საქარველოში პროფესიებს კვლავაც ორად ჰყოფენ ხოლმე: ეს კაცის საქმეა, ეს სპეციალობა კი ქალისთვისაა ზედგამოჭრილიო. თუმცა უკვე ბევრ დასაქმებულს შეხვდებით, რომელიც ამ სტერეოტიპს ამსხვრევს და ეს ხელოვნურად სულაც არ ხდება – პროფესიონალიზმი ხომ სქესს არ ცნობს.

გაგაცნობთ ორ გამორჩეულ ქალს, რომელთა საქმიანობის არეალი, ბევრის აზრით, მამაკაცების სფეროს განეკუთვნება.

*

თეზიკო (მანონ) კვარაცხელია იურიდიულ-ფსიქოლოგიურ ინსტიტუტში იურისპრუდენციას დაეუფლა, თუმცა იქ გავლილი ფსიქოლოგიის კურსი დღემდე ეხმარება თანამშრომლებთან ურთიერთობისას. ის საქართველოსთვის ერთ-ერთ ყველაზე სტრატეგიული მნიშვნელობის ობიექტზე – ენგურჰესზე მუშაობს. საქართველოს შინაგან საქმეთა  სამინისტროს  დაცვის პოლიციის დეპარტამენტის სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონული დაცვის პოლიციის სამმართველოს შპს „ენგურჰესის“ დაცვის პოლიციის განყოფილებას სულ სამი უფროსი ინსპექტორი ჰყავს. პოლიციის მაიორი მანონ კვარაცხელია ერთადერთი ქალია მათ შორის. მას ენგურჰესის პერიმეტრზე განლაგებული 11 საგუშაგო პუნქტისა და იქ მომუშავე 24 უმცროსი ინპექტორის ხელმძღვანელობა, ობიექტისა და მისი სტუმრების (ტურისტების) უსაფრთხოება აბარია.

ენგურჰესის თაღოვანი კაშხალი სიმაღლის მიხედვით მსოფლიოს კაშხლების ხუთეულში შედის და მას ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის ძეგლის სტატუსი აქვს მინიჭებული. ჰესიდან საბერიოს (გალის რაიონი) წყალი 15 კილომეტრის სიგრძის გვირაბის მეშვეობით მაღალი წნევით მიეწოდება, სადაც ელექტროენერგიის გამომუშავება სპეციალური აგრეგატებით ხდება. ენგურის ჰიდროელექტროსადგურების კასკადის მიერ გამომუშავებული ელექტროენერგია სრულად უზრუნველყოფს აფხაზეთის განათებას და დანარჩენი საქართველოს დაახლოებით 50 %-ის მომარაგებასაც. ამრიგად, ეს ჰესი ერთგვარი მშვიდობის ხიდია აფხაზეთთან.

ენგურჰესის ირგვლივ განლაგებულ საგუშაგოებთან, რელიეფიდან გამომდინარე, ხანდახან ტყიდან გამოსული ნადირიც შეუნიშნავთ, ზამთარში კი მოყინულ გზებზე ზოგჯერ მანქანას ამოსვლაც უჭირს. თუმცა მკაცრი პირობები, მეტეოროლოგიური თუ ოჯახური, ყოფითი პრობლემები არასდროს გამხდარა მანონ კვარაცხელიასთვის სამსახურის გაცდენის მიზეზი; არასოდეს უსარგებლია შეღავათით, უარი უთქვამს, როდესაც, როგორც ქალისთვის, შეუთავაზებიათ მოკლევადიანი შვებულება და ხშირად ობიექტზე დაბა ჯვარიდან ფეხითაც ასულა.

უმცროსი ინსპექტორები უმეტესად უფროსი ინსპექტორის შვილის ასაკის ან მასზე გაცილებით ახალგაზრდები არიან. მანონ კვარაცხელია ამბობს, რომ ერთსა და იმავე ობიექტზე ათწლიანი მუშაობისას ხვდები, რომ მთავარი პირადი ურთიერთობებია. თანამშრომლებთან დასამეგობრებლად საჭიროა, რომ თითოეულის მდგომარეობაში შეხვიდე; ახალგაზრდებთან დისტანციაც საჭიროა და ქალური სირბილეც. მაიორი ქალი, რომელიც მალე დამსახურებულ პენსიაზე გავა, რომელსაც მოწესრიგებულ ხელმძღვანლად ახასიათებენ და რომელსაც შსს მინისტრისაგან სხვადასხვა დროს 10 მადლობა აქვს მიღებული, ოთახში ნებისმიერი ასაკის თანამშრომლის შემოსვლისას ფეხზე დგება.

*

ეკა ჯიქიას დაწყებითი კლასების მასწავლებლობის ათწლიანი სტაჟი აქვს, თუმცა მეორე ქალიშვილის შეძენის შემდეგ აღარ უმუშავია თავისი სპეციალობით. ის მხარში ედგა მეუღლეს – პაატა ძერიას ოჯახური ბიზნესის მართვისას და მეტ-ნაკლებად ერკვეოდა ავტონაწილებში, თუმცა ქმრის მოულოდნელი გარდაცვალების შემდეგ მისი საქმის გაგრძელება ითავა და კარგადაც გამოუვიდა. ზუგდიდში „ფოლკსვაგენისა“ და „აუდის“ მარკის მანქანების ნაწილები თუ დაგჭირდათ, ყველა ხელოსანი მასთან მიგასწავლით.

კლიენტების ზარი ტელეფონზე არ წყდება და ხშირად, მისი ხმის გაგონებაზე, ბოდიშსაც კი იხდიან, მგონი სხვაგან მოვხვდითო. არადა ზუსტად გულისხმიერი მასწავლებლის ხელში აღმოჩნდებით, როგორც კი მისი სახლის კარს შეაღებთ. სწორედ იქ აქვს ავტონაწილების საწყობები განთავსებული, ყვავილებით მორთულ ეზოში კი რამდენიმე დაშლილი მანქანა უდგას, რომელსაც ასაკის მიხედვით „დიდ ბებიას“, „ბებიას“, „შვილსა“ და „4 წლის ბავშვს“ უწოდებს ხუმრობით. ის ბევრ მამაკაცზე უკეთ ერკვევა „პაჩობნიკების“, „კლაპნების“, „გალოვკების“, „ტურბოების“ ნიუანსებში და ყოველდღე, დილის 9 საათიდან გვიანობამდე დაუზარებლად აძლევს რჩევებს როგორც დაბნეულ მძღოლებს, ისე ახალბედა ხელოსნებსაც.

ძველი თუ უახლესი მანქანების ნაწილებისათვის მას საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან (მათ შორის – აფხაზეთიდანაც) უკავშირდებიან, თავად კი ინტერნეტით ამყარებს კონტაქტებს როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე – გარეთ. უცხოეთიდან ჩამოჰყავს მანქანები, შემდეგ მათ ხელოსანი შლის, ნაწილებს კი ადგილს თავად უჩენს და მომხმარებლბსაც თვითონ ემსახურება.

აღსანიშნავია, რომ სახლში, სადაც მეორადი ავტონაწილების რამდენიმე სათავსოა („ბამპერების“, ბორბლების, სალონისა თუ სხვადასხვა წვრილ-წვრილი დეტალის) ორი ქალი და ორი გოგონა ცხოვრობს. ეკა თავმდაბლად აღნიშნავს, რომ მეუღლის გაკვალულ გზაზე დადის, რომ ქმრის პატივისცემის გამო არ ელევა მომხმარებელი პროდუქციას, თუმცა, ვფიქრობ, კლიენტების რამდენიმეწლიან ერთგულებასა და პატივისცემას სწორედ მისი პროფესონალიზმი და გულისხმიერება განაპირობებს.

დიდ ბრიტანეთში მცხოვრები ათასობით მოსწავლე, რომლებსაც განსაკუთრებული საჭიროებები აქვთ და გამუდმებით სჭირდებათ მზრუნველობა, ქცევითი პრობლემების გამო იტანჯება. მოუსვენრობას, შფოთვასა და განწყობის ხშირ ცვლილებას მკვლევრები იმას აბრალებენ, რომ მშობლები ამ მოსწავლეებს ხშირად უცვლიან სკოლას, ერთიდან მეორეში გადაჰყავთ, რაც ხშირად საცხოვრებელი ადგილის შეცვლასაც იწვევს.

ინგლისელი მოსწავლეთა ოფიცერი ანე ლონგფილდი ადასტურებს, რომ ბრიტანეთში ყოველწლიურად ძალიან ბევრ ბავშვს უცვლიან სოციალურ მუშაკს, საცხოვრებელ ადგილსა და სკოლას.

2015-2016 წლებში დიდ ბრიტანეთში საცხოვრებელი ადგილი და სკოლა დაახლოებით 50 000 მოსწავლეს შეუცვალეს, რაც სავალალოდ აისახება მათ განვითარებასა და უნარ-ჩვევებზე, 7000-ზე მეტი ბავშვი კი წელიწადში რამდენჯერმე გადაიყვანეს სხვა სასწავლებელში. როგორც მკვლევრები ამბობენ, სკოლის შეცვლა წელიწადში ერთხელაც კი სარისკოა. კანონმდებლობის მიხედვით, მოსწავლემ წელიწადში მხოლოდ სამჯერ შეიძლება შეიცვალოს სკოლა. 2016 წელს კი მშობლებმა განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ათ ბავშვს შეუცვალეს სკოლა სამჯერ.

მკვლევრები მშობლებს აფრთხილებენ, რომ სკოლის ხშირი ცვლილება რამდენიმე კუთხით აისახება ბავშვზე:

* შეინიშნება სწავლის მიმართ ყურადღებისა და მოტივაციის განელება. თანაკლასელებთან ხშირი კონფლიქტი, ემოციური არასტაბილურობა და ქცევის უმართავობა.

* ფიზიკური და გონებრივი მდგომარეობა კიდევ უფრო ურთულებს პატარებს უცხო გარემოში ჯანსაღი ურთიერთობების დამყარებას. ეს, თავის მხრივ, კიდევ უფრო აქვეითებს მათ თვითშეფასებას და იზოლაციისკენ, ჩაკეტილობისკენ უბიძგებს.

ანე ლონგფილდი ამბობს, რომ განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ბავშვებისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამაა სტაბილურობა, ხშირი ურთიერთობა ნაცნობ მასწავლებლებსა და უკვე დამეგობრებულ თანატოლებთან. ეს მათთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. ეხმარება, ადვილად გადაჭრან ურთიერთობის პრობლემები, რომლებსაც წინათ შეეჩეხნენ.

