სწავლების პრინციპები, ეს ის ძირითადი დებულებებია, რომლებიც პედაგოგიური  მეცნიერების საფუძვლების  საყრდენს წარმოადგენს. ძირითადი წყარო, რომელიც  პრინციპების ჩამოყალიბებას  დაედო  საფუძვლად –  სწავლების პრაქტიკა,  გამოცდილება და მასწავლებლის საზრიანობაა. სწავლების პრინციპების  დანერგვისას მასწავლებელს მისი  გააზრება და განზოგადება უხდება.

გამოვყოთ სწავლების რამდენიმე  ძირითადი პრინციპები:

1. თვალსაჩინოების სასწავლო პროცესში გამოყენება;
2. მოსწავლეთა შეგნებულობა და აქტიურობა სწავლების პროცესში;
3. სწავლების მეცნიერულობა;
4. მოსწავლეთა ასაკობრივი და ინდივიდუალური განსაკუთრებულობის აღიარება;
5. ცოდნის მტკიცედ ათვისება, მჭიდრო კავშირი თეორიასა და პრაქტიკას შორის.

თვალსაჩინოების სასწავლო პროცესში გამოყენება, ისევე როგორც განჭვრეტა, შემეცნების პროცესს გულისხმობს და სხვადასხვა მოდალობებზეა გათვლილი.

მოსწავლეთა შეგნებულობისა და აქტიურობის პრინციპი სწავლების პროცესში ითვალისწინებს შესასწავლი მოვლენების მიზანმიმართულად აღქმას, მათ გააზრებას, შემოქმედებითად გადამუშავებასა და გამოყენებას.  შეგნებულად ათვისება დამახსოვრების უმნიშვნელოვანესი პირობაა.

სწავლების ხელმისაწვდომობის პრინციპის არსი. მნიშვნელოვანია, რომ შესასწავლი მასალა სიძნელის დონის მიხედვით უნდა იყოს ხელმისაწვდომი. ათვისების პროცესში ის არ უნდა მოითხოვდეს ზედმეტ ძალისხმევას. ეს აუცილებელი პირობაა, რადგან სწავლებისას გათვალისწინებული უნდა იყოს მოსწავლეთა განვითარების დონე და ამავდროულად მან ხელი უნდა შეუწყოს მის ამაღლებას.

მეცნიერული მიდგომის პრინციპი ნიშნავს მეცნიერებაზე, კერძოდ როგორც ფაქტების სისტემათა წყაროზე, ასევე მის ცნებებსა თუ კანონზომიერებებზე დაყრდნობას, რომლებიც სკოლებში შესაბამისი საგნების მიხედვით ისწავლება.

მოსწავლეთა ასაკობრივი და ინდივიდუალური თავისებურებების პრინციპის გათვალისწინება განაპირობებს სხვა დანარჩენ ქმედითობასა და შედეგს. მისი ძირითადი მიზანია: „ასწავლი რა ყველას, უნდა ასწავლო თითოეულს“.

სისტემატურობისა  და თანამიმდევრულობის პრინციპი გულისხმობს სვლას ფაქტებიდან დასკვნებისკენ, მაგალითებიდან წესებისაკენ, ზოგადიდან კერძო მაგალითებისკენ.

მასალა ათვისებულად ითვლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი მოსწავლეს გაუჩნდება ასოციაციების სისტემა, კავშირი ახალსა და ძველს შორის. გააზრება იოლია, როცა  ასახსნელი მასალა მცირე ნაწილებადაა დაყოფილი და სისტემურად, მარტივიდან – რთულისკენ პრინციპით  მიეწოდება მოსწავლეებს.

ცოდნის მტკიცედ ათვისების პრინციპი გულისხმობს ცოდნის იმგვარად ათვისებას, როდესაც ცოდნა მოსწავლის მონაპოვარი ხდება, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მოსწავლეებს ყოველთვის შეეძლებათ ისარგებლონ ცოდნით, როგორც სასწავლო, ისე პრაქტიკული მიზნების განსახორციელებლად. ამ პრინციპის რეალიზებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მთავარის დეტალებისგან გამოყოფა.

თეორიისა  და პრაქტიკის დაკავშირების პრინციპი გულისხმობს სწავლების ცხოვრებასთან დაკავშირებას. ეს მისი ძირითადი კანონია: ცოდნა ცხოვრებასთან მუდმივ კავშირში უნდა იყოს, გამოიყენებოდეს პრაქტიკული ამოცანების გადასაწყვეტად. ის მხოლოდ ამ შემთხვევაში აღძრავს მოსწავლეებში ინტერესს და მათ შემეცნებით საქმიანობაში სტიმულის მიმცემი ხდება.

აღზრდის პრინციპი სწავლების პროცესში. აღმზრდელობით როლს სწავლების პროცესში უწინარეს ყოვლისა თამაშობს: სწავლების მეთოდები, გაკვეთილის სტრუქტურა, უკუკავშირის ფორმები, მოსწავლეთა ორგანიზება, ღირებულებითი მიდგომები.

წყარო:

https://www.telenir.net/pedagogika/pedagogika

ზოგი მასწავლებელი დისციპლინასთან დაკავშირებით სერიოზულ პრობლემებს აწყდება, მაშინ როდესაც მისი კოლეგები ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე ქმნიან სწავლისთვის ნაყოფიერ გარემოს. როგორ ახერხებენ ამას?

ქაოსსა და წესრიგს შორის გადებული ხიდი ოთხი ხიმინჯისგან შედგება. თუ კლასის მართვა გსურთ, ყოველ მათგანს თავისი ადგილი უნდა ჰქონდეს:

• კარგად გათვლილ პროგრამაზე დაფუძნებული ეფექტური გაკვეთილები;
• კარგი ორგანიზატორული უნარები;
• მოსწავლისა და მასწავლებლის კარგი ურთიერთობა;
• ეფექტური დისციპლინა (რომლის მიღწევაც შეუძლებელია, თუ წინა სამი პირობა არ შესრულდა).

პირველი ფაქტორი ძნელი შესაფასებელია – იმ დისციპლინური პრობლემების დიდი ნაწილი, რომლებსაც მასწავლებელი ეჯახება, ჯერ კიდევ გაკვეთილის დაწყებამდე, მისი დაგეგმვისას იჩენს თავს. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს სამოტივაციო ნაწილს. მოსწავლეებისთვის შეთავაზებული სამუშაო საინტერესო და მრავალფეროვანი დავალებებით გაჯერებული უნდა იყოს. სასწავლო აქტივობის დაგეგმვისას უნდა ვითვალისწინებდეთ  ყოველი მოსწავლის ინტერესებს და შესაძლებლობებს. დავალებები არც მეტისმეტად რთული უნდა იყოს და არც მეტისმეტად მარტივი. მოსაფიქრებელია წახალისების ფორმაც. ეს არ არის ადვილი, მაგრამ განა, საზოგადოდ, მასწავლებლობა ადვილია?!

განვიხილოთ „რთულ“ კლასთან ნაყოფიერი მუშაობის თემა. გამოცდილი პედაგოგები პრობლემებს კი არ აგვარებენ, არამედ იმთავითვე არ უშვებენ მათ წარმოშობას. პრაქტიკანტები გულმოდგინედ ცდილობენ იმ „ხრიკების“ ამოცნობას, რომელთა წყალობითაც  პედაგოგები „რთულ“ კლასებთანაც კი ახერხებენ ნაყოფიერ მუშაობას. კარგად ორგანიზებული გაკვეთილი შედეგიანია, დადებითი გამოცდილება კი დადებით ურთიერთობას განამტკიცებს.

ყველა პედაგოგს აქვს მოთხოვნებისა და წესების საკუთარი ნაკრები, თუნდაც ის გაცხადებული არ იყოს. გულდასმით გაიაზრეთ, მკაფიოდ ჩამოაყალიბეთ ეს წესები და თანმიმდევრულად მოითხოვეთ მათი შესრულება. გინდათ, დავალებები ორშაბათობით ან სამშაბათობით ჩაგაბარონ? მოსწავლემ ხელი აიწიოს კითხვის დასასმელად? პრაქტიკული მეცადინეობისას ნებადართულია თუ არა საუბარი?

წესების ფორმირება დროს მოითხოვს. ისინი საგანმანათლებლო შედეგების მიზანმიმართულობაზე, უსაფრთხოების ტექნიკასა და სხვა ასეთ ამოსავალ პრინციპებზე უნდა იყოს დაფუძნებული და არა თქვენს ჩვევებზე. დღემდე მახსოვს წყენა, მასწავლებელმა რომ მომაყენა, როცა მთელი თხზულება თავიდან გადამაწერინა, რადგან მწვანე კალმით მქონდა ნაწერი. თუმცა ამის გამო მოგვიანებით „შური ვიძიე“.

