მარიემ მირზახანი დღეს პირველი და ერთადერთი ქალია, რომელმაც მიმდინარე წელს ფილდსის მედალი (Fields Medal) მოიპოვა. ეს იმდენად მნიშვნელოვანი და საგულისხმო ჯილდოა, რომ გამოცემა The Guardian მას “მათემატიკაში ნობელის პრემიის ლაურეატს” უწოდებს.

მათემატიკის საერთაშორისო კავშირი (International Mathematical Union) გამარჯვებულებს ფილდსის მედალს ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ გადასცემს. მედალოსნები 40 წლამდე ასაკის ახალგაზრდა მათემატიკოსები არიან, რომელთა მიღწევები უმნიშვნელოვანესია ამ დარგის სამომავლო განვითარებისთვის.

მიმდინარე წელს მარიემს სამი კონკურენტი –  არტურ ავილა, მანჯულ ბარგავა და მარტინ ჰაიერერი ჰყავდა. ჯილდოს გადაცემის შემდეგ, პრემიის არსებობის 78-ე თავზე, მარიემი პირველი ქალია ამ დარგის 55 ფინალისტიდან.

ბევრი მიიჩნევს, რომ მირზახანის მიღწევების აღიარება და მედლის გადაცემა ამ დარგში ცვლილებების უტყუარი ნიშანია:

• ბედნიერი ვიქნები, თუ ეს ფაქტი და გადაწვეტილება გაამხნევებს და მოტივაციას შესძენს ახალგაზრდა ქალ მეცნიერებს და მათემატიკოსებს უფრო მონდომებით იმუშაონ – განაცხადა მარიემმა ოფიციალურ პრესრელიზში.

მათემატიკის საერთაშორისო კავშირის ვიცე პრეზიდენტმა ქრისტიანე რუსაუმ გამოცემა The Guardian-თან საუბრის დროს ამ ფაქტს  “შესანიშნავი მომენტი” და “ქალების აღიარება” უწოდა და მარია კიურის მიერ, მეოცე საუკუნის დასაწყისში, ქიმიის დარგში ნობელის პრემიის აღებას შეადარა.

კანადელი მათემატიკოსი, პროფესორი იზაბელა ლაბა წერს: “მირზახანის გამარჯვებას პირადად ჩემზე არ უმოქმედია დავერწმუნებინე, რომ ქალი მათემატიკოსები ისეთივე ბრწყინვალეები შეიძლება იყვნენ, როგორც კაცები. თავად ამაში არასოდეს შემპარვია ეჭვი. ეს ფაქტი კი კარგი იმითაა, რომ საზოგადოება კიდევ ერთხელ დაინახავს და შეიგრძნობს ქალების ძალას, ხელს შეუწყობს მათ განვითარებას და საკუთარ თავსაც შეაგულიანებს, არ გაუჭირდეს ქალების წარმატების აღიარება”.

მირზახანის მიღწევებისა და წარმატების ხაზგასმა საგულისხმო პასუხია იმ ადამიანებისთვის, ვინც მათემატიკასა და მეცნიერებაში ქალების როლს აკნინებს და უგულვებელჰყოფს. მეცნიერების ეროვნული აკადემიის მიხედვით (აშშ), არ არსებობს ბიოლოგიური განსხვავება, რაც ახსნის ქალების მონაწილოების დაბალ მაჩვენებელს STEM-ის (მეცნიერება, ტექნოლოგიები, ინჟინერია, მათემატიკა) აკადემიურ ფაკულტეტებზე წამყვანი პოზიციების დაკავებისა. მოცემულ პირობებში ქალები უბრალოდ ძალიან მასშტაბური სქესობრივი დისკრიმინაციის მსხვერპლი არიან.

მაგალითად, 2008 წელს იელის უნივერსიტეტში პროფესორებს სთხოვეს შეეფასებინათ აპლიკანტების მიერ გამოგზავნილი რეზიუმეები ლაბორატორიის მენეჯერის ვაკანსიაზე და საუკეთესო კანდიდატები აერჩიათ. ყველა რეზიუმე წინასწარგამოგონილი, ყალბი იყო. აპლიკანტები კი რეალურად არ არსებობდნენ. აღმოჩნდა, რომ პროფესორებმა შესაფერისად და საუკეთესოდ აღიარეს ის რეზიუმეები, რომლზეც მამაკაცის სახელი ეწერა, ხოლო ის რეზიუმეები, რომლებიც ქალებს ეკუთვნოდათ – დაიწუნეს.  აღსანიშნავია, რომ ქალისა და მამაკაცის რეზიუმეები ზუსტად ერთი და იგივე შინაარსისა იყო. ხოლო შეფასებაში მონაწილე პროფესორები, ქალებიცა და კაცებიც – აბსოლუტურად თანაბრად იყვნენ მიკერძოებულნი და  სქესის ნიშნით დისკრიმინატორები.

ეს ყველაფერი არ არის, რაც STEM-ის სფეროში დასაქმებულ ქალებს დისკრიმინირებულს ხდის. მაგალითად, გასული წლის ივლისის ანგარიშის მიხედვით, 64% იმ ქალებისა, რომლებიც მეცნიერებაში სხვადასხვა მიმართულებით მუშაობენ, საველე სამუშაოების შესრულების დროს სექსუალური შევიწროების მსხვერპლნი გახდნენ.

მსგავსი შემთხვევები, იმ ისტორიების გათვალისწინებითაც, თუ როგორ მოიპოვებენ მამაკაცები აღიარებას ქალების მიერ მიღწეული გამოგონებებითა და აღმოჩენებით – გვეხმარება, ავხსნათ ფაქტი, თუ რატომ უჭირავთ ქალებს წამყვანი პოზიციების მხოლოდ 9-16%  აშშ-ს 100 საუკეთესო უნივერსიტეტში.

შესაბამისად, მსგავსი ფაქტებიდან და დაბალი მოტივაციიდან გამომდინარე, ამერიკის მათემატიკის საზოგადოების მიხედვით (American Mathematical Society),  ქალების მიერ მათემატიკაში Ph.D-ის ხარისხის მოპოვების პროცენტული მაჩვენებელი ათწლეულების განმავლობაში თითქმის არ იზრდება:

კვლევის თანახმად, 1993-2012 წლებში, იმ ქალების რაოდენობა, რომლებიც მათემატიკაში Ph.D-ის ხარისხს მოიპოვებენ, არასოდეს ყოფილა საერთო რაოდენობის  34%-ზე მეტი.

ირანში გაზრდილი მარიემ მირზახანმა, რომელიც მათემატიკის დოქტორი ჰარვარდის უნივერსიტეტში გახდა, ხოლო დღეს სტენფორდის უნივერსიტეტის პროფესორია, 2008 წელს კლეის მათემატიკის ინსტიტუტს გაუმხილა, რომ თავდაპირველად, საწყის ეტაპზე, საერთოდ ვერ აანალიზებდა საკუთარ ძალასა და შესაძლებლობებს მათემატიკაში:

• „არ ვფიქრობ, რომ ყველას შეუძლია მათემატიკოსი გახდეს, თუმცა, მჯერა, რომ ძალიან ბევრი სტუდენტი საკუთარ თავში ამ საგანს შანსს არ აძლევს. საშუალო სკოლაში მათემატიკის შესწავლა ძალიან მიჭირდა. საერთოდ არ მაინტერესებდა და არ ვფიქრობდი მასზე. შესაბამისად, მე ვიცი, თუ როგორი ცივი და უაზროა მათემატიკა, თუ მისით აღფრთოვანებას ვერ შეძლებ.”

ინსტრუქცია

უპირველეს ყოვლისა, აუხსენით მოსწავლეებს, რომ ამ ტესტის მიზანია არა მათი ცოდნის შემოწმება, არამედ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების უკეთ შესწავლა და გაცნობიერება.

შეგიძლიათ, კლასი ჯგუფებად დაყოთ. სასურველია მცირე ჯგუფებად ან წყვილებად დაყოფა. თითოეულ ჯგუფს/წყვილს გადაეცით ფურცელზე ამობეჭდილი ან დაწერილი რამდენიმე კითხვა, რომელთაგან თითოეულს სამი პასუხი ექნება. მოსწავლეები აირჩევენ პასუხს, რომელიც სწორად მიაჩნიათ. უნდა ითქვას, რომ ზოგ შემთხვევაში სწორი პასუხი ერთზე მეტია, რადგან ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები დინამიკური კონცეფციაა, მუდმივად ვითარდება და ინტერპრეტაციის საშუალებას ტოვებს.

კარგი იქნება, თუ ტესტის საფუძველზე დისკუსიას გამართავთ. სთხოვეთ მოსწავლეს, დაასაბუთოს თავისი თვალსაზრისი. ასე ტესტი არ დარჩება მშრალ კითხვა–პასუხად. მნიშვნელოვანია, თავადაც მოემზადოთ ამ დისკუსიისთვის.

ტესტის ამ ნაწილს შეიძლება დავარქვათ „ცხოვრება დემოკრატიულ სახელმწიფოში“.

ტესტი:

1. 17 წლამდე ასაკის ბავშვის შრომა:

ა) ყოველთვის ბავშვის უფლებების დარღვევაა;

ბ) ბავშვის უფლების დარღვევაა, თუ სამუშაო მავნებელია;

გ) მისაღებია, თუ სახელმწიფო განსაზღვრავს ბავშვის მინიმალურ ასაკს 17 წლის ქვემოთ.

სწორი პასუხია „გ“. ბავშვთა უფლებების კონვენცია კრძალავს ბავშვის შრომას, თუ ეს საშიშია ან წარმოადგენს ექსპლუატაციის ფორმას, მაგრამ კონვენცია სახელწიფოს უფლებას ანიჭებს, დაადგინოს მინიმალური ასაკი.

2. სიკვდილით დასჯა:

ა) აკრძალულია მთელ მსოფლიოში;

ბ) გაუქმებულია კანონმდებლობით ან პრაქტიკით სახელმწიფოთა 50%-ში;

გ) დაუშვებელია 18 წლამდე.

სწორი პასუხებია „ბ“ და „გ“. სიკვდილით დასჯა არ არის გაუქმებული ყველა სახელმწიფოში.

3. ეკონომიკური და სოციალური უფლებები:

ა) არ არის ადამიანის უფლებები;

ბ) ამ უფლებათა დაუყოვნებლივ აღსრულება არ მოეთხოვება სახელმწიფოებს;

გ) ამ უფლებებით სარგებლობა შეუძლია ევროპის კავშირის ყველა მოქალაქეს.

სწორი პასუხია „ბ“. ეკონომიკური და სოციალური უფლებები ადამიანის უფლებებია, თუმცაღა მათი აღიარება სახელმწიფოების მიერ შედარებით „სუსტია“, ვიდრე პოლიტიკური და სამოქალაქო უფლებებისა. ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ კონვენცია სახელმწიფოებს აკისრებს ვალდებულებას, ხელი შეუწყონ ეკონომიკური და სოციალური უფლებების სრულ დანერგვას.

