) შეასუსტოს ერაყის შიიტური ხელისუფლება, რომელიც ირანის გაზსადენს უჭერს მხარს.

ეს რუსეთის ინტერესების მხოლოდ ერთი ნაწილია. სირიაში სამხედრო ინტერვენციამ და ტერორიზმის წინააღმდეგ „ბრძოლამ“ საერთაშორისო იზოლაციით და სანქციებით შეწუხებული რუსეთი კვლავ დააბრუნა მოლაპარაკებების მაგიდასთან (საფრანგეთში განხორციელებული ტერაქტების შემდეგ კიდევ უფრო ბევრმა საინფორმაციო საშუალებამ, მკვლევარმა თუ პოლიტიკოსმა დაიწყო რუსეთთან ერთობლივი მუშაობისაკენ მოწოდება).

გარდა ამისა, რუსეთს ძალიან სჭირდება, დაირღვეს ერთიანობა ევროკავშირში, რათა ვეღარ მოხერხდეს საერთო პოზიციის შემუშავება სანქციებთან დაკავშირებით. ამისათვის რუსეთი უმოწყალოდ მომბავს უდანაშაულო მოსახლეობას, რათა გაიზარდოს დევნილების ნაკადი ევროპაში, რაც ყველაზე უფრო ეფექტური იარაღია ევროპული ერთიანობის წინააღმდეგ. სწორედ დევნილებთან დაკავშირებით ვერ მოახერხეს ევროპულმა სახელწმიფოებმა საერთო პოლიტიკის შემუშავება.

რუსეთიც არ არის ერთადერთი, ვისაც ბრალი მიუძღვის კონფლიქტის გამწვავებაში. დღეს სოციალურ ქსელებში აქტიურად ადანაშაულებენ ხან ა.შ.შ-ს, ხან ირანს, ხანაც თურქეთს და ა.შ, მაგრამ მედლის მეორე მხარეს თუ შევხედავთ, დავინახავთ, რომ მსოფლიოში 200-მდე დამოუკიდებელი სახელმწიფოა, რომელსაც სისხლისღვრის შეჩერება არ შეუძლია. გაზეთები, ჟურნალები, სატელევიზიო გადაცემები, რადიოები და  სოციალური ქსელები… ერთმანეთის მიყოლებით ჩნდება სტატიები და სიახლეები სამძიმრის წერილებზე, განცხადებებზე, ჰუმანიტარულ დახმარებაზე და სიტუაცია მაინც უცვლელია. დღეს საფრანგეთი, გერმანია, თურქეთი , ბრიუსელი და ალეპოა. და ხვალ?!

ეს მიზეზების არასრული ჩამონათვალი და ძალიან რთული, ხშირად გაუგებარი პოლიტიკური თამაშის ნაწილია. ისტორიაში სირიის მაგალითი, სამწუხაროდ, ერთადერთი არ არის და ვერც იმას ვიტყვით გადაჭრით, უკანასკნელი იქნება თუ არა. რეალობა უსიამოვნო, მტკივნეული და შემაშფოთებელია.  5 წელია ტრაგედია მძვინვარებს და  კონფლიქტის მსხვერპლთა რიცხვი მილიონს უახლოვდება, 11 მილიონზე მეტი დევნილადაც კი იქცა. ერთადერთი იმედი გონიერი და საღად მოაზროვნე მომავალი თაობაა, რომელმაც იცის სისხლის თითოეული წვეთის ფასი; იცის, რომ თვალის დახუჭვა გამოსავალი არ არის! თაობა, რომელიც გრძნობს პასუხისმგებლობას და იაზრებს, რომ ადამიანის სიცოცხლე უმთავრესი ღირებულებაა. თაობა, რომელიც მსოფლიოს, საქართველოს ნათელი მომავალი და გადარჩენის ერთადერთი გზაა, ახალგაზრდობა რომელსაც ესმის, რომ ყოველი შემდგომი ომი წინას გაუაზრებლობის შედეგია.

