ძალიან მიყვარს და ხშირად ვიმოწმებ ვიგოტსკის მეტაფორას აზრისა და სიტყვების ურთიერთმიმართების შესახებ: „აზრი შეიძლება შევადაროთ მაღალ ღრუბელს, რომელიც იღვრება სიტყვების წვიმით“. ჩვენ ძალიან ხშირად თანამოაზრეებს სწორედ სიტყვების, ტექსტების მეშვეობით ამოვიცნობთ ხოლმე. ასეთი გრძნობა გამიჩნდა, როდესაც თანამედროვე გერმანელი პოეტის, მეცნიერისა და დრამატურგის გერტ რობერტ გრუნერტის შემოქმედებას გავეცანი. პირველად მას მაშინ შევხვდი, როდესაც ქართული პოეზიის ანთოლოგიას ამზადებდა გერმანულად და საქართველოში იყო ჩამოსული. მერე ქართულადაც გამოჩნდა მისი ლექსები (მთარგმნელი ნინო პოპიაშვილი) და ახლახან კი მისი პიესა „ნოსტრადამუსი“ (მულტიმედია სპექტაკლისათვის) ქართულად წავიკითხე (მთარგმნელები: შორენა შამანაძე, ნინო პოპიაშვილი, თამარ ზიგერ-პოპიაშვილი) და მაშინვე გამიჩნდა იდეა, რომ კარგი იქნებოდა, ამ პიესას ილიაუნის „პოეზიის აფთიაქი“ თუ დადგამდა, რადგან საბოლოო მიზანდასახულობით ჩვენ ვემთხვევით ერთმანეთს.

ახლა კი დავუბრუნდები იმ აზრს, რომლის განვითარება პირველი წინადადებიდან დავიწყე და ისევ „შორიდან მოვუვლი“. არიან შემოქმედი ადამიანები, რომლებსაც ძალიან თრგუნავთ სამყაროს, კაცობრიობის თანამედროვე მდგომარეობა და სხვადასხვა ხერხით ცდილობენ, დაანახონ ადამიანებს ეს კრიზისი და მიასწავლონ გამოსავლის გზაც. პიესა „ნოსტრადამუსის“ შესავალში ვკითხულობთ: „მიშელ დენოსტრდამი, იგივე ნოსტრადამუსი (1503-1566), ფარმაცევტი, შავი ჭირის მკურნალი, ასტრონომი, ფრანგ მეფეთა მრჩეველი და სამეფო კარის ექიმი იყო.  ჩვენთვის კი დღეს ნოსტრადამუსი არის ავტორი ჩ.წ.აღ.-მდე 3797 წელს შექმნილი წიგნისა „წინასწარმეტყველებები“, რომელიც დღემდე არც სტრუქტურულად და არც შინაარსობრივად ბოლომდე გაშიფრული არაა. ეს წინასწარმეტყველებები გამოკვეთს კაცობრიობის ეგზისტენციალურ პრობლემატიკას თანამედროვე გეოცენტრული და გლობალური სამყაროს შუქზე. ათი „ცენტურიონის” საიდუმლოდ კოდირებული სტრიქონები მარადიულ კითხვას სვამს: როგორ უნდა გადარჩეს კაცობრიობა სამყაროსეული კატაკლიზმების ეპოქაში?“

გერტ რობერტ გრუნერტის ცხოვრება და შემოქმედება – ეს არის პასუხი სწორედ ამ მთავარ შეკითხვაზე: „როგორ უნდა გადარჩეს კაცობრიობა სამყაროსეული კატაკლიზმების ეპოქაში?“

ნოსტრადამუსის – როგორც კონცეპტის, აქტუალიზებამ გრუნერტთან უნებური ანალოგია გამიჩინა გასულ წელს წამოწყებულ ჩემს შემოქმედებით პროექტთან: „პოეზიის აფთიაქი“, რომლის იდეა გახლავთ სწორედ ის კითხვა, რომელიც ზემოთ დავიმოწმე. „პოეზიის აფთიაქის“ მეტაფორით ჩვენც იმ აზრს გამოვხატავდით, რომ პოეტურად გამოთქმულ სიტყვას ზემოქმედების დიდი ძალა ჰქონდა ადამიანზე, „პოეზიის აფთიაქისთვის“ კონცეპტუალური იყო ფრანგი ფსიქოლოგისა და ფარმაცევტის, ემილ კუეს ცხოვრება და შემოქმედება. როდესაც წამლების გაცემისას მან აღმოაჩინა, რომ სიტყვა გაცილებით უკეთ მოქმედებდა, ვიდრე წამალი. ამის შემდეგ კუემ შეისწავლა ეს პროცესი და ადამიანებს ასწავლიდა,  როგორ უნდა გამოჯანმრთელებულიყვნენ თვითშთაგონებით და აფირმაციებით (სწორად ჩამოყალიბებული პოზიტიური წინადადებებით).

დიახ, თანამედროვე ადამიანი ავადაა და არა მხოლოდ ფიზიკურად… მან დაივიწყა საკუთარი თავი, დაკარგა შემოქმედებითი ბუნება, გახდა მექანიკური და ავტომატური… გაძლიერდა  აგრესია სამყაროში, კატაკლიზმები – ბუნებაში… პიესა „ნოსტრადამუსი“ ახსენებს და აფრთხილებს ადამიანებს… ეს არის ინტერაქციული პიესა, რომელსაც დიალოგში შემოჰყავს მკითხველი (მსმენელი), ეს არის გზავნილი პლანეტის ადამიანებისთვის, რომლებიც ერთ დიდ სახლში, სახელად დედამიწა, ვცხოვრობთ და არ ვინდობთ ერთმანეთს.

გრუნერტი  „ნოსტრადამუსის“ შესავალში წერს: „…რელიგიასა და მეცნიერებას, პოლიტიკასა და ფილოსოფიას, ხელოვნებასა და ეკონომიკას შორის ძალაუფლებისათვის ბრძოლის შეცნობამ ნოსტრადამუსი აქცია „შუასაუკუნეების ფუტუროლოგად“ და თანამედროვეობის წინასწარმეტყველად, რომელიც ჩვენს, ინფორმაციული სიუხვითა და პროპაგანდისტული ტერორით გამორჩეულ მედიასაუკუნეს განსაკუთრებული წინასწარმეტყველური ნიჭით ბევრად წინ უსწრებს…… სტრუქტურული, კომუნიკაციურ-ტექნოლოგიური და გლობალურ-ეკონომიკური პროცესების წინასწარი განჭვრეტის თემად დღესაც, 21-ე საუკუნის მეორე ათწლეულში, ე.წ. „ანთროპოცენის“ ეპოქაში, კვლავაც აქტუალურია.

სწორედ ამიტომ, უაღრესად მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია ჩვენი, ე.წ. „ადამიანური საზრისის“ (“conditiohumana”) გასაჯაროება და ამ სპექტაკლის მეშვეობით გამოცდილებათა გაზიარება“.

სამყაროს მარადიული წრებრუნვა დაკვირვებულ ადამიანს წინასწარხედვის უნარს აძლევს. ყველას შეუძლია „გამოთვალოს“ მომავალი… ის ხომ აქვე, აწმყოში ცხოვრობს. ადამიანი რაც უფრო მეტად დააკვირდება და ახსნის ფაქტებს, მოვლენებს, ხდომილებებს, კანონზომიერებასაც აღმოაჩენს… თითქოს არაფერია ახალი ამ ცისქვეშეთში… იცვლება მხოლოდ სახელები… კოსმოსი უცვლელია, მზე და მთვარე ისევ ჩვეულ წრეზე მოძრაობს… მხოლოდ ადამიანია სიბრიყვის მსხვერპლი, სიბრიყვე კი ეპიდემიასავით მოსდებია სამყაროს, შავი ჭირიც (რომელსაც ნოსტრადამუსი მკურნალობდა) – ადამიანის ამ მენტალური მდგომარეობის ფიზიკური გამოვლენაა… ძნელია, ებრძოლო სარეველების მომრავლებას მაშინ, როდესაც ადამიანები ამ სარეველებს თავად თესენ  და ამრავლებენ… ის კი, ვინც ამოიცნო ამ სამყაროს კანონზომიერებანი და განჭვრიტა მომავალი, სასოწარკვეთილი გაჰყვირის და  „წინასწარმეტყველებით“ აფრთხილებს ადამიანებს.