4. განათლების უფლების მიხედვით:

ა) ყველა ინდივიდს ან ჯგუფს აქვს უფლება, დააფუძნოს სკოლა, თუ მინიმალური საკანონმდებლო მოთხოვნები შესრულებულია;

ბ) არ არსებობს ვალდებულება, რომელიც განსაზღვრავს საგანმანათლებლო პროგრამის შინაარსს;

გ) მთავრობა ვალდებულია, უზრუნველყოს სავალდებულო განათლება 18 წლამდე ასაკის პირებისთვის.

სწორი პასუხია „ა“. საერთაშორისო ხელშეკრულებებში, მაგალითად, ბავშვთა უფლებების კონვენციაში, აღნიშნულია, რომ ბავშვმა უნდა მიიღოს ინფორმაცია ადამიანის უფლებების შესახებ. სავალდებულო ზოგადი განათლების მიღება კი არ შეიძლება შეზღუდული იყოს ასაკით.

5. არჩევნებში მონაწილეობის უფლება

ა) ყველა მოქალაქე უფლებამოსილია, მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში, მაშინაც კი, თუ მან დაკარგა სამოქალაქო უფლებები კრიმინალური ქმედების გამო;

ბ) თუ პირი დამსაქმებელია, მას აქვს არა ერთი, არამედ ორი ხმის უფლება;

გ) ხმის მიცემა უნდა წარიმართოს ფარული კენჭისყრით.

სწორი პასუხია „გ“. პირს, რომელმაც დაკარგა სამოქალაქო უფლებები, სახელმწიფომ შეიძლება აუკრძალოს არჩევნებში მონაწილეობა. ამასთან, საერთაშორისოდ აღიარებულია, რომ ყველა პირს აქვს თანაბარი უფლებები არჩევნებში მონაწილეობის დროს.

6. ბავშვის დასჯა სკოლაში:

ა) არ არის ნებადართული;

ბ) არ არის აკრძალული, თუ დასჯა გულისხმობს მხოლოდ ფსიქოლოგიურ დასჯას და არა ფიზიკურს;

გ) შეიძლება მხოლოდ მშობლების თანხმობით.

სწორი პასუხია „ა“. ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ ბავშვის დასჯა მიჩნეულია ადამიანის უფლების დარღვევად. „ბ“ პასუხი არასწორია, რადგან აკრძალვა ეხება ყოველგვარ დასჯას, მათ შორის ფსიქოლოგიურსაც. „გ“ პასუხიც არასწორია, ვინაიდან მშობელიც არ არის უფლებამოსილი, განაცხადოს თანხმობა ბავშვის დასჯაზე ან თვითონ დასაჯოს.

7. წამება:

ა) ნებადართულია იმ შემთხვევაში, თუ წამების მიზანია ტერორისტული აქტის თავიდან აცილება;

ბ) შეიძლება მხოლოდ მოსამართლის თანხმობით;

გ) დაუშვებელია.

სწორი პასუხია ,,გ”.

8. სკოლაში:

ა) არ არის სავალდებულო, ყურადღება მიექცეს გარემოს დაცვასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხს;

ბ) ბავშვებს უნდა ასწავლონ მშობლის პატივისცემა;

გ) ბავშვებს უნდა ასწავლონ ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები.

სწორი პასუხებია „ბ“ და „გ“.

9. სიცოცხლის უფლება დარღვეულია, თუ:

ა) ადამიანი შემთხვევით დაიღუპა, როდესაც პოლიცია ახორციელებდა სხვა ადამიანებზე თავდასხმის პრევენციას;

ბ) ადამიანი დაიღუპა ომის დროს;

გ) ადამიანი დაიღუპა პოლიციის მიერ გადამეტებული ძალის გამოყენების შედეგად.

სწორი პასუხია „გ“. „ა“ სწორი იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუ პოლიცია გამოიყენებდა „აბსოლუტურად საჭიროზე“ მეტ ძალას.

10. შრომის უფლება:

ა) სახელმწიფოს ავალდებულებს, შექმნას სამუშაო ადგილები ყველა მოქალაქისთვის;

ბ) ნიშნავს, რომ არავის გათავისუფლება არ შეიძლება თვითნებურად;

გ) არ გულისხმობს, რომ სახელმწიფომ სრულ დასაქმებაზე უნდა იზრუნოს.

სწორი პასუხია „ბ“.

მუდამ ისე ხდება ხოლმე, რომ რთულ კითხვებზე პასუხებს წიგნებში ვპოულობ. ახლა პასუხების საძიებელ ადგილს უსაზღვრო მსოფლიო ქსელიც მიემატა…

ბოლო დღეები (ბოლო წლებზე რომ აღარაფერი ვთქვათ…) პირადად ჩემთვის დამძიმდა, „არაფერი გვეშველება“ განცდა გაძლიერდა საზოგადოებრივ მაუწყებელში, კინომსახიობთა თეატრში, ყაზტრანსგაზში და თითქმის ყველგან მომუშავე ღირსების არმქონე და სხვათათვის ღირსების ამყრელი ადამიანების გამო. ჰოდა, გადავაწყდი ზიმბარდოზე სტატიას… ვფიქრობ, ის რასაც ზიმბარდო გვთავაზობს, საინტერესო იქნება სამოქალაქო განათლების საკითხებით დაინტერესებული მკითხველისათვის და არამარტო…

„რა არის ცხოვრების აზრი ფილიპ ზიმბარდოსთვის? პირველ რიგში, სრულად უნდა გავაცნობიეროთ, რა ხანმოკლეა ადამიანის არსებობა, რომ ყოველი დღე ისე გავატაროთ, როგორც უკანასკნელი და ყოველი – ბუნებაში, მეგობრებთან, ოჯახში გატარებული თუ ადამიანის შემოქმედებისა თუ სექსუალურობის – მომენტით სრულად დავტკბეთ.

საკუთარი უკვდავების დასაჯერებლად ბეჯითად უნდა გავისარჯო, რომ ცხოვრება ღირსეული გავხადო ჩემთვის და ჩემს გარშემო მოკვდავებისთვის. ერთ–ერთი გზა ისეთი პროექტების შექმნაა, რომელიც ამდიდრებს ადამიანის არსებობას. ამის მაგალითია პროექტი „გაზარდე გმირი საკუთარ თავში“[1] (Heroic Imagination Project – HIP). მისი მისიაა, სამყარო ისეთი ყოველდღიური გმირების თაობებით გაამდიდროს, რომლებიც ყოველდღიური ძალისხმევით გარკვეულწილად ამდიდრებენ კოლექტიურ არსებობას.  

ნება მომეცით მოკლედ შევეხო გმირისა და გმირობის ახალ კონცეფციას, რომლის შექმნასაც ვცდილობ. პირველ ყოვლისა, რამდენიმე პროვოკაციულ შეკითხვას დავსვამ, ხოლო შემდეგ უჩვეულო პასუხებს შემოგთავაზებთ.

• რატომ უნდა ჩავანაცვლოთ სუპერგმირები ჩვეულებრივი, ყოველდღიური გმირებით?
• რატომ უნდა გავაფართოოთ გმირების ჩვენეული ხედვა იმ მამაცი სამხედრო გმირების მიღმა, რომლებმაც თავი გამოიჩინეს ბრძოლის ველზე?
• რატომ უნდა გავცდეთ ცალკეული ინდივიდების მიერ ჩადენილი ისეთი გმირული ქმედების პატივისცემას, რომლებიც მამაცობის ექსტრემალური გამოხატულებაა?
• რატომ არ უნდა შემოვსაზღვროთ „გმირების გალერეა“ მხოლოდ გამონაკლისებით (მაგ., ნელსონ მანდელა, მარტინ ლუთერ კინგი), რომლებმაც, პიროვნული მსხვერპლისა და პოტენციური რისკის მიუხედავად, კეთილშობილური მიზნისთვის გადადეს თავი?
• რატომ უნდა მივანიჭოთ ინსტიტუციურ დონეზე კორუფციის მამხილებელს გმირის სტატუსი, თუკი მისი ქმედება, როგორც წესი, სიცოცხლის საფრთხეს არ უკავშირდება?

ყველა ამ „რატომ“–ზე ერთადერთი პასუხი ის გახლავთ, რომ არასამართლიანია „გმირის“ განსაზღვრების დავიწროება ადამიანთა შედარებით მცირე ჯგუფამდე, ძირითადად, მამაკაცებამდე, რომლებიც ჩვეულებრივი მოკვდავებისაგან განსხვავდებიან იშვიათობით, გამონაკლისობით, გამორჩეული ნიჭით.

ამგვარი ვიწრო ხედვა მთლიანად უნდა შემეცვალა. ადამიანთათვის, ჩვეულებრივი მოკვდავებისთვის შთამაგონებელი ალტერნატივა შევიმუშავე და მისი განხორციელებისთვის 2008 წელს არაკომერციული ორგანიზაცია – „გაზარდე გმირი საკუთარ თავში“ (Heroic Imagination Project – HIP) – შევქმენი სან ფრანცისკოში.

პროექტის მიზანია, ხელი შეუწყოს ყოველდღიურ გმირობას, როგორც

ა) არაჰუმანურობის, კორუფციის, უსამართლობისა და ბოროტების ანტიდოტს (ქმედება და უმოქმედობა);

ბ) ადამიანური ბუნების დადებითი პოტენციალის ზეიმს/აღნიშვნას;

გ) ბუნებრივ შედეგს, რომელიც მოჰყვება ჩვეულებრივი ადამიანების მიერ სოციალური სიკეთისათვის ჩადენილ გამორჩეულ საქმიანობას.

პროექტის მისიაა, ასწავლოს ადამიანებს სიტუაციაში გარკვევა და ყოველდღიურობის რთულ სიტუაციებში წარმატებული გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო საბაზო უნარები.

საკუთარი დანიშნულებისა და მისიის მისაღწევად პროექტი შესაბამისი კვლევის შედეგებს სოციალური ფსიქოლოგიიდან და სხვა მონათესავე სფეროებიდან ცოდნად, ინსტრუმენტებად, სტრატეგიებად და სავარჯიშოებად გარდაქმნის და ეხმარება ინდივიდებსა და ჯგუფებს საკუთარი ცხოვრების კრიტიკულ მომენტებში ეფექტურად და გონივრულად იმოქმედონ. სოციალური გავლენის უარყოფითი ფორმების (კონფორმულობა, მორჩილება, დამკვირვებლობა/განზე დგომა) კვლევამ საშუალება მოგვცა ფოკუსი ყოველდღიური გმირობის ბუნებისა და ინდივიდუალური და სოციალური ზრდის ფსიქოლოგიის შესწავლაზე გადაგვეტანა.