მინდა ყველა ქალაქში დადიოდეს `ოცნებასავით ჩუმი~ ტროლეიბუსი ასტარიონი! მინდა, ყველა ქალაქში ცხოვრობდნენ კაზოს, გინგუს, კირკიმელის, ამუსა და კამას მსგავსი არსებები! მინდა, ყველა ქალაქს ჰყავდეს `ტლუებთან~ და `მოჟმეებთან~ მებრძოლი `უჩინარი მცველები!~

დარწმუნებული ვარ, თქვენც იგივე გსურთ, ოღონდ ამას სხვა სიტყვებით გამოხატავთ, დაახლოებით ასე:

გვინდა, შეწყდეს ხეების განადგურება! გვინდა, გაქრეს უგემოვნო შენობები! გვინდა ადამიანები პატივს სცემდნენ ერთმანეთს და ნებისმიერ სულიერ არსებას! გვინდა ბევრი ტყე-პარკი და სუფთა ჰაერი!

მე ერთი ზღაპრის ენაზე გამოვხატე სათქმელი. ზღაპრის, რომელიც ბოლო დროს სულ უფრო და უფრო ხშირად მახსენდება, რომელიც დღითიდღე ისეთი აქტუალური ხდება, თითქოს, რამდენიმე თვის წინ დაწერა ნაირა გელაშვილმა, თითქოს სულ ახლახანს, ჩვენს ქალაქებში მომხდარ ამბებს გამოეხმაურა (თუმცა, `ტრიოლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრები~ 2005 წელს გამოცემული წიგნია).

რაც დრო გადის, მედია-სივრცეში კოლეგები თუ შინაურ გარემოში მეგობრები გამალებულად ვმსჯელობთ საოცალურ და ეკოლოგიურ საკითხებზე. და, ნებისმიერ შემთხვევაში ერთი დასკვნა გამოგვაქვს – პრობლემებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოევლება, უმცროსი თაობას თუ ჩამოვუყალიბებთ სწორ დამოკიდებულებებს საკუთარი ქალაქისა თუ თანამოქალაქეების მიმართ. ამ საქმეში კი შესაბამის თემებზე დაწრილ საბავშვო წიგნებს დიდი დახმარების გაწევა შეუძლია.

უცხოურ ლიტერატურაში ამ მხრივ დიდი არჩევანია, ქართულში კი ასტარიონის შესახებ ამბავი ყველასგან გამორჩეულია. კარგი იქნებოდა, ეს წიგნი  დაწყებითი კლასებისთვის სავალდებულო საკითხავი ლიტერატურის სიაში, რამდენიმე თავი კი სახელმძღვანელოშიც შეგვეტანა.

თქვენს ქალაქში თვალი ხომ არ მოგიკრავთ ასტარიონისთვის?

ასტარიონი ვარდისფერი, თეთრად დაწინწკლული უნომრო ტროლეიბუსია, მხოლოდ ერთი, ღრუბელთან შეერთებული ბიგელი აქვს, წინა და უკანა შუშა მისი ცისფერი, უზარმაზარწამწამებიანი თვალებია.

ასტარიონი თავის ჭკუაზე დაეხეტაება, სადაც მოეპრიანება იქ ჩერდება, ვინც მოეწონება, კარს ფართოდ უღებს და ეპატიჟება. თუმცა, არსებობენ ადამიანები, რომლებიც ასტარიონს ვერ ამჩნევენ, იმიტომ რომ ჭკუამხიარულ ტრანსპორტად თვლიან. სამაგიეროდ, ასტარიონში თავმოიყრილებს სიამოვნებთ ერთმანეთის აღმოჩენა.

ასტარიონის მგზავრები ძირითადად პოეტები, მხატვრები, მებაღეები, მომღერლები, ბალახით მკურნალები, ხალისინი მღვდლები, ბუნების დამცველები, საკუთარ ქალაქზე მზრუნველები, კარგი ამბების შეტყობინებით გახარებული ჟურნალისტები, უსახლკარო შეყვარებულები არიან. აქ შეიძლება ზოგიერთი მგზავრი ძალიან გეცნოთ, მარტივი მიზეზის გამო, ისინი ფიროსმანის ნახატიდან გადმოსული გმირები არიან: სევდიანი ჟირაფი, თეთრწინსაფრიან-ხელჯოხიანი მეთევზე, ბოჩლასთვალებიანი მუშა ზურგზე ღვინით სავეს ჭურჭელით, ვირზე ამხედრებული ექიმი შავი შლაპითა და ქოლგით, თეთრბუშტებიან გოგონა პეპლის საჭერით…