უბრალოდ დამთხვევაა თუ სხვა მიზიდულობა, სწორედ ახლა, როდესაც „ნოსტრადამუსის“ ქართულად თარგმანს თვალი კიდევ ერთხელ გადავავლე, ამ სტრიქონებთან შევყოვნდი:

„მაგრამ უკან გაიხედეთ,
როგორი კვამლი ასდის ბურთს (დედამიწა იგულისხმება)
რომელიც ჩვენი ცხოვრება იყო…“ და ასე შემდეგ.
ახლა, როდესაც ყოველდღიურად საქართველოში და არა მხოლოდ საქართველოში ხანძრებს ითვლიან… მართლაც სხვაგვარად იკითხება ეს სტრიქონები, როგორც მეტაფორა და როგორც სინამდვილე, სხვადასხვა დროის ნიშანი.

სხვა ადგილას კი ვკითხულობთ:

„ამასობაში ვხედავ, როგორ გაფერმკრთალდა ვენერა და გაწითლდა მარსი,

სასიყვარულო სცენებზე უფრო ხშირად  მომავალი

ბრძოლების სურათებს ვხედავ,

ადამიანთა ენით აღუწერელ გაჭირვებებს ვჭვრეტ,

როგორ გარბიან დამფრთხალნი, როგორ იტანჯებიან და იხოცებიან.

უსასრულო ცის ტატნობზე კარგად მოსჩანს,

ძმათამკვლელი ომი ამ სოფელშიც და თვალსაწიერს მიღმა სოფლებშიც,

როგორ ცელავს შავი ჭირი ხალხებს ქალაქებში,

როგორ გავრცელდა კიდითკიდემდე სიბრიყვის ეპიდემია,

რომელიც გამოიწვია სულელურმა რწმენამ ან კიდევ უფრო ძლიერმა სიბრიყვემ,

ჩანს, როგორ იცელებიან ადამიანები როგორც საკუთარი ხელით,

ასევე უცხო არსებათა მიერ,

წარღვნის შედეგად, კომეტების მეშვეობით,

დიდი ხნის წინ, მოგვიანებით, სულ ახლახან,

არასდროს ვიცოდი,  რაში გამომეყენებინა ეს ცოდნა,

როგორ დავხმარებოდი ხალხს ამ ცოდნის წყალობით!“

„დიდი ხნის წინ, მოგვიანებით, სულ ახლახან“ – დროსთან ასეთი დამოკიდებულება იმის ნიშანია, რომ, როგორც ავტორიც წერს: დროში ყველაფერი გათვლადია: ის, რაც იყო, ისევ არის და კიდევ იქნება. მთავარია, ადამიანმა დაინახოს და აღმოაჩინოს კანონზომიერებები და მერე „გათვლა“ ადვილია… თითქოს ყველაფერი დაპროგრამებულია, თითქოს დედამიწა უკვე დაწერილი პროგრამით მოქმედებს და ყველანი მატრიცაში ვართ… მაგრამ არის „ვიღაც“ ჩვენში, ვინც მატრიცას გარედანაც უყურებს და ამიტომ ამბობს პიესის  პერსონაჟი:

არასდროს ვიცოდი,  რაში გამომეყენებინა ეს ცოდნა,

როგორ დავხმარებოდი ხალხს ამ ცოდნის წყალობით!

ამის მთქმელი მატრიცის გარეთაა, მცოდნე ადამიანია, რომელმაც გააღწია გარეთ, დაძლია ბრმა ბედისწერის მიზიდულობა და თანაგრძნობითა და დახმარების წყურვილით შეპყრობილი ფიქრობს, როგორ დაეხმაროს ადამიანებს.

თქვენ როგორ ფიქრობთ, მკითხველებო, უნდათ ადამიანებს „გადარჩენა“? ან იცის ადამიანმა, რომ „გადასარჩენია“ და კიდევ მთავარი შეკითხვა: რა არის „გადარჩენა“?

….

სპოილერები რომ ძალიან არ გავამრავლო, დაველოდოთ ამ პიესის გამოცემასაც და სცენაზე დადგმასაც…

მე კი, როგორც მჩვევია, ამ ტექსტიდან ჩემს „სიუჟეტს“ შევქმნი და ამ ფრაგმენტით დავასრულებ:

მოსახდენი მოხდა! და დარჩა ჩემშიო დენ სურვილი
და ძაფები (მყესები)უდიდესი სიყვარულისა,
რომელიც ყოველზე ციურ მატარებელს ამოძრავებს,
იმ სიყვარულის ძალით, რომელიც მზისა და ვარსკვლავების სვლასაც კი აჩერებს….
გერტ რობერტ გრუნერტის შესახებ:

(დაიბადა 1959 წელს გერმანიაში, კოლნში), გერმანელი ლირიკოსი, დრამატურგი, ლიტერატორი და მეცნიერი.

გამოქვეყნებული წიგნები:

• „დათოვლილი მწვერვალი“ (ლექსები და მათი ინტერპრეტაციები), 2013;
• „ჟანგი“(ლექსები და მათი ინტერპრეტაციები), 2012;
• „ნაფეხურები“(ლექსები და მათი ინტერპრეტაციები), 2011;
• „ნოსტრადამუსი“, პიესა, 2012;
• 1990 წლიდან წერს ლიბრეტოებს გერმანელი კომპოზიტორის, დიტერ შონბახის (1931-2012) ოპერებისა და მუსიკალური ნაწარმოებებისათვის;
• მისი ნაწარმოებები შესულია სხვადასხვა ანთოლოგიაში. მათ შორის კრებულში: „დაკავშირებული შვიდი“, 2017;
• „ქართული პოეზიის ანთოლოგია გერმანულ ენაზე – „გული მიმიწევს კავკასიისკენ“,  მთარგმნელი და თანაგამომცემელი, გამომცემლობა Pop Verlag, Ludwigsburg, 2015.

გერტ რობერტ გრიუნერტის წიგნები ამაზონზე:

https://www.amazon.de/s/ref=dp_byline_sr_book_1?ie=UTF8&text=Gert+Robert+Gr%C3%BCnert&search-alias=books-de&field-author=Gert+Robert+Gr%C3%BCnert&sort=relevancerank

გერტ რობერტ გრიუნერტი რაინლანდ-ერფტის ავტორთა საზოგადოების ვებგვერდზე:

https://www.autorenkreis-rhein-erft.de/gerd-gruenert/index.php

ვუდი ალენის „კუგელმასის შემთხვევა“ იმ ტექსტებს შორისაა, ასმეერთე წაკითხვისასაც რომ გულიანად გაცინებს. ვერც ცდუნებას გაექცევი: მთავარი გმირის ადგილას უთუოდ საკუთარ თავს წარმოიდგენ და ოცნებას მიეცემი – რაღაც ჯადოქრობით, წიგნებში მოხვედრის შესაძლებლობა რომ გქონდეს, რომელ დიდ რომანს აირჩევდი? წლების წინ შეყვარებული გმირებიდან რომელს გაჰყვებოდი წუთისოფლის გზებზე სახეტიალოდ? ვის შეიყვარებდი კიდევ უფრო დიდი სიყვარულით?

იმ მკითხველს, ვისაც ვუდი ალენის ეს მოთხრობა არ წაუკითხავს, შეუძლია შემდეგ ბმულს მიჰყვეს:

https://litklubi.ge/biblioteka/view-nawarmoebi.php?id=12169

მე კი ერთ შორეულ ამბავს გავიხსენებ. ცამეტი წლისას მთელი არსებით შემიყვარდა ჟიულიენ სორელი, რომელიც ბედნიერი შემთხვევის წყალობით გავიცანი – მამაჩემის დეიდაშვილის სახლში, სამეგრელოს პატარა და მშვენიერ ქალაქში, წიგნების თაროების თვალიერებისას თვალში სტენდალის სქელი წიგნი მომხვდა. გამოსაჩენ ადგილას იდო, სათაურიც მიმზიდველი ჰქონდა, ისტორიის დრამატიზმსა და უკიდურეს სერიოზულობზე მიმანიშნებელი.

