დრამატურგი უნდა იყოს თეატრში, უნდა ცხოვრობდეს და სუნთქავდეს თეატრით. როგორც შექსპირი, მოლიერი იყო მუდმივად თეატრში, ისე უნდა იყოს თანამედროვე დრამატურგი მუდმივად თეატრალურ გარემოში. არ შეიძლება დრამატურგი არსებობდეს თეატრის გარეშე, მით უმეტეს, თუ კი არის ამის საშუალება. არ მესმის იმ დრამატურგებისა, რომლებსაც თეატრისგან დამოუკიდებლად სურთ იყონ დრამატურგები. დრამატურგი აყალიბებს ახალ თეატრს. მისი იდეებიდან ახალი კონცეფცია ყალიბდება თეატრში. ლიტერატურა არის უმნიშვნელოვანესი წყარო თეატრალური ხელოვნებისთვის, ამიტომაც არის აუცილებელი დრამატურგისა და თეატრის ურთიერთობა. დრამატურგი უნდა იცნობდეს მსახიობებსაც, რადგან ისინი ხშირ შემთხვევაში კარგი მასალა აღმოჩენილან ახალი იდეების განხორციელებისათვის. ეს არის ორმხრივი გამდიდრების პროცესი, როცა იცი, ამა თუ იმ მსახიობს რა ტექსტი უნდა დაუწერო,~ _ ამბობს ირაკლი სამსონაძე ერთ ინტერვიუში. ცხადია, თვითონ ასეთი დრამატურგია, ახლო კავშირი აქვს სხვადასხვა თეატრთან. მისი ბევრი პიესაა დადგმული და, როგორც თვითონ ამბობს, მსახიობები მას ერთგვარად ეხმარებიან კიდეც, როდესაც წარმოსახვით ისეთ ხასიათებს ქმნის, რომელთა სცენაზე შესატყვის განხორციელებაც შესაძლებელია.
მის მრავალმხრივ საყურადღებო პიესების კრებულში `კომედიიდან ტრაგედიამდე აბსურდის ბილეთით~ თავმოყრილ შვიდ პიესათაგან უმრავლესობა წარმატებით დაიდგა სხვადასხვა თეატრის სცენაზე და კრიტიკოსთა და მაყურებელთა აღიარებაც მოიპოვა. ეს პიესები თანამედროვე ქართული დრამატურგიის მაღალ ხარისხსა და აქტუალობას წარმოაჩენენ. ირაკლი სამსონაძე თანაბარი ოსტატობით ქმნის მოთხრობებს, რომანებსა და პიესებს. ამიტომაც თანამედროვე ქართული სალიტერატურო ტენდენციების ანალიზი წარმოუდგენელია მისი ნაწარმოებების გარეშე (`ყურთბალიში~, `ღრუბელი, სახელად დარინდა~, `ლეას საათი~ და სხვ.)
ამ პიესებში ყველა ის პრობლემაა წარმოჩენილი, რომლებიც თანამედროვე საზოგადოებას აღელვებს. მისი პიესების გმირები უბრალო ადამიანები არიან, რომელთა ცხოვრებაზეც გავლენას ახდენს, ერთი მხრივ, გლობალური პოლიტიკურ-ეკონომიკური თუ სოციალური ვითარება, მეორე მხრივ, საქართველოში მიმდინარე საზოგადოებრივ-კულტურული პროცესები. პიესებში ფანტასმაგორიისა და აბსურდულობის განცდა ჭარბობს. ცხადია, მოვლენების ამგვარი რაკურსით გამოხატვა მისი ესთეტიკის აბსურდის დრამასთან ნათესაობაზე მეტყველებს. პოსტმოდერნისტული აღქმა სამყაროსი ავლენს ავტორის სწრაფვას დახატოს თანამედროვე საშუალო კლასის ადამიანის მარტოობა და გამოუსავლობის შეგრძნება. საქართველოს უახლეს ისტორიაში მოუგვარებელ პრობლემებად ქცეული _ უმუშევრობა, სიდუხჭირე ამ პიესებშიც აქტუალურია, რომლებიც დანახულია თანამედროვე ადამიანის სულიერი შეჭირვების თანხმლები მოვლენების ფონზე და წარმოჩენილია პოსტმოდერნისტული ესთეტიკის პრინციპებით. პიესები გაერთიანებულია წიგნის საერთო სათაურით `კომედიიდან ტრაგედიამდე აბსურდის ბილეთით~ _ აბსურდის ბილეთს გაძლევს მწერალი, რომ მის წარმოსახვით წარმოდგენებს დაესწრო. რა თქმა უნდა, მკითხველიც აბსურდის ადამიანად შეიძლება მივიჩნიოთ, რომელმაც იცის, ან პიესების წაკითხვის შემდეგ მაინც მიხვდება, რომ ცხოვრება ორსახიან იანუსს, თატრალურ ნიღაბს ჰგავს, რომლის ერთი სახე პირახეული იცინის, მეორე კი პირმოკუმულა ტანჯვის სიმწრისაგან.
ეს პიესებიც, ცალკეული ეპიზოდითა თუ მთლიანობაში, ამგვარ ორმაგ განცდებს გამოიწვევს მკითხველში _ გააცინებს და დაამწუხრებს კიდევაც, ორივე გრძნობა კი ერთ საყოველთაოდ აღიარებულ ჭეშმარიტებას ემსახურება _ თუკი ნამდვილი ხელოვნებაა, მკითხველი (მაყურებელი) კათარზისს განიცდის, რაღაცით ისე შეიძვრება, რომ მერე შეიძლება შეიცვალოს კიდეც, თუ სუბიექტურ-ობიექტურ გარემოებანი მის მიმართ მოწყალედ განეწყობიან. ავტორი კი ლაღია, თავისუფალი დრამატურგიული კლიშესა თუ ტაბუსაგან, მისთვის მხოლოდ ერთია მთავარი (ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ამოცანა იგივეა, რაც, ვთქვათ, შექსპირის ან ჩეხოვისთვის), მაყურებელი თანდათან და შეუმჩნევლად, სცენაზე დატრიალებული დრამატული თუ კომიკური ეპიზოდების წარმოსახული სივრციდან საკუთარი სულის სიღრმეებისკენ მიაბრუნოს და ბნელ ლაბირინთებში ახეტიალოს. ხანდახან ოდნავ გამომკრთალი ფანტომური სინათლეები კი რწმენისა, სიყვარულისა, სიკეთისა და იმედისა იმ საყრდენებად აქციოს, რომლებიც გზის გაკვალვაში დაეხმარებიან.
