ოთარ ჭილაძის „ადამიანი გაზეთის სვეტში“ ქრესტომათიულ ტექსტად აქცია სკოლაში სწავლებამ.  ბავშვები ამ ტექსტით ეცნობიან თეთრ ლექსს, უღრმავდებიან ტროპს, ამოხსნიან ალუზიებს, მიეახლებიან ეგზისტენციურ საკითხებს, ეთიკურ პრობლემატიკას… აქვე ვუთითებ ორიოდ ბმულს, სადაც მკითხველს შეუძლია გაეცნოს ზოგიერთ ინტერპრეტაციას: 1. https://mastsavlebeli.ge/?p=9192 2. https://www.youtube.com/watch?v=PHpCTNFplng  რამდენიმე მასწავლებელს გამოქვეყნებული აქვს გეგმა, როგორ შეიძლება წარიმართოს გაკვეთილი „ადამიანი გაზეთის სვეტში“-ს შესახებ.

მგონია, რომ ოთარ ჭილაძის ამ ნაწარმოებს აქვს კიდევ ერთი, აქამდე ჩრდილში მოქცეული განზომილება, რომელიც იმსახურებს განმარტებასა და წარმოჩენას. განმარტება კი უნდა  დავიწყოთ სულ თავიდან – ანუ სათაურიდან.

რას ნიშნავს ადამიანი გაზეთის სვეტში? როდის ხვდება ადამიანი გაზეთის სვეტში, უკეთ, როდის ხვდებოდა იმ დროს, როცა ოთარ ჭილაძე ამ ლექსს წერდა? თან ადამიანი, რომელიც ეპიგრაფის თანახმად, უკვე მკვდარია? ამ შემთხვევაში გაზეთის სვეტი – ნეკროლოგია, ადამიანი გაზეთის სვეტში – სიტყვების კუბოში ჩასვენებული ცხედარია. ოთარ ჭილაძის ლექსს მეცხრე კლასში სწავლობენ და ამ 14-15 წლის ბავშვებს, რასაკვირველია, წარმოდგენა არ აქვთ, რა იყო ნეკროლოგი და მით უმეტეს, საბჭოთა დროის ნეკროლოგი. საბჭოთა ნეკროლოგი თავს უყრიდა მკვდარ, გაშეშებებულ, კლიშედქცეულ სიტყვებს და ფასობდა უფრო იმით, თუ ვინ აწერდა ხელს გაზეთში გამოქვეყნებულ ტექსტს – ამხანაგების ჯგუფი, თუ პატივცემული ან დიდად პატივცემული კონკრეტული ამხანაგები; ამასთან ნეკროლოგი, პატარა სურათით, ცოტა ვრცელი ტექსტით, სადაც გარდაცვლილის ბიოგრაფია და მიღწევები მოკლედ, მშრალად იყო გადმოცემული, ყველას არ ერგებოდა. მინიმუმ, უნდა ყოფილიყავი სკკპ წევრი – ადრეული  წლებიდან. ჰო, სკკპ ნიშნავს საბჭოთა კავშირის კომუნისტურ პარტიას.

მაგრამ კრუს ხიმენესი, „ადამიანი გაზეთის სვეტში“-ს ლირიკული გმირი, განგმირული ჯარისკაცი, ზღვრულ სიტუაციაში, სიკვდილისწინა ვრცელი მედიტაციის „ავტორი“ – პანამელია, საბჭოთა კავშირთან იმას ხელი არ აქვს. ოთარ ჭილაძეს ტექსტის დასაწყისში, ხაზგასმით მოჰყავს „ამბავი“ „გაზეთებიდან“, რომლის მიხედვით, ხიმენესი, ამერიკელი სამხედრო, ამერიკელებმავე მოკლეს, რადგან „მან არ ინდომა მონაწილეობა მიეღო პანამელი პატრიოტების დასჯაში“. ასეთ ჯარისკაცს სამშობლოში ნეკროლოგი არ ერგება. ქართველი პოეტი, რასაც ჰქვია, საკუთარ თავზე იღებს კაპიტალიზმისა და იმპერიალიზმის ამ მორიგი მსხვერპლის „უკვდავყოფას“ ლექსში – არატრადიციულ ნეკროლოგში, ის განავრცობს ნეკროლოგის ველს, ნეკროლოგის გმირი გასწევს საგაზეთო სვეტის ჩარჩოებს და თავის სიკვდილ-სიცოცხლეზე ამბობს გაცილებით მეტს, ვიდრე ერთად აღებულ მის ყველა ამხანაგს შეიძლებოდა ეთქვა.

ლექსის „ადამიანი გაზეთის სვეტში“ მიმოხილვისას ახსენებენ ხოლმე ამერიკის შეერთებული შტატების შეჭრას პანამაში 1989 წლის 20 დეკემბერს – თითქოს ეს მოვლენა ქმნიდეს კონტექსტს ლექსის ეპიგრაფში გადმოცემული ამბისთვის. აქ არ მოვყვებით პანამაში ამერიკელთა შეჭრის მიზეზებსა და შედეგებს. სჯობს, უბრალოდ, ვთქვათ, რომ ოთარ ჭილაძემ „ადამიანი გაზეთის სვეტში“ დაწერა 1963 წელს. არავითარი კონფლიქტი იმხანად აშშ-სა და პანამას შორის არ ყოფილა. არც მანამდე. კრუს ხიმენესი, პანამელი პატრიოტები, თანამებრძოლის მკვლელი ამერიკელები, გაზეთები და სისხლისმღვრელი შეტაკებები  პანამის არხის ზონაში – მისტიფიკაციაა, პოეტური ტყუილია. მაგრამ რისთვის?

ალბათ, იმისთვის, რისი პირდაპირ თქმაც მაშინ შეუძლებელი იყო; იმისთვის, ვისაც ნეკროლოგი არ ღირსებია და ეკუთვნოდა კი; იმისთვის, რომ ძვალი – ანუ ეპიგრაფი – გადაუგდო საბჭოთა ცენზურის ქოფაკებს და დააჩუმო ისინი; იმისთვის, რათა შეახსენო მკითხველსა და საზოგადოებას, რომ მსხვერპლი უკვდავია თავისი მნიშვნელობით.

„ადამიანი გაზეთის სვეტში“, ჩემი აზრით, არის 1956 წლის მარტის ტრაგედიის ექო. და რადგან მეცხრეკლასელებს ველაპარაკებით, ვუთხრათ, რომ 1956 წლის 25 თებერვალს საბჭოთა კავშირის მაშინდელმა ლიდერმა ხრუშჩოვმა კომპარტიის მეოცე ყრილობას წარუდგინა „საიდუმლო მოხსენება“ სტალინის „პიროვნების კულტის შესახებ“. სტალინი იმ დროს სამი წლის მკვდარი იყო. მის სახელს ჯერაც ადგა უდიდესი და უცდომელი პოლიტიკური ლიდერის შარავანდედი. და აი, კომუნისტების არც ისე ფართო წრე ისმენს მოხსენებას, რომელსაც კიდევ სამ ათეულ წელს არ გაასაჯაროებენ და რომელიც სტალინს ლამის ხალხის მტრად აცხადებს. საიდუმლოების მიუხედავად, მოხსენების შინაარსი სწრაფად ხდება ცნობილი მთელი ქვეყნისთვის.

