ჩვენი კორპუსის დაცვის სამსახურში ერთ ცვლაში მუშაობდნენ გეო და ფარვიზი. გეო სომეხია, ფარვიზი – აზერბაიჯანელი. გეო წინათ მძღოლი იყო, მთელი საბჭოთა კავშირი აქვს მოვლილი, მაგრამ ბოლო ოცი წელია, ერევანშიც აღარ ყოფილა. ფარვიზსაც ჯარის შემდეგ საქართველოდან ფეხი აღარ გადაუდგამს. სომხეთში მივლინებიდან გეოსთვის ყოველთვის ჩამომქონდა სომხური კონიაკი, რაც მას ძალიან ახარებდა, ფარვიზი კი გულდაწყვეტილი მეკითხებოდა ხოლმე, ბაქოში როდის მიდიხარ, იქაური ჩაი რომ ჩამომიტანოო. 2015 წელს ბაქოში ქიმიის საერთაშორისო ოლიმპიადა გაიმართა და მომეცა შანსი, მისთვისაც შემესრულებინა დანაპირები. მერე სამსახური შევიცვალე და გეო და ფარვიზი კარგა ხანს აღარ მინახავს. ცოტა ხნის წინ შევიარე ძველ სამსახურში. ფარვიზი შორიდან ვიცანი, ეზოში მზეს ეფიცხებოდა. დაღონება ეტყობოდა სახეზე. გეო მოვიკითხე. სხვა კორპუსში გადაიყვანეს სამუშაოდო. ფარვიზს კი არა, მეც დამწყდა გული…

რა შეიძლება ეწოდოს გეოსა და ფარვიზის ფენომენს? ამბობენ, ეს ტოლერანტობის გამოხატულებააო, ჩემთვის კი მას სხვა ახსნა აქვს: ეს ქართული ჰიბრიდიზაციის შედეგია

ეს ტერმინი ალბათ ბევრს გაუგონია და სკოლის ბოტანიკის სახელმძღვანელოში დახატულ წითელყვითელმარცვლებიან სიმინდს აგონებს. ჰიბრიდიზაცია წინაპართა ნიშან–თვისებების მატარებელ ახალი ინდივიდს წარმოშობს. ასეთი ჰიბრიდიზაციის შედეგია იეთიმ გურჯის შემოქმედება, ძველი თბილისის არქიტექტურა… აქ ქართული, სომხური, აზერბაიჯანული, საზოგადოდ, აზიური და ევროპული კულტურები ერთმანეთში კი არ არის აღრეული, არამედ მათი ჰიბრიდიზაციის შედეგად ვიღებთ ახალ ფენომენს, რომელსაც უკვე ქართული ჰქვია. ამიტომ ყოველგვარი კირკიტი იმის გასარკვევად, ქართული კულტურა აზიურია თუ ევროპული, აზრს მოკლებულად მიმაჩნია.

ასეა ატომთა სამყაროშიც. წლების განმავლობაში ვერავინ ახსნა, რატომ ავლენდა ნახშირბადატომი ძირითად ოთხვალენტოვნებას და როგორ ახერხებდა მუდმივად „აღგზნებულ“, ანომალიურ მდგომარეობაში ყოფას. ატომური ორბიტალების ცნება საკმარისი არ აღმოჩნდა ნახშირბადის ფენომენის ასახსნელად, რომლის თანახმადაც, ნახშირბადატომს უნდა ჰქონოდა 1s და 3p ელექტრონი (ან 2s და 2p). ამ შემთხვევაში მეთანის წარმოქმნისას ნახშირბადატომთან დაკავშირებული წყალბადტომები სხვადასხვა მანძილზე უნდა განთავსებულიყვნენ, რადგან წარმოიქმნებოდა 1 s-s და 3 s-p კოვალენტური ბმა. ვერც მეთანის მოლეკულის პირამიდული მოდელი მოიწონებდა თავს არქიტექტურული პროპორციების სისადავით – მისი სანაქებო სიმეტრია დაირღვეოდა და მასთან ერთად ბზარი გაუჩნდებოდა მის ტიტანურ ამტანობასა და გამძლეობას გარეგანი აგრესიული ფაქტორების მიმართ.

ბუნებამ გამოსავალს ელექტრონების ჰიბრიდიზაციაში მიაგნო: ამ სასიცოცხლოდ უმნიშვნელოვანეს ატომს 1s და 3p ელექტრონის ნაცვლად მათი ჰიბრიდიზაციით მიღებული ოთხი ერთნაირი sp³ ღრუბელი ჩამოუყალიბდა.

ორი დღის წინ ფარვიზი დავინახე და შორიდანვე მივესალმე, სალამ–ალეიქუმ, მეთქი. შორიდანვე მიპასუხა: „ალეიქუმ სალამ, გაიხარე, ელიზბარ-ჯან“.

„სასვენი ნიშნები არიან შეშლილნი,

მოჰგვანან უეცრად დაბნეულ მძივებს,

მძიმე არასდროს არ არის წერტილი,

წერტილის დასმა კი ყოფილა მძიმე“.

ვახუშტი კოტეტიშვილი

ბავშვებს ერთნაირად არ უყვართ გრამატიკა და ლექსები.

ზუსტად არ მახსოვს, მე როდის და რატომ შემიყვარდა პოეზია.

ჩვენი სახლი სავსე იყო ლექსთა ნაირ-ნაირი კრებულებით. რიგრიგობით ვიღებდი თაროებიდან, ვკითხულობდი და ვიყვარებდი ჩვენი სახლის ბინადარ პოეტებს.

ვერც ერთ საპროგრამო ლექსს ვერ ვამბობდი უშეცდომოდ, სამაგიეროდ, ვსწავლობდი უამრავ არასაპროგრამო ლექსს და ჩემთვის, მარტო, ვკითხულობდი ხოლმე ზეპირად.

არც ის მახსოვს, როდის შევწყვიტე ლექსების სწავლა ან რომელი ლექსი ვისწავლე ბოლოს, არ მიცდია გახსენება.

ახლა აღარ ვსწავლობ ლექსებს, მაგრამ სულ ვკითხულობ.

არც გრამატიკის შეყვარების ამბავი მახსენდება, მაგრამ მახსოვს, რომ ვერასოდეს ვიზეპირებდი წესებს საყოველთაო ზეპირობის ხანაში. არაჩვეულებრივად მიხსნიდა ჩემი მასწავლებელი და ყოველთვის მეხალისებოდა გრამატიკის სავარჯიშოების წერა.

ჩემს მოსწავლეებთან გრამატიკაზე საუბარს იმის აღნიშვნით ვიწყებ, რომ მშობლიური ენის გრამატიკის 90%-ის ცოდნა თანდაყოლილია და მე მხოლოდ 10% უნდა ვასწავლო. ეს ამბავი ახალისებთ. ყველა ჩემმა მოსწავლემ იცის მარტივი ფორმულა: გრამატიკა = გამართულ წერა-კითხვა-ლაპარაკს. სულ ვეუბნები, რომ გრამატიკა სწორედ ეს არის და არაფერი სხვა.

გრამატიკა რომ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს პოეზიის შექმნაში, ამაზე ბევრჯერ დაწერილა.

მე მინდა, იმაზე დავწერო, როგორ შეიძლება, პოეზია დაეხმაროს გრამატიკას.

ეს აზრი ჩემი მეგობრის ლექსმა შთამაგონა. ბევრი ფილოსოფია არ სჭირდება, პირდაპირ ასე ჰქვია – „სავარჯიშო (მსაზღვრელ-საზღვრულის ბრუნება)“:

„ ის კაცი ფანჯრიდან გადმოხტა.

იმ კაცმა ფანჯრიდან გადმოხტომამდე

ჩვეულებრივზე დიდხანს ფურცლა

საკუთარი ფიქრის დავთრები.

იმ კაცს ფანჯრიდან გადმოხტომამდე

არ დავიწყებია დილის საუზმე,

საუზმის წინ და საუზმის შემდეგ

კბილების გამოხეხვა,

თმის დავარცხნა

და ათასი აუცილებელი

მსხვილი წვრილმანი.

იმ კაცის ფეხსაცმლიდან

ფანჯრიდან გადმოხტომის შემდეგ

გამოძვრა კოჭლი, მოხუცი ჯუჯა,

მოაგროვა იმ კაცში შემავალი და

იმ კაციდან გამომავალი გზები,

თავისზე პატარა გუდაში ჩააწყო

და სანამ თვალს მიეფარებოდა,

მშვიდად თქვა, რომ

იმ კაცით, ისევე, როგორც სხვაკაცებით,

არასოდეს არაფერი დამთავრდება.

