წინა თვეში ორჯერ მომიწია „ლოკომოტივის” სტადიონზე მისვლა და ორივეჯერ რაც თვალში მომხვდა, ის იყო, რომ სტადიონის ტრიბუნები ნაგვით იყო სავსე და სკამზე ჩამოჯდომა პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო. სკამები იყო ტალახიანი და სველი და მათ გაწმენდას, მოხერხების გარდა, მთელი რიგი სადეზინფექციო საშუალებები სჭირდებოდა. ერთი სიტყვით, ამ სტადიონზე საშინელი ანტისანიტარია სუფევდა და ეს ბევრისთვის, სამწუხაროდ, ბუნებრივი ამბავი გახდა.

ამას წინათ ქუჩაში ერთი ნაცნობი შემხვდა, რომელმაც რატომღაც საჭიროდ ჩათვალა, რომ თავისი ყოფითი პრობლემები ჩემთვის გაემხილა. როგორც გაირკვა, ეს კაცი ყველაზე მეტად იმ სიბინძურესა და ანტისანიტარიას უჩიოდა, რაც, მისივე თქმით, მოუგვარებელი პრობლემა იყო საცხოვრებელი კორპუსის ბინადართათვის.

„ბავშვი ცურვაზე დამყავდა და გამოვიყვანე, რადგან წყალს ხშირად არ ცვლიდნენ და საშინელი სიბინძურე იყო. სახლში კიდევ სადარბაზოში შესვლა მეზიზღება, ისეთი საზიზღარი სუნია და იმდენი ნაგავი ყრია, ფეხს ვერ აუქცევ”, – შემომჩიოდა ისე, თითქოს სპორტის სამინისტროს ან მერიის თანამშრომელი და ქალაქის დასუფთავების სამსახურის ხელმძღვანელი ვიყავი. მერე იმით დავინტერესდი, მისი მეზობლები და თვითონ რატომ არ წმენდდნენ დანაგვიანებულ სადარბაზოს და იცით, რა მითხრა?! – „დავწმინდო, რა მენაგვე კი არა ვარ? რას მიკეთებს მერია, მოვიდნენ, კეთილი ინებონ და დამიწმინდონ”.

ამ სიტყვების შემდეგ სურვილი გამიჩნდა, ეს კაცი და მისი „არამენაგვე” მეზობლები მაშინ მენახა, როცა ნაგვის გროვა მათ სახლებამდე მიაღწევდა და შვილის საძინებელ ოთახში კურატივით ჩასუქებულ დედალ-მამალ ვირთხებს გაამრავლებდა.

სტადიონებზე არსებულ სიბინძურეს ვეგუებით, ნაგვის გატანა „გვიტყდება”, ურიკების თრევა არ მოგვწონს, ხეების დარგვა არ გვინდა, სკვერებში ნაგვის დამყრელ ღლაპებს ყურებს არ ვუწითლებთ და მაინც ურცხვად ვაცხადებთ, პირველი ევროპელები ვართო. ღიმილის მომგვრელიც კი აღარ არის ეს…

თბილისზე ბევრად პატარა გერმანიის ქალაქ ერფურტში 200-ზე მეტი სამეზობლო ამხანაგობაა შექმნილი, თბილისში კი – მხოლოდ 2. ერფურტს არანაერი განსაკუთრებული ისტორია არ გააჩნია, მაგრამ ქალაქის ერთადერთი მუზეუმის ეზოში „ბიჩოკის” დაგდებას არავინ იკადრებს, გერმანიის გაერთიანების შემდეგ ამერიკული კრედიტით გერმანიაში გზების დაგება და ფასადების ღებვა მასობრივად რომ დაიწყეს, ერფურტელები ერთად მსჯელობდნენ, რომელ სახლს რა ფერის ფასადი მოუხდებოდა და მასონები არავის მოლანდებია.

დღეს ერფურტის საფეხბურთო გუნდი სადღაც „ჭ” ლიგაშია და ყველამ იცის, რომ გუნდს რომ ეშველოს, სტადიონზე ბოთლები კი არ უნდა ისროლო და მსაჯს შეურაცხყოფა კი არ უნდა მიაყენო, არამედ აბონიმენტები უნდა იყიდო და პატიოსნად უგულშემატკივრო, სანამდეც შეგეძლება და როდემდეც შეგეძლება. ჩვენთვის კი ეს ყველაფერი ჯერჯერობით უცხოა და ამიტომაცაა, რომ დაუფარავი აღტაცებითა და ფარული შურით შევცქერით ევროპის დაგვილ-დასუფთავებულ ქალაქებს, სადაც ხალხს ნაგვის დაყრის გამო პოლიცია მიარბენინებს და „აქ პარკი არ დააგდოო”, უცხო კაცისთვის ამის მითითება „არაქართულ“ საქციელად სულაც არ ითვლება.

„მასწავლებელს აქვს უზარმაზარი ძალა, უკეთესობისკენ (და, სამწუხაროდ, უარესობისკენაც) შეცვალოს გარემო, სკოლა, ქალაქი, სოფელი, სამყარო. მთავარია, მან გააცნობიეროს თავისი წილი პასუხისმგებლობა “, – ამბობს ნათია ფურცელაძე, ქართული ენისა და ლიტერატურის  მასწავლებელი, რომელიც მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს 5 ფინალისტს შორის ყველაზე ახალგაზრდა იყო. სკოლა, სამეცნიერო კვლევები, მთარგმნელობითი საქმიანობა – ნათიას ცხოვრების ყოველდღიურობაა.  2016 წელს გამომცემლობამ  „არტანუჯმა” გამოსცა მისი თარგმანი “გრიგოლ  რობაქიძის წერილები სტეფან ცვაიგს”. ამჟამად,  სადოქტორო ნაშრომზე მუშაობს და დისერტაციისთვის ემზადება. სკოლაში კი სხვადასხვა საინტერესო აქტივობები აქვს დაგეგმილი მოსწავლეებთან,  ლიტერატურულ კლუბში და ასევე მოსწავლეებთან  ერთად რამდენიმე პროექტსაც  ახორციელებს. თუ ხშირად პროფესიული არჩევნის გაკეთება სხვადასხვა  გარემოებებზე ან  სპონტანურ გადაწყვეტილებებზე დაყრდნობით მიიღება, ნათიას ცხოვრების ადრეულ საფეხურზე არსებობდა  თამაში „მასწავლებლობანა” და დიდი  სურვილი, გამხდარიყო მასწავლებელი. 

რვა წელია,  რაც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი ხართ, თუმცა ეს დიდი თამაში „მასწავლებლობანა” უფრო ადრე დაიწყო. მოგვიყევით, როგორი იყო ეს გზა პროფესიული არჩევნის გაკეთებამდე  და მის შემდეგ?

მასწავლებლობა ჩემთვის იმაზე მეტია, ვიდრე პროფესია, ცხოვრების ერთ-ერთი მთავარი გზაა, რომლის დასაწყისიც ჩემს ბავშვობაშია საძიებელი. როცა ჩემი მეხსიერების სიღრმეებს ვათვალიერებ, ფსკერზე მასწავლებლობაზე ოცნებას ვპოულობ – შეიძლება გასაოცარია ან დაუჯერებელი, მაგრამ ჩემი დღევანდელობა რეალობად ქცეული ბავშვობის დროინდელი სურვილებია და ახლა ამის გაცნობიერება არის უაღრესად სასიამოვნო.

როცა მეათე კლასის მოსწავლე ვიყავი, ორ სფეროში მოვიაზრებდი საკუთარ თავს – ქართულ ფილოლოგიასა და ფსიქოლოგიაში. ოჯახის წევრებს ძალიან უნდოდათ, ექიმი გავმხდარიყავი, მაგრამ საკუთარ თავში ვიპოვე ძალა, დამესაბუთებინა მათთვის – ექიმების ოჯახში ცხოვრება არ ნიშნავს იმას, რომ აუცილებლად ექიმი უნდა გახდე. ჩემს პოზიციას გაგებით მოეკიდნენ და მომცეს არჩევნის თავისუფლება – იმ დღიდან ვიგრძენი ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა – ჩემი ,,არაპერსპექტიული” არჩევანი აუცილებლად უნდა გამემართლებინა.

2004 წელს ჩავაბარე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ქართული ფილოლოგიის ფაკულტეტზე, 2010 წელს დავამთავრე მაგისტრატურა, პარალელურად ვმუშაობდი საზაფხულო ახალგაზრდულ ბანაკში ჯგუფის ხელმძღვანელად და ძალიან საინტერესო გამოცდილება დამიგროვდა. მაგისტრის ხარისხის მიღების შემდეგ გავიარე გასაუბრება და გავხდი კერძო სკოლა ,,ქორალის” მასწავლებელი. 2012 წელს დავადასტურე საგნობრივი და პროფესიული კომპეტენცია. მერვე წელია ვასწავლი ქართულ ენასა და ლიტერატურას.

მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს 5 ფინალისტს  შორის აღმოჩნდით. ასეთ  კონკურსებზე რას გვეტყვით, რამდენად მნიშვნელოვანია მასწავლებლის მოტივაციისთვის ასეთი წარმატება?

ჩემთვის დიდი პასუხისმგებლობა და, ამავდროულად, სიხარულია მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს კონკურსის ფინალისტობა და წლის საუკეთესო მასწავლებლების ხუთეულში მოხვედრა. ვამაყობ იმითაც, რომ ვარ ხუთეულის ყველაზე ახალგაზრდა მასწავლებელი. ვფიქრობ, მსგავსი კონკურსების არსებობა უაღრესად მნიშვნელოვანია მასწავლებლის პროფესიის პრესტიჟისა და პედაგოგთა მოტივაციის ზრდისათვის. ამ წარმატებამ მე ნამდვილად ამიმაღლა მოტივაცია და მეტის კეთების სურვილი გამიჩინა, საკუთარ ძალებში დამარწმუნა და,  ამავდროულად, დამაფიქრა, რომ უნდა ვიზრუნო ჩემს პროფესიაზე, მის პოპულარიზაციაზე.

გარდა ამისა, რა სჭირდება მასწავლებელს წარმატებისთვის, ზრდისთვის, პროფესიონალიზმის ამაღლებისთვის?

მასწავლებელს პროფესიული ზრდისათვის, უპირველეს ყოვლისა, სჭირდება იმის გაცნობიერება, რომ პედაგოგობა მოიაზრებს განვითარების უწყვეტ პროცესს. შინაგანი მოტივაციის არსებობა, მუდმივი სწრაფვა სიახლეებისაკენ უმნიშვნელოვანესი მგონია. წარმატებას კი მოსწავლეებისა და საქმის სიყვარული, შრომისმოყვარეობა, მონდომება განაპირობებს. უნდა გჯეროდეს საკუთარი თავის და ამაყობდე იმით, რომ მასწავლებელი ხარ.

 22 წლის იყავით, როდესაც მაღალ კლასებს ასწავლიდით. როგორი იყო ეს ურთიერთობა, რა შეგძინათ მასწავლებლობის პირველმა წლებმა პროფესიული თუ პიროვნული თვალსაზრისით?

ყველაზე დიდი გამოცდილება მასწავლებლობის პირველმა წელმა შემძინა. 22 წლის ასაკში IX, X, XI და XII კლასებს ვასწავლიდი. ვიდრე სწავლა-სწავლების პროცესს ეფექტურს გავხდიდი, მანამდე ბავშვებთან ურთიერთობის ეტაპი წარმატებით უნდა გამევლო. ადვილი არ არის, გყავდეს შენზე რამდენიმე წლით უფროსი მასწავლებელი და ირწმუნო მისი. ვფიქრობ, ეს შევძელი. ამის თქმის საფუძველს კი ამ წლების განმავლობაში მოსწავლეებისგან მიღებული უკუკავშირი მაძლევს. ბავშვებთან ყოველთვის გულწრფელი ვიყავი და ვმეგობრობდი, მაგრამ ჩვენ შორის ზღვარი არასოდეს წაშლილა.

განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობას აბიტურიენტებთან მუშაობისას ვგრძნობდი. მალე ისე მოხდა, რომ მოსწავლეებმა უარი თქვეს რეპეტიტორთა ინსტიტუტით სარგებლობაზე, რადგან სკოლაშივე, გაკვეთილებზე მიიღეს ის, რაც ეროვნული და გამოსაშვები გამოცდების ჩასაბარებლად სჭირდებოდათ. ამ ნდობამ საოცარი ძალით ამავსო. თავდაუზოგავად ვშრომობდი, გამთენიისას ვიღვიძებდი, ვადგენდი ტესტებს, ვამოწმებდი დავალებებს, ვამზადებდი რესურსებსა და მასალებს. ბავშვებს ყველაზე ობიექტურ შემფასებლებად მივიჩნევ. როცა ისინი გრძნობდნენ მზრუნველობას და ხედავდნენ, რომ მასწავლებელი მათ თავის დროს უნაწილებდა და მათზე ფიქრობდა, უფრო მოტივირებულნი ხდებოდნენ. საბოლოოდ, მათ მაღალი შედეგები აჩვენეს გამოსაშვებ და ეროვნულ გამოცდებზე და ყველა ვხარობდით ერთმანეთის წარმატებით. არ ვიცი, როგორ წარიმართებოდა ჩემი პედაგოგიური საქმიანობა, რომ არა ასეთი დასაწყისი. მე არ ვასწავლიდი მხოლოდ, ვსწავლობდი კიდეც. გარდა საგნობრივი ცოდნისა და პროფესიული უნარ-ჩვევების შეძენისა, ვისწავლე მთავარი – მომესმინა ჩემი მოსწავლეებისათვის და გაკვეთილები მათი სურვილებისა და ინტერესების გათვალისწინებით დამეგეგმა. ვფიქრობ, ეს პრინციპი განაპირობებს ჩემი და ჩემი მოსწავლეების წარმატებას.

რას სწავლობს მასწავლებელი სწავლების პროცესში? როგორია მოსწავლეების უკუკავშირი?

მთავარია, მასწავლებელს ჰქონდეს სურვილი, სწავლების პროცესში თავადაც ისწავლოს. ასეთ შემთხვევაში მას დიდი გამოცდილების მიღება და ყველაფრის სწავლა შეუძლია, რასაც კი მოინდომებს. ამ შეკითხვას იმდენნაირი პასუხი ექნება, რამდენი მასწავლებელიც არსებობს.

სწავლების პროცესში მე ის ვისწავლე, თუ როგორ უნდა ვასწავლო; გავაცნობიერე, რომ ღმერთმა ,,ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა” და აუცილებელია ყოველი მოსწავლის მიღება და მოსმენა, განურჩევლად შეხედულებისა, შესაძლებლობებისა, რელიგიური აღმსარებლობისა და ა.შ., ვისწავლე თითოეული ადამიანის პატივისცემა,  ინდივიდუალური მიდგომა. კიდევ ბევრი რამ ვისწავლე და მივხვდი მთავარს – არ არსებობს მოსწავლე, რომელსაც ვერ დააინტერესებ. მასწავლებელს აქვს უზარმაზარი ძალა, უკეთესობისკენ (და, სამწუხაროდ, უარესობისკენაც) შეცვალოს გარემო, სკოლა, ქალაქი, სოფელი, სამყარო. მთავარია, მან გააცნობიეროს თავისი წილი პასუხისმგებლობა.

მოსწავლეების უკუკავშირი ყველაზე გულწრფელი, ობიექტური და ადეკვატურია – თუ მასწავლებელს სურს, გაიგოს, როგორ ასწავლის, უნდა მოისმინოს მოსწავლეთა შეხედულებები და არა მხოლოდ მოისმინოს, გაითვალისწინოს ბავშვების რჩევები.

გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედებას იკვლევდით. როგორი გახადა ამ პროცესმა ახალგაზრდა მეცნიერის ყოველდღიურობა?

ისევე როგორც ბევრი რამ ჩემს ცხოვრებაში, გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედებით დაინტერესებაც ბავშვობაში იწყება. მართალია, ჩემი სამაგისტრო კვლევა ძალიან საინტერესო ავსტრიელი პოეტის ლირიკას უკავშირდებოდა, მაგრამ როდესაც 2008 წელს, სამაგისტრო გამოცდებამდე, შევავსე კითხვარი, შეკითხვას – თუ რა სამომავლო გეგმები მქონდა – ასე ვუპასუხე, რომ მინდოდა გრიგოლ რობაქიძის უცნობი საარქივო მასალების კვლევა, დაკარგულად მიჩნეული შვეიცარიული არქივის მოძიება. დოქტორანტურაში ჩაბარების შემდეგ ეს სურვილი ისევ გამიცხოველდა. მართალია, ყველაფერი ზუსტად ისე არ მოხდა, მაგრამ ჩემი სადოქტორო კვლევა ძალიან საინტერესო აღმოჩნდა და ევროპულ არქივებში მართლაც მივაკვლიე გრიგოლ რობაქიძის უცნობ ეპისტოლურ მასალას. არ ვიცი, რა იყო ეს – ალღო, ინტუიცია თუ, უბრალოდ, დიდი სურვილი და რწმენა – მაგრამ იმედს არ ვკარგავდი, რომ იენის ბიბლიოთეკაში გრიგოლ რობაქიძის უცნობი წერილებს მივაკვლევდი. ბიბლიოთეკარს თავიც კი მოვაბეზრე, მაგრამ არაფერი შეედრება იმ საოცარ განცდას – როცა რამდენიმე მცდელობის შემდეგ, ერთ დღესაც, მან ფერდაკარგული საქაღალდე გამოიტანა და მაჩვენა და მკითხა, ეს ხომ არ იყო ის, რასაც ვეძებდი. მაშინვე ვიცანი გრიგოლ რობაქიძის ხელწერა და თავი ყველაზე ბედნიერად ვიგრძენი. ჩემი, როგორც ახალგაზრდა მეცნიერის, ცხოვრება ამ პროცესმა ძალიან საინტერესო გახადა და კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, თუ თავდაუზოგავად ვიშრომებ, ბავშვური ოცნება ერთხელაც აუცილებლად იქცევა რეალობად.

როგორ ცდილობთ მოსწავლეებს ქართული ლიტერატურა შეაყვაროთ? ამ პროცესზე მოგვიყევით, რაზე საუბრობთ, როგორია მათ მიერ დანახული ქართული ლიტერატურა და ზოგადად, ლიტერატურა, რა მოსწონთ და რა არ მოსწონთ მათ?  რას აკრიტიკებენ, ძალიან საინტერესოა მათი შეხედულებები…

ბავშვებს რომ ქართული (და არა მხოლოდ ქართული) ლიტერატურა შეუყვარდეთ, ამისთვის ჯანსაღი გარემოს შექმნაა საჭირო და ამას ვცდილობ. გაცნობის დღიდან, პირველივე გაკვეთილებიდან, მოსწავლეებს ვუხსნი, რომ ლიტერატურა თავისუფლებაა და ტექსტის ინტერპრეტაცია იმდენივე შეიძლება არსებობდეს, რამდენი მკითხველიც ეყოლება მას. ბავშვებს ყოველთვის ვაცნობ კრიტიკოსების შეხედულებებს, ჩემს პოზიციას, მაგრამ არასოდეს ვახვევ თავს. ეს მეხმარება, რომ მათ შეიყვარონ ლიტერატურა და არ შეეშინდეთ საკუთარი აზრების გამოთქმისა, პირიქით, ეს წახალისებულიც კია ჩემ მიერ. თავისუფალი აზროვნება ჩემთვის, როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლისთვის, პრიორიტეტია და ბავშვებისაგან ისეთ საინტერესო აზრებს ვისმენ ხოლმე, სიხარულს ვერ ვმალავ. მაგალითად, შარშან, როდესაც ,,ხევისბერ გოჩას” სწავლობდნენ, უნდა დაესახელებინათ მათი თვალით დანახული მთავარი პრობლემა. როგორც წესი, ყველა საუბრობს მამის მიერ შვილის მკვლელობაზე, ღალატზე. ჩემს პრაქტიკაში პირველად, რამდენიმე მოსწავლემ მთავარ პრობლემად ნაადრევი ქორწინება მიიჩნია და სხვა პრობლემების სათავედ დაასახელა.

ვცდილობ, დავამსხვრიო სტერეოტიპი ,,ვეფხისტყაოსანთან” მიმართებით და ეს ტექსტი მათთვის არ იყოს ,,საძულველი”. თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ჩემი მოსწავლეებისთვის ,,ვეფხისტყაოსანი” ძალიან ძვირფასი ტექსტია, უპირველეს ყოვლისა, იმიტომ, რომ თავიანთ ყოველდღიურობას უკავშირებენ და რუსთაველის შეხედულებები მათთვის გასაგები ხდება.

ქართული ლიტერატურა რომ უყვართ, ამას ისიც განაპირობებს, რომ ჩვენი გაკვეთილები არ არის სტანდარტული, ვიყენებ ინოვაციურ მეთოდებს, თამაშებს, ვმართავთ დისკუსიებს, ლიტერატურულ კლუბში ვაწყობთ შეხვედრებს საინტერესო ადამიანებთან, ერთმანეთს ვუზიარებთ შთაბეჭდილებებს წაკითხული წიგნების შესახებ, შემაჯამებელი დავალებებიც მრავალფეროვანია და არ გულისხმობს მხოლოდ ტესტირებას.

აკრიტიკებენ იმას, რომ თანამედროვე ქართულ ლიტერატურულ ტექსტებს სასკოლო პროგრამა არ მოიცავს და აღნიშნავენ, რომ ცოცხალ ლიტერატურულ პროცესს მოსწავლეები ამის გარეშე თვალს ვერ მიადევნებენ. შეიძლება დაინტერესებული ბავშვები და მკითხველები ეცნობოდნენ აკა მორჩილაძის, დათო ტურაშვილის, თეა თოფურიას, ბესიკ ხარანაულის, ლია სტურუას და სხვათა შემოქმედებას, მაგრამ უმჯობესი იქნება, თუ საშუალო საფეხურის პროგრამაში თანამედროვე ქართულ ტექსტებსაც შეიტანენ. შესაბამისად, ძალიან კარგი იქნება, თუ ეროვნული სასწავლო გეგმების ჯგუფი პროგრამის შედგენისას მათ სურვილს გაითვალისწინებს.

ზრდასრულ ადამიანებს სკოლის გამოცდილება დიდხანს მოგვყვება და  სხვადასხვა ფორმით თავს გვახსენებს. თქვენს შემთხვევაში, როგორი იყო სკოლის წლები, რა გახსენდებათ?

ჩემი ბავშვობის წლები იმერეთის ულამაზეს პატარა ქალაქს – ბაღდათს უკავშირდება. ვფიქრობ, იმ წლებმა განაპირობა ჩემი ისეთ ადამიანად ჩამოყალიბება, როგორიც დღეს ვარ და რასაც წარმოვადგენ. მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი მოსწავლეობა 90-იანი წლების შემდეგ დაიწყო და სოციალური ფონი ქვეყანაში ძალიან მძიმე იყო, ეს დრო მტკივნეულად არ მახსენდება, უფრო – პირიქით. როცა ბაღდათში გატარებულ დროზე ვიწყებ ფიქრს, ახლაც განვიცდი ბედნიერებასა და სიამოვნებას. ჭადრის ფოთლებით მოფენილი სკოლის გზა დღესაც ისევე მიყვარს, როგორც მაშინ, როცა ამ გზაზე დავაბიჯებდი. ყველაფერი მიყვარს, რაც ჩემი მოსწავლეობის დროს და ბაღდათს უკავშირდება. მართალია, 90-იანების შემდგომი ბავშვები ვიყავით მე და ჩემი კლასელები, მაგრამ საკმაოდ პროგრესულად ვაზროვნებდით და დიდხანს  მიკვირდა კიდეც, როგორ ვახერხებდით ამას – მერე მივხვდი, სულ ვკითხულობდით და ამიტომ. მეამბოხეები ვიყავით და ჩვენს თავისუფალ აზროვნებას მასწავლებლები არ ზღუდავდნენ.

მყავდა რამდენიმე არაჩვეულებრივი მასწავლებელი და ვფიქრობ, ეს პროფესია რომ შემიყვარდა და ავირჩიე, სწორედ მათი დამსახურებაა. ვსწავლობდი მაიაკოვსკის მე-2 საშუალო სკოლაში (დღევანდელი – ბაღდათის N 2 საჯარო სკოლა). ძალიან მიყვარდა თავისუფალი აზროვნება, წიგნების კითხვა, წერა, ქართული, გერმანული და ისტორია. კლასის კედლის გაზეთის რედაქტორიც ვიყავი. აი, ამ დროიდან დავიწყე საკუთარი თავის შეცნობაც და ვირწმუნე ჩემი ძალების. გამორჩეულად მახსენდება ერთი ამბავი – იმერეთის რეგიონის საგანმანათლებლო კონკურსში გავიმარჯვეთ და გუბერნატორმა დაგვაჯილდოვა – 20 კლასელი დამრიგებელმა და მასწავლებლებმა 10 დღით ზღვის ბანაკში წაგვიყვანა. ეს ჩემი ბავშვობის საუკეთესო მოგონებაა.

გამოცდილებამ, წლებმა რა უნარები გამოგიმუშავათ. როგორია  პროფესიულ რუტინასთან გამკლავების თქვენეული  ხერხები?