პირველი პიესა `ყოფილების სარეცელი _ ტრაგიკომიკური ფანტასმაგორია ორ სურათად~ მაყურებელმა თავიდანვე მიიღო და შეიყვარა. მის წარმატებაზე მეტყველებს ის, რომ დაიდგა როგორც თბილისის, ასევე ბათუმის, ახალციხის, გორის და სხვა თეატრის სცენებზე. დღეს განსაკუთრებით მწვავეა უცხოეთში ოჯახის სარჩენად წასულ ადამიანთა ბედი. სწორედ ამ თემას ტრაგიკომიკური სტილით წარმოაჩენს ავტორი ამ პიესაში. ერთმანეთს გადაეწვნება მატერიალური ყოფისთვის დამახასიათებელი პრაგმატული და რომანტიკული ნაკადები. სცენაზე ორი ერთმანეთისთვის უცხო ადამიანი, ქალი და კაცი, სრულიად მოულოდნელ ვითარებაში, სადღაც საწყობში ერთ ტახტზე გვერდიგვერდ მწოლი, იღვიძებს. ორივეს თავის ცხოვრება აქვს, თავისი დარდი და სიხარული, თავისი თავგადასავალი. ეს გამოღვიძება ორ პარალელურ სივრცეში მიმდინარეობს. ასე უნდა შეიგრძნოს მკითხველმა პიესის მსვლელობისას _ ერთი მხრივ, ფიზიკური გაღვიძება_ თავდაპირველი შეცბუნებით, საუბრით, ერთმანეთის გაცნობით. მეორე მხრივ სულიერი გაღვიძება _ ისინი ამ საუბარში უნებლიეთ საკუთარ ცხოვრებას და მესაც შეიმეცნებენ.
ავტორი ჩვეულებრივ ადამიანებს ირჩევს, ყოფითი საზრუნავებით სავსეებს, ოღონდ სხვადასხვა სოციალური წრისას. ქალი მუსიკოსია, ქალაქელი, კაცი კი სოფლელია, ათას საქმეგამოვლილი, ახლა `ტრაილერით~ ვაშლი გააქვს გასაყიდად. მათი მეტყველების სტილიც შესაბამისადაა შერჩეული. აბსურდული სიტუაციაა, ქალმა არ იცის, როგორ მოხვდა აქ, უცხო ვანოსთან ერთად ტახტზე და განიცდის ჩავლილ ღამეს, რადგან არ არის დარწმუნებული, რამე მოხდა თუ არა მათ შორის. კაცი უბეჯითებს, მოხდაო და ეს ამბავი არ ანაღვლებს. ქალი, სახელად ნანა, `მოხუცი ქალის პამპერსებით სუნთქვაშელანძული~ ცდილობს კაცის დამუნათებას, ლანძღავს, საკუთარ თავს პიედესტალზე აყენებს, ზნეობრივად წმინდად წარმოაჩენს, მას ხომ ქმარ-შვილი ჰყავს. საუბარში ნელ-ნელა გამოიკვეთება მათი პირადი ცხოვრების დეტალები. ისინი ერთმანეთს საკუთარ დარდს უზიარებენ. ოღონდ, ამ შემთხვევაში, სიტყვა გაზიარება არ შეეფერება, უბრალოდ, გვერდიგვერდ სხედან და პარალელურ ისტორიებს ჰყვებიან, რომელთაც, ერთი შეხედვით, არანაირი გადაკვეთის წერტილი არა აქვთ. კაცი ჰყვება, შემთხვევით როგორ გაატყავა ფერმის კურდღელი მეგობართან ერთად და როგორ აზღვევინეს დეკეულის ფასი, `ფოლკსვაგენის~ ყიდვასაც რომ შეძლებდა იმ ფულით. ეტყობა, ეს ხარჯი მისთვის მოუნელებელი ზარალია. ეს არის მისი ცხოვრების ახლანდელი მთავარი საფიქრალი, ქალი კი ვიღაც თემუკას სიყვარულს მისტირის. რეალურად, ამ ამბებს ისინი მაყურებელს უფრო უყვებიან, ვიდრე ერთმანეთს. ქალი `აღმოაჩენს~, ორივე ყოფილები არიან: ვანო `ყოფილი მექანიზატორ-ინჟინერ-კონსტრუქტორია~ და თვითონაც `უბედური-ყოფილი მუსიკოს-შემსრულებელი~.