იმ კაცად ქცეული პატარა სამყაროს მიმართება

დიდ სამყაროსთან

ფანჯრიდან გადმოხტომის შემდეგ

მიმატებისა თუ გამოკლების მეთოდით

თავიდან ბოლომდე შეიცვალა, დაიშალა

და სხვა მიმართებაში გადავიდა.

კაცო, ფანჯრიდან გადმოხტომის შემდეგ

აბსურდული გახდა შენი წოდებითი

და ვეღარასოდეს გაგრძელდები“.

|ნათია ნაცვლიშვილი|

რა თქმა უნდა, მხოლოდ მაღალი კლასებისთვის გამოდგება ეს ლექსი და არა მარტო მსაზღვრელ-საზღვრულის გახსენებისას, არამედ ჩვენებითი ნაცვალსახელის ბრუნებისასაც ძალიან საინტერესო მასალაა, შესაბამის სავარჯიშოს ან სქემასაც თუ შეუდგენთ.

ამ ლექსით დანახული გრამატიკული საკითხები იმდენად საინტერესო აღმოჩნდა ბავშვებისთვის, რომ გადავაწყვიტე, სხვა თემებთან დაკავშირებითაც მომეშველიებინა პოეზია.

ყველაფერი, რაც ქართულ ზმნას უკავშირდება, რთულია. მათ შორის – სუბიექტური და ობიექტური პირის ნიშნებიც. როგორც ახსნისას, ისე უკვე ახსნილისა და შესწავლილის შესამოწმებლად გამოდგება მორის ფოცხიშვილის ლექსი:

„ სიცოცხლის ხე ისევ ისხვლება,

ბედს უნდა, ერთმანეთს გაგვყაროს, _

მე ვხმები,

შენ ხმები,

ის ხმება

და მაინც ყვავილობს სამყარო.

ხმელი ტოტებივით ვიმსხვრევით,

ვიწვით და ღუღუნებს კერია, _

მე ვმღერი,

შენ მღერი,

ის მღერის…

თურმე ნაკვერჩხლები მღერიან.

მღერიან… სიმღერით მკვიდრდება

სული და ვიშუშებთ იარებს, _

მქუხარე მსოფლიო მშვიდდება.

და მაინც მსოფლიო ღრიალებს

და მყარი ოცნების ქვიტკირი

ირღვევა… დუღაბი მწირია…

მე ვტირი,

შენ ტირი,

ის ტირის…

თურმე ტრომბონები ტირიან.

ცივდება ვულკანურ ნოტების

ლავა და… მაესტრო ისჯება…

ფესვებით, ტოტებით, ყლორტებით

მე ვრჩები,

შენ რჩები,

ის რჩება…

და როგორც მშიერი ობობა,

ცა იცდის… დიდია ცის ძალა, _

ვიღაცა იცდიდეს ოღონდაც,

მე წავალ,

შენ წახვალ,

ის წავა!

ჩვენ წავალთ… ვარსკვლავებს გავცდებით,

თუმც წასვლა ძალიან ძნელია, _

მე მელის,

შენ გელის,

მას ელის

დიდი გზა… ღმერთები გველიან!“

ასევე ძალიან სახალისო იქნება ბავშვებისთვის, თუ ავირჩევთ ნებისმიერ ექსპრესიულ ლექსს, სასვენ ნიშნებს გავაქრობთ და მათ ხელახლა გაჩენას მოსწავლეებს დავავალებთ. თან ვთხოვთ, გვერდით მოკლედ მიუწერონ, პუნქტუაციის რომელი წესით იხელმძღვანელეს. მაგალითად, მურმან ლებანიძის ლექსი „შეჩერდი, მოასწარ!“

„გვიმრები, ძეწნები, ძეძვები ჩახლართული,

გზა უხვევს, ანაზდად შეხედე – საოცრება:

პატარა ხეობაში პატარა ნაკადული

პატრა წისქვილის

ლაჯებში გამოძვრება.

შეჩერდი! აქ ჩვენი ბავშვობის ბუდეა!

დგას ჯუჯა წისქვილი, როგორც ჩაფიქრება!

არ ვიცი, არ ვიცი, კარგი თუ ცუდია,

დრო რომ დადგება და ეგ რომ არ იქნება!

შეხედე საბრალოს, სალპობად ჰყუდია!

არ ბრუნავს დოლაბი, სიმინდი არ იფქვება!

ვერ გეტყვი, ვერ გეტყვი, კარგი თუ ცუდია, –

ჩვენ რომ ვიქნებით და

ეგ რომ არ იქნება!

მაგის ძველ დიდებას ჭალას ჩაუვლია,

საცაა ჩაიჩოქებს, თავხელში წამოწვება…

შეჩერდი, მოასწარ, – დანაშაულია

მაგისი ყურების

არმოსწრება!“

მერე იყო და ინტერნეტში შემთხვევით გადავაწყდი საბავშვო ლექსს სასვენ ნიშნებზე, რომელიც IV, V, VI კლასებში გამოდგება. სხვა სავარჯიშოებთან ერთად, სადაც სასვენ ნიშნებს დასვამენ ბავშვები, კარგი იქნება, თუ ამ ლექსსაც დავურიგებთ და დავავალებთ, ლექსის მიხედვით შეადგინონ და ჩამოწერონ წესები მაგალითებითურთ. თუმცა მასწავლებელმა უნდა აუხსნას, რომ ლექსში მოხსენიებულ წესთაგან ერთ-ერთი შეიცვალა, სახელდობრ, თანდებულების გამოყოფა („თანდებულებიც გამოვყავ“ ) და ახლა სხვა წესი მოქმედებს.

„კარგი იქნება, ისწავლოთ

თხზულების სწორად დაწერა,

უნდა იცოდეთ უთუოდ

სასვენი ნიშნების მართლწერა.

მძიმემ თქვა: მძიმედ მოვდივარ,

ხშირად სიტყვებსაც ვიხსენებ,

ერთნაირ წევრებს გამოვყოფ,

თითოეულთან ვისვენებ.

გვიხმობს ძახილის ნიშანი,

შვეული ხაზი წერტილით,

არდასრულებულ სათქმელს კი

დაუსვი მრავალწერტილი.

და თუ სხვის ნათქვამს გვიამბობ,

სხვისი სახელ და გვარებით,

ორივე მხრიდან დახატე

ქვემოთ და ზემოთ ბრჭყალები.

ტყუპი სიტყვები გავყავი,

ჩავუსკუპდი და ვატირე,

თანდებულებიც გამოვყავ,

ჩვენთან ბაქიობს სულ ტირე.

ორი წერტილი სიტყვასთან

თვის საამბობელს გამოთვლის,

ყველაფერს ჩაგიკაკალებს

და მეგობრებსაც ჩამოთვლის.

რომ არ იცოდა მართლწერა, –

კითხულობს კითხვის ნიშანი, –

ბექამ იმიტომ მიიღო

წერაში ცუდი ნიშანი?

– მე თავში ვდგავარ, სულ ცალკე,

და ვერ ვიქნები ვერვისი,

დიალოგებში მომიხმე, –

გვკარნახობს ტირე–დეფისი.

ბოლოს წერტილიც გამოჩნდა,

დაიმსახურა მან ნდობა,

ათასი რამე გვიამბო

და დაასრულა მოთხრობა.

|მანანა ტონია|

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ამ „გრამატიკულ პოეზიას“ ორი რამ უნდა ახლდეს თან:

1) შესაბამისი სქემები და სავარჯიშოები, რომლებიც ლექსში ფოკუსირებულ მასალას იქნება მორგებული

და

2) ლექსი, უპირველეს ყოვლისა, მაინც ლექსია, ესთეტიკური ტკბობისა და დაფიქრების საშუალება (რა თქმა უნდა, სასვენი ნიშნების ლექსის გარდა), და მერე – სხვა დანარჩენი. აუცილებლად უნდა დავუთმოთ დრო ლექსის გააზრებასა და გათავისებას. მაგალითად, ლექსზე გრამატიკული დაკვირვების შემდეგ შეგვიძლია, მოსწავლეებს დავაწერინოთ მხატვრული ესე, რომელიც აზრობრივად დაუკავშირდება ლექსის იდეას.

მართალია, უშუალოდ გრამატიკას კი არა, არამედ ლექსიკას ეხება, მაგრამ მართლწერისა და მართლმეტყველების განუყოფელი ნაწილია ბარბარიზმები. ჰოდა, ბარბარიზმები რომ ვისწავლეთ, ნიკო გომელაურის ლექსზე ძალიან იხალისეს, ჯერ ბარბარიზმებს ქართული სიტყვები შეუსაბამეს, მერე ინგლისურიდან შემოსული ბარბარიზმებისგანაც სცადეს მსგავსი ლექსის შექმნა:

„საროჩკა“, „ნასკი“, „კრაოტი“, „პოლი“ –

მართლაც რომ ქართველს არა ჰყავს ტოლი.