ჩვენზეა დამოკიდებული, რომ ყოველდღიურობა მოსაწყენი და ერთფეროვანი არ გახდეს. შემოქმედებითობა მეხმარება, რომ ჩემი მასწავლებლური ცხოვრება საინტერესო იყოს და გაკვეთილებზე მე და ჩემი მოსწავლეები კი არ დავიღალოთ, პირიქით – ვისიამოვნოთ. სასკოლო ცხოვრების გასამრავალფეროვნებლად შევქმენი ლიტერატურული კლუბი და სალონი ,,წიგნიერი”, იქ მოხვედრა უკვე თავისთავად გულისხმობს მრავალფეროვნებას და დროის ისე გამოყენებას, როგორც გსურს.

დღეს მასწავლებლობა არც ისე პოპულარული პროფესიაა. თქვენ რას ურჩევთ თქვენს სტუდენტებს?

მე მასწავლებლობის პირველივე დღეს მჯეროდა, რომ იმედი გამიმართლდებოდა და როცა რაღაცის გჯერა, ცნობიერად თუ არაცნობიერად, მზად ხარ სურვილის შესასრულებლად. ყოველდღიურობა იმდენად დამღლელია, ხანდახან გავიფიქრებ, რომ რაღაცები უნდა შევცვალო, მაგრამ მომენტალურად ისეთ უკუკავშირს ვიღებ მოსწავლეებისაგან, ისეთ ნაწერს წავიკითხავ, აზრებს მოვისმენ, ვრწმუნდები, რომ მასწავლებლობა უდიდესი ბედნიერებაა და ვერაფერზე გავცვლი. ჩემს სტუდენტებს ვუზიარებ გამოცდილებას, ვურჩევ, კარგად გააცნობიერონ, რომ ეს პროფესია დიდ პასუხისმგებლობასთან, მუდმივ განვითარებასთან, დაუღალავ შრომასთან, ხანდახან დაუფასებლობასთანაცაა დაკავშირებული და ამისთვის მზად უნდა იყვნენ. მასწავლებლობა დაიწყონ მაშინ, როცა მიხვდებიან, რომ ეს ნამდვილად უნდათ. მთავარი საყრდენი ბავშვებისა და საქმის სიყვარულია და სურვილი, სხვა ადამიანებზე იზრუნო.

სერიის „ქართველი მწერლები სკოლებში“ წიგნებს აქტიურად იყენებენ ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები, ვინაიდან, ნაწარმოების გარდა, სერია საკმაოდ საინტერესო კომენტარებს, საორიენტაციო გეგმებსა და თემებს, ანალიზისთვის დასაფიქრებელ შეკითხვებს სთავაზობს მკითხველს. წიგნებს ბოლოში ამონარიდები აქვს დართული ქართველ მკვლევართა მიერ ამ თემაზე შექმნილი ნაშრომებიდან. სერიის მეცამეტე წიგნში ლეო ქიაჩელის ორი მოთხრობაა დაბეჭდილი. სწორედ ამ წიგნიდან გავიგე პირველად, რომ თურმე „ჰაკი აძბას“ ორნაირი დასასრული ჰქონია. პირველი ვარიანტი ასეთია:

„იგი (ჰაკი) ერთი ნახტომით გემბანის მოაჯირთან გაჩნდა. ცხადი იყო მისი განზრახვა და თვალიც ვერ შეასწრეს, რომ აქაფებულ ტალღებში გადაეშვა.

გემბანზე წამით სიჩუმე ჩამოვარდა.

-სულერთია, ეს მონა ადამიანად მაინც არ გამოდგებოდა…

ნაღვლიანის ხმით წარმოთქვა კუზმამ და მოკლე, მაგრამ ბეჯითი ნაბიჯით თავისი კაბინისკენ გაემართა“.

მეორე დასასრული კი ასეთია:

„იგი (ჰაკი) ერთი ნახტომით გემბანის მოაჯირთან გაჩნდა. ცხადი იყო მისი განზრახვა. ჰაკი არ შედგა. მაგრამ სანამ ტანს მოაჯირზე გადასახტომად მოიმარჯვებდა, კუზმასაკენ მოიხედა შეღრინებით.

-შენ სიკვდილი გეკუთვნის ჩემგან! – შესძახა კუზმამ, და იმავე წამს მისი რევოლვერიც გავარდა.

შუბლგანგმირული ჰაკი აძბა იატაკზე გაიშხლართა.

წამით სიჩუმე ჩამოვარდა.

-სულ ერთია, ეს მონა ადამიანად მაინც არ გამოდგებოდა… აიღეთ და გადააგდეთ.

დამშვიდებული ხმით წარმოთქვა კუზმამ და მოკლე ნაბიჯით თავის კაბინისკენ გაემართა“.

როგორც წიგნის შემდგენლები აღნიშნავენ სქოლიოში: „ამგვარ დასასრულთან დაკავშირებით აკ. ბაქრაძე წერს: „ამგვარი გადაკეთება ზემორე გამოთქმულ აზრს არ ცვლის, რამეთუ ჰაკი აძბა მაინც კილგას საქციელის მსხვერპლია. აქ მხოლოდ შერბილებულია კუზმას მოქმედება, ამიტომ ეს ცვლილება გაუმართლებელ მხატვრულ კომპორმისად მიმაჩნია“. ჩვენ ვეთანხმებით ამ შენიშვნას, ამიტომაც შემოგთავაზეთ ლ. ქიაჩელის ეს ნოველა 1943 წლის გამოცემის მიხედვით“.

ცხადია, გამომცემლებმა უნდა გაითვალისწინონ ავტორის სურვილი და უპირატესობა მიანიჭონ იმ ვარიანტს, რომელიც ავტორს უფრო მოსწონდა; მეორე დასასრულით  ნაწარმოების გამოქვეყნება კი ლეო ქიაჩელის სურვილი იყო. მაგრამ საინტერესო აქ სხვა რამაა. ტექსტის თავდაპირველ ვარიანტშიც კუზმა კლავს ჰაკის, შემდეგ მწერალმა ეს ეპიზოდი ამოიღო და შეცვალა, ბოლოს კი ავტორი ისევ თავდაპირველ ვარიანტს დაუბრუნდა და ნაწარმოებში კუზმა ისევ მკვლელად გამოიყვანა. სულ მაინტერესებდა, რა გახდა იმის მიზეზი, რომ, როცა ლეო ქიაჩელმა, მიუხედავად იმისა, რომ აშკარაა, მას თავდაპირველი ვარიანტი უფრო მოსწონდა, რაღაც ეტაპზე ეს ვარიანტი შეცვალა, შეარბილა დასასრული და კუზმა ნეიტრალურ დამკვირვებლად გამოიყვანა, ადამიანად, რომელიც უბრალოდ სხვა კულტურულ ღირებულებებს იზიარებს და მისთვის სრულიად გაუგებარია ჰაკის საქციელი.

სამწუხაროდ, არასოდეს არ მქონდა დრო, არქივში წავსულიყავი, მომეძიებინა მასალა – ლეო ქიაჩელის დღიურები, უბის წიგნაკის ჩანაწერები, მისი ახლობლების მოგონებები (თუკი ასეთი რამ არსებობდა და შეუსწავლელიც იყო) –  იმ იმედით, ეგებ რაიმე საინტერესოსთვის მიმეგნო და ჩემი ინტერესი დამეკმაყოფილებინა. ახლახან კი ჩემმა კოლეგამ გამიზიარა თავისი მიგნების შესახებ. ია ღადუა იმავე სკოლაში ასწავლის ქართულ ენასა და ლიტერატურას, რომელშიც მე. თურმე მასაც ყოველთვის აინტერესებდა, რა გახდა ავტორის მიერ „ჰაკი აძბას“ დასასრულის შეცვლის მიზეზი. ია გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის მუზეუმის თანამშრომელიცაა და უნიკალურ წიგნთა ფონდს კურირებს. ერთ-ერთ პროექტზე მუშაობისას მან საქართველოს ეროვნულ არქივში განთავსებული მასალა, კერძოდ, მწერალთა კრებების ჩანაწერები, დაამუშავა. სწორედ ამ მასალაში მიაგნო ჩანაწერს წინადადებას, რომელიც ლეო ქიაჩელის, ერთი შეხედვით,  გაუგებარ საქციელს ხსნის. რომ არა ეს ჩანაწერი, დარწმუნებული ვარ, ბევრი მკითხველისთვის ისევ გაუგებარი იქნებოდა მწერლის საქციელი, როცა მან ძლიერი დასასრული სუსტით შეცვალა; ზოგ მკითხველს კი ეგონებოდა, რომ ლეო ქიაჩელმა ჯერ სუსტი ვარიანტი შექმნა, მერე კი გადააკეთა დასასრული. რომ არა ეს ჩანაწერი, ვერ მივხვდებოდით, რატომ უნდა შეეცვალა მწერალს ძლიერი დასასრული სუსტი დასასრულით. ხომ აშკარაა, რომ პირველი დასასრული ბევრად უფრო ძლიერია მეორეზე. თუკი მწერალს ალღომ უღალატა, ის მალევე მიმხვდარა, რომ დასასრული ისევ უნდა შეეცვალა და პირვანდელი ვარიანტი დაებრუნებინა. მაგრამ თურმე საქმე არც მწერლის ალღოში ყოფილა და არც მწერლის არჩევანის თავისებურებაში. საქმე მწერალთა კრებაში ყოფილა, რომელიც 1937 წელს გაიმართა. 8 ოქტომბრის მწერალთა კავშირის სხდომის ჩანაწერებში ვკითხულობთ, რომ ამ დღეს სიტყვით გამოსულა კანდიდ ჩარკვიანი და მას შემდეგი სიტყვებით მიუმართავს მწერლებისთვის: „ჰაკი აძბაში ორი მორალის დაპირისპირებაში ავტორი სცდება. გლეხობას ჩვენ დიდი მოთმინებითა და სულგრძელობით ვეპყრობით. ბოლშევიკ კუზმას კი აძბას მიმართ სულგრძელობა უნდა გამოეჩინა, არ უნდა მოეკლა. ის აქ უეჭველად დამარცხდა. აძბა არავის არ ემუქრებოდა. ამრიგად ამ მოთხრობის დაბოლოვება გაუმართლებელია. შემდეგ გამოცემებში ის უნდა შესწორდეს“. 1937 წელს წარმოთქმული ეს სიტყვები კი უწყინარი ვერ იქნებოდა ადრესატისთვის, მით უმეტეს, რომ მისი წარმომთქმელი ამ დროს, გარდა იმისა რომ საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის მწერალთა კავშირის პირველი მდივნის თანამდებობას იკავებდა, საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი და იმავდროულად საქართველოს ცენტრალური კომიტეტის ბიუროს წევრიც იყო.

მაგრამ ამ ამბავში საინტერესო მარტო ის კი არ არის, რომ, კანდიდ ჩარკვიანის რეკომენდაციით, ლეო ქიაჩელმა მოთხრობის დაბოლოება შეცვალა, არამედ ისიც, რომ პირველი ვარიანტი 1943 წლის გამოცემაში უკან დაბრუნდა. ანუ ჯერ კუზმა კლავდა ჰაკის, შემდეგ ჰაკი თავს იკლავდა და ბოლოს ისევ კუზმა გამოდიოდა ჰაკის მკვლელი. ვინ დააბრუნა და რატომ, ამის შესახებ არქივში დაცულ მასალაში არაფერი წერია, ამიტომაც მხოლოდ ვარაუდის გამოთქმა შეგვიძლია. პირველ შემთხვევაში ცვლილების მიზეზი ალბათ დიდი რეპრესიები იყო; ვგულისხმობ იმას, რომ გარშემო ისედაც სისხლის ზღვა იდგა და არაფერი საჭირო იყო, ამაზე აქცენტი ლიტერატურას გაეკეთებინა, პირიქით, უკეთესი იქნებოდა, თუკი ლიტერატურაში ახალი ადამიანები კეთილშობილებად წარმოჩნდებოდნენ. იმ პერიოდში კი, როდესაც პირველი დასასრული დააბრუნა მწერალმა, დიდი რეპრესიები უკვე ჩავლილი იყო და ქვეყანაც მეორე მსოფლიო ომში იყო ჩართული. ამ დროსაც სისხლის ზღვა იდგა გარშემო, ოღონდ ამ სისხლს ქვეყანაში უკვე სხვა ღვრიდა, მისი მიზეზი ომი იყო. შესაბამისად, ჰაკის უდანაშაულო სისხლი უკვე საფრთხეს არ უქმნიდა ახალი ადამიანის პრესტიჟს.