ქალს იმდენად ეცოდება თავი, რომ საკმარისია ცოტაოდენი ღვინო, რომ მოეშვას და უცხო კაცის მიმართ ნდობა გაუჩნდეს. მაგრამ ისინი ერთმანეთისგან შორს არიანN P_ ქალი სტრინდბერგზე, შოპენზე, ღვთიურ ბგერებზე ალაპარაკდება, რაც კაცისთვის ჩინურივითაა. რა დააკავშირებს გაუცხოებულ ადამიანებს ერთმანეთთან? ქრისტიანობისთვის ეს სიყვარული იყო. ადამიანებს ერთმანეთში ღმერთი უნდა დაენახათ და ეცნოთ. სამწუხაროდ, ამგვარი სიყვარული ჩაფერფლილა. ახლობლებსაც კი ერთმანეთის მიმართ მხოლოდ გამორჩენაზე ფიქრი აკავშირებთ. დრამატურგმა ეს ორი ადამიანი ტრაგიკული ამბით დააკავშირა ერთმანეთთან. გერმანიაში ერთ წვიმიან დღეს ქართველი ემიგრანტი კაცი ქართველ ემიგრანტ ქალს გაიტანს, მათი ახლობლები კი ხარჯის დაზოგვის მიზნით მათ ერთი კუბოთი ჩამოასვენებენ. გულისშემძვრელია ამის აღქმა და გააზრება. ესენი უბედური ადამიანები არიან, ბედნიერების ამაოდ მაძიებელნი. მწერალი გვიჩვენებს მათი სულის ნაპერწკლებს, რომლებიც ინთება და ქრება, სამწუხაროდ, არავინ არის ამ ნაპერწკალთა გამღვივებელი, პირიქით, ცხოვრება თავისი სასტიკი და ბნელი ნაბიჯებით გულმოდგინედ აქრობს ყოველ გამონათებას, თუმცა მკითხველს ბოლოს მაინც არ რჩება უსაშველობისა და გამოუვალობის განცდა, რადგან ეს ადამიანები კვალს ტოვებენ მათს შთაბეჭდილებაში და აღძრავენ დამყაყებულ-დაჭაობებული ვითარების შეცვლისკენ, საკუთარი თავისა თუ თავისუფლების მოსაპოვებლად აქტიური მოქმედებისკენ.
პიესაში იხატება ქართველი ემიგრანტების ბედი. შთამბეჭდავია ეპიზოდები, როდესაც პერსონაჟები თავიანთ ქვეყანას იხსენებენ. მაგალითად, როცა ქალი საუბრობს უცხო ქვეყანაში ლიანდაგებს შორის ამოსულ ტყემლის ხეზე, რომელიც იდგა `საიდანღაც მოვლენილი, საიდანღაც, საიდანღაც ნაყოფდახუნძლული, ასე ეული, იმ ნაცრისფერ, მოღრუბლულ დღეს~. მერე ამ ტყემალს დაკრეფს, შეიგრძნობს მის `სათუთ, მაცოცხლებელ სიგრილეს~. მერე დაეძებს ომბალოს, რადგან მის გარეშე წარმოუდგენელია ტყემლის საწებლის მოხარშვა. `აკლია სასიცოცხლოდ… უმთავრესად… სუნთქვა, სული, შთაგონება აკლია და ამდენ დახლებზე ვერსად ამ უცხო ხმებში ამ უცხი კომფორტულ ქალაქში ვერსად, ვანო, ვერსად და მუდმივად ვფიქრობა _ ვაიმე, ვაიმე, ჩემი ტყემალი, ვაიმე, ომბალოს მოლოდინში არ გამიფუჭდეს, ვაიმე და ვუცვლი პამპერსს იმ მოხუცებულ ქალს და ვფიქრობ _ვაიმე, სადმე ომბალო ვაიმე და ეს იგივე სულის გაყრაა ხორცთან, ვანო, ეს იგივე ვერშეყრის კოშმარია და…~. მერე ბოტანიკურ ბაღში მიაგნო ლათინური და გერმანული წარწერებით ფირნიშზე, ინდური ეგზოტიკური მცენარეაო: `დავწვდი, მოვწყვიტე, გავქროლდი და გული ყელში მებჯინებოდა, ხოლო ომბალოს ცრემლის სისველედ ჩემს მუჭში, ვანო, და სურნელად და მოპოვებულ ნეტარებად~. ომბალოში გაერთიანდა ყველა სასიამონო მონატრებული განცდა საქართველოზე. `ცალკეულ სიტყვებს ცხოვრება და გამოცდილება ისეთ ემოციურ იერს ანიჭებს, რაც სრულიად უცხოა მათი ყოველდღიური მნიშვნელობისთვის~, _ წერს თომას მანი რომანში `დოქტორი ფაუსტუსი~.
მკითხველიც ხელშესახებად გრძნობს ქართული სამზარეულოს განუმეორებელ არომატებს, სურნელს, რომელიც მხოლოდ მშობლიურ გარემოში ტრიალებს და შეიგრძნობა. ამ დეტალით მწერალმა შეძლო ქალის სულიერი ტკივილის სიღრმისეულად წარმოჩენა. ირაკლი სამსონაძე დაშლილ სამყაროს ხატავს. აბსურდულ სიტუაციებში მოხვედრილი პერსონაჟები გადაწყვეტილებას ვერ იღებენ. სცენიდან დარბაზში გადმოდის პიესის სივრცე. მაყურებელიც იმ საერთო აბსურდის ჩუმი მონაწილეა.
პიესაში `პოსტსაბჭოური სკვერი _ ტრაგიკომედია ოთხ სურათად~ წარმოჩენილია, რა კვალი დატოვა საბჭოთა იდეოლოგიამ ადამიანებზე. პიესის მოქმედი გმირები გაცოცხლებული ქანდაკებები არიან, ისინი სკვერებსა და ბაღებში დგანან მიტოვებულნი, გაძარცულნი, გარეგნულად მოზეიმე, შინაგანად კი _ უბადრუკი წარსულის მოწმენი.