ასტარიონელები ზოგი მიწაზე ცხოვრობს, ზოგი ცაში, მაგრამ სადაც არ უნდა შეხვდნენ, მაშინვე სცნობენ ერთმანეთს. მათ დედამიწაზე ზრუნვა აერთიანებთ, ყველგან სამყაროს მეგობრებს დაეძებენ და ცდილობენ ყველას უხსნან, რომ `ჩვენ, დედამიწის ბინადართ ძალიან ბევრი საქმე გვაქვს. გარდა იმისა, რომ საკუთარ თავს, ოჯახსა და კარ-მიდამოს უნდა მოვუაროთ, თვით დედამიწაც მოსავლელი გვყავს. ტლუების მოდგმამ იგი ძალიან დააზიანა: ზღვები და მდინარეები მოწამლეს, ტყეები გაჩეხეს, ჰაერი და კოსმოსიც დააბინძურეს… გამოსწორებას მაშინ შევძლებთ თუ ძალიან ბევრი ადამიანი და არსება დამეგობრდება და ერთად შეუდგება საქმეს!~

მთავარი გმირების ორკესტრი

ორკესტრის თითოეული წევრი თავის საყვარელ ინსტრუმენტზე უკრავს:

გოგონა კაზო – ვიოლინოზე

კნუტი კამა – ფლეიტაზე

თაგუნა კირკიმელი – დოლზე

ბიჭი გინგუ – ფაგოტზე

ლეკვი ამუ – კონტრაბასზე

ერთ მშვენიერ დღეს ორკესტრის წევრები (`ტრიოლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრების~ მთავარი გმირები) ასტარიონით მგზავრობას დაიმსახურებენ!

რატომ?

შესაძლოა მიზეზები მარტივად მოგეჩვენოთ: მათი დაკრული მუსიკა ყველა სულიერს კარგი ფიქრებით ავსებს, ისინი უკანონო მშენებლობის წინააღმდეგ საპროტესტო კონცერტებს მართავენ, თავიანთი სიმღერებით ხან ზოოპარკის ბინადარ სევდიან ცხოველებს ახალისებენ, ხან ვეშაპ შამპიროს ზურგზე განლაგდებიან, სამი გოლიათის მწვანე კუნძულისკენ გასცურავენ და ომის შედეგად დანგრეული ქალაქიდან ჩამოყვანილ  ლტოლვილ ბავშვებს ართობენ, საავადმყოფოში კლოუნ ტიზასთან ერთად სიცილით, ხუმრობითა და სიმღერებით პატარებს კურნავენ.

ორკესტრის არც ერთ წევრს არ მოსწონს ის, ვინც ქუჩაში იფურთხება, იგნება, ნაყინისა და შოკოლადის ქაღალდს ურნაში არ აგდებს, განსაკუთრებით იმ ადამიანების მიმართ არიან შეუწყნარებლები, ნაგვით სავეს პარკებს ავნიდან რომ ისვრიან.

ფლორიან ნერგოვანის სანერგე

მგონი, უკვე ვთქვი, რომ ამ წიგნში ბუნება განსაკუთრებულად უყვართ!

დიდუდას ბინაც კი, რომელიც ცოცხალი არსებაა (სრულუფლებიანი პერსონაჟია), ცდილობს მხოლოდ მოწყვეტილი ყვავილებით არ შემოიფარგლოს, მეტად შემოუშვას ბუნება საკუთარ კედლებში. ამიტომ ძლიერი წვიმის დროს ლოჯიის ჭერიდან წვიმის წვეთებს ატარებს და არც იატაკზე გაჩენილი ერთი-ორი გუბის წინააღმდეგია.

ფლორიან ნერგოვანის სანერეგე კი ნერგებისა და თესლების ნამდვილი სამეფოა. იქ მიდის ყველა, ვისაც საკუთარი ეზო-კარის, ბაღებისა თუ სკვერების გამწვანება სურს. ვინც ზრუნავს ბავშვებზე და იცის, რომ მათთვის მისწრებაა ნაძვნარში სეირნობა და თამაში.

ფლორიან ნერგოვანის მეგობრები და თანამზრახველები ადამიანებს, რომლებიც ყველაფერს აზიანებენ და სანერგესაც განადგურებით ემუქრებიან, ტლუებს ან მოჟმეებს ეძახიან. იქ მისული ბავშებს დამყნობის, თესვისა თუ მცენარეების მოვლის პროცესებზე ისეთი ზღაპრული ხერხებით უამბობენ, რომ მთელი ცხოვრება დაამახსოვრდეთ, ტლუებივით და მოჟმეებივით მოქცევა არასდროს მოუნდეთ.