უშინაარსო, ერთთფეროვანი დღეები მაშინვე შეიცვალა – ამაღელვებელმა, თაბრუდამხვევმა ამბებმა გამიტაცა, წიგნის გვერდებზე გამოჩენილმა მთავარმა გმირმა კი რაღაც მანამდე განუცდელი განმაცდევინა. ვერავინ დამარწმუნებს, რომ ეს სიყვარული არ იყო – ცამეტი წლის გოგოს მოულოდნელი და ამავე დროს ლოგიკურად გაჩენილი სიყვარული. როდესაც წიგნის გვერდებზე მისი სახელი და გვარი მხვდებოდა, ვწითლდებოდი, გულისცემა მიჩქარდებოდა, თავში აზრები მერეოდა და ერთიანად ვიბნეოდი. მის სიტყვებს ვკითხულობდი და ვკითხულობდი, ბოლოს ზეპირადაც ვსწავლობდი… თუ გამოჩენა შეაგვიანდებოდა, გულზე დარდი შემომაწვებოდა ხოლმე – სანამ სხვა გმირებს დავყვები აღმა-დაღმა, ჟულიენ სორელის თავს ცუდი ამბავი ხდებოდეს-მეთქი.  ვჩქარობდი, მინდოდა, მალე წამეკითხა მის შესახებ, მალე შემეტყო მისი გადაწყვეტილებები, გუნება-განწყობილება, ახალ-ახალი იდეები.

სტუდენტობის წლებში ევგენი ონეგინი მიყვარდა. არა, აღარ ვწითლდებოდი. არც საპასუხო გრძნობის იმედი მქონდა.

ვუდი ალენის ზემოთ ნახსენებმა მოთხრობამ სხვა გმირებიც გამახსენა, ჩემს წარმოსახვაში სრულიად ხელშესახებნი რომ იყვნენ და ნამდვილზე ნამდვილი ცხოვრებით ცხოვრობდნენ – იდეალურად არასრულყოფილნი, ნაოცნებართან მეტისმეტად მიახლოებულნი. ლიტერატურის მასწავლებელი სიდნი კუგელმასი რომანტიკული ურთიერთობისთვის ემა ბოვარის აირჩევს და მასთან ერთად სეირნობს ფრანგული სოფლის შემოგარენში. რა უნდა იყოს უკეთესი? კლასიკოსის წიგნში შენი ადგილი გაქვს, ენით აუწერელ ბედნიერებას არაფერი ემუქრება, გაწეულ რისკს თავდავიწყების წუთები ანაზღაურებს.

„კუგელმასი მელოტი და დათვივით ბანჯგვლიანი იყო, მაგრამ სული ნამდვილად ჰქონდა“, – ვკითხულობთ მოთხრობის დასაწყისშივე. რამდენჯერაც უნდა წავიკითხო ეს სიტყვები, იმდენჯერ მეცინება – მთავარი გმირი ჩემ თვალწინ დგას, მისი წამწამების გარჩევა შემიძლია, მისი გახშირებული სუნთქვა მესმის. ავტორი მეტისმეტი მონდომებით მარწმუნებს, კარგი კაცია, მის სურვილებში გასაკიცხი არც არაფერიაო. და მეც ვეთანხმები. მოთხრობის დასასრულს კი მთელი გულით განვიცდი ესპანური ენის გრამატიკის სახელმძღვანელოში სამუდამოდ გამომწყვდეული ლიტერატურის მასწავლებლის ბედ-იღბალს.

გაუძლებდი ცდუნებას მის ადგილას?

მწერლებს უყვართ ყველაზე დიდ ოცნებებზე ხუმრობა, თავშესაქცევი ამბების მოყოლა სამოთხის ბინადრებზე, უკვდავთა გასაუბრება, მარადისობის მკვიდრთა ყოველდღიურობის აღწერა. მილან კუნდერას რომანში „უკვდავება“ გოეთე და ჰემინგუეი გულითადად საუბრობენ მთისა და ბარისაზე. როგორც კი ეს დიალოგი წავიკითხე, მაშინვე დავფიქრდი: რომელ მწერლებს დავაწყვილებდი? რა მოხდებოდა სამოთხის ამწვნებულ გორაკებზე სეირნობისას?

ჯულიან ბარნსის „მსოფლიოს ისტორია ათნახევარ კარად“ სამოთხის სურათებით მთავრდება. მთავარი გმირი აღმოაჩენს, რომ ამ ადგილას ადამიანს ყველა სურვილი უსრულდება – ინგლისური საუზმე იდეალურად ინგლისურია და შეგიძლია სადილადაც მიირთვა და ვახშმადაც; საყიდლებზე წასული ყველაფერს იყიდი, რაზეც კი თვალი წაგიგორდება; სპორტულ თამაშებში რეკორდს ზედიზედ ამყარებ, ცნობილ ადამიანებს ხვდები და სასურველ თემებზე ესაუბრები, საწოლში ყველას იწვენ, ვიზეც კი გული მიგდის… შესაძლებლობები განუსაზღვრელია: თუ გინდა, ყველა წიგნი წაიკითხე, რაც კი სამყაროში არსებობს.

სული ამ წიგნის გმირსაც აქვს და ამიტომაც შეუჩნდება რაღაც – ვერ ისვენებს, კითხვებზე პასუხს ეძებს, ახდენილი ოცნებები თუ დაკმაყოფილებული სურვილები ბოლომდე ვერ ავსებს მის იმქვეყნიურ ცხოვრებას. ჯოჯოხეთი (ესპანური ენის გრამატიკის სახელმძღვანელო!) რომ არსებობდეს, იქნებ აზრიც მისცემოდა ჰემფრი ბოგარტთან თუ მერლინ მონროსთან სეირნობაში გატარებულ საღამოებს. მაგრამ აუხსნიან – რაც ჯოჯოხეთზე გსმენია, მხოლოდ და მხოლოდ აუცილებელი პროპაგანდა იყო, ყველა გზა სამოთხისკენ მოდისო.

ესეც ძალიან სახალისო წიგნია – ყოველ ჯერზე ერთსა და იმავე ფრაზებზე რომ გეცინება და გინდა, ირგვლივ ყველას წააკითხო, დიდსა თუ პატარას – ვისაც კი სული ნამდვილად აქვს.

ვარდისფერ ღვინოებს (როზეს) მეორენაირად ზაფხულის ღვინოებსაც ეძახიან, რადგან აღნიშნული ღვინოები განსაკუთრებით წელიწადის ამ პერიოდში ფასობს და ისმება. ამას თან ემატება ზაფხულისათვის დამახასიათებელი კულინარიული თემები (მსუბუქი სალათები, თევზეულობა და სხვა…) რაც ვარდისფერ ღვინოებს განსაკუთრებით კარგად უწყვილდება.

ვარდისფერი ღვინოები ერთმანეთისგან სტილით ძალიან განსხვავდებიან. ზოგი უფრო თხელი და უფერულია, ზოგი კი – გაცილებით მუქი. ასევე ნახავთ ლალისფერ (ხვანჭკარას ფერის) ღვინოებს.

„როზეს“ რაობისა და ამ ტიპის ღვინის უცნაური (ტრადიციული ღვინოებისათვის ნაკლებად დამახასიათებელი) შეფერილობის შესახებ ბევრი რამ შეიძლება ითქვას. მეტად საინტერესოა კლასიკური ფრანგული შამპანურის მაგალითი, რომელიც ბევრის გასაკვირად წითელი შეფერილობის ყურძნისგან მზადდება. ფრანგი მეღვინეები წურავენ ყურძენს და წამიერად ხსნიან ჭაჭიდან. ამ პროცესს თავისი სახელიც აქვს – „ბლანდენვუ“, ანუ თეთრი-შავიდან. ვარდისფერი ღვინოებიც დაახლოებით ამ პრინციპით ყენდება, თუმცა ყველაფერი მაინც მეღვინეზეა დამოკიდებული.

სხვათა შორის, წითელი ფერის ყურძნის მარცვალს წითელი გული არ აქვს. საფერავის მარცვალიც კი არაა შიგნიდან წითელი. ზოგიერთი ჰიბრიდული ყურძნის მარცვალი რომ გავჭყლიტოთ, შეიძლება შიგნიდან წითელი იყოს, თუმცა ყურძნის ეს ჯიშები მეღვინეობისთვის ხელსაყრელად არ ითვლებიან.

