„იმას, ვისი გონებაც არ შეესაბამება მისსავე ასაკს, თავისი ასაკის მთელი უბედურება ატყდება თავზე“. ვოლტერის ამ სენტენციის მოხმობით იწყებს  მსჯელობას ცნობილი გერმანელი ფილოსოფოსი არტურ შოპენჰაუერი თავისი ცნობილი წიგნის, „ცხოვრებისეული სიბრძნის აფორიზმების“, ბოლო თავს: „ასაკობრივი სხვაობისათვის“. მრავალ მნიშვნელოვან საკითხთან ერთად  იგი იმასაც განიხილავს, თუ როგორ იცვლება  ადამიანის ზრდასთან ერთად  მისის დამოკიდებულება საკუთარ თავსა, გარემოსა თუ სამყაროსთან. „მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ჩვენ მხოლოდ აწმყოს ვფლობთ და მეტს არაფერს“, _ წერს იგი. მისი აზრით, განსხვავება ცხოვრების დასაწყისსა და ბოლოში ისაა, რომ დასაწყისში ადამიანი ხედავს ხანგრძლივ მომავალს,  ბოლოს კი _ უკან მიტოვებულ ხანგრძლივ წარსულს.  აწმყოს აღქმის რაობას კი განაპირობებს ადამიანის  ტემპერამენტი და არა ხასიათი.  იგი ორ არსებით საკითხზე ამახვილებს ყურადღებას. ესენია:

1. შემეცნება;
2. ნების გამოვლენა.

ცხოვრების პირველ მეოთხედში სწორედ შემეცნება განაპირობებს  იმ ბედნიერებას, რომელიც შემდგომ „დაკარგულ სამოთხედ“ განიცდება.  ბავშვის გონება ხარბად აკვირდება მისთვის სრულიად უცნობ ცხოვრებას, სადაც „ყველაფერი სიახლის ხასხასა ფერებით ბზინავს“.  „სწორედ ამის შედეგია ის სერიოზული, ჭკვიანური მზერა, რომელსაც ესოდენ ზუსტად გადმოგვცემს რაფაელი თავის ანგელოზებსა და, განსაკუთრებით, „სიქსტის მადონაში“.  მისი აზრით, ბავშვობის წლები ყველაზე პოეტურია ადამიანის ცხოვრებაში, რადგან  პოეზიის თუ, ზოგადად, სხვა ხელოვნების არსი ისაა, რომ თითოეული მოცემული საგნიდან გამოიტანოს მისი „პლატონური იდეა“.  ეს იმას ნიშნავს, რომ ბავშვი  მთლიანობაში აღიქვამს ყოველივეს. ყველა სახესა თუ საგანში ბავშვი ჭვრეტს „მარადისობის ერთგვარ ხატებას“ (სპინოზა).  სწორედ ამით ხსნის იგი იმ გამაოგნებელ განსხვავებულ  შთაბეჭდილებას, რომელსაც ერთი და იგივე საგანი იწვევს ბავშვობასა  თუ მოწიფულობაში ხილვისას.

შოპენჰაუერის აზრით, ბავშვობაშივე ეყრება მტკიცე საფუძველი მსოფლმხედველობას, რომელიც შემდგომ კი ვითარდება, მაგრამ არსებითად უცვლელი რჩება. აღზრდა ადამიანს თავს ახვევს ცნებებს, მაგრამ ცოდნის არსებითი ელემენტები ცნებებით არ ეძლევა ადამიანს. ყოველგვარი შემეცნების საფუძველი სამყაროს თვალსაჩინო აღქმისა და წვდომის უნარია.  აქ ფილოსოფოსი აღზრდასთან დაკავშირებით საკმაოდ პესიმისტურ აზრსაც გამოთქვამს: „თვით პესტალოცის პედაგოგიურ ხელოვნებასაც კი არ შეუძლია მოაზროვნე ადამიანად აქციოს ის,  ვინც ბრიყვად დაიბადა. ბრიყვად დაბადებული ბრიყვადვე მოკვდება“ (პესტალოცი მე-19 საუკუნის ცნობილი შვეიცარიელი პედაგოგი იყო).

მხოლოდ ბავშვი ისრუტავს და ისისხლისხორცებს ყოველივეს, რასაც ხედავს,  ამიტომაც ასე წარუშლელად აღიბეჭდება მეხსიერებაში ბავშვობის შთაბეჭდილებები.  მისთვის სამყარო ობიექტურად არსებული, მომხიბლავი და დაუსრულებელი ბედნიერების მომნიჭებელია. მოგვიანებით კი  ჩნდება ნამდვილი ცხოვრების შემეცნების წყურვილი, რასაც ილუზიების მსხვრევა მოჰყვება: „შეიძლება ითქვას, რომ ბავშვობაში ცხოვრება ერთგვარ დეკორაციად წარმოგვიდგება, რომელსაც შორიდან ვხედავთ,  სიბერეში კი ეს იგივე დეკორაციაა, მხოლოდ ახლოდან დანახული“. „ცხოვრებას ჯერ პოეზიით შევიცნობთ და შემდეგ მისი ნამდვილი სახით“.

შოპენჰაუერის აზრით, ბავშვობის ბედნიერებას ისიც განაპირობებს, რომ  ისინი ერთმანეთს ჰარმონიულად ეხამებიან, ჰგვანან, მაგრამ სიჭაბუკეში ურთიერთგანსხავება და დაშორიშორება იზრდება და სულ უფრო მეტი მანძილი ყოფს ადამიანებს ერთმანეთისგან იმ წრის რადიუსებივით, გამუდმებით რომ ფართოვდება. თანდათან კი ჩნდება უბედურების შიში, რომელიც  ბედნიერების დაუოკებელ წყურვილს გადაფარავს,  ამის დასტურად შოპენჰაუერს პირადი მაგალითი მოჰყავს: „სიჭაბუკეში კარზე რომ მომიკაკუნებდა ვინმე, გახარებული ვამბობდი; „მადლობა ღმერთს“, მაგრამ გავიდნენ წლები, ახლა იგივე ვითარება ჩემში შიშს თუღა იწვევს და მე ვამბობ: „აი, ისიც“.

შოპენჰაუერი ყურადღებას ამახვილებს ადამიანის მარტოსულობაზე და აღიშნავს: „სიჭაბუკეში ადამიანს ჰგონია, რომ ყველამ მიატოვა, ხანშიშესული კი ფიქრობს, რომ თვითონ გაექცა ყველას. პირველი, ძალზე უსიამოვნო განცდა, კაცთა ვერცნობისგან იღებს დასაბამს. მეორე, სასიამოვნო კი, მათი ცნობისაგან“. „ადამიანს სძულს ან უყვარს მარტოობა, ესე იგი, თავისი თავის ამარა ყოფნა,  იმისდა კვალად, თუ რამდენად ფასეულია მისი შინაგანი სამყარო“.

მისი აზრით, „ცხოვრება შეიძლება ტილოს მოქარგულ ნაჭერს შევადაროთ, რომლის წაღმა პირსაც ადამიანი თავისი ცხოვრების პირველ ნახევარში ხედავს, უკუღმა პირს კი _ მეორეში. მართალია, ეს უკანასკნელი არც ისე მშვენიერია, მაგრამ გაცილებით მეტს კი გვასწავლის, რადგანაც მასზე შეიძლება თვალი გავადევნოთ, როგორ ეწვნიან ძაფები ერთმანეთს“.  მისი აზრთ, სიჭაბუკეში თვით დროც კი გაცილებით უფრო ზანტად მიიზლაზნება. ამიტომაც სიცოცხლის პირველი მეოთხედი არა მარტო ყველაზე ბედნიერი, არამედ ყველაზე გრძელი პერიოდიც, გაცილებით უფრო მეტ მოსაგონარს გვიტოვებს. სიცოცხლის შემოდგომაზე კი დღეები უფრო მოკლე, მაგრამ, ამასთან, უფრო მშვიდი და ნათელია. გალაკტიონი ამავე აზრს ასე გამოთქვამდა:

„ოჰ, როგორ მიდის ახალგაზრდობა –

დაუნდობელი სურვილი ლომის!

და ყოველივე როგორ ნაზდება,

როცა ახლოა მზე შემოდგომის“ („ცამეტი წლის ხარ“).

შოპენჰაუერის აზრით, სიჭაბუკე ვნებათაღელვის დროა, სიბერე კი _ სიმშვიდისა. ბავშვი ხარბად ეპოტინება ყველაფერს, რაც ესოდენ მშვენიერი და ფერადოვანი ეჩვენება, ყველაფერი უჩვეულო ძალით აღაგზნებს, რადგანაც მისი აღმქმნელობა ახალია და ცინცხალი. იგივე ითქმის სიჭაბუკეზედაც, მხოლოდ მისი ცნობისწადილი კიდევ უფრო ძლიერია და მძაფრი. მასაც ასევე აღაგზნებს ეს ჭრელი სამყრო თავისი მრავალფეროვანი ფორმებითურთ და მისი წარმოსახვა აქედან გაცილებით მეტსა ქმნს, ვიდრემ სინამდვილემ შეიძლება მისცეს. ისიც ხარბად მიელტვის რაღაც ბუნდოვანს და გაურკვეველს, მოსვენებას რომ არ აძლევს მას, რომლის გარეშეც არ არსებობს ბედნიერება.  სიბერეში კი ადამიანი თავისუფლდება ილუზიების, ქიმერებისა და ცრურწმეების ტყვეობისაგან. ადამიანი მხოლოდ ხანდაზმულობისას იმსჭვალება ჰორაცისეული „ნურაფერი განგაცვიფრებს“, ესე იგი, უშუალო, გულწრფელი და მტკიცე რწმენით, რომლის თანახმადაც ამქვეყნად ყველაფერი უბადრუკი, უაზრო, უშინარსო და ეკლესიასტეული „ამაოება ამაოთაა“.