`დევნილი ღმერთის~ ხანაში, როდესაც ადამიანები მალულად შედიოდნენ ეკლესიაში ხატების წინ სალოცავად და სანთლების დასანთებად, ზეიმობდა სხეულის სიჯანსაღის კულტი. საბჭოეთში ყოველ ნაბიჯზე შეხვდებოდით კუნთმაგარ ქალებსა და კაცებს, ხელში ნამგალ-უროთი, არა უბრალოდ საშრომლად, არამედ თითქოს მთელი სამყაროსა და, უპირველესად, ღვთის წინააღმდეგ საბრძოლველად შემართულთ. პიესის მოქმედება პოსტსაბჭოურ სკვერში ვითარდება. მწერალი კარგად გვიხატავს იმ სივრცეს, რომელშიც პერსონაჟებმა უნდა იმოძრაონ: `სცენის ცენტრში კვარცხლბეკი. კვარცხლბეკზე ქანდაკადქცეული, ტრიკოამოცმული ქალ-ვაჟი. გოგოს ნამგალი უჭირავს, ბიჭს _ ურო, ცალი ფეხი მოუხრიათ, მეორე უკან გაუზიდავთ, სხეულები წინ წაუხრიათ, გასაფრენად გამზადებულ რაკეტებს ჰგვანან~. ესენი პიესის მთავარი მოქმედი გმირები: ფიზკულტურელი გოგო და ფიზკულტურელი ბიჭი არიან. ისინი განასახიერებენ საბჭოთა დროის ნაშთებს, რომლებსაც ჯერ კიდევ შერჩენიათ სიცოცხლის უნარი, ამიტომაც არის, რომ ლაპარაკობენ, ფიქრობენ, განიცდიან და ყოველივე იმის მონაწილენი არიან, რაც თანამედროვე საქართველოში ხდება. მათ დიალოგში იხატება საბჭოთა დრო, როდესაც პარტიის მსახურება იყო უპირველესი, ამ მსახურებას რელიგიური თაყვანისცემის იერი დაჰკრავდა და ის ყველგან იჭრებოდა. შეყვარებულ გოგო-ბიჭს შეიძლება ერთმანეთი დაესმინა, თუ რაიმეს, ხელისუფლების საწინააღმდეგოს, შეამჩნევდა.
მწერალი გვიჩვენებს, დრო როგორ მოქმედებს ადამიანის სულიერ განვითარებაზე. ერთი მხრივ, მოჩანან ქანდაკებებში ხორცშესხმული იდეალები საბჭოთა ეპოქისა, მეორე მხრივ კი, პოსტსაბჭოთა ახალგაზრდები. როგორები არიან ისინი? თავისუფალნი და ლაღნი? სამწუხაროდ, არა. მზია სახლმმართველია, სამუშაოსგან გამოფიტული, გამომშრალი და გაბოროტებული, რადგან აღარავინ აღიქვამს ქალად, სართულიდან სართულზე დაეხეტება და ათასგვარი გადასახადის ფულს კრებს. ერთადერთი, რაზეც ოცნებობდა, მილიციონერ ბიჭთან შეხვედრა იყო, შეხვდა კიდეც _ რეზოს, მარტოხელა კარლო ბაგარის ცხედრის ამოცნობისას გაიცნო, იმდენი გაბედა, რომ სწორედ ამ სკვერში შეხვედრა სთხოვა. ჩვენც სწორედ ამ დროს ვეცნობით, ქანდაკებებთან მოსაუბრეს, რეზოს მოლოდინში. რეზოც გამოჩნდება, თოკით ხელში, გაუპარსავი, მოუვლელი, ჭილყვავს გამოდევნებული, უბადრუკი და არა ისეთი, როგორსაც მზია მთელი სიცოცხლე ელოდა. რეზოს სახე ამძაფრებს პიესის პოლიტიკურ შინაარსს, კერძოდ, ის მიანიშნებს, `გახრწნილი პოლიტიკური სისტემის~ პირობებში როგორ მრავლდებიან ავაზაკები, კაცისმკვლელები. მართალია, ხელისუფლება შეიცვალა, მაგრამ ეს თითქოს არაფერს ნიშნავს, ადამიანი ისევ დაბმულია, მიბმულია ახალ პოლიტიკურ იდეალს, რომელმაც თუ მოინდომა, როგორც რეზო ამბობს, საკუთარ მამას მოგაკვლევინებს და დედას შეგრთავს ცოლად. ამგვარად, პიესაში ბედისწერის თემაც შემოიჭრება. დრონი იცვლებიან, მაგრამ ადამიანი ბედისწერის მონად რჩება. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ სწორედ ბედისწერის ბრალია, რომ მავანი საბჭოეთში გაჩნდა ან პოსტსაბჭოთა პერიოდში – აღრეული ზნეობრივი ფასეულობების ხანაში: `ბედისწერის მსახვრალი ხელი… ისტორიული გარდაუვალობა… სტაგნაციისთვის ვარ განწირული და ამას ვერსად გაექცევი… პოლიტიკური სისტემა ლპება~, _ ამბობს რეზო.
იმის საჩვენებლად, რომ საბჭოური იდეოლოგია ისევ ცოცხლობს და არც მომავალში ემუქრება რაიმე, დაფეხმძიმული ფიკზულტურელი გოგოს ალეგორიით გვიჩვენებს. ფიკზულტურელი ბიჭი კი ომშია წასული. თანდათან პიესა სულ უფრო ფანტასმაგორიული ხდება _ კვარცხლბეკი საცხოვრებელ ბინას ემსგავსება. ომიდან დამარცხებული ფიზკულტურელი ბიჭი ისევ სადღაც მიდის_ ახლა საშოვარზე. ფორთოხლის პლანტაციებში, უცხო ქვეყანაში მონურად უნდა იშრომოს. ეს ყოველივე ირეკლავს მეოცე საუკუნის 90-იანი წლების საქართველოს ვითარებას. ფიზკულტურელ გოგოს ბიჭი შეეძინება. MEმერე შვილის გასაზრდელად ძველმანებით ვაჭრობას იწყებს და ასე, მკითხველის თვალწინ _ ორი ოჯახი _ ქანდაკებებისა და ხორციელი ადამიანებისა ერთმანეთს ემსგავსება. ქანდაკებათა ოჯახი უფრო გამძლე და ამტანიც აღმოჩნდება. პატარა რეზო გაიზრდება, მწმენდავი გახდება და კვარცხლბეკზე თვისივე ხელით მოკლული მამის (მამინაცვლის) ადგილს დაიკავებს.
შეიძლება ითქვას, რომ პიესის კომიკური ეპიზოდები ავტორის დიდ ტკივილს წარმოაჩენენ _ ის იყურება წარსულში, რათა დაავადებული აწმყოს წამალი აღმოაჩინოს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ პოულობს. მკითხველსაც უსაშველობისა და გამოუვალობის განცდას უტოვებს. `არავის აქვს უფლება ჩვენგან ოპტიმიზმს ითხოვდეს. ჩვენ მოვალენი ვართ, გავიგოთ იმათი შეცდომა, ვინც ვერ გაუძლო სასოწარკვეთილების ძალთა მოსევას, თავს უფლება მისცა პატიოსანი სახელისთვის ჩირქი მოეცხო და თანამედროვე ნიჰილიზმის უფსკრულში გადაჩეხილიყო~, _ წერს ალბერ კამიუ თავის სანობელო სიტყვაში.