ზოგჯერ ამბობენ ხოლმე, რომ საფერავის ვარდისფერი ღვინო უფრო მუქია, ვიდრე თავკვერის ვარდისფერი. ეს არასწორი ნათქვამია, რადგან მთლიანი პროცესი აბსოლუტურად მეღვინეზეა დამოკიდებული. რაც უფრო დიდხანს დააყოვნებს მეღვინე ღვინოს ჭაჭაზე – უფრო მუქი იქნება ღვინოც. ვარდისფერი ღვინოების შეფერილობაც ჭაჭასთან ღვინის ხანმოკლე შეხებას უკავშირდება.

ძველ დროში ევროპაში, ისევე როგორც საქართველოში, როზე ტრადიციულად თეთრი ღვინის წითლით შეფერვით მიიღებოდა. დღეს ევროპაში ამ მეთოდით მიღებული როზე ნამდვილ როზედ ვერ ჩაითვლება და წითელი ჯიშებიდან იწურება, ისევე როგორც წითელი ღვინო. ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ წვენს ყურძნის გარსთან, ჭაჭასთან გაცილებით ხანმოკლე შეხება აქვს, ვიდრე ეს წითელი ღვინის შემთხვევაში.

როგორც იცით, ჩვენს ქვეყანაში ვარდისფერი ღვინის წარმოება ათწლეულების მანძილზე მივიწყებული იყო. თუმცა ბოლო დროს მრავალმა ღვინის კომპანიამ ამ ტიპის ღვინის წარმოება კვლავ დაიწყო და ეს მეტად სასიხარულო ფაქტია.

ვარდისფერი ღვინის წარმოება საქართველოში ბოლო 5-6 წლის განმავლობაში ძალიან პოპულარული გახდა. ამ დადებით ტენდენციას მხარი აუბა თითქმის ყველა დიდმა ღვინის მწარმოებელმა კომპანიამ, ასევე ზოგიერთმა მცირე მარანმაც.

ქართული ვარდისფერი ღვინო მზადდება თითქმის იმავე წესით, როგორითაც თეთრი მშრალი ევროპული სტილის ღვინო. მხოლოდ მცირე ხნით (რამდენიმე საათით) ხდება წითელი ან ვარდისფერი ყურძნის შეხება ჭაჭასთან, რათა მოხდეს საღებავი ნივთიერებების მცირედ გამოწვლილვა ყურძნის კანიდან.

(საფერავის ჯიშის შემთხვევაში, ნაყოფის რბილობიც შეფერილია წითლად, რაც იშვიათობას წარმოადგენს, რის გამოც, ყურძნის უბრალოდ დაწნეხვაც და მხოლოდ ტკბილის დადუღებაც საკმარისია და აღარ საჭიროებს ჭაჭასთან შეხებას).

ვარდისფერი ღვინო შესაძლებელია თეთრი და წითელი ღვინის შერევითაც დამზადდეს.

„როზეები“ გამოირჩევა სასიამოვნო მჟავიანობით. ეს უფრო საზაფხულო სასმელია, ისმევა გრილად 8-10 ცელსიუს ტემპერატურაზე. რაც ახალგზარდაა ვარდისფერი ღვინო, უფრო უკეთესია, რადგან მისი ფერიც და გემოც უფრო ცოცხალია.

ქართული „როზეებიდან“, ანუ ზაფხულის ღვინოებიდან უდავოდ გამორჩეულად საინტერესოა გურული ჩხავერისგან დაყენებული როზე და თავკვერისგან დაყენებული ვარდისფერი ღვინო.

საფერავის ჯიშის ყურძნისგან ვარდისფერი ღვინის დაყენების შემთხვევაში კახეთში, როგორც წესი, ყურძენი იკრიფება ხელით, სიმწიფის პიკზე. კლერტის ნაზად გაცლის შემდეგ 4°ცელსიუსამდე გაციებულ დურდოს მაცერაციაზე 8-10 საათის განმავლობაში ტოვებენ. როდესაც წვენი სასურველ ვარდისფერს მიიღებს, მას გამოდენიან და რამდენიმე დღე აჩერებენ დასაწდომად. დუღილი მიმდინარეობს უჟანგავი ფოლადის რეზერვუარში კონტროლირებად ტემპერატურაზე (18°ც). დადუღების შემდგომ ღვინო გადადის სხვა ჭურჭელში რამდენიმე თვით დასავარგებლად. ბოთლებში თებერვალი-აპრილის თვეებში ისხმება.

საფერავისგან  დაყენებული „როზეები“, როგორც წესი, ფერზე ღია ვარდისფერია. ბროწეულის და კოწახურის არომატით შეზავებული ატმის და ჟოლოს სურნელთან. რაც შეეხება გემოს – ქორფა და ხალასია, იმავდროულად ელეგანტური. სრულად იმეორებს არომატების პალიტრას ხავერდოვანი, გლუვი ტექსტურით და ვარდის ფურცლის ჰაეროვანი სურნელით.

როცა ბავშვებთან ურთიერთობის დროს თვითკონტროლის მექანიზმი სუსტდება და სიბრაზის ზღვარს ვუახლოვდები, მაშინვე მახსენდება ეპიზოდი ანე კატარინე ვესტლის საბავშვო მოთხრობების ციკლიდან „დედა, მამა, რვა ბავშვი და საბარგო მანქანა“: მამა გაბრაზებულ მონას უხსნის, როგორ იქცევა, როცა ბრაზობს – გადის შინიდან და დარბის, სანამ ბრაზი არ გაუვლის. ამ ზღვრის მშვიდობიანად გადალახვა დიდი საქმეა, თითქოს ბეწვის ხიდზე გადიხარ და წკიპზე ხარ უფსკრულში ჩასავარდნად, მაგრამ მაინც შეგწევს ძალა, წონასწორობა შეინარჩუნო.

დიდებისა თუ პატარებისთვის ერთნაირად საყვარელ ამ ნაწარმოებში ბევრი მკაფიო შეტყობინებებაა, რომლებიც გვასწავლის, როგორ მოვიქცეთ ბავშვებთან ურთიერთობის დროს, რა გავაკეთოთ, როცა თავს ვეღარ ვიკავებთ, წონასწორობას ვეღარ ვინარჩუნებთ, ბრაზი გვძლევს, ზომაზე მეტად ვართ გაგულისებულები და აღარ ვიცით, ვისზე ვიყაროთ ჯავრი, სად ამოვაფრქვიოთ უარყოფითი ენერგია ისე, რომ ახლობლები და ოჯახის წევრები არ ვაზარალოთ, განსაკუთრებით კი პატარები.

ასეთი აფეთქების დროს უფროსების რისხვის ობიექტი ხშირად ბავშვია, ზოგჯერ – დაუმსახურებლადაც კი. ბავშვებს თრგუნავთ უსამართლობა, მეტადრე – უსამართლო სასჯელი. ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც ხშირად ვხედავთ, როგორ ხდება პატარა უფროსების დამთრგუნველი ძალაუფლების მსხვერპლი, როგორ აჩუმებენ მას, როგორ შთააგონებენ, რომ მისი ყოველი სიტყვა სისულელეა, რომ უგერგილო და ბოთეა – რატომ წაიქცა, რატომ ეტკინა, რატომ ეწყინა, რატომ ვერ გააკეთა ისე კარგად, როგორც ჩვენ – უფროსები გავაკეთებდით და ა.შ. გაუთავებელი საყვედურების, უპატივცემულობისა და უნდობლობის ამ ჯაჭვში ბავშვის პიროვნება აღარ ჩანს, იკარგება. ჩანს მხოლოდ უკმაყოფილება იმით, რომ პატარა ინდივიდმა ჩვენი მოლოდინი ვერ გაამართლა.