საქართველოში სტალინის მხილებამ პოლიტიკური ვნებებიც გაამძაფრა და ეროვნული გრძნობებიც. მოქალაქეთა პირველი შეკრება 4 მარტს გაიმართა სტალინის მონუმენტთან – დღევანდელ დედაენის ბაღში. მეორე დღეს (5 მარტი სტალინის სიკვდილის დღეა) ქალაქში დაიწყო სამგლოვიარო მსვლელობები. 6 და 7 მარტს დაძაბულობამ იმატა. 7 მარტს რუსთაველზე მსვლელობისას მონაწილეები ჩერდებოდნენ მთავრობის სახლთან (პარლამენტის ყოფილი შენობა) და ყვიროდნენ „დიდება დიდ სტალინს!“ ქალაქის საბჭოსთან (დღეს თბილისის საკრებულო თავისუფლების – მაშინ ლენინის – მოედანზე) გუნდი მღეროდა სიმღერებს სტალინის სადიდებლად, ხოლო რამდენიმე ადამიანმა წაიკითხა სტალინისთვის მიძღვნილი ლექსები. დღის ბოლოს მანიფესტანტების რიცხვმა 70 ათასს მიაღწია. 8 მარტს სცემეს პოლიციელებს, ინციდენტები ხდებოდა წინა დღეებშიც. ვრცელდებოდა ჭორები – სტალინის გვამი განზრახ დააბალზამეს ისე, რომ მალე გაშავებულიყოო. თითქოსდა მაო ძედუნს, ჩინეთის კომუნისტ ლიდერს, მოეთხოვოს სტალინის ნეშტის გადაცემა, რათა ის ჩინელ სპეციალისტებს „გამოეცოცხლებინათ“. მანიფესტანტები საქართველოს კომპარტიის ცეკას პირველ მდივანს ანუ რესპუბლიკის პოლიტიკურ ხელმძღვანელს – ვასილ მჟავანაძეს, რომელსაც საიმდროოდ მოსკოვისთვის უკვე ეთხოვა ტანკები გამოვიყენოთო, მიმართავდნენ, 9 მარტი გამოეცხადებინა  გლოვის უქმე დღედ, ყველა ადგილობრვ გაზეთს დაებეჭდა სტატიები, რომლებიც სტალინის ცხოვრებასა და საქმიანობას მიეძღვნებოდა, კინოთეატრებში ეჩვენებინათ „ბერლინის დაცემა“ და  „დაუვიწყარი 1919 წელი“, შესრულებულიყო საბჭოთა საქართველოს ჰიმნი სრულად.

…იმ ამბების აღწერა უფრო დაწვრილებით და თანმიმდევრულად შეიძლება, მაგრამ ჩვენ ოთარ ჭილაძის ლექსის გამო ვლაპარაკობთ. ამიტომ ბევრ მოვლენას გამოვტოვებთ და ვიტყვით, რომ 9 მარტს, საღამოს, თბილისი მთლიანად უკონტროლო მასის ხელში იყო. რუსთაველის გამზირზე ტროლეიბუსებისა და ავტობუსებისგან ორი ბარიკადი გააკეთეს: სასტუმრო „თბილისთან“ (დღეს „თბილისი მარიოტი“) და ე.წ. დომ სვიაზისთან (ბევრი ახლაც ასე უწოდებს). პროტესტი გასცდა თბილისს: მისწვდა ბათუმს, სოხუმს, გორს. თბილისში მიტინგი თითქმის განუწყვეტლად ეწყობოდა სტალინის ძეგლთან და პირველი იერიში ტანკებმა სწორედ იქ მიიტანეს: ჯერ შეკრებილთა შევიწროებას ეცადნენ,  რასაც უიარაღო ადამიანები არ შეეპუენ და ტანკებს დროშები და პორტრეტები დაუშინეს. რუსეთის სახელმწიფო არქივში დაცული მასალების მიხედვით, ამ დროს ისმოდა შეძახილები: „რისთვის მოხვედით აქ?“ „აქ ჯარი არავის ჭირდება!“ „რუსებო, გაეთრიეთ ქალაქიდან!“ „დახოცეთ რუსები!“ ტანკებმა ცეცხლი გახსნეს…  შუაღამის შემდეგ ქალაქში ასევე ტანკებით შემოვიდა მერვე პოლკი და პირდაპირ, გაუფრთხილებლად დაუწყო სროლა სკოლის მოსწავლეებსა და სტუდენტებს. საქართველოს მაშინდელი შინაგან საქმეთა სამინისტროს ცნობით, სტალინის მონუმენტთან და კავშირგაბმულობის სახლთან  მოკლეს 15 ადამიანი (აქედან ორი ქალი) და დაჭრეს 54 (აქედან შვიდი მოგვიანებით გარდაიცვალა). ამასთან, სახალხო მღელვარების იმ რამდენიმე დღის განმავლობაში ქუჩაში გამოსულმა მასამ სცემა 146 მილიციელს. 10 და 11 მარტის ღამეს დააპატიმრეს დაახლოებით 300 ადამიანი, ძირითადად ახალგაზრდები, მოსწავლები და სტუდენტები. 10 მარტის დილიდან თბილისის ძირითად ქუჩებზე, გზაჯვარედინებზე, ხიდებზე, მაგისტრალურ შემოსასვლელებთან განლაგდა სამხედრო პიკეტები ტყვიამფრქვევებით…

…ოთარ ჭილაძის ლექსში ვერ ვიპოვით  სოლიდარობას „პანამელი პატრიოტების“ მიმართ. თუ პანამელი პატრიოტების მიღმა სტალინის სახელის დასაცავად გამოსულ ქართველებს ვიგულვებთ, ოთარ ჭილაძე, ფხიზელი და ზუსტი პოეტი, შეუძლებელია არათუ გამსჭვალულიყო პროსტალინური სულისკვეთებით, არამედ ოდნავ მაინც თანაეგრძნო ამ შემართებისა და მოძრაობისათვის. სოლიდარობის არქონა არ გამორიცხავს სიბრალულს,   „ადამიანი გაზეთის სვეტში“ შეგვიძლია წავიკითხოთ იმ ადამიანის მონოლოგად, რომელმაც არც ერთ მხარეს დგომა არ ისურვა და ერთ მხარეს, მისი პოზიციის ძირეული მცდარობის გარდა, დაინახა, როგორ გამოკრთა ათლწეულების მანძილზე დახშული თავისუფლება.  თავისუფლების – პიროვნულის და ეროვნულის – ამ ნატვრას,  გაელვებას მოიხელთებს პოეტი  სიტყვებში:

„მე ჯერ მინდოდა, რომ მესარგებლა ღამის წყვდიადით, დემონსტრანტებს შევერთებოდი და ჩემი სისხლი მიმეცა მათთვის, როგორც ნიშანი პატიოსნების და ერთგულების. პატივისცემის ღირსია ყველა, ვისაც სამშობლო შერჩა და უყვარს; ვისაც სამშობლო უყვარს და ცდილობს, აღარ დაადგას ქედზე უღელი, არ დაამციროს ადამიანთა ყველაზე დიდი მონაპოვარი, ყველა ნაყოფზე ტკბილი ნაყოფი: თავისუფლება“.

„ბევრი კანონი არსებობს ქვეყნად, მაგრამ მე მწამდა ერთი კანონი: თავისუფლების და სიყვარულის“.