გაკვეთილზე რა შეიძლება და რა – არა, ამაზე მოსწავლეები თქვენი სიტყვების კი არა, ქცევის საფუძველზე იმსჯელებენ. თუ გაკვეთილზე საუბარს კრძალავთ, მაგრამ არ აღკვეთთ მას, წესი არაქმედითი ხდება. თუ უცებ მივარდებით მოსწავლეს და უსაყვედურებთ უდროო და უადგილო საუბრისთვის, მიიღებთ აღშფოთებულ პასუხს: „რატომ მარტო მე? სხვებიც ხომ ლაპარაკობდნენ?!“

თუ მხოლოდ იმ მოსწავლეებს მისცემთ აზრის გამოთქმის საშუალებას, რომლებიც ხელს იწევენ და უგულებელყოფთ მათ, ვინც ადგილიდან წამოიყვირებს, ხელის აწევა წესად იქცევა.

რა მკაფიოდაც უნდა ჩამოაყალიბოთ თქვენი წესები, იცოდეთ, რომ ისინი სიმტკიცეზე გამოცდას მაინც გაივლიან, ამიტომ დაჟინებით მოითხოვეთ მათი შესრულება. ეს საკმაო დროს მოითხოვს, მაგრამ ამგვარი სამუშაო მნიშვნელოვანი ინვესტიციაა სამომავლო წესრიგისათვის.

ადამიანთა ქცევის წესები პრეცენდენტებზეა დამყარებული, ამიტომ მათთან მიმართებით შეუბრალებლად თანმიმდევრულები უნდა ვიყოთ. გამონაკლისებიც არსებობს, მაგრამ ისინი არცთუ ხშირია. დარწმუნდით საკუთარი ქმედების სამართლიანობაში და იყავით პრინციპული. ერთმა დიდი გამოცდილების მქონე პედაგოგმა ხუმრობით ასეთი რჩევა მომცა: „თავის მართლებას მოუსმინე თანაგრძნობით და ინტერესით, მერე კი ყურადღება არ მიაქციო“.

ზოგჯერ კარგია წესებისა და მოთხოვნების მოსწავლეებთან ერთად განხილვა: „როდის ისურვებდით დავალებების ჩაბარებას – ორშაბათობით თუ სამშაბათობით?“ ზოგ პედაგოგს პრობლემა კლასის სამსჯავროზე გამოაქვს: „ვხედავ, რომ ბევრი დროულად არ აბარებს სამუშაოს, რაშია საქმე? იქნებ დავალებები  მეტისმეტად რთულია?“ დაჟინებით მოითხოვეთ იმ წესების დაცვაც, რომლებიც თავად შემოგთავაზეს. როცა წესები დამკვიდრდება, შეგიძლიათ, ოდნავ გადაუხვიოთ მათ, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც სამართლიანი იყავით.

ყველა პედაგოგს, რომლებიც კონკრეტულ მოსწავლეთა ჯგუფებთან მუშაობენ, შეძლებისდაგვარად მსგავსი მოთხოვნები და წესები უნდა ჰქონდეს. სთხოვეთ კოლეგებს მათ გაკვეთილზე დასწრების ნებართვა. თუ თქვენი მოთხოვნები შეესაბამება მათსას, მუშაობაც გაადვილდება.

კლასში მოსწავლეების მოსვლამდე შედით, შეამოწმეთ, მზად გაქვთ თუ არა და მუშაობს თუ არა ყველაფერი. თუ საბუნებისმეტყველო საგნებს ასწავლით, წინასწარ გაიარეთ ის ექსპერიმენტი, რომელსაც შემდეგ მოსწავლეებს წარუდგენთ. მოამზადეთ ყველა საჭირო ხელსაწყო, რომ მერე საძებარი არ გაგიხდეთ. როცა მოსწავლეები საკლასო ოთახში შემოსვლას დაიწყებენ, შეგიძლიათ, კართან დახვდეთ, მიესალმოთ და თვალი ადევნოთ, როგორ დასხდებიან მერხებთან. შეეცადეთ, საქმიანი, მშვიდი და თავდაჯერებული გამომეტყველება გქონდეთ. გაკვეთილი დროულად დაიწყეთ, დაგვიანებულების ლოდინი უსამართლობა იქნება დროულად მოსულების მიმართ, თანაც ამით დანარჩენებსაც უბიძგებთ დაგვიანებისკენ.

ძალიან მნიშვნელოვანია კლასში დისციპლინის დამყარება და შენარჩუნება. ახალ ჯგუფთან მუშაობის დაწყებისას პედანტურად მოქმედებაა საჭირო. ამისთვის დროის დახარჯვა ღირს. თუ ამას პირველსავე გაკვეთილზე ვერ მიაღწიეთ, საეჭვოა, შემდგომში მოახერხოთ. თუ მოსწავლეებს არ ესმით თქვენი ნალაპარაკები, არ მოგისმენენ.

სთხოვეთ, გაჩუმდნენ და დაელოდეთ, რამდენი ხანიც არ უნდა დასჭირდეს ამას. თუ თხოვნის გამეორება მოგიხდათ, გამოიყენეთ ქვემოთ მოცემული რჩევები.

არ დაიწყოთ საუბარი, სანამ ყველა არ გაჩუმდება და მზერას არ მოგაპყრობთ, თორემ მოსწავლეებს შეექმნებათ შთაბეჭდილება, რომ ნებას რთავთ, როცა მოესურვებათ, მაშინ ისაუბრონ.

არ შეიმჩნიოთ შიში და ბრაზი, არ გადახვიდეთ შეურაცხყოფაზე. ეს არ არის შედეგის მომტანი და ისეთ წარმოდგენას ქმნის, რომ სიტუაციის კონტროლი არ შეგიძლიათ. ნაცვლად ამისა, დაანახეთ ბავშვებს, რომ ხმაურის გამო რაღაც მნიშვნელოვანს უშვებენ ხელიდან.

როცა ყველა გაჩუმდება, კლასს რამდენიმე წამი ადროვეთ, რომ სიჩუმე იგრძნონ და მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყეთ ლაპარაკი. თუ რომელიმე მათგანი თქვენს პარალელურად ალაპარაკდა, სიტყვა გაწყვიტეთ და მზერა მოლაპარაკეს მიაპყარით, სანამ არ გაჩუმდება. თუ საჭირო გახდა, სახელით მიმართეთ, სთხოვეთ, გაჩუმდეს და გისმინოთ, ხოლო როცა კვლავ იდეალური სიჩუმე დამყარდება, განაგრძეთ იქიდან, სადაც შეჩერდით. მალე მოსწავლეები მიხვდებიან, რომ ისე ვერ შეძლებენ საუბარს, ყურადღება არ მიიქციონ და ასე აღარ მოიქცევიან.

თუ რომელიმე მოსწავლე გამუდებით არღვევს სიჩუმეს, შეახსენეთ, რომ ერთდროულად მოსმენაც და საუბარიც შეუძლებელია. გვერდით დაუდექით ან სხვაგან გადასმით დაეუქრეთ. სხვა ვარიანტებიც არსებობს, რომლებსაც შემდეგ განვიხილავთ. რომელიც არ უნდა აირჩიოთ, მთავარია, არ დანებდეთ, მაგრამ ნურც ზედმეტის მოლოდინი გექნებათ. ზოგიერთ ჯგუფს მასწავლებლის საუბარზე კონცენტრირება მხოლოდ რამდენიმე წუთით შეუძლია. თუ ასეთ ჯგუფთან მოგიწიათ მუშაობა, ფრონტალურ სიტყვიერ მეთოდზე ნუ აიღებთ ორიენტაციას. მოსწავლეთა მცირე ჯგუფებს ესაუბრეთ, გამოიყენეთ დაფა ან პროექტორი, დაეყრდენით ჩამოსარიგებელ მასალაზე მუშაობის მეთოდს.

დააწყისი გაკვეთილის ერთ-ერთი უმთავრესი ნაწილია. პირველი ხუთი წუთი განსაზღვრავს მთელი გაკვეთილის მსვლელობას. თუ გსურთ, „მიძინებული კლასი“ გამოაცოცხლოთ, დაიწყეთ ენერგიულად, თუ ახმაურებული კლასის დაწყნარება გინდათ – წყნარად. თუ კლასი განსაკუთრებით ხმაურიანია, შეეცადეთ, დაიწყოთ დავალებით, რომელიც ინდივიდუალური მუშაობისთვისაა განკუთვნილი და თქვენი მხრის ახსნას არ მოითხოვს. ეს შეიძლება იყოს დაფიდან სქემის გადახაზვა, სახელმძღვანელოში მოცემულ დავალებაზე მუშაობა ან წინა გაკვეთილზე დაწყებული სამუშაოს გაგრძელება. ეს საშუალებას მოგცემთ, მთლიანად მოახდინოთ ფოკუსირება სიწყნარის დამყარებაზე, სამუშაო ატმოსფეროს შექმნაზე, დაგვიანებულ მოსწავლესთან მუშაობაზე, რომელმაც სახელმძღვანელო დაკარგა. თუ სიჩუმე ხუთ წუთს გაგრძელდა, ესე იგი სამუშაო ატმოსფერო მთელი გაკვეთილის განმავლობაში უზრუნველყოფილია.