ცვლილებები ხშირად გარდაუვალია, მაგრამ მშობლებმა კარგად უნდა შეაფასონ თავიანთი შვილების მდგომარეობა და მათი მომავალი განვითარება. პატარების უმეტესობას შესაძლოა მწვავე, კომპლექსური პრობლემები ჰქონდეს, ამიტომ მათთვის უკეთესი, კონსისტენტური გადაწყვეტილებები მნიშვნელოვანია, – ამბობს ანნე.

ლონგფილდი მშობლებს ურჩევს, თვალი გადაავლონ ბოლოდროინდელ კვლევებს, სადაც მკვლევრებმა სტაბილურობის ინდექსი მიმოიხილეს. ინდექსი დეტალურ ინფორმაციას მიაწვდის მათ და აღუწერს, თუ როგორ აისახება ცვლილებები ბავშვებზე და როგორ უნდა მოარიდონ ისინი უმიზნო და უსარგებლო ცვლილებებს.

ზაფხული ამჯერადაც თვალსა და ხელს შუა მიილია, არდადაეგებიც თვალის დახამხამებაში გაფრინდა. არ გამიკვირდება, წიგნებისთვის თუ ვერ მოიცალეთ. არადა, რამდენი წიგნი იყო ზაფხულში წასაკითხად გათვლილი! „ეს წიგნი მესა, გადის ესა,“ – ფიქრობდით, იოლად გაიცხრილებოდა გაზაფხულის მიწურულს ჩამოწერილი კლასგარეშე საკითხავი ლიტერატურის უზარმაზარი სია. ახლა რა გაუძლებს მშობლებისა და მასწავლებლების დამცინავ ტონსა და ირონიულ გამოხედვას, როდესაც მათი დასმული საბეიდისწერო კითხვა „რა წაიკითხე ზაფხულის არდადეგებზე?“ ხასიათს მოგიწამლავთ!

ამ მდგომარეობიდან შემიძლია მარტივად გიხსნათ პატარა და „ყოჩაღი“ წიგნების დახმარებით – მათ ერთ დღეში წაიკითხავთ, სასაუბრო და მოსაყოლი კი უამრავი დაგიგროვდებათ. ყოველ შემხვევაში, უხერხულ დუმილისა და უფროსებისთვის თვალის მორიდებას ნამდვილად გადაურჩებით. გარდა ამისა, ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ (და კითხვა გათვლებსა და ანგარიშებს აღარ დაუკავშიროთ),  ეს წიგნები ნამდვილად მოგეწონებათ, კითხვის ხასიათზე მოგიყვანთ და შესაძლოა, მხოლოდ მათ აღარც დასჯერდეთ.

მარია ფარის „ვაფლის გულები“ (+9)

წიგნის მთავარი გმირები ცხრა წლისანი არიან: ლენას მწვანე თვალები და ცხვირზე შვიდი ჭორფლი აქვს, თრილეს ღია ფერის თვალები, ლოყაზე კი ფოსო. თუ შევთანხმდებით, რომ საბავშვო ლიტერატურაში ცელქობით პირველ ადგილზე პეპი გრძელწინდაა, მეორე ადგილში ლენას ნამდვილად ვერავინ შეეცილება. ის თავის სახლიდან თრილეს სახლამდე ხან თოკს გაჭიმავს და მის გამძლეობას თავადვე ამოწმებს, ხან ტრამპლინიდან პირდაპირ შუა სამანქანო გზაზე ხტება, რის გამოც ხშირად „თავი ტვინის შერყებვით აქვს სავსე.“  გოგონას სკოლა არ უყვარს, ოცნებობს, დათვივით ბუნაგში შეძვრეს და ზაფხულის მომდევნო არდადეგებამდე ზამთრის ძილით დაიძინოს. თრილე კი ხშირად ნატრობს შუბლზე ისეთი ღილაკი ჰქონდეს, დააჭიროს და გაქრეს (ასეთ სურვილს ლენას შექმნილი უხერხული სიტუაციები უჩენს).

თრილეს პაპა საუკეთესო უფროსია, რომელსაც ბავშვები იცნობენ: მას შეუძლია სახლი საომარ შტაბად აქციოს, ქამარში გაყრილი გასაბრტყელებელი ჯოხით კი მეკობრეების მეთაურად გარდაისახოს, ჯიბის ფანრით „შეიარაღებული“ ზოგჯერ თრილეს დედას ყავასა და ორცხობილებს სძალავს, თან გაიძახის: „ან ყავა ან სულიო!“ რაც შეეხება პაპიდას, ის ხომ გაჭირვების ნამდვილი ტალკვესია, „რაზე არ ამბობენ საუკეთესოა, მაგრამ პაპიდას ვაფლებთან დედამიწის ზურგზე მართლა ვერაფერი მივა,“ ამაში თქვენც შეგიძლიათ დარწმუნდეთ, წიგნის სანიშნეზე პაპიდას საოცარი ვაფლების რეცეპტს თუ გამოცდით.

„ვაფლის გულების“ ავტორი შვედი მარია ფარი დაწყებითი კლასების პედაგოგია, წიგნის წაკითხვის შემდეგ დარწმუნდებით, რომ ის პატარების გულისნადებისა და ფარული ფიქრების მიგნების დიდოსტატია. მშვენივრად იცის და ჩვენც მოხერხებულად გადმოგვცემს როგორია „მათემატიკის გაკვეთილის ოხვრა“ („პატარა ლენას ხშირად რომ აღმოხდება), გვიმჟღავნებს თრილეს გრძნობებს (ბიჭუნა ლენას საუკეთესო მეგობრად თვლის თავს, თუმცა დაკვრვებული თვალი იმასაც შეამჩნევს, რომ მის ბავშვურ გულს სიყვარული შეჰპარვია). ასე რომ, „ვაფლის გულებში,“  როგორც ნებისმიერ საბავშვო წიგნში, უფროსებსაც უამრავი თავშესაქცევი გველოდება.

ანა გავალდას „35 კილო იმედი“ (+9)

„ვერ ვიტან სკოლას!“ – ასე იწყება ეს პატარა და გრძნობებით სავსე წიგნი. საკუთარ თავგადასავალს პირველ პირში გვიამბობს პატარა ბიჭუნა, რომელსაც სწავლამ ცხოვრება გაუმწარა. მას მერე, რაც აღმოაჩენს, რომ სკოლაში მხოლოდ პირველ დღეს კი არა, ყოველდღე უნდა იაროს, მის გარშემო ყველაფერი თავდაყირა დგება. ერთადერთი ნათელი წერტილი საგანმანათლებლო სისტემაში მისთვის მარი მასწავლებელია, რომელიც მხოლოდ ერთი წელი საუკეთესო საგანს, ჩხირკედელაობას ასწავლის. სწორედ მარი მასწავლებლისგან ვიგებთ (წიგნის მე-12 გვერდზე), რომ პატარა ბიჭუნას გრეგუარი ჰქვია. ჩემი აზრით,  ეს ორიგინალური ნიუანსი ნაწარმოების ერთგვარი სამკაულია, მანამდე გრეგუარს დედ-მამა ეჩხუბება, არიგებენ, სჯიან, მის სახელს კი არავინ წარმოთქვამს. ავტორი მთავარი გმირის წარდგენის პრეროგატივას სწორედ მარი მასწავლებელს ანიჭებს.

ბაბუა „35 კილო იმედშიც“ ზღაპრული პერსონაჟია: შვილიშვილის დამცველი, შემწე, მოსიყვარულე და მისთვის თავგადადებული (როგორც ბაბუებს სჩვევიათ, ყველაზე მაგარი „ბიჭია“ დედამიწის ზურგზე). აღმოჩნდებით თუ არა ბაბუას სურნელოვან ფარდულში, ამაში მაშინვე დარწმუნდებით. იმასაც შეიტყობთ, რისი იმედი აქვს პატარა გრეგუარს, ოცდათხუთმეტ კილოს რომ იწონის და უწერია თუ არა მის სანუკვარ სურვილებს ახდენა.

ანა გავალდას ეს მცირე ზომის წიგნი ბავშვებს უკეთ დაანახვებს საკუთარ თავს, მშობლებს კი დაგვაჯერებს, რომ მეტი ყურადღება გვმართებს საკუთარი შვილის განსაკუთრებული ინტერესების მიმართ.

იუსტაინ გორდერის „ჰეი, არის მანდ ვინმე?“ (+7)

ცნობილი ნორვეგიელი მწერლის, იუსტაინ გორდერის, როგორც საბავშვო მწერლის მთავარი ღირსება ის გახლავთ, რომ რთულ თემებზე მარტივად  საუბარი შეუძლია. მისი ნაწარმოებები გულწრფელობით გამოირჩევა, სწრაფად და იოლად იკითხება,  მოსწავლეებს სასკოლო პროგრამის ათვისებაშიც კი ეხმარება.

რვა წლის ჯო ძამიკოს დაბადაბეამდე ცოტა ხნით ადრე ვაშლის ხეზე თავდაყირა ჩამოკიდებულ პატარა მიკას იპოვის, ბიჭებს შორის „ფილოსოფიური“ საუბარი გაიმართება. ისინი უამრავ საინტერესო კითხვას სვამენ. წიგნში ეს კითხვები  განსხვავებული შრიფტით ცალკეა გამოყოფილი და დაწყებითი კლასის მოსწავლეებთან საინტერესო თემებზე საუბრის საშუალებას იძლევა. თუმცა გორდერის აბზაცები უფროსებსაც ბევრ რამეზე დააფიქრებს:

„მოგზაურობას შორს მივყავართ, ქვეყნიერების ზურგზე, სიზმარს კი უფრო შორს, მის სიღრმეში.“

„მუდამ მაოცებდა და მაოცებს კოსმოსი, თუმცა ისიც ყოველთვის მაკვირვებს, რომ მაქვს თავი და გონება, რომელსაც ჩემსავე სამყაროში შევყავარ.“

საკუთარ თავში მოგზაურობა, საკუთარი თავის მიგნება, სამყაროზე კი მეტი გულისყურით დაკვირვება, – აი, რის ხასიათზე დაგაყენებთ ეს წიგნი.

ჟან კლოდ მურლევას „პირაღმა მდინარე“ (+10)

„პირაღმა მდინარე“ ორტომეულია. პირველ წიგნს „ტომეკი“ ჰქვია, მეორეს – „ჰანაჰი.“ თუ გსურთ, თქვენს ცხოვრებაში სინათლემ და სიკეთემ შემოაღწიოს, ორივე წაიკითხეთ.