1963 წელს ამ ლექსის დაწერით ოთარ ჭილაძე, ვფიქრობ,  უწინარესად  მაინც  იმ დუმილს გაბზარავს, რომელსაც ქართული  ლიტერატურა აგებებდა 1956 წლის ტრაგედიას.  პუბლიცისტიკაზე, საერთოდ,  მაშინდელ „ჟურნალ-გაზეთებზე“ ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია – საბჭოთა არალიტერატურული გამოცემები  თან  მკვდარი და თან  პათეტიკური სიტყვის სავანე იყო.  იმ დროის ქართველთა დღიურები, ჩანაწერები ძალიან ცოტას, თითქმის არაფერს გვეუბნება რა მოხდა 56 წლის გაზაფხულზე   სინამდვილეში. მას ტაბუ ადევს, წყვდიადი აფარია.  ღამეს,  დუმილს ჭილაძის ტექსტში ხშირად წააწყდებით, იმდენად ხშირად, რომ ხვდებით – მისი თანამედროვე სხვა ქართველი პოეტისა არ იყოს – დუმილი რეკავს:

„ბედნიერია ყოველი თვალი, თუკი სიმართლეს უყურებს იგი. მე ასე მჯერა და ჩემი სული ნათდება, როგორც მინდვრის ნაწილი მაშხალის შუქზე, მაგრამ მთავარი წყვდიადში რჩება, რადგან იმ მინდორს არც საწყისი აქვს, არც დასასრული. ამიტომ ვკვდები, ვკვდები და ჩუმად საკუთარ სისხლის გუბეში ვწევარ და ველოდები სამარადისო წყვდიადს და დუმილს“.

პოეტის ამ განწყობას გაიგებ, როცა ლექსის დაწერის თარიღს  გაიხსენებ: 1963 წელს ძნელია დაინახო პერსპექტივა არათუ თავისუფლების – გადარჩენისაც  კი;  თავისუფლების წყურვილი  და სინდისი  ითხოვენ,  ითქვას სიტყვა ადამიანებზე, რომლებიც ემსხვერპლენ  შეჯახებას  ძლიერ და მოძალადე ხელისუფლებასთან, მაგრამ, ასე თუ ისე,  არ შეუშინდნენ მას, მიახალეს, რასაც ფიქრობდნენ. გვიან, მაგრამ მაინც, საჭიროა ამ ადამიანების გახსენება, მათთვის, მათი ამბის შემსწრეთათვის ხმის მიწვდენა, რომ გვახსოვს ისინი და ვიცით მათი  მნიშვნელობა:

„…ხოლო საბრალო დემონსტრანტებში ჯერ არ ჩამქრალა ეჭვი და შიში. არ შეიძლება, რომ მტრები იყვნენ უიარაღო დემონსტრანტები. არ შეიძლება, რომ უსასრულოდ მხოლოდ ძლიერი იყოს მართალი, მაგრამ თუ სხვებიც არ მიეხმარნენ, როგორ დაიცავს სიმართლეს სუსტი. მე კი ჩუმად ვარ, როგორც მარცვალი ღმერთის კალთიდან გადმოვარდნილი და ღმერთმა იცის, რა მელოდება: ჩიტის ჩიჩახვი თუ ქვის საწოლი, ეკალბარდები თუ თბილი ხნული“.

ეს პატარა წერილიც, ჩემი ჭკუით, იმისთვის დავწერე, რომ მეთქვა: მარცვალი თბილ ხნულში მოხვდა.

თანამედროვე სასწავლო პროცესი მასწავლებლებს გაკვეთილზე ისეთი გარემოს შექმნასა და ისეთი სავარჯიშოების გამოყენებას სთავაზობს, რომელიც ხელს შეუწყობს  მოსწავლეს დამოუკიდებლად ჩაწვდეს შესასწავლი საკითხის არსს.  ასეთი მიდგომა ზრდის მოსწავლის დამოუკიდებლად სწავლის ხარისხს და ამაღლებს სწავლის შედეგს. ამგვარი დამოკიდებულება მნიშვნელოვანია ტერმინის, ანუ იმ სიტყვის ახსნისა და სწავლების დროს, რომელიც აღნიშნავს საგანს ან შეუძლია აღნიშნოს საგანი. ჯერ კიდევ არისტოტელესთან განიხილებოდა ტერმინი როგორც მსჯელობისა და დასკვნის  შემადგენელი ნაწილი, რომელიც აღნიშნავს საგანთა თვისებას ან კლასს. მით უფრო მნიშვნელოვანია ტერმინის შესწავლა ისტორიის სწავლებისას, რადგან საგნის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ტერმინებს ვერ განვიხილავთ როგორც დეტალს.  მათი მნიშვნელობა გაცილებით დიდია, მათ გარეშე შეუძლებელია ვიმსჯელოთ და გამოვიტანოთ დასკვნები, ვისაუბროთ აღწერილ ამბებზე, განვიხილოთ პერსონალიები, გამოვიყენოთ შედარება, ანალოგიები და სხვა ლოგიკური ოპერაციები, ამიტომ ისტორიის გაკვეთილებზე ტერმინების შესწავლის მეთოდები და მიდგომები ყოველთვის აქტუალურია.

მასწავლებლებს შეგვიძლია სწავლებაში სხვადასხვა მეთოდისა და სტრატეგიის გამოყენება, რომ მოსწავლეს ახალი ტერმინები ავათვისებინოთ. აღიარებული წესის თანახმად, ახალი ტერმინის შესწავლისას ტერმინს ჯერ ვწერთ დაფაზე, ან მოსწავლეს ვაძლევთ ფურცელს ტერმინის განმარტებით და ვთხოვთ, ისწავლოს ის¹. ცხადია, ერთი გაკვეთილი არ არის საკმარისი, რომ მოსწავლემ ტერმინის მნიშვნელობა სიღრმისეულად გაიაზროს და დაისწავლოს, მაგრამ გასათვალისწინებელია, რომ ასეთი სწავლის შემდეგ  მოსწავლე ახერხებს კონტექსტში ტერმინის ამოცნობას.  გაცილებით ეფექტური იქნება შედეგი, თუ სწავლებაში თანამედროვე ინტერაქტიურ მიდგომებს გამოვიყენებთ, მაგალითად, ტერმინების შესწავლისთვის და დამახსოვრებისათვის: 

• შევარჩევთ ისეთ დავალებებსა და სავარჯიშოებს, სადაც მოსწავლეს კონკრეტული სიტყვა ან ფრაზა სხვადასხვა კონტექსტში რამდენჯერმე შეხვდება;
• დავავალებთ კლასგარეშე საკითხავი მასალიდან ისეთი ნაწარმოებების წაკითხვას, სადაც დარწმუნებული ვართ, რომ ჩვენთვის საინტერესო ტერმინს წააწყდება თანაც სხვა კონტექსტში და ამიტომ მის დამახსოვრებასა და გააზრებას უკეთესად შეძლებს;
• ახალი ტერმინის დამახსოვრების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა ამ ტერმინის გარკვეულ სახესთან ასოცირება;
• ტერმინების სწავლება ახალი მასალის ათვისების წინ, როგორც გაგების მოტივაციის საშუალება;
• გადამწყვეტი მნიშვნელობის  სიტყვებსა  და ფრაზებზე მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრაცია;
• ახალი ტერმინების არაერთხელ გამოყენება სხვადასხვა თანმიმდევრობითა და სხვადასხვა კონტექსტში;
• ახალი ტერმინის სწავლა მოკლე აღწერით;
• ტერმინის წარმოდგენა არალინგვისტური გამოსახვის მეთოდით როგორც მასწავლებლის, ასევე მოსწავლის მიერ;
• მოსწავლის მიერ ტერმინის საკუთარი ახსნა ან აღწერა;
• შემოწმება/გადამოწმება – რამდენად ზუსტად დაამახსოვრდა მოსწავლეს კონკრეტული ტერმინი.