„ჩვენი ცხოვრების პირველი ორმოცი წელი ტექსტია, მომდევნო 30 წელი კი ამ ტექსტის კომენტარი.  რაც საშუალებას გვაძლევს ჩავწვდეთ მის ჭეშმარიტ აზრსა თუ თანმიმდევრობას“. სიცოცხლის დასასრული კი მასკარადის დასასრულს მოგვაგონებს, როცა ყველა იხსნის ნიღაბს.

ადამიანს სიჭაბუკეში განვლილი ცხოვრება იმიტომაც ეჩვენება მოკლე, რომ „მეხსიერებიდან ამოიშლება ყოველივე უსიამოვნო, უმნიშვნელო და უბადრუკი“. მოუქნელი გონება ხოლოდ იმას იმახსოვრებს, რასაც გამუდმებით იმეორებს. გონებას არ სჩვევია, „გამუდმებით ცოხნოს უსიამოვნება“, თუმცა, „ძალზე ცოტაა იმნაირი უბედურება, რომელშიც ჩვენ თვითონ არანაირი ბრალი არ მიგვიძღვოდეს“.

ფილოსოფოსის აზრით, ჭაბუკმა უნდა დაზოგოს თავისი ძალა, ეს ეხება როგორც ფიზიკურ, ასევე, სულიერ ენერგიებს, გონებრივ შრომაში რომ ვლინდება. ბევრი ნორჩი გენიოსი, ვუნდერკინდი, უფრო გვიან არც კი განსხვავდება დანარჩენ მოკვდავთაგან.

შოპენჰაუერი არ იზიარებს იმას, რომ ადამიანთა ბედი პლანეტებზე წერია.  მისი აზრით, „ადამიანთა უბადრუკ სუბიექტურობას,  რის შედეგადაც მათ ყველაფერი თავიანთ თავზე დაჰყავთ და ნებისმიერი იდეიდან პირდაპირი გზით უბრუნდებიან  საკუთარ თავს, შესანიშნავად ადასტურებს ასტროლოგია, ადამიანის უბადრუკ მეს რომ უსადაგებს უზარმაზარ კოსმიურ სხეულთა მოძრაობას, შესაბამისად, ამქვეყნიურ განხეთქილებებსა და უწმინდურებას კომეტების გამოჩენას უკავშირებს“, მაგრამ, ფილოსოფოსის აზრით, ზეციური სხეულები გვიჩვენებენ „ადამიანის გზას საერთოდ“. ყველა ასაკს ესა თუ ის პლანეტა შეესაბამება და, ამრიგად, მთელი ცხოვრების განმავლობაში ერთიმეორის მიყოლებით ყველა პლანეტა ახდენს გავლენას.

ათი წლის ასაკში ჩვენს ცხოვრებას განაგებს მერკური. ამ პლანეტის მსგავსად, ადამიანიც ძალიან სწრაფად და თავისუფლად მოძრაობს ძალიან ვიწრო წრეზე.  თვით უმნიშვნელო წვრილმანებიც კი აშფოთებს, მაგრამ ბევრ რამეს ადვილად  სწავლობს და ითვისებს. ოცი წლის ასაკიდან ვენერას გავლენა იწყება. ჭაბუკს მთლიანად ეუფლება სიყვარული და ქალის ხატება.  30 წლიდან მარსის გავლენის ქვეშ ვექცევით. ადამიანი ფიცხი, მამაცი, შეუპოვარი და ამპარტავანი ხდება. ორმოცი წლიდან ერთდროულად ოთხი ასტეროიდი ახდენს გავლენას: ცერერა, ვესტა, პალადა, იუნონა.  ამ დროს ცხოვრების ასპარეზი ფართოვდება. მათი გავლენით  ადამიანი ემსახურება იმას, რაც სასარგებლოა.     საკუთარ სახლ-კარზე ზრუნავს,    სწავლობს იმას, რაც მართებულია (აქ იუმორით იმასაც შენიშნავს ფილოსოფოსი, რომ ახლად აღმოჩენილ პლანეტოიდებს ანგარიშს არ უწევს, რადგან ისინი მის მსჯელობას არ ეთანხმებიან).

ცხოვრების 50 წლიდან იუპიტერი იწყებს მბრძანებლობას. ამ დროისთვის ადამიანს უკვე აქვს ცოდნა, გამოცდილება, ავტორიტეტი, ამიტომ მას აღარ სურს სხვას ემორჩილებოდეს. დარწმუნებულია თავის ძალებში, რომ შეუძლია სხვები მართოს და განაგოს საქმეები. 60 წლიდან  სატურნის გავლენა შემოიჭრება, თავს იჩენს სიზანტე, სიმძიმე, ინერტულობა.  70 წლიდან იწყება ურანოსის გავლენა და ადამიანი უახლოვდება დროს, ცისკენ რომ უნდა გაეშუროს. 80 წლიდან კი დგება ჟამი  ნეპტუნისა, რომელსაც ეროსსაც ეძახიან. ასე უერთდება დასაწყისი დასასრულს. „ადამიანის სიცოცხლის ხანგრძლივობას კი უპანიშადები სავსებით სამართლიანად  განსაზღვრავენ 100 წლით“. იდუმალი კავშირით ერწყმის ეროსი სიკვდილს. მიწისქვეშეთის საუფლო არა მარტო „წამრთმევად“, არამედ „მომცემადაც“ წარმოჩნდება. ასე რომ, „სიკვდილი სიცოცხლის შემოქმედად გვევლინება“. და ეს ისეთი საიდუმლოა, რომელსაც ადამიანი ვერასოდეს ჩასწვდება.

მცირე ვირუსმა მცირე ხნითვე სახლში დამტოვა და ვაგრძელებ სხვა დღიურების წერას. მოკლედ, ასე:

თუ ოდესმე ქალაქ ოზურგეთში, კალანდარიშვილის ქუჩა #12 ა – ში, სადღაც 1992 წლის 18 თებერვალს, 8 წლისას, სიცხე გქონიათ, იოლად მიხვდებით ნიუანსების სიზუსტეს, მაგრამ რადგან ასეთი მხოლოდ მე ვარ – სიტყვაზე უნდა მენდოთ.
,,ე, ბაღანას სიცხემ უუწია’’ – ამბობს ბებია შორიდან. ,,სიდან მიუათრიე აი გრიპი, ა, საიდან?!შენ არ მეისპე საცხა, რომ დეეთრევი ღელე–ღელე’’ – ეს დედაა, უფრო ახლოდან. ,,კაი, დეეთხუე ბაღანას, აკანკალებს ისედაც’’ – მამა. ბაბუა ცოტა გვიან შემოდის, არაფერს ამბობს, მაგრამ მთელი გურული მეოცე საუკუნის მიწურულის გვიანი ზამთარი მეტყველებს მისით – მყრალი სიგარეტის და ჭაჭის სუნი საშინლად უხდება ტალახიან ვალინკებს და შეუკრეჭელ წვერზე შერჩენილ ხურმა კარალიოკის კვალს. აი, საშინლად. ხატავს. ჯოჯოხეთში თუ მოვხვდები, მათ შორის ასეთი ვარიანტიც შეიძლება – იქნება თებერვლის ნელ–ცივი, წვიმანარევი დღე, მექნება სიცხე, დაახლოებით 37.4, ოღონდ ლოგინში ჩაწოლის დრო ვერ მექნება – მეზობელს მივეხმარები შეშის დახერხვაზე, მერე ის გამოიტანს არაყს, დავლევ, კიდევ დავლევ, ასტრას ნაფაზს დავარტყამ, გამოხრულ კბილში ჩარჩენილ თხილს გადმოვაფურთხებ, ხის გადანაჭერზე ჩამოვჯდები და ფეხებში შესულ წყალზე დავფიქრდები – თავისით გაშრება თუ ფეჩი დაჭირდება? ეს არის ჯოჯოხეთი.
ჯოჯოხეთამდე 1992 წელია. დაახლოებით ისიც ჯოჯოხეთი, მაგრამ სამოთხის ანარეკლებით. მე ვწევარ და თვალს რომ ხუჭავ და წითელი ვარსკვლავები ტრიალებს, ოჯახის წევრების ხმები კოსმოსში გაგზავვნილი სიმღერასავით რომ უერთდება. და ხმა და ფერი იგივეა. გიკვრის? მერა რა. სიცხის დროს უცნაური ამბები ჩვეულებრივდება. მერე მოდის ძმრიანი ნასკები და თხის ქონი და გულისრევა და თხის ქონი და გულისრევა. ლამფის გაჭვარტლული შუშის ჭვრეტა და კედელზე ჩრდილებისგან ბრძოლის სცენების ხატვა. ,,ა, გაოფლიანდა ისევლე’’ ,,მაიკის გამოცვლა’’ ,,მაიკის გამოცვლა’’ ,,მაიკის გამოცვლა’’ – მორჩილი ხარ გამოცვლების დროს, რაღაც უცნაურად ნებდები და ხელს მაღლა წევ. ფხალის ფოთლით შეკრული თავი. უი, სინათლე მოვიდა? ქი წავა ოც წუთში. ან მოსვლა რა იყო, ან იგი – წასვლა. მაგრამ სამოთხის ანარეკლიც ეგაა.
თუმცა მთავარი სცენა მაინც სხვაა. ანუ ის რაც ყველაზე მძაფრად ჩამჩრა და ახლა, ძალიან, ძალიან მომინდა განმეორებულიყო. დედა თერმომეტრს იღებს და მამაჩემს ეუბნება – დაფერთხე , მე აღარ მაქვს მკლავში ძალა. და მამა ,,ფერთხავს’’. მეტი არაფერი, აი, მხოლოდ ეს. არაფერი განსაკუთრებული და ყველაფერი განსაკუთრებული – ოღონდ ჩემთვის. არის საერთო ამბები და არის მხოლოდ შენი – ქალაქ ოზურგეთში, კალანდარიშვილის ქუჩა #12 ა – ში, სადღაც 1992 წლის 18 თებერვალს, 8 წლისას, სიცხე თუ გქონიათ.