პიესაში `საღამოს ბაღში, როგორც ფერად სიზმარში _ ფანტასმაგორია ერთ მოქმედებად~ _ წარმოჩენილია აფხაზეთის ომის ტრაგედია და გაუბედურებული ადამიანები, რომელთაც თავიც დაუკარგავთ, სამშობლოც და მთელი სამყაროც (პიესა ბათუმის ილია ჭავჭავაძის სახელობის სახელმწიფო დრამატულ თეატრში დაიდგა 2005-2006 წლებში). ავტორი პიესას თვითონვე განმარტავს, როგორც ფანტასმაგორიას, რაც რეალობისა და წარმოსახვის სრულ აღრევას გულისხმობს. მართლაც, მკითხველი ვერ არჩევს, სად იწყება ერთი, ან სად მთავრდება მეორე. პიესაში სულ შვიდი პერსონაჟია: თაზო, მისი ყოფილი ცოლი (ნიუ) ქმრითურთ (აჩიკო). კესო, თეატრის ადმინისტრატორი გაბრიელი, თაზო მისი მეგობარია, დაზმირი (საბჭოეთში გავრცელებული უცნაური სახელი-კომპოზიტით, რომელიც რეალურად, სამი რუსული სიტყვის აბრევიატურაა: `და ზდრავსტვუეტ მირ~. იგი სცენის მუშა და დენის ჩამჭრელია.
ავტორი ასე გვამზადებს მოქმედებისთვის: `პოსტრევოლუციური საქართველო, ჩვენი დღეები. მოქმედება საპრივატიზაციო ნუსხაში შეტანილი თეატრის შენობაში ხდება. სცენაზე მიმოყრილი ნივთები. გვეუფლება განცდა, თითქოს ნაგავსაყრელის, ან თუნდაც ნანგრევებად ქცეული სახლის მხილველნი ვართ. თუმცა ეს არც ნაგავსაყრელია და არც ნანგრევებად ქცეული სახლი. უშინაარსოდ, უსაგნოდ მიმოყრილი თეატრალური რეკვიზიტებია სცენაზე. მათ შორის, ყოფით ნივთებსაც ვხედავთ _ ნავთქურას, ტელევიზორს, სკამებს და ა. შ. გაბრიელი ამბობს: `თეატრი ბორდელად გადაიქცა~ და ამ ფრაზით კარგად გამოხატავს იმ ვითარებას, რომელიც ქვეყანაშია შექმნილი. ხელოვნება აღარავის აინტერესებს, ყველა მხოლოდ იმაზე ფიქრობს, როგორ მოიპოვოს სარჩო-საბადებელი და როგორ გადაირჩინოს თავი. პერსონაჟები საუბრობენ თავიანთ გაჭირვებაზე _ გაბრიელი როლს ვეღარ თამაშობს, თაზოს ცოლი გაქცევია, კესო ვიღაც კაცებს იღებს. მთავარი ისაა, რომ ამ ადამიანებს ერთმანეთისა არ ესმით. ერთს მეორის ამბავი არ აღელვებს. თავიანთ ამბებს ვითომ უზიარებენ ერთმანეთს დარდის გასაქარვებლად, მაგრამ დარდი არსად მიდის, რადგან არც ნამდვილი თანაგრძნობაა და არც გაზიარება. თითქოს ჯოჯოხეთია. მწერალი დაკარგულ ადამიანებს ხატავს, უსაყრდენოებს, გამოსავალი რომ ვერ უპოვიათ და დაბნეულნი დაბორიალობენ. ერთმანეთს `ჩამოსაწერებში~ გასულებს ეძახიან. ასე მოექცა მათ `ახალი რევულუცია~ (იგულისხმება 2003 წლის ვარდების რევოლუცია). კესოს თავი აქვს დამწვარი _ ქაჩლად იქცა. კესოს კლიენტების დატოვებული ფულით გააქვთ თავი თაზოსა და გაბრიელს. ისინი ყველანი ნაკაცრები არიან.
პიესაში ტელევიზორს შემოაქვს რეალობის მეორე პლანი _ აქ თაზოს ცოლი ახალი ქმრით _ აჩიკოთი გამოჩნდება. ისინი თითქოს ბედნიერები არიან. ნიუ ჟურნალისტია, აჩიკო _ კონფლიქტოლოგია. პაროდირებულად არის წარმოჩენილი სატელევიზიო სივრცე, რომელიც ადამიანებს რეალობის შეგრძნებას უკარგავს. ათასგვარ შოუში წამყვანები მსჯელობენ ისეთ თემებზე, რომლებსაც არავითარი კავშირი არა აქვთ ყოველდღიურ გაჭირვებასთან. მაგალითად, ქალაქში შაჰიდი ქალი გამოჩენილა, გლობალური პრობლემები, ტერორიზმი, ტერაქტები… კესოს ოცნება ფიჭვის ტყეზე წარმოაჩენს ილუზიების მსხვრევით გამოწვეულ ტკივილებს, თუმცა ამ ფიჭვის ტყეს შემოაქვს სწორედ იმედის სხივი ბნელ ყოფაში. პიესა სავსეა სახარებისეული და ლიტერატურული ალუზიებით, რომლებიც აღრმავებენ პიესის შინაარსს და პერსონაჟებს სიკეთისა და ბოროტების სიმბოლოებად წარმოაჩენენ. სამყაროში მუდმივად გრძელდება ბრძოლა ნათელსა და ბნელ ძალებს შორის, მთავარია, ადამიანმა არ დაკარგოს კავშირი ღვთაებრივ სამყაროსთან, არ ამოიშანთოს სული და სხეულის გახრწნის პირობებშიც სჯეროდეს ხსნისა და გადარჩენისა.