თხუთმეტი წლის ტომეკი თავის პატარა მაღაზიში ყველაფერს ყიდის. ერთ დღეს, შაქარყიუნლის საყიდლად მისული თორმეტი წლის ჰანაჰი ტომეკს თავგზას აურევს (გოგონა ისეთ მდინარეს დაეძებს, რომელიც პირაღმა მიედინება და რომლის ბოლოში აღებულ წყალსაც უკვდავების ძალა აქვს) და „სამყაროს მოხილვის ხასიათზე“ დააყენებს.

როგორც ხედავთ, ნაწარმოების დასაწყისი ზღაპარში სამოგზაუროდ საუკეთესო წინაპირობებს გვთავაზობს, თუმცა არც მერე მოისაკლისებთ საინტერესო შეხვედრებს, იქნება ეს ჭკუამხიარული და ფუმფულა მარი სახედარ კადიშონთან ერთად თუ თავდავიწყების ტყე, გემის გულადი კაპიტანი თუ ბრაზიანი ცისარტყელა, არარსებული კუნძული თუ ყვავილების ოკეანე. აი, ლურჯი ყვავილებს (სახელად იალქნები რომ ჰქვია) კი უნდა ერიდოთ, თორემ მათი სურნელი ძილს მოგგვრით და სანამ პარფიუმერები ყურში „გაღვიძების სიტყვებს“ არ ჩაგჩურჩულებენ, ვერ გაიღვიძებთ. ისიც უნდა გაგიმხილოთ, რომ ყველა ადამიანს ინდივიდუალური „გაღვიძების სიტყვები“ ჰქონია და მათ მოძებნას ზოგჯერ უფრო მეტი დრო სჭირდება, ვიდრე ჩემი შემოთავაზებული ოთხი წიგნის წაკითხვას. მოკლედ, არჩევანი თქვენზეა, გაითვალეთ და სასურველი წიგნით დაიწყეთ.

ვცადოთ გარკვევა, რატომ ანებებს მოსწავლე თავს მუსიკის სწავლას, რატომ უქრება თანდათან ენთუზიაზმი ან თავიდანვე რატომ ამბობს კატეგორიულ უარს. თითქმის ყველა მშობელსა თუ მასწავლებელს სურს, მიიღოს პასუხი კითხვაზე: როგორ დავაინტერესოთ ბავშვი მუსიკით ან როგორ შევუნარჩუნოთ ინტერესი? როგორ უნდა მოიქცეს მშობელი, როცა შვილი უცხადებს, აღარ მინდა სწავლა, მომბეზრდაო? აიძულოს თუ არა? ეს საკმაოდ რთული საკითხია. პასუხის გასაცემად ბავშვური „არ მინდას“ ტიპურ მიზეზებში უნდა გავერკვიოთ.

თავდაპირველად მშვიდად და ადეკვატურად შეაფასეთ სიტუაცია და დაკვირვების საფუძველზე ოპტიმალური გადაწყვეტილება მიიღეთ. შეეცადეთ, გაიგოთ ბავშვის „არ მინდას“ ნამდვილი მიზეზი: იქნებ უარი სპონტანური, მყისიერი რეაქციაა სიტუაციაზე, რომელიც მან „აქ და ამწუთას“ აღიქვა როგორც რთული მოვლენა? ნუ აღელდებით, გაღიზიანებული ბავშვი ხშირად იქცევა ასე. მოიფიქრეთ, როგორ მოიქცეთ, რომ ბავშვს კვლავ გაუღვიძოთ მეცადინეობისადმი ინტერესი. აუცილებელი პირობაა ჰუმანური და პოზიტიური რეაგირება. იმედია, თქვენ ის გონიერი მშობელი აღმოჩნდებით, რომელიც საუკეთესო გამოსავალს იპოვის.

საიდუმლო არ არის, რომ ბევრი ზრდასრული ძრწოლით იხსენებს მუსიკალურ სკოლაში სწავლის პერიოდს. რატომ? სინამდვილეში ხომ ადამიანის წარმოდგენათა მთელი სპექტრი იძლევა საშუალებას, მუსიკის გაკვეთილი გატაცებით მიმდინარეობდეს? ამასთან, სწავლების თანამედროვე პროგრამებს აქვს შესაძლებლობა, დიდი წვლილი შეიტანოს მუსიკის საფუძვლების: სმენის, რიტმის გრძნობის, ფურცლიდან კითხვისა და სხვა კომპონენტების, – შესწავლის პროცესში.

სასურველია, ბავშვი მუსიკას დროულად ვაზიაროთ და ეს ადვილია, როცა ის მცირე ასაკისაა. მაგალითად, 2-3 წლის პატარებისთვის მუსიკასთან სიახლოვე შეიძლება სახალისო თამაშად იქცეს. ამ ასაკში ხომ ყველაფერი აინტერესებთ, თან სიმღერისას უხერხულობასაც არ გრძნობენ გარშემო მყოფთა წინაშე და თხოვნის გარეშეც ადვილად მღერიან და ცეკვავენ. „მუსიკასთან თამაში“ ხანმოკლე და საინტერესო უნდა იყოს. ვინაიდან პატარებს ყურადღება საკმაოდ გაფანტული აქვთ, საჭიროა ნათელი და შთამბეჭდავი ატმოსფეროს შექმნა. ამიტომ აჯობებს, მუსიკის შესწავლა თამაშის ფორმით დავიწყოთ. გარდა ამისა, მივცეთ ბავშვს პირადი მაგალითი – ის ხომ ყოველთვის ცდილობს, უფროსებს მიბაძოს. თუ ოჯახში ხშირად ღიღინებენ და მღერიან, რა გასაკვირია, ამან ბავშვსაც გაუღვიძოს სიმღერის სურვილი.

განსაკუთრებით დიდი უპირატესობა აქვს 4 წლიდან სწავლებას. ბავშვი მარტივი მელოდიების შესრულებით არ იღლება. ამ ასაკში მას ბევრი დრო აქვს „პრაქტიკისთვის“. მიუხედავად იმისა, რომ აღქმა ჯერ კიდევ განუვითარებელი აქვს და წინსვლა ძნელი შესამჩნევია, „შრომით თამაშს“ ადვილად ეგუება. 5 წლის ბავშვი შეგვიძლია უფრო მეტხანს და შედარებით რთული დავალებებით დავტვირთოთ. და თუ ამას საინტერესო და სასიამოვნო პროცესად ვაქცევთ, მიწოდებულ მასალას ის აქტიურად აითვისებს. არ დაგვავიწყდეს, საწყის ეტაპზე დავალება მარტივი შესასრულებელი უნდა იყოს, რომ წარუმატებლობის შემთხვევაში ბავშვმა სწავლის სურვილი და ინტერესი არ დაკარგოს.

ბგერა არ ჩანს და არც მისი შეხებაა შესაძლებელი, ამიტომ ბავშვი მას აბსტრაქტულად შეიმეცნებს. ბგერაზე წარმოდგენის განვითარებაში ნაცნობი ნივთები დაგვეხმარება. მაგალითად, დათვი მძიმედ დადის და ბდღვინავს. ამის გამოხატვა ფორტეპიანოზე დაბალი ბგერების აჟღერებით და მათ შორის დიდი პაუზებით არის შესაძლებელი, ხოლო მსუბუქი და მოძრავი პატარა კურდღლისა – სწრაფად ცვალებადი მაღალი ბგერებით.

ბგერებისა და გამოსახულების კავშირს თხრობასა და მოქმედებასაც თუ დავუმატებთ, ბავშვს მუსიკას „დავანახებთ“. მისთვის განსაკუთრებით საინტერესო და სახალისო იქნება ხმის წარმოქმნის მექანიზმის გაცნობა. ამისთვის, უბრალოდ, კლავიშს თითი დავაჭიროთ და გამოცემული ბგერა მოვასმენინოთ. შემდეგ ავხადოთ პიანინოს სახურავი, დავანახოთ, პატარა ჩაქუჩები სიმებს როგორ ურტყამს და ასე მივახვედროთ, როგორ წარმოიქმნება ბგერა.

მოგეხსენებათ, ფორტეპიანო სათამაშო არ არის, მაგრამ კარგი იქნება, თუ ბავშვი მას სათამაშო საგნად აღიქვამს. მას მოეწონება, თუ რომელიმე ზღაპარს მუსიკალურად გავაფორმებთ ანუ ტექსტის ინტერპრეტაციას ბგერებით მოვახდენთ. ვინაიდან პატარებს ზღაპრები ძალიან უყვართ, მათი გამღერებაც მოეწონებათ. ამგვარი მიდგომით შესაძლოა მათ ადვილად შევაყვაროთ საკრავთან ურთიერთობა.

სასურველია, საბავშვო სიმღერის მელოდია ფორტეპიანოზე რიგრიგობით დავუკრათ და თან ბავშვთან ერთად ვიმღეროთ. სიმღერების სწავლება საჭიროა მონაცვლეობით და შესვენებებით. თუ ნოტებზე რაიმე ნახატია გამოსახული, სიმღერის სწავლებისას ბავშვს ნახატის შინაარსს მოვუყვეთ, ვინაიდან 5-6 წლის ასაკში თვალსაჩინო მაგალითების გამოყენება ძალზე მნიშვნელოვანია. გარდა ამისა, ნორჩი მოსწავლის ინტერესს გამოვიწვევთ, თუ „მაყურებლად“ საყვარელ სათამაშოს დავუსვამთ გვერდით და ვეტყვით, რომ დაკვრა მასაც სურს, მაგრამ არ იცის, როგორ დაუკრას.

ბავშვი ყოველთვის მზად იქნება, მისთვის ძნელად შესასრულებელ საქმეს მოჰკიდოს ხელი, ოღონდ დედასთან ერთად, რადგან მარტო მოსაწყენია. ამიტომ ბავშვს 15-20 წუთი დავუთმოთ მეცადინეობის ეფექტურად ჩატარებისთვის.

დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ აღიქვამს ბავშვი ინფორმაციას და ასრულებს დავალებებს. ვინაიდან მუსიკალური ნიჭი სხვადასხვაგვარია, ერთნი ინფორმაციას სწრაფად აღიქვამენ, მეორენი – ნელა. ზოგიერთი პირველივე წლებში ამჟღავნებს სამ ძირითად უნარს: რიტმის გრძობას, მახვილ სმენას და კარგ მეხსიერებას, რაც მის მუსიკალურობაზე მეტყველებს. ზოგიერთს კი ეს უნარები დაგვიანებით უვლინდება და ძნელად უვითარდება. თუმცა ვინც დავალებას სწრაფად ასრულებს, შესაძლოა ზერელეც იყოს, ნელა შესრულებული დავალება კი ხარისხიანი აღმოჩნდეს. მასწავლებლის ინდივიდუალური მიდგომაც სწორედ ამ განსაკუთრებულობას უნდა ითვალისწინებდეს.

საწყის ეტაპზე ბავშვის ინტერესები უნდა გავითვალისწინოთ, მაგალითად, იმ თემატიკის სიმღერები ვუმღეროთ და ვასმენინოთ, რომელიც უყვარს. გარდა ამისა, ჩვენ გარშემო სივრცე იცვლება, ჩნდება ახალი ტექნოლოგიები. რა თქმა უნდა, გასათვალისწინებელია ბავშვის ინტერესები, მაგრამ ყოველივე ეს – კლასიკური განათლების საფუძველზე დაყრდნობით.

ნოველის დიდოსტატ ქართველ მწერალთა შორისაა ლეო ქიაჩელი, რომლის „ჰაკი აძბას“, ასე თუ ისე, იცნობს მკითხველი, მაგრამ სხვა ნოველები და რომანები ნაკლებად ცნობილია. ამჯერად მის ერთ-ერთ საუკეთესო ნოველას, „თავადის ქალ მაიას“, ვურჩევთ წასაკითხად და გასაანალიზებლად პედაგოგებსა და მოსწავლეებს, რომლებიც ბევრ საგულისხმოს, მნიშვნელოვანსა და საინტერესოს ამოიკითხავენ გულისა და გონების „გასანათლებლად“.

ლეო ქიაჩელის ამ ნოველაში საუკეთესოდ წარმოჩნდება  მწერლის ესთეტიკა, თხრობის ხელოვნება და ყველა ის სტილისტური მახასიათებელი, რომლებიც მეტყველებენ მის ორიგინალურ სამწერლო ოსტატობაზე. ამ ნოველაში იხატება ადამიანური ხასიათები, ეპოქა და მათი საშუალებით კი ის ეგზისტენციალური საკითხები, რომლებიც ყოფის რაობას განსაზღვრავენ. მის მიერ დახატული ხასიათები წარმოჩნდებიან კონკრეტულ დროსივრცულ არეალში, მაგრამ, თანვე, ზოგადსაკაცობრიო მნიშვნელობასაც იძენენ. მწერლის თხრობის სტილი ექსპრესიულია, რაც აღწერილ მოვლენებს სიმძაფრეს მატებს და მკითხველის გონებაში გამოკვეთილ შთაბეჭდილებებად ილექება.

ნოველის (`თავადის ქალი მაია~) პირველივე სტრიქონიდან შემოგვეგებება შავი ზღვა _ ძლიერი, ლამაზი, სურნელდაუკარგავი ლეგენდებითა და ზღაპრებით. მალე იგი უზარმაზარ ფანტასტიკურ მგრძნობიარე არსებად მოგვევლინება, როგორც თავადის ქალ მაიას საბედისწერო მიჯნური. ქალწულობიდანვე ზღვის იდუმალი ტრფობით დაღდასმული  მაია უბედურების საშიშ, მნგრეველ და გამაცამტვერებელ ძალად იქცევა. მისი მშვენიერება სიკვდილს თესავს. ის, ვინც შეემსჭვალება მაიას სიყვარულით, იწირება და იღუპება.  დროთა განმავლობაში სისხლით გაიჟღინთა მაიას გულისკენ მიმავალი გზა. ზღვა მიისწრაფვის მისკენ, როგორც თვითონ შიშველი ვნება და ამ გზაზე ყოველ მეტოქეს აცამტვერებს.

ზღვამ მაია აირჩია იმგვარი, `აუხსნელი~ მიზეზით, რის გამოც ჩიტი ირჩევს ხეს, ქარი _ მთის მწვერვალს, ვარსკვლავი _ ღამის უბეს, თუმცა, მაია და ზღვა, გარკვეული აზრით, ჰგვანან ერთმანეთს, ტოლფერნი არიან: ამაყნი, უდრეკნი, მშვენიერნი, დაუმორჩილებელნი. ზღვამ `იცის~ ეს,  ქალმა – არა. ზღვამ თავისი სატრფო არამიწიერი, ზღვარგადასული ვნებით გამოარჩია. მაია ქვეშეცნეულად განიცდის უცნაურ ლტოლვას ზღვისკენ, გრძნობს, რომ მხოლოდ მას ძალუძს თავადის ქალის სრულყოფილი ალერსი. დიდი ხნის შემდეგ კი მიხვდება კიდეც, რომ არავის არ შეიძლება ეკუთვნოდეს, გარდა ზღვისა, რადგან მხოლოდ მას შეუძლია დაინახოს მისი ნამდვილი, უნიღბო სახე.  `ეს ჩვენი ლანდი თუ ანარეკლი, რომლითაც შეგვიცნობენ და გამოგვარჩევენ, სრული სისულელეა. მის ქვეშ, წიაღში უკუნი წყვდიადია, ის ფართოვდება, უსაზღვროდ ღრმაა, მაგრამ დროდადრო ზედაპირზე ამოვდივართ და სწორედ ესაა, რითაც ადამიანები გვხედავენ და შეგვიცნობენ~,_ წერს ვირჯინია ვულფი რომანში `გზა შუქურისაკენ~.

ნოველაში მწერალი ზღვასთან მაიას შეხვედრის სწორედ უკანასკნელ, გადამწყვეტ და საბოლოო მგზავრობას აღგვიწერს: `შმორის სუნითა და სიცხის ბოლით გაგუდული ციების მთქნარებით გაორთქლილი~ გარემოს ფონზე იკვეთება ზღვის ვრცელი, დაულაქავი და სუფთა სივრცის წყურვილი. რეალობა იცრიცება, ფორმას კარგავს. `სული ეხუთება მეურმეს. თითქო გადადგამს ნაბიჯს თუ არა, ქვეყანაც მყისვე გათავდებაო. წინ ჰორიზონტი არა აქვს, ეჩვენება: მოდის, მაგრამ არაფერს უახლოვდება, უკან რომ მოჰხედავს, ჰგონია, არაფერს არ შორდება. სულ იგივეა, რაც იყო, არც ფერი იცვლება, არც სახე~. ეს ქმნის ირეალობის ფანტასტიკურ შეგრძნებას.  ზღვასთან და სხივთან მისტიკურ კავშირს გრძნობს მშვენიერი მისის რემზიც: `სხივმა უფრო გაანათა მღელვარე ზღვა საღამოს ბინდში. ზღვის სილურჯე აიფოფრა და ლიმონისფრად ალივლივდა ტალღებად, რომლებიც გაფუვდნენ, გაიბერნენ, ადიდნენ და მთელი ძალით შეასკდნენ ნაპირს და ქალის თვალებში ნეტარებამ იფეთქა და აღტაცების ტალღები ნიაღვარივით დაინთქა მისი გონების ფსკერზე~ (ვირჯინია ვულფი `გზა შუქურისკენ~).

მაია თითქოს ამოვარდნილია რეალური სივრციდან. მისი ადგილი ამ ქვეყანაზე არ არის. მწერალი აქ კარგად იყენებს ახალი დროის ნიუანსს, რომელიც მხოლოდ ამძაფრებს ქალის მიწიერი ყოფის აუტანლობას, მაგრამ ეს მხოლოდ გარეგნული დაბრკოლებაა, მთავარი კი სიღრმეშია, დაფარული და უხილავი. მაიას ბოლშევიკებმა ქონება ჩამოართვეს და მოუსპეს ძველებურად ცხოვრების სახსარი. ამ დეტალს მისი ბუნების წარმოჩენისთვის არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება. იგი არ  მოუდრკა ამგვარ `შემოტევას~, არ დაკარგა თავადური სიამაყე. ის კვლავ დიდკაცურად ჰპირდება ბონდოს მასთან დარჩენის სანაცვლოდ ცხენ-უნაგირს. მაიას არსების მთავარი წინააღმდეგობა მისსავე სულშია.

მაიას უპირისპირდება კიდევ ერთი `ყაჩაღი~. ეს არის ასაკი, რომელმაც დაუნდობლად შემოაძარცვა მის ტანს მოქნილობა, კანს _ ფერი და თვალებს _ ბრწყინვალება (როგორც გალაკტიონი წერს: `ეჰა, მე ვამბობ, სად შემიძლია, ვებრძოლო ქალთა წყევლას, სიბერეს?~ (`სიბერე~)). მაგრამ მაია ძლიერია, ის შეიძლება მოკვდეს, მაგრამ, არავითარ  შემთხვევაში _ დამარცხდეს. ზღვამ მასში თავისი მსგავსი დაინახა. თავისი სიძლიერით მაია შორეულად გვაგონებს სანტიაგოსაც (ჰემინგუეის მოთხრობიდან `მოხუცი და ზღვა~), რომელიც ამბობს: `მაგრამ ადამიანი დამარცხებისათვის არ არის გაჩენილი, ადამიანი შეიძლება მოსპოთ, მაგრამ მისი დამარცხება შეუძლებელია~.

წლებმა ვერ გააფერმკრთალეს, ვერ დააცარიელეს მაიას ქალურობის საწყაული.  ჯერ კიდევ მრავლად აქვს სხეულის მიუგნებელ კუნჭულებში განძეულობა.  `თილისმა უნდა ჰქონდეს ხნიერობის წინააღმდეგ, თორემ რა ხნისაა~, _ ჭორაობენ მასზე ქალები. მაია ძლიერია შინაგანად. იგი ვერ მოდრიკა ვერც მატერიალურმა სიდუხჭირემ და ვერც დრომ. `მაია კი, თითქოს მონადირე უცხო ნადირს თოფს უმიზნებსო, ისე დასცქეროდა კოფოდან მეურმეს და მისი არშიყობის უშნო ხერხებს უთვალთვალებდა~, ამიტომ იყო, რომ ბონდო მაიას `ყველა საიდუმლების დედოფალს~ უწოდებდა.