ბავშვებთან ურთიერთობა რთულია, იმაზე მეტადაც კი, ვიდრე წარმოგვედგინა. არც საკუთარ შვილებთან ურთიერთობაა იოლი, მანამდე მაინც, სანამ საუკეთესო მოლოდინების წნეხისგან არ გავთავისუფლდებით, სანამ ჩვენი მზრუნველობის ფოკუსში მოქცეული ინდივიდების ავტონომიას არ ვაღიარებთ და თავისუფლებას არ მივცემთ. თავისუფლებას, რომელიც მათ დამოუკიდებლობას შესძენს, შეცდომებზე დააფიქრებს და საკუთარი გამოცდილების რეფლექსიას ასწავლის. ამიტომაც გვეშინია, ამიტომაც ვბრაზობთ, ამიტომაც გვისკდება გული მათ მაგივრად. მათ მაგივრად გვეშინია, ფეხი რამეს არ წამოჰკრან, საიდანმე არ ჩამოცვივდნენ, რამე არ შეერჭოთ, არ მოიწამლონ, არ გაცივდნენ … დამოუკიდებლად სიარულს არ ვაცლით, ფეხებში ვებლანდებით და დამოუკიდებელ ნებას ვართმევთ, ხოლო როცა არ გვემორჩილებიან, ვბრაზობთ, თითქოს ისინი ჩვენი ნების უპირობო აღმსრულებლებად ყოფილიყვნენ გაჩენილნი.

ბავშვებთან დროის გატარება გამოცდაა – საკუთარი თავის, ნერვებისა და წონასწორობის. ისინი გვაიძულებენ, გამოვამჟღავნოთ უნარები, რომლებსაც მანამდე მხოლოდ უფროსებთან ურთიერთობისას ვამჟღავნებდით, გვასწავლიან, როგორ მოვუსმინოთ მათ და ვაცადოთ თავისუფლება – საკუთარი თავისა და შესაძლობლებების შეცნობა ხომ მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როცა არ გვზღუდავენ, არ გვაკონტროლებენ და გისოსებში არ გსვამენ. ვსწავლობთ მათგან, როგორ გადავლახოთ სიბრაზის ზღვარი, ველაპარაკოთ მეგობრულად და არა ქედმაღლურად, უფროსის უპირატესობის წარმოჩენით, ხმამაღალი და იმპერატიული ტონით, ხოლო როცა ეს არ გამოგვდის, დავრბივართ, სანამ ქანცის გაწყვეტამდე არ დავიღლებით და ბრაზი არ გაგვივლის.

ხელოვნების ნიმუშების სანახავად დღეს არსად წასვლა აღარ არის საჭირო – ტექნოლოგიებისა და თავად თანამედროვე ხელოვნების მოქნილობის წყალობით  ხელოვნებასა და ადამიანების ყოველდღიურობას შორის საზღვრები თითქმის წაიშალა. შეგვიძლია, გვეცვას ტანსაცმელი, რომელზეც ჩვენი საყვარელი ილუსტრატორის ნამუშევარია დატანილი, ერთი საქმიდან მეორემდე ვაფერადოთ კლასიკოსების ნახატები, ვუსმენდეთ მუსიკას როგორც ტიხარს ინფორმაციებს შორის, რეკლამის ფონად, ფილმის საუნდტრეკად, მაღაზიაში, კაფეში, ტრანსპორტში, ვკითხულობდეთ ტექსტებს, რომლებსაც სხვადასხვაგვარი ეფექტის მოხდენა შეუძლია… ეს ყველაფერი ჩვეულებრივ ამბად იქცა, არაფერი განსაკუთრებული.

ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც თანამედროვე ხელოვნებამ გააკეთა, სწორედ ამ საზღვრების წაშლაა. როგორ შეიძლება აღმოჩნდეს ხელოვნება ჩვენს ხელში, ამაზე დღეს უამრავი მუზეუმი, გამომცემელი, კურატორი და ხელოვანი ფიქრობს. გაგაცნობთ რამდენიმე წარმატებულ პროექტს, რომლებსაც სწავლების პროცესშიც გამოიყენებთ და იმ მეთოდებზეც შეგიქმნით წარმოდგენას, რომლებსაც იყენებს თანამედროვე სამყარო ხელოვნებასა და ყოველდღიურობას შორის საზღვრების წასაშლელად.

1. 2016 წელს ნიუ–იორკის მედიცინის მუზეუმმა წამოაყენა ინიციატივა, მის არქივში დაცული არტეფაქტების ნაწილი გასაფერადებლების ფორმატში გადაეკონვერტებინა და მომხმარებლებისთვის შეეთავაზებინა ყოველდღიური ნივთები, რომლებიც მათ ინტერესს და მუზეუმში წასვლის სურვილს აღუძრავდა. ინიციატივა წარმატებული აღმოჩნდა და მას მსოფლიოს მასშტაბით არაერთი სახელოვნებო დაწესებულება შეურთდა. კოლექცია, რომელიც 50-მდე მუზეუმის, არქივისა და ბიბლიოთეკის ერთობლივი ძალისხმევით შეიქმნა, აერთიანებს არქიტექტურას, კლასიკურ მხატვრობას, წიგნებს მხატვრობის შესახებ, მოდის ისტორიულ ჩანახატებს, რუკებს და მასში ნებისმიერი ინტერესების მქონე ბავშვი თუ ზრდასრული იპოვის მსუყე საკბილოს.

არქივის ნახვა შესაძლებელია ქვემოთ მოცემულ ბმულზე, საიდანაც, სურვილისამებრ, ნებისმიერ გასაფერადებელს გადმოიწერთ ამოსაბეჭდად, რათა საკუთარ თავზე გამოცადოთ მათი ეფექტი.

https://library.nyam.org/colorourcollections/

2. კომიქსების ციფრულმა მუზეუმმა კომიქსებით დაინტერესებული პირებისთვის ღია გახადა გასული საუკუნის დასაწყისიდან 60-იან წლებამდე შექმნილი კომიქსების სერიების სრული ვერსიები, რომლებზე წვდომისთვისაც საჭიროა მხოლოდ საიტზე რეგისტრაცია და ინტერესი სუპერგმირების ისტორიებისა და მათი მორალის მიმართ. კომიქსების მოყვარულები ამბობენ, რომ გრაფიკულ რომანებს მოზარდებზე მრავალმხრივი გავლენა აქვს, დაწყებული წარმოსახვის უნარის განვითარებით, დამთავრებული თავდაჯერებით, უკეთესი მომავლის რწმენით და საკუთარ თავში სუპერძალების აღმოჩენის სურვილით.

3. ბოსტონის საბავშვო მუზეუმის ვებგვერდზე შეგიძლიათ ვირტუალური ტური მოაწყოთ და შინიდან გაუსვლელად ნახოთ, რა ექსპოზიცია გელით მუზეუმში. 360–გრადუსიანი კამერა სრულყოფილ წარმოდგენას ქმნის მიმდინარე გამოფენაზე. შიში, რომ ამგვარი ტურები ბავშვებს რეალურ მუზეუმში ვიზიტის სურვილს გაუქრობს, უსაფუძვლო აღმოჩნდა. თანამედროვე ბავშვები სხვადასხვა მედიუმს სიამოვნებით იყენებენ კონკრეტული ინფორმაციის მისაღებად.

ვირტუალური ტურის მოწყობა შესაძლებელია შემდეგ ბმულზე: https://www.bostonchildrensmuseum.org/museum-virtual-tour

4. შეგიძლიათ, ვირტუალური ტური მოაწყოთ სიქსტის კაპელაშიც და თითოეული დეტალი იმდენჯერ დაათვალიეროთ, რამდენჯერაც გაგიხარდებათ. გამოსახულებას თან ახლავს ინფორმაციული აუდიოჩანაწერიც. სიქსტის კაპელას შინიდან გაუსვლელად შემდეგ ბმულზე მოინახულებთ: https://www.vatican.va/various/cappelle/sistina_vr/index.html

5. სან–ფრანცისკოს თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმმა მასწავლებლებისთვის შეიმუშავა სასწავლო პროგრამა, რომლის გამოყენებაც გაკვეთილზეა შესაძლებელი. ინტერესების, ბავშვის ასაკისა და ხელოვნების დარგების ეფექტური ფილტრაციით ადვილად იპოვით კონკრეტულ სქემებს ხელოვნების გაკვეთილებისთვის, სადისკუსიო საკითხებს და საკითხავ მასალას.

https://www.sfmoma.org/teacher-resources/

ზოგჯერ განცდა მაქვს, რომ ატრაქციონზე ვზივარ. წრეზე ვტრიალებ. ჯერ ახალ წელს ჩავუქროლებთ, ყოველი მხრიდან ისმის – გილოცავთ, გილოცავთ, გილოცაავთ. ახალი წლის დადგომას გვილოცავენ, მაგრამ წინასწარ ხომ არავინ იცის, რანაირი იქნება ეს ახალი წელი. ჩვენ გვსურს, კარგი იყოს, მაგრამ თავად წელს რა აქვს ჩაფიქრებული, მხოლოდ მან იცის.