პიესა `ციცქნა გოლიათი _ ჩვენი კომიკური აბსურდული ერთ მოქმედებად~ ერთმანეთისგან სრულიად გაუცხოებულ ცოლ-ქმარს გვიხატავს, რომელთაც ისიც არ იციან, ბავშვს რა სქესი და რა ასაკი აქვს. შემდეგ აღმოაჩენენ, რომ ორსქესიანია. ისინი გაუცხოებულნი არიან ყველასა და ყველაფრისგან. ამძიმებთ `ჭაობიანი~ წარსული, შესაბამისად, ვერც აწმყოში გაუკვლევიათ გზა.
`ისე გულმოდგინეთ ვშლით კვალს, რომ მეხსიერებაც გვეშლება ხანდახან~, _ ეუბნება ქმარი ცოლს. მკითხველი ვერ არკვევს, ვინ არიან ისინი, ქურდები, მკვლელები, სახელმწიფო მოხელენი თუ ტერორისტები. ისინი დროისაგან შეშლილ ადამიანებს ჰგვანან, რომელთაც თავი ვერ დაუღწევიათ წარსულისაგან. ისინი იგონებენ, როგორ დახოცეს ბებია-ბაბუა და მშობლები, მაგრამ მათი აჩრდილები მათთან არიან. უმომავლობისა და უპერსპექტივობის განცდა ამძიმებს მათ აწმყოს. გამუდმებული არეულობა, მიტინგები, პარტიული ბრძოლები და ქვეყანაში ატეხილი გაუთავებელი აყალმაყალი მათ კლავს, როგორც პიროვნებებს. ისინი ვერ გარკვეულან ვითარებაში, სწორი გზა ვერ აურჩევიათ. წარსულზე შურისძიებას მათთვის არც ბედნიერების შეგრძნება მოაქვს და არც სამომავლო იმედს უსახავს. `ჩვენ არავის, სრულიად არავის ვჭირდებით~ _ ამ სასოწარკვეთილი ამოძახილით არის გამსჭვალულლი მთელი პიესა. ისინი აფეთქებენ ქალაქს, სხვის სახლებს და თვითონაც ფეთქდებიან, თუმცა პიესის ბოლოს აღმოჩნდება, რომ ეს მხოლოდ კოშმარული სიზმარია.
`ვანილის მოტკბო, სევდიანი სურნელი~ (კომედია ორ მოქმედებად) თბილისის შოთა რუსთაველის სახელობის აკადემიურ თეატრში დაიდგა 2006, 2007 და 2010 წლებში, რეჟისორები: რობერტ სტურუა და ანდრო ენუქიძე. პიესაში ოჯახური პრობლემები, თაობათა ურთიერთობა და გაუცხოება იხატება. პიესაში გამოიკვეთება უცხოეთიდან ჩამოსული გიორგი, რომელსაც, როგორც, თვითონ ამბობს, ლადიოტანტის პროფესია აქვს. პიესისს ბოლომდე გაურკვეველი რჩება, რას ნიშნავს ეს ლადიოტანტი ან იგი ნაზავია იდიოტის, მუტანტის, კომერსანტის და ყველა ამგვარი სიტყვების, რომლებიც ადამიანის გარკვეულ სულიერსა თუ სოციალურ მდგომარეობას უცხო ტერმინებით აღნიშნავენ. ამ პიესაშიც გაუცხოების პრობლემაა მთავარი. პიესის ეპიზოდები ამ სიტყვა ლადიოტანტის ირგვლივ ლაგდება. პერსონაჟები ცდილობენ ჯერ სიტყვის, შემდეგ გიორგის პიროვნების ამოცნობას. ამ გამოცანას სთავაზობს ავტორი მკითხველს _ ვინ იყო გიორგი და რად აქცია იგი დრომ და გარემოებებმა? უფრო ზოგადად კი, რა ბედი აქვს ადამიანს თანამედროვე გლობალურ სამყაროში, განვითარებული ტექნოლოგიების ხანაში. რა ემართება ადამიანის სულსა და ზნეობას? ვანილის მოტკბო სურნელი კი დაკარგული იდეალების სიმბოლოა.
პიესაში `მეთევზე ერთი, ორი…_ დრამატული იგავი ერთ მოქმედებად~ _ უცხო მიწაზე დახოცილ ქართველ ჯარისკაცთა ბედია წარმოჩენილი. ისტორიულად, ხან მამელუქები იყვნენ ქართველები, ხან იანიჩრები, ხან ვოლუნტიერები. ეს არ შეცვლილა არც დღეს. ერთი თუ ინტერნაციონალური მისიით იბრძოდა, მეორე _ საერთაშორისო უსაფრთხოებისთვის.
პიესაში ორი ადამიანი ხვდება ერთმანეთს, ერთი ბედით_ ორივე ახალგაზრდა დაიღუპა. მათს დიალოგში თაობათა შორის ურთიერთობაა წარმოჩენილი. მწერალი მიგვანიშნებს ამბის იგავურობაზე _ ეს მკითხველს უბიძგებს პერსონაჟები თუ მათი ურთიერთობები ალეგორიულად გაიაზროს, ტექსტში სიმბოლოები ეძებოს და ქვეტექსტები ამოიკითხოს. სახელები – უფროსი წერტილა, უმცროსი წერტილა _ ამ ადამიანების რაობაზე მიანიშნებენ. ისინი უსაზღვრო სამყაროში მცირე წერტილები არიან მხოლოდ, თავიანთი პატარა საზრუნავებით. უფროსი და უმცროსი, მეთევზეები დავობენ უმნიშვნელო წვრილამანებზე
`თევზაობა სიცოცხლის უპირველესი ნიშან-თვისებაა~, _ ამბობს უფროსი წერტილა. ცხოვრებაა ზღვაა და ადამიანს მოვალეობაა დაიჭიროს თევზები, საქმე აკეთოს. ჰემინგუეის `მოხუცსა და ზღვასთან~ არის გადაძახილი, იქაც მოხუცი მეთევზე დიდი თევზის დაჭერაში ნახულობს ცხოვრების საზრისს. სწორედ თევზაობა შეაგრძნობინებს, რომ ადამიანის დამარცხება შეუძლებელია. ან ჰერმან მელვილის `მობი დიკი~_ თეთრი ვეშაპის დევნაში კაპიტანი საკუთარ თავს და სამყაროს კანონზომიერებას თანაბრად შეიმეცნებს.