ზოგი პედაგოგი, განსაკუთრებით ისინი, რომლებსაც ხმაურიან გარემოში (მაგალითად, ჩართული კომპიუტერების თანხლებით) უწევთ მუშაობა, ყურადღების მისაქცევად განსაკუთრებულ პრაქტიკას იყენებენ, მაგალითად, სამჯერ შემოკრავენ ტაშს. ილაპარაკეთ ლაკონიურად, მაგრამ გასაგებად და პოზიტიურად. ინტონაცია უნდა იყოს სასიამოვნო, მაგრამ მტკიცე და დამაჯერებელი.

თუ მოსწავლეებს ხშირად უწევთ თქვენს მაგიდასთან მოსვლა სადემონსტრაციო ცდის უკეთ დასანახავად, აჯობებს, მათი განლაგების გეგმაც შეიმუშაოთ, რათა თითოეულმა მათგანმა იცოდეს, სად დადგეს.

ნუ გამოიყენებთ განზოგადებულ მიმართვებს, მაგალითად: „ბოლოს და ბოლოს, როდის შეუდგებით მუშაობას?“ საერთო ინსტრუქცია მხოლოდ ერთხელ მიაწოდეთ, მერე კი მიმართეთ კონკრეტულ მოსწავლეებს, რომლებიც არ ან ვერ ასრულებენ ამ ინსტრუქციას. გამოიყენეთ სახელებით მიმართვის ფორმა ან თვალებით კონტაქტი: „ლეო, დროა, მუშაობა დაიწყო!“

თუ ინსტრუქციებს იძლევით, თავადვე უნდა მისცეთ მათი შესრულების მაგალითი. თუ მოსწავლეებისგან მოითხოვთ რვეულის ფაქიზად და მეთოდურად წარმოებას, თავადაც ასე წერეთ დაფაზე. თუ მოითხოვთ უსაფრთხოების ტექნიკის დაცვას, თქვენც დაიცავით. უფლება არ მისცეთ მოსწავლეებს, გაკვეთილის დასრულებამდე გავიდნენ საკლასო ოთახიდან – ეს სახიფათო პრეცენდენტს შექმნის. მათ, ვინც სხვებზე ადრე დაასრულებს მუშაობას, მიეცით დავალება მიმოხილვაზე.

კლასის გრძნობა – „თვალები კეფაზე“

როდესაც სამოცი წლის სასწავლო ნაწილი რჩევებს მაძლევდა, ნახევრად ხუმრობით შემომთავაზა, კლასისთვის ლაბორატორიული კარადის შუშაში მედევნებინა თვალყური და მოუსვენრებისთვის თავის მოუბრუნებლად მიმეცა შენიშვნა. „ეს პატარა ეშმაკუნები მაშინ გცემენ პატივს, როცა ჰგონიათ, რომ მათ აზრებს კითხულობ და მაშინაც კი იცი, რას აკეთებენ, როცა ვერ ხედავ“.

შეუფერებელი საქციელი გადამდებია. მოსწავლეები ფიქრობენ: „რატომ მოვიქცე კარგად, როცა სხვები ცუდად იქცევიან?“

რასაც არ უნდა აკეთებდეთ თქვენ ან თქვენი მოსწავლეები, თქვენი იქ ყოფნა კლასის ყოველ კუთხეში უნდა იგრძნობოდეს. უკანა მერხზე მსხდომი მოსწავლეები თქვენს გავლენას ისე მძაფრად ვერ შეიგრძნობენ, ამიტომ დროდადრო მიუახლოვდით მათ. საუბრისას შეეცადეთ, ყველას თვალებში უყუროთ. იყავით ყურადღებიანი და გამუდმებით მაგიდასთან ნუ იდგებით. საით იყურებიან ბავშვები? გისმენენ თუ არა? ყველას აქვს მომარჯვებული კალამი? თუ რომელიმე არ მუშაობს, შეაჩერეთ მასზე მზერა, თუ საჭიროა, ახლოს მიდით, გვერდით დაუდექით და ისე განაგრძეთ ახსნა. ჩვეულებრივ, ეს საკმარისია უდისციპლინო საქციელის ასალაგმავად.

დაფაზე წერისას დროდადრო შემოტრიალდით და მზერა მოავლეთ კლასს. როცა ერთ მოსწავლეს ესაუბრებით, ყურადღება არ მოადუნოთ, ისე დადექით, რომ მთელ კლასს ან მის დიდ ნაწილს ხედავდეთ. როცა მერხებს შორის დადიხართ, მაშინაც მზერით მოახდინეთ „სკანირება“. მახვილები ყურადღება დაგეხმარებათ, დასაწყისშივე ალაგმოთ არასასურველი ქმედება, ოპერატიულობის შემთხვევაში კი მოსწავლეები მიხვდებიან, რომ დაწყებას აზრი არ აქვს.

ზოგჯერ უკეთესია, თავი ისე დავიჭიროთ, თითქოს მოსწავლეების უწყინარ ცელქობას ვერ ვამჩნევთ. გამოცდილების დაგროვებასთან ერთად ისწავლით, რისი იგნორირება შეიძლება, თუმცა ასეთი შემთხვევა ცოტაა.

ძნელია, ყურადღება სწავლების პროცესში არ მოადუნდო. ამას პრაქტიკა სჭირდება. პირველ ხანებში ეს შეუძლებელი გვეჩვენება, მაგრამ მალე ამას ისევე მექანიკურად გააკეთებთ, როგორც გამოცდილი მძღოლი რთავს მანქანის სიჩქარეს. ასევე უნდა ისწავლოთ კარგი საქციელის დანახვა და აღნიშვნა, რათა მოწესრიგებული მოსწავლეები წაახალისოთ.

არასათანადო ქმედება რაც შეიძლება სწრაფად უნდა ალაგმოთ სამი მიზეზის გამო:

* რომ სხვა მოსწავლეებსაც არ გადაედოთ;

* ადამიანის შეჩერება მაშინ უფრო ადვილია, როცა რაღაცას იწყებს, ვიდრე შემდეგ;

* რომ არ მივცეთ მოსწავლეს საშუალება, მიიღოს შედეგი, რომელსაც ცუდი საქციელისგან ელის.

მოსწავლეებს უყვართ გაკვეთილზე ლაპარაკი. თუ მათ მოახერხეს რამდენიმე ფრაზის გაცვლა, სანამ ყურადღებას მიაქცევთ, მიიჩნევენ, რომ ეს თქვენს უკმაყოფილებად ღირს. თუ პირველივე სიტყვებზე შეაჩერეთ, მიხვდებიან, რომ გაგრძელება არ ღირს.

„ხანძრის“ ეფექტურად ჩასაქრობად ყველა მოსწავლის სახელის ცოდნა აუცილებელია.

„იმ დროს გენუა იყო აყვავებული სავაჭრო პორტი… ხომ ასეა, სემუელ? ეს იყო არცთუ ისე დიდი ქალაქი…“

თუ სახელი უკმაყოფილო კილოთი წარმოითქვა, სემუელი ხვდება, რატომ მიმართეს სწორედ მას და არა სხვას. ეს ილეთი პრაქტიკულად ყოველთვის საკმარისია არასათანადო ქცევის შესაჩერებლად.

თუ ამჩნევთ, რომ გაუგონარი მოსწავლეები თქვენი ძალისხმევის წყალობით უბრუნდებიან სამუშაო პროცესს, ნუ დაიშურებთ დადებით გამოხმაურებას: „აი, ახლა გაცილებით უკეთესია, სწორ გზას ადგახარ“. გამოკვლევები მოწმობს, რომ კარგი საქციელის დაფასება გაცილებით ქმედითია, ვიდრე ცუდის კრიტიკა.

ქების ძალა

ერთ-ერთი გამოკვლევის ფარგლებში ნოემბრიდან ივნისამდე კვირაში სამჯერ, დღეში 20 წუთის განმავლობაში, აკვირდებოდნენ „პრობლემური ქცევის მაღალი მაჩვენებლის“ მქონე მოსწავლეებს და 10 წამში ერთხელ აღნუსხავდნენ მათ „სწორ“ და „არასწორ“ საქციელს. კვლევის დასაწყისში ზოგი მათგანი დროის 70%-ის განმავლობაში არასწორად იქცეოდა, თუმცა გამოცდილი და კომპეტენტური მასწავლებელი იყენებდა სხვადასხვა სტრატეგიას, რომლებიც მოსწავლეებს უკეთ მოქცევაში ეხმარებოდა. ქცევის წესების შეხსენება ნაკლებად ჭრიდა, ხოლო ცუდი საქციელის იგნორირება უფრო მეტად აფუჭებდა საქმეს. როცა მოსწავლეებს შეახსენებდნენ ქცევის წესებს, ცუდ საქციელს უგულებელყოფდნენ, მაგრამ უქებდნენ კარგს, ეს ბავშვები დროის 90%–ის განმავლობაში კარგად იქცეოდნენ. დასკვნა თავად გამოიტანეთ.