მაიას სილამაზე მსხვერპლს მოითხოვს. `გამიგონია, თითქოს მის კვალზე სიკვდილი დაიარებაო~, _ ჰყვებიან მასზე. სისხლი და სიკვდილი თითქოს მის სახეს მეტ ხიბლსა და იდუმალებას მატებს.  ეს გაგრძელდება მანამ, სანამ არ იგრძნობს ქალი, რომ ის არავის მიწიერთაგანს არ შეიძლება ეკუთვნოდეს, გარდა ზღვისა, რომელიც მის მიჯნურად იქცა.  ამგვარი განცდა ნოველის მთელ ამბავს, სიუჟეტურ ხლართსა და ნიუანსებს ერთგვარი მისტიკისა და ფანტასმაგორიის საბურველში ახვევს, რაც დამახასიათებელი იყო მოდერნისტული ესთეტიკისათვის.

`გამიგონია, სისხლი უყვარსო~, _ამბობს ახალგაზრდა გლეხი ამბაკო მაიაზე. თავადის ქალი კი გრძნობს, რომ გარეგნული სილამაზის შემოძარცვა მას თაყვანისმცემლებს, ე.ი. მორიგ მსხვერპლს უკარგავს, ამიტომ არის, რომ საკუთარ თავს ეუბნება: `უბედურო თავადის ქალო, მაია, რა დროება დაგიდგა~. ახალგაზრდა გლეხი არ მიიზიდება მისკენ, როგორც ფარვანა სინათლისაკენ.

ზღვასთან მაიას შეხვედრას მწერალი ნახევრადზღაპრული მითოსური  წარმოდგენებით ავსებს. სწორედ ასეთ მისტიკურ გარემოში უნდა მოხდეს ზღვისა და მაიას ერთად შეყრა, დაწყვილება, `საიდუმლო ჯვრისწერა~. მარიამობის დღესასწაულის წინა ღამეს ათევენ ზღვისპირას. მწერალი საგანგებოდ არჩევს ხალხმრავალ შემთხვევას. ქორწილსა თუ ჯვრისწერას ყოველთვის ახლავს ხმაური და მხიარულება. სოფლის წესისამებრ, ბოროტი სულების დასაფრთხობად ხალხმა თავიანთი კარვების წინ ჯვრიანი ჭოლოკები აღმართა და კოცონები ააბრიალა. იმართება `დევური~ ცეკვა. ხალხი სიმღერას აგუგუნებს. `ამ გუგუნისა და როკვისაგან ბოლოს მიწა შეინძრა და ტყეში ხეები წამოსაქცევად შექანდნენ~. ხდება უჩვეულო, იდუმალი შეყრა ადამიანისა და ბუნებისა _ ზღვისა და მაიასი. ამიტომ მონაწილეობს სამყარო თითქოს ერთიანად _ თავისი ყოველი არსით. ეს სწორედ ამგვარ ვითარებაში უნდა მოხდეს _ კუდიანების ღამეს, როცა ღამისმთავარი _ მენცარი, უბელო კვიცზე გადამჯდარი, კუდიანების ფერხულს მართავს. სასწაული მხოლდ ასეთ ღამეში უნდა დაიბადოს. მაია სულიან-ხორციანად განიცდის ამ ღამეს. მისთვის სამყარო გახსნილია თითქოს. `მგელზე იჯდა მენცარი და ყველაზე უფრო მაღალი ხის წვერს შეჰყურებდა მოუთმენლად. ხის წვერზე ერთი ვინმე მესიაკონი შესკუპებულიყო და ბუს თვალებით გასცქეროდა ზღვის პირად ციხესავით შეკრული ხალხის ცეკვასა და მოძრაობას~. მაია, ჯადოქარივით ძალამიცემული, ეუბნება ამ ღამეს ბონდოს: `კუდიანების ღამეა ეს ღამე, ბონდო, და სთქვი, რა გსურს, რომ აგისრულო? ასე ნუ მოგიწყენია… სანამ როკაპი ტაბაკონას წავიდოდეს და მენცარის მეუფებას ბოლო მოეღებოდეს~. მაია ამ უხილავ, მაგიურ ძალებთან არის თითქოს იდუმალ დაკავშირებული.

ზღვისა და მაიას შეყრამდე  კი კიდევ ერთი მსხვერპლი უნდა შეიწიროს. ქალმა კიდევ ერთხელ უნდა გაიბრძოლოს მიწიერი, ამქვეყნიური ბედნიერების მოსაპოვებლად. ზღვასთან სიახლოვეს მაიას არსებაში სხვანაირი ძალით იფეთქებს ვნება _ ოღონდ ამჯერადაც მოთმინებით იცდის უპირველესი `სატრფო~ _ სიყვარული კვლავ სხვისკენ მიიზიდება. მაიას `სიბრმავის~ მოსახსნელად საჭიროა კიდევ მეტი სისხლი, კიდევ, კიდევ… იხატება შავი ზღვის ლამაზი პეიზაჟი: `შავი ზღვის ნელი სუნთქვა ზაფხულის მიწურულში, ლურჯი ქარგები სამეგრელოს ნაპირებისა და მიბნედილი სიმშვიდე შორეული ჰორიზონტების. საღამოს მოახლოება _ ლურჯი ქვიშა და ლურჯი ზღვა. ლურჯივე ცა და ამ ფერის ტყეები. შორს კიდევ ზმორებით გადმომცქირალი მთების ნისლიანი ლანდები და მათ შორის დაკარგული ზღაპრების Lლურჯი ზმანება~.  ყველაფერი ზღვითა და იდუმალი სილურჯით არის აღსავსე _ ყველგან არის გაწვდენილი ტალღების სუნთქვა. მთელი სამყარო თითქოს ზღვის ხარბი მზერით არის აღვსილი. ზღვამ იცის, რომ მალე დადგება სასურველი წამები  მიჯნურთან შეყრისა. სულ პირველი მეტოქე მისი, აფხაზი თავადი რომ წყალში დაიხრჩო, მას მიჰყვენ სხვებიც. ყოველი მათგანის სიკვდილში თითქოს იდუმალ მისი ხელი ერია.

მაია გრძნობს, როგორ ივსება სიცოცხლითა და სიხალისით ზღვის საიახლოვეს. `აჰ, ზღვა… დიდი, ლურჯი ზღვა! ჩემი საყვარელი ზღვა!~ იმავდროულად, იგი ბონდოსკენ, თავისი უკანასკნელი მიწიერი მეტრფესკენაც მიისწრაფვის. მას უნდა, რომ მისის ბედნიერება აიგოს სამთა კავშირზე: `ვიყოთ სამნი: ზღვა, შენ და მე~.

ზღვა კი ვერ მოითმენს ამჯერადაც ვიღაც `მესამეს~, თანაც, ასე ახლოს. მაია გრძნობს ზღვის დაუოკებელ მისწრაფებას მისკენ, მაგრამ მას, ხორციელ ადამიანს, ჯერ კიდევ დაუშლელს, რა თქმა უნდა, არ ძალუძს იდუმალ ნაგრძნობის გაცნობიერება, მაგრამ მის პოეტურ განცდებში მჟღავნდება დაფარული, ინტუიციური: `შეხედე კარგად, რა წყნარად სუნთქავს დღეს ჩვენი საყვარელი, საოცნებო ზღვა, თითქოს ჩვილ ბავშვს ოდნავ დარწეულ აკვანში ტკბილად სძინავსო… აი, მისი ნაპირებიც, როგორ მეგებებიან ჩუმი ალერსით, და ცის შორეული ტატნობის გაღიმებული სიმშვიდეც როგორ მესალმება თავადის ასულს… ასე მგონია, რომ ნიავის ფარფატი ყურში საიდუმლოდ ჩამჩურჩულებს სიყვარულის საგალობელს და მოწყურებულ ბედნიერებას ჰპირდება ჩემს ესოდენ დაკოდილ გულს~. აქ Qარაცნობიერი შეგრძნებები თითქოს ზედაპირზეა ამოტანილი. მაიამ უკვე იცის, სად ეზიარება წარუვალ, ნამდვილ ბედნიერებას, როგორ დააღწევს თავს მარტოობას, როგორ უშველის სინამდვილისგან უხეშად და სასტიკად `დაკოდილ გულს~.

მაიას ვნება შიშველია და, ერთი შეხედვით, ურცხვი. იგი ეუბნება ბონდოს: `თუ ჩემი ტანის სურნელი აღარ გაგონებს ახლად მოწველილი, გაუწურავი რძის სურნელს, რომელიც ოდესღაც ასე გხიბლავდა, სამაგიეროდ, მას ხომ ძველი ღვინის ძალა აქვს ახლა, რომელიც ნამდვილი ვაჟკაცის სასმელია, ვაჟკაცის ნამდვილი დამათრობელი~. ბონდომ არ იცის და არ შეიძლება იცოდეს მაიას ვნების ძალა. ის ზედმეტად მიწიერია ამისთვის და ამიტომ ახალგაზრდა დაფინოსკენ მიისწრაფვის. მაია დანანებით ეუბნება:  `შენ კიდევ არ იცი ძალა ჩემი სიყვარულისა, თორემ ასე ადვილად მას ვერ დათმობდი~.

მაიამ კიდევ ერთხელ გაიბრძოლა და შეეცადა ბონდოს, მიწიერ მიჯნურს, მისი სიყვარული დაეფასებინა, მაგრამ ვერ შეძლო, მაშინ იფეთქა მასში სიამაყემ: `შენ შეურაცხჰყავი თავადის ქალი მაია, რომელმაც პატიება არ იცის. შენ შეურაცხჰყავ სიყვარული, ბონდო~! არ აპატია სიყვარულის შეურაცხყოფა მაიამ და მორიგი მსხვერპლი შეიწირა. მან ბონდოს ადრე ნათქვამი სიტყვები შეახსენა: `გინდა დამარჩენ, გინდა მომკლავ… თავადის ქალ მაიას შენამდე სხვებისგანაც ქონებია ეს უფლება მინიჭებული… და მით უსარგებლია კიდევაც~.