წარმატების მიღწევისთვის შესაძლებელია მოცემული მიდგომების  საფეხურების მიხედვით დაყოფაც, ანუ ტერმინის შესწავლისთვის აუცილებელი სამუშაოს დაგეგმვა. განვიხილოთ კონკრეტული მაგალითი ისტორიის სწავლებიდან (საბაზო საფეხური), სადაც ახალი ტერმინის შესწავლისთვის გაცილებით ეფექტურია    ტერმინის  შესწავლა  მოკლე ახსნით  ან აღწერით. ამისათვის ვგეგმავთ რამდენიმე ეტაპს:

I ეტაპი რამდენიმე ნაბიჯს მოიცავს – ა) კონკრეტული თემის გაცნობას მოსწავლეები იწყებენ  ინფორმაციის   წაკითხვით; ბ)  მასწავლებლები   იმისათვის, რომ მოსწავლე დავაფიქროთ ტერმინის არსზე, მივდივართ ერთ-ერთ მოსწავლესთან, რომელსაც, ჩვენი აზრით, ისტორიული ხასიათის მხატვრული ლიტერატურა უყვარს და  ვეუბნებით, რომ მან მხოლოდ ის წიგნები უნდა წაიკითხოს სახლში, რომელსაც ჩვენთან შეათანხმებს; გ) შემდეგ მივდივათ მეორე მოსწავლესთან და ვეუბნებით, რომ ვიცით მისი პირადი დღიურების შესახებ და ეს დღიურები აუცილებლად უნდა წარმოგვიდგინოს, რომ შიგ რაიმე დანაშაულებრივი არ ეწეროს; დ) მოვითხოვთ მოსწავლეებისგან, არცერთი წიგნი არ იყიდონ  და არ წაიკითხონ ჩვენ გარეშე;

II  ეტაპზე ვეკითხებით მოსწავლეებს, რა აზრის არიან ჩვენს დავალებაზე. ცხადია, მოსწავლეები გაკვირვებული დარჩებიან, რატომ მოვიქეცით ასე და ვერ ახერხებენ პასუხის გაცემას;

III ეტაპზე  ვთხოვთ მოსწავლეებს, შეაფასონ ჩვენი სიტყვები. მოსწავლეთა ნაწილი ჩვენს საქციელს აფასებს როგორც მცდელობას, გავაკონტროლოთ მათი აზროვნება, ზოგის აზრით, ჩვენ, უბრალოდ, უსამართლოდ ვიქცევით და არ არის მართალი ჩვენი  მოთხოვნები, რომ მათ აქვთ უფლება, რაც უნდათ ის წაიკითხონ და ა.შ²;

IV  ეტაპზე ვუხსნით მათ, რომ სინამდვილეში კლასში ეს ყველაფერი გათამაშდა და განვუმარტავთ ტერმინის მნიშვნელობას – „ცენზურა ესაა გართობისა და პუბლიკაციების სახელმწიფო კონტროლი, რომელიც პირველად ძველ რომში შემოიღეს და დღესაც გამოიყენება სხვადასხვა სახელმწიფო სისტემაში სამოქალაქო და სამხედრო ხელისუფლების ან რელიგიური დაწესებულებების მიერ;  ან კონტროლის ობიექტისთვის წარდგენა მის გამოქვეყნებამდე;
ან როგორც დისციპლინარული სასჯელი იმ პირის მიმართ, რომელმაც გამოაქვეყნა თავისი ნაშრომი ამა თუ იმ ფორმით ამ ქვეყანაში მოქმედი კანონმდებლობისა და სასამართლო პრაქტიკის გაუთვალისწინებლად; ან აზრის გამოხატვის თავისუფლების, დემონსტრაციების თავისუფლების, პრესის თავისუფლების, თავისუფალი პრესის უფლების და ა.შ. აკრძალვა);

V  ეტაპზე   ახალი  ტერმინს  მოსწავლეებს არალინგვისტური გამოსახვის მეთოდის გამოყენებით წარვუდგენთ, ანუ ნახატების გზით დავანახებთ ტერმინის რეალურ მნიშვნელობას  (სურ.1.1.);

სურ.1.

VI  ეტაპზე  მოსწავლე  ტერმინის საკუთარ ახსნას  ან აღწერას წარმოადგენს:  ისინი წყვილებში  მუშაობენ ტერმინის ახსნაზე და აყალიბებენ საკუთარ პოზიციას. აღნიშნავენ, რომ „ცენზურა ზღუდავს ადამიანის ფუნდამენტალურ  უფლებას –  აზრის გამოხატვის, სიტყვის თავისუფლების და ა.შ.  და არ უნდა არსებობდეს“   და სხვ (სურ.1.2);

VII  ეტაპზე   მოსწავლე  ახალ  ტერმინს არალინგვისტური გამოსახვის მეთოდით  წარმოგვიდგენს: ზოგი ქსელური ჩანაწერის სახით, ზოგიც დახატავს ადამიანს, რომელსაც პირი აქვს აკრული და ა.შ., რითაც ხაზს  გაუსვამს ცენზურის მნიშვნელობას, როგორც ყველაფრის ამკრძალავ მექანიზმს, რომელიც მის სურვილს ეწინააღმდეგება (სურ.1.3);

VIII  საფეხურზე ვთხოვთ მოსწავლეებს, პერიოდულად შეამოწმონ საკუთარი მეხსიერება, რამდენად  ზუსტად ახსოვთ ახალი  ტერმინის მნიშვნელობა ყველა ზემოთჩამოთვლილი ხერხების  გამოყენებით. მოსწავლეების მიერ დავალების შესრულება, ანუ შედეგები  მომდევნო გაკვეთილებზე³ გამოჩნდება.

მასწავლებლებს შეგვიძლია თითოეულ საფეხურს სხვადასხვა სტრატეგია შევუსაბამოთ  და  ასე  გავიდეთ  ეფექტურ  შედეგებზე.  მაგალითად,  ცნობილია,  რომ ახალი ტერმინების კონკრეტულ სახეებთან ასოცირების მეთოდით  დამახსოვრებისას მოსწავლეები გაცილებით მაღალ შედეგებზე გადიან, ვიდრე ის მოსწავლეები, რომლებიც ახალ ტერმინებს მხოლოდ რამდენჯერმე გამეორების გზით სწავლობენ ან ქმნიან წინადადებებს⁴. იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა შეძლონ  ტერმინისაგან სახე-სიმბოლოს შექმნა, საჭიროა ტერმინის გამეორება და მისი  გამოყენებით წინადადებების შექმნაში ვარჯიში. ამით მოსწავლეთა შემეცნებითი პროცესი და სიმბოლური აზროვნება გააქტიურებულია და მიღწეული შედეგიც  გაცილებით მაღალია.

ტერმინების  დამახსოვრებისთვის  გაკვეთილზე სასურველია დიდაქტიკური თამაშის ელემენტების გამოყენებაც, რომლებიც სწავლების აქტიურ მეთოდებს მიეკუთვნება. მართალია, თამაშს ძირითადად ვიყენებთ შესწავლილი მასალის გამეორებისთვის, განზოგადებისა და დიდი მოცულობის სამუშაოს შეფასებისთვის, მაგრამ დიდაქტიკური  თამაშების  გამოყენებით  მოსწავლე ბუნებრივად, სტრესის გარეშე ეუფლება ცოდნას, ახალი ტერმინების შესწავლა კი სწორედ ის მომენტია, რომლის დროსაც მოსწავლე განსაკუთრებით დაძაბულია⁵.

მაგალითად, თამაში „იპოვე შეცდომა“ ისეა აგებული, რომ სახალისოა მოსწავლეებისათვის. სავარაუდო შედეგი კი თითქმის გარანტირებულია. თამაშის წესების მიხედვით, მოსწავლეები რამდენიმე ხნის განმავლობაში „ნამდვილ“, „სწორ“ ტექსტთან მუშაობენ (დროის ხანგრძლივობა ტექსტის მოცულობასა და გაკვეთილის დროზეა დამოკიდებული), შემდეგ კი მივაწვდით მათ  მსგავს ტექსტს, რომელშიც   შეცდომები უნდა იპოვონ⁶. როგორც წესი, მოსწავლეები ამას ყოველთვის ადვილად ახერხებენ,  თანაც  დაძაბულობისა და დატვირთვის გარეშე.