წყარო:

Geoff Petty. Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher. Oxford University Press, 2009. p. 125-133

  ალბათ, ყველას გვახსოვს რამდენიმე წლის წინანდელი ამბავი, რომლის თვითმხილველი მწერალი და კრიტიკოსი ლელა კოდალაშვილი იყო: როგორ ჩამოაგდეს, ებოლას ვირუსის შიშით, ფერადკანიანი ბიჭი ავტობუსიდან. რამდენადაც მახსოვს, შემდეგ ლელამ აღიარა, რომ ამბავი ცოტა გაამწვავა, მაგრამ ეს სიტუაციას არ ცვლის, შეიძლება ასეთი რადიკალური ფორმით არა, მაგრამ რასისტულ გამოხტომებს, სამწუხაროდ, ამ ქვეყანაში არცთუ იშვიათად ვაწყდებით. რასიზმი მხოლოდ და მხოლოდ ცხვირ–პირის დალეწვით არ გამოიხატება, ის შეიძლება ავტობუსის კონტროლიორის  მხრიდან ეთნიკურად და რელიგიურად განსხვავებული ადამიანის მიმართ არასათანადო მოპყრობაშიც გამოიხატოს, ასეთი შემთხვევა რამდენჯერმე მქონია, მაგრამ ამჯერად ორ შემთხვევას გავიხსენებ:

მახსოვს ერთხელ ავტობუსში რამდენიმე მგზავრმა (ახალგაზრდებიც იყვნენ მათ შორის) კონტროლიორს ხურდა მიაწოდა, რომ მათთვის ბილეთები აეღო. წინ შავკანიანი ბიჭი იჯდა და იმანაც მიაწოდა, კონტროლიორმა ყველასთვის აიღო ბილეთი, გარდა იმ ბიჭისა. დაბღვერილი სიფათით შეხედა და ხელით ანიშნა შენ თვითონ აიღეო. „სულ გაბლატავდნენ ესენიო!“ – ჩაილაპარაკა მერე და ამაყად მოგვავლო თვალი თანამოაზრის მოლოდინში, მაგრამ რამდენიმე ჩვენგანის აღშფოთებას რომ გადააწყდა, ავტობუსის უკანა ნაწილისკენ გაიძურწა. არადა მგზავრებისთვის ბილეთების აღება მისი პირდაპირი მოვალეობაა და უნდა მოემსახუროს ყველას, განურჩევლად რასისა, სექსუალური ორიენტაციისა და პოლიტიკური თუ რელიგიური კუთვნილებისა.

კიდევ ერთი შემთხვევა მახსენდება: რუსთაველზე, ავტობუსში, სომხურად მოლაპარაკე ორი გოგო (სავარაუდოდ ტურისტები) იჯდა, გაჩერებასთან კონტროლიორები ამოვიდნენ, რამდენიმე მგზავრმა ბილეთი აიღო, ამ გოგოებმაც ლაპარაკი შეწყვიტეს და ერთ–ერთი მათგანი ბილეთის ასაღებად ადგა, კონტროლიორმა სალარომდე არ მიუშვა და ჯარიმის გამოსაწერად ქვევით ჩაიყვანა ორივე.

ახლა კი იმ თემაზე უნდა გადავიდე, რამაც ამ ბლოგის დაწერა გადამაწყვეტინა: ზოგადად, როგორც ყველა ნორმალური ქართველი ახალგაზარდა, ისე ვარ აღზრდილი, რომ ტრანსპორტში უფროს კაცს, ქალს თუ გოგონას ადგილი უნდა დავუთმო. ამას წინათაც „მარშრუტკაში“ ვიჯექი, ქალი ამოვიდა და დავუთმე ადგილი, ცოტა ხანში სხვა ადგილი განთავისუფლდა და იქ დავჯექი, ისევ ამოვიდა ქალი და ამჯერად და იმას დავუთმე ადგილი და ასე რამდენჯერმე. სამედიცინო უნივერსიტეტთან ან ინდოელი ან პაკისტანელი გოგო ამოვიდა და მასაც დავუთმე ადგილი. უცებ ზურგზე და წელზე ჯგუფური ბწკენა ვიგრძენი, მივბრუნდი და რამდენიმე გაავებული ქალის სისინი გავიგონე:“რატო დასვი ეს“, „ამას რატო დაუთმე ადგილი“ და ასე შემდეგ. თავიდან ვითმინე, მაგრამ ბოლოს ნერვებმა მიმტყუნა და გაბრაზებულმა „მარშრუტკა“ გავაჩერებინე და ჩავედი. სხვათაშორის, მძღოლმა ფული არ გამომართვა.

ეს ყველაფერი იმ დღესვე ფეისბუქზე დავასტატუსე და ერთმა ფრენდმა დამიკომენტარა: არ მჯერა, იგონებო. ვერც მაშინ მივხვდი და ვერც ახლა ვხვდები, რატომ შეიძლება ადამიანს ასეთი რამის მოგონების სურვილი გაგიჩნდეს. მაგრამ, ეტყობა, ადამიანი რასაც თავისთავში უშვებს, სხვისთვისაც დასაშვებად თვლის.

ვიღაცა შემომედავება: ასეთი რაღაცები სხვაგანაც ხდებაო. კი, ბატონო, შეიძლება სხვაგანაც ხდება, მაგრამ რასისტული თუ ჰომოფობიური გამოხტომები ყველგან უპირობოდ დასაგმობია, არ აქვს მნიშვნელობა პარიზში ხდება, თბილისში თუ ქვედაჩხოროწყუში.

არადა თბილისი ყოველთვის მრავალეთნიკური ქალაქი იყო. თავის დროზე სირცხვილად ითვლებოდა ადამიანისთვის წარმომავლობის და ეროვნების კითხვა, მხოლოდ გარდაცვალების შემდეგ ხვდებოდნენ ადამიანის წარმომავლობას, იმის მიხედვით, თუ რომელ სასაფლაოზე დაკრძალავდნენ, რადგან ყველა ეთნიკურ ჯგუფს თავისი სასაფლაო ჰქონდა.  ე. წ. იტალიურ ეზოებში დღემდეა შემორჩენილი ურთიერთპატივისცემა. მე ერთი წელი ვცხოვრობდი ე. წ. იტალიურ ეზოში, სომეხი, რუსი–გერმანელი და ებრაელი მეზობლები მყავდა და საოცარი თანადგომა იცოდნენ.

ერთი უახლოესი ძმაკაცი მყავს, ბოლნისელი სომეხი, არმენ არუთინოვი, შესანიშნავი მთარგმნელი, მწერალი და პოეტი. მისნაირი მოქართულე იშვიათად მინახავს, მისი მოსმენა ერთი სიამოვნებაა, თითოეულ ქართულ სიტყვას თითქოს ტკბილეულივით აგემოვნებს. სწორედ მას ვუძღვნი ამ ბლოგს.

სამი ათას წელზე მეტი

გვიცხოვრია, როგორც ერსა.

ბევრსა შავ დღეს მოვსწრებივართ,

მაგრამ ბევრსაც ბედნიერსა.

გვიმღერია, კიდეც ვიმღერთ

ჩვენ ტკბილ მრავალჟამიერსა…

                                      ა. შანიძე

ეძღვნება საქართველოს დამოუკიდებლობის მეასე წლისთავს

ერთ მნიშვნელოვან პროექტზე მუშაობისას, ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, ძველი პრესის გადათვალიერება მომიწია. თავიდან სწორედ ასე ვაპირებდი – გადათვალიერებას, იღბლისა და მახვილი თვალის წყალობით ჩქარ-ჩქარა ჩაფურცლულ ამბებში შენთვის საინტერესოს და საჭიროს რომ წააწყდები ხოლმე უცებ – ამ იღბლიანი შემთხვევის იმედით.