ამ ღამემ მაიას არსება თითქოს მოდრიკა. მან იგრძნო, რომ უნდა აღსრულებულიყო ბედსიწერა. ამჯერად ზღვა თვით მიჯნურის ხელით აწყობს ბოლო `მსხვერპლშეწირვას~. მაია გრძნობს, რომ იგი ვიღაცის სურვილის აღმსრულებელია. იგი განგებას მიჰყვება.  გულგრილ ბედისწერას ცივად მიაქვს სისხლი `შეყვარებულთა~ კარვისკენ გაცხელებული გულის გასაციებლად. ხუთი შეყვარებული იხატება მოთხრობაში: მაია, ბონდო, დაფინო, ამბაკო და ზღვა. დაფინომ და ამბაკომ უნდა შეაგზნონ ცეცხლი მაიასთვის, ბონდო კი უნდა გაიწიროს, როგორც ზედმეტი მესამე, `ასეა გადაწყვეტილი~, _ იცის თავადის ქალმა: `ოჰ, რა დაწყობილია ბედისწერის კანონები~, _ ეუბნება მაია შემთხვევით გამოჩენილ ამბაკოს. მან ხომ სწორედ ახლახან გაუგზავნა კარავში ბონდოს დაფინო, როგორც თავადური საჩუქარი. `ეს უკვე განგება არის, მაგრამ ამას შენ ვერ გაიგებ~. მოსახდენი მოხდა. დაფინოზე შეყვარებულმა ამბაკომ ბონდო მოკლა.

ეს იყო ირეალური ღამე. დილას კი, `დასავიწყი სიზმრის კოშმარებს ცის მნათობმა უკანასკნელი თვალები ამოსწვა~. `განვლილი ღამის ნაფეხურებში სიცხადე ჩადგა ხმალამოწვდილი~. ზღვა ჩასცქერის მაიას თავისი მრავალი თვალით და შანთავს, აძრწუნებს, აშინებს და, თანვე, საოცარი, აუხსნელი ძალით იზიდავს. ნაპირზე, თეთრ ტილოზე წამოწოლილი მაია დაფინოს ეუბნება: `გესმის, როგორ მემუქრებიან ტალღები? ნუ ხარო ამქვეყანაზე, მეძებენ, მოტაცებას მიპირებენ~. `აი, გაიხედე, როგორ ამოდის ზღვის უფსკრულიდან უცნაური ტალღები, შავები, ლურჯები, შეუპოვრები, შეხედე, ჩემკენ მოდიან, შემომცქერიან. ყური დაუგდე, რა ხმაზე გაიძახიან ჩემს სახელს, კიდით კიდემდე მიხმობენ. მოდი, თავადის ქალო, დროა, ეზიარო არყოფნის მარადიული სიჩუმის საიდუმლოებასო~.

სიცხადის სამანი მოირღვა. მაია პირისპირ დარჩა ზღვასთან: `მაიას წინ ტალღები ყალყზე შედგნენ _ ვინ არის აქ ისეთი, ვინც არ უნდა იყვეს? _კვლავ იკითხეს~. მაია შედის ზღვაში და გრძნობს, როგორ ეზიდებიან ტალღები თავისკენ, როგორ ეფერებიან, როგორ ჰპირდებიან სიმშვიდესა და ბედნიერებას. ზღვამ მაიას ყველა მიჯნური გაახსენა. მის თლილ თითებსა და მაჯაზე მათი ტრფობის კვალი იყო დარჩენილი _ ძვირფასთვლიანი ბეჭდები და სამაჯური. მაიამ ზღვას სათითაოდ `შესწირა~ ყველა. ამ შეწირვასთან ერთად გაცხადებულ აღსარებაში თითქოს სამუდამოდ ჩამოშორდა მის სახელს ყველა მიჯნურის კვალი, წყვდიადში დაინთქა ყოველის ხატება და  მოგონება. თითქოს საგნებმა და მოვლენებმა მის აღქმაში თავიანთი ნამდვილი სახე და ბუნება დაიბრუნეს. მისის რემზიც, დაღლილი გამუდმებული შენიღბვისაგან, `ხედავს, როგორ დაბერავს ქარი მის იალქანს და მაინც, ლამის ყოველგვარი სურვილი გაჰქრობია მოგზაურობის გასაგრძელებლად და წარმოიდგენს, როგორ ჩაიხვევდა ტალღები და ჩაიძირებოდა, და როგორ მოიპოვებდა სამუდამო განსასვენებელს ზღვის ფსკერზე~ (ვირჯინია ვულფი `გზა შუქურისკენ~).

მაია მიდიოდა ზღვის სიღრმეში, შიშველ ტანზე შემოხვეული თეთრი ზეწრით უმანკო `პატარძალივით~. ზღვამ თავის ვრცელ მკლავებში ჩაიხუტა მისი ნატანჯი სული და დაღლილი სხეული. ადამიანებმა არ უწყოდნენ მისი ფასი. ზღვამ დაიბრუნა თავისი ოდესღაც, ვინ იცის, რის გამო, რა ვითარებაში, რა ძალებით ნაპირზე, იდუმალებიდან სიცხადეში გამორიყული განძი და ვინ იცის, კიდევ როდის მოისურვებდა განგება, რომ ზღვის ქაფიდან შობილიყო ახალი აფროდიტე.

მაია სიმბოლურად ამქვეყნად ვერმოხელთებულ ბედნიერებასაც გულისხმობს. სახელი მაიაც ხომ ინდურ მითოლოგიაში მაცდური, ილუზიებისგან ნაქსოვი საბურველია, რომლის არსსაც ბოლომდე ვერავინ ვერასოდეს ჩასწვდება.

1961 წელს ლანა ღოღობერიძემ გადაიღო სამი ნოველისგან შედგარი მხატვრული ფილმი „ერთი ცის ქვეშ“, რომლის ერთი ნოველა სწორედ „თავადის ქალი მაიაა“.  მთავარ როლებს არაჩვეულებრივი ოსტატობით განასახიერებენ  ლიანა ასათიანი (თავადის ქალი მაია), ოთარ მეღვინეთუხუცესი (ბონდო)  და გიული ჭოხონელიძე(ამბაკო).

მოსწავლები წარმატებას ვერ მიაღწევენ, თუ შინ არ იმეცადინებენ. საშინაო დავალების შესრულება აუცილებელი პირობაა. თუმცა ხშირად ხდება, რომ ბავშვები ამ პროცესისგან თავის დასაღწევად „საპატიო მიზეზს“ ეძებენ და პოულობენ კიდეც. ზოგჯერ საქმე იქამდეც მიდის, რომ მოსწავლე უმაღლესი პილოტაჟის სამსახიობო მონაცემებს ავლენს ან თვითონვე სჯერა თავისივე ტყუილის. გთავაზობთ TOP-ათეულს, რომლითაც მოსწავლეები მასწავლებლების წინაშე თავის მართლებას ცდილობენ.

№1. მასწ, დავალება არ მოგიციათ

ასეთი ტიპის ტყუილს  მშობელი უფრო მეტად იჯერებს, ვიდრე პედაგოგი, მაგრამ რაღაც მომენტში შეიძლება მასწავლებელსაც კი შეეპაროს ეჭვი – იქნებ გადაღლილი იყო და მართლაც დაავიწყდა დავალების მიცემა?  თუ ეს ტყუილი კლასში ხმამაღლა ერთმა მოსწავლემ მაინც გააჟღერა, მას მთელი კლასი აუბამს მხარს.

ამ შემთხვევაში მასწავლებელს შეუძლია, ფრიადოსანთა რვეულებში ჩაიხედოს. დიდი შანსია, რომელიმეს მისი მოცემული დავალება შესრულებული ჰქონდეს, რაც დაადასტურებს იმას, რომ მასწავლებელს დავალების მიცემა არ დავიწყებია. თუ კლასში ელექტრონული ჟურნალია, მასწავლებლის მოტყუება ნაკლებად ხერხდება.

№2. მასწ, იმ დღეს არ ვიყავი და არავის უთქვამს

ეს კლასიკური ტყუილია. მოსწავლე თანაკლასელებს ადანაშაულებს იმაში, რომ მათ არაფერი უთხრეს ახალი დავალების შესახებ. თუ ასეთი რამ ხშირად მეორდება, მასწავლებელი უნდა დაეჭვდეს – იქნებ სხვა მოსწავლეები მართლაც არ უზიარებენ ინფორმაციას ბავშვს, რომელიც ხშირად აცდენს გაკვეთილს? თუმცა, მთავარი პასუხისმგებლობა დავალების შესრულებასა თუ შეუსრულებლობაზე მაინც გაკვეთილების გამცდენს ეკისრება, რომელიც ვალდებულია გაიგოს, რა გამოტოვა არყოფნის პერიოდში, რა დავალებები უნდა გაეკეთებინა გაცდენის მიუხედავად.

№3. მასწ, დავკარგე/დამავიწყდა რვეული, სადაც დავალება ჩავინიშნე

ერთ-ერთი პოპულარული მიზეზი სხვა მიზეზებს შორის. მოსწავლე ამბობს, რომ სხვა საგნის მასწავლებელმა ან სხვა მოსწავლემ გამოართვა რვეული, სადაც ჩანიშნული ჰქონდა დავალება.

ხშირად ბავშვები არც ინიშნავენ დავალებას. გაკვეთილის ბოლოსკენ უმეტესობა მოდუნებულია. სასურველია მასწავლებელმა შეამოწმოს ან ხაზგასმით, ხმამაღლა გამოაცხადოს იმის შესახებ, რომ აუცილებელია დავალების ჩაწერა.

№4. მასწ, რვეული სახლში დამრჩა

ამ სევდიანი ამბის გამოცხადებისთანავე მოსწავლეს სახე ეცვლება და ცრემლიც კი სდის!   ამით იმის დემონსტრირებას ცდილობს თითქოსდა დავალება შესრულებული აქვს და ძალიან სწყინს, რომ თავისივე დაუდევრობით რვეული შინ დარჩა… მასწავლებელი შეიძლება ვერც მიხვდეს ეს სამსახიობო მოთელვაა თუ სრული სიმართლე?.. მოსწავლე კარგა ხანს ეძებს თავის ზუგრჩანთაში რვეულს და ბოლოს ამბობს: უი, ორი ერთნაირი რვეული მაქვს და დღეს  სხვა წამომიღიაო… თუ საშინაო დავალება წერით სამუშაოს არ ითვალისწინებდა, მოსწავლე პანიკაში ვარდება.

№5. მასწ, შუქი წავიდა

ფორსმაჟორული სიტუაციები, რასაკვირველია, ყველგან არსებობს, მათ შორის ელექტროენერგიის გათიშვაც ხდება, მაგრამ რადგანაც ამ მოვლენას დროებითი ხასიათი აქვს, ბავშვს იდეად მოსდის, რომ მოიმიზეზოს, აღარ ისწავლოს და უშუქობა მყარ საპატიო არგუმენტად გამოიყენოს.