თავად ფლორიან ნერგოვანს აღარ იკითხავთ? – ტანსაცმლის ზემოდან ფესვებისგან დაწნული, ბადესავით პერანგი აცვია, ამ ბადე-პერანგში ყვავილები გაუჩრია და მართლაც სასურველი ნაცნობია! თუ ჩემი არ გჯერათ, დიდუდას (იგივე დიდლის, იგივე თავგვირილას) ჰკითხეთ. მასავით კომპეტენტური არავინ მეგულება ამ წიგნში `ტროლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრები~ რომ ჰქვია!

უჩინარი მცველები

ძნელია ძნელია,

ძალიან ძნელია

ამდენი რეგვენი

რომ შემოგვერია,

მაგრამ, მეგობარო,

სხვა რა დაგვრჩენია,

ჩვენც ვიყოთ ერთად!

ჩვენც ვიყოთ ერთად!

რადგანაც მოგველიან

უჩინარი მცველები…

დიახ, წიგნში ერთი ახალგაზრდა ბიჭის, ელექსის დაწერილი რეპიც გაისმის, ქალაქზე მზრუნველი `უჩინარი მცველები~ ვის არ აღაფრთოვანებენ, ვის არ მოიყვანენ სიმღერის ხასიათზე. ისინი ხომ ბაღების გადასათხრელად მობილიზებულ ბულდოზერებსა და ტრაქტორებს, ტყე-პარკების ნაცვლად აღმართულ მონსტრ შენობებს აქრობენ; მწყობრიდან გამოჰყავთ ბენზინგასამართი სადგურები, რომლებიც უხარისხო ბენზინს ყიდიან, ასევე მოუვლელი მანქანები, რომლებიც ჰაერს წამლავენ; ბევრს წვალობენ, `ვიდრე მერიას დაიყოლიებენ ან ხუთიოდ მდიდარს დაარწმუნებენ კარგი საქმეების კეთებაში.~

`უჩინარი მცველები~ ის ადამიანები არიან, რომლებსაც `სილამაზე ესმით,~ რომლებიც  ისეთი სახლების მშენებლობას ემხრობიან, უბანის კოლორიტს რომ არ ამახინჯებს და მიდამოს ეხამება. მათ გულით სჯერათ, რომ `თუ კარგ საქმეებს აღარ აკეთებ, თანდათან უშნოვდები და ავად ხდები.~ ისინი უმცროს თაობასაც უზიარებენ საკუთარ ცოდნას, ბავშვებს თანამებრძოლებად მიიჩნევენ და ასწავლიან: `როდესაც ვიღაც რაღაცას აზიანებს, ხმა უნდა ამოიღოთ!~

ნაირა გელაშვილის `ტროლეიბუსი ასტარიონი და მისი მგზავრები~ მართალია, ზღაპარივით ამბავია, მაგრამ მისი წაკითხვის შემდეგ ბავშვებს საკუთარი ქალაქის გაცნობა და მოვლა-პატრონობა აუცილებლად მოუნდებათ. ამავე დროს, ეს მართლაც საოცარი წიგნი პატარაობიდან შთაგვაგონებს, რომ `სამყარო მხოლოდ ის როდია, რასაც ყოველდღიურად, ჩვენს თვალწინ ვხედავთ!~ _ გაცილებით ფართედ ყურება გვმართებს და რთული სიტუაციებიდან გამოსავალს მხოლოდ ამ შემთხვევაში მივაგნებთ.

და, ვინ იცის, ერთ მშვენიერ დღეს იქნებ ასტარიონით მგზავრობაც დავიმსახუროთ.