პროექტი ამზადებს ახალგაზრდებს გმირობისთვის – ასწავლის ყოველდღიურ სიკეთეს, ზრუნვას და, ამრიგად, სიკეთის, თანაზიარობისა და თანაგრძნობის ინდივიდუალურ ღირსებას გადააქცევს გმირობის სამოქალაქო ღირსებად. მიზანი ის გახლავთ, რომ ამგვარი ქმედებები ნებისმიერი ადამიანის ხასიათის განუყოფელი ნაწილი გახდეს, რაც სოციოცენტრიზმს ეგოცენტრიზმზე მაღლა დააყენებს. პროექტი ჩვეულებრივ ადამიანებს არაჩვეულებრივი ქმედების ძალას აძლევს. ჩვენი მოსწავლე გმირები ცდილობენ თანამოაზრე ინდივიდებისაგან შემდგარი „გმირთა გუნდების“ შექმნას, რომლებიც შესაძლებლობის შემთხვევაში, თანამშრომლობენ. ახალგაზრდებთან მუშაობით ბევრის მიღწევა შეიძლება – მათთან ერთად შესაძლებელია ცხოვრების საზრისის გამდიდრება!“

პროექტის დეტალები

პროექტის ოფიციალურ ვებგვერდზე ბევრ საინტერესო ინფორმაციასთან ერთად ნახავთ პროგრამების აღწერასაც. 6 მოდულიანი ძირითადი პროგრამის სახელწოდებაა „ადამიანური ბუნების გაგება“. ყოველი მოდულის მიზანია უნიკალური მეთოდებით ყოველდღიური გმირების მომზადება. ეს პროგრამა ორი რამით განსხვავდება სოციალური ცვლილებისადმი სხვა მიდგომებისაგან: (1) ორიენტირებულია ყოველდღიური სოციალური სიტუაციების დინამიკაზე და არა პიროვნებებზე და მათ ინდივიდუალურ თავისებურებებზე (როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს). (2) არ ხდება რთულ სიტუაციებში ადამიანთა დამოკიდებულებებისა და ავტომატური ქმედების სტიგმატიზაცია. ვცდილობთ, დავინახოთ „დავიცდი და ვნახავ“–ს, „დინების მიყოლისა“ და სხვების შესახებ ნაჩქარევი განსჯის ჩვენეული ტენდენცია. ამით ვამცირებთ ადამიანთა დამოკიდებულებას ნორმალური ქცევის შესახებ მათივე შეხედულებებზე და უფრო ადვილად თავდაღწევისა და გათავისუფლების საშუალებას ვაძლევთ.

ყველა პროგრამა მდიდარ აკადემიურ შინაარსზეა აგებული, მიმზიდველი, სახალისო ვიდეოებითა და ინდივიდუალური სავარჯიშოებით, რომელიც ყველა ჩვენს კლიენტს (სკოლები, უნივერსიტეტები და ახალგაზრდული ორგანიზაციები) შეუძლია გამოიყენოს საკუთარი გამორჩეული საჭიროებების შესატყვისად.

მოკლედ მოდულების შესახებ:

• მაყურებლის ეფექტი: პასიური უმოქმედობის გარდაქმნა გმირულ ქმედებად

ეხმარება მსმენელს დაძლიოს ის სოციალური ძალები, რომელიც ბუნდოვან ან საგანგებო სიტუაციაში ქმედებისაგან თავის შეკავებას აიძულებს და ასწავლის გონივრული და ეფექტური რეაქციის უნარებს.

• განწყობის შექმნა: ფიქსირებული განწყობის შეცვლა ზრდის განწყობით

ეხმარება მსმენელს შეცვალოს ფიქსირებული განწყობა – რწმენა, რომ ადამიანს არ შეუძლია შეცვალოს მეორის შესაძლებლობები და პიროვნული თავისებურებები – ზრდის განწყობით – რწმენით, რომ ადამიანს დროთა განმავლობაში ძალისხმევით შეუძლია საკუთარი პიროვნული ასპექტების შეცვლა.

• სოციალური კონფორმულობის დადებით გავლენად გადაქცევა

ეხმარება მსმენელს გაიღრმავოს ცოდნა სოციალურ სიტუაციებში კონფორმულობის საკუთარი ავტომატური ტენდენციის შესახებ და შეცვალოს ეს ტენდენციები ჯანსაღი ქცევით.

• სტერეოტიპების საფრთხის ეფექტურად მართვა ადაპტური ატრიბუციით

ეხმარება მსმენელს შეამციროს ან სრულიად მოსპოს სტერეოტიპების საფრთხის ეფექტი და არაჯანსაღი ატრიბუცია სწავლისა და საქმიანობის შესახებ.

• სიტუაციური ცოდნის განვითარება ავტორიტეტის ძალაუფლების შესახებ

ეხმარება მსმენელს გაიგოს, როგორ ზემოქმედებს ჯგუფი და სიტუაცია გადაწყვეტილების მიღებაზე და ასწავლის სოციალური სიტუაციების გააზრებულად გადაჭრის სტრატეგიებს.

• ცრურწმენისა და დისკრიმინაციის დამარცხება ურთიერთგაგებისა და ურთიერთმიღების ხელშესაწყობად

ეხმარება მსმენელს გააცნობიეროს სხვა ადამიანებსა თუ ჯგუფებზე ვარაუდების დაშვების ტენდენცია და წინ აღუდგეს, თუკი თავად ხდება ცრურწმენისა და დისკრიმინაციის საგანი.

წყარო: https://excellencereporter.com/2016/11/21/dr-phil-zimbardo-the-meaning-of-life-and-the-everyday-heroes/?utm_content=buffer4b0d4&utm_medium=social&utm_source=facebook.com&utm_campaign=buffer

https://heroicimagination.org/programs/

[1] მადლობა ნოდარ მანჩხაშვილს პროექტის სახელწოდების საუკეთესო თარგმანისათვის.

სასკოლო აქტივობებიდან ალბათ ერთადერთი, რაც უპირობოდ მომწონდა, ექსკურსიაზე წასვლა იყო. მიმართულების არჩევა, წასაღები საკვების დანაწილება, ჩანთის ჩალაგება და გამგზავრების წინა საღამოს მღელვარებები – მთელი ამბავია. როცა დამოუკიდებლად ცხოვრება დავიწყე, ექსკურსიები ლაშქრობებში გადაიზარდა, ლაშქრობები – ხანგრძლივ თავგადასავლებში და ახლა თუ ვინმე შემეკითხება, კმაყოფილი ვპასუხობ ხოლმე, რომ  საქართველოს უდიდესი ნაწილი ფეხით და ზურგჩანთით მაქვს მოვლილი.

გაზაფხული დგება და ვიცი, ჩემნაირი ადამიანები, უკვე ფიქრობენ, სად შეიძლება წავიდნენ წელს ექსკურსიაზე, რა შეიძლება ნახონ, რა იქნება შთამბეჭდავი.

თუკი სკოლაში გავლილ მარშრუტებს გავიხსენებ, მათი უმეტესობა,  ერთფეროვანია და ძირითადად ეკლესია-მონასტრებისა და ნახევრად დანგრეული ციხე-სიმაგრეების მონახულებისგან შედგებოდა, რომელთა საწინააღმდეგოც, ცხადია, არაფერი მაქვს, მაგრამ მგონია, რომ შინაარსობრივად უფრო მრავალფეროვანი მარშრუტები ბავშვებს ახალი ინტერესების აღმოჩენაში დაეხმარება და მეტად შთამბეჭდავი იქნება.

მეჩეთების ტური აჭარაში – მიუხედავად იმისა, რომ ბათუმში მცხოვრები მუსლიმები ბოლო წლების განმავლობაში აქტიურად ითხოვენ მეჩეთის აშენების უფლებას (არსებული სამლოცველო მორწმუნეებს ვერ იტევს), აჭარაში საკმაოდ ბევრ არამოქმედ სამლოცველოს შევხვდებით. ისტორიული მონაცემებით მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს აჭარაში 200-მდე ჯამე იყო. საკუთარი სამლოცველოს ქონა სოფლისთვის პრესტიჟის საგანს წარმოადგენდა. აჭარაში არსებული მუსლიმური სამლოცველოების ნახვისას მოსწავლეების ყურადღება შეიძება გამახვილდეს კედლის მხატვრობაზე, ტიპოგრაფიაზე, ჩუქურთმებზე და, ზოგადად, არქიტექტურაზე, რომელიც ადგილობრივი და ისლამური ტრადიციების სინთეზს წარმოადგენს. ზოგიერთი მათგანი საერთოდაც სახლს უფრო ჰგავს, ვიდრე სამლოცველოს.

სოფელ ღორჯომის მეჩეთის ინტერიერი. ფოტო- გაზეთი ბათუმელები

მუზეუმების ტური – საქართველოში ასზე მეტი მუზეუმია. საინტერესო მომენტების ნახვა ყველა მათგანშია შესაძლებელი. ცალკეული ადამიანების შესახებ უფრო ნათელი წარმოდგენის შესაქმნელად შესაძლოა დაიგეგმოს ასევე ექსკურსიები კონკრეტულ სახლ-მუზეუმებში. დაკვირვებული მოსწავლეებისთვის, გარდა ძირითადი ექსპოზიციისა, საინტერესო იქნება არქივებში დაცული მასალების შესახებ ინფორმაცია, თავად ექსპოზიციების აგების ტექნიკა, მსგავსება-განსხვავებების დაჭერა მუზეუმებს შორის. მართალია, სასკოლო ცხოვრების განმავლობაში ყველა მუზეუმის მონახულება წარმოუდგენელია, მაგრამ გარკვეული ნიშნით მათი დალაგება და მონახულება, სავარაუდოდ, შესაძლებელია. მთავარი მაინც ინტერესის გაჩენაა ამ ტიპის დაწესებულებების მიმართ. თუ ბავშვი ერთხელ მაინც ჩათვლის, რომ იქ მისთვის მნიშვნელოვანი რამე შეიძლება იპოვოს, მერე შეეცდება განახლებებს ადევნოს თვალი, მოგზაურობისას გზად მდებარე მუზეუმებში შეიაროს და ა.შ.

თბილისში თუ დაგეგმავთ მუზეუმების მონახულებას, შემიძლია გიკარნახოთ, რამდენიმე ადგილი:

–           აბრეშუმის მუზეუმი;

–           ხელოვნების სასახლე;

–           ანიმაციურ თოჯინათა მუზეუმი;

–           მართლმსაჯულების მუზეუმი;

–           კინოს ისტორიის მუზეუმი.

მეტი ინფორმაცია მუზეუმების და იქ დაგეგმილი ღონისძიებების შესახებ შეგიძლიათ ოფიციალურ ვებგვერდზე მოსწავლეებთან ერთად ნახოთ.

https://www.georgianmuseums.ge/

მუზეუმებში ტურების განხორციელების დაგეგმვისთვის შესაძლოა გამოგადგეთ კულტურის სამინისტროს ექსკურსიების პროექტი:

https://www.culture.gov.ge/eqskursiebi.aspx

აბრეშუმის მუზეუმი. ფოტო: – გოგა ჩანადირი

საბჭოთა მოზაიკების ტური – საბჭოთა კავშირის დროს მოზაიკა, როგორც ჩანს, საჯარო ხელოვნების ერთ-ერთი დაფასებული დარგი იყო და მასშტაბურ ნამუშევრებს არაერთი ინსტიტუციის (სკოლები, ფაბრიკები, ქარხნები, გაჩერებები, სატრანსპორტო დაწესებულებები, აუზები, საწყობები)  ფასადზე აკეთებდნენ. პატარა, ფერადი ნატეხებისგან შემდგარი კომპოზიციები საბჭოთა კავშირის ყველა ქვეყანაში კეთდებოდა. იმპერია მათ ხშირად პროპაგანდის მიზნებისთვის იყენებდა. ბედნიერი ადამიანები სხვადასხვა სიტუაციაში, საბჭოთა სიმბოლიკა და ისტორიულ-მითოსური სცენები ნელ-ნელა ხუნდება, ნადგურდება და მათში ჩადებული შინაარსის წაკითხვა საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ დაბადებული და გაზრდილი ადამიანებისთვის შესაძლოა შეუძლებელიც კი იყოს. თუმცა მათში ნარატივების ამოცნობა, პროპაგანდისტული გზავნილების წაკითხვის მცდელობა და სხვადასხვა ფასადების ერთმანეთთან შედარება შესაძლოა საბჭოთა პერიოდის მიმართ ინტერესის გაღვივების კარგი საშუალება იყოს.