№6. მასწ, ვერაფერი გავუგე დავალებას

ბავშვებს უყვართ იმის თქმა, რომ ეცადნენ, მაგრამ არ გამოუვიდათ, ვერ გაიგეს, დავალების არსს ვერ ჩასწვდნენ. პასუხისმგებლიანი მოსწავლე ამ დროს რთული დავალების სანაცვლოდ სხვას აკეთებს და ამ მცდელობებს მასწავლებელს დამადასტურებელი ჩანაწერის სახით წარმოუდგენს. ასეთი ბავშვი დასაფასებელია. მასწავლებელმა ის დაფასთან არ უნდა გამოიძახოს „საქმის გასარჩევად“, რადგან მოსწავლე სამუდამოდ დაკარგავს რაიმის კეთების მოტივაციას.

სასურველია მასწავლებელმა დავალების მიცემის დროს არა მხოლოდ დაფაზე პარაგრაფი და სავარჯიშოების ნუმერაცია მონიშნოს, არამედ ირიბი მითითებაც მისცეს ბავშვებს, თუ როგორ უნდა იმუშაონ ამ თუ იმ საკითხზე.

№7. მასწ, გუშინ ცუდად ვიყავი

დაავადება ცვლის ჩვენი ცხოვრების რიტმს, მაგრამ ზოგიერთი ბავშვის ჯანმრთელობის მდგომარეობა სიტუაციურად „უარესდება“, მაგალითად, საკონტროლო წერის დღეს ან რთული საშინაო დავალების შესრულების დროს. „ავად ვიყავი, მასწ,“ – ეს მიზეზი ამ სამყაროსავით ძველია. იყო თუ არა ბავშვი ცუდად, ამის გადამოწმება მასწავლებელს მარტივად, მშობელთან ერთი ზარით შეუძლია.

№8. მასწ, სოფელში წამიყვანეს

ყველაზე ხშირად გაკვეთილების ორშაბათობით უსწავლელობას მოსწავლეები სწორედ ასეთი განცხადებით იმიზეზებენ. რადგან წინა დღეები უქმეა, რთულია დადგენა ტყუილს ამბობს მოსწავლე თუ სიმართლეს.

სოფლიდან კვირა დღეს დაბრუნებულ ბავშვს აღარ აქვს მეცადინეობის ხალისი. ამიტომ აუცილებელია, შევაჩვიოთ გაკვეთილების წინასწარ მომზადებას.

ბევრი მასწავლებელი ცდილობს შაბათ-კვირას მოსწავლეებს ჩვეულებრივზე მეტი დავალება მისცეს, რაც არასწორია. ბავშვები ისედაც გადაბმულად სწავლობენ მთელი კვირის განმავლობაში. მათ დასვენება, მშობლებთან და მეგობრებთან ურთიერთობა სჭირდებათ.

თუკი ბავშვი რეგულარულად ამბობს, რომ უქმეებზე სოფელში წასვლის მიზეზით ვერ იმეცადინა, მასწავლებელმა მშობელთან უნდა გაარკვიოს, რაშია საქმე. ზოგჯერ მშობლებს მართლაც გაჰყავთ ბავშვები რამდენიმე დღით ქალაქიდან, სადაც მას მეცადინეობის საშუალება არ ეძლევა.

№9. მასწ, ვარჯიშზე/წრეზე ვიყავი

კიდევ ერთი გავრცელებული მიზეზი უფროსკლასელთა შორის – შემოქმედებითი, სპორტული წრეები, საგამოცდო სამზადისი, ამას ემატება დასვენების, მეგობრებთან დროსტარების მოთხოვნილება… როგორც წესი, საშინაო დავალება სწორედ ასეთ სიტუაციებს ემსხვერპლება.

ბევრ მშობელს შვილი მართლაც ზედმეტადაც ჰყავს დატვირთული, რაც შეუსაბამობაშია მის ფიზიკურ შესაძლებლობებთან. ასეთ მოზარდებს ხშირად აღენიშნებათ ნევროზები, სუსტი იმუნიტეტი და ფსიქიკური პრობლემები.

№10. ინტერნეტი გამეთიშა

ეს ნაკლებად გავრცელებული მიზეზია, თუმცა, სავარაუდოდ, უახლოეს წლებში, ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ მიზეზად იქცევა. ელექტრონული სახელმძღვანელოები და დღიურები, ყველაფერი, რაც მოსწავლესა და მასწავლებელს სწავლების პროცესში დაეხმარება, სულ უფრო იკრებს პოპულარობას. შესაბამისად, ინტერნეტის არქონის მიზეზიც პოპულარული გახდება.

შეჯამების სახით

როდესაც ბავშვი თავს იმართლებს, არ არის აუცილებელი, მის სიტყვებში იმთავითვე დავეჭვდეთ. მასწავლებელი უნდა გრძნობდეს სიტუაციას, მან უნდა დაუსვას რამდენიმე კითხვა და მხოლოდ ამის მერე გამოიტანოს დასკვნა.

ჩვენ ყველას გვქონია სიტუაცია, რომლის გამოც ვერ გაგვიკეთებია საქმე. ასეთ მდგომარეობაში შეიძლება მოსწავლეც აღმოჩნდეს. ზრდასრულ ადამიანსაც კი აქვს თავისი საპატიო მიზეზი, როდესაც ვერ ამზადებს სადილს, ვერ იღვიძებს დილით ადრე, ივიწყებს მნიშვნელოვანი ამბების ჩანიშვნას…

ბავშვს უნდა ჰქონდეს შეცდომის უფლება. სხვაგვარად ის ვერ მიხვდება, რა არის შეცდომა, რა შედეგი მოაქვს, როგორია მისი გამოსწორების გზები.

სასწავლო წლის დასაწყისში მასწავლებელი უნდა შეუთანხმდეს მოსწავლეებს, რომ გაუთვალისწინებელი ან მათგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო 2-3 ჯერ აპატიებს დავალების შეუსრულებლობას, ამის გამო არ დასჯის, არც ნოტაციებს წაუკითხავს.

რასაკვირველია, საშინაო დავალების შეუსრულებლობას არ უნდა ჰქონდეს რეგულარული ხასიათი. თუ ბავშვი სახლში სამუშაო პირობების უქონლობას უჩივის, ამ პრობლემაზე მასწავლებელმა მშობელთან დროულად უნდა იმსჯელოს. ასევე, მასწავლებელმა მუდმივად უნდა გაუწიოს მონიტორინგი საკუთარ თავს, სწავლების მეთოდებს, მოსწავლეებთან სწორი ურთიერთობების ჩამოყალიბებას, რათა სწავლება ორივე მხარისთვის იქცეს არა რუტინულ სამუშაოდ, არამედ სახალისო და საინტერესო პროცესად.

მღებავობაზე არასდროს მიოცნებია. აი, დღეს კი ჩემი სოფლის სახლის კიბეს ვღებავ. კიბე ხის არის და მის გარეშე მეორე სართულზე ვერ მოვხვდები. კიბე ბევრის მომსწრე და მნახველია. ბავშვობაში სულ ნაპირ-ნაპირ ავდი-ჩავდიოდი, მოაჯირს ბეჯითად ვეჭიდებოდი და წაქცევა-დაგორების არცერთი მცდელობა არ მქონია. კიბე რაღაცით ცხოვრებას წააგავს. ადამიანები ადი-ჩადიან. სიცოცხლის განმავლობაში ბევრჯერ გვიწევს ასვლა-ჩასვლა, ჰოდა, როგორც აქ, კახეთში იტყვიან, მძიმე-მძიმედ (სტილი დაცულია) ანუ, ფრთხილად უნდა იარო და არ ჩავარდ-დაგორდები. ისიც ვიცით, რომ ბევრი წაქცეული წამომდგარა, მაგრამ, რაც მძიმედ ივლი, არ წაიქცევი და არც წამოდგომაზე დაკარგავ დროსა და ენერგიას.

ჰოდა, იმას ვყვებოდი… კიბეს წითლად ვღებავ. რაც თავი და ეს კიბე მახსოვს, სულ წითელია, უბრალოდ ტონალობები იცვლება, იმის მიხედვით, რა ტიპის საღებავი შემხვდება. თავზე „მალიარების“ ქუდი მახურავს. ხომ იცით, როგორიცაა? გაზეთისგან კეთდება სამკუთხა ფორმის. რაღა დაგიმალოთ და ხელს უფრო მიშლის, მაგრამ  მღებავის ქუდის გარეშე კიბე როგორ შევღებო?

თუმცა სანამ ღებვას დავიწყებდი, საღებავი შევიძინე. აქვე, ახლო-მახლო მომიწია ყიდვა და რაღაცნაირი აგურისფერი გამომადგა. წასმიდან რამდენიმე საათში კი მუქი წითელი გახდა. გამყიდველს ვკითხე,  თქვენი საღებავი ალდეჰიდებს შეიცავს-მეთქი? რასო?… თვალები შუბლზე აუცოცდა. არაფერს, ბატონო, მოგესმათ-მეთქი, დავამშვიდე. და მართლაც, რა იცის ახლა ამან, რას შეიცავს მისი საღებავი. თუ უალდეჰიდო და სუფთა მინდოდა, კეთილი მენება და თბილისში მომეძებნა. ახლა აქ კი,  რაც არის, იმას შევიძენ.

ვინმე იფიქრებს, ამდგარიყავი და შემადგენლობა თავად წაგეკითხაო. ეგეც მართალია, ოღონდ თავი აღარ დავიმძიმე, იქნებოდა შიგნით ალდეჰიდი, ნამდვილად იქნებოდა. თან კიბე გარეთ არის და არა სახლის შიგნით, ამიტომ ერთი პატარა კოლოფი ალდეჰიდიანი საღებავი არაფერს ცუდს არ იზამს.

აი, სხვა საქმეა, სახლში კიბე რომ ყოფილიყო…

სახლის კლიმატი მნიშვნელოვანია და შედგენილობა მხოლოდ მის მფლობელზეა დამოკიდებული. სტერილური და ხაზგასმით სუფთა მდგომარეობა მხოლოდ საავადმყოფოების საოპერაციოებშია (ყოველ შემთხვევაში, უნდა იყოს). სხვაგან სულ მცირე მტვერი მაინც იქნება. თქვენთან მტვერი არ არის? რას ბრძანებთ, ეს თქვენ გგონიათ ასე, თორემ ჰაერის ანალიზი მტვრის თუნდაც მცირე რაოდენობის არსებობას უმალ დაადასტურებს. აქ თქვენი ბრალი არაფერია, ყველაფერი იმ გარემოზეა დამოკიდებული, სადაც სახლი დგას.  სიცხის დროს, მტვერი უფრო მალე გროვდება. ფანჯრები გექნებათ ხშირად ღია და იმიტომ. სახლში  ჰაერზე გავლენას ახდენს მომზადებული საჭმელიც და მომზადების სიხშირეც. გაზქურა, სადაც ამზადებთ და კიდევ გამწოვის არსებობა-არ არსებობა. სახლის ჰაერზე გავლენას ახდენს მასალა, რომლისგანაც სახლია აგებული. რა არის გამოყენებული? აგური, ბეტონის ბლოკები, ქვა, ხე, სხვადასხვა პლასტმასი თუ  მეტალი?