ახალი ტერმინების სწავლებისას სხვადასხვა სტრატეგიის გამოყენება ამრავალფეროვნებს სწავლებას და აუმჯობესებს მოსწავლის აკადემიურ შედეგებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. 1. ეფექტურისწავლება სკოლაში, ავტორი: რობერტ ჯ. მარზანო, დებრა ჯ. ფიქერინგი, ჯეინ ი. ფოლოქი, -„მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი“., თბ., 2009., გვ.150-157;
2. 2. იქვე, გვ. 154;
3. 3. იქვე;
4. 4. იქვე, გვ. გვ.153;
5. 5. М. Буторина, Е. Хилтунен “Монтессори – материал“, М. Монтессори, МОНТЕССОРИ-МАТЕРИАЛ, частъ I, https://www.kraskizhizni.com/edu/develop/293-montessori-knigi-video

6. თამაშის გამოყენება ახალი მასალის ახსნის გაკვეთილზე, მ. ფირჩხაძე, Mastsavlebeli.Ge – ინტერნეტგაზეთი „მასწავლებელი“,  28 აპრილი,  2016., https://mastsavlebeli.ge/?p=10034

ვლადიმერ კომაროვის ფიზიკა-მათემატიკის სკოლაში, სადაც ალბათ, არასოდეს მიმიღებდნენ როგორც მოსწავლეს და არცთუ ხალისით მიღებდნენ, როგორც ინტელექტკლუბის მოთამაშეს, ამჯერად ინტერვიუერის სტატუსით მივედი _ უნდა გავსაუბრებოდი მასწავლებელს, რომელიც მერი კავთელიშვილმა ერთ-ერთ ინტერვიუში თავის ერთგვარ მენტორად დაასახელა. თუ ჯერ კიდევ არ იცით, ვინ არის მერი, გეტყვით, რომ იგი ,,ოქროს გოგონაა”, ყველა მასწავლებლის (და მშობლის) ახდენილი ოცნებაა: გოგონა, რომელმაც ოთხი ამერიკული უნივერსიტეტის საკმაოდ სოლიდური დაფინანსება მოიპოვა და საბოლოოდ ე.წ. ,,აივი ლიგის” (ამერიკის რვა ყველაზე პრესტიჟული უნივერსიტეტის ასოციაცია) წევრი პენსილვანიის უნივერსიტეტის სტუდენტი გახდა. მერი კავთელიშვილის შესახებ ბევრი რეპორტაჟი გააკეთეს და ეს, დარწმუნებული ვარ, მხოლოდ და მხოლოდ დასაწყისია, მე კი მომინდა მესაუბრა მასთან, ვინც ამ (და არა მხოლოდ ამ) თვალისმომჭრელი წარმატების თანაავტორია _ ფიზიკის მასწავლებელთან, ბატონ ზაურ ჭელიძესთან.

მიუხედავად იმისა, რომ სკოლიდან ყველაზე მწირად, ალბათ, სწორედ ფიზიკის ცოდნა გამომყვა, ეს დისციპლინა მაინც განსაკუთრებულად მიყვარს ისევე, როგორც ჭეშმარიტ ფიზიკოსებს მუდამ უყვართ ლიტერატურა (აქ არ შეიძლება, არ გაგვახსენდეს გურამ დოჩანაშვილის ხუმრობა ფიზიკოს-ლირიკოსებზე). ალბათ, იმიტომ რომ სამყაროს საიდუმლოებათა ამოხსნის ზოგადსაკაცობრიო ოცნებებს, რომლებსაც ლიტერატურა ახმიანებს, სწორედ ფიზიკა ასხამს ხორცს. როდესაც ბატონ ზაურთან მივდიოდი, ვვარაუდობდი, რომ მას ლიტერატურა ეყვარებოდა, არც შევმცდარვარ.
მასწავლებლობა საუკეთესოების პროფესია

ყველაფერი იმით დაიწყო, რომ კოსმოსის ციებ-ცხელებით შეპყრობილი მეცხრეკლასელი ბიჭი სოფლიდან ქალაქში, უფროს დასთან ჩამოვიდა და სულ მალე გახდა კლასში ერთ-ერთი საუკეთესო და სკოლაც ოქროს მედალზე დაამთავრა.
მერე ბიჭი უნივერსიტეტში, ფიზიკის ფაკულტეტზე მოეწყო და სტალინის სახელობის სტიპენდია დაუნიშნეს, რომელიც მთელ ფაკულტეტზე მხოლოდ ერთ სტუდენტს ერგებოდა.
მერე ასპირანტურაში ჩააბარა და მოსკოვში სემინარზე წასულმა თავისთვისვე მოულოდნელად იქვე დისერტაციაც დაიცვა. უნივერსიტეტშიც დიდხანს მუშაობდა მკვლევრად.
მის ცხოვრებაში სკოლა, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, დამატებითი შემოსავლის ძიებისას გამოჩნდა, მერე კი დარჩა და დარჩა, იქცა ყველაზე მნიშვნელოვნად და ის უკვე ორმოცდაათ წელზე მეტია, მასწავლებელია…

მასწავლებელი
ჩემი დაკვირვებით, კარგი მეცნიერები, როგორც წესი, ხშირად არცთუ კარგი მასწავლებლები არიან. ეს გასაკვირი სულაც არ არის, იქიდან გამომდინარე, რომ მკვლევარს ხშირად უჭირს არათუ მოსწავლის, არამედ სტუდენტის დონემდე ,,დაშვება”, მოვლენების მისთვის გასაგები ენით ახსნა. ბატონი ზაური ამ მხრივაც განსაკუთრებული აღმოჩნდა, რადგან მასთან საუბრის დასაწყისშივე ვიგრძენი, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მე ვიყავი ინტერვიური და ის სტატიის გმირი, მისი ყურადღების ცენტრში აღმოვჩნდი და დაიწყო ჩემი შესწავლა, რათა ჩემი განათლების, ემოციური ინტელექტის, ინტერესების სფეროს გათვალისწინებით მოეწოდებინა ამომწურავი და გასაგები, საინტერესო მაგალითებით გაჯერებული ინფორმაცია. ეჭვი აღარ დამრჩა, ნამდვილ მასწავლებელს ვუსმენდი, მასწავლებელს, რომელიც ადამიანების ცხოვრებას ცვლის, რომელსაც შეუძლია მუსიკაზე გადაგებული ვუნდერკინდიც კი რამდენიმე თვეში ფიზიკის კარგ მცოდნედ აქციოს.
და მაინც, რომელი თვისებები უნდა ჰქონდეს კარგ მასწავლებელს?
მე ამის ახსნას არ შევეცდები, მხოლოდ რამდენიმე  ისტორიას გიამბობთ:
გაბრწყინებული თვალები