სოცრეალიზმის მოთხოვნების მიხედვით, ლიტერატურას უნდა დაეხატა ყოველმხრივ უნაკლო ახალი ადამიანი ანდა ადამიანი, რომელიც უნდა გარდაქმნილიყო და გარდაქმნილი ახალი ადამიანის კრიტერიუმების შესაბამისად იმოქმედებდა. „ჰაკი აძბაში“, სოცრეალიზმის თვალსაზრისით, ასეთი ახალი ადამიანი კუზმა იყო, ხოლო გარდასაქმნელი ადამიანი ჰაკი. თუმცა კუზმა ყოველმხრივ უნაკლო ადამიანის პარადიგმას სცილდებოდა, ის მაინც ყოფილი კატორღელი იყო, მეფის რუსეთის მიერ მისჯილი კატორღა ნაკლად ვერ ჩაითვლებოდა ახალი ხელისუფლებისთვის, მაგრამ კუზმას წარსულს მაინც სისხლი ალაქავებდა და ეს წარსულის ლაქა ეპითეტშიც წარმოჩნდა, კუზმას სახელს რომ ერთვოდა. მისი ნაკლი ნაწარმოებში პირდაპირ არ იყო აღწერილი, ვგულისხმობ, რომ მწერალი არ აღწერს დეტალებში, რა დანაშაული ჩაიდინა კუზმამ, რისთვისაც მას კატორღა მიუსაჟეს. მაგრამ „მრისხანე“ მაინც ეჭვს ბადებდა, რომ ამ ეპითეტით შემკული კაცი მთლად უნაკლოც ვერ იქნებოდა („ეს იყო ძველი მეზღვაური, 1905 წლის მეამბოხე, ცნობილი შმიდტის თანამებრძოლი ბოცმანი, კუზმა კილგა, რომელსაც მეფის მტავრობამ შმიდტის ამბოხებაში მონაწილეობის მირებისთვის უვადო კატორღა მიუსაჯეს. 1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შმდეგ კილგა ისევ თავის საქმეს მიუბრუნდა და შავი ზღვის ფლოტში თვალსაჩინო დაიჭირა. მისი სახელი მალე ცნობილი შეიქმნა, როგორც ზღვაზე, ისე მის სანაპიროებში. მტრებმა მას მეტსახელად „მრისხანე: შეარქვეს“ – როგორ შეიქმნა კუზმამ ახალი სახელი, ბურუსითაა დაფარული, მაგრამ ეს სახელი რომ სისხლის გარეშე არ მოვიდოდა, ცხადია). ახალი სტანდარტების მიხედვით, გარდასაქმნელი პერსონაჟი კი, რომელიც ჰაკი იყო, თუკი ახალ ადამიანად ვერ შედგებოდა, მისი ადგილი ახალ საზოგადოებაში არ იქნებოდა. ადამიანი, რომელიც ვერ გარდაიქმნებოდა, თავად უნდა მიმხვდარიყო თავის გამოუსადეგარობას – ახალ ადამიანს, ანუ კუზმას, სისხლით არ უნდა გაესვარა ხელები. ისევე როგორც სისხლით არ ისვრიდა ხელს არავინ საბჭოთა რეპრესიების დროს. სარკაზმი გასაგებია და ბრძანებადამორჩილებული მწერალიც ცვლის დასასრულს. ომის პერიოდში კი უკვე მნიშვნელობა აღარ ჰქონდა, ვინ დაღვრიდა სისხლს, ყოველმხრივ უნაკლო ახალი ადამიანსაც კი ეპატიებოდა სისხლი, რადგან სისხლი სამშობლო-სსრკ სახელით იღვრებოდა. სამშობლოს დიადი მომავლის გზაზე ყველანაირი მიზანი გამართლებულია, უდანაშაულოთა სისხლიც კი. ამდენად, თუკი სოცრეალიზმის პირველ ეტაპზე მოთხრობას შერბილება დასჭირდა, შემდეგ ეტაპზე უკვე შერბილება აღარ იყო საჭირო. თუკი მანამდე ხალხს კითხვა მაინც გაუჩნდებოდა, რატომ სჭირდებოდა ახალ ხელისუფლებას ამდენი სისხლი, რამდენად სწორი იყო სისხლისღვრა, ომის პერიოდში უკვე სისხლისღვრამ სხვა გამართლება იპოვა და ლიტერატურასაც აღარ დასჭირდებოდა გაუგებარ კომპრომისებზე წასვლა.

ფაქტია, მწერალთა სხდომის შესახებ ცნობილია მკვლევართა ვიწრო წრისათვის, მაგრამ, სამწუხაროდ, ჩანაწერის შესახებ ალბათ ჩემსავით არაფერი იცოდნენ ქართული ლიტერატურის მასწავლებლებმა, რადგან ამის შესახებ, ვგონებ, არაფერი წერია იმ რესურსებში, რომელთაც ჩვენ ვიყენებთ გაკვეთილებზე. ამიტომ გთხოვთ, მომიტევოთ, ვინც უკვე იცით კანდიდ ჩარკვიანის მითითებაზე, ხოლო მათ, ვინც ამ წერილიდან გაიგეთ ლეო ქიაჩელისადმი გაცემული რეკომენდაცია, თქვენს მოსწავლეებსაც გააგებინოთ, როგორ ერეოდა პარტია მწერლების არჩევანში.

ხშირად ექსკურსია სკოლის მოსწავლეებისა და მასწავლებლის არაფორმალური ურთიერთობის გამყარებისთვის იგეგმება. ის სასწავლო პროცესისგან განტვირთვის ფუნქციასაც ითავსებს. თუმცა, კარგად დაგეგმილი ექსკურსია, დაუვიწყარ დროსტარებასთან ერთად, ზოგიერთი საგნის მიმართ მოსწავლეთა ინტერესის და შემოქმედებითი აქტივიზაციის განვითარების გზადაც შეიძლება იქცეს.

ამჯერად, ერთ-ერთ უქმე დღეს წელიწადის დროის მიუხედავად, ულევი პოზიტიური შთაბეჭდილების მისაღებისა და კულტურულ-შემეცნებითი თვალსაწიერის გაფართოებისთვის, „პრომეთეს მღვიმეში“ ექსკურსიას გავუწევდი რეკომენდაციას.

თბილისელი მოსწავლეებისთვის „პრომეთეს მღვიმის“ უპირატესობა მის გეოგრაფიულ მდებარეობაშია – თბილისიდან რამდენიმე საათის სავალზეა, წყალტუბოს რაიონში, სოფელ ყუმისთავში, იმერეთის დაცულ ტერიტორიაზე. „პრომეთეს“ გარდა, მსგავსი ექსკურსიის მოწყობა სათაფლიას აღკვეთილშიც შეიძლება, თუმცა ახლა პირველზე შევჩერდები.

გარდა იმისა, რომ პრომეთეს მღვიმე საქართველოს ჭეშმარიტი სავიზიტო ბარათია, ის ყველაზე პოპულარულ დაცულ ტერიტორიას წარმოადგენს – ყოველწლიურად მის მოსანახულებლად 150 ათასზე მეტი ვიზიტორი ჩამოდის.

„პრომეთეში“ სტუმრობა შესანიშნავი იდეაა არა მხოლოდ კლასის დამრიგებლისთვის, არამედ რამდენიმე საგნის მასწავლებლისთვის – ისტორიის, ქიმიის, გეოგრაფიის, ბიოლოგიის. „პრომეთეს“ კეთილმოწყობილი სივრცე, რომელიც მხოლოდ მღვიმეს, ვიზიტორთა ცენტრს და სუვენირების მაღაზიას არ მოიცავს, იდეალურია ღია გაკვეთილის ჩასატარებლად, განსაკუთრებით მაშინ, როცა კვალიფიციური გიდი გეხმარება.

მაგალითად, გეოგრაფიის მასწავლებელმა „პრომეთესთან“ დაკავშირებით, შეიძლება აქცენტი იმაზე გააკეთოს, რომ უხსოვარი დროიდან ადამიანი მღვიმეს, როგორც საცხოვრისს, თავშესაფარს ან სამალავს იყენებდა. წყალთან ახლოს შერჩეული მღვიმე მშრალი, ნათელი და  უცხო ტომებისთვის თუ მტაცებელი ცხოველებისთვის ძნელად შესამჩნევ-მიუდგომელი იყო. საქართველოში არსებული მღვიმეების უმეტესობა სწორედ ასეთ ტერიტორიებზე მდებარეობდა და მდებარეობს.

ბიოლოგიის მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეებს ადგილობრივი ფლორა-ფაუნა გააცნოს. „პრომეთეს“ შესასვლელი საკმაოდ ეგზოტიკურია, მისკენ დაღმართიანი კიბით მიიწევ და ხედავ ტყეს, სადაც ტენის მოყვარული გვიმრები – ჩადუნა, მდედრობითი გვიმრა, ეწრის გვიმრა, ირმის ენა, ხავსები, ლიქენები და სოკოები – ხარობს. თავად მღვიმეში წყალმცენარეების 19 სახეობა გვხვდება. მღვიმიდან ბუნებრივი გვირაბის გავლით გამოდიხარ და ეს ფინალური აკორდი მართლაც რომ ძალიან ეგზოტიკურია.

რაც შეეხება ფაუნას, მღვიმეში შესწავლილია უხერხემლო ცხოველების 21, მწერების 3, მრავალფეხიანების 2, ნიადაგის ტკიპების 3, მოლუსკების 4, კოლემბოლების 9 და ობობების 1 სახეობა.

მღვიმეში ჩასვლამდე სტუმრები ხშირად კითხულობენ ხოლმე, სახლობენ თუ არა იქ ღამურები. ღამურები „პრომეთეში“ იშვიათად გვხვდება. პერიოდულად ისინი ღლიანას მღვიმიდან შემოფრინდებიან. მათ შორის არის იშვიათი და გადაშენების პირას მყოფი სახეობები: დიდი, მცირე და სამხრეთული ცხვირნალები.

მღვიმის წყლიან და ბნელ ნაწილში მობინადრე ცხოველების ჯგუფიდან აღსანიშნავია ღორთავა. „პრომეთეს მღვიმეში“ ასევე ნაპოვნია მღვიმური დათვის ჩონჩხის ფრაგმენტები და ცარცული პერიოდის ზღვის ვარსკვლავები და მოლუსკები.

„პრომეთეს მღვიმესთან“ დაკავშირებული ამბები ულევია. მაგალითად, ქიმიის მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეებს განუმარტოს, საიდან ჩნდება აქ უჩვეულო მღვიმური ფორმები.

მღვიმური ფორმების – სპელეოთემების წარმოქმნა დედამიწის ზედაპირზე იწყება. უფრო დეტალური განმარტება ასეთია: წყლის წვეთი ჯერ ჰაერში, შემდეგ ნიადაგის ფენაში გადაადგილებისას ნახშირორჟანგით მდიდრდება. ნიადაგში მოძრაობისას წყლის მჟავიანობა მატულობს და, ძირითადად, ქანებში ჟონვისას მის მიერ კალციტის გახსნა ხდება. კალციტით გაჯერებული ხსნარი მღვიმის სიცარიელეში მოხვედრისას ნაწილობრივ ორთქლდება – კარგავს ნახშირორჟანგს, გამოყოფს კალციტს და საკუთარი სიმძიმით ძირს ეცემა. მოწყვეტის ადგილზე უმნიშვნელო ნაწილი ილექება, თავდაპირველად იგი ცომისებურია, შემდეგ მკვრივდება და კრისტალდება.

მღვიმური ფორმების ზრდის სიჩქარე დამოკიდებულია მღვიმეში შემდინარე წყლის რაოდენობაზე, ძირითადი ქანის მინერალურ შემადგენლობასა და წყალხსნარის მჟავიანობაზე.

„პრომეთეს“ მღვიმეში მოხვედრისთანავე მცირე თუ უფროსი ასაკის ადამიანს საოცარი განცდა იპყრობს. გარემო ზღაპრულ ადგილს ჰგავს, სადაც თითქოს ირეალური არსებებიც უნდა ცხოვრობდნენ… სხვადასხვა ფერებით ამონათებული მღვიმის დარბაზები სუნთქვას გიკრავენ. რასაკვირველია, ცოტა გულდასაწყვეტია, რომ მღვიმეში მკვეთრი განათებით ფოტოგადაღება დაუშვებელია, მაგრამ წესებს უნდა დავემორჩილოთ. ასევე, დაუშვებელია  ხმამაღალი გადაძახილები და სტალაგმიტებისთვის ხელის ხლება. „პრომეთეს მღვიმე“ „ცოცხალი“ მღვიმეა.

„პრომეთეში“ საფეხმავლო ბილიკის სიგრძე 1420 მეტრია, სანაოსნო მონაკვეთის – 380 მეტრი, კიბის საფეხურთა რაოდენობა – 880 და, რაც საინტერესოა, აქაური ტემპერატურა, რომელიც არც იკლებს და არც იმატებს – 14-15 გრადუსია. თუ სითბოს მოყვარული ხართ, შეგიძლიათ ოდნავ დათბილული სამოსი წამოიღოთ, მაგრამ იქაური ტენიანობისგან მაინც ვერაფერი დაგიცავთ. საშუალო ტენიანობა მღვიმეში 96%-ია, ჟანგბადი – 20,9%,  ნახშირორჟანგი – 0,06%.