მოსწავლეობის დროიდან ყველაზე დიდი სიამოვნებით სწორედ ამ ამბავს ვიხსენებ: უფროსების დაუხმარებლად, მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი შესაძლებლობების იმედად,  ამოცანის სირთულის არცთუ სრულად გაცნობიერებით, თუმცა კი შემართებითა და თავგანწირვით – როგორ გადავწყვიტეთ სპექტაკლის დადგმა და დავდგით კიდეც ნამდვილ სცენაზე. ეს სცენა კინოდარბაზისა კი იყო, მაგრამ მუქი შინდისფერი ხავერდის ფარდა ჰქონდა და საკმარისი სივრცეც – იმისათვის, რომ გორის თეატრის მსახიობებს დროგამოშვებით მოსწავლეებისა და მასწავლებლების წინაშე ძველი სკეტჩები გაეთამაშებინათ.

კლასის დამრიგებელი გავაფრთხილეთ, რომ სპექტაკლს ვდგამდით. სხვებმაც იცოდნენ – მასწავლებლებმა, მშობლებმა, კინოდარბაზის მეთვალყურეებმა. თავიდანვე ვთქვით, რომ დახმარებას არ ვითხოვდით, ყოველ შემთხვევაში, იმ დრომდე, სანამ საქმე დეკორაციის მომზადებასა და ტანსაცმლის შეკერვაზე არ მიდგებოდა. დღესაც კი მიკვირს, რომ ბოლომდე გვენდნენ – რეპეტიციების უფლება მოგვცეს, აზრი არც ზღაპრის შერჩევისას გამოუთქვამთ და არც როლების განაწილებისას, თავი პიესის წაკითხვითაც არ შეუწუხებიათ. ალბათ ფიქრობდნენ, რომ დაწყებულის დასამთავრებლად ნებისყოფა არ გვეყოფოდა, წლის ბოლოს კი სახელდახელოდ მოგვამზადებინებდნენ რაიმე წარმოდგენას.

არავის უსწავლებია, როგორ უნდა დამეწერა პიესა. კონკია, დედინაცვალი, დედინაცვლის ქალიშვილი, მეფე, დედოფალი, უფლისწული… როცა დიალოგებს ვწერდი, თვალწინ იმ კლასელების სახეები მედგა, რომლებსაც ეს როლები უნდა შეესრულებინათ. ძროხა, ენას რომ ამოიდგამს და საგონებელში ჩავარდნილ გოგოს რჩევებს აძლევს – აი, ეს ძროხაც ხომ ვიღაც უნდა ყოფილიყო. ამ როლით დიდად ვერავინ მოიხიბლა. ბოლოს, როგორც იქნა, მამუკა მეზვრიშვილი დავიყოლიე – წარმოდგენის პირველ ნაწილში ძროხა იქნები და მეორე ნაწილში – უფლისწული, უქმად ყოფნა არ მოგიწევს-მეთქი.

რეპეტიციები დიდხანს გაგრძელდა – ოქტომბერი, ნოემბერი, დეკემბერი. კინოდარბაზში შებინდებამდე ვრჩებოდით ხოლმე. გვციოდა და გვშიოდა, მაგრამ ამას ყურადღებას არ ვაქცევდით. ჩემს თავს დიდი ამბავი ხდებოდა: პიესის ავტორიც ვიყავი, რეჟისორიც და კონკიას როლის შემსრულებელიც. წლის ბოლო რომ მოახლოვდა, კლასის დამრიგებელმა შემოგვთავაზა: გორის თეატრის რეჟისორს ვთხოვ, თქვენი სპექტაკლი ნახოს, შეაფასოს და რჩევებიც მოგცეთო. იმ კაცის სახელი და გვარი არ მახსოვს, დღემდე კი დიდი მადლიერებით ვიხსენებ – წარმოდგენა ნახა, მთელი საღამო დაგვითმო, განათების მნიშვნელობაზე გვესაუბრა და ჩემი ერთი კლასელი ორიოდ წუთში გამნათებლად აქცია, ჩემი დადგმული სცენები მთლიანად გადააკეთა, უამრავი რჩევა-დარიგება მოგვცა. უკვე ღამე იყო, სახლებში რომ დავბრუნდით, კმაყოფილები და ახალი ცოდნის მნიშვნელოვნებით გაბრუებულები.

მახსოვს, იმ რეჟისორმა დედინაცვლის ქალიშვილს უთხრა: შენი სიძულვილი უფრო თვალსაჩინო უნდა იყოს, ამიტომ როცა კონკიას შვრიისა და ხორბლის გარჩევას ავალებ, ჯამი კი არ გაუწოდო, ზიზღით მიუგდეო. ჰოდა, მომდევნო რეპეტიციაზე რიტა მეზვრიშვილმა ის ჯამი მთელი ძალით მესროლა – შუბლის ნახევარი კარგა ხანს მტკიოდა.

პრემიერის დროს დედინაცვალმაც ვერ მოზომა და იმის ნაცვლად, რომ მძინარესთვის ფეხი მსუბუქად წაეკრა – ადე, შე უსაქმუროო! – ფეხსაცმლის ცხვირი ფერდში გამეტებით მაძგერა. ტკივილისგან სუნთქვა შემეკრა. მეგონა, ვეღარასდროს წამოვდგებოდი.

ძროხამ მშვენივრად გაართვა თავი საქმეს – უბედურ გოგოს ნამდვილი მეგობრობის ძალა აგრძნობინა. ოთხზე დამდგარ პატარა ბიჭს რუხი ნაჭერი ჰქონდა გადაფარებული, თეთრად მიხატული ძუძუებით, თავზე კი მუყაოს რქები ადგა. როცა წარმოდგენის პირველი ნაწილი დასრულდა და ძროხა უფლისწულის ტანსაცმლით გამოგვეცხადა, მუხლების ადგილას ამოთეთრებული შავი ქსოვილი ყველას თვალში მოგვხვდა. უფლისწულს გრძელი გზა კი გამოევლო კონკიას სახლამდე, მაგრამ მისი სამოსი აშკარად უფრო დიდ განსაცდელთან გამკლავებაზე მეტყველებდა.

აქვე უნდა ითქვას, რომ პრემიერა სულაც არ გამართულა იმ სცენაზე, სადაც რეპეტიციები გვქონდა. აღარ მახსოვს, რა მიზეზით არ გაგვიღეს კინოდარბაზის კარი სწორედ იმ დღეს. სკოლის დირექციის გადაწყვეტილებით, წარმოდგენა, რომელსაც თითქმის მთელი სკოლის მასწავლებლები და მოსწავლეები ესწრებოდნენ, სპორტულ დარბაზში გაიმართა – ამიტომაც იყო, რომ სცენის მტვრის ნაცვლად უფლისწულის მუხლებზე რაღა არ აღმოჩნდა: ნახერხი, ცარცის ნაფშხვნები… მოკლედ, ამ უფლისწულის საეჭვო წარსული კარგა ხანს იყო შიდასასკოლო საუბრების თემა.

მეფე და დედოფალი ერთ სკამზე ისხდნენ. წარმოდგენა ისე დაიწყო, მეორე ნაწილში სკამები რომ დაგვჭირდებოდა – დაგვავიწყდა. ჰოდა, უჭირდათ მეფეს და დედოფალს, თავს ძლივს იკავებდნენ, მოღუშული სახეებით ელოდნენ საფინალო რეპლიკების გაგონებას.

ვყვები და მგონია, რომ ეს მე არ ვყოფილვარ. თამამი, თავზეხელაღებული. სხვებიც ისეთები იყვნენ, მერე რომ აღარ ყოფილან: თავისუფლები, რაღაცის შექმნის სიხარულით გულაჩქარებულები. არასდროს დამავიწყდება, როგორ დავიწყეთ და დავამთავრეთ; როგორ ვთქვით, რომ ყველაფერს მოვითმენდით, ოღონდ კი კარგი სპექტაკლი გამოსულიყო – ისეთი, როგორსაც ჩვენგან არ ელოდნენ.

აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებზე საბჭოთა კავშირის დაშლისა და „სოციალისტური ბანაკის“ რღვევის საკითხებს მნიშვნელოვან დროს უთმობენ ხოლმე. მასწავლებლები მოსწავლეებთან ერთად მსჯელობენ მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი გარდატეხის შედეგად წარმოშობილ გამოწვევებზე. მოზარდები კამათობენ თავიანთი სახელმწიფოების მიერ განვლილ გზებზე. თემის შესწავლის დროს ერთ-ერთი მთავარი მეთოდი შედარებაა. ახალგაზრდები ერთმანეთს საბჭოთა რეჟიმიდან დახსნის სხვადასხვა გამოცდილებას ადარებენ. რიგმა ქვეყნებმა გარდაქმნა მშვიდობიანად და საზოგადოებრივი კონსენსუსის შედეგად შეძლეს. სახელმწიფოთა ნაწილი კი დღემდე წარუმატებლად  ცდილობს ძველი რეჟიმისგან, მისი ნარჩენებისგან თავის დაღწევას, გათავისუფლებას.

ვფიქრობ, ურიგო არ იქნება, თუ საბჭოთა რეჟიმიდან დემოკრატიულ სისტემაზე გადასვლის რამდენიმე მარტივ მაგალითს ჩვენც გავიაზრებთ.

თავდაპირველად, საქართველოს შემთხვევაზე გავამახვილოთ ყურადღება. როგორ დატოვა საქართველომ საბჭოთა კავშირი?