იყო ერთი მოსწავლე, გვარად ლაგვილავა, ფიზიკა იმდენად კარგად იცოდა, რომ ხელსაც არასოდეს იწევდა, სახეზე მოწყენილი გამომეტყველება ეფინა და მხოლოდ მაშინ, თუკი მასწავლებელი რამე განსაკუთრებულსა და საინტერესოს იტყოდა, რამე ისეთს, რაც სახელმძღვანელოებში არ ეწერა, თვალები უბრწყინდებოდა. და მხოლოდ იმიტომ, რომ ლაგვილავას თვალებში სხივი დაენახა, მასწავლებელი გამუდმებით ეძებდა საინტერესო ახალ ამბებს.
ექვსიანი
კომაროვში მისვლისას ბატონი ზაური მასწავლებლობასაც და დირექტორის მოადგილეობასაც ერთი პირობით დათანხმდა _ არასოდეს დაევალებოდა ბიუროკრატიული წვრილმანები და მხოლოდ დიდაქტიკის შემოქმედებითი მხარით დატკბებოდა. ამ უპირატესობით იგი დღემდე სარგებლობს.
არ უყვარს ბევრი წერა, არასოდეს ხსნის ამოცანებს წინასწარ, მხოლოდ გაკვეთილზე, მოსწავლეებთან ერთად. ამიტომაც, ხშირად ეუბნება მოსწავლეებს, რომ ბევრს სწავლობს მათგან.
ერთხელაც კლასს მისცა ამოცანა, რომელიც უკვე ხუთი გზით ამოეხსნა ბავშვებთან ერთად და პირობა მისცა, რომ რამდენი გზითაც ამოხსნიდნენ, ზუსტად იმდენი იქნებოდა მათი შეფასება. ჰოდა, ერთმა კარგმა ბიჭმა, ვაჟა ჯაყელმა მეექვსე მეთოდიც იპოვა სწორი პასუხის მისაღებად და მერე დაჟინებით ითხოვდა ჟურნალში ექვსიანის ჩაწერას, რომელიც დიპლომატიური მოლაპარაკებების შედეგად მასწავლებელმა ორ ხუთიანში გადაუცვალა.
ექვსი ფრიადი

გუმანმა მიკარნახა, რომ ამ კითხვაზე პასუხს არ აარიდებდა და გავბედე:
,,შეცდომები თუ დაგიშვიათ? ან თუ უკითხავს მოსწავლეს რამე ისეთი, რაზეც პასუხი არ გცოდნიათ?”
უკითხავს და მასწავლებელიც მეორე დღეს რამდენიმე საათი იჯდა საჯარო ბიბლიოთეკაში პასუხის გასაგებად, მნიშვნელოვან შეხვედრაზეც კი დაიგვიანა.
ზაურ მასწავლებელს მოსწავლისთვის, რომელიც მას შეცდომაში ამხელს, უმაღლესი შეფასება აქვს ჯილდოდ დაწესებული. ასეთი ფრიადი ექვსჯერ დაუწერია და თითოეული შემთხვევა თვალნათლივ ახსოვს. თუმცა ერთი მაინც გამოირჩეოდა:
მოსწავლე, გვარად ნათაძე, ისეთი ნიჭიერი იყო, ექსტრემალურ სიტუაციაში მასწავლებელსაც კი შეცვლიდა გაკვეთილზე. ერთხელ ბატონმა ზაურმა დაფაზე რადიომიმღების სქემა დახაზა, რომელშიც კონდენსატორიც იყო ჩართული.

_ კონდენსატორი რომ მოვხსნათ, რადიომიმღები იმუშავებს?- იკითხა ნათაძემ.
ამ დროს ზარი დაირეკა და მასწავლებელმა ნაჩქარევად მიუგო, არაო.
_ რომ ავაწყო?
_ ადი ლაბორატორიაში და ააწყვე.
ნათაძემ ცოტა ხანში მართლაც ჩამოიტანა რადიომიმღები, რომელიც კონდენსატორის გარეშე, მართალია, ცუდად, მაგრამ მაინც მუშაობდა და ფრიადიც მიიღო.
ნიშანი, როგორც დაფასების ნიშანი

ზაურ მასწავლებელი არ მალავს, რომ სულ რამდენჯერმე, მაგრამ მაინც, როდესაც მოსწავლის წარმატების შესახებ გაუგია, მაგალითად, ჭადრაკში, სიმღერასა ან ლიტერატურაში, მისთვის ჟურნალში ერთი ,,ზედმეტი” ფრიადი ჩაუწერია, როგორც ნიშანი იმისა, რომ უხარია მისი წარმატება, რომ მათი ურთიერთობა მხოლოდ საკლასო ოთახითა და ფიზიკით არ შემოიფარგლება.
და ისევ ფიზიკის შესახებ

მერიმ თქვა, რომ მან შეაყვარა ფიზიკა, რადგან დაანახა არა როგორც ფორმულაში ჩაკეტილი, არამედ ქმედითი, დინამიკური მეცნიერება სამყაროს ყოველდღიურობის, გარემომცველი მოვლენების შესახებ. თავადაც ამან შეაყვარა ეს დისციპლინა – ინტერესმა თუ რა ხდებოდა, როგორ ხდებოდა, რატომ?..
და რაც უფრო მეტს გებულობს, მით მეტია ამოსახსნელი და იმატებს სურვილიც, რომ რაც შეიძლება მეტს გადასცეს ცოდნა, რომ ეს უსასრულო პროცესი დაჩქარდეს.
_ განა მობილური ტელეფონი, ჯიბეში რომ უდევს დღეს ყველას, სასწაული არაა? – მეკითხება.
_ სასწაულია, _ ვპასუხობ და ვხვდები, რომ მობილური ტელეფონი პოეზიაა, მთელი კაცობრიობის ოცნება, რომ ყოველ წამს და ყველგან შეძლო ხმა მიაწვდინო ყველას, ვინც გიყვარს და გული დაიმშვიდო, რომ კარგადაა, არაფერი უჭირს.
_ შემდეგი რა იქნება? – ვეკითხები და ჩემს ოცნებას ვანდობ, _ დროის მანქანა?
ვსაუბრობთ დროის მანქანის გამოგონების პერსპექტივებზე. შეუძლებელი არაფერი ჩანს, სულაც პირიქით.
მისთვის სასწაულია ინტერნეტიც, გლობალიზაციაც, თვითრეალიზაციისა და თავისუფალი აზროვნების ახალი შესაძლებლობები. ჩემთვის კი ბედნიერებაა საუბარი ხანმოყრილ ადამიანთან, რომელსაც სიახლეები კი არ აშინებს, აღაფრთოვანებს.
_ ღმერთი თუ გწამთ? – ბანალურია, ფიზიკოსთან საუბრისას ეს კითხვა ყველას უჩნდება.
_ მწამს ბუნების ძალების. მეცნიერებას შეუძლია ამოხსნას, რისგან შედგება ადამიანი, მაგრამ როდესაც ყველა ამ ნივთიერებას წინ დაუწყობ: წყალს, ფოსფორს, ჟანგბადს… და მეცნიერი შექმნის ადამიანს, ეგებ მაშინ აღარ დასჭირდეს მას ღმერთი.
მაგრამ ადამიანებს ჯერ კიდეც სჭირდებათ ღმერთი, ხოლო ბავშვებს – კარგი მასწავლებელი.
ან არა მხოლოდ ბავშვებს. ვემშვიდობები, მოვდივარ და ვფიქრობ ჭკვიან მზის სხივზე, რომელიც თურმე მუდამ უმოკლეს მანძილს ირჩევს მიზნამდე მისასვლელად. ეს ორი საათი ზუსტად მეყო იმის მისახვედრად, რამდენი დავკარგე. უიმედოდ ვავლებ თვალს დღის, თვის, მთელი წლის გაწერილ გრაფიკს:
– ეგებ მაინც გესწავლა ფიზიკა? – ვეკითხები საკუთარ თავს, – ჰა, რას იტყვი?!

ამ წერილს ერთი პატარა კლასიკური მათემატიკური ამოცანით დავიწყებთ: კარვიდან გამოსულმა მონადირემ გაიარა ერთი მილი სამხრეთით, შემდეგ გაუხვია აღმოსავლეთიდან დასავლეთით, ერთი მილის გავლის შემდეგ წავიდა ჩრდილოეთით და დაბრუნდა თავის კარავში. კარვის წინ მონადირემ მოკლა დათვი. რა ფერის იყო ეს დათვი?

