თბილისის წიგნის ფესტივალზე, როგორც წესი, რამდენჯერმე მივდივარ ხოლმე – სხვადასხვა ამოცანებით; ბავშვებით, მეგობრებით, ან მათ გარეშე, შესაბამისად, აღჭურვილი. სანამ თბილისში ვცხოვრობდი, ყოველთვის მქონდა საკმარისი დრო, რიგიანად და მშვიდად გავცნობოდი ახალ ლიტერატურულ მოსავალს. წელს კი, მარტვილის გზაზე მდგარმა, ექსპო ჯორჯიას დასალაშქრად ნახევარი საათი თუ მოვიხელთე. ამჯერად მხოლოდ ქართული საბავშვო ლიტერატურით შემოვიფარგლე და აღმოჩნდა, რომ დრო არათუ არ მეყო, საკმარისად დამრჩა. შარშანდელი ფესტივალის შემდეგ მხოლოდ სამი ახალი გამოცემა შეემატა ქართული საბავშვო ლიტერატურის ისედაც მოკრძალებულ გამოცდილებას – ირმა მალაციძის „ექიმი კოდალა“, გიორგი კეკელიძის „თომას ზღაპრები“ და სულ ახლახანს – დიანა ანფიმიადისა და გიორგი ბარბაქაძის „სახატავ რვეულში ჩაწერილი ზღაპრები“. ვარდისფერ-ცისფრებად აღაღანებული ნახევარფაბრიკატი თარგმანების – გოგონებისა და ბიჭების ბაფთა-ბორბლიანი სასაჩუქრე წიგნების მარათონში, თვით, საბავშვო ლიტერატურის პანთეონის ღვთაებებიც უხერხულად გრძნობდნენ თავს, ჩვენებური წიგნები კი ამ ფონზე ერთიორად დაუცველად გამოიყურებოდნენ.
რადგან ახალია და ცხელია, თან მიზნობრივ აუდიტორიაზე – ჩემი ოჯახის ორ ყველაზე პრეტენზიულ და, ამასთანავე, განსხვავებული გემოვნების მკითხველზე გამოცდილი მაქვს, „სახატავ რვეულში ჩაწერილი ზღაპრებით“ დავიწყებ. ეს დიანა ანფიმიადის პირველი საბავშვო ტექსტია, სადაც მან საკუთარი შვილის – 5 წლის გიორგი ბარბაქაძის ნახატები თხრობით სიუჟეტებად აქცია.
წარმოსახვის ფართო შესაძლებლობებით, ლექსიკურ-ფრაზეოლოგიური თამაშებით, აქა-იქ გროტესკული სახეებით ეს წიგნი უფრო მეტად მსოფლიო კლასიკოსების – დონალდ ბისეტის, ასტრიდ ლინდგრენის, ანე-კატარინე ვესტლის – გამოცდილების გაგრძელებაა, ვიდრე – ქართული ტრადიციის. თუმცა დეკონსტრუქციული პათოსი / პოლიტიკა – მოშალოს ნორმატიული ჩარჩოები, მყარი და ტიპური ენობრივი კლიშეები, წიგნს ახალ სულს შთაბერავს და უნიკალური ენით აამეტყველებს. ვფიქრობ, ფილოსოფიით თუ წერის მანერით ამ წიგნს აქვს რესურსი, სრულიად ახალი ლიტერატურული გამოცდილების ათვლის წერტილი გახდეს.
მთხრობელი ცდილობს, ბავშვის პერსპექტივიდან აღწეროს ამბები, ჩაწვდეს მოვლენების აღქმისა და ინტერპრეტაციის მისეულ წესებს. ამ თვალსაზრისით, წიგნი არამხოლოდ წიგნად, სიტყვიერების ნიმუშადაა ღირებული, არამედ ის თანამედროვე ლიტერატურული პრაქტიკების – კოლაბორაციული წერის, ბიბლიოთერაპიის, არტთერაპიის განვითარებისთვის ყველა პირობას ქმნის. მეთოდი – შვილის / მეურვის / მოსწავლის / პაციენტის ნახატების ამეტყველება, ყველას შეუძლია გამოიყენოს. პრინციპი ეფექტურია ნებისმიერი პრობლემის რეფლექსიისა და მართვის საქმეში, განსაკუთრებით, იმ პატარებთან, რომლებიც მეტყველების სირთულეებს ეჭიდებიან.