თუ საგნის მასწავლებელს მღვიმის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია დასჭირდა, ამ პრობლემას ადგილობრივი გიდი მოაგვარებს. ის გიამბობთ, თუ რით განსხვავდება  სტალაქტიტი სტალაგმიტისგან.

სტალაქტიტი მღვიმეში ჭერიდან ვერტიკალურად ჩამოზრდილი სხვადასხვა სიგრძისა და დიამეტრის ნაღვენთი ფორმაა, სტალაგმიტი კი მღვიმის ფსკერიდან აღმართული ნაღვენთი ფორმა. ზოგჯერ სტალაქტიტები და სტალაგმიტები ერთმანეთს ხვდებიან, ეზრდებიან და წარმოქმნიან კოლონებს.

მღვიმეში გადაადგილებისას გელოდებათ „გაქვავებული ჩანჩქერები“, „ჩამოკიდებული ქვის ფარდები“, პელიქტიდები, კალციტის ნაღვენთები და სხვა ორგანული ნაფენები.

თუ მილაკებივით ნაღვენთს დაინახავთ, იცოდეთ, ეს თხელკედლიანი  სითხის საწრუპავი მილაკების მსგავსია. ანთოდიტები კი, რომლებსაც მღვიმის ყვავილებსაც უწოდებენ, ყვავილის ფორმის ნაწვეთი ფორმებია. ისინი აგებულია კალციტისა და არაგონიტის მონაცვლეობით.

პირადად, აღფრთოვანებული დავრჩი ფარდების მსგავსი მღვიმური ფორმებით, რომლებიც  წარმოიქმნება დახრილ ჭერზე წყლის წვეთების უწვრილესი ნაკადების სახით დაფერილ ზედაპირზე დენისას. ძალზე მომხიბვლელია ქვის ჩანჩქერის ფორმებიც, გაყინული კასკადის იერს რომ იმეორებენ.

„პრომეთეს“ მღვიმე მსოფლიოს მასშტაბით გამორჩეული სილამაზის ბუნების ძეგლია. მისი ასაკიც კი შთამბეჭდავია – 60-70 მილიონი წელი.

სტალაქტიდებისა და სტალაგმიტების გასაოცარი ნაღვენთი ფორმებით მორთული ეს კარსტული მღვიმე კიდევ ერთხელ გვარწმუნებს, რომ ბუნება მბრძანებელია, რომ მას აქვს სრულიად უსაზღვრო შესაძლებლობები და ჩვენგან მოფრთხილებას საჭიროებს.

„პრომეთეს მღვიმეში“ აღმოჩენილია 22 დარბაზი, რომელთაგან ტურისტებისთვის ჯერ მხოლოდ 6-ია ღია.

უნდა გვახსოვდეს, რომ რამდენიმე წლის წინ დიდი სამუშაო ჩატარდა იმისთვის, რომ ეს ადგილი დასათვალიერებლად ხელმისაწვდომი ყოფილიყო. მიუხედავად მისი სიდიადისა, მღვიმის შესახებ გასული საუკუნის 80-იან წლებამდე არაფერი იცოდნენ.

1982 წელს ამიერკავკასიაში საბჭოთა კავშირის ჯარების სარდლობამ ისეთი მღვიმეების ძიება დაიწყო, სადაც ატომური ომის დროს მოსახლეობის დაცვა იქნებოდა შესაძლებელი. ამ მიზნით გეოგრაფიის ინსტიტუტში შედგა ჯგუფი ჯუმბერ ჯიშკარიანის ხელმძღვანელობით, რომელსაც დაევალა სამხედრო მიზნებისთვის მღვიმეების აღმოჩენა და შესწავლა. 1983 წლის 15 ივლისს ვახუშტი ბატონიშვილის სახელობის გეოგრაფიის ინსტიტუტის სპელეოლოგიური ექპედიციის წევრებმა: ჯუმბერ ჯიშკარიანმა, ამირან ჯამრიშვილმა, ვახტანგ კაპაძემ და თამაზ ქობულაშვილმა – სოფელ ყუმისთავთან ახალი მღვიმე აღმოაჩინეს. თავდაპირველად მღვიმის კვლევა მხოლოდ მშრალი მონაკვეთებით შემოიფარგლებოდა. წყლიანი მონაკვეთების კვლევის პირველი ცდა უშედეგო აღმოჩნდა. მდინარის შესწავლის პარალელურად მიმდინარეობდა სამუშაოები შემოვლითი გზითაც. ერთ-ერთი ასეთი დათვალიერების შედეგად, ჯგუფმა მოახერხა მოზრდილი ძაბრის პოვნა,   საიდანაც 40 მეტრის გავლის შემდეგ მღვიმეში შეაღწია. მღვიმეს წყალტუბოს სახელი მიენიჭა. მაშინვე გაჩნდა მღვიმის ტურისტულ ობიექტად მოწყობის იდეა. 1984 წელს დაიწყო მღვიმის ტურისტულად განვითარების გენერალურ გეგმაზე მუშაობა.

1990 წლამდე მღვიმეს თავისი მნახველები ჰყავდა, მაგრამ არეული პერიოდის შემდეგ  ყველანაირი სამუშაო შეწყდა. მის ერთადერთ დარაჯად ენთუზიასტი გიორგი ტყაბლაძე დარჩა, რომელმაც ამ ტერიტორიას 27 წლის განმავლობაში სრულიად უანგაროდ უპატრონა. რამდენიმე დღის წინ, მედიის მღვიმეში სტუმრობისა და გარემოს დაცვის მინისტრის მოადგილე ეკატერინე გრიგოლავასთან საუბრის შემდეგ, ბატონი გიორგი პრეზიდენტის პრემიაზე იქნა წარდგენილი, რამაც უსაზღვროდ გაგვახარა.

მღვიმე ვიზიტორებს 2011 წლიდან მასპინძლობს. 2014 წელს აქ ახალი დარბაზები აღმოაჩინეს. „პრომეთეს“ კვლევა ინტენსიურად გრძელდება როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოელი სპეციალისტების მონაწილეობით.

ერთი კვირის წინ კი მღვიმის ვიზიტორთა ცენტრში, თანამედროვე საგამოფენო სივრცე მოეწყო. ახლა მნახველებს იმერეთის მღვიმეების შესახებ დამატებით ინფორმაციის მიღება ინტერაქციულ რეჟიმში შეუძლიათ. ახალი ექსპოზიცია ეროვნულ მუზეუმთან თანამშრომლობით მოეწყო. მოსწავლეებისთვის და ნებისმიერი დაინტერესებული ადამიანისთვის, საგამოფენო სივრცეს საინფორმაციოსთან ერთად, საგანმანათლებლო ფუნქციაც შეემატა.

დარბაზში გამოფენილია დაცული ტერიტორიების ამსახველი მასალა, დამონტაჟებულია ინტერაქტიული მონიტორი საქართველოსა და იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების შესახებ. აქვე ნახავთ მღვიმეებში აღმოჩენილი ნამარხი ფაუნის, მინერალებს, ქვისა და ძვლის იარაღებს, ცხოველთა კბილებისგან და ნიჟარებისგან დამზადებულ სამშვენისებს.

მადრიდიში, ტისენის მუზეუმში, რენე მაგრიტის ტილო „La Clef des champs“ („მდელოების გასაღები“) ინახება.

მადლიერმა ბელგიელებმა ბატონი რენეს პორტრეტი 500-ფრანკიან კუპიურაზეც გამოსახეს და მისი პოპ-არტის, მინიმალიზმისა და ფილოსოფიური კონცეპტუალიზმის ჟანრში შესრულებული ტილოები მსოფლიოს არაერთ მუზეუმშია დაცული.

ტისენი კი ბედმა დაჩაგრა პრადოსთან სიახლოვით – თითქოს მის ჩრდილში ჩაიკარგა. არადა აქ ბევრი სხვა ცნობილი მხატვრის ნამუშევრებიც არის გამოფენილი. თუმცა მაგრიტთან შეხვედრა ჩემთვის განსაკუთრებული აღმოჩნდა.

როდესაც ნახატს, მით უფრო – ამ ჟანრში შესრულებულს, უყურებ, სურვილი გეუფლება, ჩასწვდე ავტორის ფიქრებსა და განცდებს, ამოიკითხო ის, რაც ტილოზე ერთი შეხედვით არ ჩანს…

სად არის გასაღები „La Clef des champs-ზე“? ან რომელ გასაღებს გულისხმობს რენე? ჩამტვრეულ ფანჯარას? მდელოში ხომ კარიდან გასვლაც შეიძლება… ვინ იცის… იქნებ ეს უფრო მოკლე გზაა…

მაგრამ ვინ ან რატომ ჩატეხა მინა? სახლი ქუჩის პირას არ დგას. არც ეზოში მოთამაშე ანცი ბავშვები ჩანან… ოთახიც ცარიელია… მოკლედ, კითხვებს რა დალევს – სიურეალიზმში ხომ იმდენი რეალიზმია, რამდენი ადამიანიც ნახატს შეხედავს.

ამიტომ ჩემდა უნებურად ფიქრი ქიმიისკენ გამირბის. ნუთუ რენე იცნობდა მინის სტრუქტურას? ამ ამორფულ, კრისტალთან შედარებით მოუწესრიგებელ, მაგრამ „მეზობლის მსგავსების“ პრინციპით დალაგებულ მდგრად სისტემას, რომელშიც ნაწილაკების მოწესრიგებას საუკუნეები სჭირდება? მინაც ბერდება… ან, თუ ბზარი შეეპარა, შეიძლება თავისთავადაც დაიშალოს მყისიერად. მაგრამ ამ შემთხვევაში ის მცირე ზომის მარცვლებად იშლება, ნახატზე კი აშკარად ჩატეხილი მინაა…

ცხადია, ეს მინა სხვაგვარია. რატომ? დააკვირდით ნატეხებს. ოთახში ჩამოცვენილებს ისევ „ახსოვთ“ პეიზაჟი. ეს რაღაა? ნუთუ რენე ერთი მათგანი იყო, ვისაც სჯერა, რომ მინასა და სარკეს მეხსიერება აქვს? რატომ მიიქცია მან ჩემი განსაკუთრებული ყურადღება? არაერხელ გამიგონია, რომ „სარკე ადამიანის ანარეკლს ინახავს“. შევსწრებივარ, რა საგულდაგულოდ ფუთავენ სარკეს სახლში, სადაც მიცვალებული ასვენია, ან რა რიტუალების დაცვით აგდებენ გატეხილს.

რაიმე მასალის ზედაპირზე სურათის დამახსოვრება ინფორმაციის ჩაწერის ერთგვარი მეთოდია. დიახ, ის, რასაც ჩვენ სურათის გადაღებას ვეძახით, სინამდვილეში ოპტიკური ინფორმაციის ჩაწერაა. ოპტიკური ინფორმაცია კი სუფთა ზედაპირზე არ იწერება – ის წინასწარ საგანგებოდ უნდა დამუშავდეს.

ეს მეცნიერული მიგნება იმდენად საინტერესო და მიმზიდველი აღმოჩნდა, რომ უმალ შეიქმნა ისეთი დარგები, როგორებიცაა ფოტოგრაფია (შავ-თეთრი) და კინემატოგრაფია.

მაინც როგორ ხდება ინფორმაციის ჩაწერა გამჭვირვალე ზედაპირზე?

მინა ამ კუთხით არცთუ მოხერხებული იყო, ამიტომ ის მალე შეცვალა პოლიმერის (ჟელატინის) ფირმა და ქაღალდმა.

გამჭვირვალე ფირის ზედაპირზე თხელ ფენად უსვამენ ვერცხლის ჰალოგენიდს (ძირითადად – ბრომიდს), რომელსაც კრისტალური სტრუქტურა აქვს:

ტეტრაედრული კრისტალის წვეროებზე მორიგეობით განლაგდება Ar⁺ და Br^– იონები. მათ შორის ექვსივე მხრიდან ტოლქმედი მიზიდვა-განზიდვის ძალების აღძვრით კრისტალი დიდ სტაბილურობას იძენს. მაგრამ სინათლის დასხივებისას ბრომის ანიონი შთანთქავს ფოტონს, რაც ელექტრონის ამოტყორცნას იწვევს. ელექტრონს დანატრებული ვერცხლის კატიონი უმალ მისკენ იწყებს სწრაფვას და მიაღწევს თუ არა, მაშინვე აღდგება თავისუფალ ვერცხლად. შედეგად მიიღება ე.წ. ფარული გამოსახულება, რომელიც ადამიანის თვალისთვის შეუმჩნეველია:

როგორ გავხადოთ ის ხილული?

გადაღებულ ფირს ქიმიური დამუშავება სჭირდება, ამიტომ ყველა ფოტოგრაფს წინათ ფოტოატელიეში საკუთარი მცირე ქიმიური ლაბორატორია ჰქონდა.