თუკი მანამდე არასოდეს გაგიგიათ ეს მათემატიკური ამოცანა და არ იცით პასუხი, პირველი რეაქცია გექნებათ, რომ მათემატიკა ციფრებზე და ფიგურებზეა და არა ფერებზე, ჰოდა, რა შუაშია დათვის ფერი. მაგრამ ეს ამოცანა ნამდვილად მათემატიკურის ცოდნას მოითხოვს და, სანამ პასუხს მოისმენდეთ, ერთ კომპეტენციაზე შევჩერდებით, რომლის განვითარებაც პირდაპირ კავშირშია ამ ამოცანის ამოხსნასთან.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, მასწავლებელებს ვალდებულება აქვთ, თავიანთ საგნებში განავითარონ გამჭოლი კომპეტენციები. ერთ-ერთი ასეთი კომპეტენციის ფარგლებში ხდება ტოლერანტობის განვითარება. ე.ი. სხვადასხვა საგნები მოსწავლეებს უნდა უვითარებდეს ტოლერანტობის უნარს. ერთი შეხედვით, ცოტა უცნაურად შეიძლება ჟღერდეს, როგორ უნდა განავითაროს ტოლერანტობა ისეთმა საგანმა, როგორიცაა მაგალითად, მათემატიკა ან თუნდაც ქიმია, ტოლერანტობის განვითარება ხომ ბევრს მხოლოდ სამოქალაქო სწავლებასთან მიბმული ცნება ჰგონია. მათი აზრით, ტოლერატობის უნარის განვითარება სამოქალაქო, ან, ყველაზე დიდი, საზოგადოებრივი მეცნიერებების ჯგუფში შემავალი საგნების პრეროგატივაა, რადგან სიტყვა ტოლერანტობა, ლექსიკონების განმარტების მიხედვით, ასეთია: უნარი მოითმინოთ, გაუგოთ, შეეგუოთ სხვათა ისეთ მოსაზრებებს, შეხედულებებსა და ქცევებს, რომლებიც არ მოგწონთ ან რომლებსაც არ ეთანხმებით. ამ სიტყვის ქართული თარგმანი კი შემწყნარებლობა, გამძლეობაა. როგორც წესი, სიტყვა ტოლერანტობას ყველაზე ხშირად რელიგიური, ეთნიკური და სექსუალური განსხვავებების მისამართით გამოიყენებენ. მაგრამ, რასაც არ უნდა ნიშნავდეს ეს სიტყვა, მას მაინც უარყოფითი შეფერილობა, ე.წ. ნეგატიური კონოტაცია აქვს. ქართულ სიტყვებსაც – შემწყნარებლობასა და გამძლეობასაც – რელიგიურ, ეთნიკურ და სექსუალურ კონტექსტში ნეგატიური კონოტაცია აქვთ, რადგან იყო შემწყნარებელი ნიშნავს იმას, რომ შენი აზრი მეტად მართალია და შენი პრეროგატივაა, დიდსულოვნება გამოიჩინო და შეიწყნარო შენგან განსხვავებული, ხოლო ამ კონტექსტში გამძელობა ნიშნავს იმას, გაუძლო სხვისი განსხვავებული აზრის შემოტევას. ამიტომაც, ჩვენ საუკეთესო გამოსავლად მიგვაჩნია საერთაშორისო ბაკალავრიატის გამოცდილების გამოყენება და ტოლერანტობის უნარის გასავითარებლად ამ პროცესში პროგრამის დაგეგმვისას ვერტიკალურ და ჰორიზონტალურ დონეებზე ყველა საგნის თანაბარი ჩართვა.

საერთაშორისო ბაკალავრიატის სტუდენტის პროფილი რამდენიმე ეპითეტისგან შედგება. IB-ის პროგრამის მთავარი მიზანია მოსწავლეებში  დანერგოს საერთაშორისო ღირებულებები და განავითაროს გლობალურად მოაზროვნე ადამიანები, რომლებიც აღიარებენ საერთო ადამიანურ ფასეულობებს, იზიარებენ პლანეტაზე ზრუნვის პრინციპებს, ეხმარებიან და ქმნიან უკეთეს მშვიდობიან სამყაროს. IB პროგრამის მოსწავლეები ცდილობენ, რომ იყვნენ: მაძიებლები, მცოდნეები, მოაზროვნეები, საზრიანი, პრინციპულები, გონებაგახსნილები, მზრუნველები, რისკიანები, დაბალანსებულები, გონიერი. ეს ეპითეტები გამოხატავენ იმ თვისებებს, რომლებსაც აიბის ყველა სტუდენტი უნდა შეესატყვისებოდეს. ჩვენთან დასაქმებული მასწავლებლები ზრუნავენ ამ ეპითეტების შესატყვისი პიროვნებების ჩამოყალიბებაზე. ამიტომ ჩვენ ჩვენს სტუდენტებს არა მარტო ზეპირად ვასწავლით აიბის სტუდენტის პროფილში ჩამოთვლილ სიტყვებს, ამ სიტყვებს ვიმეორებთ ყველა დოკუმენტის, სახელმძღვანელოს პირველ გვერდზე, არამედ პროგრამასაც ისე ვაგებთ, რომ ეს ეპითეტები თეორიად არ დარჩეს და მათი რეალური ასახვა მოხდეს პრაქტიკაში. საბაზისო საფეხურის მეცხრე კლასში საზოგადოებრივი პროექტი, მეათე კლასში პერსონალური პროექტი, ხოლო სადიპლომო პროგრამაში ცოდნის თეორია თავს უყრის იმ ცოდნას, რომელსაც ჩვენი სტუდენტები აგროვებენ სხვადასხვა აკადემიურ საგანში. ამჯერად წარმოგიდგენთ ერთი საგნის მაგალითზე, როგორ ხდება ტოლერანტობის უნარის განვითარება აიბის სტუდენტის პროფილის ერთ-ერთი დამახასიათებელი ნიშნიდან, რომელსაც ეპითეტი open-minded გამოხატავს, ტოლერანტობამდე.