შემდეგი გაჩერება ზაფხულია.

• გეფიცებით, ასეთი სიცხე ჯერ არ მახსოვს. პაპანაქებაა, სიო არ იძვრის.

შარშანაც და იმის წინაც ზუსტად ასე ცხელოდა, რატომ არ გახსოვთ?

შემოდგომას ჩავუქროლებთ და ჰოპ, კვლავ ახალი წელია. ადრე ატრაქციონი ნორმალური სიჩქარით ტრიალებდა, მერე და მერე ტრიალს რაღაც საეჭვოდ უმატა  და აგერ ახლა კვლავ ზაფხულის გაჩერებაა (თუმცა, თქვენ წერილს შემოდგომით წაიკითხავთ).

შარშან ერთ წერილში (https://mastsavlebeli.ge/?p=11245) ვწერდი, როგორ მირემონტებდა მეზობლის ბიჭი სოფლის ეზოს ჭიშკრის საკეტს. მთელი დღე „ბარგალკა“ აღრიტინა და თავიც გვარიანად ამატკივა. წელს კი საკეტი საბოლოოდ მოიშალა და მეც მტკიცედ  დავრწმუნდი, რომ „პური მეპურეს უნდა გამოვაცხობინო და ორი პურით ზედმეტი მივცე“.

„მეპურე“, ანუ საკეტის ნამდვილი ოსტატი მეზობელ სოფელში აღმოვაჩინე, მაგრამ ბედი ხომ გინდა, ციცქნა „ბარგალკა“ წამოუღია და ახლა შეგირდი ჰყავს შინ გაგზავნილი, რომ დიდი „ბარგალკა“ მოაშველოს. მანამდე ზის და შეთავაზებულ ყავას წრუპავს, თან მესაუბრება, იმის შესახებ, რომ ამ ხნის კაცია და ჯერ  აგეთი (სტილი დაცულია) გვალვა არ ახსოვს.

• შარშანაც ზუსტად ასე ცხელოდა, იმის წინა წელსაც, – ღიმილით ვპასუხობ. მაგრამ რამაზა პაპა თავს აქნევს, ნეტა შენ რა იციო.

ამასობაში ჩემი ბრაზილიელი კოლეგა ხმოვან წერილს წერილზე მიგზავნის. მეც ამავე გზით ვპასუხობ. თემა ბრაზილიის დიდ ქალაქებში კრიმინალურ სიტუაციას შეეხება. საოცარი ხალხი ყოფილა ბრაზილიელები. ქიმიის ისტორიის მსოფლიო კონგრესი ჩაატარეს, სადაც პროგრამაში ჩემი ორი მოხსენებაც იყო და რაღაც ფონდების მეშვეობით დაფინანსებასაც მთავაზობდნენ, ოღონდ მე უარი შევუთვალე. თქვენ თუ გნებავთ, ნუ დაიჯერებთ, მაგრამ მართლა უარი შევუთვალე, რადგან: ა) ჩემმა ბრაზილიელმა მეგობარმა-ქიმიკოსმა (რომელიც პატარა ქალაქში ცხოვრობს, რიოდან ძალიან შორს) მომწერა, რიოში ჩასული არ დაგინახოო… უკან ან დაბრუნდები ან არაო. ბ) დეკემბერში სტამბულში გაცნობილმა ესპანელმა პროფესორმა მომითხრო, საფულის გამო როგორ მოკლეს რიოში ტურისტად ჩასული დედამისი.

ჰოდა, წასვლა გადავიფიქრე. თუმცა, საორგანიზაციო კომიტეტიდან ცირკულარ წერილებს მაინც ვიღებდი. ერთ-ერთ მათგანში იცით, რა ეწერა? ძვირფასო მონაწილეებოო, ოთხი საათის შემდეგ ქუჩაში ფეხით და საზოგადოებრივი ტრანსპორტით არ იაროთო. თუ მაინც გული გარეთ გაგიწევთ, ტაქსით იმოძრავეთ, ისიც სასტუმროდან შეკვეთილით, ღმერთი არ გაგიწყრეთ და ქუჩაში არ გააჩეროთო.

ჰოდა, აი ამ ამბის გარჩევით ვიყავით გართული მე და ჩემი ბრაზილიელი მეგობარი, რომ რამაზა პაპამ გემრიელად დაგვტატანა:

– ვინ არის კაცო, რას გადაგვეკიდა, რა გული შაგვიჭამა (სტილი დაცულია).

– ჩვენც ხომ ვსაუბრობთ, აგზავნოს ამან ხმოვანი წერილები, რას გიშლით-მეთქი,

რა ვიცი კაცოო, იმ დღეს ქალაქში ვიყავი და უკან ძალიან შაღონებული (სტილი დაცულია) დავბრუნდიო. სუნთქვა ჭირს კაცო, იმ თქვენს ქალაქში, ჰკითხე აბა, მაგას ბრაზილიაში თუ სუნთქავენო.

ვერც თბილისში ვსუნთქავთ და დაზუსტებული წყაროდან გეტყვით, რომ არც სხვა დიდ ქალაქებში არის კარგად საქმე. ჰაერია დაბინძურებული, ძალიან დაბინძურებული.

არადა, სულ უფრო მეტი ადამიანი მოილტვის ქალაქისკენ. ქალაქში კარგია, გართობაც არის და კომფორტიც. კიდევ, დაბინძურებული ჰაერიც ბლომადაა. მთავარი დამაბინძურებელი აგენტებია:

1. გოგირდის დიოქსიდი SO₂, რომელიც წიაღისეულის დამუშავება-მოპოვების პროცესში, ასევე ინდუსტრიული პროცესებიდან და მანქანის გამონაბოლქვიდან უერთდება ატმოსფერულ ჰაერს.

მისი გამოყოფის ინტენსიურობა დამოკიდებულია საწვავის ტიპზე. განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით მას დიზელზე მომუშავე მანქანები გამოყოფენ. მისი კონცენტრაცია განსაკუთრებით მაღალია დელის, თეირანის და აზიის თითქმის ყველა დიდ ქალაქში. ასევე, რაოდენობა ნორმაზე მკვეთრად მეტია ლონდონსა და სან პაოლოში. კვლევების შედეგად დადგენილია, რომ პერიოდი ემისიებს შორის საშუალოდ 10 წუთს შეადგენს (გარემოში გოგირდის და მისი ნაერთების შესახებ იხ. სტატია https://mastsavlebeli.ge/?p=13751 ).

2. აზოტის ოქსიდები NOx, რომლებიც მანქანის გამონაბოლქვიდან, ინდუსტრიული პროცესებიდან და ძალოვანი სადგურებიდან გამოიტყორცნება. მისი გამოყოფის ინტენსივობაც საწვავის ხარისხზე და გამოყენებული სასუქების რაოდენობაზეა დამოკიდებული;
3. მყარი ნაწილაკები, გამოიტყორცნება სატრანსპორტო გამონაბოლქვიდან, ინდუსტრიული პროცესებიდან;
4. ნახშირბადის მონოქსიდი CO, უფერო, უსუნო გაზი, რომელიც ატმოსფეროში გამოდის ტრანსპორტიდან, განსაკუთრებით, თუ ის გაუმართავია. წიაღისეულის დამუშავება-გამოყენებისას ინდუსტრიულ პროცესებშიც გამოიყოფა;
5. ტყვია Pb ატმოსფეროში მეტალურგიული პროცესებიდან გაზოლინზე და დიზელზე მომუშავე ტრანსპორტის გამონაბოლქვით ხვდება. სხვათა შორის, ბრაზილიის ქალაქებში ტყვია ჰაერში ნაკლებად არის, რადგან იქ უკვე დიდი ხანია ბიოსაწვავს იყენებენ.
6. ოზონი O₃ – სხვადასხვა ტიპის ამინდის პირობებში აზოტის ოქსიდების და აქროლადი ორგანული ნაერთების (Volatile organic compounds (VOCs)) გარდაქმნების შედეგად ფორმირდება. ოზონი მეორად დამაბინძურებლად ითვლება და მისი მავნე ზეგავლენა კონცენტრაციაზე და გარემო პირობებზეა დამოკიდებული. ოზონის მაღალი ფორმირებით მეხიკო გამოირჩევა.
7. აქროლადი ორგანული ნაერთები (Volatile organic compounds (VOCs), აქვე შედის ნახშირწყალბადები, სპირტები, ალდეჰიდები, ეთერები. ძირითადად ტრანსპორტის გამონაბოლქვის შედეგად გამოდის ატმოსფეროში.