დიანა წერს, გიორგი ხატავს. მისი თვითგამოხატვის სტილია საკუთარი წარმოსახვების, ფიქრებისა და განცდების მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი წესით სტრუქტურირება და ამ სტრუქტურების ვიზუალური რეპრეზენტაცია, ვიდრე საგანთა აღმნიშვნელების, როგორც საკომუნიკაციო ინსტრუმენტების პრაგმატული გამოყენება. შემოქმედებითი მეთოდი ფსიქოთერაპიის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ თეორიას -ფსიქოანალიზსა და მის ტექნიკას – არტთერაპიას ეფუძნება. თერაპიის რესურსია ყველაფერი, რაც კი ადამიანმა ხატვისა და წერის პროცესში შეიძლება გამოიყენოს, მასალიდან და უმცირესი მორფემებიდან – ფერი, ხაზი, დეტალი, ბგერა, სიტყვა – ვიდრე კომპლექსურ ფორმებამდე, ენობრივ კონსტრუქტებამდე და სიუჟეტურ კომპოზიციებამდე. ეს დასრულებული მეტაფორები გზავნილია არაცნობიერიდან, რაც ფსიქოანალიზის ინტერესის ერთ-ერთ მთავარ საგანს წარმოადგენს – კაცი, ხე („კაცი და ხე“), ცალრქა ცხენები („ორი“) და რა თქმა უნდა, სახლები, კორპუსები, სასახლეები, რომლებიც, თითქმის, ყველა ტექსტში გვხვდება და რომლებიც ყველა ნახატში ერთმანეთს უკავშირდებიან – ხაზებით თუ კიბეებით.
წიგნის დიდი პარადოქსია მსუბუქ, საბავშვო, მარტივ ენობრივ ქსოვილში შებურული ეგზისტენციური კითხვები და აქედან აღმოცენებული ტკივილები, ადამიანური შიშები, გატაცებები და აღმაფრენა. ვინ ვართ – საიდან „ვიწყებით“ და სად „ვმთავრდებით“, რა ვართ სხვისთვის, რას ნიშნავს „მე“ / „ჩვენ“ და სხვა / სხვები. შემთხვევითი არ არის, რომ ონტოლოგიურ კითხვებს დედა-შვილი სვამს, რადგან თავად დედაშვილობის არქეტიპის გააზრება ამ კითხვებში ჩაღრმავების ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობაა.
როგორებიც ვუყვარვართ, ისეთები ვართ („როგორ ვჩანვართ მთვარიდან“); „ზუსტი მხოლოდ რომელიმე გეომეტრიული ფიგურაა, ან – სიყვარული“. („ზუსტი“); „ორია, მაგრამ ერთია“ („ორი“), – ასე ჟღერს იმ მეტაფორული ინვარიანტის მწერლისეული ინტერპრეტაცია, რომელიც გიორგის, თითქმის, ყველა ნახატში მეორდება – ორსახოვნება, პარალელური გმირები. მისი აზრით, თითოეული ეს მეტაფორა, მეტყველებს, რომ ყოფიერების უტყუარი ნიშანი სიყვარულია. განსაკუთრებით ცხადად ეს ჩანს ზღაპარში – „ორი“. ენობრივ დონეზე ამ პოსტულატის მეტაფორიზება შესაძლებელია ზმნით „მიყვარხარ“ – ზუსტი ცნებით, რომელიც „ვარ“-სა და „ხარ“-ს თანასწორად აერთიანებს, სწორედ ისე, როგორც გიორგის დახატული ტოლგვერდა რომბი.