Open-minded, ლექსიკონის მიხედვით, ფართოჰორიზონტიან, გონებაგახსნილ ადამიანს ნიშნავს, მაგრამ არა მხოლოდ იმ გაგებით, რომ ადამიანს, რომელსაც ამ ეპითეტით ვახასიათებთ, გონება აქვს გახსნილი და გამჭრიახია, არამედ იმ გაგებითაც, რომ ის გახსნილია ყოველგვარი სიახლისათვის. აი, სწორედ ამ გახსნილობისთვის ამზადებს აკადემიური საგნები აიბიში, ხოლო სადიპლომო პროგრამის ექსკლუზიური საგანი ცოდნის თეორია ამ გონებაგახსნილ მოსწავლეებს ეხმარება ეჭვქვეშ დააყენონ „საბოლოო ჭეშმარიტება“ და ამის ფონზე ტოლერანტობაც ისწავლონ ჯერ თეორიულად სხვადასხვა საგანში, შემდეგ კი აღმოაჩინონ ის რეალურ ცხოვრებაშიც. ცოდნის თეორია მოსწავლეებს შეახსენებს იმ გზას, როგორ მივიდა ესა თუ ის მეცნიერება საბოლოო ჭეშმარიტებამდე და, თუკი ამა თუ იმ საგანში გუშინ ერთი რაღაც გვეგონა საბოლოო ჭეშმარიტება, რატომ არ შეიძლება, რომ ისიც, რასაც დღეს ვნათლავთ საბოლოო ჭეშმარიტებად, ხვალ უარვყოთ და ახალი ჭეშმარიტება გამოვაცხადოთ საბოლოოდ. სწორედ ასეთი მიდგომის შესწავლით იხსნებიან ჩვენი მოსწავლეები და მზად არიან აღიარონ საგნებში არსებული ცოდნის შეცვლის შესაძლებლობა. ეს პირველ ეტაპზე, ხოლო შემდგომ უკვე რეალურ ცხოვრებაში მოიძიონ მაგალითები, დაინახონ კავშირები და გახდნენ ტოლერანტულნი ყველანაირი შეხედულების, ქცევისა და მოსაზრების მიმართ. ოღონდაც ეს ტოლერანტობა ნეგატიური კონოტაციით კი არ უნდა ხდებოდეს, ე.ი. ზევიდან ქვევით კი არ უყურებდნენ თავისგან განსხვავებულს, „რადგან უმრავლესობაში ვარ, ამიტომაც მართალი ვარ“ პოზიცია კი არ ჰქონდეთ, არამედ განსხვავებულსაც მისცენ იგივე უფლებები, რაც მათ გააჩნიათ და თავიანთ სიმაღლეზე მოათავსონ ისიც. ნამდვილად რთულია ტოლერანტობას ნეგატიური კონოტაცია მოვაშოროთ, თუკი სკოლაში არ გვინერგავენ შესასწავლი საგნების საშუალებით, რომ დღეს თუ მე ვარ მართალი, ხვალ შეიძლება, შენ იყო ჩემს ადგილზე და ამიტომაც ერთმანეთს უნდა მოვუსმინოთ და არ დავცინოთ. რა თქმა უნდა, აქ ერთი პატარა შეზღუდვაც არსებობს: გამორიცხულია, ვასწავლოთ მოსწავლეებს, გახსნილები და  ტოლერანტულები იყვნენ ფაშისტური და სექსისტური იდეების მიმართ, ანუ ტოლერანტობა თავისუფალი ადამიანების უნარია და გამორიცხულია მათ მიმართ, ვინც უარყოფს და ხელყოფს ადამიანის თავისუფლებას.

ახლა კი იმის საილუსტრაციოდ, რაზეც ზევით ვისაუბრეთ, მოვიყვანთ მაგალითს მათემატიკიდან. ვისაც არ უნდა ჰკითხოთ, მათემატიკა ზუსტი მეცნიერებაა და ის გამორიცხავს ერთდროულად ორი სიმართლის არსებობას, პასუხი მათემატიკურ შეკითხვებზე ყოველთვის ერთია. მისგან განსხვავებით ლიტერატურაში ერთდროულად რამდენიმე სიმართლეც შეიძლება არსებობდეს, რადგან ლიტერატურული ტექსტის წაკითხვა სხვადასხვა მეთოდს ეფუძნება და ასეთ დროს აქტორი ან ავტორი, ან ტექსტი ან მკითხველია. ე.ი., როდესაც ტექსტს ვკითხულობთ, თუკი ვითვალისწინებთ, რომ მთავარი აქტორი ავტორია, მაშინ ავტორის ბიოგრაფიული დეტალების და ეპოქის გავლენის ძიებას დავიწყებთ ნაწარმოებში; თუკი წაკითხვისას ტექსტი იქნება ამოსავალი, მაშინ ჩვენ ტექსტში აღმოჩენილი მხატვრული საშუალებებით დავკმაყოფილდებით და ბოლოს, თუკი მკითხველს დავაყენებთ მთავარ ადგილას, მაშინ მკითხველის აღქმა, მისი წინარე ცოდნა იქნება უპირატესი. სწორედ ეს მომენტი, რომ სიმართლე ყველგან შეიძლება მოიძებნოს, ასწავლის ჩვენს მოსწავლეებს, როგორ უნდა იყვნენ გონებაგახსნილნი სხვადასხვა პერსპექტივისადმი. მათემატიკაში კი არც იმას აქვს მნიშვნელობა, რა ბექგრაუნდი აქვს მათემატიკოსს, არც იმას, თუ ვინ ხსნის ამოცანას და არც რა სიმბოლოებითაა ჩაწერილი ამოცანა. ყველა შემთხვევაში პასუხი თითქოს ერთი და ზუსტი უნდა იყოს. თუმცა მათემატიკაც ამზადებს მოსწავლეებს იყვნენ ტოლერანტულნი, როდესაც ასწავლის იყვნენ გახსნილნი სხვა მიდგომის მიმართაც და ამას საუკეთესოდ ასახავს, როდესაც მათ ვასწავლით პარადიგმების ცვლას.

ახლა განვიხილოთ ტოლერანტობა მათემატიკის სწავლების ჭრილში. პირველ რიგში, მოდით, გავიხსენოთ საზოგადოებაში არსებული წარმოდგენები მათემატიკის შესახებ. „მათემატიკა არის ზუსტი მეცნიერება“, „მათემატიკაში ყველაფერი დადგენილია“, „ და ა.შ. ანუ ამ წარმოდგენებით თუ  ვიხელმძღვანელებთ, მათემატიკის შესწავლა დაემსგავსება რუტინას და მოსწავლე ვერ იქნება მოაზროვნე, მკვლევარი, გონებაგახსნილი, და ა.შ. მას არ განუვითარდება გამჭოლი კომპეტენციები. ეროვნული სასწავლო გეგმის ყველა საგანმა უნდა განუვითაროს მოსწავლეს გამჭოლი კომპეტენციები თავისი საგნის ჭრილში. ცხადია, როდესაც ჩვენ ვსაუბრობთ იმაზე თუ, როგორ განვავითაროთ  მოსწავლეებში ტოლერანტობის უნარები მათემატიკის სწავლებისას, ეს გულისხმობს პირველ რიგში ისეთი კითხვების დასმას, მსჯელობას, რაც გავრცელებულ, დამკვიდრებულ ცოდნაში არ ჯდება,  რაც ეწინააღმდეგება არსებულ თეორიებს. მაგრამ სწორედ ასეთი დაშვებების არსებობის შესაძლებლობა უვითარებს მოსწავლეებს აბსტრაქციის უნარს, რაც პირდაპირ ასევე ტოლერანტობის განვითარებას უწყობს ხელს. მოდით, ახლა განვიხილოთ  კონკრეტული მაგალითების განხილვით, თუ როგორ შეიძლება ეს გავაკეთოთ  და ვნახოთ პრეზენტაცია. ამ პრეზენტაციის ნახვის შემდეგ დარწმუნდებით, რომ მათემატის სწავლება სწორედაც რომ ავითარებს ტოლერანტობის უნარებს, რაც ესგ-ის მიხედვით უნდა ხდებოდეს გამჭოლი კომპეტენციების ფარგლებში!

პრეზენტაცია

და ბოლოს, თუკი ნახავთ პრეზენტაციას, მიხვდებით პასუხსაც ჩვენი მოხსენების დასაწყისში მოცემულ ამოცანაზე. როგორც ხედავთ, მის ამოსახსნელად უნდა გამოვიდეთ იმ პარადიგმიდან, რომელშიც ევკლიდური გეომეტრია გვაქცევს და გავიხსენოთ, რომ დედამიწა არაა ბრტყელი. მონადირე, რომელიც ტოვებს კარავს, მილს სამხრეთით გაივლის, მილს აღმოსავლეთით და მილის ჩრდილოეთით გავლის შედეგად ისევ ქოხში დაბრუნდება, მხოლოდ თეთრი დათვის მოკვლას შეძლებდა, რადგან ასეთი მარშრუტი მხოლოდ პოლუსზეა შესაძლებელი.