1985 წელს საბჭოთა ხელისუფლებაში მოსულმა მიხეილ გორბაჩოვმა საქართველოს მაშინდელი ლიდერი ედუარდ შევარდნაძე მოსკოვში გაიწვია და საგარეო საქმეთა მინისტრად დანიშნა. საბჭოთა საქართველოს სათავეში მოექცნენ ადამიანები, რომლებიც „ბოროტების იმპერიაში“ მიმდინარე რეფორმატორულ პროცესებს დიდად არ გულშემატკივრობდნენ. მათ არ ესმოდათ, რატომ უნდა დაენდოთ განსხვავებული აზრის მქონე ადამიანები. მათთვის გაუგებარი იყო, თუ რატომ ცდილობდა ცენტრალური ხელისუფლება ეკონომიკური საქმიანობის განსხვავებული სფეროების ხელშეწყობას, არაგეგმური ეკონომიკის განვითარებას. ქართველი კომუნისტები ერთ-ერთ ყველაზე რეტროგრადულ პოზიციაზე იდგნენ და ბრეჟნევის დროინდელი წესრიგის შენარჩუნებას თავიანთ მთავარ ამოცანად მიიჩნევდნენ. საჭიროების შემთხვევაში ისინი მზად იყვნენ ოპონენტთა წინააღმდეგ დაუფიქრებლად გამოეყენებინათ ყველაზე დაუნდობელი და რეპრესიული მეთოდები.

რეტროგრადი ქართველი კომუნისტების ოპოზიციას რადიკალი დისიდენტები წარმოადგენდნენ. ქართველი დისიდენტები ნამდვილი პატრიოტები იყვნენ. თუ ალექსის დე ტოკვილის საზომებით ვიმსჯელებთ, დისიდენტების მნიშვნელოვან ნაწილს სამშობლოს მხოლოდ ემოციური მხარე ჰქონდა გააზრებული. ისინი თავიანთ ქვეყანას მხოლოდ მისტიური პერსპექტივიდან აფასებდნენ. კომუნისტების ოპოზიციას ბევრი ნამდვილად არ ჰქონდა ნაფიქრი სახელმწიფოებრივ ასპექტებზე. სახელმწიფო წყობაზე, კანონებზე, ეკონომიკურ მოდელებზე, საბჭოთა კავშირის ნგრევის შედეგებზე და მათ დაბალანსებაზე ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის წევრები „წითელი დიქტატურის“ დამარცხების შემდეგ აპირებდნენ მსჯელობას. აღსანიშნავია ისიც, რომ ანტისაბჭოთა აქტივისტები მრავალრიცხოვან ჯგუფებს ვერ ქმნიდნენ, ისინი ცოტანი იყვნენ, 1980-იანი წლების მეორე ნახევრამდე მათ ინტელექტუალები და მოსახლეობის გავლენიანი ფენები ღიად მხარს არ უჭერდნენ. დისიდენტთა მოქმედებები სპონტანური და ნაკლებად ინტენსიური იყო. ოპოზიციონერებს მუდმივი კავშირი არ ჰქონიათ თავიანთ უცხოელ კოლეგებთან. ხანდახან მთელი ანტიბოლშევიკური მოძრაობა ციხეში გამოკეტილ მხოლოდ რამდენიმე ადამიანს ითვლიდა. 9 აპრილის შემდეგ ქართველ დისიდენტებსა და ხელისუფლებას შორის რაიმე ტიპის შეთანხმებაზე საუბარი საბოლოოდ იქცა უტოპიად. დამოუკიდებლობის მიჯნაზე მდგარ საქართველოში შეთანხმების მიღწევის მცდელობა შეუძლებელ ამოცანად და მკრეხელურ განზრახვად მიიჩნეოდა.

მაშასადამე, საბჭოთა კავშირის რღვევისას ქართული პოლიტიკის ორივე პოლუსზე ძალაუფლება რადიკალთა ხელში გახლდათ თავმოყრილი.

რა ხდებოდა სხვა ქვეყნებში?

ხშირად სიამოვნებით ვიხსენებ ლიტვის მაგალითს. 1988 წელს ლიტვის კომუნისტურ პარტიას სათავეში ჩაუდგა ალგირდას ბრაზაუსკასი. ბრაზაუსკასი მართლმორწმუნე კომუნისტი არასდროს ყოფილა. მას მემარცხენე პოლიტიკური პოზიციები ჰქონდა და როგორც თავის მემუარებში წერს, დარწმუნებული იყო, რომ მეოცე საუკუნის ბოლომდე აუცილებლად მოუწევდა დამოუკიდებელ ლიტვაში საქმიანობა. თავისი მოლოდინიდან გამომდინარე, ისიც და მისი თანამებრძოლებიც ყოველთვის ემზადებოდნენ თავისუფალ რესპუბლიკაში საცხოვრებლად. ლიტველ კომუნისტებს ჰქონდათ სახელმწიფო სტრუქტურების გარდაქმნისა და რუსეთის გარეშე განვითარების მკაფიო გეგმები. შესაბამისად, არავის გაკვირვებია ის, რომ ცკ-ის პირველ მდივნად არჩევიდან რამდენიმე თვეში ბრაზაუსკასმა კომუნისტური პარტია სოციალ-დემოკრატიულ მოძრაობად გადააკეთა და დისიდენტთა ჯგუფების ინიციატივებს დაუჭირა მხარი. მისი მონაწილეობით გამოაცხადა ლიტვამ დამოუკიდებლობა. პრეზიდენტ ბრაზაუსკასის ინიციატივით დაიწყო ლიტვამ ევროპულ სტრუქტურებში გაერთიანება. მისი პრეზიდენტობის დროს პარლამენტის თავმჯდომარე ანტიკომუნისტი ოპოზიციონერი ვიტაუტას ლანდსბერგისი გახლდათ. მათ ერთად მუშაობაც შეეძლოთ. ნატო-სა და ევროკავშირის წევრად ბალტიური რესპუბლიკის მიღების ცერემონიალზე მილოცვებს პრემიერ-მინისტრი ბრაზაუსკასი იღებდა.

შეგვიძლია ჩეხეთის შემთხვევაც გავიხსენოთ. 1960-იანი წლების ბოლოს ჩეხოსლოვაკიის სათავეში რეფორმისტი კომუნისტი ალექსანდრ დუბჩეკი მოვიდა. მან სოციალიზმისთვის ადამიანური სახის დაბრუნება გადაწყვიტა. დუბჩეკმა დაიწყო ჩეხოსლოვაკიის დეცენტრალიზაციის, ქვეყანაში მედიის გათავისუფლების, სოციალური და პოლიტიკური პლურალიზმის ხელშეწყობა. საბჭოთა კავშირმა დაუმორჩილებელ სოციალისტურ სახელმწიფოს შესაფერისი პასუხი გასცა. პრაღის ქუჩებში რეფორმების მხარდასაჭერად გამოსული ადამიანები ტანკებით დაარბიეს. „პრაღის გაზაფხულამდეც“ და მის შემდეგაც ჩეხოსლოვაკიაში დისიდენტური მოძრაობა არ განელებულა. ინტელექტუალები ინტენსიურად იკრიბებოდნენ, მართავდნენ ანტისაბჭოთა ღონისძიებებს, ბოლშევიკთა საწინააღმდეგო განწყობები მძლავრობდა შემოქმედებით საქმიანობაშიც. ვაცლავ ჰაველს, მილან კუნდერასა და სხვა ხელოვანებს კავშირი ჰქონდათ დასავლეთ ევროპაში მცხოვრებ კოლეგებთან, მათ არ აკლდათ „რკინის ფარდის“ მიღმა მყოფი მოაზროვნეების მხარდაჭერა. 1976 წელს 242 განსხვავებული შეხედულებების, რელიგიის, სოციალური წარმოშობის, საქმიანობის ადამიანმა ერთად მოაწერა ხელი მთავრობისადმი მიმართვის ტექსტს. „ქარტია 77“ ხელისუფლებას ჰელსინკის აქტით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებას, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლების დაცვას სთხოვდა. მოკლედ, ჩეხოსლოვაკიის დისიდენტური მოძრაობა შედარებით მრავალრიცხოვანი გახლდათ, მოქმედებდა ინტენსიურად, მრავალი წლის განმავლობაში, ჰყავდა მხარდამჭერები ხელისუფლებაში, მზად იყო კონსენსუსისთვის. დამოუკიდებლობის შემდეგ ქვეყნის პირველი პრეზიდენტი რესპუბლიკის მთავარი ანტისაბჭოთა მოღვაწე, ვაცლავ ჰაველი გახდა, პარლამენტს კი კომპარტიის რეფორმისტი წარმომადგენელი, „პრაღის გაზაფხულის“ გამო შერისხული ალექსანდრ დუბჩეკი ჩაუდგა სათავეში. ზომიერმა კომუნისტებმა და სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე დისიდენტებმა ერთად დაიწყეს ახალი წყობის შენება.

ახლადწარმოქმნილი პოსტკომუნისტური ქვეყნების განვითარება დიდწილად განსაზღვრა გარდაქმნის ბედისწერამ. სამწუხაროდ, ჩვენ არც საბჭოთა კავშირის რღვევის დროს გაგვიმართლა.