ზუსტად ერთი საუკუნის წინანდელი პრესა გადმოვიღე, დავაკონკრეტებ, გაზეთი  „საქართველო“,  და შევუდექი ფურცვლას…

ჩვენს ისტერიკულად ასწრაფებულ დროში, სადაც ნებისმიერი ტიპის ინფორმაცია ლამის კენჭებიდანაც კი ჟონავს, წინა საუკუნის პრესა, მოგეხსენებათ, რა დიდი ანაქრონიზმი, საექსპონატო ამბავი უნდა ყოფილიყო, ან რით უნდა გაოცდე დღეს, თანამედროვე ტექნოლოგიების და ინფორმაციული ბუმის ეპოქაში. მაგრამ ეს ამაყი თავდაჯერება აუცილებლად გვერდზე დაგრჩებათ, თუკი გადაწყვეტთ და თქვენს ძვირფას დროს, რამდენიმე საათით მართლა დაუთმობთ ძველი პრესის გაცნობას.

1917-18-19-20 და -21 წლების გაზეთები – დამოუკიდებელი საქართველოს პერიოდიკა, ყველაზე ცოცხალი, მძლავრად მფეთქავი ძარღვი სახელმწიფოს ცხოვრების რიტმში – ყველა ფურცლიდან თითქოს ახალი სიო უბერავს, ახალი ენერგია იგრძნობა, რაღაცნაირი, ღონიერი რწმენა საკუთარი თავისა, საქციელისა. ეს ხომ ბუნებრივიცაა – საქმე პირველი რესპუბლიკის პერიოდთან გვაქვს, სამწლიან ისტორიასთან, რომელმაც ჩვენი ეროვნული თავისუფლების ზღაპარი სინამდვილედ გვიქცია, გლობალურ მსოფლიო ამბებში დამოუკიდებელ სუბიექტად ჩაგვრთო და ცოტა ხნით წარმოგვადგენინა, როგორი შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი თავისუფლება…

გაზეთი „საქართველო“ ეროვნულ-დემოკრატების პლატფორმა გახლდათ და ცხადია, რომ ეროვნული პათოსით სავსე, სოციალ-დემოკრატიული და მენშევიკურ-ბოლშევიკური ახირებებისგან დიდწილად თავისუფალი პერიოდიკა იყო. როგორც ჩანს, გაზეთს ჯანსაღი ხალხი ქმნიდა – არა მოპოვებული გამარჯვებით დაბრმავებული და ილუზიებს გამოკიდებული, არამედ, სრულიად რეალისტურად მოფიქრალ-მოაზროვნე ჟურნალისტები, რომლებსაც, ამ დაუფლებული დამოუკიდებლობის შენარჩუნების მთავარ გზად ქვეყნის ეკონომიკური ძლიერება – ეკონომიკური დამოუკიდებლობაც ესახებოდათ.

ჭიათურის შავი ქვის მადანი და აფხაზეთის თამბაქოს მრეწველობა – ეს ის კორპორაციებია, რაზეც გაზეთის სოციალური ბლოკის ავტორები დიდ იმედებს ამყარებენ, ვრცელ სტატიებს უძღვნიან, ამხნევებენ ეროვნულ წარმოებას.

იხსნება ახალი ბანკი – ცენტრობანკი; გაზეთის რამდენიმე ნომერი პირველ გვერდს მის რეკლამას უთმობს. იხსნება რესტორნები, სასადილოები, ზოგი სტანდარტული, ზოგიც უცნაური და სასაცილო სახელით; იხსნება სხვადასხვა ტიპის მაღაზიები – ტრიკოტაჟის, ტექსტილის. გაზეთი მათ რეკლამას ისევ პირველ გვერდებზე ათავსებს.

„ქეთო და კოტეში“ ქაბატო რომ ქეთოს მზითევს რეპის რეჩიტატივით კითხულობს, დაახლოებით ეგეთ რიტმულ პოეზიასთან გვაქვს საქმე ზოგიერთი მათგანის სარეკლამო ტექსტში.

აბა, უსმინეთ:

„გვაქვს გასაყიდად: ტრიკო ფრანგ.კოსტუმებისთვის. შევიოტი, ხაბარდინი, კოვერკოტი, დრაფი რუხი, მაუდი მოწაფეთათვის, ტრიკო ვაჟთათვის, ტაფტა, რატინი, შიფონკა, მადაპალომო, გრიზბონი, შერტინგი, ბატისტი, რაგოჟა თეთრი…“ და ა.შ.

რა მრავალფეროვანი არჩევანია! ახლა მათგან შეკერილი კოსტუმები წარმოიდგინეთ – რომელი ფეშენ-ვიკი და მოდის კუტურიე აუვა ამ თავბრუდამხვევ პალიტრას, რომლითაც დამოუკიდებელი ქვეყნის მოქალაქეები თავიანთ თავისუფალ არსებობას მოსავდნენ?

იმდროინდელ თბილისზეც მკაფიო და ფერადოვანი წარმოდგენა გექმნებათ, როცა, მაგალითად, ასეთ რეკლამასაც გადააწყდებით:

ზუსტად ვერ გეტყვით, რომელ ქუჩას ნიშნავდა მაშინდელი „თეატრალური ქუჩაბანდი“, სადაც ეს მაგიური ხირომანტ-ასტროლოგი კლიენტებს ეპატიჟებოდა, თუმცა, როგორც ყოველთვის, მას მაშინაც ბევრი ვიზიტორი ეყოლებოდა, რადგან ადამიანებს ხომ ყოველთვის, ყველა ეპოქაში აინტერესებთ გნებავთ საკუთრი და გნებავთ სხვისი წარსულიც, აწმყოც და მომავალიც…

ახლა მომდევნო გვერდები გადავფურცლოთ და სიღრმეში წავიდეთ – გაზეთის და აზრის სიღრმეში ერთდროულად, იმიტომ, რომ აქ მართლაც ღრმა და ანალიტიკურ სტატიებს შეხვდებით – ავტორები ქვეყნის ბედს იკვლევენ, მკითხველს მსოფლიოს ახალ ამბებს აცნობენ, ეროვნულ პოლიტიკასა და ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესებზე მსჯელობენ. არც კრიტიკას ერიდებიან – მენშევიკური მთავრობა უკვე ბევრ შეცდომას უშვებს, ეს ქვეყანას დამოუკიდებლობის მიღებიდან რამდენიმე თვეში უკვე დაეტყო. გაზეთები აფრთხილებენ მათაც და მოსახლეობასაც, ხან მწარედ, ხან იუმორით, ხან მწარე იუმორით. „ვინმე მესტვირე“ ჰყავთ – მელექსე, (ხანდახან „ისკანდერ მუნჯის“ ფსევდონიმსაც იშველიებს), ყოველ თვე ახალ-ახალ შაირებს აცხობს. მაგალითად, 1920 წლის დადგომას ასე ულოცავს სრულიად საქართველოს:

„შაირ-ლექსით მომილოცავს

მკითხველო, ახალი წელი,

იმ ოხერმა ძელმა წელმა

შიმშილით მომწყვიტა წელი.

…საქართველოს ემუქრება

დენიკინი მორიელი,

დენიკინს თვალი დაუდგა

დაგვესია უცხოელი… „

და ა.შ.

სავარაუდოდ, მისი ლექსები პოპულარულია, ხალხში ზეპირსიტყვიერადაც ვრცელდება, რადგან არ არსებობს თემა, „მესტვირე“ რომ არ გამოეხმაუროს და გაზეთიც დიდი სიამოვნებით ბეჭდავს მის შაირებს…

ეს კი ხელს არ უშლის მკითხველს, ამავე გაზეთებში ისეთი ავტორები იკითხოს, როგორებიცაა – გრიგოლ რობაქიძე, ტიციან ტაბიძე, ვალერიან გაფრინდაშვილი; თითქმის ყველა „ცისფერყანწელი“. მათი ლექსები, მოთხრობები, ესეები ყველა ნომერშია, ეს კი ნიშნავს, რომ გაზეთი მაღალკულტურულია, სანდოა და ჯანსაღი – აქ ქვეყნის გული მთლიანად ფეთქავს!

რამდენი რამ მოხდა იმ სამ წელიწადში – მარტყოფის მონასტრის კელიაში საეჭვო გარემოში (თვითმკვლელობას აბრალებდნენ რეჟიმის მიერ მოკლულს) გარდაცვლილი იპოვეს საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი კირიონ მეორე; გორში მოხდა დიდი მიწისძვრა და ზარალიც იყო აურაცხელი და ფატალური; დავკარგეთ და ისევ დავიბრუნეთ ბათუმი; ანტანტამ აღიარა საქართველოს და აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობა…

მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკური და პოლიტიკური მდგომარეობა წლიდან წლამდე მძიმდებოდა, ბოლშევიკები უფრო და უფრო იკრებდნენ ძალას, საქართველოს მოსახლეობა, მთავრობასთან ერთად, მაინც ჯიუტად დარაჯობდა მოპოვებული თავისუფლების იდეასა და სინამდვილეს!