ცხადია,  სხვადასხვა ქალაქში გაბნეული მოზაიკების ტური რთულად ორგანიზებადია და ბავშვებისთვის დამღლელიც იქნება, მაგრამ შესაძლოა არჩევანი რამდენიმე მოზაიკაზე გაკეთდეს, ან სხვა ტიპის ექსკურსიაში იყოს ინტეგრირებული მოზაიკიანი დაწესებულებები. ექსკურსიამდე, მოსწავლეების მოზაიკებით დაინტერესებისთვის შეგიძლიათ შემდეგი ვებრესურსი გამოიყენოთ: – https://soviet-mosaics.ge/ka

შეგიძლიათ ასევე გაეცნოთ სახელოვნებო ორგანიზაცია „გეოეარის“ მიერ ჩატარებულ კვლევას საბჭოთა მოზაიკების შესახებ – https://bit.ly/2kUBkYh.

მოზაიკა ყოფილი საწყობის შენობაზე რკინიგზასთან. ფოტო: – ნინო სირაძე

ისე კი, ბავშვების გართობისა და ახალი თავგადასავლებისთვის ზოგჯერ ბევრი ფიქრიც არ არის საჭირო. მთავარია, გვახსოვდეს, რომ გენიალურობა სიმარტივეშია და ასე დავგეგმოთ რამდენიმესაათიანი გასვლა ახლომდებარე მიტოვებულ შენობებში, სასაფლაოებზე, ფოსტებში და მეტეოროლოგიურ სადგურებში ან სულაც მწვანე სივრცეში. მიტოვებულ შენობებში აქ მცხოვრებ ადამიანებზე ისტორიების გამოგონებით მათი ფანტაზიის გამოგონება შეიძლება, სასაფლაოებზე შესაძლოა საფლავის ქვები იკვლიო, კალიგრაფიით დაინტერესდე, სხვადასხვა კულტურაში მიცვალებულებისადმი დამოკიდებულება გაიგო. თუკი თქვენს სკოლებთან ახლოს ჯერ კიდევ არის შემორჩენილი ძველი ფოსტები ან ფუნქციონირებს მეტეოროლოგიური სადგურები, მათი მუშაობის სისტემის სპეციალისტებისგან გაგება პატარებისთვის, სავარაუდოდ, საინტერესო იქნება. დღემდე მახსოვს, როგორ მიყვარდა ფოსტაში გაბმული კაბელების მწკრივების ყურება ბავშვობაში, ძველ, საბჭოთა პერიოდში აშენებული ფოსტის შენობაში.

ერთხელ, როცა სკოლაში სწავლის დასაწყებად გასაუბრებაზე მოსულ პატარა გიოს ფანქარი გავუწოდე დავალების შესასრულებლად, მან მარცხენა ხელი შემომაგება. თუმცა, დედის უკმაყოფილო სახის დანახვაზე გამოწვდილი ხელი უკან წაიღო და ფანქარი მარჯვენა ხელით გამომართვა. ბავშვი კარგა ხანს წვალობდა, ფანქარს ხან მარჯვენა ხელში ატრიალებდა, ხან მარცხენაში და ვერ გადაეწყვიტა, რომელი ხელით დაეწყო ხატვა. დედის დაჟინებულმა და უკმაყოფილო მზერამ მას არჩევანი მარჯვენა ხელზე გააკეთებინა. გიომ ხატვა დაიწყო, თუმცა ძალიან ნერვიულობდა და დაძაბულობა ეტყობოდა. შორიახლოს მდგარი ბავშვის მამა მეუღლეს მიუბრუნდა და გაოცებულმა ჰკითხა – „კი მაგრამ, ჩვენი შვილი ხომ ცაციაა, მარჯვენა ხელით რატომ ხატავს?“ „ვცემე და ვაიძულე მარჯვენა ხელით ეხატა!“ – მიღწეული შედეგით კმაყოფილება ვერ დამალა ბიჭუნას დედამ. მართალია, დღეს იშვიათად შევხვდებით ისეთ მშობლებს, რომლებიც ძალდატანებით და დაშინებით ცდილობენ ცაცია ბავშვი „მემარჯვენედ აქციონ“, მაგრამ, გიოს მდგომარეობას, ყველაფრის მიუხედავად, მაინც ბევრი ბავშვი იზიარებს. მემარცხენეობა, არცთუ ისე იშვიათად, მშობლების მიერ ნეგატიურად აღიქმება, უფრო მეტიც – ისინი ამას სასჯელად იღებენ.

მაინც რა არის მემარცხენეობა და რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ცაცია ბავშვის შეცვლის, გარდაქმნის მცდელობას. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ მემარცხენეობა არც პათოლოგიაა და არც ნაკლი – ის მნიშვნელოვანი ინდივიდუალური თავისებურებაა. ყველაფერი ცოცხალისთვის დამახასიათებელია ასიმეტრიულობა და ჩვენი წყვილი ორგანოებიც გამონაკლისს არ წარმოადგენს.  ერთ-ერთი მათგანი აუცილებლად იღებს თავის თავზე მთავარ როლს, მეორე კი მას ექვემდებარება. ხელების, ისე როგორც სხეულის სხვა ნაწილების ასიმეტრია განპირობებულია თავის ტვინის ჰემისფეროების ფუნქციონალური ასიმეტრიის თავისებურებებით. მარჯვენა ჰემისფერო პასუხისმგებელია სხეულის მარცხენა ნაწილის მუშაობაზე, მარცხენა კი – სხეულის მარჯვენა ნაწილის მუშაობაზე. ჩვეულებრივ, დომინანტი ხელი დაკავშირებულია თავის ტვინის წამყვან ჰემისფეროსთან, რომელსაც მისი საწინააღმდეგო მდებარეობა უკავია – თუ დომინირებს მარჯვენა ჰემისფერო, წამყვანი მარცხენა ხელია და პირიქით – მარცხენა ჰემისფეროს დომინირების შემთხვევაში წამყვანი მარჯვენა ხელია.

ალბათ, საინტერესო იქნება იმის გაგება, თუ რა თავისებურებებით ხასიათდებიან მემარცხენეები:

• ცაცია ბავშვები ფლობენ სივრცითი ორიენტაციისა და მოძრაობების კოორდინაციის შესანიშნავ უნარს, უფრო მოძრავი არიან, ვიდრე მემარჯვენეები. ეს ბუნებრივიცაა, ვინაიდან სივრცითი ორიენტაციისა და მოძრაობების კოორდინაციაზე პასუხისმგელობა მარჯვენა ჰემისფეროს აკისრია, რომელიც ცაციებთან დომინანტურია;
• ისინი უფრო წარმატებული არიან გეომეტრიის შესწავლისას მისი სივრცითი ბუნების გამო. არითმეტიკულ გაანგარიშებებთან კი პრობლემები აქვთ, რადგან ეს მოქმედებები საჭიროებს ლოგიკას, თანმიმდევრულ აზროვნებას, რაც მარცხენა ჰემისფეროს ფუნქციაა;
• ცაციებს უჭირთ ისეთი მოქმედებების შესრულება, რომელიც მუდმივ თვითკონტროლს საჭიროებს;
• მემარცხენეები უფრო მეტად ემოციური, მგრძნობიარე და წყენიებია, ვიდრე მემარჯვენეები;
• აქვთ მდიდარი წარმოსახვა, მიდრეკილება ფანტაზიორობისაკენ, რაც განპირობებულია მათში მარჯვენა ჰემისფეროს დომინირებით;
• ცაციები განსაკუთრებულ სირთულეებს განიცდიან სკოლასთან ადაპტაციის და ასევე წერა-კითხვის დაუფლების პროცესში;
• ცაცია ბავშვები ხშირად ერთმანეთში ურევენ მოხაზულობით მსგავს ასოებს, ციფრებს. უჭირთ ფორმით მსგავსი გეომეტრიული ფიგურების განსხვავება. უჭირთ კოპირება;
• ახასიათებთ ასოების, ციფრების, გრაფიკული ელემენტების სარკისებური წერა. ეს იმის გამო, რომ მათ სერიოზული სირთულეები აქვთ მხედველობით-სივრცით აღქმაში და მხედველობით – მოტორულ კოორდინაციაში. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ 3-დან 7 წლამდე ასაკის ბავშვების უმრავლესობაში, არა მხოლოდ მემარცხენეებში, არამედ მემარჯვენეებშიც ფიქსირდება სარკისებური წერა, რაც წერის დაუფლების ჩვეულებრივ ეტაპს წარმოადგენს;
• კითხვის, წერის და საერთოდ მოქმედების ნელი ტემპი ცაციების ერთ-ერთ მახასიათებელი ნიშანია;
• ცაციები, როგორც წესი, ცუდად წერენ და ამის მიზეზი მათი დაბნეულობა და ყურადღების გაფანტულობაა; როცა ცაცია ბავშვები თავის შინაგან სამყაროში იკეტებიან, არ ესმით მათკენ მომართული შეკითხვა, რაც ასევე აღიზიანებს მასწავლებლებსაც და მშობლებსაც;
• ცაცია ბავშვებში იშვიათი არ არის სასკოლო შიშები. ეს შიშები, როგორც წესი, ბავშვებს იმ ოჯახებში უჩნდებათ, სადაც მშობლები ზედმეტად შფოთავენ შვილის მემარცხენეობის გამო და თვლიან, რომ ის შეიძლება დაბრკოლება გახდეს ბავშვისთვის სასწავლო საქმიანობაში წარმატების მისაღწევად;
• ცაცია ბავშვების სამყარო ისეთი უცნაური და მრავალფეროვანია, რომ მისი ამოცნობა არც ისე ადვილია. ასეთ ბავშვებთან ურთიერთობა, მათი სწავლება შესაძლებელია მხოლოდ ემოციებზე დაყრდნობით, მხოლოდ მათი თავისებურებების გაგებითა და პატივისცემით, მხოლოდ სურვილით ვიპოვოთ, აღმოვაჩინოთ და განვავითაროთ მათი ორიგინალური შესაძლებლობები. ეს ბავშვები ძალიან მგრძნობიარენი არიან და დადებითი განმტკიცების გარეშე თავის შესაძლებლობებს სათანადოდ ვერ ავლენენ.