მოაზროვნე, განათლებული თაობის აღზრდისათვის მნიშვნელოვანია, ტექსტის შესწავლისას განუვითაროთ მათ ქვეტექსტებზე დაკვირვების, პრობლემის აღმოჩენისა და შესაბამისი დასკვნების გამოტანის, მწერლის სათქმელის სწორად გააზრების უნარ-ჩვევები. ამისთვის მეტი გულისყურით უნდა მოვეკიდოთ ლიტერატურული ტექსტების ღრმად, გააზრებულად შესწავლას. მინდა თქვენი ყურადღება მივაპყრო „ვეფხისტყაოსნის“ პრობლემატიკას, კერძოდ, პოემაში დახატულ პატრონყმურ ურთიერთობებს. საკითხით დაინტერესების მიზნით ტექსტის შესწავლისას მოსწავლეებს ვაძლევ მაპროვოცირებელ, მოტივაციის ასამაღლებელ კითხვებს და პასუხების პოვნისაკენ ვუბიძგებ. მაგალითად, ისინი ინტერესდებიან: რატომ ისწრაფვიან პოემის პერსონაჟები ყმობისაკენ? როგორია პოემის პატროყმური ურთიერთობის „კონსტიტუცია“? რა მოვალეობები აკისრიათ და რა უფლებებით სარგებლობენ ყმები, პატრონები? რა იწვევს მათ შორის ვალდებულებებების რღვევას? შეიძლება, ერთი შეხედვით, მოულოდნელიც აღმოჩნდეს მათთვის პოემის პერსონაჟთა მისწრაფება ყმობისაკენ, რადგან მათი ცოდნა, ძირითადად, მაინც ბატონყმობის ფორმაციას უკავშირდება, სადაც ყმა დაჩაგრულია. სინამდვილეში კი „ვეფხისტყაოსნის“ პერსონაჟებისთვის ყმობა სრულებით არ არის მათი პიროვნების დამამცირებელი. ტექსტის ღრმად გააზრება მალე დაარწმუნებს მათ, რომ ყმობა რაინდობაა, ასპარეზია თავის გამოჩენისა და ისეთი ადამიანური ღირსებების დამკვიდრებისა, როგორიცაა: ერთგულება, ნდობა, ვაჟკაცობა, ურთიერთპატივისცემა და სიყვარული. ყმობა პოემის პერსონაჟებს საგმირო საქმეებისაკენ უბიძგებს, ხოლო ტექსტში ნაჩვენები მათი უფლებები ქმნის თავისუფალ, მოაზროვნე ყმათა სახეებს.
პატროყმობის ისტორიული არსი და „ვეფხისტყაოსანი“
პატრონყმობა-ფეოდალური ურთიერთობის ამსახველი უნივერსალური ტერმინია და მიღებულია პატრონისა და ყმისაგან. იგი X-XIII საუკუნის საქართველოში იყო დამკვიდრებული როგორც სახელმწიფო წყობილებაში, ისე საზოგადოებრივში და ჰუმანურ ფეოდალურ წყობად ითვლება, რადგან პატრონი არა მარტო მბრძანებელია, არამედ მზრუნველიც. პატრონყმურ-ფეოდალური საზოგადოების რწმენას კარგად გამოხატავს სიტყვები: „რაცა ბედმან ვის რა მისცეს,დასჯერდეს და მას უბნობდეს“. ამ წყობილების არსი ყმების კმაყოფილებაშია, რადგან კმაყოფილი ყმა უფრო სანდოა. გიორგი მეორემ თავისი ურჩი ქვეშვრდომების ალაგმვა მხოლოდ იმით შეძლო, რომ „ყოველი ერთგული და ორგული დაფარა წყალობითა“ და ამ საშუალებით „დაიწყნარა მეფობა თვისი“. ამავე აზრს ავითარებს არაბეთის ძლიერი მბრძანებელიც, როცა შვილს მოწყალების უხვად გაცემას ასწავლის. „უხვსა მორჩილობს ყოველი, იგიცა ვინ ორგულია“. კარგად იცის ბრძენმა მეფემ, რომ „უხვი ახსნილსა დააბამს“. მომავალი მეფეც ამ გზით აპირებს სვლას. „არ დაარჩენს ცარიელსა, არცა ქალსა, არცა ყმასა“. სამწუხაროდ, ერთგულებისა და მორჩილებისათვის დასაჩუქრება აუცილებელი პირობა ყოფილა, როგორც ისტორიულად საქართველოში, ისე მხატვრულ ნაწარმოებში. რუსთაველი ვერ გაექცა თანადროულ სინამდვილეს.