1920 წელს, ერთ მშვენიერ დღეს, დიდუბის პანთეონში, კათალიკოსმა ლეონიდემ პანაშვიდი გადაუხადა საქართველოს თავისუფლებას „მონატურ“ მწერლებს – ი.გოგებაშვილს, ნ.ბარათაშვილს, გ.წერეთელს, ვაჟა-ფშაველას, არჩილ ჯორჯაძეს… თითქოს გასაკვირიც რაა ამაში, მაგრამ ხომ წარმოიდგენ იმ დიდ-განცდებიან ქართველებს, თავისი ქვეყნის თავისუფლება ერთნაირად რომ ახარეს ცოცხალსაც და გარდაცვლილსაც!.. იმ წინაპრებს რომ „აბარებენ ანგარიშს“, ვინც მთელი ცხოვრება ამ თავისუფლების „მონატური“ იყო და ეს ოცნება საფლავში წაიღო!.. შესაშური კავშირია დროსთან, იმიერ და ამიერ სამყაროსთან, ეროვნული და პიროვნული თავისუფლების იდეასთან!..

ეს ყველაფერი გაზეთებიდან იკითხება, იქაა ეს ამბები – ხან მშრალად, ხან კი გემრიელად, ავტორის პირადი ემოციით და შთაბეჭდილებით მოყოლილი. თანამედროვე ჟურნალისტიკა სხვა სიმაღლეებიდან უყურებს მოვლენებს, მათ შორის წარსულსაც და ყველაფერს, რაც ამ წარსულში იყო, თუმცა, ვფიქრობ, ამ გაზეთების შემთხვევაში მხოლოდ ბიბლიოგრაფიულ სიძველეებთან არა გვაქვს საქმე. ეს დამოუკიდებელი საქართველოს პირველი პერიოდიკაა – პრესა, საიდანაც ყველაზე ცხადად და მრავალფეროვნად ვკითხულობთ ჩვენი ქვეყნის საუკუნის წინანდელ ისტორიას. საიდანაც ვკითხულობთ, რომ, რომ არა ბედის უკუღმართობა და რუსული იმპერიალიზმის ბოროტება, ჩვენ ერთი საუკუნის წინ უკვე გვქონდა ყველა მყარი სახელმწიფოებრივი მონაცემი, ვფიქრობდით მასშტაბურად და ანალიტიკურად და ვიკრებდით ძალას, რომ ეს ქვეყანა, ბოლოს და ბოლოს, საკუთარ თავს ღირსეულად დაუფლებოდა!..  ეს ჩვენი ქვეყნის არც ისე შორი წარსულია, ისტორია, რომელიც ძალიან ხშირად გაჭრილი ვაშლივით ჰგავს ჩვენს თანამედროვეობას.

თუმცა, პარალელები ისტორიკოსების და ანალიტიკოსების საკვლევი საქმეა. ჩვენ ახლა მხოლოდ ძველი გაზეთების მოკრძალებულ ხიბლზე და სინათლეზე ვწერთ…

ცნობილი ამბავია, რომ ჩვენი პლანეტის მცენარეულ საფარს, განსაკუთრებით ტყეს, ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს ატმოსფეროში ჟანგბადის მარაგის შევსების საქმეში. ცნობილია, რომ დედამიწის ზედაპირზე არსებული ტყე ყოველწლიურად გამოყოფს 55.5 მილიონ ტონა ჟანგბადს.

სხვადასხვა მცენარეს ფოტოსინთეზის სხვადასხვა ინტენსივობა ახასიათებს, ე.ი. გამოყოფილი ჟანგბადის რაოდენობა დაკავშირებულია მცენარის სახეობასთან. ყველაზე დიდი რაოდენობით ჟანგბადს ალვის ხე გამოყოფს. ამ მხრივ მას ბევრად არ ჩამორჩება მუხა, ცაცხვი. შედარებით ნაკლებ ჟანგბადს გამოყოფს ფიჭვი, ნაძვი და სხვა წიწვოვანები.

ტყეს დიდი მნიშვნელობა აქვს ჰაერის მავნე მინარევებისაგან გასუფთავებაში. ცნობილია, რომ მტვრის 60-7-% ილექება მცენარეთა ფოთლების ზედაპირზე. ეს მტვერი შემდგომში წვიმის წყლით ჩაირეცხება ნიადაგში. მაგალითად, მუხნარის 1 ჰა ყოველწლიურად 54 ტონა მტვერს ფილტრავს, ფიჭვნარი – 37 ტონას, ხოლო ნაძვნარი – 30 ტონას. რაც უფრო ხორკლიანი ზედაპირი აქვს მცენარის ფოთოლს, მით უფრო მეტ მტვერს აკავებს იგი. მაგალითად, თელას ფოთოლი 6-ჯერ მეტ მტვერს აკავებს, ვიდრე ალვის ხის ფოთოლი.

ტყისა და ატმოსფეროს ურთიერთდამოკიდებულების ფორმებს დიდი მნიშვნელობა აქვს ეკოლოგიური მდგომარეობის გაჯანსაღებისთვისაც. ტყე მონაწილეობს ნახშირორჟანგის, გოგირდის, აზოტის ბრუნვაში. მის დადებით თვისებად ითვლება ისიც, რომ უნარი შესწევს, ატმოსფეროდან შთანთქას სხვადასხვა ქიმიური ნაერთები და გაასუფთაოს ჰაერი. სწორედ ამიტომ დიდი ქალაქების მიდამოებში ქმნიან მწვანე, ტყიან ზონებს. საინტერესოა ისიც, რომ ამ საქმეში განსაკუთრებული ეფექტურობით გამოირჩევა წიწვოვანი ჯიშები.

სხვადასხვა მცენარე სხვადასხვა მომწამლავ ნივთიერებას შთანთქავს. მაგალითად, გოგირდოვან აირს აქტიურად შთანთქავს ალვის ხე, თელა, ცაცხვი, არყი. აზოტის ჟანგს – ღვია. მცენარის ეს თვისება გასათვალისწინებელია ცალკეული სამრეწველო საწარმოების ან ქალაქების გამწვანების დროს.

ტყე ატმოსფეროდან ასევე აქტიურად შთანთქავს მავნე რადიაქტიურ ელემენტებს. ჯერ კიდევ ჩვენი საუკუნის დასაწყისში მეცნიერებმა გამოავლინეს ცალკეული მცენარის მიერ სპეციფიკური ნივთიერებების – ფიტონციდების გამოყოფის თვისება. ფიტონციდები ანადგურებს მავნე მიკროორგანიზმებს. მაგალითად, მუხის და ალვის ხის ფოთლები ანადგურებს დიზენტერიისა და მუცლის ტიფის, ხოლო სოჭის წიწვები – დიფტერიის გამომწვევ მიკროორგანიზმებს.

ფიტონციდების რაოდენობის მიხედვით ყველაზე ჯანსაღად ითვლება ფიჭვის ტყე. სწორედ ამიტომ აბასთუმანში თითქმის ერთი საუკუნეა არსებობს ტუბერკულოზის სამკურნალო ცნობილი კურორტი. კურორტები – შოვი, ლებარდე, ბახმარო და სხვა განლაგებულია სწორედ წიწვოვან ტყეში, იქ, სადაც ფიტონციდების განსაკუთრებით დიდი რაოდენობაა ჰაერში.

თუ დიდ ქალაქებში 1 მ3 ჰაერში დაახლოებით 50-60 ათასი ბაქტერიაა, ტყეში, ფიტონციდების გამო, მხოლოდ 200-300 ბაქტერია შეიძლება იყოს. ცნობილია, რომ ღვიის 1 ჰექტრიანი კორომი გამოყოფს 30 კგ ფიტონციდებს, რაც სრულიად საკმარისია პატარა ქალაქის ჰაერის სტერილიზაციისათვის.

ტყე მნიშვნელოვნად ამცირებს ხმაურს. ხის ვარჯი და ტანი (ღერო) აფერხებენ ხმაურის ჰორიზონტალურ ტალღებს (თვითმფრინავის ხმა კი ტყეში კარგად ისმის). 100-მეტრიანი ტყის ზოლი ავტომანქანების ხმაურს 30%-ით ამცირებს. ტყის ხმაურსაწინააღმდეგო თვისებები დამოკიდებულია ტყის სტრუქტურაზე, ჯიშობრივ შედგენილობაზე და სხვა. მაგალითად, შერეული ტყე ბევრად უფრო ამცირებს ხმაურს, ვიდრე ფიჭვნარი.

იყო დრო, ტუსკია ბრიტნი სპირსისა და ლინდა ევანგელისტას პოსტერებს აგროვებდა, ზოგს კედელზე აკრავდა თავის ოთახში და ზოგსაც საგულდაგულოდ ინახავდა მზის შუქისა და უცხო თვალთაგან მოშორებულ ადგილას. შეგროვებისა და შენახვის პრეისტორიული ღმერთი მარიონეტივით დააწოწიალებდა ქალაქიდან ქალაქში, ბუკინისტებთან, პრესის გამავრცელებლებთან თუ მასავით აცეტებულ კოლექციონერებთან, რომ გამოუკლებლივ შეევსო ის, რაც ცარიელი ეგულებოდა და ეს სიცარიელე – სიზმარშიაც ჩაყოლილი სიცარიელე – გულგვამს უჭამდა ხოლმე.