დავუბრუნდეთ ისევ გრამატიკულ პირსა და პირის ნაცვალსახელებს, რასაც ბავშვები ხშირად ნორმატიულად არ იაზრებენ, განსაკუთრებით, აუტისტური სპექტრისთვის დამახასიათებელი თავისებურებების არსებობის შემთხვევაში. პირის ნაცვალსახელების არევა არა თვითკმარი ლინგვისტური მოვლენაა, არამედ განსაზღვრული კოგნიტური მოდელის ენობრივი მარკერი. შესაძლოა, ამიტომაც იშლება / ვრცელდება გიორგის ნახატებში „მე“ პარალელურ მეტაფორებად – კაცი-ხე, მეფე-სასახლე, სევდიანი-მხიარული ცალრქა ცხენები, ნოტი ნიტა – მხიარული მელოდია, გიო – მთვარელი ბიჭი და სხვ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეგო „სხვაზე“, როგორც სარკეზე, თვითშეცნობის ობიექტზე პროეცირდება. უფრო ფართოდ თუ განვიხილავთ, საკუთრივ შემოქმედებითი მეთოდიც აქეთაა მიმართული – ერთმანეთის ნახატებსა და ნაწერებში საკუთარი თავის განჭვრეტა.
აუტისტური სპექტრის აშლილობაზე (ASD) მსოფლიოში ყოველწლიურად უამრავი ემპირიული კვლევა ტარდება, თუმცა ჯერჯერობით ძალიან ბევრი მოსაზრება ჰიპოთეზად რჩება და ამ მდგომარეობის შესახებ თანამედროვე მსოფლიომ ცოტა რამ იცის. ფაზლის ერთი დეტალი, რომელიც აუტიზმის სიმბოლოდ იქცა, სწორედ ამას შეგვახსენებს – ჩვენი ცოდნა ზღვაში წვეთია, საერთო სურათის უმცირესი ნაწევარია. დიანაც, როგორც დედა, მწერალი, ლინგვისტი, სხვადასხვა მიმართულებით გაფანტული დიდი სურათის ასეთი დეტალების მოხელთებას ცდილობს.
ჭიქაში გამომწყვდეული გემი, რომელიც გიომ დახატა, დიანასთვის ბრაზის მეტაფორაა, რომელსაც მან, ვფიქრობ, საუკეთესო განვითარება მოუძებნა. „დედამ წყალი დაალევინა, ჩაეხუტა და წყენა თითქოს, არც ყოფილა, პატარა გემივით წყალს გაჰყვა. მიხვდა, რომ გაბრაზება დიდხანს არ უნდა დაიტოვო გულში, უნდა თქვა, ანდა დაივიწყო, მით უმეტეს, როცა საყვარელ ადამიანებს ეხება. თორემ ბრაზი დიდხანს, დიდხანს დაცურავს და არსად მიდის, როგორც გემი შუშის ჭიქაში“. კონფლიქტის გადაჭრა ბრაზის გათავისუფლებაა (ამ შემთხვევაში, დავიწყება), როცა ბრაზი მისი გარემომცველი სივრცის გაფართოების პირდაპირპროპორციულად მცირდება. სწორედ აქ არის ბიბლიოთერაპიისა და არტთერაპიის ეფექტი – უარყოფითი ემოციის დასურათხატება, თან ასე მართებულად. პატარა გემი არც არაესთეტიკურია, არც საზარელი, არც ძლევამოსილი, მასთან თანაცხოვრება, პრინციპში, შესაძლებელია, თუმცა ნაკლებ კომფორტული – ეს არის დიანასა და გიორგის გზავნილი ბავშვებს და მათ მშობლებს, რომლებიც უარყოფით ემოციებს თვალს ვერ უსწორებენ და მათი მიღება უჭირთ. ეს შთამბეჭდავი და მშვენიერი პასაჟი, ჩემი აზრით პატარა მკითხველს ბრაზთან გამკლავებაში ყოველდღიურად ძალიან დაეხმარება.
ვფიქრობ, ასეთი ტექსტები, გარდა აუცილებელი ემპათიისა ბავშვების ფიქრების, მათი განცდების მიმართ, სპეციალური ცოდნის გარეშე ვერ დაიწერება. საბავშვო ლიტერატურის ავტორებმა კარგად უნდა იცოდნენ – ვისთვის წერენ და ღრმად შეისწავლონ მკითხველთა თავისებურებები. „სახატავ რვეულში ჩაწერილი ზღაპრები“ ამ მოლოდინს წარმატებით ამართლებს. გარდა ამისა, ის მოუწოდებს სხვა ბავშვებსა და მათ დედებს კოლაბორაციული შემოქმედებისკენ, რათა ყველამ ერთად, მცირე დატალებით შექმნან სხვადასხვა ასაკის, შესაძლებლობების, ინტერესის ბავშვთა საჭიროებების სრულყოფილი სურათი.