მეფე ღმერთის სწორია პატრონის სამსახური წეს-წყობის საფუძველია, რომელზედაც ფეოდალური სახელმწიფოა დაფუძნებული. ავტორი მეფის ინსტიტუტს მიიჩნევს ძლიერი სახელმწიფოს ფუნდამენტად. მეფის მსახურება, მისთვის თავგანწირვა, შუასაუკუნეობრივი იდეოლოგიით დიდი პატივია, ხოლო მეფის ხელყოფა – უდიდესი ცოდვა. ამ აზრს ავითარებენ პოემის პერსონაჟებიც. „ვინცა მოკვდეს მეფეთათვის, სულნი მათნი ზეცას რბიან“, -აცხადებს ტარიელი. სწორედ ხელმწიფობის გამო დაინდო ტარიელმა როსტევან მეფე. „ხელმწიფობით შემებრალნეს, ამად ხელი არა ვახლე“. მეფის ინსტიტუტის პატივისცემა გამოიხატება იმაშიც, რომ დამარცხებული მეფეც კი (რამაზი) არ არის შეურაცხყოფილი და დამცირებული. მას ფარსადანი სათანადო პატივით ექცევა, რითაც ხაზს უსვამს მეფის ღვთიურ წარმომავლობას, ხელშეუხებლობას. მეფე რომ სამართლიანი და მოწყალე უნდა იყოს, ისე როგორც უფალი ღმერთი, ამას ადასტურებს როსტევან მეფის დახასიათება, სადაც იგი მოხსენიებულია, როგორც „მოსამართლე და მოწყალე“. ყმა ავთანდილის თვალით დანახული პატრონიც ღმერთთანაა გატოლებული.
„პატრონი ჩემი გამზრდელი, ღმრთისაგან დიდად ცხოველი, მშობლური, ტკბილი, მოწყალე, ცა წყალობისა მთოველი“. პატრონის სამსახურს გმირები ერთმანეთს უწონებენ. იგი მათთვის თავის გამოჩენის საშუალებაა და საამაყოცაა. „წამოსულხარ ჩემად ძებნად, პატრონისა სამსახურად, ღმერთმა ჰქმნა და გიპოვნივარ, შენცა ცდილხარ მამაცურად“. ავთანდილი თავს იდანაშაულებს, რომ მეფე-პატრონი მიატოვა, უორგულა. მისივე თქმით, ამის შემდეგ ღვთის შეწევნის იმედი არ უნდა ჰქონდეს. „მას ვუორგულე, წამოვე, მართ დავივიწყე ყოველი, მისი შემცოდე, ღმრთისაგან კარგსა აღარას მოველი“, – სინანულით აცხადებს იგი. ფაქტია, რომ რუსთაველი პატრონისადმი ერთგულების მქადაგებელია. მაშინ ისმება კითხვა: თუ ასეა, რატომ დაუშვა ავტორმა, რომ ავთანდილი პატრონის დაუკითხავად გაპარულიყო და მიეტოვებინა სახელმწიფო თანამდებობა? პასუხი ცალსახაა. სწორედ იმიტომ, რომ რუსთაველისთვის არსებობს პატრონის ერთგულებაზე უფრო მნიშვნელოვანი ადამიანური ღირსება, როგორიცაა გაჭირვებაში ჩავარდნილი ადამიანის დახმარება. მწერალი არ ერიდება პატრონყმური მოვალეობის დარღვევის ფაქტების აღწერას. მაგალითად: ტარიელის მიერ მეფის ბრძანების შეუსრულებლობა, ტახტზე პრეტენზია, სასიძოს მოკვლა, თითქმის ამბოხიც კი. ისევ ჩნდება კითხვა: როგორ დაუშვა მწერალმა შუა საუკუნეებში მსგავსი სახიფათო სიუჟეტის განვითარება?.. მაგრამ ხომ ცხადზე უცხადესია რუსთაველის პრინციპები, რომ არსებობს უფრო მნიშვნელოვანი ღირსება, რასაც სამართლიანობა ჰქვია, ვიდრე ბრმა მორჩილება პატრონისა. სწორედ სამართლიანობის დარღვევას მოჰყვა პატრონყმური ვალდებულების რღვევაც. ავტორი არა მარტო ყმის, არამედ პატრონის ვალდებულებების ასრულებასაც ითხოვს. იგი მხოლოდ სამართლიანობაზე დამყარებული პატრონყმობის მომხრეა. როგორც ჟან-ჟაკ რუსო ამბობდა: როდესაც მთავრობა უზურპატორი ხდება, საზოგადოებრივი ხელშეკრულება ირღვევა. ქვეშევრდომი არაა ვალდებული, დაემორჩილოს უზურპატორს. ჩანს, ასე ფიქრობდა რუსთაველიც, რადგან არც ფარსადანს და არც როსტევანს აზრად არ მოსვლიათ თავიანთი ყმების დასჯა. დიახ! რაოდენ საოცარიც უნდა იყოს, არ გაბრაზებულა როსტევანი, როცა სპასალარმა მეფის დაუკითხავად მიატოვა სახელმწიფო სამსახური და გაიპარა ტარიელის დასახმარებლად. სავარაუდოდ, ფარსადანიც ხვდებოდა თავის არასწორ გადაწყვეტილებას სამეფო გვარის წარომადგენლის (ტარიელის) მიმართ. აშკარად გრძნობდნენ მეფენი თავიანთ უსამართლობას და მხოლოდ საყვედურებით შემოიფარგლებოდნენ. როგორც ვხედავთ, ზოგჯერ, „ვეფხისტყაოსანშიც“ ირღვევა „კონსტიტუცია“. ამ მაგალითებით რუსთაველი ცდილობს, დაამკვიდროს ახალი, უფრო სამართლიანი და ტოლერანტული მსოფმხედველობა.
მოვალეობა, ერთგულება, სიყვარული რა განაპირობებს პოემის პატრონ-ყმათა ურთიერთობებს? რუსთაველი, რომელიც შესავალშივე ხაზს უსვამს პატრონის უზენაესობას და მისი სამსახურის ვალდებულებას („მიბრძანეს მათად საქებრად თქმა ლექსებისა ტკბილისა“), მაინც ვერ გახდა პატრონისადმი „სიტყვაშეუბრუნებელი, მორჩილი“ ყმების მხატვარი. იგი დამოუკიდებელი, თავისთავადი მოაზროვნეა. მისი გმირების პატრონყმური ურთიერთობა ერთგულებაზე, სიყვარულზე, ურთიერთპატივიცემაზეა აგებული. სწორედ ამიტომ აღმოჩნდა, თამაზ ჭილაძის თქმით, „რუსთაველის პატრონყმობა ადამიანისათვის გადაკეთებული, გადააზრებული ხელოვნება“.
ავთანდილი თინათინის დავალების შესრულებას თავის მოვალეობად მიიჩნევს, როგორც ყმა. „პირველ ყმა ვარ, წასვლა მინდა პატრონისა სამსახურად, ხამს მეფეთა ერთგულება, ყოფა გვმართებს ყმასა ყმურად“. რაოდენ საოცარიც არ უნდა იყოს, თინათინიც სწორედ ასე ფიქრობს. „პირველ ყმა ხარ, ხორციელი არავინ გვყავს შენად სწორად, მერმე ჩემი მიჯნური ხარ…“ ის დავალებას პირველ რიგში ყმას აძლევს, შემდეგ კი სატრფოს. აშკარაა, რომ ორივენი სახელმწიფოებრივ ხედვას ამჟღავნებენ. რა თქმა უნდა, სიყვარული ამ დავალების პირნათლად შესრულების საწინდარია. ავთანდილს ეძლევა შანსი, ამ დავალების შესრულებით თავი გამოიჩინოს არა მარტო როგორც ყმამ, არამედ როგორც მიჯნურმაც. მიუხედავად ამისა, შეუძლებელია, გარდა მოვალეობისა, პოემაში პატრონყმური უთიერთობების სხვა ბერკეტებიც არ დავინახოთ.
ავთანდილისა და შერმადინის ურთიერთობა დაფუძნებულია მეგობრობასა და ნდობაზე. იგი სცილდება პატროყმურ ურთიერთობებს. ეს კარგად ჩანს ავთანდილის ამ სიტყვებში: „ვართ უმოყვრესნი მე და შენ ყოველთა პატრონ-ყმათასა“. ავთანდილს ხელს არ უშლის შერმადინის მონა-ყმობა, იყოს მისი მეგობარი და მესაიდუმლე. შერმადინს ენდობა, უმჟღავნებს თავის ხვაშიადს, მისი იმედით ტოვებს ქვეყანას და თავის სანაცვლოდ პატრონადაც „დააგდებს“. საყურადღებოა, რომ „ჯერთ უწვერული“ ავთანდილი მზად არის თავის წერილში, ერთი შეხედვით ღიმილისმომგვრელი სიტყვებით, დაარწმუნოს ქვეშევრდომები, რომ შერმადინი გაუზრდია „ვითა ძმა და ვითა შვილი“. ამ განცხადებით მან თავის ყმებს მეტი პასუხისმგებლობა დააკისრა დავალების ასასრულებლად. „ამას ასრე მორჩილობდით, არის ვითმცა ავთანდილი“. ავთანდილი პატრონის უფლებით ავალდებულებს ყმებს თავისი ბრძანების ასრულებას. შედეგად „იგი მონა აპატრონეს, ყველაკამან თაყვანი სცა“. ავთანდილმა გაითვალისწინა, რომ დაბალი წარმოშობის ადამიანის პატრონად გამოცხადებაზე შეიძლება უარი ეთქვა ლაშქარს, ამიტომ თავისი უფლება დოკუმენტით (წერილი) განამტკიცა. ფაქტია, რომ შერმადინს ავთანდილი უფრო მაღალი რანგის ადამიანების პატრონად ტოვებდა. „ლაშქართა და დიდებულთა ალაშქრებდი, პატრონობდი“.
შერმადინისათვისაც ავთანდილის მეგობრობა უფრო ძვირფასია, ვიდრე ლაშქრის პატრონობა. გულწრფელად სთხოვს იგი პატრონს: „წამიტანე სამსახურად, მოგეხმარო რაცა გინდი“, ხოლო, როცა მის გადაწყვეტილებას მოისმენს, კიდევ უფრო დამწუხრდება. „მაგრა რა ვქნა უშენოსა დამეცემის გულსა ბინდი“, ან „შენ მარტოსა გიგონებდე, მემცა მიწა მიაკვანე“. ამ განცდებს მხოლოდ მოვალეობა ვერ შობს, იგი უფრო მაღალ გრძნობებზეა დაფუძნებული.
მამაშვილური დამოკიდებულება ვლინდება როსტევან მეფისა და ავთანდილის ურთიერთობაში. ნადირობაში დამარცხებული მეფე ავთანდილის სიყვარულით მეფურ ამპარტავნებას იცხრობს. „უხარის ეგრე სიკეთე მისისა განაზარდისა“. არც მონებისგან იყო იოლი სათქმელი მეფისათვის „…მეფეო, ყოლა ვერ ვიტყვით შენსა მაგისად დარებით, აწვეცა დაგვხოც, ვერა ჰგავ…“ აშკარად მეფის სამართლიანობისა და მისი ავთანდილისადმი დამოკიდებულების იმედად მყოფმა მონებმა გაბედეს, მეფისათვის ეკადრებინათ, რომ იგი ავთანდილს ვერ უტოლდებოდა ნადირობაში. სამართლიანობას ავლენს პურობისას „სიძუნწეში ეჭვმიტანილი“ მეფეც. იგი მხოლოდ მაშინ კარგავს წონასწორობას, როცა ავთანდილის გაპარვას შეიტყობს. მეფის მწუხარების მიზეზი არა ყმის მიერ დარღვეული ვალდებულებაა, არამედ იმის ფიქრი, რომ ავთანდილის გარეშე მოუწევს ყოფნა. მამის წუხილს უფრო ჰგავს მეფის მოთქმა, ვიდრე პატრონისას. „მარა მე რა ვქნა გაზრდილო, აწ სახლად მმართებს სენები, გამაღარიბე, დამაგდე…“ ან „ოდეს გნახავ მხიარულსა, ნადირობით შემოსრულსა“. სამართლიანობა და სიყვარული მიაჩნია ავტორს იდეალური პატრონყმური ურთიერთობის საფუძვლად.
პოემის თანახმად, ყმები უფლებრივად შეზღუდული არ არიან. როგორც ვხედავთ, მათ შეუძლიათ გააპროტესტონ პატრონების უსამართლობა, შეუძლიათ იმეგობრონ ყმებთან, მიუხედავად მათი სოციალური მდგომარეობისა. თვით მეფესაც კი გაეჯიბრონ და სძლიონ, ისე, რომ ამით არ დაზარალდნენ. დაბოლოს, ყველაზე მნიშვნელოვანი: ყმას პატრონის შეყვარების და მასთან ქორწინების უფლებაც კი აქვს. ამიტომაც არ მალავს ავთანდილი მეფე-პატრონის სიყვარულს. „მე პატრონისა ჩემისა ასული შემყვარებია, თვით მეფედ მათად მას ხედვენ, მონები მკლავ-მაგრებია“. საგულისხმოა, რომ ამ აზრს შეგნებულად ხვდება როსტევანი. „მე სიძესა ავთანდილის უკეთესსა ვპოვებ ვერა“, -აცხადებს იგი.
დიახ, „ვეფხიტყაოსანი“ პატრონყმური ურთიერთობის რენესანსული ფორმაა. პოემის პატრონყმური „კონსტიტუცია“ მაღალ სტანდარტებზეა დაფუძნებული, რომლის მიხედვითაც, ყმას უფლება აქვს იყოს პატრონის მეგობარი და მიჯნურიც კი. იგი ასპარეზია ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების გამოსავლენად. პოემის გმირები ღირსეული ყმები არიან. აი, თურმე რატომ ესწრაფვიან ყმობას „ვეფხისტყაოსნის“ პერსონაჟები.
სწორედ ნაწარმოების პრობლემატიკის კვლევა-ძიების პროცესში ყალიბდება მოსწავლეთა კრიტიკული და შემოქმედებითი უნარები, იხვეწება დისკუსიისა და თანამშრომლობის კულტურა. მეტი ყურადღება ექცევა ნაწარმოების შექმნის დროს, ეპოქის სულისკვეთებას, საგანთაშორის კავშირებს, კანონმდებლობით საკითხებს, ხელს უწყობს წინარე ცოდნის გააქტიურებას, მოპოვებული მასალის დახარისხებისა და სათანადო დასკვნების გამოტანის უნარს.

მეტალი ბენზინის ნაცვლად – მითი თუ სინამდვილე?

უცნაური არსებაა ადამიანი. ქედმაღალი, ამპარტავანი, მეამბოხე, თავისად – თავისუფლების და სხვისი დამონება-დამორჩილების მოსურნე, დრო-ჟამთან ერთად ცვალებადი და მოცადი… ჩვენი მოდგმის გაჩენის დღიდან სამყარო გამუდმებით იცვლება და ჩვენც ყოველთვის ვპოულობთ შეცვლილ გარემოში არსებობის საშუალებას. რით? – პროფესიების გამოგონებით.

პირველი პროფესია, რომელიც გამოვიგონეთ, ალბათ მონადირეობა იყო. მშიერ კუჭს ამოვსება სჭირდებოდა და მარტო მცენარეების იმედად ვერ დავრჩებოდით. მონადირეობას მალევე მოჰყვებოდა კულინარიული ოსტატობა – მრავალფეროვნების მოტრფიალე ადამიანს მოსწყინდებოდა ერთფეროვანი უმი ხორცის დაგემოვნება. საკუთარ თავს, ტომსა და ნანადირევს დაცვა სჭირდებოდა, ამიტომ ბრძოლისა და თავდაცვის ხერხებიც მალევე უნდა გაჩენილიყო. მით უფრო – ნადირობიდან ომამდე ერთი ნაბიჯია.