ამასწინათ ბიბლიოთეკის სამკითხველოში ვნახე.

– ტუსკი, რას ეძებ, ჯიგარო?

– ვაა, შენ აქ საიდან? მეიცალე მოკვდავებისთვის?

– კაი, ნუ ბლატაობ.

– მე არა, თქვენ ბლატაობთ, პრადვინუტები. ტელევიზორში გნახე კაი მოჭიმული სიფათით. ამ ვიღაცებს და რაღაცებს რომ აქებ ხოლმე, ასეთიო, ისეთიო, შეურიე ხოლმე ბაბუაჩემი, ხილად, ხილად შეურიე. უყვარდი შენ მაგას, მაგრამ ამაგის და სიყვარულის დავიწყება იცით ახლანდელმა ახალგაზრდებმა. ცოტას რომ წაიწევთ წინ, აღარ გახსოვთ უბრალო და სოფელში დაჩეჩქვილი ხალხი. ქალაქი რომ წამოგაზიდებთ, კი დაეშვებით მერე სოფლისკენ, მაგრამ წასულია უკვე ის სოფელი, თავის გზითაა წასული.

– კაი, ჩუ! ხო იცი, არ შეიძლება აქ ხმამაღლა ლაპარაკი.

– ყველამ თავისი მრევლი გააჩუმოს, რა! – სხარტი და მოსხეპილი პასუხით კმაყოფილი და შთაგონებულია ტუსკია, უცებ მეკითხება, – შენ რას შვრები, რამეს აკეთებ თუ დაყვინე?

აი, მაგ ბოლო სიტყვაზე სიბრაზე და თავბრუსხვევა მივლის. აქეთ-იქით ვიხედები – საკითხავებში თავჩარგული ხალხი განაგრძობს მშვიდ არსებობას, ჩემს თავში კი გადამწიფებული სიტყვები სკდომას იწყებენ. თავის ტკივილით წერა, წერა, როცა ათასი საქმე თავზე გაყრია, გვერდით ოთახში კი ხმაურია და ზარებიც არ წყდება ტელეფონში; როცა ყველაფერი გაღიზიანებს და ბრაზდები, სიტყვა სიტყვას რომ არ ეხიდება, რადგან დიდი ხნის უძრაობამ ფიქრს გადაგაჩვია. არა, ბოდიში მომითხოვია, უძრაობამ კი არა, დამქანცველმა მიწყდომ-მოწყდომამ აქეთ-იქით, ამღვრეული მდინარისგან მოჩეჩებულმა უამრავმა საქმემ, ვალდებულებებმა (არადა მესამე კურსზე ვალდებულებითი სამართალი იოლად ჩააბარე რიზოგრაფზე გადაბეჭდილი უხარისხო სახელმძღვანელოსგან მომზადებული კონსპექტით). რჩევები, რჩევები – სხვებისგან, საკუთარი თავისგან: უნდა წერო, ყოველთვის უნდა წერო და ყველგან უნდა წერო, სხვანაირად ჭირსაც წაუღია შენი სიცოცხლე. ხელ-პირს იბან, გძინავს, ჭამ, ტკბები და ისაქმებ – მაშინაც, ყოველ დღე, თუ გინდა რამე გამოვიდეს. მგონი ტონიო კროგერის შემქმნელმა თქვა ერთხელ, – არც ერთი დღე სტრიქონის გარეშეო. აი, ეგრე! თორე ნიჭი არაფერს არ ყოფნის, ჯიგარო, ნიჭს ისევე უნდა გალესვა, როგორც უხეში ბალახის მოსათიბად შემართულ ცელს, რომელსაც დიდი ხნის დებისგან პირი დაუბლაგვდა და ა. შ. და ა. შ.

– შენ რას შვრები, ტუსკი? – ვეკითხები პირგამშრალი და თვალებგაშტერებული.

– ეპიგრაფებს ვაგროვებ.

– რას?

– რაც გაიგე.

– შენი ამბავი რომ ვიცი, გექნება უშტი და უშქარი.

– კი, ბევრია. ზოგი ისეთი მხეცობაა, ერთ სახელმწიფოდ ღირს, პაპის სული ნუ წამიწყდება.

– ფორ იქზამპლ?

– ჰო, ახლა მაგას ჩაგიკაკლავ, ბიჭო, ზუსტად მაგ ჭკუაზე ვარ.

– მაინც-მაინც?

– კაი, ერთს გეტყვი ძმაკაცობის ხათრით, ოღონდ შენ უნდა გამოიცნო, რომელი წიგნის ეპიგრაფია.

– გამოუშვი.

ტუსკია მრავლისმთქმელად ჩაფიქრდება, ყელს მოიღერებს, ხმას ჩაიწმენდს და დუდუნით ამბობს:

– ამინ, ამინ გეტყვი თქუენ: უკეთუ არა მარცვალი იფქლისაი დავარდეს ქუეყანასა და არა მოკვდეს, იგი მარტოი ხოლო ეგოს; ხოლო უკუეთუ მოკვდეს, მრავალინ ნაყოფი გამოიღოს. იოანე, 12:24.

რამდენიმე წამს ვფიქრობ და ტვინის ნაოჭების დაუძაბავადაც ვრწმუნდები – არაფერი მახსენდება.

– არ ვიცი, ტუსკი, – მხრებს ვიჩეჩავ, – არ მახსენდება, რომელიმე წიგნის ეპიგრაფი იყოს ეგ ციტატა.

– კი, როგორ არა! – იღიმის ტუსკია, ყელი ისევ მოღერებული აქვს, ხმა ჩაწმენდილი და თითი შემართული:

– ზე ბრაზერს კარამაზოვ!

მასწავლებელს, ვისაც ჯერ ქართულ სასკოლო საგანმანათლებლო სივრცეში არ დაუკარგავს მოტივაცია და ინტერესი, აქვს შეკითხვა – რა შეიძლება გააკეთოს შემდეგი კვირის რომელიმე დღეს ერთ კონკრეტულ გაკვეთილზე. რა ახალი ფაქტორი გააჩინოს საგაკვეთილო პროცესში ისეთი, რომელიც საინტერესოს გახდის სასწავლო მასალას და ზოგადად, საგაკვეთილო პროცესს. ეს ერთი საკითხია, რომელიც ყველა შემდგომი გაკვეთილისთვის თავიდან უნდა მოიპოვო, მოძებნო, გამოცადო და გაიმარჯვო, ან დამარცხდე და მიზანს ვერ მიაღწიო.

თუმცა არის ერთი გრძელვადიანი მიზანი რამდენიმეს შორის, რომელიც სხვაგვარად შეიძლება მოგვარდეს: როგორ შეიძლება მოსწავლეთა დაინტერესება იმ საგნით, რომელსაც ასწავლი. დაინტერესება არა იმის გამო, რომ მათ კარგად ჩააბარონ სკოლის გამოსაშვები ან ერთიანი ეროვნული გამოცდები. არა, დაინტერესდნენ იმდენად, რომ სამომავლოდ ამ სფეროს კვლევა დაისახონ მიზნად; იმდენად, რომ ამაზე ისაუბრონ სახლშიც, მეგობრებთანაც იკამათონ და იცინონ და ა.შ.

ამის შესაძლებლობას გვაძლევს სასკოლო კლუბები. თუმცა როდესაც საუბარი ამის განხორციელებას ეხება, ჩნდება რამდენიმე პრობლემა:

1. რთულია სახლში მისული მოსწავლეები უკან სკოლაში დაბრუდნენ კლუბების გამო, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ისინი სკოლისგან მოშორებით ცხოვრობენ;
2. მასწავლებელს, რომელიც ამ სამუშაოს შეასრულებს, სჭირდება დამატებითი ანაზღაურება;
3. თუ დამატებით წრეზე მასწავლებელს – კლუბის ხელმძღვანელს არ აქვს კარგად შემუშავებული გრძელვადიანი გეგმა და მიზნები, არ აქვს საინტერესო სასწავლო მასალა, ინტერაქცია, პროცესში არ იყენებს თანამედროვე ტექნოლოგიებს, მაშინ რთული იქნება მოსწავლეთა შენარჩუნება;
4. მასწავლებელმა უნდა შეძლოს, რომ კლუბის სასწავლო პროცესი განსხვავებული გახადოს საგაკვეთილო სასწავლო პროცესისგან თავისი მოთხოვნებით, მიდგომებით, მოლოდინებითა და მასწავლებელ-მოსწავლეთა შორის სამუშაო ურთიერთობებით.