     რა შეიძლება მოჰყვეს ცაცია ბავშვის მემარჯვენედ გარდაქმნის მცდელობას. რეკომენდაციები მშობლებს:

• ნურავითარ შემთხვევაში ნუ შეეცდებით ცაცია ბავშვის გარდაქმნას, ვინაიდან ეს პროცესი ნამდვილ ძალმომრეობას წარმოადგენს ბავშვის ტვინისთვის. შედეგად მივიღებთ შეფერხებას მეტყველების განვითარებაში, დავდგებით ლოგოპედიური პრობლემების წინაშე, თავს იჩენს ნევროტულობის ყველაზე გავრცელებული სიმპტომები: ძილისა და მადის დარღვევა, თავისა და მუცლის ტკივილი, ენურეზი, ენის ბორძიკით ლაპარაკი და ა.შ.
• მემარცხენესთვის მარჯვენა ხელით წერის დაძალება იგივეა, რაც მემარჯვენეს გარდაქმნა მემარცხენედ;
• ნუ გავამახვილებთ ყურადღებას ბავშვის ცაციობაზე. არც თავად ბავშვმა და არც ჩვენ არ უნდა დავინახოთ ამაში რაიმე განსაკუთრებული. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეიძლება ბავშვს ჩამოუყალიბდეს არაადეკვატურად დაბალი თვითშეფასება, სიმორცხვე, საკუთარ თავში დაურწმუნებლობა;
• შევეცადოთ არ ვუყვიროთ ასეთ ბავშვს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ის ჩაიკეტება საკუთარ თავში და დროთა განმავლობაში დაკარგავს კონტაქტს მშობლებთან.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არ უნდა შევეცადოთ ცაცია ბავშვის შეცვლას ისე, როგორც ჩვენ გვსურს. ამ სიტუაციაში საუკეთესო გამოსავალი იქნება ის, რომ შევეგუოთ ჩვენ თვითონ ცაცია ბავშვის თავისებურებებს და დავეხმაროთ მას გარემოსთან ადაპტირებაში. მხოლოდ მშობლების მხრიდან გამოვლენილი სიყვარული, მოთმინება, გაგება დაეხმარება ბავშვს აღარ იგრძნოს თავი „თეთრ ყვავად“ და რეალიზება გაუკეთოს ბუნების მხრიდან მომადლებულ ნიჭს.

ქეთევან ოსიაშვილი

15.02.2017.

ქუჩაში ოთხთვალა დახლია. ლამაზად გაფორმებული სახურავი აქვს, შიგნით ვიღაც კაცი დგას, ხელთათმანები აცვია და წაბლს წვავს. შემწვარი წაბლი ძალიან მიყვარს, ამიტომ მისკენ მივდივარ.  თურქულად წაბლის სახელიც ვიცი, მაგრამ ამ წუთას ვერ ვიხსენებ. აი, ენის წვერზე მიტრიალებს, მაგრამ ვერ ვამბობ. გამყიდველს  ვეუბნები, რომ ათი ლირის ჩამიყაროს პაკეტში. იქვე ვეკითხები:

-სახელი რა არის? გამახსენეთ?

-ჰასაან,- ფართოდ იღიმება, თავის სახელს მაცნობს, როგორც ჩანს.

-თქვენი კი არა, „ამისი“ სახელი.

-ჰე, ქესთანე, ქესთანე.

ჰო, როგორ დამავიწყდა, ქესთანეა. წიფლისებრთა ოჯახის წარმომადგენელია. ოთხი ძირითადი სახეობაა: ევროპული, ჩინური, იაპონური და ამერიკული. საქართველოში კოლხეთშია გავრცელებული. წაბლნარებს და ფართოფოთლოვან ტყეებს ქმნის. წაბლის მერქანი მაგარი და გამძლეა.  ავეჯისა და სახარატო წარმოებაში იყენებენ, ასევე  სამღებრო საქმეშიც. ქერქი და გულგული მდიდარია მთრიმლავი ნივთიერებებით. ნაყოფი გემრიელი საჭმელია. თაფლოვანი მცენარეა. უსისტემო ექსპლუატაციის გამო არეალი მკვეთრად შემცირებულია, ამიტომ „საქართველოს წითელ წიგნშია“ შეტანილი.

წაბლი ნახშირწყლების მომატებულ რაოდენობას შეიცავს, კალორიული პროდუქტია. 100 გრამში 166 კკალორიაა. შემწვარში ოდნავ მეტია-182კკალ. 100 გრამი წაბლი ასევე შეიცავს: ცილები-2,3გრ; ცხიმი-0,5გრ; მინერალური ნივთიერებები-0,9გრ; წყალი-61გრ; 2-3% უჯრედისს და A,C,  B ჯგუფის ვიტამინებს. მოკლედ, სასარგებლო და გემრიელია.

წაბლს მივირთმევ და პროფესორ ფუატ სეზგინის სახელობის მედიცინის და მეცნიერების ისლამური ისტორიის ფონდისკენ მივდივარ. ფონდში ბიბლიოთეკაა. ათი ლირის წაბლიც ტყუილად არ მიყიდია, დარჩენილ მანძილამდე ზუსტად მეყოფა.

ბიბლიოთეკაში  Mufarrih an-nafs-ის ხელნაწერის გამოცემა ინახება. თავად ხელნაწერი 1970 წელს მკვლევარ ისტორიკოსს ბურგელს სტამბულის რომელიღაც საცავში უპოვია და შვეიცარიაში სამეცნიერო აკადემიების ერთობლივ კონფერენციაზე წარუდგენია. თავად ნაპოვნ  ნაშრომს ფსიქოთერაპიულ გზამკვლევს უწოდებდა და თვლიდა, რომ ამ ვიწრო სფეროში განსაკუთრებული იყო.

ნახსენებ ხელნაწერში იბნ ქადი ბაალ ბაქის ნაწერები ჭარბობს. ალქიმიკოს-ექიმი გახლდათ. დამასკოში გაზრდილა და მედიცინა მუჰად ჰაბად-დინალ-დაკჰვართან შეუსწავლია. ერთად ბევრიც უმოგზაურიათ, ბოლოს კი თავად ალ-რაქაში დაფუძნებულა და ალქიმიკოს-ექიმობა გაუგრძელებია. მისი პაციენტები ძირითადად დიდგვაროვანი ოჯახები ყოფილან. ისიც, თურმე არა მხოლოდ მკურნალობდა,  ცხოვრების წესსაც ასწავლიდა, სამკურნალონი, რომ არ გამხდარიყვნენ.

ამისთვის კი, ორი მეფის-„სულის“ და „სხეულის“ ერთობა იყო საჭირო. უფრო სწორედ, „სული“ იყო მეფე, სხეული კი დაახლოებით მინისტრივით , „ვეზირის“ მსგავსი. თუმცა, თუ „ვეზირმა“ აურია, „მეფეს“ კარგი დღე  ვერ დაადგება. ამისთვის ბევრი რამ არის გასაკეთებელი და ერთ-ერთი სწორი კვება გახლავთ. „მეფე“ რომ მშვიდად იყოს, ლოცვების კითხვაც აუცილებელია, მაგრამ თუ საკითხავად მხედველობა ხელს არ გიწყობთ?

ამ შემთხვევაში, საქონლის ღვიძლი მიირთვით, მხედველობას გამოგისწორებთო, წერს ექიმი. სხვათა შორის, იმავეს ამოიკითხავთ, იბნ სინას (ავიცენას) „მედიცინის ტრაქტატშიც“.

ისიც საგულისხმოა, რომ ღვიძლის მომზადების რეცეპტები ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტელებს სცოდნიათ. მხედველობას რაც შეეხება, ეს ღვიძლში შემავალ რეტინოლს, ანუ A ვიტამინს უკავშირდება. ეს არც ავიცენას, არც იბნ ქადი ბაალ ბაქის  ეცოდინებოდათ, თუმცა რა მნიშვნელობა აქვს. მთავარი ის არის, რომ 100 გრამი ღვიძლი A ვიტამინის სამი დღის ნორმას შეიცავს.

ბევრია ვიტამინი B12-იც, იგივე კობალამინი.

B12 ნაწლავებში არსებული მიკროფლორის მიერ სინთეზირდება. წყალში ხსნადი ვიტამინებიდან B12 ერთადერთია, რომელიც შეიძლება ორგანიზმში დაგროვდეს. ძირითადად ღვიძლში დეპონირდება. ნაწლავებში მისი შეწოვისთვის აუცილებელია ცილა ტრანსკორინი ანუ კასლის შინაგანი ფაქტორი (კასლის გარეგანი ფაქტორი თავად B12 ვიტამინია), რომელიც კუჭის ლორწოვანი გარსის პარიეტული უჯრედების მიერ სეკრეტირდება.

B12 ვიტამინში გაკვეთილზე კობალტის იონის აღმოჩენა შეგიძლიათ. ბიოლოგიური მასალა ან აფთიაქში ნაყიდი ვიტამინი მოათავსეთ ფაიფურის ჯამში და დაამატეთ კონცენტრირებული აზოტმჟავას 1 მლ. ამწოვ კარადაში გააცხელეთ სრულ ამოშრობამდე. გაციების შემდეგ, ნალექს დაამატეთ ერთი წვეთი  წყალი, ასევე α-ნიტროზო-βნაფტოლის  1%-იანი ხსნარი აცეტონში და წვეთობით ნატრიუმის ჰიდროფოსფატის 10%-იანი ხსნარი სუსტ ტუტე რეაქციამდე (ლაკმუსით გასინჯეთ). კობალტის იონების არსებობისას წარმოიქმნება რუხი წითელი შეფერილობა, თუ კობალტის იონები არ იქნება, ხსნარი მოყვითალო-მომწვანო ფერის გახდება.

კვლავ ღვიძლს დავუბრუნდეთ და წარმოვიდგინოთ, რომ სამი სახეობის ღვიძლი გვაქვს: ღორის, ძროხის და ქათმის. სად იქნება ყველაზე ნაკლები ქოლესტერინი?

რა თქმა უნდა, საქონლის ღვიძლში, მეორე ადგილზე ქათმის ღვიძლი მოთავსდება, ბოლო ადგილზე კი ღორის ღვიძლია, აქ ქოლესტერინის შემცველობა ყველაზე მაღალია.

ზემოთ ნახსენებ ხელნაწერში ორივე ექიმი წერს, რომ ღვიძლის შენახვა არ შეიძლება. მაშინვე უნდა მიირთვათო. სხვა შემთხვევაში, მასში დაავადების გამომწვევი „დემონები“ ჩასახლდებიან, რადგან სისხლით არისო გაჯერებული. „დემონებს“ კი, მოგეხსენებათ, სისხლი უყვართო.

ვადასტურებ… „დემონები“ ჩასახლდებიან. ამ „დემონებს“ სულ ნაირ-ნაირი სახელები აქვთ, მაგრამ აქ განვაზოგადოთ და ბაქტერიები ვუწოდოთ. თუმცა, შენახვა მაინც შეიძლება. ღვიძლი მაცივარში, მაქსიმუმ, დღე-ნახევარი ინახება, ისიც თავღია ჭურჭელში უნდა იყოს,  ვენტილაცია სჭირდება.

თუ უფრო დიდხანს გსურთ შენახვა, მაშინ საყინულეში -18 გრადუსზე უნდა გაყინოთ. თუმცა, თუ დიდ პორციას გაყინავთ, შემდეგ  გაალღობთ, მოჭრით რაღაც ნაჭერს და დანარჩენს კვლავ გაყინავთ, იცოდეთ, რომ მასთან ერთად „დემონებიც“ გაიყინებიან. შემდეგ გალღობაზე მათაც გაალღობთ. ამიტომ, გაყინვა პირციებად ჯობს, რამდენის მომზადებასაც აპირებთ.