ნადირობაც, ბრძოლაც და კერძის მომზადებაც შიშველი ხელებით საკმაოდ უხერხული და ნაკლებად ეფექტური იყო და ადამის მოდგმამ უმალ ახალი პროფესია – მჭედლობა გამოიგონა, რასაც მადნეულის მოპოვება, აგრონომია, მშენებლობა და სხვა დარგების ჩანასახები მოჰყვა.

ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ასე ნაბიჯ-ნაბიჯ იქმნებოდა ახალი პროფესიები და ადამიანებიც უფრო და უფრო იწაფებოდნენ. და რაც უფრო დიდ სიმაღლეზე აჰყავდათ ესა თუ ის ტექნოლოგია, მით უფრო უმჯობესდებოდა მათი ყოფა. მაგრამ ეს მიღწევები მხოლოდ ხორციელ საზრდოს იძლეოდა. რა გასაკვირიც უნდა იყოს, ფიზიკურთან ერთად ადამიანი დასაბამიდანვე განიცდიდა სულიერ შიმშილს. პირველს ტექნოლოგიების განვითარებით უმკლავდებოდა, მეორისთვის კი ხელოვნება მოიგონა, რაზეც გამოქვაბულებში აღმოჩენილი კედლის „მხატვრობა“ მეტყველებს.

ამიტომ შეიძლება ითქვას, რომ დღეს პროფესიებს ორ დიდ ჯგუფად ყოფენ – სახელოვნებოდ (შემოქმედებითად) და არასახელოვნებოდ. ხელოვანის სტატუსს ატარებს ის, ვისაც კალამი, ფუნჯი, საჭრეთელი, სიტყვა და ტორსის პლასტიკა უჭრის. რას მივიჩნევთ დღეს ხელოვნების ნიმუშად? სიმღერას, ლექსს, ნახატს, ქანდაკებას, არქიტექტურულ ნაგებობას.

უცხოელებს ქვეყნის გასაცნობად, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ ამ ღირშესანიშნაობებს ვაჩვენებთ ხოლმე. მაგრამ განა შემოქმედებითი წვის ნაყოფი მხოლოდ ეს არის?

რომელ ტურისტულ სააგენტოს მოუვა აზრად, ტურისტული მარშრუტების ნუსხაში ფაბრიკა-ქარხნები შეიტანოს?

შემოქმედება სულის შიმშილის გამოძახილია და ის მეტ-ნაკლებად ყოველ ჩვენგანს აწუხებს. სამწუხაროდ, ინჟინრებს, მეცნიერებს, მასწავლებლებს შემოქმედებით ადამიანებად არ მიიჩნევენ, თუმცა ვინ იცის, რამდენი მათგანია საქვეყნოდ ცნობილ ხელოვანთა ტოლ-სწორი.

ვინ თქვა ინჟინრის შემოქმედებითობა? იმ ქალაქის სავიზიტო ბარათად, რომელსაც საკრე–კერის ტაძარი და მონმარტრი აქვს, უბრალო „რკინის კონსტრუქცია“ იქცა, რომელიც საინჟინრო თვალსაზრისით უფრო საინტერესოა, ვიდრე სანახაობრივად. აშენებითაც სწორედ ამ დარგის მიღწევათა სადემონსტრაციოდ ააშენეს. ბევრი ძირძველი პარიზელი დიდხანს ამრეზით უყურებდა ეიფელის კოშკს, მაგრამ ნაგებობის კონტურმა ნელ-ნელა შეიძინა ხელოვნების ნიმუშის სტატუსი და დღეს ის პარიზის სიმბოლოა.

რა გასაკვირიც უნდა იყოს, ისტორიული ძეგლებით საკმაოდ მდიდარი თბილისის სიმბოლო მთაწმინდა და სატელევიზიო ანძაა, თუმცა ის ვერც ეიფელს დაუდებს ტოლს და ვერც ტორონტოსა თუ შანხაის ტელეანძებს, რადგან მოკლებულია ორიგინალურობას – მხოლოდ და მხოლოდ საბჭოთა სერიული წარმოების პროდუქტია.

თუმცა ეიფელის მაგალითიც საკმარისია იმისთვის, რომ ბევრ „ქმნილებას“ სხვა თვალით შევხედოთ – აღმოვაჩენთ, რომ ინჟინრები და გამომგონებლები ხშირად არანაკლები შემოქმედნი არიან, ვიდრე ხელოვანთა ოლიმპოს თავშეფარებულნი.

პრობლემისადმი შემოქმედებითი მიდგომით თავი გამოიჩინეს მაკგილის უნივერსიტეტის მკვლევრებმაც.

გლობალური პრობლემაა ენერგეტიკა. ნავთობი ილევა. არ ვიმჩნევთ, მაგრამ პანიკამდე შორი არ არის. დროდადრო შეფარვით შეგვახსენებენ, რომ „ტყე შეუნახე შვილებსა“ კონცეფციაში, დროა, „ტყე“ „ენერგომატარებლებით“ შეიცვალოს, რადგან ნავთობის ამოწურვის შემდეგ, თუ ენერგიის ალტერნატიული წყარო ერ მოვიძიეთ, პირველი სწორედ ტყე განადგურდება.

ამიტომ მეცნიერები და მკვლევრები დიდი ხანია ფიქრობენ, რით შეიძლება შეიცვალოს ნავთობი. მოისინჯა თითქმის ყველა მასალა, რომელიც ხელმისაწვდომია და იწვის. გამალებით მუშაობენ წყალბადის, ბიოეთანოლის, ბიოდიზელის მიღების მეთოდების გამარტივებაზე… უკვე მზის შუქისა და ქარის დაჭერა-გარდასახვასაც ვახერხებთ. მზისა და ქარისგან სუფთა ელექტროენერგიის მიღების ტექნოლოგიები სწრაფად ვითარდება. მაგრამ ისინი მთლიანად ვერ ჩაანაცვლებს ბენზინს და დიზელს. ბიოდიზელი, მართალია,  მნიშვნელოვანი ალტერნატივაა, მაგრამ სოფლის მეურნეობის შესაძლებლობები ჩამორჩება მასზე მოთხოვნის დონეს, ამიტომ ნახშირწყალბადოვან საწვავს ის მხოლოდ ნაწილობრივ თუ ჩაანაცვლებს. წყალბადს დიდი და მძიმე საცავები სჭირდება, ამასთან, მაღალია ფეთქებადობის რისკი.

ასე რომ, თავის დამშვიდება ნაადრევია. ჯერ ისევ აქტიური ძიების ფაზაში ვართ.

მაკგილის უნივერსიტეტის მკვლევრები ცდილობენ, გარე წვის ძრავებში საწვავად მეტალის ფხვნილი გამოყენონ. მეტალის წვის ენერგიის გამოყენება ახალი არ არის. მას XX საუკუნის შუა წლებიდან აქტიურად იყენებენ სარაკეტო საწვავებში.

მეტალის წვით დიდი რაოდენობის სითბოს მიღებაა შესაძლებელი, მარტივდება რეციკლიზაციის პროცესი, არ ხდება CO₂-ის ემისია.

მოცემული ტექნოლოგია ჯერ დახვეწის სტადიაზეა, თუმცა უკვე მოახერხეს სტაბილური ცეცხლის ალის მიღება მეტალის წვრილდისპერსიულ ფხვნილსა და ჟანგბადის ნარევის ნაკადში. გამოყენების ერთ-ერთი პირველი კანდიდატი რკინაა. დღეს ის მეტალებს შორის ყველაზე მეტი იწარმოება. მისი რეგენერაციის ტექნოლოგიაც უფრო დახვეწილი და იაფია, ვიდრე სხვა მეტალებთან. ტექნოლოგიის ავტორები გვპირდებიან, რომ მალე პროტოტიპული დანადგარის აგებასაც შეძლებენ.

რეზო გაბრიაძისა და ელდარ შენგელაიას „შერეკილები“ ჩემთვის ყველაზე მეტად სწორედ სამეცნიერო თვალსაზრისით არის საინტერესო. ალბათ გახსოვთ: „ადამიანს რა ჭირი გააფრენს ცაში, მაგრამ მაგათგან ყველაფერი მოსალოდნელია!“

ახალგაზრდა პედაგოგის სამსახურში აყვანა იდეალური გადაწყვეტილებაა მრავალი სასკოლო პრობლემის მოსაგვარებლად.  სკოლის ადმინისტრაციამ ახალგაზრდა პედაგოგს შესაძლოა სპეციალურად გადააბაროს სუსტი ან მეამბოხე კლასი, რათა შემდგომში  განტევების ვაცად აქციოს. სამწუხაროდ, ასეც ხდება. ამიტომ ახალგაზრდა მასწავლებელმა, ვიდრე პროფესიული პრობლემების გადაწყვეტას აუღებს ალღოს, უნდა იცოდეს, რომ:

1.თქვენ შეიძლება სუსტი კლასი მოგაბარონ

ასეთ კლასში ხშირია თვითშეფასების და დისციპლინის პრობლემა. ახალბედას უჭირს მუშაობა, მაგრამ ასეთ სტრესულ გარემოში ის ფასდაუდებელ გამოცდილებას იძენს და სამომავლოდ ნაკლებად უშინდება პრობლემებს.

როგორ უნდა მოიქცეთ ამ შემთხვევაში: აგრძნობინეთ მოწაფეებს, რომ ისინი სხვებზე უარესი არ არიან. უნდა გაუქროთ მათ მსხვერპლის ფსიქოლოგია. არცერთ შემთხვევაში არ დაუწეროთ ძალიან დაბალი ქულები; არ მისცეთ აუარებელი საშინაო დავალება, უმკაცრესი შენიშვნები. ტიპური ბოროტი მასწავლებლის დაღი არ უნდა დაისვათ. ხშირად შესთავაზეთ მოსწავლეებს მათთან ერთად მუშაობა, დაუახლოვდით, ემეგობრეთ, რათა მათ საკუთარი თავის დაიჯერონ. ჩვეულებრივ, სუსტი კლასი მეგობრულია და ჯგუფურ სამუშაოს შესანიშნავად ასრულებს.