მსოფლიო ჯანმრთელობის ორგანიზაციას (WHO) შემუშავებული აქვს სპეციალური რეგულაციები, სადაც გაწერილია თითოეული აგენტის ატმოსფეროში ემისიის (გამოსვლის) სიჩქარე და ატმოსფეროში დარჩენის ხანგრძლივობა. შესაბამისად, დადგენილია ფორმულა, რომლის მეშვეობით შეიძლება დადგინდეს ამა თუ იმ აგენტის  ზემოქმედების  კოეფიციენტი.

აგენტის ზემოქმედება=კონცენტრაციაXდრო

ისიც აღსანიშნავია, რომ სხვადასხვა ქვეყნებს თავისი სპეციფიკური რეგულაციები აქვთ შექმნილი. ასევე ატმოსფეროში შეჩერების დროც სხვადასხვა აგენტისთვის განსხვავებულია. თუ, მაგ. ნივთიერება ატმოსფეროში ერთ საათს ჩერდება, მას ნაკლები ზეგავლენა ექნება (თუმცა, გააჩნია იმ ერთ საათში ნეიტრალდება, თუ ქიმიურ გარდაქმნებში ჩაერთვება და რაიმე ახალ „მონსტრს“ წარმოშობს). 8-საათიანი შეკავება, უფრო ცუდია, მაგრამ აი, მაგ. შავ კვამლში შერეული მყარი ნაწილაკები ჩინეთის ზოგიერთ ქალაქში ერთ წელსაც შეიძლება ატმოსფეროში დარჩეს და ეს გაცილებით საზიანოა.

ამერიკის გარემოს დაცვის სააგენტომ შეიმუშავა ჰაერის ხარისხის ინდექსის გამოსათვლელი ფორმულა. ამ ფორმულის მეშვეობით  ნახშირჟანგის, აზოტის ოქსიდების, მყარი ნაწილაკების, გოგირდის დიოქსიდის, ოზონის და ტყვიის ინდექსის გამოთვლაა შესაძლებელია.

(C-C_low)+I _low

სადაც: I – ჰაერის ხარისხის ინდექსია; C – დამაბინძურებლების გაზომილი კონცენტრაციები; C_low-კონცენტრაციის გარდატეხის წერტილი, რომელიც ≤C-ზე;   C_high-კონცენტრაციის გარდატეხის წერტილი, რომელიც  ≥ C-ზე,  I_low-ინდექსის გარდატეხის წერტილი, რომელიც C_low-ს შეესაბამება,   I_high-ინდექსის გარდატეხის წერტილი, რომელიც C_high-ს შეესაბამება.

დელიში ნახშირჟანგის ამ გზით გამოთვლილი ინდექსი 82-ია. თუ ინდექსი <50-ის ფარგლებშია, მაშინ ეს ადამიანის ჯანმრთელობისთვის დასაშვები ნორმაა. 100-მდე არასასურველი ნორმაა ალერგიული და მგრძნობიარე ფილტვებისა და ბრონქების მქონე ადამიანებისთვის. 100-150 ინდექსი ასევე არასასურველია. 150-200 სახიფათო, 200-301-ძალიან სახიფათო, 301-500 კი საგანგაშო ინდექსი გახლავთ.

დამაბინძურებელი აგენტები ატმოსფეროდან ხილსა და ბოსტნეულში, ასევე მათგან დამზადებულ საკვებ პროდუქტებში შეაღწევენ და სწორედ ასე აღმოჩნდებიან ადამიანის ორგანიზმში, ოღონდ უკვე სასუნთქი გზებიდან კი არა, საჭმლის მომნელებელი სისტემიდან.

ბლის სეზონზე ჩემი სახლის ქვედა ქუჩაზე სათვალიო ბალს გადავაწყდი. ახლოს მივედი, 11 ლარი ღირდა. ასეთი ფასი პირველად ვნახე და ცოტა არ იყოს გამიკვირდა. გამყიდველმა ენის მოჩლექით (ბალს უჩლექავდა) გამაცნო:

– ეს ბალიკოაო.

გარდა იმისა, რომ „კო“-ა, კიდევ რა ღირსებები აქვს თქვენს ბალიკოს-მეთქი, დავინტერესდი.

ეეეო, არ იცი, ეს სადაა დაკრეფილიო, მანქანას არ გაუვლია იქო. დილის რვაზე უკვე ჩემთან იყოო.

– და დილის რვიდან აქ გიდევთ? ქუჩაში?

– მააშ…!

-ჰოდა, მაშინ იცოდეთ ბატონო, რომ ის  „მტვერიკოა“-მეთქი.

შევატყვე, ვერ გაიგო და განვუმარტე:

• უკვე „ბალიკო“ აღარ არის, დიდი-დიდი ან „ბა“ არის ან „ლი“, მეტზე ვეღარ ქაჩავს-მეთქი.

რათაო, კიდევ გაიოცა გამყიდველმა…

თქვენ როგორ ფიქრობთ?

რათა?…

გეოგრაფიული ცნებების, ტერმინების, ფაქტებისა და ობიექტების დამახსოვრება მოსწავლეებისთვის მარტივი არაა.  ეს პროცესი, რომ  სახალისო  გახდეს, გთავაზობთ  თამაშს „გეოგრაფიული ლოტო” (გეოგრაფიული ბინგო).  თამაშის მსვლელობა ასეთია:

მასწავლებელმა  წინასწარ  უნდა მოამზადოს ლოტოს ბადე და დაურიგოს მოსწავლეებს.  გააცანით მოსწავლეებს ბადის ქვეშ ჩამოწერილი ტერმინები  და აუხსენით თამაშის  წესები: ბადის თითოეულ კვადრატში მათ უნდა ჩაწერონ სიტყვა, ტერმინი ან ფრაზა მოცემული ჩამონათვალიდან. ამასთან, ეს სიტყვები  უნდა შეირჩეს და ბადის უჯრებში განთავსდეს შემთხვევითობის პრინციპით – ერთ უჯრაში ერთი  სიტყვა მოსწავლის სურვილის მიხედვით.  შესაბამისად, სქემაზე  ეს სიტყვები სხვადასხვა თანმიმდევრობით დალაგდება და  თავიდან ავიცილებთ  კლასში ორი ერთნაირი ბადის არსებობას.

მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები სიტყვებს ბადის უჯრებში ჩაწერენ მასწავლებელი შემთხვევითობის პრინციპით კითხულობს,   ე.წ. „გასაღებს“  – ანუ ამ სიტყვების  განმარტებებს, ისე, რომ  თავად სიტყვას არ ასახელებს.  მოსწავლეებმა უნდა  გამოიცნონ, რაზეა საუბარი, მოძებნონ  ამ „გასაღების“ შესაბამისი სიტყვა ლოტოს ბადეში  და  X სიმბოლოთი მონიშნონ.  როცა ბინგოს ცხრილში, ნებისმიერ ერთ რიგში   – ჰორიზონტალურად, ვერტიკალურად ან დიაგონალზე მათ ექნებათ  5 X  – ანუ X  სიმბოლოთი აღნიშნული ხუთი სიტყვა,  მოსწავლემ ხელი უნდა ასწიოს და  დაიძახოს „ბინგო“.