იბნ ქადი ბაალ ბაქის ნაწერებში ბადრიჯანზეც წაიკითხავთ.

ბადრიჯანი კენკროვანია… იცოდით? მე აქამდე ბოსტნეული მეგონა, ეს კიდევ, თურმე ხილი ყოფილა. პომიდვრის, კარტოფილის და თამბაქოს ახლო ნათესავია და ძაღლყურძნისებრთა ოჯახში ერთიანდება.

ძაღლყურძენაზე მცირე დოსიე  ასეთია: მცენარეთა გვარი ძაღლყურძენასებრთა ოჯახისა. მრავალწლოვანი, იშვიათად ერთწლოვანი ბალახები, ნახევრად ბუჩქები  ან ბუჩქებია, ზოგჯერ ხეებიც. სწორი, მცოცავი ან ხვიარა ღერო აქვთ. 1700-მდე სახეობა გავრცელებულია ტროპიკულ, სუბტროპიკულ და ზომიერ  სარტყლებში, მაგრამ ძირითადად მაინც  სამხრეთ ამერიკაშია.   ძაღლყურძენას გვარს მიეკუთვნება მნიშვნელოვანი კულტურული მცენარეები – კარტოფილი, ბადრიჯანი, ზოგჯერ პომიდორი. საქართველოში იზრდება 11 სახეობა; იზრდებიან მთის შუა სარტყლამდე ტყეებსა და ბუჩქნარებში, გზისპირებზე, დანაგვიანებულ ადგილებზე, სარეველად ბოსტნებში. ძაღლყურძენას ზოგი სახეობა დეკორატიული და თაფლოვანია, ზოგს ხალხურ მედიცინაში იყენებენ.

თავად ბადრიჯანი, ნიკოტინის შემცველობით, თამბაქოს შემდეგ, მეორე ადგილზეა (თამბაქოსთან შედარებით უფრო მცირე რაოდენობას შეიცავს), მაგრამ მაინც.  მისი კანი ყავისფერ შეფერილობას  ანტოციანებს უნდა უმადლოდეს.

ძაღლყურძენასებრთა ოჯახის სამი წარმომადგენელი: პომიდორი, კარტოფილი, ბადრიჯანი, რომელი უფრო კალორიულია?

კარტოფილი ყველაზე კალორიულია, 100 გრამზე 80კკალ მოდის,  შემდეგ ბადრიჯანი, 100 გრამზე 30-60 კკალ და ბოლოს პომიდორი, 100 გრამზე 15კკალ.

უხეშ ბოჭკოს რომელი უფრო შეიცავს? შეგახსენებთ, რომ უხეში ბოჭკო ორგანიზმში არ შეიწოვება, არ გადამუშავდება, წყლით ჯირჯვდება და ორგანიზმიდან გამოიდევნება. გზად თან მოუნელებელ მასასაც გამოაყოლებს  (მათ შორის 15% ქოლესტერინს, ტოქსიკურ ნივთიერებებს, კარცეროგენებს). ბადრიჯანი ამ მხრივ პირველ ადგილზეა, შემდეგ პომიდორია, ბოლოს კარტოფილი.

ბადრიჯნის  შეწვა არ ვარგა. საერთოდ შეწვა არც არაფრის ვარგა. კი ბატონო,  გეთანხმებით, შემწვარი საკვები გემრიელი უდაოდ არის. თუმცა, ხომ ყველაფერს ცხიმში ვწვავთ… ჰოდა, როგორც კი  აშიშხინდება, ჩათვალეთ, რომ  იქ უკვე პოლიარომატული ნახშირწყალბადებია, რომელიც კარცეროგენი გახლავთ. სხვათა შორის, ავიცენა ბადრიჯანს უმად ჭამდა. ასე უჯრედისიც და ვიტამინ- მინერალებიც ხვდებოდა ორგანიზმში, კალორიაც ნაკლები იყო. ჩვენ ჩაშუშვა ან ღუმელში გამოცხობა შეგვიძლია. ან, სულაც შეწვაც… ბოლოს და ბოლოს, ნაკლები ვიცოცხლოთ და გემრიელად.

ბიბლიოთეკიდან სასტუმროსკენ ვბრუნდები. წაბლის გამყიდველი კვლავ თავის ადგილზეა. ისევ   უნდა ვიყიდო. ძალიან მიყვარს. ეტყობა დამიმახსოვრა, წაბლის სახელი, რომ ვკითხე და სახელდახელო გამოცდას მიწყობს:

-ამის სახელი რა არის?

-ქესთანეა ეგ და ისევ ათი ლირის მინდა.

სკოლის მოსწავლეები  მოზარდები  არიან.  მათი სათუთი ხასიათის გათვალისწინებით, სასწავლო მედიარესურსის თუ ფილმის  ჩვენებისას აუცილებელია  რამდენიმე სარეკომენდაციო მითითების დაცვა.

1. ვიდრე დავალებად  მივცემთ ამა თუ იმ ფილმის  ნახვას,  წინასწარ ვნახოთ ეს ფილმი ჩვენ.

თავად უყურეთ ფილმს მანამ, სანამ კლასს აჩვენებთ, რათა მოემზადოთ. ჩაინიშნეთ ის ადგილები, სადაც საჭიროა პაუზა განსახილველად. ჩაიწერეთ კითხვები და ის სეგმენტები, რომლებიც შესაძლოა იყოს დამაბნეველი ან საჭიროებდეს დამატებით გამარტივებას.

2. მივაწოდოთ მოსწავლეს საჭირო ინფორმაცია

მნიშვნელოვანია, უზრუნველყოთ მოსწავლეები საჭირო  ინფორმაციით, რათა ფილმის ყურების დაწყებისას დრო იმის გარკვევაში არ დაკარგონ, თუ “სად არიან”. თქვენ შეგიძლიათ უზრუნველყოთ ინფორმაცია გარემოსა და დროის პერიოდის შესახებ, რომელშიც ფილმი მიმდინარეობს, იმ საკითხების საფუძვლებზე, რომელსაც ფილმი ეხება ან კულტურული კონტექსტი, რომელშიც ფილმია გადაღებული.

3. დაუკავშირეთ ფილმი თქვენი მოსწავლეების ცხოვრებას

ფილმის დაწყებამდე დაგეგმეთ “ემპათიის გამომწვევი” და “კავშირის შემქმნელი” აქტივობები თქვენი მოსწავლეებისთვის, ასე მათ ფილმის შედარებით ფართო საკითხებსა თუ თემებზე ფიქრს დააწყებინებთ.  ამ გზით ისინი მზად იქნებიან კავშირისთვის.

4. ასწავლეთ ფილმის ენა

მართალია, თქვენ არ უნდა შეასწავლოთ მათ ფილმის თეორია, მაგრამ ისინი  უნდა გაარკვიოთ ძირითად ტერმინებში, როგორიცაა მონტაჟი, ფოკუსი, ჩარჩო, გამოსახულების გაქრობა, წინა პლანი და ა.შ. ეს მათ დაეხმარება დანახულის მარტივად ფორმულირებაში.

5. გარკვეულ ჩარჩოში მოაქციეთ ფილმი.

მოამზადეთ კითხვები და პატარა აქტივობები, რომლებიც ხაზს გაუსვამს ყურადღებამისაქცევ ადგილებს. მაგალითად, გაკვეთილი დაიწყეთ შესავალი განხილვით და დაასრულეთ რეფლექსიის დაწერით, რომელშიც მითითებული იქნება ძირითადი ასპექტები, თუ რატომ უყურებენ ისინი ამა თუ იმ ფილმს. ეს მათ ხელს შეუწყობს, გაიგონ, თუ რას უნდა დააკვირდნენ ყურების დროს.

6. დარწმუნდით, რომ ისინი კონცენტრირებულები არიან ფილმზე.

მოამარაგეთ თქვენი მოსწავლეები შენიშვნების ჩასაწერი ფურცლებით – ცხრილით, გრაფიკული ორგანიზატორით ან შეკითხვების კომპლექტით. ამისათვის გამოიყენეთ სპეციალურად დამზადებული “მაყურებელთა სქემა” სვეტებით, სადაც მოსწავლეებს შეუძლიათ ცალკეული სცენების გაზიარება და იმის ჩანიშვნა, თუ როგორ უკავშირდება ეს სცენები კონკრეტულ თემებს. ეს მოსწავლეებს  ფილმში მოცემული ინფორმაციის აქტიურად გადამუშავების საშუალებას მისცემს.

7. დააკისრეთ ბავშვებს პასუხისმგებლობა.

ეს არ უნდა იყოს გამოკითხვა, არამედ  ეს იქნება თქვენი ყოველდღიური დისკუსია. საშინაო დავალებებმა, ჟურნალის ჩანაწერებმა და/ან ნახვის სქემებმა უნდა აღმოფხვრას სიზარმაცე და იმოქმედოს როგორც მოკლე პორტფოლიომ თვითშეფასებისა და მომავალი რეკომენდაციისათვის.

8. გამოიყენეთ ფილმის ნახვა , როგორც საშინაო დავალება

შესაძლოა, თქვენ არ გაქვთ დრო, რომ მთლიანი კვირა დაუთმოთ ფილმს. საბედნიეროდ, დღევანდელი ტექნოლოგიური ლანდშაფტის გათვალისწინებით, შესაძლებელია,  ფილმის ნახვა საშინაო დავალებად მისცეთ მოსწავლეებს . დასაინტერესებლად  აყურებინეთ თქვენს მოსწავლეებს ფილმის  30 წუთი საკლასო ოთახში, ფილმის ყურება კი სახლში დაასრულონ.

9. 9. ტექნიკას არ მისცეთ თავგზის აბნევის საშუალება.

შეამოწმეთ თქვენი პროექტორი გაკვეთილის დაწყებამდე და წინასწარ მოამზადეთ ფილმი ჩასართავად. შეფერხების შემთხვევაში სასურველია, გათვალისწინებული გქონდეთ ფილმთან დაკავშირებული პატარა ჯგუფური აქტივობები.

10. არ უნდა ჩააქროთ შუქი.

ბევრი ამტკიცებს, რომ ეს არის ფილმის ყურების ყველაზე სასიამოვნო გზა, მაგრამ თუ თქვენი მოსწავლეების უსაქმურად ყოფნა გადარდებთ, სინათლე გენთოთ, ამით მათზე კონტროლსაც შეძლებთ.

ჩვენ უკვე ყველაფერი გვაქვს იმისთვის, რომ სასიამოვნო სეანსები დავიწყოთ. სულ მალე ახალი  რჩევებით დაგიბრუნდებით, რომელიც საშუალებას მოგცემთ, ერთად შევარჩიოთ საინტერესო თემები და ფილმები მოსწავლეებისთვის.