„კუხნა“, „ბალკონი“, „ზალა“, „პადვალი“,

– მითხარით ენა ამის ბადალი.

„პესოკი“, „სუმკა“, „ტუფლი“, „იუბკა“.

„რომელი გოდა ხარ?“ – „თხუთმეტი სუტკა“.

„მოვპარე სპიჩკა – მაქვს ეს პრივიჩკა“.

„ლამპოჩკა“, „ჩაინიკი“, „კრაოტი“, „სტოლი“ –

ამბიცია ულევია, ინტელექტი – ნოლი.

„შოფერი“, „მატორი“, „პაკრიშკა“, „ლიჟები“.

საბა და ილია – „იმენა“ გიჟები“.

მგონია, რომ ასე ნელ-ნელა, ხალისით და დაკვირვებით, მხოლოდ გრამატიკის კი არა, პოეზიის სამყაროსაც უშინაურდებიან და გული მომეცემა ხოლმე. იშვიათად, როცა შევამჩნევ, რომ „გრამატიკული პოეზიით“ რომელიმეს გულის სიმებს შევეხე და მოეწონათ ის, რასაც აკეთებენ, მაშინვე ჩემი საყვარელი სტრიქონები ამომიტივტივდება გონებაში ფორუყ ფაროხზადეს ერთ-ერთი ლექსიდან:

„მე იმ მოწაფესავით მარტო ვარ,

რომელსაც გიჟივით უყვარს თავისი გეომეტრიის გაკვეთილი“,

– ოღონდ მინდება, სიტყვა „გეომეტრია“ „გრამატიკით“ შევცვალო.

თანამედროვე ცხოვრების რიტმი იმდენად სწრაფია, რომ ხშირად მოსწავლეები კი არა, მასწავლებლებიც ვერ ახერხებენ დაგეგმილი საქმეების ბოლომდე მიყვანას. დაბალი პროდუქტიულობის მიზეზი შეიძლება ბევრი რამ იყოს, მათ შორის დაღლილობა, სტრესი, სიზარმაცე. ამ ყველაფერთან გამკლავება კი სავსებით შესაძლებელია, თუკი დროის მართვის, ანუ თაიმ მენეჯმენტის საიდუმლოებებს ეზიარებით. დროის სწორი განაწილება აწესრიგებს ცხოვრებას, გვეხმარება მიზნების მიღწევაში და იმაში, რომ საერთო რიტმიდან არ ამოვვარდეთ. სულიერი წონასწორობის შენარჩუნებისთვის თაიმ მენეჯმენტის პარალელურად აუცილებელია ყურადღება მივაქციოთ ჯანმრთელობას, დავიტოვოთ დრო დასვენებისთვის, რომლის გარეშე ცხოვრება აზრს ნებისმიერ ასაკში კარგავს. ჩვენი რჩევები დაეხმარება მოსწავლეებს, რომლებსაც აქვთ სურვილი სკოლაშიც კარგად ისწავლონ და სკოლის გარეთაც არ ჩამორჩნენ საინტერესო აქტივობებს, იქონიონ თავისუფალი დრო ჰობისთვის, მეგობრებისთვის, ოჯახის წევრებისთვის.

დაგეგმეთ დღე

როგორც წესი, დღის პირველი ნახევარი მოსწავლეებისთვის კარგად არის შედგენილი: ისინი დილით ერთსა და იმავე დროს იღვიძებენ, მიდიან სკოლაში, სხედან გაკვეთილებზე, ისვენებენ შესვენებებზე… მაგრამ სკოლის შემდეგ თავისუფალი პერიოდი აქვთ. მოსწავლეს უჩნდება იმის ცდუნება, რომ სადაც მოუნდება, იქ წავიდეს; მაშინ იმეცადინოს, როცა საჭიროდ ჩათვლის.

ერთი შეხედვით, ამაში ცუდი არაფერია. თუმცა საქმე იმით მთავრდება ხოლმე, რომ „ერთი წუთით“ სოციალურ ქსელში შესული მოსწავლე იქ მთელ დღეს ატარებს. ამასობაში საღამოვდება და საშინაო დავალებების შესრულების თავიც აღარ გაქვს.

საჭიროა დღის სტრუქტუირება. ყველაზე მარტივი მეთოდია წინა საღამოს მომდევნო დღის დაგეგმვა – ფურცელზე გაწერა, როდის და რას აკეთებ, რა ვადებში, რამდენ საათში. გაწერის პროცესში გამოიკვეთება რამდენი თავისუფალი დრო გრჩება, როგორ შეიძლება მისი განაწილება.

თუკი საქმე ბევრია, გამოყავით პრიორიტეტები და ნაკლებად აუცილებელი საქმეების სია ზეგინდელ ჩამონათვალში გადაიტანეთ. ქაღალდზე ჩამოკიწკიწებული ამოცანები დაგეხმარებათ, რომ არ გადაუხვიოთ მიზნისაკენ მიმავალი გზიდან. თაიმმენეჯმენტის სპეციალისტები ირწმუნებიან, რომ დაგეგმილი საქმეები თქვენს ნაყოფიერებას 25%-ით გაზრდის.

თუ დღის განმავლობაში ახალი პუნქტი მოგემატათ, ჩაამატეთ სიაში, დასრულებული საქმეები კი ამოშალეთ, რაც კმაყოფილებას გაგრძნობინებთ და მოტივაციის მომენტს გაგიზრდით. ისწავლეთ უარის თქმა ისეთი ამოცანების გადაჭრაზე, რომლებიც არ შედის თქვენს პრიორიტეტებში.

ქაღალდზე ჩამოწერილი საქმეების სია საშუალებას მოგცემთ, სწორად მართოთ დრო.

მნიშვნელოვანია, რომ მაგიდა, სადაც მეცადინეობთ, არ იყოს არეული. შემჩნეულია, რომ არაპროდუქტიული ადამიანების მაგიდაზე ქაოსია ხოლმე. ქაოსი ხელს უშლის ყურადღების კონცენტრირებას.

დაისახეთ გასაგები მიზანი

თითქოსდა მიზნის დასახვა პრობლემას არ წარმოადგენს. თქვენ ხომ მშვენივრად იცით, რომ ბიოლოგიის გაკვეთილისთვის ინტერნეტიდან რაღაც გაქვთ მოსამზადებელი, ლიტერატურაში კი თემაა დასაწერი. მაგრამ როგორც კი სამეცადინოთ ჯდებით, ფიქრი გერევათ, არ იცით საიდან დაიწყოთ. იწყებთ ჩაის მოდუღებას, მერე კი ხსნით კომპიუტერს და აი, უკვე სულ სხვა საინფორმაციო ნაკადმა გაგიტყუათ.

დასახული ამოცანის გადაჭრისათვის აუცილებელია გქონდეს მიზნები. მიზანი უნდა იყოს მკვეთრი, მაგალითად, ასეთი: „სკოლის მერე ამა და ამ დროს წასაკითხი მაქვს 30 გვერდი“, ან „დღეს 10 ქულა უნდა მივიღო“.

აუცილებელია მიზანი არ იყოს მიუღწეველი. ოცნება ყველას შეუძლია და საოცნებო მიზნებიც არსებობს, მაგრამ თუ მას ვერ შეასრულებ, დროის ხარჯვაც არ ღირს. წარმატებას რომ მიაღწიოთ, რეალისტურ ვადებზე და თქვენს შესაძლებლობებზე იფიქრეთ, შემდეგში კი ამ შესაძლებლობებს ნელ-ნელა დახვეწთ.

განსაზღვრეთ მთავარი

საქმეებში რომ არ ჩაიძიროთ, დაყავით ისინი ჯგუფებად, მათი აუცილებლობიდან და მნიშვნელოვნებიდან გამომდინარე. თუ ხვალ საკონტროლო წერა გაქვთ, ის პრიორიტეტში უნდა იყოს. ვიდრე სკოლიდან მოსულს გონება გერჩით, ამ საქმეს მიხედეთ. მოიკრიბეთ ძალები და პირველ რიგში ის გააკეთეთ, რაც ყველაზე მეტ სარგებელს მოგიტანთ.

მნიშვნელოვანი საქმის განსაზღვრის შემდეგ, შეაფასეთ მისი შესრულების შედეგები. დროის განსაზღვრულ პერიოდში აკეთეთ მხოლოდ ერთი საქმე. თუ მას მიატოვებთ და მერე კვლავ მიუბრუნდებით, თქვენს ეფექტიანობას 5-ჯერ მაინც შეამცირებთ.

თანაც, ყველაზე სანერვიულო და რთული საქმის პირველ რიგში მოცილება კმაყოფილების განცდას მოგიტანთ და სხვა, შედარებით მარტივი გაკვეთილების სწრაფად შესრულების მოტივაციას გაგიზრდით.