დღესდღეობით კერძო სკოლებს, რომელთაც, გარდა სახელმწიფო ვაუჩერული დაფინანსებისა, ასევე კერძო გადასახადით მიღებული შემოსავლებიც აქვთ, მეტ-ნაკლებად აქვთ იმის შესაძლებლობა, რომ მსგავსი სერვისები შესთავაზონ მოსწავლეებსა და მათ მშობლებს, თუმცა საჯარო სკოლაში ამის განხორციელება რთული იქნება.

რამდენიმე თვის წინ, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმაც გამოთქვა სურვილი, რომ მსგავსი აქტივობები ხორციელდებოდეს საჯარო სკოლებშიც, თუმცა ამის შემდეგ ამ თემაზე საუბარი ან მუშაობა არც დაწყებულა და არც გაგრძელებულა. ალბათ ამის მიზეზი ის არის, რომ სურვილის გარდა, ამ ყოველივეს ბევრად მეტი დამატებითი ფინანსები სჭირდება, რაც ამ დროისთვის ან არ მოიძებნება, ან გადანაწილება ვერ მოხერხდა.

გაკვეთილების შემდეგ კლუბები, თავისი შინაარსით არაფორმალური განათლების ელემენტების შეთავსებასაც მოახერხებენ და ამით ძალიან დადებით როლს შეასრულებენ მოსწავლეთა კარგ მოქალაქეებად ჩამოყალიბების საქმეში, იმის გარდა, რაზეც უკვე ვისაუბრე, რომ ისინი უფრო დაინტერესდებიან ამა თუ იმ საგნით.

კარგი იქნება, თუ დაიწერება პროექტი და რამდენიმე საჯარო სკოლაში სამინისტროს მიერ წინასწარ გამოყოფილი თანხებით მოხდება პილოტირება.

ცნობილი შვეიცარიელი ფსიქოლოგის ჟან პიაჟეს კოგნიტიური განვითარების თეორიის მიხედვით, ადამიანის განვითარების სენსომოტორული სტადია დაბადებიდან ორ წლამდე გრძელდება და ამ პერიოდის მთავარი მიღწევა ობიექტთა მუდმივობის გაგებაა – ბავშვის მიერ იმის გაგება, რომ საგნები და ადამიანები არსებობენ მისგან დამოუკიდებლად, მაშინაც კი, როცა მათ ვერ ხედავს და მათი ხმა არ ესმის. დაახლოებით ორი თვის ბავშვების უმრავლესობას შეუძლია მოძრავი ობიექტისთვის თვალის გაყოლება, 5-6 თვიდან იწყებენ ნაცნობი ადამიანების ძებნას, ხოლო საგნებს 8-12 თვიდან ეძებენ. ამ მიღწევას ემატება მიჯაჭვულობის ჩამოყალიბება და თან ახლავს სირთულე, რომელსაც განშორებით გამოწვეულ შფოთვას (ბავშვის მღელვარება ან შიში, რომელიც გამოწვეულია მშობელთან ან მისთვის მნიშვნელოვან ადამიანთან განშორების გამო) უწოდებენ. ობიექტთა მუდმივობის გაგების შემდეგ ჩვილი ხვდება, რომ ის დედის სხეულისგან განცალკევებით არსებობს და როცა ის სცდება მისი თვალთახედვის არეს, განიცდის. ეს ვრცელდება იმ ადამიანებზეც, რომლებიც მასზე მუდმივად ზრუნავენ. ამას ემატება მიჯაჭვულობის განვითარების გამო უცხო ადამიანების შიში, – ბავშვები, რომლებიც უღიმოდნენ უცხოებსაც და უცნობ ადგილებშიც კარგად გრძნობდნენ თავს, უცებ იწყებენ შფოთვას უცხო გარემოში და ეკვრიან ნაცნობ ადამიანებს. ამ მოვლენას შვიდთვიანების შფოთვას უწოდებენ.

ზოგიერთმა ბავშვმა ჩვილ ასაკში შესაძლოა გამოტოვოს განშორებით გამოწვეული შფოთვის ეტაპი და 15-18 თვის ასაკში გამოავლინოს მისი ნიშნები. მათ, როგორც წესი, უფრო უკეთ აქვთ გაცნობიერებული, რა არის განშორება, ამიტომ მათი პროტესტი უფრო ხმამაღალია და ისინი იყენებენ სხვადასხვა გზას მის გადასავადებლად, მაგალითად, მშობლებს სთხოვენ, წასვლამდე ზღაპარი წაუკითხონ, კუბებისგან კოშკი აუშენონ და ა.შ. 3 წლის შემდეგ შფოთვის დონე იკლებს.

6-7 თვიდან 2 წლამდე ბავშვის ძილი შეიძლება დაარღვიოს განშორებით გამოწვეულმა შფოთვამ. მან შესაძლოა რამდენიმეჯერ გაიღვიძოს ღამით და უხმოს მშობლებს, გადმოვიდეს თავისი საწოლიდან და მოითხოვოს დედ–მამის გვერდით დაძინება. ის ამას არ აკეთებს ურჩობის ან მანიპულირების სურვილის გამო, ეს მისი ემოციური განვითარების ნორმალური საფეხურია და მის გადასალახავად მშობლების სიყვარული და მათი თანმიმდევრული მიდგომა სჭირდება. ამ დროს ბავშვს გასაგებად უნდა აუხსნან, რომ თავის საწოლში უნდა დარჩეს, ამასთანავე, მშვიდად და სიყვარულით შეხვდნენ ღამით ყოველი გამოღვიძებისას.

ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში მშობლებს სთხოვდნენ, ერთი სიტყვით აღეწერათ, რას გრძნობენ, როცა მათ შვილებს განშორების შფოთვა აქვთ. შედეგები ასეთი იყო: 90% – იმედგაცრუება, 70% – სევდა, 70% თანაგრძნობა, 60% – დაბნეულობა, 50% – მღელვარება, 40% – ბრაზი, 30% – გაურკვევლობა, 20% – გაღიზიანება, 15% – აღიარება. (The No-Cry Separation Anxiety Solution: Gentle Ways to Make Good-bye Easy from Six Months to Six Years. 2010. Elizabeth Pantley).

იმისთვის, რომ ბავშვებს განშორების შფოთვასთან გამკლავებაში დავეხმაროთ, საჭიროა გვახსოვდეს, რომ ისინი არ ირჩევენ ამ სირთულეს, არ იღებენ სიამოვნებას მისგან და სურთ, თავი დააღწიონ, მაგრამ არ იციან, როგორ. ამისთვის მათ სჭირდებათ უფროსების უპირობო სიყვარული, მოთმინება და რამდენიმე წესის დაცვა. ქვემოთ მოყვანილი რეკომენდაციები მშობლებს და მომვლელებს განშორების შფოთვასთან გამკლავებაში დაეხმარება.

• ეთამაშეთ “ჭიტა” და ისეთი თამაშები, რომლებიც დაეხმარება იმის გაგებაში, რომ მიდიხართ, მაგრამ ყოველთვის ბრუნდებით მასთან.
• განურჩევლად ასაკისა, აცნობეთ ბავშვს, როცა სახლიდან გადიხართ. ეს მას თქვენდამი ნდობას განუმტკიცებს. როგორც არ უნდა იტიროს დაშვიდობების დროს, არ გაეპაროთ, თორემ ეს განამტკიცებს მის შფოთვას და შემდეგში აღარ გენდობათ, მუდმივად ექნება შიში, რომ მისგან წახვალთ.
• შემოიღეთ სწრაფი დამშვიდობების რიტუალი. ეს შეიძლება იყოს ჰაეროვანი კოცნა, ხელის დაქნევა, ხელისგულზე ხელისგულის დარტყმა, ჩახუტება… დამშვიდობება დიდხანს არ უნდა გაგრძელდეს – ეს შფოთვის ალბათობას გაზრდის. დაემშვიდობეთ და წადით. თუ მისი ტირილის გამო დაბრუნდებით, პროცესი უფრო გაიწელება და მეტ ზიანს მიაყენებს ბავშვს.
• შეასრულეთ დანაპირები. თუ ზუსტად არ იცით, როდის დაბრუნდებით, ნუ ეტყვით სავარაუდო დროს. თუ იცით, რომ დაბრუნდებით მის დაძინებამდე, უთხარით: “როცა კბილებს გაიხეხავ და პიჟამას ჩაიცვამ, მაშინ მოვალ”. თუ სამი ღამე არ იქნებით – “სამი ძილის შემდეგ მოვალ”. ამას უკეთ გაიგებს.
• შეაჩვიეთ თქვენ გარეშე ყოფნას. რამდენიმე საათით დაუტოვეთ ბებიას, ოჯახის წევრებს. სანამ ბაღში მიიყვანთ, შეაჩვიეთ იქაურობას.