გაზაფხული მოვიდა, სულ მალე მარტის ქარიანი დღეებიც გადაივლის და საუკეთესო პერიოდი დადგება მოსწავლეებისთვის ასეთი საყვარელი და საჭირო ექსკურსიებისთვის. როგორ ვგეგმავთ მარშრუტსა და აქტივობებს, სად, რატომ და რა მიზნით მივდივართ? როგორ უნდა მოვიქცეთ, რომ ჩვენი ექსკურსია მხოლოდ   პიკნიკად ან თუნდაც ფრენბურთის თამაშად არ გადაიქცეს, როგორ უნდა მოვემზადოთ წინასწარ და საერთოდ, რა უნდა გავაკეთოთ, რომ ჩვენი მოსწავლეები მათთვის ახალი, საინტერესო ადგილების აღმოსაჩენად წავიყვანოთ?

ყველაზე უკეთესად ალბათ პროფესიონალი გიდი გვირჩევს, არა? მითუმეტეს, რომ სკოლაში სწავლების შესანიშნავი გამოცდილება აქვს.

ნუცა ცქიმანაური ფეისბუქის ერთ-ერთ ჯგუფში გავიცანი, სადაც დედები ერთმანეთს რჩევებსა და მოსაზრებებს უზიარებდნენ. მოგვიანებით, ჩემს საყვარელ ჯავახეთზე საუბარს შევყევით და მაშინ გავიგე, რომ ორი წელი ახალქალაქის სკოლაში მასწავლებლობის გამოცდილება და ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო პროფესია  ჰქონდა- გიდის.

როდესაც მის ფოტოებს გადავავლე თვალი, სადაც ზოგიერთი ისეთი ეკლესია თუ ძეგლი აღმოვაჩინე, რომლის დასახელებაც კი არ ვიცოდი, მაშინვე მივხვდი, რომ მისი გამოცდილება ძალიან საინტერესო იქნებოდა ჩვენი მასწავლებლებისთვის.

ვეცადე, საკითხებად ჩამომეწერა ყველაფერი, რაც მისგან მოვისმინე, ერთგვარი გეგმა-კონსპექტი გამოვიდა სასკოლო თუ არასასკოლო ექსკურსიის დასაგეგმად, იმედია, გამოგადგებათ.

1. როგორ ვარჩევთ მარშრუტს წინასწარ:

ა.  დაფაზე ვკიდებთ საქართველოს რუკას და ზედ ფერადი ჭიკარტებით მოვნიშნავთ, სად ვართ უკვე ნამყოფი. უკვე მონახულებული ადგილები მაშინვე არ გამორიცხოთ, ჯერ ჰკითხეთ ბავშვებს, რა იციან ამ ისტორიული ძეგლისა თუ ადგილის შესახებ, რა უნახავთ, შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ იმ ადგილის ხელახლა დათვალიერება ბევრი ახალი ინფორმაციის მომცემია. თუ ჭიკარტებით მონიშნული ადგილების შესახებ ყველაფერი უკვე გარკვეულია, ექსკურსიის მარშრუტი რუკის თავისუფალ ადგილებში მოვნიშნოთ, ანუ იქ, სადაც ჯერ არ ვყოფილვართ.

ბ. მოსწავლეებს ვავალებთ მაქსიმალურად ბევრი ინფორმაცია მოიძიონ, შესაძლოა, ამ ყველაფერს პრეზენტაციის სახეც მივცეთ, როდესაც ექსკურსიიდან დავბრუნდებით,  ჩვენს პრეზენტაციებს ახალი ინფორმაციით გავამდიდრებთ.

გ. ვადგენთ ექსკურსიის განრიგს, როგორი თამაშები გვინდა, რა უფრო გვაინტერესებს, თუ კლასში შეზღუდული შესაძლებლობის ბავშვი გვყავს, მასწავლებელმა წინასწარ უნდა განსაზღვროს, რა არის საჭირო იმისთვის, რომ ექსკურსია მოსწავლისთვის მაქსიმალურად კომფორტული იყოს.

2. მარშრუტი შედგენილია, ექსკურსია დაგეგმილი, ვაგვარებთ ტრანსპორტის, კვების და სხვა საორგანიზაციო საკითხებს და ვთანხმდებით ექსკურსიის თარიღზე.
3. ნებისმიერი ისტორიული თუ ბუნების ძეგლი, სოფელი, ეკლესია, ქალაქი თუ ნაქალაქარი ხშირად არა მხოლოდ ისტორიულ მოვლენას თუ თარიღს უკავშირდება, არამედ ზეპირ ისტორიას, ლეგენდას, თქმულებას თუ მითს. ასეთი ამბები ბავშვებს განსაკუთრებით აინტერესებთ. წინასწარ მოძებნეთ ასეთი ლეგენდები.

2. მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მატერიალური, არამედ არამატერიალური კულტურის ძეგლები, ისეთი, როგორიცაა ენა, დიალექტი, რომელიმე კერძი, ყოფა-ცხოვრების წესი. ამიტომ, ადგილობრივებთან გასაუბრების გარეშე ძალიან ბევრი საინტერესო ამბავი გამოგვრჩება და ჩვენი მოგზაურობაც მთავარს- აღმოჩენების სიხარულსა და სიამოვნებას დაკარგავს.

ნუ მოაკლებთ მოსწავლეებს ასეთ შთაბეჭდილებებს.  შესაძლოა, რამდენიმე წინადადება, რომლითაც ადგილობრივი მოსახლე გზას მიგასწავლით, უფრო მეტი ინფორმაციის შემცველი იყოს, ვიდრე მთელი სტატია ინტერნეტში.

5. არ შეუშინდეთ ფეხით სიარულს, ისტორიული ნანგრევების ახლოდან ნახვას, გორაკზე თუ ძველ ციხე-კოშკზე აცოცებას, რასაკვირველია, სიფრთხილე მნიშვნელოვანია, მაგრამ ექსკურსია ხომ შეგრძნებები და შთაბეჭდილებებია.
6. ბუნების წიაღში მხიარული თამაშები, ბურთი, ბადბინტონი ან ჩოგბურთი შესანიშნავად დააგვირგვინებს თქვენს ექსკურსიას.
7. ექსკურსია, როგორც სასკოლო აქტივობა, თავის ლოგიკურ დასასრულს საკლასო ოთახში იპოვის, სადაც მიღებულ ინფორმაციას დაამუშავებთ, განიხილავთ, დისკუსიას გამართავთ და იქნებ საუკეთესო ფოტოგამოფენაც მოაწყოთ.

შორს წასვლას ვერ ახერხებთ? აი, პატარა ტური თბილისის სკოლების მოსწავლეთათვის. დარწმუნებული ხართ, რომ კარგად იცნობთ თქვენს ქალაქს?

 თბილისის  საფეხმავლო  ტური

ვიწყებთ პანორამული  ხედით  ძველ თბილისზე  მეტეხის  პლატოდან.  საბაგიროთი გავისეირნებთ ნარიყალაზე.  ხედი  ბოტანიკურ ბაღზე, შახტახტი,  ბოტანიკურის ქუჩით, ჯუმა მეჩეთის გავლით დავეშვებით  ლეღვთახევში. აქედან გზას ვაგრძელებთ  შარდენის მიმართულებით, სადაც  ერთ დროს მეფის ქარვასლა და სავაჭრო რიგები იყო. ლესელიძის ქუჩით ავალთ ტაბიძის ქუჩაზე.

ეს ქუჩა ყოველთვის საოცარად ლამაზი ყოფილა, ახლაც და თავის დროზეც. ამ ქუჩაზე მაშინდელ 4 ნომერში გახლდათ განთავსებული ქართველ თავადაზნაურთა სახლი, ზუხნერის კორსეტების ფაბრიკა, რომლის  კორსეტები საკმაოდ ძვირი ღირდა. მათი ფასი 2 მანეთი და 50 კაპიკიდან იწყებოდა და 12 მანეთამდე ადიოდა. აქ ცხოვრობდა ცნობილი  მარია პავლიჩეკი, თბილისელ ლამაზმანებს „შლაპებით“ რომ ამარაგებდა, ვნახავთ ზეთის საღებავით შესრულებულ სადარბაზოს შემკულობას, რომელიც ძმები სეილანოვების, თბილისში თამბაქოს 10 ფაბრიკის მფლობელების, სახლს  ამშვენებს დღემდე, მანთაშევის  საშემოსავლო სახლს და  ცნობილ, ოპერის სტილში მოხატულ და აგებულ XIX საუკუნის სახლს, რომელიც ცნობილმა კომერსანტმა კალანტაროვმა მომღერალ ცოლს აუშენა. ტურს  დავასრულებთ  ლადო ასათიანის ქუჩის ბოლოს, თბილისში  ცნობილი არქიტექტორის,  კორნელი  ტატიშჩევის სახლთან.

სასიამოვნო მოგზაურობას გისურვებთ!

„დედის ჩრდილიდან გამოსვლა არცთუ ადვილი იყო“                    

                                               (ლ. მინელი)

ოჯახური ბედნიერების ძიებაში ჯუდი გარლენდი მეორედ დაქორწინდა. ამ კავშირიდან ქალ-ვაჟი შეეძინა. სამწუხაროდ, ნარკოტიკებისადმი მომაკვდინებელი ლტოლვა ვერც მეორე მეუღლემ დააძლევინა. ამ რთულ გარემოში პაწაწინებისთვის დედის როლის შესრულება პატარა ლაიზას მოუწია, რადგან ჯუდი ნარკოტიკების ზემოქმედებით არაადეკვატური ხდებოდა. მაგრამ ეს ჭირვეული და ახირებული მისის გარლენდი პერიოდულად კეთილიც იყო და ნაზიც: შობის დღესასწაულისთვის მზადების დროს ბავშვები დედასთან ერთად საშობაო სცენებს იგონებდნენ; ჯუდი მათ ცეკვასა და სიმღერას ასწავლიდა. მაგრამ ასეთი იდილიური მომენტები არცთუ ხშირი იყო და სამწუხაროდ, ზოგჯერ ერთი და იმავეთი მთავრდებოდა – დეპრესიაში ჩავარდნილს აბები და ალკოჰოლი, შედეგად კი კლინიკაში „დასვენება“ ესაჭიროებოდა. უარესიც ხდებოდა, ნარკოტიკებზე დამოკიდებული თვითმკვლელობის მცდელობამდე მიდიოდა (ცნობილია თვითმკვლელობის 23 მცდელობა). ამ დროს ბავშვებს საშინელი პანიკა იპყრობდა… რომ დედა საკუთარ თავს რაიმეს დაუშავებდა… მუდმივი შიში რომ დედა მათ მიატოვებდა. ამ ყველაფრის მომსწრე ლაიზა მშობლის მშველელად და და-ძმაზე მზრუნველად გვევლინება.

გასაკვირი სულაც არ არის, ლაიზა სცენით ადრევე რომ დაინტერესდა. მისმა ბავშვობამ ხომ კულისებში გაიარა. ლაიზამ დიდი ხნით ადრე შენიშნა, რომ დედა მხოლოდ სიმღერის და ფილმებში გადაღების დროს იყო ბედნიერი. მის ცნობიერებაში სცენა იმ ადგილს წარმოადგენდა, სადაც ადამიანები თავს კომფორტულად გრძნობენ, სადაც სავსებით შესაძლებელია ყოველგვარი უბედურებისგან თავის დაღწევა. დიახ, დედის ვარსკვლავურმა ფაქტორმა საკმაო გავლენა მოახდინა ლაიზას ცხოვრებაზე; დედასთან ერთად ჯერ კიდევ მოზარდობის პერიოდში ჩნდებოდა ეკრანებსა და კონცერტებზე.