იპოვეთ საკუთარი რიტმი

ჩაატარეთ ექსპერიმენტი და გაარკვიეთ დღის რომელ მონაკვეთში ხართ მეტად შრომისუნარიანი. საქმე ისაა, რომ ადამიანები დროის სხვადასხვა მონაკვეთში სხვადასხვაგვარი პროდუქტიულობით  გამოირჩევიან. ვიღაც უფრო ეფექტიანად დილის საათებში მეცადინეობს, ვიღაც კი საღამოს ითვისებს მასალას. დააკვირდით თავს. მას თქვენზე კარგად არავინ იცნობს.

იქნებ, ერთი საათით ადრე უნდა გაიღვიძოთ და მაშინ უკეთ დაიზეპირებთ ლექსს? იქნებ, შუადღეზე ძილი და დასვენება გჭირდებათ? იქნებ, ყველა საქმის მოცილება ერთდროულად გირჩევნიათ და არ არის საჭირო მათი გადანაწილება?

მუშაობის დროს იმუშავეთ

ეფექტიანი მუშაობის ოქროს წესია იმ საქმეში ჩაღრმავება, რომელსაც ასრულებთ. ერთ საქმეზე კონცენტრირებული მოსწავლე გაცილებით სწრაფად ახერხებს მის გაკეთებას.

გირჩევთ, გაკვეთილების მომზადების პერიოდში გათიშოთ მობილური ტელეფონი, ჩაკეცოთ ბრაუზერი, გამოხვიდეთ სოციალური ქსელებიდან. ეს არცთუ მარტივია, მაგრამ ასე თქვენი მეცადინეობის ნახევარი საათი უფრო პროდუქტიული იქნება, ვიდრე ფეისბუქის პარალელურად მეცადინეობის სამი საათი. ვიმედოვნებთ, რომ გაჯეტების გათიშვა ნელ-ნელა ჩვევაშიც გადაგივათ.

ბევრი ადამიანი რუტინული სამუშაოს შესრულების დროს ტაიმერს აყენებს. ვთქვათ, მათემატიკაში 25 წუთს მეცადინეობთ და მერე 5 წუთს ისვენებთ. მერე ისევ აყენებთ ტაიმერს. გვერწმუნეთ, ასე თქვენი გონება გაცილებით საღად იმუშავებს.

ხშირად მაღალი პასუხისმგებლობის მქონე მოსწავლეებს ეჩვენებათ, რომ თუ დღეში ათი საათი არ იმეცადინეს, წარმატებას ვერ მიაღწევენ, მისაღებ გამოცდებს ვერ ჩააბარებენ, სკოლაში დაბალ ქულებს მიიღებენ… ეს მცდარი შეხედულებაა. არ დაივიწყოთ, რომ ტვინი იღლება. დაღლილ მდგომარეობაში ის ვერ ითვისებს მასალას და მოსწავლე დროს ტყუილად კარგავს.

იპოვეთ მოტივაცია

ყველა მოსწავლეს უწევს ისეთი საგნის სწავლა, რომელიც არ მოსწონს. იმისათვის, რომ საგანი უსწავლელი არ დარჩეს, უნდა მოიძებნოს მისი სწავლების მოტივაცია. საამისოდ გამოდგება ნებისმიერი იდეა, ადამიანი, რომელიც თქვენში პოზიტიურ ემოციებს აღძრავს. მაგალითად, კედელზე დაიკიდეთ შელდონ კუპერის პოსტერი, რომელსაც ნამდვილად არ მოეწონებოდა თქვენი ჩამორჩენა ფიზიკაში. შეგიძლიათ, თითოეული ნასწავლი გაკვეთილის მერე საკუთარი თავი შოკოლადით დააჯილდოვოთ. თხოვეთ დედას რამე გისაჩუქროთ იმ შემთხვევაში, თუ თქვენთვის საძულველ საგანში მაღალი ნიშანს მიიღებთ.

ჩაანაცვლეთ საქმეები

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ტვინი იქანცება ერთფეროვანი სამუშაოსგან. ამიტომ სამუშაო გეგმის შედგენის პროცესში გაიმრავალფეროვნეთ მეცადინეობის თქვენეული სისტემა – მათემატიკის მერე იმეცადინეთ ისტორია, ფიზიკის ათვისების მერე გადადით ლიტერატურაზე, ლიტერატურიდან – ბიოლოგიაზე.  შეუნაცვლეთ ერთმანეთს ტექნიკური, საბუნებისმეტყველო და ჰუმანიტარული საგნები.

ასეთივე პრინციპით შეარჩიეთ თქვენი ჰობი და დასვენების საშუალებები. ასეთი განტვირთვა გაცილებით ხარისხიანია, ვიდრე მეგობრებთან გატარებული რამდენიმე საათი. მით უფრო, რომ სახლში დაბრუნებული კი ისევ კომპიუტერს მიუჯდებით და მათთან საუბარს ეკრანიდან განაგრძობთ.

გაერთიანდით სხვებთან

შეუძლებელია ყველა საგანი საუკეთესოდ იცოდე. სხვისი რვეულიდან გადაწერაც ცუდი იდეაა – ის მხოლოდ დროებით მოგიტანთ შედეგს. ამიტომ თხოვეთ თქვენს კლასელს დაგეხმაროთ იმ საგნის ათვისებაში, რომელიც თქვენთვის პრობლემურია. სანაცვლოდ კი, თქვენ დაეხმარებით მისთვის პრობლემური საკითხების გავლაში. ასეთი ფორმატის ურთიერთდახმარება კარგი შედეგების მომტანია ხოლმე. ჯერ ერთი თქვენი კლასელიც გაიმყარებს ცოდნას და თქვენც არ დარჩებით წაგებული. ხშირად ისეც ხდება, რომ თანატოლებს ერთმანეთის ენა უფრო კარგად ესმით, ვიდრე მასწავლებლის ახსნილი.

გააანალიზეთ შესრულებული სამუშაო

შესაძლოა მოგეჩვენოთ, რომ ყველაფერს სწორად აკეთებთ – თქვენ შეადგინეთ შესასრულებელი საქმეების დეტალური ჩამონათვალი, გულმოდგინედ მიყვებით მას, მაგრამ დღის ბოლოს ძალაგამოცლილი ხართ. ეს იმის ნიშანია, რომ რაღაცას არასწორად აკეთებთ.  გრაფიკის შედგენისას შეცდომა გაგეპარათ.

კვირის ბოლოს აუცილებლად გადახედეთ თქვენ მიერ გაწეულ სამუშაოს. დაფიქრდით, რატომ ვერ შეასრულეთ გეგმა, რა იყო მიზეზი? დღის განმავლობაში ჰკითხეთ თავს: რომელი საქმეებია ყველაზე მნიშვნელოვანი? რა შემიძლია გავაკეთო არსებული მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად? როგორ გამოვიყენო დრო მაქსიმალურად სასარგებლოდ?

„ეს გაზაფხული

მე მოგიყვანე…“

ბესიკ ხარანაული

რაც გინდათ დაარქვით _ ეგოიზმი, გულაჩუყება, თუნდაც რამე უფრო მკაცრი და გაბრაზებული _ მაინც სხვანაირი გაზაფხულები მახსოვს მე და, იყო ეს გაზაფხულები ჩვენს ქალაქში, სოფლებში, ქვეყანაში და, ალბათ მთელ დედამიწაზე, იყო, ისევე როგორც ჩვენ ვიყავით იმ წარსულში და, გაზაფხულები კი, სწორედ იმ წარსულის წიგნში, საკუთარ თავს გვამახსოვრებინებდა.

ჩემი ბავშვობის გაზაფხულები _ სკოლის ფანჯრიდან, სახლის ფანჯრიდან,  აივნიდან დანახული და შესუნთქული!

დიდი, ლურჯი თვალებით შემოდიოდა, ზამთარგამოვლილი ხეების მკლავებით და ყინვისგან დამზრალი მიწის ნაფეხურებით, ყველგან ჰქონდა ადგილი _ მიწაზეც, ბალახზეც, ხეზეც, ცაშიც _ ყველგან მას უთმობდნენ ადგილს მის ფრთებს დანატრებული ადამიანები, მარტო ზამთარ- კი არა, _ ომგამოვლილი, უღელტეხილებგამოვლილი, სიკვდილგამოვლილი ადამიანები!