სახლში არსებული ჰაერი მნიშვნელოვანია, ამიტომ, მოდით სათქმელი უფრო კარგად გავშალოთ.

პირველი, რაც სახლში ჰაერზე ახდენს გავლენას, ის გარემოა, სადაც სახლი მდებარეობს. როგორი მოძრაობაა, რამდენი ტრანსპორტი დადის, რა რაოდენობის გამწვანებაა, ეს ყველაფერი სახლზე უეჭველად იმოქმედებს. ოზონის წარმოქმნა ფოტოქიმიური პროცესია, რომელიც ულტრაიისფერ გამოსხივებას საჭიროებს. ასე რომ, მისი არსებობა სახლში შეუძლებელია (გამონაკლისს, სპეციფიური ელექტროხელსაწყოები წარმოადგენენ და მათი სახლში ქონის  შემთხვევაში, ძალიან მცირე რაოდენობით  წარმოიქმნება). გარეთ, როგორც წესი, ოზონის დონე მერყეობს 5-15µg m^-3-ის ფარგლებში და მაქსიმალური მაჩვენებლის შემთხვევაში, ის მცირე რაოდენობით სახლის შიგნითაც დაფიქსირდება.

და თუ სახლის მიმდებარე ტერიტორიაზე ტყე იწვის?… ეს ხომ ჩვენს დღევანდელობაში სამწუხარო რეალობაა. მაშინ სახლში არსებულ VOCs-ებს (მათზე ოდნავ ქვემოთ იხილეთ), ე.წ. PAHs (polyaromatic hydrocarbons) პოლიარომატული ნახშირწყალბადები დაემატება, აღარაფერს ვამბობ კვამლში შემავალი  ნახშირჟანგის და ნახშირორჟანგის მომატებულ რაოდენობაზე.

მეორე ფაქტორი, სახლის განიავების, ანუ ჰაერის ცვლის სიხშირის ფაქტორია. ეს კვლავ იმ გარემოზეა დამოკიდებული, სადაც სახლი დგას. ასევე, მნიშვნელოვანია სახლის დიზაინიც, ანუ რამდენად კარგად ნიავდება თითოეული კუთხე-კუნჭული.

მესამე ფაქტორი ისაზღვრება მასალით, რომელიც სახლის აგებისას ან შიგნით რემონტისას გამოიყენეს. რა საღებავით შეღებეს, რა წებო გამოიყენეს „შპალერის“ გაკვრისას, როგორი პარკეტი თუ ლამინატი დააგეს, რისგან დამზადებული ავეჯით გააწყვეს და ა.შ. ხშირ შემთხვევაში თანამედროვე პოლიმერების, ან საღებავების გამოყენება ალდეჰიდის ემისიას უწყობს ხელს, რომელიც ნელ, თუმცა სტაბილურად მიმდინარე ქიმიურ პროცესებში მონაწილეობს (იხ. სტატია „სურნელოვანი ნივთიერებები“ https://mastsavlebeli.ge/?p=13156).

დაბოლოს, მეოთხე ფაქტორი სახლში მიმდინარე აქტივობებზეა დამოკიდებული. რას ამზადებენ, როგორ გაზქურაზე ამზადებენ (ელექტროზე თუ ჩვეულებრივ, ღია ცეცხლით). თუ ღია ცეცხლის გაზქურაა სახლში, არის თუ არა გამწოვი და ა.შ.

სამზარეულოს, ოთახებს, სააბაზანოს და ტუალეტს რა საშუალებებით წმენდენ. რა სიმძლავრის მტვერსასრუტს იყენებენ და რა სიხშირით. არის თუ არა სახლში ხალიჩა(ები) და რა სიხშირით ან რა საშუალებით იწმინდება.

იცით, როცა მე სადმე სტუმრად მივდივარ, ხალიჩაზე სიარულს მაქსიმალურად ვერიდები. პატივს ვცემ იმ ოჯახის ჰაერს და დიასახლისის შრომას. საერთოდაც, კარგი იქნებოდა აღმოსავლური ქვეყნების მსგავსად, აქაც ფეხზე გახდის ტრადიცია გვქონდეს. აი, უმრავლესობა კი მოდის, ღმერთმა უწყის სად არ დააბიჯეს ფეხი და მაინცდამაინც ხალიჩაზე სურთ გავლა-გამოვლა. ის კი არა, ერთი სტუმარი პირდაპირ ჩემს სავარჯიშო ხალიჩაზე დახტა, სადაც მე დაწოლილ ვარჯიშებს ვაკეთებ და შემთხვევით, გაშლილი დამრჩა. ის ხალიჩა გადავაგდე. აქ კი ვიტყვი, რომ მსგავსი საქციელი არ შეიძლება. დიდი ხალიჩა აღარ გყოფნის დალოცვილო, რაღა სავარჯიშოზე დგები?…

ეს გადახვევა იქეთ იყოს… კვლავ სახლის ჰაერს და ბინადართა აქტივობას დავუბრუნდეთ. მაგ. ფრჩხილის ძველი ლაქი აცეტონით გავიცილეთ და ახალი წავისვით. ხომ თითქოს არაფერია, მაგრამ ჰაერს აქროლადი ორგანული ნაერთები (Volatile Organic Compound VOCs) შეემატა. ასეთი ნაერთი ბევრია და მათ წარმოშობის სხვადასხვა გზა აქვთ.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, მათი წყარო, პირველ რიგში, აშენების და რემონტისას გამოყენებული მასალაა და ახალ სახლში პირველი რამდენიმე თვე  VOC-ის დონე გაცილებით მეტია. აქ იგულისხმება ბევრი არომატული და ალიფატური რიგის ნაერთები. აქვეა ქლოროფორმი, აცეტონი, თუმცა, ფორმალდეჰიდის კონცენტრაცია ყოველთვის ოდნავ მაღალია. მაგ. ლატექსის საღებავი ტოლუენს, ეთილბენზენს, 2-პროპანოლს და ბუტანონს შეიცავს. VOC-ს ასევე შეიცავს სახლის ყველა გამწმენდი საშუალება, დეტერგენტები, ძალიან მცირე კონცენტრაციით, მაგრამ მაინც.

ბოლო პერიოდში სახლებში PBDE (Polybrominated diphenyl ether)  პოლიბრომ დიფენილ ეთერი გამოჩნდა.

ამ ნივთიერებას ცეცხლის შესანელებელი, შესაჩერებელი ნარევების შემადგენლობაში იყენებენ (წვის ინჰიბიტორია) და მათი მეშვეობით ამუშავებენ  სხვადასხვა ავეჯს, ხალიჩებს, ფარდებს და ა.შ. მიზანი ერთია – სახლში ხანძრის გაჩენის შემთხვევაში, მისი გავრცელება  მაქსიმალურად შეფერხდეს.  ფორმალდეჰიდის მსგავსად, PBDE ნელა ორთქლდება, არის ტოქსიკური და მისი სამიზნე ტვინის და ღვიძლის მეტაბოლიზმში ჩართვაა. სხვათა შორის, გამოკვლევებმა აჩვენა მისი მაღალი კონცენტრაცია მეძუძური დედების რძეში (იგულისხმება, რომ დედების სახლებში PBDE-თი დამუშავებული ნივთები იყო).

ახლა თქვენი წარმოსახვა გვჭირდება. წარმოიდგინეთ, რომ… სახლში მწეველია… და ეს მწეველი მოსაწევად აივანზე კი არ გადის, იქვე ოთახში ეწევა დილიდან საღამომდე. ჰო, ასეთი ადამიანებიც, ხომ არსებობენ, დღეში რამდენიმე კოლოფი სიგარეტი არ ჰყოფნით.

თამბაქოს კვამლი სხვადასხვა  VOCs-ის წყაროა და შეიცავს ალდეჰიდებს, კეტონებს, ნიკოტინს, ორგანულ მჟავებს და ნახშირწყალბადებს (4000-მდე ნივთიერებას). ერთი  სიგარეტის მოწევით გარემოში 2,4 mg ალდეჰიდის ემისია ხდება. გარდა ამისა, თამბაქოს კვამლი ხელს უწყობს მტვრის ნაწილაკების უფრო სტაბილურ შეჩერებას დახურულ სივრცეში, ანუ სახლში.

გარდა ამისა, სიგარეტის კვამლში, ე.წ. PAHs (polyaromatic hydrocarbons) პოლიარომატული ნახშირწყალბადები გვხდება, მათ შორის ალფა-ბენზო პირენი, რომლის მთავარი სამიზნეც თირკმელები გახლავთ. კვლევებით დადგენილია, რომ ერთი უფილტრო სიგარეტი გარემოში (ანუ, თქვენს სახლში) ავრცელებს 25 mg ალფა-ბენზო პირენს. ფილტრიანი ალბათ ოდნავ ნაკლებს გაავრცელებს, მაგრამ განა ეს შეღავათია?

სახლში ჰაერი ჯანსაღი უნდა იყოს, ამიტომ ფანჯრები სულ ღია მაქვს. მით უმეტეს, რომ ეზოში უამრავი მწვანეა.  დილაა, ცხვირს რაღაც სასიამოვნო სუნი მიღიზიანებს. პირდაპირ ჩამებღაუჭა და მოსვენებას აღარ მაძლევს. ჰაერი ახლად გამომცხვარი შოთის სურნელით არის სავსე. მეზობელი აცხობს და ყიდის. თითქოს  შეჩვეული უნდა ვიყო, მაგრამ დილაობით სხვანაირად აღაგზნებს ყნოსვის ცენტრს და მეც ნახევრად მძინარე ვდგები, სახელდახელოდ მოვიცვამ რაღაცას და სურნელის ეპიცენტრისკენ მივემართები. ეზოში კიბით ჩავდივარ, ოღონდ მძიმე-მძიმედ, ფრთხილად. თვალები კვლავ დახუჭული მაქვს და ფეხებს მეზობლის ღობესთან თავისით მივყავარ.

• ფიქრიიი, ორი პური მინდა…