გაოცებას არც ის იწვევს, რომ თხუთმეტი წლის ლაიზა ლოს-ანჯელესს ტოვებს. მომავალში ცნობილი მომღერალი და მსახიობი სასწავლებლად ნიუ იორკის თეატრალური ხელოვნების უმაღლესი სკოლისკენ იღებს გეზს. ჩვენი გმირი შემოქმედებითი კარიერის შექმნას დამოუკიდებლად ცდილობს და ძალიან მალე  გამოჩნდება კიდეც ადგილობრივი თეატრების სცენებზე.

17 წლის ლაიზამ პარიზში ცნობილი შანსონიე შარლ აზნავური გაიცნო. მისი მცდელობით ლაიზა უდიდეს დარბაზ „ოლიმპია“-ში გამოვიდა. მისმა სცენურმა (სიტყვა, მოძრაობა, რიტმი, პლასტიკა), მხიარულმა ტემპერამენტმა აანთო ფრანგი მაყურებელი.

დედამ 18 წლის ლაიზა ლონდონში საკუთარ კონცერტზე მონაწილეობის მისაღებად მიიწვია. ერთი წლის შემდეგ კი გამოვიდა მათი ერთობლივი ალბომი სახელწოდებით „ჯუდი გარლენდი და ლაიზა მინელი“.

ცხოვრება მოულოდნელობებით აღსავსეა და ერთ დილას სატელეფონო ზარი 23 წლის ლაიზას დედის გარდაცვალებას ამცნობს – „უბედური შემთხვევა“ – იყო ოფიციალური დასკვნა. ჰოლივუდის ვარსკვლავი ჯუდი გარლენდი 47 წლის ასაკში წამლების გადამეტებული დოზით გარდაიცვლება. ლაიზასთვის ეს შოკის მომგვრელი შეტყობინება სულიერი ტკივილის გასაქარვებლად ნარკოტიკის მიღების მიზეზი ხდება. დანაკარგის გადასატანად თანდათან აბებსა და დალევასაც მიეძალება და ამით „ჯუდის სრულ რეინკარნაციას“ მოახდენს. „მე არ შემეძლო ამის დაჯერება. დედა ჩემთვის იყო სამუდამო“ – იხსენებდა ლაიზა.

***

„ზედ გამოჭრილი დედაა“ – ჩურჩულებდა საზოგადოება. „ჯუდის ასლია“ – აღფრთოვანებით აღნიშნავდნენ კრიტიკოსები და ამით დამწყები მომღერლის ინდივიდუალობა უნებლიედ უარყოფილი იქნა. „დედის ჩრდილიდან გამოსვლა არცთუ ადვილი იყო“ – ამბობდა ლაიზა. მასზე ამბობდნენ, რომ ის ჰოლივუდის ვარსკვლავის ჯუდი გარლენდის ქალიშვილია, მაგრამ დადგა დრო, როდესაც მისი სახით სრულიად ახალი ვარსკვლავი დაიბადა – ლაიზა მინელი, და რომელიც დედის თავბრუდამხვევ წარმატებას დიდი მანძილით გასცდა.

ქარიშხალივით მქროლავი ლაიზა მსმენელებს სცენიდან მგრძნობიარე და ძლიერი ხმით აჯადოებდა და საზოგადოებამ დიდი ხნის ფავორიტს, საყვარელ მომღერალ ჯუდი გარლენდს (რომელზეც მზე და მთვარე ამოსდიოდა) „უღალატა“. ქალიშვილის ცეცხლისმფრქვეველი, ენერგიული სოლოს ფონზე დედის გულწრფელი ლირიკა თითქოს უსუსურადაც კი გამოიყურებოდა.

ბობ ფოსის ფილმში „კაბარეს“ მთავარი როლის შესრულების შემდეგ ლაიზას აღარავინ ადარებდა დედას და მაყურებლის მხურვალე სიყვარულმა ახლა ლაიზასკენ გადაინაცვლა. „კაბარეს“  ტრიუმფმა საბოლოოდ დაუსვა წერტილი ლაიზას დედასთან გაიგივებას. ლაიზა თავის გამოკვეთილ ინდივიდუალობას ხომ მთელი სულით და ხორცით შეიგრძნობდა და დედასთან შედარებაზე მწვავედ რეაგირებდა. თავისი მანიაკალური სურვილით არ დამსგავსებოდა დედას, სულ უფრო და უფრო წინ მიიწევდა. ფილმი „კაბარე“ ლეგენდარული გახდა, ლაიზამ კი ქალის როლის საუკეთესო შესრულებისათვის „ოსკარის“ ქანდაკება დაიმსახურა.

მიუხედავად ჯოჯოხეთური მოგონებებისა… კითხვაზე როგორი იყო დედა, ლაიზა პასუხობს: – „საუკეთესოებს შორის საუკეთესო“.

გთავაზობთ 1989 წელს ლონდონის „ალბერტ ჰოლში“ ჩატარებული კონცერტიდან უდიდესი ამერიკელი მომღერლების, ნამდვილი მეგა-ვარსკვლავების – ფრენკის, ლაიზას და სემის შესანიშნავ ერთობლივ დასკვნით გამოსვლას სიმღერით „New York, New York“.

სიმღერა „ნიუ იორკი, ნიუ იორკი“, რომელიც ამავე სახელწოდების ფილმად 1977 წელს მარტინ სკორსეზეს მიერ იქნა გადაღებული, თავად ლაიზა მინელი მონაწილეობს. კომპოზიცია მუსიკალური ფილმისთვის სპეციალურად კომპოზიტორმა ჯონ კენდერმა („კაბარეს“ მუსიკის ავტორი) შექმნა და უნდა ითქვას, რომ ამ სიმღერამ მინელის მუსიკალური რეპერტუარი უდავოდ გაამდიდრა. 1979 წლიდან  „New York, New York“-ს ახლებური არანჟირებით ფრენკ სინატრაც ასრულებდა. მას შემდეგ სიმღერა უწყვეტადაა დაკავშირებული ამ ორ შემსრულებელთან.

***

ამერიკული მუსიკალური თეატრისა და კინოს ერთ-ერთი ბრწყინვალე მსახიობი, მომღერალი და მოცეკვავე, ჰოლივუდის ჭეშმარიტი ვარსკვლავი ლაიზა მინელი მფლობელია „ოსკარის“, „გრემის“, „ოქროს გლობუსის“, „ემის“ და უამრავი „ტონის“.

ლეგენდარული ამერიკელი მსახიობისა და მომღერლის ბედი თითქოს სხვა ვარსკვლავების ბედს წააგავს: ადრეული დიდება, წარმოუდგენელი წარმატება, აურაცხელი თაყვანისმცემელი, დიდი რაოდენობით ფული, მრავალი წარუმატებელი ქორწინება (მიუხედავად ოთხი ქორწინებისა ლაიზამ საოცნებო შვილის ყოლა ვერ შეძლო). შემდეგ მარტოობა. მშფოთვარე, მძაფრ პირად ცხოვრებას თან სდევდა ნარკოტიკებითა და ალკოჰოლით გატაცება და სხვადასხვა ფსიქიატრიულ კლინიკებში მკურნალობა. ჰოლივუდელი ვარსკვლავის ცხოვრებაში იყო სასიყვარულო იმედების გაცრუება, მძიმე ავადმყოფობები გამოწვეული ფიზიკური და სულიერი ტრავმებით – სიცოცხლისათვის სახიფათო მავნე ჩვევებით. მაგრამ დედისგან განსხვავებით ლაიზა სისუსტეების დაძლევისა და წინსვლისთვის ძალას ყოველთვის პოულობდა.

ლაიზა მინელი იმ უიშვიათეს ადამიანთა კატეგორიას მიეკუთვნება, რომლებიც უზარმაზარ შინაგან ენერგიას ფლობენ და დასახული მიზნის მისაღწევად არც ასაკი და არც ავადმყოფობა აბრკოლებთ. და კიდევ, ასეთი ადამიანების მნიშვნელოვანი თვისებაა ფენიქსივით საკუთარი ფერფლიდან აღდგნენ.

ის, რომ სალი ეკრანზე უცვლელად 26 წლისაა, ხოლო ლაიზა კარგა ხანია ექვს ათეულს გასცდა, არ აქვს მნიშვნელობა. იგი კონცერტებზე 66 წლის ასაკშიც ძველებურად ბრწყინავდა. მიუხედავად დატვირთული საგასტროლო გრაფიკისა, სტუდენტებისთვის მდიდარი სამსახიობო გამოცდილების გაზიარებას მაინც ახერხებდა. ამის პარალელურად წერდა პიესებს, სცენარებს. ამ ქალბატონის ენთუზიაზმსა და შეუპოვრობას შეიძლება კეთილი შურით შევხედოთ ან უბრალოდ მისით აღვფრთოვანდეთ.

ვიხსენებთ, ვმსჯელობთ ლაიზა მინელის მავნე მიდრეკილებებზე ალკოჰოლისა და ნარკოტიკებისადმი, ოთხჯერ ქორწინებასა თუ უამრავ გახმაურებულ კავშირზე, მაგრამ „კაბარეში“ შესრულებული როლის გვერდით ყოველივე ეს ისეთ წვრილმანად და უმნიშვნელოდ გვეჩვენება…

ბრწყინვალე მსახიობსა და მომღერალ ლაიზა მინელის 12 მარტს 71 წელი შეუსრულდება. რამდენადაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, დღეს იგი ცნობილია, როგორც ნარკოტიკების წინააღმდეგ აქტიურად მებრძოლი და გულუხვი ქველმოქმედი.

ლაიზას შემოქმედებითი ცხოვრება დაფიქრების საკმაო საშუალებას გვაძლევს, რომ მივხვდეთ, მიმბაძველობა ცუდია და მას უნდა გავექცეთ. მიმბაძველობითა და გავლენით შეპყრობილი ერთმნიშვნელოვნად ვუხვევთ საკუთარი ბუნებიდან, ნებაზე ვძალადობთ და პიროვნულობას ვისახიჩრებთ.

დამახასიათებელი სტილი „გვაიძულებს გავიგონოთ“ და გამოვიცნოთ ავტორი. ადვილად ამოსაცნობი ხელწერა – ინდივიდუალური საავტორო სიტყვა, საკუთარი შემოქმედებითი მანერა უმნიშვნელოვანესია თითოეული ჩვენთაგანისთვის (ინდივიდუალურ სტილთან დაკავშირებულია ავტორის ფიზიოლოგიური და ფსიქიკური თავისებურებები, სოციალურ-პიროვნული თვისებები, პროფესიონალური წყობა, მხატვრული, ესთეტიკური, პრაქტიკული და სხვადასხვა ორიენტაციის მთელი სისტემა, მუსიკალური და ცხოვრებისეული გამოცდილება). ეს განმასხვავებელი ნიშანი – თვითმყოფადობა ყველაფერზე ფასეულია, ამიტომ ვეცადოთ თამამად დავიკავოთ სამყაროში საკუთარი სრულიად ახალი ნიშა.