ჩემი სკოლის წინ, ზუსტად ჩემი საკლასო ოთახის ფანჯრების გასწვრივ  (9 წელი ამ ოთახში გავატარე, ერთ მერხთან, ადგილ და მეზობელ-მოუცვლელად), ალვების მწკრივი იყო, ალვების უკან _ დაქანებულ ფერდობზე, ნაძვები და მესამე რიგში კი ნუშები და ალუბლები ჩაეყარა თავის დროზე ვიღაცას, ვისაც ბუნების დღესასწაულის ცქერა ალბათ ყველაზე დიდ სიამოვნებას ანიჭებდა და რატომღაც ასე გადაწყვიტა, ამ თანმიმდევრობით შეექმნა პატარა ბაღი, წელიწადის ოთხი სეზონის და ზედაც კიდევ მარადისობის ფერებით სავსე.

სწორედ ამ დამრეცი ბაღიდან ამოყოფდა ხოლმე თავს ჩვენი გაზაფხული, საკლასო ოთახის ფანჯრებზე ცხვირმიჭყლეტილები პირველად იმ ბაღის ნუშებს წავასწრებდით ახალგაფეთქილ კვირტებს, მერე ატმები მიყვებოდა, მერე ალაგ-ალაგ სამეზობლო სივცეებში – ტყემლები და ალუჩები (იყო ეს ხეები ჩვენს ქალაქში, ნამდვილად იყო!), ავტეხდით ერთ დავიდარაბას, ვინმე ძალიან სულაკაწკაწებული რტოსაც წაატეხდა ხოლმე რომელიმე აყვავებულ ხეს, შეყვარებულისთვის ან ვინმესთვის მისართმევად, ან, უბრალოდ, მუჭში დიდხანს გასაჩერებლად, რათა დაუღალავად ჩაეყნოსა და ჩაეყნოსა იმ კვირტების ბუტკოების თაფლი და ბადაგი.

მახოვს, პატარა მიწის ნაკვეთიც გვქონდა იმ ბაღის გადმოსწვრივ, სკოლის მეორე მხარეს, ტირიფების წკირებით კოხტად შემოსალტული დაბალი ღობე ერტყა გარშემო (ერთმა მასწავლებელმა თავის ხელით გააკეთა ის ღობე და ზოგიერთ მოსწავლეს ტირიფის ტოტებით მსგავსი სილამაზეების დაწვნაც ასწავლა); ჰოდა, ჩაგვიყვანდა ხოლმე შრომის მასწავლებელი იმ ნაკვეთში, გადაგვიშლიდა გაზაფხულისგან თავის კანში ვერდატეულ მიწას, როგორც კარგ წიგნს, გადაგვიფურცლავდა ნიჩბის პირით და, შევესეოდით ამ თბილორთქლიან, მაყვლისფერ წიგნის ფურცლებს და ვავლებდით ოხრახუშის, კამის, პიტნის წვრილ ხნულებს და ვწერდით მასში ჩვენს სიცოცხლისხელა ოცნებებს და ვდებდით მასში ჩვენს გულებს _ ახალთახალი გაზაფხულისგან, სიყვარულისგან, სულ ახალ-ახალი შეგრძნებებისგან აზანზარებულს და სიხარულის ცრემლებით სველს…

იყო დიდი ამბავიც, როცა მიწის ბელტის ქვეშ ნეშომპალით ნაკვებ ვარდისფრად დატიკნულ ჭიაყელებს ამოვატრიალებდით,  უცებ გაჩნდებოდა უწყინარი ლეგენდა იმაზე, რომ სადღაც, ამ ჭიაყელების, მატლების და ხოჭოების ქვეშ უფრო დიდი და საშიში არსებები ცხოვრობენ, რომ უფრო ღრმად თუ ამოვთხრით, შეიძლება ისეთ სანგრებსაც მივაგნოთ, ისეთ მღვიმეებს და სარკოფაგებს!.. და, მზეზე აფართხალებული, თითის სიგრძე ჭიაყელების ისტორიიდან იქმნებოდა ჩვენი პირადი მითოლოგია, თავის განუმეორებელი გმირებით და ანტიგმირებით, მითის კანონის თანახმად, ყოველივეს ეძლეოდა თავისი სახელი და, ამ თამაშებშიც იყო რაღაც სახიფათოც და გულუბრყვილოც, მტკივნეულიც და ბედნიერიც!..

ამასობაში ფრჩხილები მიწით გვევსებოდა, ყველაზე ნაზს და ფაქიზს ჩვენს შორის _ რომელიმე გოგოს ბებერებიც უჩნდებოდა თითის და ხელისგულის შესაყარზე, მუხლისთავებიც გვესვრებოდა, რადგან ახალი ბაღის გაშენება ჩვენგან დაჩოქებასაც ითხოვდა, მიწის შეხებას, მაგრამ, აბა ვინ ჩიოდა ამას _ წინასწარ თავბრუ გვეხვეოდა ჩვენი ნაჯაფის შედეგების წარმოდგენით _ როგორ ამოიზრდებოდა სულ ცოტა ხანში ამ მიწიდან ჩვენი დათესილი მცენარეები, როგორ მოვუვლიდით, კიდევ უფრო გავზრდიდით, მერე დავკრეფდით, მოვიწევდით, მერე…

იმ მცენარეებივით, იმ მიწის ნაგლეჯზე ჩვენც გვზრდიდით მაშინ, გაზაფხულის გაკვეთილებო!..

ახლა კი… ბევრი უნდა იარო, ქუსლები უნდა გადაიტყავო, ამ ქალაქში აყვავებულ ხეებს რომ შეეფეთო, გაზაფხულის მახარობლებს რომ შეხვდე! აღარც ის მხიარული მიწის ნაგლეჯებია სკოლის ეზოებში, აღარც დამრეცი ან სწორფერდა ბაღები, ზეცისკენ აწვდილი დედამიწის სიხარულები…

ან იქნებ, არის სადმე ისევ, იქნებ ისევ ტარდება რომელიმე სკოლის ეზოში შრომის, მიწის, გაზაფხულის გაკვეთილები? იქნებ ისევ ბაღებიდან მოდის პირველი შეტყობინება, მისი აღმატებულება _ გაზაფხულის მობრძანების შესახებ, ბაღებიდან და არა, ვთქვათ, ინტერნეტიდან? იქნებ ისევ ეთხვრებათ ახალთახალ მზის გულზე ატკარცალებულ გოგო-ბიჭებს ხელისგულები და მუხლისთავები, როცა თავიანთი მიწის ნაგლეჯებზე რგავენ, თესავენ, ისარგაყრილ გულებს დებენ და მოსამკელის მოლოდინით ინუსხებიან?

თუ ასეა, მაშ ნუ დაიზარებთ, გადაუღეთ ფოტოები ასეთ ბაღებს, ასეთ ნაკვეთებს, თქვენი ხელით გადაშლილ მიწის წიგნებს, ოხშივარიან ფურცლებს, თქვენი ხელით დარგულ და დათესილ სიცოცხლეებს და გამომიგზავნეთ, მე გაზაფხულებს ვაგროვებ, ვინ იცის, რისთვის გამოგვადგეს!..

ჩემი მისამართია _ ninia80@gmail.com

გაზაფხულის გაკვეთილების კურსდამთავრებული, ეკოლოგიურად სუფთა და ნატურალური მოლოდინის მაგისტრი.

„მოტორული განვითარება არის ბავშვის უნარი, სხვადასხვა ჯგუფის კუნთების ამოქმედებით შეასრულოს ესა თუ ის მოძრაობა. მოტორული განვითარება მოიცავს მსხვილ, ანუ უხეშ და წვრილ, ანუ დახვეწილ მოტორიკასა და სენსომოტორულ, ანუ მგრძნობელობით-მოძრაობით უნარებს.

• მსხვილი მოტორიკა (უხეში მოტორიკა) არის ბავშვის უნარი, აკონტროლოს კიდურები და მსხვილი კუნთები, რომელთა საშუალებითაც იგი ახერხებს თავის დაჭერას, ჯდომას, სიარულს, სირბილსა და სხვა.
• წვრილი მოტორიკა (ნატიფი მოტორიკა) არის ბავშვის უნარი, აკონტროლოს წვრილი, თხელი კუნთები (მაჯისა და თითების მომხრელი და გამშლელი კუნთები და თვალის სწორი და ირიბი კუნთები, რომლებიც განსაზღვრავენ მხედველობის მიმართულებას), რომელთა საშუალებითაც იგი ახერხებს თვალი გააყოლოს საგნებს, მოეჭიდოს სათამაშოს და სხვა.
• სენსომოტორული (მგრძნობელობით-მოძრაობითი) ჩვევები გამოხატავს ბავშვის უნარს, გრძნობათა ორგანოების (მხედველობის, ყნოსვის, სმენის, გემოვნების, შეხების) გამოყენებით შეასრულოს გარკვეული მოძრაობები, შეძლოს კოორდინირება და გარემოს აღქმა თუ შეცნობა. სენსორულ-მოტორული განვითარების ერთ-ერთი საკვანძო ასპექტია თვალისა და ხელის კოორდინაცია”. (ადრეულ ასაკში სწავლისა და განვითარების სტანდარტები. 2010).