ფარული გამოსახულების ფირის პირველად დამუშავებას გამჟღავნება ჰქვია – თვალით უხილავის ხილულად ქცევა. ქიმიურად კი ეს აღდგენის რეაქციაა. ფირი უნდა მოთავსდეს სპეციალურ ხსნარში, რომელშიც აღმდგენის როლს ჰიდროქინონი ასრულებს. ჰიდროქინონი ვერცხლს აღადგენს ელემენტურ ვერცხლამდე, რომელიც წვრილდისპერსიული ფორმით შავი ფერისაა. შესაბამისად, ფირზე, იმ ადგილას, რომელმაც სინათლის დასხივება განიცადა, შავი წერტილები ჩნდება, მათი ერთობლიობა კი იმ სურათს იძლევა, რომლისკენაც იყო ობიექტივი მიმართული დასხივების მომენტში. მთელი ეს პროცესი სიბნელეში ან სუსტი ენერგიის წითელი შუქის პირობებში უნდა წარიმართოს, რადგან თუ ფირს დღის სინათლეზე გამოვიტანთ, სინათლე მის დაუსხივებელი ნაწილებზეც იმოქმედებს და გამოსახულება წაიშლება. ამიტომ გამჟღავნებული ფირის დამუშავების მეორე საფეხური დაუსხივებელი ვერცხლის ნაწილაკების გამორეცხვას ემსახურება. ამისთვის კი ძირითადად ნატრიუმის თიოსულფატს (Na₂S₂O₃) იყენებენ.

ამ მეთოდით მიღებულ სურათს ნეგატივს უწოდებენ, რადგან მასზე მუქად ჩანს ის, რაც სინამდვილეში ნათელი ფერისაა და პირიქით – ნათელი რჩება გადაღებული ობიექტის ბნელი მხარეები.

როგორ მივუახლოოთ ნეგატივი რეალურ სურათს? მარტივად. იმავე მეთოდით ნეგატივიდან ხელახლა ჩავწეროთ ინფორმაცია ახალ ფირზე ან ფოტოქაღალდზე. ფერები „შებრუნდება“ და პოზიტიურ გამოსახულებას მივიღებთ.

ასე ჩაუყარა საფუძველი საინტერესო ქიმიურმა მიგნებამ შავ-თეთრ ფოტოგრაფიასა და კინემატოგრაფიას, რომლებმაც არაერთი ფოტო- თუ კინოშედევრი შესძინა კაცობრიობის კულტურას.

რენე მაგრიტის გატეხილ სარკეზე აღბეჭდილი გამოსახულება ფილოსოფიურ-კონცეპტუალურად მოაზროვნე ადამიანის ფიქრის სიურეალისტური გამოხატულებაა და თუ მას ცოტა „ფილოსოფიური“ თვალით შევხედავთ, გასაგები გახდება, რატომ არის მასში იმდენი რეალიზმი, რამდენი ადამიანიც შეხედავს მას.

როგორ დავამშვიდოთ მძვინვარე კლასი? როგორ უნდა ჩატარდეს გაკვეთილი, თუ კლასში სულ ხმაურია? რატომ ხდება, რომ ზოგი მასწავლებლის ჩურჩულსაც კი ყურადღებით უსმენენ, ზოგს კი ხმოვანი იოგების დაძაბვა უწევს ყურადღების მისაქცევად? – ასეთ კითხვებს გამოუცდელი ახალგაზრდა მასწავლებლები ხშირად სვამენ.

წესი 1

თუ ახალგაზრდა მასწავლებელი ხართ და მხოლოდ ახლა იწყებთ მუშაობას, არ გაუშვათ  მომენტი ხელიდან! სწორედ პირველი გაკვეთილები განსაზღვრავს თქვენს სამუშაო სტილს. რა იწვევს ხმაურს საკლასო ოთახში? წამოყვირებები ადგილიდან, იმ მოსწავლეთა ქცევა, ვინც  ახალი მასწავლებლის ნერვული სისტემის გამოცდა გადაწყვიტა, ერთ შეკითხვაზე რამდენიმე მოსწავლის ერთდროული პასუხი, გაკვეთილის დასაწყებად კლასის მოუმზადებლობა, მასწავლებლის მოსმენის არცოდნა. ამ პრობლემებთან გამკლავება პირველივე დღეებიდან უნდა დაიწყოთ.

გამოსავალი ბევრია: ეცადეთ ადგილიდან პასუხის გაცემის შემთხვევაში რეაგირება არ მოახდინოთ, მკაცრად და ჯიუტად მხოლოდ იმ მოსწავლეების პასუხები მიიღეთ, ვინც ხელს იწევს და თქვენი დისციპლინის წესებს მისდევს. არ დაუშვათ „მრავალხმიანობა“.  მეთოდურად და თანმიმდევრულად ეცადეთ, რომ მოსწავლეებმა გაცხარებულ კამათშიც კი ბოლომდე მოუსმინონ ოპონენტის აზრს და გაკვეთილზე მოქცევის წესები დაიცვან.

წესი 2

ეცადეთ, კლასს დაუმეგობრდეთ. არ ღირს მუქარებით „ნიშანს დაგაკლებ, დირექტორს დავუძახებ, მშობლებს გამოვიძახებ“ მუშაობის დაწყება.

არსებობს ფსიქოლოგიის კურსიდან აღებული კარგი სავარჯიშო. კლასში პირველ გაკვეთილზე მიიტანეთ დიდი ქაღალდი და ფერადი მარკერები. შესთავაზეთ მოსწავლეებს, რომ თვითონ შეადგინონ გაკვეთილზე მოქცევის წესები. მაგალითად, „არ გამოყენოთ ტელეფონი“, „არ იაროთ საკლასო ოთახში“ და ა.შ. მთავარია, რომ ყველა წესი თვითონ ბავშვებმა მოიფიქრონ და არა მასწავლებელმა!

პირველ რიგში, თქვენ ამით მოსწავლეებს მიახვედრებთ, რომ თქვენ მათ ენდობით (და ეს ძალიან მნიშვნელოვანია!). მეორეს მხრივ, დადასტურებულია, რომ ადამიანს არ უნდა იმ წესების დარღვევა, რომლებიც თავად შეადგინა. ჩამოკიდეთ ჩამონათვალი კლასში კედელზე. თუ რომელიმე წესი თქვენ გეხებათ, მაგალითად, „გაკვეთილის საინტერესოდ ჩატარება“, თავდადებულად დაემორჩილეთ მას.

იყავით თანამიმდევრული: თუ მოსწავლეს ნიშნის დაწერას დაპირდით – დაუწერეთ ნიშანი, თუ პარკში წაყვანას დაპირდით – ასეც მოიქეცით. ნუ გასცემთ დაპირებებს, რომლებსაც შემდეგ არ შეასრულებთ.

წესი 3

ხმაურიან კლასში მთავარია გამოავლინოთ „ბუნტისთავი“ და იპოვოთ მასთ საერთო ენა,  მიდგომა.  ასეთ მოსწავლესთან სცადეთ პირადად გასაუბრება, მოისმინეთ მისი მოთხოვნები, სურვილები, არგუმენტები, შესაძლოა ამან შემდეგი მოქმედება გიკარნახოთ.

წესი 4

ეცადეთ, წესების ყველაზე აქტიური დამრღვევები გაკვეთილზე საუშაოთი დატვირთოთ – სასურველია ეს შემოქმედებითი სამუშაო იყოს. გადაამისამართეთ, სხვა მიმართულება მიეცით მის ენერგიას.

წესი 5

კიდევ ერთი ეფექტიანი საშუალება – იუმორი. თუ აქტიურ დამრღვევს ეხუმრებიან, მშვიდად დასცინიან, არავის უნდება მის ადგილზე ყოფნა. მაგრამ არ დაივიწყოთ ტაქტი: ისე ეხუმრეთ, რომ არ დაამციროთ და ტან მის ნაკლოვანებაზე მიუთითთ. თქვენ მისი სახით მეგობარი და არა მუდმივი თავისტკივილი უნდა გაიჩინოთ.

წესი 6

გაკვეთილი საინტერესოდ ჩაატარეთ! სააკვირდით, რა აინტერესებს ბავშვებს, იპოვეთ მათი გასაღები. აქტიურად გამოიყენეთ სათამაშო ტექნიკა, დაამკვიდრეთ ახალი ტექნოლოგიები, გამოიყენეთ მულტიმედიური საშუალებები. გქონდეთ მომზადებული თამაშები. როგორც კი შეამჩნევთ, რომ კლასის ყურადღება იფანტება, მიიქციეთ მათი ყურადღება – თემასთან დაკავშირებით მოუყევით რაიმე სახალისო, მოიყვანეთ საინტერესო ფაქტები და მაგალითები, შესთავაზეთ თამაში. რაც უფრო დინამიურად იქნება გაკვეთილი აწყობილი, მით უფო ნაკლები დრო ექნებათ მოსწავლეებს „ქაოსის შესაქმნელად“.

წესი 7

ყველა თემა დააკავშირეთ თანამედროვეობასთან. რაც უფრო მეტ დროს დაუთმობთ ახალი ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებას, მით უფრო მეტი შანსი გაქვთ ბავშვების ყურადღება მიიღოთ.

წესი 8

გაკვეთილის დასაწყისში ყოველთვის მოახსენეთ ბავშვებს მუშაობის გეგმა. შესაძლოა რაიმე საკითხის დასმა, რომელიც მოსწავლეებს ევალებათ, რომ ამოხსნან გაკვეთილის ბოლომდე. მნიშვნელოვანია, რომ პრობლემა მოსწავლეებისთვის აქტუალური და საინტერესო იყოს. გაკვეთილის ბოლოს აუცილებლად გააკეთეთ შეჯამება – რა გავიგეთ ახალი, როგორ განვითარდა და ამოიხსნა მოცემული საკითხი, ამოცანა.

წესი 9

ხდება ხოლმე ისეც, რომ კლასი თავისი ხასიათით ხმაურიანია. ეს ხდება მაშინ, როდესაც კლასში რამდენიმე ლიდერია ან ასეთი ქცევის მანერა მათთვის უკვე ჩვევაა. ასეთ შემთხვევაში დაგეხმარებათ რამდენიმე ფსიქოლოგიური ხრიკი:

გაკვეთილის გეგმაში შეიტანეთ „დუმილის წუთები“. შესთავაზეთ კლასს დავალების დამოუკიდებლად შესრულება ან მოსწავლეებს რთული ან უჩვეულო შეკითხვა დაუსვით.

ჰიპერაქტიური კლასი მარტივად დასამშვიდებელია, თუ რაიმეს გაკეთებას შესთავაზებთ დახუჭული თვალებით (ფიგურის დახატვა, სიტყვების დაწერა და ა.შ.). 2-3 წუთი სიჩუმეც კი დაეხმარებათ ბავშვებს, რომ მოდუნდნენ და სამუსაოდ განეწყნენ.

(უმცროს კლასებში) თუ მოსწავლეები დიდი დასვენების ან ფიზკულტურის გაკვეთილის შემდეგ შემოდიან, შესთავაზეთ „დაიძინონ“ 2-3 წუთი. როგორც წესი, ეს აქტიურობის გრადუსს ამცირებს.

აუცილებლად ჩასვით გეგმაში მცირე ფიზიკური ატქივობა („ახტეს ის, ვისაც შარვალი აცვია. დაჯდეს ის, ვისაც დაბადების დღე მაისში აქვს“ და ა.შ.). რაც უფრო უცვეულო აქტივობა იქნება, მით უკეთესი. კიდევ უფრო საინტერესო იქნება, ეს ყველაფერი გაკვეთილის თემასთან თუ იქნება დაკავშირებული.

ასეთი „წუთების“ ჩატარება უფროს კლასებშიცაა შესაძლებელი. თავიდან ეს სიცილს იწვევს, შემდეგ კი თანდათან ერთვებიან ასეთ ამბებში და შეჯიბრებსაც აწყობენ.

წესი 10

თუ საგანი ჰუმანიტარულია, სცადეთ გარემოს შეცვლა. მაგალითად, ჩაატარეთ გაკვეთილი სუფთა ჰაერზე, მუზეუმში ან სააქტო დარბაზში.

წესი 11

შეგიძლიათ დაგროვებითი ქულების სისტემა შეიმუშავოთ. ამ შემთხვევაში, ქულა არა მხოლოდ ერთ პასუხში, არამედ გაკვეთილის ბოლოს ფიქსირდებაა, მთლიანი ქულა გროვდება გაკვეთილის განმავლობაში. მაგალითად, საშიანაო დავალების სწორად შესრულება – 2 ქულა, ადგილიდან სამი სწორი პასუხის გაცემა – 1 ქულა, დაფასთან სწორი პასუხის გაცემა – 3 ქულა. ეს კლასის შრომისუნარიანობას გაზრდის და ხმაურისთვის დრო აღარ დარჩება. შეიძლება ცუდი ქცევისთვის საჯარიმო ქულების დამატება.