ყველა მასწავლებლის მოვალეობაა  საკუთარ პროფესიულ განვითარებაზე ზრუნვა. ახალი სქემის მიხედვით განისაზღვრა  მასწავლებლის ოთხი კატეგორია: პრაქტიკოსი, უფროსი, წამყვანი და მენტორი. სქემის მიხედვით მოცემულია თითოეული კატეგორიის მასწავლებლისათვის შესასრულებელი ძირითადი და დამატებითი აქტივობები, რაც ხელს უწყობს მასწავლებლის პროფესიულ განვითარებას. მინდა შევეხო წამყვანი მასწავლებლის ერთ-ერთ აქტივობას-სამოდელო გაკვეთილს. მასწავლებლის მიერ ჩატარებული  გაკვეთილები მიზნობრიობით ერთმანეთისგან განსხვავდება. ამ გაკვეთილებს შორის არის ისეთებიც, რომლებიც არა მხოლოდ მოსწავლეების განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს, არამედ პედაგოგიური თვალსაზრისით ინოვაციურია და კოლეგებისათვის სასარგებლო. სქემის უპირველი მიზანი ურთიერთთანამშრომლობის გზით მასწავლებლის პროფესიული განვითარებაა. სწორედ ამიტომ განისაზღვრა წამყვანი მასწავლებლისათვის სავალდებულო აქტივობად სამოდელო გაკვეთილის ჩატარება. სამოდელო გაკვეთილი შეიძლება იყოს: 1. ინტეგრირებული გაკვეთილი; 2. პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი; 3. გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული; 4. ინოვაციური გაკვეთილი. მინდა თქვენი ყურადღება შევაჩერო პრობლემაზე ორიენტირებულ სამოდელო გაკვეთილზე მათემატიკაში.

ჩემს მიერ დაგეგმილი გაკვეთილი ჩავატარე ევროპულ სკოლაში. გაკვეთილის დეტალებზე  საუბრის დაწყებამდე მინდა შევეხო გაკვეთილის ჩატარებამდე ზოგიერთ რეკომენდაციებს. პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის რეკომენდაციებიდან მინდა გამოვყო შემდეგი:

• სწავლის პროცესი უნდა დაიწყოს პრობლემის განხილვით. პრობლემა უნდა იყოს მოსწავლეებისათვის აქტუალური.
• პრობლემური ამოცანის შინაარსი მოსწავლეებში უნდა აღძრავდეს ინტერესს.
• პრობლემური სიტუაცია არ უნდა იყოს იმდენად რთული, რომ მოსწავლეებს უკარგავდეს მისი გადაჭრის სურვილს და არც ზედმეტად მარტივი.
• პრობლემები უნდა შეესაბამებოდეს რეალობას და იძლიოდეს ცოდნისა და გამოცდილების ინტეგრირების შესაძლებლობას.
• პრობლემა ფოკუსირებული უნდა იყოს ერთ საკითხზე.
• მოსწავლეებს უნდა მიეცეს საკმარისი დრო, რომ შეძლონ პრობლემის გადაჭრისათვის საჭირო ინფორმაციის შეგროვება და შესაბამისი სტრატეგიების შერჩევა.

ამ რეკომენდაციების გათვალისწინებით დავგეგმე და ჩავატარე  პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული  სამოდელო გაკვეთილი.

კლასი: IX

თემა: მათემატიკის გამოყენება ერთი პრაქტიკული პრობლემის გადასაჭრელად

დრო: ორი გაკვეთილი

მისაღწევი შედეგი, ინდიკატორი: მოსწავლეს შეუძლია მონაცემების მოწესრიგება და წარმოდგენა დასმული ამოცანის ამოსახსნელად ხელსაყრელი ფორმით. მოსწავლეს შეუძლია ფიგურების ან მათი ელემენტების ზომების მოძებნა/შეფასება და მათი გამოყენება პრაქტიკული პრობლემების გადაჭრისას. IX.8. IX.11

სასწავლო მიზანი: მოსწავლეები გამოიყენებენ  მათემატიკაში მიღებულ  ცოდნას კერძოდ მართკუთხა სამკუთხედის ამოხსნასთან დაკავშირებით, მონაცემთა სტატისტიკური დამუშავება  და გამოცდილებას რეალური პრობლემის მიუწვდომელ წერტილთან დაკავშირებული მანძილის პოვნის გადასაჭრელად.

ინტეგრირებული უნარ–ჩვევები: შემოქმედებითობის, დამოუკიდებელი აზროვნების, კომუნიკაციის, სხვისი მოსმენის, დავალების გადანაწილების, ურთიერთთანამშრომლობის, გადაწყვეტილების მიღების უნარები.

სტრატეგიები: კითხვა-პასუხი,   პრეზენტაცია, პრაქტიკული სამუშაოს შესრულება (ხელსაწყოს დამზადება, მონაცემების შეგროვება, დამუშავება და დასკვნის გაკეთება)

გაკვეთილის სცენარი: გაკვეთილის მსვლელობა:

შესავალი:  (10 წთ.)