მოტორული განვითარება გულისხმობს ბავშვების იმ უნარების ცვლილებებს, რომელიც ეხმარება მათ საკუთარი სხეულის მოძრაობის გაკონტროლებაში.  თუ ჩვილი თავდაპირველად სპონტანურად იქნევს ხელ-ფეხს, თანდათან ის სწავლობს გააზრებულად ხელის გაწოდებას, გადაადგილებას და ითვისებს რთულ სპორტულ ჩვევებს (Adolph, Weise, and Marin 2003, 134). ბავშვის მოტორული განვითარება მჭიდროდ არის დაკავშირებული მის პერცეპტულ, კოგნიტურ და სოციალურ განვითარებასთან. მისი სხეული, ტვინი და გამოცდილება ერთმანეთზე ახდენს გავლენას. წვრილი მოტორიკა მოიცავს ხატვის, წერის უნარებს, ასევე, ჩაცმისა და ჭამის ჩვევებს. სიცოცხლის პირველი 5 თვის განმავლობაში ჩვილები ცდილობენ თითების მეშვეობით მიიღონ ინფორმაცია გარემოდან. თავიდან ბავშვი საკუთარ ხელებს აღმოაჩენს, შემდეგ სხვა საგნებს, საკუთარ ფეხებს და ეს ყველაფერი პირისკენ მიაქვს შესაცნობად. ისინი თანდათან სწავლობენ დაგეგმვას – მისწვდნენ საგანს, აიღონ და დაღეჭონ, ხელის, თვალის და პირის მეშვეობით, როგორც ცალ-ცალკე, ასევე ერთიანობაში. ბავშვების უმრავლესობას 8 თვისთვის შეუძლია ობიექტის გადატანა ერთი ხელიდან მეორეში, სქელფურცლიანი წიგნის გადაშლა.  მათ ძალიან მოსწონთ ორივე ხელში  ნივთების დაჭერა და ერთმანეთთან შეხებით კაკუნი. ტაშიც იგივე მიღწევაა. ზოგიერთი ბავშვი 12 თვის მერე იწყებს კოვზისa და ჭიქის გამოყენებას სხვების დახმარების გარეშე, მართალია, ამას აკურატულად ვერ ახერხებს, მაგრამ ეს ძალიან დიდი ნაბიჯია მისი დამოუკიდებლობის  განვითარებისთვის და გარშემომყოფების მხრიდან აუცილებელია მისი წახალისება.

წვრილი მოტორიკის განსავითარებლად მიეცით ბავშვს საშუალება, შეეხოს სხვადასხვა ზედაპირის მქონე საგნებს – ბალახს, ქვიშას, კენჭებს. 1 წლიდან  „ფაზლების”, მოზაიკის, სხვადასხვა სახატავი და საძერწი მასალით, კუბებით და კონსტრუქტორებით თამაში, მძივების აწყობა ეხმარება ბავშვებს ნატიფი მოტორიკის დახვეწაში და შემდგომში უზრუნველყოფს წერის უნარის განვითარებას.

მსხვილი მოტორიკა მოიცავს ისეთ უნარების განვითარებას, როგორიცაა გადაბრუნება, ჯდომა, ხოხვა, სიარული და სირბილი. თუ 2 თვის ბავშვის მიღწევა მუცელზე წოლისას თავის დაჭერაა, 8 თვის ბავშვების უმრავლესობას შეუძლია დაუხმარებლად დაჯდომა და თითქმის ყველა მათგანს, მისაყუდებლის გარეშე ჯდომა, მას შემდეგ, რაც მათ დაეხმარებიან მჯდომარე პოზიციის მიღებაში. ზოგს შეუძლია დგომა რამეზე ჩაჭიდებით, მას შემდეგ, რაც ფეხზე დააყენებენ. ზოგიერთი მათგანი თვითონ დგება. მცირე ნაწილს დადის კიდეც.  7-10 თვემდე ჩვილები იწყებენ ცოცვას, ჯერ მთელი სხეულით, შემდეგ ხელებზე და მუხლებზე დაყრდნობით. ეს არის მათი დამოუკიდებლად გადაადგილების პირველი მეთოდი, რომელიც ხელს უწყობს ისეთი უნარების განვითარებას, რომელიც შემდგომში დაეხმარება სიარულში, სირბილსა და ხტუნვაში. ცოცვის დროს ბავშვი ცდილობს ბალანსის დაცვას, რაც ასევე ეხმარება მას მსხვილი მოტორიკის შემდეგი ეტაპების დაძლევაში; ის ასევე უზრუნველყოფს ახლო მანძილზე მხედველობის ჩამოყალიბებას, რაც შემდგომში ნატიფი მოტორიკის განსავითარებლად გამოადგება, მაგალითად, კითხვისთვის, ხატვისთვის, წერისთვის.  შეიძლება ბავშვმა გამოტოვოს ეს ეტაპი და პირდაპირ გადავიდეს სიარულზე. იმისათვის, რომ უბიძგოთ მას ხოხვისთვის, საჭიროა პირველივე თვეებში ხშირად დააწვინოთ მუცელზე მღვიძარე, დაუდგეთ წინ და გაუღიმოთ, ფერადი ან ჟღარუნა სათამაშოთი მიიქციოთ მისი ყურადღება. როცა თავის კონტროლს ისწავლის, დაუფინეთ ხალიჩა მყარ ზედაპირზე და მისთვის საინტერესო ნივთები შემოუწყვეთ გარშემო. თანდათან ისწავლის გადაბრუნებას და გახოხდება სასურველი ნივთის მოსაპოვებლად. ამ ასაკში აუცილებელია მათთვის უსაფრთხო გარემოს შექმნა, მაგალითად, ისეთი პატარა საგნების გადამალვა, რომლის გადაყლაპვა მათ შეეძლებათ ან ელექტრო ჩამრთველების დაცვა პატარა ცნობისმოყვარეებისგან.

როცა ბავშვი ისწავლის დგომას და სიარულს, ის განსხვავებულად დაინახავს გარემოს. მისი თვალთახედვის სამყარო გაფართოვდება. 12 თვის ბავშვს შეუძლია გაწიოს ხელისშემშლელი საგნები, გახსნას ყუთები,  შეძვრეს კარადებში, აიღოს ასანთის ღერები ცერა და საჩვენებელი თითების გამოყენებით, დაიჭიროს ბურთი ორივე ხელით და გადაუგდოს სხვას და ა.შ. იმისათვის, რომ ბავშვმა გაიგოს კონკრეტული ნივთის დანიშნულება, მას სჭირდება, რომ ის თვითონ გამოსცადოს, გააგოროს, ხელი ჰკრას, დააბზრიალოს. მიეცით ამის საშუალება, წაახალისეთ საწოლზე ასაძრომად, მაგიდის ქვეშ შესაძრომად. ეს მას დაეხმარება მიზნის მისაღწევად გეგმის შემუშავების და წონასწორობის შენარჩუნების გზების ძიებაში.

მოტორიკის განმავითარებელი სავარჯიშოები მნიშვნელოვანია ბავშვის ჰარმონიული განვითარებისთვის. ამიტომ აუცილებელია,  სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებებში, ისეთი აქტივობების დანერგვა, რომელიც ხელს შეუწყობს აღსაზრდელების შესაბამისი უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებასა და განმტკიცებას. ისინი ხომ დღის უმეტეს ნაწილს სწორედ ბაგა-ბაღში ატარებენ. 2012 წელს გამოცემული პუბლიკაცია – მშობლისა და აღმზრდელის წიგნი „თამაშები და აქტივობები სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვის” საჭირო რესურსია და კარგი იქნება, თუ ბევრი მშობელი და აღმზრდელი მასში აღწერილ თამაშებს ამ მიზნისთვის გამოიყენებს.

მსხვილი მოტორიკის განვითარებისთვის ღია ცის ქვეშ თამაში ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი ხელშემწყობია. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ უფროსებმა, რაც შეიძლება ხშირად მისცენ ბავშვს ეზოში თამაშის საშუალება. ყოველივე ზემოთქმულის საფუძველზე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ქვიშაში თამაშს, ბურთის კენწვლას და ასკინკილით ხტუნვას არც თუ ისე მოკრძალებული ხიბლი აქვს.