ეს არ არის მარტივი, მაგრამ თქვენ ამით ინდივიდუალურ მიდგომას უზრუნველჰყოფთ, ჩამორჩენილებს აძლევთ შანსს რომ კარგი ქულა მიიღონ.

წესი 12

არასდროს იყვიროთ. თქვენ მაინც ვერ შეძლებთ 20-30 ადამიანზე უფრო ხმამაღლა ყვირილს. თვითონ ხმამაღალი ლაპარაკიც უსიამოვნო განცდას იწვევს.

წესი 13

გიყვარდეთ თქვენი საგანი. თუ თქვენ თვითონ ყვებით თემას აზარტით, საინტერესო ფაქტები მოგყავთ, თუ ყოველთვის მზად ხართ გაკვეთილისთვის, ცდილობთ მასალა გაამრავალფეროვნოთ, იგონებთ არასტანდარტულ დავალებებს, მოსწავლეებსაც „გადაედებათ“ თქვენი აზარტი.

და ბოლოს, რამდენი ხანიც არსებობს სკოლა, იმდენი ხანი არსებობს პრობლემა „ხმაურიანი კლასი“. სამწუხაროდ, პანაცეა არ არსებობს, მაგრამ არსებობს მტკიცე წესი: დისციპლინა საკლასო ოთახში იწყება მასწავლებლის თვითდისციპლინით. თუ თქვენ საკუთარ თავთან მკაცრი ხართ, დარწმუნებული ხართ საკუთარ ძალებში და საგნის მნიშვნელოვნებაში – ყველაფერი გამოგივათ!

ბავშვები რომ ყველაზე მოწყვლადები არიან, საკამათოც არ არის. თანამედროვე ტექნოლოგიებმა გააადვილა მათზე ძალადობის გამოაშკარავება და, ალბათ, რეაგირებაც. მოზარდების ერთმანეთზე ძალადობის ამბავიც უამრავია. ბულინგი ის უკურნებელი სენია, რომელიც ყველაზე განვითარებულ ქვეყნებსაც კი სტკივათ და აწუხებთ.

* * *

90-იანებში პრესტიჟული სკოლის მოსწავლე ვიყავი, ახალგახსნილი ფასიანი სექტორის. ასეთ სკოლებში, ხომ იცით, როგორცაა – მასწავლებელმა ცალკე ხარისხი უნდა შეინარჩუნოს, ცალკე მშობელს უგოროს კოჭი, რადგან მშობელი „დამკვეთია“.

ფიზიკის ახალი მასწავლებელი წლის დასაწყისში მოვიდა სკოლაში. ახალგაზრდა კაცი იყო, ჩვენზე, ალბათ, ათი–თორმეტი წლით უფროსი. რაღაცნაირი ჩაკეტილი. ახლა ალბათ მის სახესაც ვერ გავიხსენებ. წვერი რომ არა, იქნებ სქესიც ვერ გამეხსენებინა.

უცნაური წესი ჰქონდა: ფიზიკის კაბინეტში იკეტებოდა და ზარის დარეკვამდე ერთი წუთით ადრე აღებდა კარს. ჩვენ გაბრაზებულები ვყურყუტებდით დერეფანში და ვილანძღებოდით.

აღარ მახსოვს, პირველად ვინ გაუბედა, ან იმან როგორ მოუთმინა, მაგრამ მალე სკოლაში ხმა გავარდა, რომ ფიზიკის მასწავლებელი შესვენებიდან შესვენებამდე ჩუკენობდა. ცხადია, გამოჩნდნენ გოგოები, რომლებმაც „საკუთარი თვალით დაინახეს“, ბიჭები, რომლებმაც ამის გამო „აგინეს“, მასწავლებლები, ამრეზით ყურება რომ დაუწყეს… ბოლოს ისე გავთავხედდით, ნიშნებსაც აღარ დაგიდევდით, აქაოდა, „ამ ავადმყოფის“ დაწერილ ან მაღალ, ან დაბალ ნიშანს რა აზრი აქვსო.

მასწავლებლების ამოჩემება, დაცინვა, წყობილებიდან გამოყვანა, თანამედროვე და პოპულარული ენით – ბულინგი, დიდი პრობლემაა სკოლებში. პედაგოგები თუ ძალადობენ მოსწავლეებზე, არც მოსწავლეები აკლებენ და საკმარისია, მასწავლებელი ერთხელ აიგდონ, რომ ვითარება შეუქცევადი ხდება.

რამდენი ასეთი „დაგვიბულინგებია“… ქიმიის მასწავლებელს, ვისი დაწერილი წიგნითაც ქიმიას ვსწავლობდით, ხმამაღლა ვუთხარი, გადაწერილი გექნებათ – თქვენ ხომ ქიმიისა იმდენივე გაგეგებათ, რამდენიც მე – კვანტური ფიზიკისა–მეთქი. ფიზკულტურის მასწავლებელს პერმანენტულად სცემდნენ ხოლმე უფროსკლასელები, თუ ის რამე „ზედმეტს“ იტყოდა. ქართულის ასაკოვან მასწავლებლებს დაფაზე კუბოს ვუხატავდით, ახალგაზრდებს – მზეს. გეოგრაფიისას ერთხმად ვაგინებდით (ხმაზე რომ არ ეცნო მაგინებელი), რუსულისას კი სომხურ ენაზე უხამსობებს ვეუბნებოდით.

სხვადასხვა სკოლის ამბებია, ცხადია, მაგრამ ნამდვილი.

მეც ვმუშაობდი სკოლაში და მინახავს, როგორ უტირიათ მასწავლებლებს სამასწავლებლოში. ამ ცრემლებს ისინი არც მოსწავლეებს და არც კოლეგებს არ აჩვენებენ ხოლმე, მაგრამ რაკი ადამიანები არიან, ტირიან. გული სტკივათ და ტირიან.

ზოგი ბავშვების ჩაგვრით „იცავს თავს“, ზოგი ამას ვერ ახერხებს და „მეგობრული“ უჭირავს, ბევრი კი მაინც იჩაგრება. ეს ბევრი ვიღაცის დედა, ცოლი, მამა, ძმაა. შინ ალბათ არ ჰყვებიან სკოლის ამბებს. იქნებ რცხვენიათ კიდეც.

ბავშვები დაუნდობლებიც არიან, რადგან მათი მორალური ფილტრი არაცნობიერ აგრესიას ვერ ფილტრავს.

მასწავლებლებისადმი აგრესია მეტწილად ოჯახში, მშობლების მიმართ არსებული სუბლიმირებული შიშის ან პროტესტის გამოხატულებაა. სკოლა და საგანმანათლებლო დაწესებულებები, ცხადია, ოჯახებში დამალულ ნაღმებს ვერ გაანეიტრალებენ. ვერც მშობლებს აღზრდიან, რომლებსაც სკოლასთან თანამშრომლობაზე მეტად დაპირისპირება უყვართ. მასწავლებელი კი ხშირად სრულიად დაუცველია: ერთი მხრივ, მასზე ბავშვები ძალადობენ, მეორე მხრივ – კოლექტივი, რომელიც პედაგოგს სისუსტედ უთვლის ბავშვის „ვერდამორჩილებას“. კანონი კი იმდენად ბუნდოვანია, რომ მოსწავლის ხელაღებით გაგდებას კრძალავს და ისედაც, რომელ მასწავლებელს მოუბრუნდება ხელი, თუნდაც ყველაზე უზრდელი ბავშვი „გადასაგდებად“ გაიმეტოს?

ყველანი ბავშვობიდან მოვდივართ. შესაძლოა, დღეს ყველაზე კანონმორჩილი მოქალაქეებიც კი ოდესღაც ცელქი, დაუმორჩილებელი მოსწავლეები ყოფილიყვნენ. უფროსებისთვის თვალის ახვევას ბავშვები ადვილად ახერხებენ, განსაკუთრებით – როდესაც საქმე შვილსა და მასწავლებელს შორის არჩევანს ეხება. მაგრამ ბავშვი ყოველთვის არ არის ჩაგრული და, რა მძიმედაც უნდა ჟღერდეს, ხშირად სწორედ მასწავლებელს სჭირდება მისგან დაცვა (ამაზე ძალიან საინტერესო ფილმი – „ნადირობა“ – გადაიღო ტომას ვინტერბერგმა).

ერთ-ერთი ასეთი „დამბულინგებელი“ ვწერ და დამეჯერება.

…ჩემი ფიზიკის მასწავლებელი იმ სკოლიდან გადავიდა. რაღაცნაირად უხმოდ, უპრეტენზიოდ წავიდა. კლასის ჩაკეტვის მიზეზი კი ბანალური ყოფილა: როგორც გაირკვა, შესვენებიდან შესვენებამდე ლოცვანს კითხულობდა.

„ყველას შეუძლია შეცვლა. როდესაც ამას ვამბობ, ვგულისხმობ ორ რამეს: პირველი- ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია შეცვალოს საკუთარი თავი, განვითარდეს და გახდეს უკეთესი; და მეორე – ყველას შეუძლია შეცვალოს მის გარშემო არსებული რეალობა” – ამბობს  ლადო აფხაზავა,  რომელიც წელს მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს მფლობელი გახდა და წლის საუკეთესო მასწავლებლის ტიტული მოიპოვა. „მასწავლებლის ეროვნული ჯილდო” არის გლობალური კამპანიის The global Teacher prize ნაწილი და მიზნად ისახავს წარმატებული მასწავლებლების გამოვლენასა და საზოგადოებისთვის მათ გაცნობას. ლადო აფხაზავას 17-წლიანი სამუშაო სტაჟი აქვს და ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის, სოფელ ჩიბათში სამოქალაქო განათლებას ასწავლის. მისი პედაგოგიური რწმენა იმ მსოფლმხედველობას ეყრდნობა, რომ ცვლილებები იმ ერთი ადამიანიდან იწყება, რომელსაც აქვს ახალი ცოდნა და აღჭურვილია ამ ცვლილებების მოსახდენი საჭირო უნარ-ჩვევებით. ლადოც სწორედ ამ თვისებების გაღვიძებას ცდილობს თავის მოსწავლეებში  და სურს ისინი უფრო დამოუკიდებელ, ინიციატივიან  და საინტერესო ადამიანებად აქციოს.

გილოცავთ წლის  საუკეთესო  მასწავლებლის სტატუსს. რას ნიშნავს თქვენთვის ეს გამარჯვება და  რას ცვლის ეს წარმატება თქვენს თემში?

მადლობა. ძალიან სასიამოვნოა, თუმცა ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა დამეკისრა და ვგრძნობ ამას, თანაც მარტო მე არა. ჩემთან ერთად იმ ათეულში გასულმა მასწავლებლებმაც გაიმარჯვეს და ისინიც ამ ყველაფერს გრძნობენ.  ჩვენს ქვეყანაში ძალიან ბევრი საუკეთესო მასწავლებელია და ჩვენი გამარჯვებით მათი მოტივაცია გაიზრდება. შეძლებენ თამამად გაგვიზიარონ თავიანთი გამოცდილება, რაც, უპირველეს ყოვლისა, მომავალში ეროვნული ჯილდოს აპლიკაციის შევსებით გამოიხატება.  ჩემი თემისთვის, მუნიციპალიტეტისთვის ჩემი გამარჯვება კი დიდი მოულოდნელობა იყო. ისინი ჩემთან ერთად იზიარებენ ამ სიხარულს და დარწმუნებული ვარ, რომ მომავალში კიდევ უფრო დამიდგებიან მხარში ახალი ინიციატივებისა და პროექტების განხორციელებაში.

რატომ არის მნიშვნელოვანი სამოქალაქო განათლების სწავლება? რა პრობლემებს ხედავთ ჩვენს საზოგადოებაში ამ კუთხით?

სამოქალაქო განათლება ხელს უწყობს ბავშვების პიროვნებებად და მოქალაქეებად ჩამოყალიბებას. სამოქალაქო განათლება ეხმარება მოზარდებს საკუთარი მიზნების განსაზღვრასა და რეალიზებაში, ავითარებს  კრიტიკულ აზროვნებას, ასწავლის გადაწყვეტილების შედეგზე პასუხისმგებლობას. სამწუხაროა, რომ მე და ჩემი თაობის ადამიანებს ეს საგანი არ გვისწავლია. შესაბამისად, ჩვენი საზოგადოების დიდი ნაწილიც არ ფლობს ამ ცოდნასა და უნარებს, რაც რეალურად აისახება კიდეც ცხოვრებაზე. დღესდღეობით სამოქალაქო განათლების სწავლა-სწავლება ჩვენი ქვეყნის განვითარებასა და ბედნიერ მომავალზეც აისახება.

როგორი იყო თქვენი სკოლის წლები და იმდროინდელი საგანმანათლებლო ატმოსფერო? დღევანდელი გადმოსახედიდან როგორ შეაფასებდით იმდროინდელ პედაგოგიურ მიდგომებს და ამის საფუძველზე თქვენ რის შეცვლას ცდილობთ?

ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკა და ზოგადად ცხოვრება ეყრდნობა იმ რწმენას, რომ ყველას შეუძლია შეცვლა. როდესაც ამას ვამბობ, ვგულისხმობ ორ რამეს. პირველი – ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია შეცვალოს საკუთარი თავი, განვითარდეს და გახდეს უკეთესი; და მეორე – ყველას შეუძლია შეცვალოს მის გარშემო არსებული რეალობა. ეს მიმაჩნია მნიშვნელოვნად, რადგან ჩვენ ვცხოვრობთ ძალიან ცვალებად გარემოში და ჩვენი ქვეყნის საზოგადოება ნიშანდობლივი ტრანსფორმაციის პროცესში იმყოფება. შესაბამისად, ჩვენ გვჭირდება ლიდერები, რომლებსაც შეუძლიათ რაღაცის შეცვლა.

ამას მე მოსწავლეებთან იმით ვაღწევ, რომ ნაბიჯ-ნაბიჯ, თავიდან მცირე გამარჯვებებით ვაღვივებ მათში საკუთარი თავის რწმენას და რწმენას იმისა, რომ საკუთარი თავი და შენ გარშემო არსებული გარემო შენვე შეგიძლია შეცვალო უკეთესობისკენ. ახალი თაობა ამას ძალიან კარგად ითვისებს და ხდებიან ლიდერები. ძველი თაობისთვის  სკოლა იყო ადგილი, სადაც ცდილობდნენ შიში ჩაენერგათ და ისე ესწავლებინათ. მოსწავლეობის პერიოდში მქონდა მასწავლებლისა და  შეფასების შიში, შემდეგ კი სასჯელის შიში მშობლებისგან, სკოლის დირექტორისგან. ვერ ხედავდნენ, რას წარმოვადგენდი, ჩემზე  მსჯელობდნენ მხოლოდ ნიშნების მიხედვით. მეშინოდა  შეცდომის დაშვება, არაფერს მპატიობდნენ, არ გვასწავლიდნენ იმას, რომ შეცდომის დაშვება საჭიროც კი იყო, რადგან მხოლოდ ასე შეძლებ რამის სწავლას. ამიტომაც მინდოდა შემეცვალა ის, რაც ძალიან მაწუხებდა და შევცვალე კიდეც.

რატომ დაუკავშირეთ ცხოვრება და საქმიანობა სკოლას? რამდენად გააზრებული იყო ეს სურვილი? იცოდით თუ არა, სად მიდიოდით?

მასწავლებლობაზე მაშინ დავფიქრდი, როცა ეკონომიკური ფაკულტეტი დავასრულე და სოფელში ჩავედი.  მაშინ მივხვდი, რომ შეცდომა დავუშვი პროფესიის არჩევაში. სკოლაში სწავლისას ბევრი რამ არ მომწონდა და ვერაფერს ვცვლიდი, თუმცა უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ არ მასვენებდა ფიქრი, რომ, თუ მასწავლებელი გავხდებოდი, შევძლებდი შემეცვალა ის, რაც მანამდე არ მომწონდა.

მშობლიურ სკოლაში მივედი სტუმრად და იქ დამხვდა მზადება სარაიონო „მანსაკანისთვის“,  თუმცა ვერ ახერხებდნენ სცენარისა და გუნდის ჩამოყალიბებას. სურდათ, გუნდის წევრები მხოლოდ ფრიადოსანი მოსწავლეები ყოფილიყვნენ. გავრისკე და ჩემს თავზე ავიღე  ეს გამოწვევა. მახსოვს,  მოსწავლეებს ვუთხარი, თქვენი ნებით ვინც აქ ხართ, დარჩით, სხვებს კი, როგორც გინდათ, ისე მოიქეცით-მეთქი. თითქმის ყველამ წასვლა გადაწყვიტა და ახალი გუნდი ჩამოვაყალიბე. მას შემდეგ 3 წლის განმავლობაში პირველობას არავის ვუთმობდით.

პირველად რელიგიის ისტორიის საგნის საშუალებით გავხდი მასწავლებელი და რაიონში 5 სკოლაში დავდიოდი, ყველა სკოლაში კვირაში ერთი დღით.

სწორედ ამის შემდეგ დაიწყო ჩემი ბრძოლა, გავმხდარიყავი მასწავლებელი, რომელიც შეცვლიდა არსებულს. 2003 წელს ჩემი სადამრიგებლო კლასის 20 ბავშვი დასასვენებლად  21 დღით  კურორტ აბასთუმანში წავიყვანე. კარგი საშუალება მომეცა არაფორმალურ გარემოში მათთვის ბევრი საინტერესო აქტივობა ჩამეტარებინა, რადგან ამ ყველაფერს სკოლაში არ მანებებდნენ. ცვლილებები ჩემი კლასიდან უნდა დამეწყო და დავიწყე კიდეც. ბავშვებმა ამ ყველაფერს პირობითად „ლადოს ბანაკი” დაარქვეს. ბანაკმა  9 წელი იარსება.  შემდეგ წლებში მასში არა მარტო ჩვენი სკოლის, არამედ მთელი მუნიციპალიტეტის მოსწავლეები მონაწილეობდნენ. ვარჩევდი სოციალურად დაუცველ, ობოლ ბავშვებს, რომლებიც იტანჯებოდნენ სხვადასხვა დაავადებით თუ სინდრომით; ლიდერ ბავშვებს, შეძლებული ოჯახის შვილებს და ვცილობდი, ისინი გამეთანაბრებინა და ყველა ლიდერ ბავშვად მექცია, რომლებიც თავიანთ სკოლაში თანატოლთა განმანათლებლები იქნებოდნენ. დავდიოდი მაშინდელ ორგანიზაციებში, რათა  ბავშვებისთვის საჭირო თანხა, 80 ლარი მომეპოვებინა და 21 დღე დამესვენებინა. პროგრამას ორი თვით ადრე ვწერდი და ვიკრებდი მოხალისე მასწავლებლებს.

რა არის თქვენი მოსწავლეების მისწრაფებები, რა აინტერესებთ მათ, თქვენ რა მიდგომები გაქვთ ისეთი რომლითაც მათ დააინტერესებთ?

ინფორმაციის საუკუნეში ვცხოვრობთ და შესაბამისად, ჩვენი მოსწავლეები ბევრ ინფორმაციას იღებენ. როცა სკოლაში მოდიან, თუ ისეთ რამეს შესთავაზებ, რაც არ დააინტერესებთ, შესაძლებელია გაკვეთილზეც არ  შემოვიდნენ. ამიტომ ვთვლი, რომ ახლა უფრო რთულია, იყო  ძლიერი და კარგი მასწავლებელი, ვიდრე რამდენიმე ათეული წლის წინ.

ბანაკებში მოსწავლეებთან ერთად ცხოვრების დროს ვაკვირდებოდი ბავშვებს, ვიკვლევდი მათ მოთხოვნილებებს, პრობლემებს, საჭიროებებს. ვაკეთებდი ჩანაწერებს სხვადასხვა შემთხვევაზე და ვიკვლევდი პრობლემას, რომლის ცოდნა მომცემდა მიმართულებას, თუ რა გამეკეთებინა სამომავლოდ.  მუშაობის პროცესში დავრწმუნდი, რომ ბევრმა მოსწავლემ  არ იცოდა, რა უნდა გაეკეთებინა, თუ მას სკოლაში რამე ცვლილების ან აქტივობის განხორციელების სურვილი გაუჩნდებოდა.

10 წლის წინ დავიწყე დემოკრატიული სკოლის პროექტის შექმნა, რომლის მთავარი მიზანი უნდა ყოფილიყო აქტივობები, რომლებიც უზრუნველყოფდნენ კომუნიკაციისა და ინტეგრაციის გაუმჯობესებას, რადგან მოსწავლეები ამ მხრივ თითქმის არ ეკონტაქტებოდნენ ერთმანეთს, მოქმედებდნენ განცალკევებით.

წამოვიწყე პროექტი „დემოკრატიული რევოლუცია“, რომლის მიზანი მოსწავლეთა  გააქტიურება, მათი იდეებისა და  ინიციატივების  რეალიზება,  კლასების თანაბარ სიტუაციაში კონკურენტუნარიანი გარემოს შექმნა და მათ შორის ჯანსაღი კონკურენცია, დირექციასთან, კლასის ხელმძღვანელებთან, მშობლებთან,  ადგილობრივ და მოსწავლეთა თვითმმართველობასთან კომუნიკაციის გააქტიურებაა.

პროექტი, რომელიც უკვე  ჩვენს სკოლაშია დანერგილი, დიდი პოპულარობით სარგებლობს. ჩემს მოსწავლეებს აინტერესებს  დემოკრატია, აინტერესებს ის, რისი ცოდნის საჭიროებასაც წინასწარ დაუმტკიცებ და დაუსაბუთებ, თუ რაში, რა დროს დასჭირდება ამ ყველაფრის ცოდნა.

რას ცვლის ასეთი ტიპის პროექტები მოსწავლისა და თემის ცნობიერებაში?  არის თუ არა, ეს შედეგები თვალსაჩინო?

სკოლაში, მართლაც, ბევრი პროექტი გაგვიხორციელებია. სხვადასხვა პროექტს სხვადასხვა მიზანი აქვს. ზოგიერთი პროექტით მოსწავლეებში სხვადასხვა უნარ-ჩვევები განვითარებას შევეცადეთ. სხვა პროექტებმა კი სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლებასა და დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი.

ყოველივე ამან სკოლის საზოგადოებაც შეცვალა. ზემოთ უკვე ვისაუბრე ერთი ასეთი პროექტის შესახებ, რომელიც სკოლაში განვახორციელე და რომელსაც  „დემოკრატიული რევოლუცია“ ჰქვია, რომლის მეშვეობით ჩვენს სკოლაშიც  იგივე პროცესები ხდება, რაც სახელმწიფოში. ამიტომ ჩვენი სკოლა სახელმწიფოს პატარა მოდელია. ამ პროექტში ბავშვების გარდა, თემიც არის ჩართული. შესაბამისად, ბავშვებთან ერთად თემიც ვითარდება.

პირველად რომ გაკვეთილი ჩავატარე, ბავშვები გაოცდნენ. ვერ მიხვდნენ, რატომ ვათამაშებდი. მშობლებიც გაკვირვებული იყვნენ, რადგან ყავით, წვენებითა და ორცხობილებით დავხვდი მშობელთა კრებაზე.

მასწავლებლის პიროვნულ და პროფესიულ განვითარებაზეც ვისაუბროთ.  რა სჭირდება მასწავლებელს განვითარებისთვის? მასწავლებლის დაბალ მოტივაციაზე საუბრისას ერთ–ერთ მთავარ მიზეზად ხშირად დაბალი ანაზღაურება სახელდება. ეს გადამწყვეტი ფაქტორია?

მხოლოდ მასწავლებლების ხელფასის მომატება სკოლის პრობლემებს ვერ მოაგვარებს. ძალიან დიდ მოტივაციას ქმნის, როცა სკოლის ინფრასტრუქტურა მასწავლებელს მოწესრიგებული და გამართული ხვდება. ასევე მნიშვნელოვანია, სკოლის ადმინისტრაციამ მოახერხოს პედაგოგების პიროვნული რესურსების სწორად გამოყენება და მიმართულების მიცემა, რათა ყველას მონაწილეობით შეიქმნას სკოლისათვის საჭირო და აუცილებელი განვითარების სტრატეგიული გეგმა, რომელშიც ყოველთვის შესაძლებელი იქნება ცვლილებების შეტანა.

მასწავლებლის პროფესიაზე ბანალურ განსაზღვრებებს რომ გავცდეთ, მაინტერესებს რითია ეს პროფესია თქვენთვის საინტერესო? რა ისწავლეთ, როგორც მასწავლებელმა 17-წლიანი საგანმანათლებლო პერიოდის განმავლობაში?

მე არ ვარ ჩვეულებრივი მასწავლებელი, რომელიც კმაყოფილდება მხოლოდ სტანდარტული გაკვეთილებით. სულით მაძიებელი ვარ და ვხვდები, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ შედეგებზე ვერავინ გავა, თუ მხოლოდ სწავლების ტრადიციული მეთოდებით შემოიფარგლება. ეს იმიტომ, რომ საქმე 21-ე საუკუნის ბავშვებთან გვაქვს. მასწავლებლობა მაძლევს საშუალებას, ვეძებო სწავლების არაორდინალური გზები. ეს ყველაფერი ჩემთვის ექსპერიმენტია და მოსწავლეებისათვის სასიამოვნო პროცესი. ჩემი გამოცდილება მკარნახობს, რომ ამ სასიამოვნო პროცესით მოსწავლეები სწავლობენ თამაშით, სწავლობენ კეთებით, მე კი მათზე დაკვირვებით ვიზრდები, როგორც მასწავლებელი.