უფროსი მეთევზე ამ ადგილას სათევზაოდ კი არ მოდის, არამედ დასასვენებლად, თუმცა ძუაგაწყვეტილი ანკესი თან მოაქვს _`ეგ კიდე საკითხავია, მე დავიჩემე ეს ადგილი თუ ამ ტბამ და ტირიფმა დამიჩემეს~. თევზებზე დავასა და ბაქიბუქობაში, თუ ვის რამდენი დაუჭერია, თანდათან გამოიკვეთება უფროსი წერტილის უცნაურობა, სიმბოლურობა: `ხედავ იმ გორას, იქ რომ მზე ამოიწვერება, ისევ ჩემს ხეტიალს უნდა შევუდგე, ერთი ორი, ერთი ორი, უცხო მიწაზე, უცხო ცის ქვეშ; ამიტომაც გთხოვ, დამასვენე ჩემს სკამზე, სადაც წლიდან წლამდე, წელიწადში ერთხელ მეძლევა ჩამოჯდომის საშუალება.
პიესაში ხშირად შემოიჭრება ირონია: `თუ წერტილას გეძახიან, რა ძახილის ნიშანივით იჭიმები!~ თაობათა შორის განსხვავებას ისიც გამოხატავს, თუ რომელი ენის გავლენას განიცდიან დიალოგის მონაწილენი. უმცროსი ამბობს: `მე Fულლსტოპ-ს მეძახდნენ ხოლმე… წერტილს ნიშნავს ინგლისურად. უფროსი : `მე `ტოჩკას~, რუსულად ნიშნავს წერტილს~. უმცროსის დაბაში მზე დასავლეთიდან ამოდიოდა, უფროსისა _ ჩრდილოეთიდან. უმცროსი ინგლისურად იგინება, უფროსი _ რუსულად. პიესაში შემოიჭრება დღევანდელობისთვის აქტუალური პოლიტიკურ-კულტურული ორიენტაციის საკითხი: ევროპა და რუსეთი? უფროსი ინტერნაციონალურ ვალზე საუბრობს _ იხსენებს, როგორ შეიჭრნენ საბჭოთა ჯარები ავღანეთსა თუ სხვაგან. უმცროსი _ საერთაშორისო უსაფრთხოებაზე მსჯელობს, როცა შენი დაბის სიმშვიდის დასაცავად სადღაც შორს უნდა იბრძოლო, მაგალითად, ავღანეთში.
წერტილა _ ტრადიციული მეტსახელია, მაგრამ მოულოდნელობის ეფექტი მაშინ ჩნდება, როდესაც ზედმეტსახელ `წერტილას~ სულ სხვა ინტერპრეტაციას გვთავაზობს მწერალი. უფროსი ამბობს; `წერტილას უფრო იმიტომ მეძახდნენ, რომ ყველა დაძაბულ საუბარში ბოლო წერტილს მე ვსვამდი~. აღმოჩნდება, რომ უმცროს წერტილასაც ამიტომ ეძახდნენ ამ სახელს და არა მხოლოდ ტანმორჩილებისათვის. ისინი ყველაფრით ჰგვანან ერთმანეთს, მაგრამ ძველმა თაობამ ახალს უნდა დაუთმოს ადგილი, რაც უფროსისთვის მტკივნეულია _ ეს სიმბოლურად გამოხატულია, როცა უფროსს არ მოსწონს, რომ უმცროსი მის სკამზე ჯდება. პიესაში ჩანს უფროსის საბჭოური წარსულის გამოცდილება. უფროსი უმცროსს: `ძალიან ახლოდან ძალიან შორს დაგინახე~. მკითხველს უჩნდება ბუნდოვანი განცდა, ხომ არ არის ეს შეხვედრა წარსულთან? უმცროსი ოცნებობს თავისი თევზის დაჭერაზე, რომელსაც `სახეჩი ატამივით ყვითელი ზურგი აქვს და თვალწარმტაცი ზურგი, ვარსკვლავებით გადანათებული ღამეებივით~. ორივენი ნოსტალგიით ახსენებენ თავიანთ პატარა დაბას, სადაც ოდესღაც ცხოვრობდნენ. მკითხველს უჩნდება ეჭვი, ეს ყოველივე რეალობაში ხდება თუ საიქიოში, სულთა საუფლოში. ამას ამძაფრებს უმცროსის სიტყვები: `ვიყავი თუ ვარ?~
საოცნებო თევზი გამოჩნდება, მაგრამ ძუა წყდება. ეს ნიშნავს უმცროსის სიკვდილს: `ჰოსპიტალში… სამყაროს უკიდურეს სამხრეთის სამხრეთ პროვინციაში… (პაუზა). დედა გაიგებს, ეტკინება…~ მოულოდელად ყველაფერი ცხადი ხდება, ორივე საიქიოშია: უფროსი სნაიპერის ტყვით არის მოკლული. უმცროსი _ ნაღმის ნამსხვრევით. ორივე ხვდება მსგავსების რაობას. უფროსი ამბობს: `ჩვენ ხვედრით ვართ მამაშვილი~. პიესის ბოლოს ორივე ხედავს გორას, გორაზე დაბას, დაბასთან ტბას და ტბასთან ტირიფს. ეს ტირიფი გლოვის სიმბოლოა. სცენაზე რჩება ორი ცარიელი სკამი და ორი ძუაგაწყვეტილი ანკესი.