ამ დღეებში მედიაში  სამწუხარო განცხადება გავრცელდა ქუთაისში, აბაშიძის ქუჩაზე  ცხრასართულიან საცხოვრებელ კორპუსთან მომხდარი ტრაგედიის შესახებ. 1981 წელს აგებულ შენობას ჩამოენგრა ბოლო სართულსა და სახურავს შორის არსებული გარე ფასადის ნაწილი, რომელმაც მშობლებთან ერთად მყოფ 12 წლის გოგონას სიცოცხლე იმსხვერპლა. შინაგან საქმეთა სამინისტროს ცნობით, გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 240-ე მუხლის მეორე ნაწილით მიმდინარეობს. ეს ითვალისწინებს დარღვევას სამთო, სამშენებლო ან სხვა სამუშაოს წარმოებისას უსაფრთხოების წესისა, რამაც ადამიანის სიცოცხლის მოსპობა ან სხვა მძიმე შედეგი გამოიწვია.

12 წლის გოგონა მარიამ ხეჩინაშვილია, წარჩინებული მოსწავლე და საუკეთესო კოლეგის ერთადერთი შვილი, იმ ადამიანთა მსხვერპლი, ვინც თავის საქმეს პასუხისმგებლობით არ ეკიდება.

ამ გამზირზე გასულ წელს ჩამონანგრევით დაღუპულა სხვა მარიამიც.
მარადისობის არსებობის რღვევა, სხვანაირად – ანტიდაბადება,  ბუნების საწინააღმდეგო მოვლენაა, ის პათოლოგიური შემთხვევა, როდესაც წამავალი მომავალს სპობს ან თუნდაც მოსპობით ემუქრება.

ადამიანის აღქმის  საზღვრებს სცდება ამ მოვლენის შემზარაობა და ვერაფრით იგებ, რატომ უნდა გაიმეტოს უფროსმა თაობამ უმცროსი სიკვდილისათვის სწორედ ისე, როგორც ისააკი გაიმეტა აბრაამმა ან იეფთაემ  – ერთადერთი ასული. აგამემნონმა  – იფიგენია, ბორგნეულმა ჰერაკლემ  კი  შვილები ამოხოცა, მერე რა, რომ  გიგანტები ეგონა, დიოსკორემ – წმინდა ბარბარე მოიშორა, ევრიპიდემ კი მცირეწლოვნები გააწირვინა მედეას, მერიმემ ფორტუნატო – მატეო ფალკონეს, გოგოლმა ანდრია მოაკვლევინა ტარას ბულბას, ყაზბეგმა ონისე – ხევისბერს. ისტორიიდანაც გვახსოვს უსაშინლესი მაგალითები იმისა, თუ რა უმოწყალოდ ხოცავდნენ ძალაუფლებისთვის, ტახტისთვის, შიშისთვის, რწმენისთვის, იდეა-ფიქსისთვის უმცროს მემკვიდრეებს.

ქრისტესთვის ჩაქოლეს ცხრა კოლაელი ძმა, სურამელი ზურაბი კედელს ჩააშენეს, ძალმომრეობა კი ასობით ახალგაზრდის სისხლს ჩვენში თუ სხვაგან კვლავაც ხარბად ითხოვს.

თუ მავანი ხელისუფალი ივანე მრისხანესა ან აღმოსავლური იმპერიების მმართველებივით სიკვდილისათვის გაიმეტებს შთამომავლობას, ეს ანტიდაბადებაა და უნდა დაისაჯოს!

თუ მავანი ხელისუფალი თავისი დაუდევრობით, უპასუხისმგებლობით, მოუცლელობით, უვიცობით მომავალი თაობების სიკვდილის მიზეზი ხდება, ეს ანტიდაბადებაა. მისი შემოქმედი კი დემიურგის მტერია და მისგან ყოველთვის დაისჯება!

თუ საზოგადოების წევრი სიჩუმით, უმოქმედობით, კომფორმიზმით, კანონის დაუცველობით მავან ხელისუფალს უმოქმედობასა თუ უკეთურობაში ეხმარება და ამით თაობების სიკვდილის მიზეზი უნებლიედ თავადაც ხდება, ეს ანტიდაბადებაა!

თუ უდანაშაულო ბავშვი ქუჩაში ჩამოვარდნილი ბათქაშით იღუპება, ის არც ისააკი ყოფილა და არც იფიგენია. უბრალოდ, გაწირეს და არსებობის კანონი დაარღვიეს. ეს შემზარავი ანტიდაბადებაა, რომელიც აუცილებლად უნდა შევაჩეროთ!

ცრემლით, მოთქმით, ლოცვით, ვანუგეშებთ განა შვლმკვდარ დედას, რომელიც ფრანგული ენისა და მუსიკის პედაგოგია და მარიამის სკოლაში ასწავლის?!

განა მისდამი თქმული თითო თბილი სიტყვით შევაჩერებთ მარადისობის რღვევას?!  უამრავჯერ დავწერთ და გულს მოვიოხებთ?! თუ ჰაჯი უსუფივით დავაბრალებთ თავს ამდენი დამნაშავის არსებობას და პატიოსნებით, სამართლიანობით, მაღალი პასუხისმგებლობით, შრომით, გაფაციცებით დავბადებთ  ისეთი თაობას, რომელსაც ეყოფა ღირსება, რომ ჯიბეში დაუმსახურებლად პრემია კი არა, ხელფასიც არ ჩაიდოს, რომელსაც ეცოდინება, რომ გამუდმებული შრომა და თავგანწირვაა საჭირო თავისი და სხვების სიცოცხლის გადასარჩენად, რომელიც ალტრუისტი იქნება და ვერასოდეს ავნებს სხვას, ვერასოდეს დააბნელებს მზეს, რომელიც ხვალ ახალ მარადისობას გვაზიარებს და ერთით ნაკლები ან მეტი სხივით გაჩნდება ცაზე?!

ბილიკის იქეთ ტყე იწყებოდა. სწორედ იქ, მოსახვევში ულამაზესი გაზაფხული გამოჩნდა. გაიხედ-გამოიხედა და თოვლით დაფარული ენძელები დაინახა. დახმარება გადაწყვიტა. თოვლი ხელით გადაფერთხა. ზამთარი ზემოდან აკვირდებოდა და გაბრაზდა, ხელი აიქნია და იმისთანა ქარბორბალა დაატრიალა,  ენძელები მიწას გაერთხნენ. გაზაფხულმა ყვავილებს კალთა გადააფარა, მაგრამ რაღაც ეკალბარდს წამოედო და ხელი გაიჭრა. ჭრილობიდან სისხლის წვეთი გამოვიდა, ყვავილებს დაეცა და გააცოცხლა. ასე დამარცხდა ზამთარი. თეთრ თოვლზე წითელი სისხლი კი მერციშოპის ფერებია.

• რა ლამაზი ამბავია, – ვიღიმები და გულზე დაბნეულ მერციშოპის ყვავილს თითით ვეფერები.

დამავიწყდა მეთქვა, კიშინიოვის აეროპორტში ვარ. ეს წუთია საზღვარი გავიარე და კარებშივე ორი ულამაზესი გოგონა დამხვდა. ერთმა ყვავილი შემაბნია, მეორემ ამბავი მომითხრო. ისიც მითხრეს, ყვავილი მთელი თვე უნდა ატაროთ, შემდეგ რომელიმე ხეს შეაბათ და სურვილი ჩაუთქვათო.

პირველი მარტია და მოლდოვა მერციშოპის დღესასწაულს აღნიშნავს. თითოეულ მგზავრსაც სწორედ ასე ხვდებიან.

დღესასწაული სათავეს რომის იმპერიის დროიდან იღებს, მაშინ ახალ წელს სწორედ პირველ მარტს, ღვთაება მარსის თვეს ზეიმობდნენ. მარსი არა მხოლოდ ომის ღმერთი იყო, მიწათმოქმედებას და ბუნების აღორძინებასაც  მფარველობდა. სწორედ ეს ორმაგი მიდგომაა მერციშოპში გამოსახული, სადაც თეთრი და წითელი შეგვიძლია ომს და მშვიდობას შევადაროთ.

ახლა უკან, ლეგენდაში უნდა დავბრუნდე და ახლებურად მოგითხროთ. მაშ ასე, ტყიდან გაზაფხული გამოვიდა, მიმოიხედა და რა დაინახა… მიწა, წყალი და საერთოდ გარემო ფტალატებით იყო დაბინძურებული…

რატომ მაინცდამაინც ფტალატებით?