გაკვეთილი დაიწყო  მასწავლებლის შესავლით.  კერძოდ,  მასწავლებელმა   დასვა პრობლემა, რაც დაკავშირებულია მიუწვდომელი წერტილის სიმაღლის პოვნასთან. აღნიშნული პრობლემა შესაძლებელია დავუკავშიროთ სატელევიზიო ანძის, ქართლის დედის სიმაღლის, მათ შორის, ევროპული სკოლის შენობის სიმაღლის გამოთვლას. აქ მასწავლებელი ელოდება მოსწავლეებისაგან მოსაზრებებს, ასევე სად ვხვდებით ანალოგიური ტიპის პრობლემებს. მოსწავლეების პასუხებმა არ დააყოვნა და მსგავსი შინაარსის პრობლემები დაასახელეს: ძირითადად თბილისის მაღალი შენობების სიმაღლეების განსაზღვრასთან. შემდეგი შეკითხვა მასწავლებლისგან იყო, როგორ შეიძლება გავზომოდ ეს მიუწვდომელი სიმაღლეები ?  აქ  მოსწავლეების დაფიქრების შემდეგ პასუხები იყო არარეალური, მაგრამ ისინი მალე ხვდებოდნენ, რომ პასუხები სიმაღლის პოვნასთან ერთად იყო არარეალური ან სახიფათო. ანუ ნელ-ნელა კლასი დაფიქრდა, რომ ერთის მხრივ მარტივი პრობლემა, რომელიც რეალურია ითხოვს მათგან გადაწყვეტას-ამოხსნას.

წინარე ცოდნის გააქტიურება-(15 წთ.)

გაკვეთილის ეს  ნაწილი  დაეთმო მოსწავლეების მიერ აქამდე შეძენილი ცოდნის გააქტიურებას, აქ შეიძლება გამოვიყენოთ განმავითარებელი შეფასების რაიმე ინსტრუმენტი მაგალითად კითხვების დასმის სახით.

აქ შეიძლება დავაზუსტოდ საკითხები, რომლებიც ხელს შეუწყობს წინარე ცოდნის გააქტიურებას: დამოკიდებულებანი კუთხეებს და გვერდებს შორის მართკუთხა სამკუთხედში; სინუსისების და  კოსინუსების თეორემა; სამკუთხედის ამოხსნა; პითაგორას თეორემა;  მონაცემთა პირველადი დამუშავება (საშუალო, სტანდარტული გადახრა, მოდა, მედიანა).

ძირითადი  ნაწილი-(20 წთ.) იმისათვის რომ გაკვეთილის ძირითადი მხოლოდ  ნაწილი ვიდეოს ნახვას და თარგმნას (ზოგიერთ სკოლასი მოსწავლემ სესაძლოა ვერც შეძლოს ტარგმნა) არ დაეთმოს იქნებ ეს ნაწილი შემდეგნაირად სესთავაზოთ მკითხველს –

ამ გაკვეთილის სამოდელო გაკვეთილად წარმოდგენა ჩემს მიერ ისახავდა მიზანს, რომ მოსწავლეებს თავად შეექმნათ რესურსი, რომელსაც თავადვე გამოიყენებდნენ. აქ  გამოვიყენე ჩემი გამოცდილება საერთაშორისო ბაკალავრიატში სწავლებისა. მოსწავლეებს შევთავაზე ინტერნეტში შემდეგი ვიდეოს ნახვა:

ვიდეო არის საინტერესო ინსტრუმენტის შესახებ-„კლინომეტრი“,  მარტივი ხელსაწყო, რომელიც მარტივად, რომ ვთქვათ კუთხის საზომია:

ვიდეოს ნახვის დროს მოსწავლეები თავად თარგმნიდნენ მოცემულ ინსტრუქციებს  და ინიშნავენ ხელსაწყოს  დამზადების ეტაპებს და საჭირო მასალას. ხელსაწყოს ასაგებად მათ სჭირდებათ: ტრანსპორტირი, მაკრატელი, სკოჩი, მუყაოს ფურცელი, საწრუპი, სამაგრი, სქელი ძაფი. ამ ვიდეოს ნახვის შემდეგ მოსწავლეებმა გააკეთეს ვიდეოს მიხედვით ხელსაწყოს დამზადების ეტაპების და საჭირო რესურსების პრეზენტაცია მათ აღნიშნეს,   რომ ინსტრუმენტი კლინომეტრი იყო საკმაოდ მარტივი. მათ მივეცი დავალება ვიდეოს მიხედვით დამოუკიდებლად შეექმნათ ეს ინსტრუმენტი.