პიესათა საერთო სტილისტიკიდან თითქოს ამოვარდნილია `აბეშურა _ ფარნავაზიანთა უკანასკნელი დედოფალი~ (ტრაგედია ორ მოქმედებად), რომელსაც მკითხველი შორეულ წარსულში გადაჰყავს. პიესა ეძღვნება თამაზ ბაძაღუას, ბადრი ჭოხონელიძის, ვაჟა ბრეგაძის ნათელ ხსოვნას. ამ პიესისთვის ავტორს გადაეცა ისტორიულ-ლიტერატურული პრემია `დავით აღმაშენებელი~ (2010). პიესა 2003-2004 წლებში ქუთაისი ლადო მესხიშვილის სახელობის დრამატულ თეატრში რეჟისორმა ნუგზარ ლორთქიფანიძემ დადგა.
მოქმედება ხდება მცხეთაში მესამე საუკუნის დასასრულს. პიესა ეფუძნება `ქართლის ცხოვრების~ ერთ ეპიზოდს, რომელიც მოგვითხრობს ფარნავაზიანთა უკანასკნელი მეფის, ასფაგურისა და მისი მხოლოდშობილი ასულის, აბეშურას, აღსასრულზე. ყურადღებას იქცევს პიესის ენა, რომელიც მკვეთრად რიტმულია, გამოყენებულია, ძირითადად, სონეტის, 14-მარცვლიანი რიტმი, რაც ძალიან უხდება პიესას, ერთგვარ ზომიერ პათეტიკურობას ანიჭებს ტრაგედიას. შექსპირის ტრაგედიებიც ხომ მაჩაბელმა 14-მარცვლიანი რიტმით თარგმნა. პიესას ფონად გასდევს `უკვდავებისგან გათანგული ორი შეშლილი ყორნის~ (ნოეს კიდობნიდან არიან) ფილოსოფიური ელფერით შემოსილი კომიკური დიალოგები. ისინი გარდაუვალ ბედისწერასაც განასახიერებენ და თვითონ უკვდავნი, ედგარ პოსეული ყორანივით საზარლად დასჩხავიან მოკვდავთ: `აღარასოდეს~, რომელსაც ამ პიესაში ჩაენაცვლება `ფარნაოზის სახლი კვდება~. პიესაში წარმოჩნდება ფარნავაზიანთა ქართლის ბედი, ასფაგურის ასულის, აბეშურას ტრაგიკული ბედი. გოგონა თავიდანვე წარმოჩნდება, როგორც მარტოსული მეოცნებე, მუხას გარდაცვლილ დედას რომ ეძახის და მის ფუღუროში ემალება რეალობას. საბერძნეთში ქართლის ელჩს ახალგაზრდა ბაქარს სიყვარულ ი თსულის ძუძუმტეს უწოდებს. ქართლს უჭირს არჩევნის გაკეთება: `კაცმა არ იცის, ვისი ფეხის ლოკვა სჯობია, სპარსთა თუ ბერძენთა~. სპარსთა მეფის ძე, 7 წლის მირიანიც გამოჩნდება, დგება დრო ფარნავაზიანთა დინასტიის ხოსროვიანთა დინასტიით ჩანაცვლებისა. ავტორი მიჰყვება ქართლის ცხოვრების ვერსიას იმის შესახებ, რომ ქართლის ერისთავებმა ასფაგურის სიკვდილის შემდეგ ქასრეს შვილი მირიანი სთხოვეს აბეშურას ქმრად. პიესაში იხატება მამის მკვლელობითა და დატრიალებული ამბებით შეშლილი აბეშურა, უსაღვროდ კეთილი, ხალხის მოსიყვარულე, მაგრამ მაინც ყველასგან მიტოვებული და სასიკვდილოდ განწირული. პიესას მსჭვალავს ერთგვარი რომანტიკული სულისკვეთება, რომ ყოველგვარ ნაზს, სათუთსა და ანგელოსურს დევნის მიწიერი, ჭუჭყიანი, პოლიტიკური თუ ყოფითი ინტრიგებით სავსე ცხოვრება. მწერლის საყვარელი `აბსურდი~ აქ სცენის მიღმაა, მაგრამ ის მაინც შემოიჭრება უკვდავი ყორნების საუბარში `რძიანი ყავის ხსენებით~. ღალატით მკვდარი ასფაგური და აბეშურა ქართლის ცხოვრების ფურცლებში ჩარჩნენ, მაგრამ მათ ბედისწერას მათი სულიერი ნათესავები იმეორებენ დღეს და გაიმეორებენ ხვალ და ამას უბრალო ადამიანურ ენაზე ჰქვია სინათლისა და სიბნელის დაუსრულებელი ბრძოლა, ყველაზე უმაკოთა მსხვერპშეწირვის რიტუალით. აბეშურაც მკითხველის შთაბეჭდილებაში რჩება, როგორც ღვთაებრივი ნაპერწკლის მოულოდნელი გამოჩენა ყოფიერების სიბნელეში, სულ ცოტა ხნით ადამიანთა სულების გასათბობად და გასანათებლად და მერე ისევ გასაქრობად. ის, როგორც გიორგი ლეონიძე ამბობს `ნატვრის ხეში~, დროებით თვალს მიფარებული სილამაზეა, რომელიც აუცილებლად ისევ გამოჩნდება.
მწერალი თავისი პიესებით მკითხველს `გონებით თამაშისთვის~ აღძრავს, რათა ამ გზით, სხვათა სიცოცხლესა, ბედსა და დროში მოგზაურობით საკუთარი თავი აპოვნინოს. `ეს წარმოდგენა ხაფანგია, მეფის სინდისს დამაჭერინებს~,_ ამბობს ჰამლეტი. კამიუს აზრით, „სინდისი მეტად ფრთამალია და ხელიდან გვისხლტება, კუდში უნდა სდიო, იმ მოუხელთებელ წამში უნდა სწვდე, როცა თავის თავს ავლებს წამიერ მზერას~ (`სიზიფეს მითი~). ამ პიესების კითხვისას მკითხველიც მოახერხებს საკუთარი სინდისის მოხელთებას და ცხოვრებისეული აბსურდის გადალახვას `მეს~ შემეცნების საშუალებით.