ძალიან აქტუალური თემაა და ბოლო ათი წლის მანძილზე ყველა დონეზე განიხილება. ფტალატები ფტალმჟავას მარილები და ესტერებია.  დიდი რაოდენობით წარმოიქმნება, რადგან ჩანაცვლების ორი გზა არსებობს.  წლიურად  დაახლოებით ხუთ მილიარდ ტონას აწარმოებენ. წარმოებული ფტალატების 95% პოლიმერული მასალების წარმოებაში გამოიყენება, როგორც პლასტიფიქატორი, მაგრამ პლასტმასის ჩონჩხში არ შედის. ისინი პლასტიფიკატორები არიან, ანუ თავისუფლად გადაადგილდებიან. ამიტომ გარემოსთან შეხებისას, ძალიან იოლად მიგრირებენ.  ევროკავშირში გამოყენებული და წარმოებული ფტალატებია: დიმეთილ ფტალატი (DMP), დიბუთილ ფტალატი (DBP), დიეთილ ფტალატი (DEP), დი-2-ეთილჰექსილ ფტალატი (DEHP, DOP), ბენზილბუთილ ფტალატი (BBP) და ა.შ.  ყოველწლიურად მხოლოდ დიმეთილფტალატი 20 ტონა მოიხმარება და პოლიმერული მასალის ძირითადი კომპონენტია.

ადამიანის ორგანიზმზე, რა თქმა უნდა,  ცუდად მოქმედებს.  აქვთ აკუმულირების უნარი და ძირითადად ცხიმოვან ქსოვილში გროვდებიან. იწვევენ ჰორმონალური სისტემის რღვევას, აზიანებენ ღვიძლს, თირკმელებს, იწვევენ ალერგიას, ასთმას, კიბოს, ნერვული სისტემის აშლილობას. აფერხებენ ბავშვის განვითარებას.

ფტალატებს ყველგან შეხვდებით… საღებავებში, ლაქებში, ლამინატებში, სამედიცინო დანადგარებში, ბავშვის სათამაშოებში, პლასტმასის ჭურჭელში, საკვების კონტეინერებში, კაბელებში, მავთულის საფარველებში, პარფიუმერიაში და ა.შ.

ევროპაში, ერთ-ერთი პროექტის ფარგლებში განსაზღვრეს, საშუალოდ ფტალატის რა რაოდენობას ღებულობს ადამიანი სიცოცხლის განმავლობაში.  აღმოჩნდა, რომ დღის საშუალო დოზა, გამოსახული მიკროგრამებში წონის ერთ კილოგრამზე -ყველაზე მეტი რაოდენობით ერთ წლამდე ბავშვებზე მოდის და კილოზე 380 მიკროგრამს შეიძლება მიაღწიოს; სამ წლამდე ბავშვს – კილოზე  183 უგროვდება; ათ წლამდე ბავშვებს – კილოზე  54. ქალის ორგანიზმში კაცთან შედარებით, გაცილებით მეტია. ის კილოზე 124-ს აღწევს, კაცებში კი – კილოზე 92. ეს გასაგებიცაა, რადგან ქალბატონები გაცილებით მეტ კოსმეტიკას იყენებენ და ხშირ შემთხვევაში არც კი ფიქრობენ, რატომ შეიძლება ღირდეს იაფი? იმიტომ ხომ არა, რომ ეკოლოგიურად სუფთა არ არის და, ფტალატების გარდა, სხვა ათას დამაბინძურებელს შეიცავს.

გარემოში მოხვედრისას ფტალატებზე ნიადაგში არსებული მიკროორგანიზმები მოქმედებენ, იწყება ჰიდროლიზი. შედეგად, წარმოიქმნება შხამი, ფტალის მჟავა.  ფტალის მჟავა-1,2 ბენზოლდიკარბონმჟავაა, ტერაფტალ და იზოფტალმჟავას იზომერია. პირველად, 1836 წელს, ფრანგმა ქიმიკოსმა ოგუსტ ლორანმა ნაფტალინის ტეტრაქლორიდის დაჟანგვით მიიღო. თავდაპირველად ორთოფტალმჟავა წარმოიქმნა და რადგან ლორანს ეგონა, რომ მიღებული ნივთიერება ნაფტალინის წარმოებული იყო „ნაფტალინის მჟავა“ დაარქვა. მოგვიანებით, შვეიცარელმა ქიმიკოსმა ჟან შარლ ჰალისარ დე მარინიაკმა მიღებული ნივთიერების ფორმულა განსაზღვრა და დაშვებული შეცდომაც აღმოაჩინა. ამის შემდეგ, ლორანმა ნივთიერებას თანამედროვე სახელი დაარქვა.

ფტალატები გარემოში აბიოტურ დეგრადაციაში ერთვებიან. სხვადასხვა ატმოსფერულ პირობებში ფტალატების ნახევრადდაშლის პერიოდი შემდეგია:

ყურადღება მიაქციეთ DEHP-ს, პოლიმერებში ყველაზე მეტად გამოიყენება და ჰიდროლიზით მისი ნახევრად დაშლის პერიოდი 2000 წელია. ატმოსფეროში ნახევრად დაშლა უფრო მცირე დროში ხდება. მაგრამ ფტალატები, სამწუხაროდ, არც ისე აქროლადები არიან. წყალსა და მიწაში მოხვედრისას მათი აქროლადობა ძალიან მცირეა. წყლის გარემოში ფოტოლიზია შესაძლებელია, მაგრამ ისიც საკმაოდ დიდხანს გრძელდება. თავადაც ხედავთ, რა მომწამლავებიც არიან, ამიტომ, 2013 წელს მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება, რომ ევროკავშირის ტერიტორიაზე ფტალატების გამოყენება აკრძალული ყოფილიყო, თუმცა ეს გეგმა ვერ განხორციელდა. ფტალატების გამოყენებაზე უარის თქმა, ძალიან, ძალიან ძვირი აღმოჩნდა.

თუმცა თავადაც შეგვიძლია  ფტალატების გამოყენება ოდნავ მაინც შევამციროთ:

1. ერთი და იმავე პლასტმასის ბოთლიდან ორჯერ არ დალიოთ წყალი. ანუ, მეორედ და მით უმეტეს, უფრო მეტად არ გამოიყენოთ. უფრო მეტიც, ნაყიდი წყალი დალევამდე ისეთ ადგილას არ დადგათ, რომ მზე მიწვდეს;
2. შეამცირეთ პროდუქტების გამოყენება, რომელთა შეფუთვაზე წერია სიტყვა „არომატიზატორი“, ფტალატები არომატიზატორების მდგრადობისთვის გამოიყენება. რთული არ არის, წაიკითხოთ, რა წერია შესაძენი პროდუქტის შეფუთვაზე;
3. პროდუქტები უფრო მინის შეფუთვით შეიძინეთ და არა პლასტმასის შეფუთვით;
4. თუ მაინც პლასტმასის შეფუთვით შეიძენთ რამეს, სახლში მინის ჭურჭელში გადაალაგეთ;
5. ბავშვის სათამაშოები შეიძინეთ ეტიკეტზე წარწერით – „ფტალატების გარეშე“. დიახ, უფრო ძვირი იქნება, მაგრამ ჯანმრთელობას განა აქვს ფასი?
6. იგივე ითქმის კოსმეტიკაზეც. კი, აქაც მეტს დახარჯავთ, მაგრამ მაშინ საერთოდ ნუ გამოიყენებთ, რადგან … მერწმუნეთ ფტალატები თქვენს სახეს, თმებს, რბილად რომ ვთქვათ, ავნებს.
7. არ გამოიყენოთ პლასტმასის ჭურჭელი. აქ ერთი ნაცნობი მახსენდება. სახლი უძვირფასესი ჭურჭლით რომ აქვს სავსე, თავად კი პლასტმასის თეფშებზე ჭამს. ჩემს შენიშვნაზე, მიპასუხა – ჯანდაბა ჩემს მტერს, ამათ გატყდომას მირჩევნია, ისევ ეგ შენი ფტალატი ვჭამოო. მტერს მართლაც „ჯანდაბა“, მაგრამ ფტალატს შეჭამთ თუ არა, თქვენი გადასაწყვეტია.

საქართველოში ჩამოსულს მერციშოპის ყვავილი კვლავ მაბნევია. უნდა ვატარო ერთი თვე და შემდეგ რომელიმე ლამაზ ხეს შევაბა. სურვილიც უნდა ჩავუთქვა. რომ გითხრათ, ჩავიფიქრებ მსოფლიო ფტალატების გარეშე-მეთქი, მოგატყუებთ. თან აზრიც არ აქვს, მაინც არ ასრულდება, ძვირი ოცნება გამოვა ძალიან. ამიტომ, რაიმე უფრო იოლად შესასრულებელს ჩავუთქვამ, მერციშოპის რეპუტაციაც, რომ არ დაზიანდეს ძალიან.

ისე კი, გარემოს ქიმია დღეს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია. ჩემს სტატიებში ამ პრობლემატიკაზე ხშირად ვწერ… მძიმე მეტალებზეც, მჟავა წვიმებზეც, სათბურის ეფექტზეც, სმოგზეც… კიდევ ბევრჯერ დავწერ.

…და ეს სტატიაც  „დასასრული არ არის. ის არც დასასრულის დასაწყისია. შეიძლება უფრო დასაწყისის დასასრული იყოს“ (ჩერჩილი).