გაკვეთილის გაგრძელება (45 წთ.)

მეორე გაკვეთილი უკვე იყო პრაქტიკული სამუშაოს შესრულება და შემდეგ მიღებული შედეგების დამუშავება.

ყველა   მოსწავლემ მოიტანა სახლში დამზადებული კლინომეტრი.  აქ უკვე დადგა კონკრეტული პრობლემის გადაწყვეტა, კერძოდ სკოლის შენობის სიმაღლის პოვნა. ამისათვის გავემართეთ სკოლის ეზოში.

ამ  ნახაზზე  სწორედ AD არის   შენობის სიმაღლე, ხოლო B წერტილში აქვს დამკვიდრებელს კლინომეტრი და აწარმოებს გაზომვას  და  კუთხე A  არის გაზომვის შედეგად მიღებული კუთხე, ცხადია თითოეული მოსწავლისათვის ამ ნახაზის ზომები იქნება სხვადასხვა ვინაიდან არის გაზომვის ცდომილებები, მოსწავლეების სხვადასხვა სიმაღლე.

აქ  უკვე  მოსწავლეები აწარმოებენ გაზომვებს

და ავსებენ შემდეგ ცხრილს:

წერტილი A არის სწორედ სკოლის შენობის ყველაზე მაღალი წერტილი,  BC მანძლი არის მოსწავლესა და სკოლის შენობას შორის, BN არის მოსწავლის სიმაღლე. ცხადია გაზომვები შეიცავს ცდომილობებს, ამიტომ თითოეული მოსწავლე აკეთებს რამოდენიმე გაზომვას და შემდეგ სტატისტიკურად ამუშავებს მიღებულ მონაცემებს.

საველე სამუშაოების დასრულების შემდეგ ვინაცვლებთ საკლასო ოთახში. აქ  უკვე მოსწავლეები იწყებენ დაწყებული საქმის დასრულებას. კერძოდ მიიღებენ AD-ს გამოსათვლელ გამოსახულებას და მასში ჩასვან მიღებულ მონაცემებს. შეაფასებენ ცდომილებას. გაზომვების შედეგები მართლაც საინტერესო აღმოჩნდა ვინაიდან იყო ცდომილებები. მოსწავლეებს მიეცათ ინსტრუქცია მონაცემთა  დამრგვალებისას და მათი სტატისტიკურად დასამუშავებლად. კერძოდ თითოეული მახასიათებელისათვის გამოთვალეს საშუალო და სტანდარტული გადახრა. შემდეგ კლასში გაიმართა უკვე თითოეული მოსწავლის მიერ მიღებული შედეგების შედარება.

საშინაო დავალების  მიცემა:  ამ დავალების შესრულების შემდეგ მოსწავლეებს მიეცათ დავალება ქართლის დედის ძეგლის ანძის სიმაღლის შეფასება კლასში გამოყენებული მეთოდის მიხედვით (შეიძლება ანალოგიური შინაარსის მქონე დავალების მიცემა მაგ.: სატელევიზიო ანძის სიმაღლის განსაზღვრა და ა.შ.).

რესურსები: სახელმძღვანელო-მათემატიკა IX თ. ვეფხვაძე,  დაფა, მარკერი, პროექტორი, კომპიუტერები, ინტერნეტი, ტრანსპორტირი, მაკრატელი, სკოჩი, მუყაოს ფურცელი

გაკვეთილის რეფლექსია: რამოდენიმე სიტყვით მინდა შევეხო გაკვეთილის რეფლექსიას. გაკვეთილი მოსწავლეებისათვის იყო საინტერესო, ხალისით ასრულებდნენ ყველა დავალებას, განსაკუთრებით მოეწონათ ხელსაწყოს შექმნის გეგმის შედგენა-შექმნა-გამოყენების პროცესი თითქმის ყველა მოსწავლემ შეასრულა გაზომვები, ზოგიერთ მოსწავლეს გაუჭირდა AD-ს გამოსათვლელი გამოსახულების მიღება. ცდომილება 7-9% ის ფარგლებში. გაკვეთილი თავისი შინაარსით სტრუქტურით აკმაყოფილებდა პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის შეფასების კომპონენტებს. მოსწავლეებმა  სურვილი გამოთქვეს ამ ტიპის გაკვეთილების ინტენსიური ჩატარება.