2. მოსწავლეები დიდხანს გამოგცდიან

ყურადღება მიაქციეთ ჩაცმულობას, რომ არ გახდეთ დაცინვის ობიექტი. არ იცრუოთ, ამას ბავშვები არ პატიობენ. უცოდინარობა კი თქვენს ავტორიტეტს ძალიან დააზარალებს, ამიტომ მოემზადეთ გაკვეთილისთვის.

როგორ უნდა მოიქცეთ ამ შემთხვევაში: სახლიდან გამოსვლამდე და თითოეული გაკვეთილის წინ აუცილებლად გადაამოწმეთ თავი, როგორ გამოიყურებით სარკეში. არსებობს უამრავი რეალური ისტორია იმის შესახებ, რომ მასწავლებელი გაკვეთილზე კაბის გარეშე მივიდა და ეს გვიან შენიშნა.

ჩაიცვით აკურატულად, ელეგანტურად, მოხერხებულად. ბავშვები ყველა წვრილმანს აფიქსირებენ. სამოსზე შემთხვევით მიკრულმა ძაფის ნაგლეჯმა შეიძლება მთელი კლასის ყურადღება გაფანტოს და გაკვეთილი ჩაშალოს. თუ SOS სიტუაციაში აღმოჩნდით, ეცადეთ მდგომარეობა იუმორით გამოასწოროთ, მაგრამ ხუმრობასაც უნდა ჰქონდეს საზღვარი, სწრაფად გადადით საქმეზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თქვენი ტრაგედია კომედიად იქევა.

იყავით გულმოდგინე. ყოველთვის მოემზადეთ გაკვეთილისთვის. თუ დრო არ გაქვთ, არ იფიქროთ, რომ ბავშვები ამას ვერ შეამჩნევენ. თუ კითხვაზე პასუხი არ გაქვთ, გულწრფელად უთხარით ამის შესახებ.

უმჯობესია, აღიაროთ და არ დააიგნოროთ დაშვებული შეცდომა. მოსწავლეები ადვილად პატიობენ უცოდინარობას, მაგრამ უფროსის მიერ ნათქვამი ტყუილი კარგა ხანს ახსოვთ. მატყუარა მასწავლებელს პატივს არ სცემენ. მოსწავლეებს მოსწონთ მკაცრი და ჭკვიანი პედაგოგი, ვიდრე ის, ვინც ყოველ ჯერზე მაგიდის ქვეშ გუგლით ეძებს პასუხებს.

3. დატესტვა სტრესზე

რამდენს უძლებს თქვენი ნერვები? ეს თქვენ იცით და ალბათ ისიც უნდა იცოდეთ, რომ ბავშვები ბევრად უფრო ამტანები არიან, ვიდრე ჩვენ ეს წარმოგვიდგენია. მათ უნდა მისცეთ საშუალება ამოგიცნონ. დაინახონ, რა ხასიათი გაქვთ, რაზე ბრაზობთ, რა გახარებთ.  მათთვის მოსაწყენია ერთფეროვანი მასწავლებლების საათობით მოსმენა და ყურება. მათ უნდათ დაგინახონ ნიღბის გარეშე, მიიღონ თქვენგან ნამდვილი ემოციები.

როგორ უნდა მოიქცეთ ამ შემთხვევაში: ყოველთვის ის იყავით, რაც სინამდვილეში ხართ. თუ ცუდი დღე გაქვთ, განაცხადეთ ამის შესახებ და პირიქით – არ დაგავიწყდეთ კარგი განწყობის გაზიარება. ბავშვებს შეუძლიათ და უყვართ კიდეც განცდების გაზიარება. ნიღბიან ადამიანებს კი არ წყალობენ.

4. მოსწავლეები არ ასრულებენ საშინაო დავალებას

საოცარი, არა? თქვენ ცდილობთ მათთვის რაღაცის გაკეთებას, ისინი კი ამას არ აფასებენ. აღიარებენ, რომ საუკეთესო მასწავლებელი ხართ, მაგრამ თქვენი საგანი არ აინტერესებთ. თქვენ მათთვის არაჩვეულებრივ გაკვეთილს გეგმავთ, ისინი კი საშინაო დავალებას არ ასრულებენ ან მოუმზადებელი მოდიან და რაღაცებს იმიზეზებენ.

როგორ უნდა მოიქცეთ ამ შემთხვევაში: არასოდეს იწუწუნოთ. არ თქვათ, რომ თქვენი მოლოდინი არ გამართლდა ან თქვენ ამდენი ენერგია დახარჯეთ, მათ კი დაგაღალატეს. თუ რამე არ გამოგივიდათ, პრობლემის გადაჭრის სხვა გზები ეძიეთ.

არ დაივიწყოთ, რომ პედაგოგი ხართ და არა მათი ბოსი. ბავშვებს არ აქვთ თქვენი ვალი. ბავშვები საკუთარ თავისთვის სწავლობენ და არა იმისათვის, რომ გასიამოვნონ. თქვენ შეიძლება მათ პირადად ძალიან მოსწონდეთ, მაგრამ არ მოსწონდეს თქვენი საგანი. იქნებ მომავალი ქიმიკოსები არიან და არა ლიტერატორები, ან – პირიქით. თქვენ ეს არ იცით.

ბოლოს და ბოლოს, შესაძლოა ვერ მოემზადნენ იმის გამო, რომ გუშინ ექსკურსია ან რეპეტიცია ჰქონდათ ან გეოგრაფიაში მძიმე საკონტროლოსთვის ემზადებოდნენ, რომლის მასწავლებელიც, თქვენგან განსხვავებით, არაფერს აპატიებს.

შეცვალეთ სწავლების სტრატეგია. თქვენ ფეხბურთის მწვრთნელივით უნდა იყოთ – უნდა ჰქონდეთ სათადარიგო სკამი, რამდენიმე ვარიანტი იმისა, თუ როგორ უნდა მოიგოთ ან ფრედ მაინც დაამთავროთ თამაში, რომელშიც თქვენი გუნდია ჩართული.

5. აუცილებელია დისტანცია

„რა მაგარია ახალგაზრდა მასწავლებელი! მოდი, დავუმეგობრდები!“ – რომელიმე მოსწავლე ამას აუცილებლად გაიფიქრებს ან ხმამაღლა იტყვის. რომელიღაც მოსწავლე სკოლის დერეფანში ზრდასრულივით მისალმების დროს თქვენთვის ხელის ჩამორთმევას მოინდომებს; რომელიღაც სიყვარულით მოგეხვევათ; რომელიღაც თქვენთან ერთად გასეირნებას მოინდომებს…

მოსწავლეები ხშირად უტოლებენ თავს ახალგაზრდა მასწავლებელს, მათთან უფრო თავისუფლად იქცევიან და ზღვრის შეგრძნებას კარგავენ. ახალგაზრდა მასწავლებელსაც შესაძლოა ესიმპათიურებოდეს ვინმე და ზოგჯერ ახლობლურ დამოკიდებულებაზე უარის თქმა გაუჭირდეს, რადგან ახალგაზრდებთან მეგობრობა ყოველთვის საინტერესოა, ყოველთვის გავსებს ახალი ენერგიითა და სიხალისით.

მაგრამ ეს სკოლაა. თქვენ მასწავლებელი ხართ, რიგითი პედაგოგი, რომელმაც არ უნდა დაკარგოს დისტანციის შეგრძნება.

როგორ უნდა მოიქცეთ ამ შემთხვევაში: ამ კითხვაზე პასუხი ძალიან რთულია. არსებობს გარკვეული საზღვარი, რომელსაც მასწავლებელი თავად აყალიბებს – რა არის დაშვებული და დაუშვებელი, რისი გაკეთებაა ნებადართული მხოლოდ გარკვეულ პირობებში. თუმცა, არსებობს პრინციპები, რომელიც არასდროს უნდა დაირღვეს. მაგალითად, ნუ გადახვალთ მოსწავლეებთან „შენობით“ ურთიერთობაზე, არ დარჩეთ მასთან მარტო დახურულ კაბინეტში, არ ისეირნოთ მოსწავლესთან ერთად კლასის დამრიგებლის ან მშობლების გაფრთხილების გარეშე, მაქსიმუმადე შეამცირეთ მათთან ფიზიკური კონტაქტი, მკაცრად გააკონტროლეთ თქვენი ლექსიკა: დაუშვებელია უხამსი, უცენზურო სიტყვების ხმარება და სხვ.

რა თქმა უნდა, ასეთი ჩამონათვალი უფრო დიდია და ამით არ იწურება, მაგრამ ეს მთავარი პრინციპებია.

საერთოდ, ეთიკური საკითხები სკოლის განათლების სისტემაში ერთ-ერთი ყველაზე მოწყვლადი და მტკივნეული თემაა. სექსიზმი, შოვინიზმი, ნარკოტიკები, სექსი, პოლიტიკა – ეს ყველაფერი სასაუბროდ ერთდროულად ძალიან მნიშვნელოვანიც არის და საფრთხილოც. ბავშვი უნდა იყოს ინფორმირებული, იცოდეს ყველაფერი, მაგრამ ჯერ ჩვენ არ გვისწავლია წყაროებთან მუშაობა. რა, როგორ და როდის უნდა ითქვას, მასწავლებლის პასუხისმგებლობაა.

რა თქმა უნდა, შეუძლებელია ყველა დეტალის გათვალისწინება. თითოეულ მასწავლებელს საკუთარი გამოცდილება აქვს. მთავარია, გვახსოვდეს, რომ ყველაზე კარგად მაინც გულწრფელობა, ცოდნა და მოსწავლეების ინტერესებზე ფოკუსირება მუშაობს.