როცა მოსწავლე   „ბინგოს“ დაიძახებს,  მასწავლებელმა  უნდა შეამოწმოს მისი ბარათი, რომ დარწმუნდეს, აქვს თუ არა მას საჭირო X-ები. თამაში გრძელდება მანამდე,  სანამ   5-10 მონაწილე  არ დაიძახებს  ბინგოს. თამაშის დამთავრების შემდეგ მიმოიხილეთ ყველა „ სიტყვა-გასაღები“  და სწორი ტერმინი.

გეოგრაფიული  ტერმინები, ობიექტების ჩამონათვალი, ცნებები:

ბრაზილია, ატაკამის უდაბნო, მთა აკონკაგუა, წითელი ზღვა, ისლანდია, კანადა, ჰავაი, ეგვიპტე, მთა კილიმანჯარო, ნიაგარას ჩანჩქერი, კასპიის ზღვა, ურალის მთები, იტალია, შავი ზღვა, ალასკა, საუდის არაბეთი, გრენლანდია, ავსტრალია, მაგელანის სრუტე,  საჰარის უდაბნო, რუსეთი, პანამის არხი, გიბრალტარი, ამაზონი,  საქართველო, დიდი ბრიტანეთი, მადაგასკარი, ნორვეგია, გოლფსტრიმი, ნილოსი, ჩინეთი,  ანდები, ტასმანია,  სამხრეთი კორეა, აზოვის ზღვა, მდინარე მტკვარი, არალის ზღვა, ევერესტი (ჯომოლუნგმა),  ბაიკალის ტბა, მარიანის ღრმული,  ბენგალის ყურე, მოზამბიკის სრუტე, ანტარქტიდა, საფრანგეთი, მდინარე კონგო, იელოსტიუნის პარკი, სოფელი ჩერაპუნჯა, მკვდარი ზღვა.

კითხვები   – სიტყვების „გასაღებები“.

1. შეერთებული შტატების მეზობლი ქვეყანა ჩრდილოეთით – კანადა;
2. სამხრეთ ამერიკის უგრძესი მთები – ანდები;
3. კუნძულოვანი ქვეყანა ატლანტის ოკეანის ჩრდილოეთში, რომელიც განთქმულია გეიზერებით – ისლანდია;
4. ყველაზე ღრმა ადგილი მსოფლიო ოკეანეში – მარიანის ღრმული;
5. ამ ქვეყნის დედაქალაქი მდინარე სენაზე მდებარეობს – საფრანგეთი;
6. შეერთებული შტატების შტატი წყნარ ოკეანეში- ჰავაი;
7. კონტინენტი, რომელზეც მხოლოდ ერთი ქვეყანა მდებარეობს – ავსტრალია;
8. მსოფლიოს  ფართობის მიხედვით ყველაზე დიდი კუნძული – გრენლანდია;
9. მსოფლიოს უდიდესი ქვეყანა მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით – ჩინეთი.
10. თბილი წყლის ნაკადი, რომელიც ატლანტის ოკეანის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მიედინება – გოლფსტრიმი;
11. ეს ერთადერთი მდინარეა მსოფლიოში, რომელიც ორჯერ კვეთს ეკვატორს – კონგო;
12. მსოფლიოს უგრძესი მდინარე – ნილოსი;
13. წყლის ვიწრო ზოლი სამხრეთ ამერიკაში, რომელსაც აღმომჩენის სახელი ჰქვია – მაგელანის სრუტე;
14. მსოფლიოში პირველი ეროვნული პარკია – იელოსტოუნის პარკი;
15.  მსოფლიოს უდიდესი ქვეყანა ფართობის მიხედვით, რომელიც ორ კონტინენტზეა განფენილი – რუსეთი;
16. ეს ქვეყანა მსოფლიოში პირველ ადგილზეა ცხოვრების დონის მიხედვით – ნორვეგია;
17. ქვეყანა სამხრეთ კავკასიაში, სადაც წარსულში „დიდი აბრეშუმის გზა“ გადიოდა – საქართველო;
18. ეს ტბა ყველაზე მარილიანი ტბაა დედამიწაზე და მასში ცოცხალი ორგანიზმები არ ბინადრობენ – მკვდარი ზღვა;
19. მსოფლიოში ყველაზე დიდი უდაბნო- საჰარა;
20. ეს ადგილი ინდოეთში, ჰიმალაის მთისწინეთში მდებარეობს და ყველაზე ნალექიანი ადგილია დედამიწაზე – სოფელი ჩერაპუნჯა;
21. ქვეყანა, სადაც სუეცის არხი გადის – ეგვიპტე;
22. არხი, რომელიც ატლანტისა და წყნარ ოკეანეებს აერთებს – პანამის არხი;
23. ერთადერთი დამოკიდებული ტერიტორია ევროპაში – გიბრალტარი;
24. სამხრეთ ამერიკის უდიდესი ქვეყანა, რომელიც ორ ნახევარსფეროში მდებარეობს – ბრაზილია;
25.  დედამიწის ყველაზე უნალექო ადგილი – ატაკამის უდაბნო;
26. აფრიკის კონტინენტის უმაღლესი მწვერვალი – კილიმანჯარო;
27.  ჩანჩქერი, რომლიც ნაწილი აშშ-ში, ნაწილი კი კანადაში მდებარეობს – ნიაგარა;
28. ამერიკის შეერთებული შტატების ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე შტატი -ალასკა;
29. მსოფლიოს უმაღლესი მწვერვალი – ევერესტი (ჯომოლუნგმა);
30. მსოფლიოს ყველაზე წყალუხვი მდინარე – ამაზონი;
31. ფართობის მიხედვით ყველაზე  დიდი ყურე მსოფლიოში – ბენგალის ყურე;
32. სამხრეთ ამერიკის უმაღლესი მწვერვალი – აკონკაგუა;
33. ზღვა, რომელიც ეგვიპტეს არაბეთის ნახევარკუნძულიდან გამოყოფს და ამავე დროს ყველაზე მარილიანი  წყლით გამოირჩევა – წითელი ზღვა;
34.  აფრიკის ყველაზე დიდი კუნძული, რომელზეც ამავე სახელწოდების სახელმწიფო მდებარეობს – მადაგასკარი;
35. ქვეყანა, რომელიც არაბეთის ნახევარკუნძულის უდიდეს ნაწილს იკავებს და სადაც მუსულმანთა წმინდა ქალაქები მდებარეობს – საუდის არაბეთი;
36. ზღვა, რომელსაც ორსართულიანს უწოდებენ, რადგან მის წყალში  200 მეტრის სიღრმიდან მომწამლავი აირია გახსნილი  – შავი ზღვა;
37. კუნძული, რომელზეც მდებარეობს ირლანდია, შოტლანდია და უელსი – დიდი ბრიტანეთი;
38. ქვეყანა, რომლის კონფიგურაცია ჩექმას წააგავს და ხმელთაშუა ზღვაშია შეჭრილი – იტალია;
39. მთები, რომლებიც ევროპასა და აზიას ჰყოფს- ურალის მთები;
40.  მსოფლიოში ფართობის მიხედვით უდიდესი ტბა, რომელსაც ზღვასაც უწოდებენ – კასპიის ზღვა;
41.  დედამიწაზე მდებარეობის მიხედვით ყველაზე შიდა ზღვა – აზოვის ზღვა;
42. ტრანზიტული მდინარე, რომელიც სამი ქვეყნის ტერიტორიაზე მიედინება და კასპიის  ზღვა-ტბაში ჩადის – მდინარე მტკვარი;
43. ტბა, რომელის ფართობი ბოლო წლების განმავლობაში მნიშვნელოვნად შემცირდა – არალის ზღვა-ტბა;
44.  ყველაზე ცივი და დაუსახლებელი კონტინენტი – ანტარქტიდა;
45.  ავსტრალიის სამხრეთით მდებარე კუნძული, რომელიც მისი აღმომჩენის სახელს ატარებს – ტასმანია;
46.  ყველაზე გრძელი სრუტე დედამიწაზე – მოზამბიკა;
47.  ყველაზე   ღრმა  და მტკნარწყლიანი ტბა დედამიწაზე – ბაიკალი;
48.  ამ ქვეყნის დედაქალაქია  სეული – სამხრეთი კორეა.