ენობრივი კუნძული, ძალადობრივი თუ სხვა ტიპის მიგრაციის შედეგად წარმოქმნილი  სოციალური რეალობა, კვლევისა და დაკვირვების ძალიან ბევრ საინტერესო პლასტს წარმოაჩენს. თუ გამოვიკვლევთ ისტორიულ თუ თანამედროვე მიგრაციებს,  თუ ვცდით, გამოვყოთ საერთოკულტურული, უნივერსალური ენობრივი თუ ფსიქოლოგიური კონცეპტები, თუ ამ კონცეპტუალიზაციის სისტემატიზაციას შევეცდებით, ძალიან საინტერესო პასუხს ვიპოვით კითხვაზე- მაინც რა არის სამშობლო, ადგილი, სადაც ვცხოვრობ თუ ადგილი, სადაც ვცხოვრობდი.

ფერეიდანი – ქართული ენობრივი კუნძულია ცენტრალურ ირანში. მეჩვიდმეტე საუკუნეში ირანის შაჰის, აბასის ინიციატივით საქართველოდან ირანში გადასახლების რამდენიმე ეტაპი განხორციელდა. რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში,  სხვა ენობრივ და  ეთნიკურ გარემოში მოხვედრილმა ქართულმა თემმა შეინარჩუნა ქართული ენა და მეხსიერება დაკარგული სამშობლოს შესახებ.

ფერეიდნული ტექსტური მასივის დამუშავების, აგრეთვე, ახალი ტექსტების მოძიებისა და კვლევის კვალდაკვალ, ნარატივის მრავალი სოციალურ თუ  ენობრივ   ასპექტს ვიკვლევთ, რომელიც, გარდა იმისა, რომ კონკრეტული  სოციალური ჯგუფის მახასიათებელია, ასევე, საერთოკულტურულ, უნივერსალურ სისტემაშიც ჯდება.

ერთ-ერთი ასეთი მახასიათებელია სამშობლოს კონცეპტის წარმოდგენა, რომელიც ფერეიდნელთა ზეპირ მეტყველებასა და გადმოცემებში გვხვდება.  გამოიყო მეტაფორული კონცეპტების ასეთი პარადიგმა –  საქართველო, სამშობლო: სახლი, აღთქმული მიწა, მამა-პაპის საფლავი, გულის ცრემლი, დედა, ჯადოსნური ადგილი, სადაც ცისარტყელის ქვეშ გაძვრომის შემდეგ მოხვდები,  სიზმარი, სიზმარში ნანახი საოცარი ქვეყანა, უკვდავების წყალი, დედაენა, კერია, სისხლი, ქვეყანა, რომელიც სულ გელოდება. დაკარგული კავშირი, სიყვარული.

პირველ რიგში, რაც შეიძლება ვთქვათ, ისაა, რომ რამდენიმე გამონაკლისის გარდა, ეს თემა ერთგვარად მითოლოგიზირებულ პარადიგმას ემყარება,  ხშირად, რეალურ ინფორმაციას ან საერთოდ არ ეფუძნება ან  ზედაპირულად იზიარებს.

სხვადასხვა დროსა თუ სივრცეში არსებული მიგრაციული პროცესების კვლევისას, იქნება ეს, ისტორიული, თანამედროვე,  ძალადობრივი, ეკოლოგიური, პოლიტიკური, სოციალური თუ სხვა სახის მიგრაცია, სამშობლოს ხატი, სამშობლოს კონცეპტი, როგორც დაბრუნების, საწყისი წერტილი ყოველთვის აქტუალურია.

ეს სახე-ხატი ძალიან აქტიურად არის გამოყენებული, როგორც ზეპირ გადმოცემებსა თუ ნარატივში, მოგონებებსა თუ ჩანაწერებში, აგრეთვე, მხატვრულ ლიტერატურაში, რომელიც ჩვენთვის საინტერესო საკითხების მნიშვნელოვან ილუსტრაციას წარმოადგენს. აგრეთვე მიგრაციული თეორიის შესწავლისას, რომელიც დღეს  სოციალური და პოლიტიკური  მეცნიერებების უმთავრესი მიმართულებაა, ენისა და მეტყველების ნაწილი მნიშვნელოვან როლს ასრულს.

წარმოვადგენ სამშობლოს ძირითად სახელ-კონცეპტებს ფერეიდნულ ნარატივში:

1. სახლი , კერია, აღთქმული მიწა

სამშობლო სახლია, რომელიც გელოდება, რომელშიც, ფერეიდნელთა წარმოდგენით არც არაფერი შეცვლილა, ისევ ის, ისტორიული რეალობაა შენარჩუნებული. ამიტომაცაა, რომ ხშირად, საქართველოში დაბრუნებულ ფერეიდნელებს განსხვავებული რეალობა უკვირთ, ადარდებთ და ანაღვლიანებთ. აღთქმული, აუცილებელი საწყისი წერტილის ბიბლიური თუ მითოლოგიური პარადიგმა, ფერეიდნელთა მეტყველებაში აქტუალურია, ისევე, როგორც ზოგადად, მიგრაციის ენაში.

2. საფლავი, განსასვენებელი ადგილი

ეს კონცეპტი გარკვეულწილად სახლისა თუ აღქმული მიწის მეტაფორას ენათესავება და აღნიშნავს ადგილს, სადაც ცხოვრებაში თუ არა, გარდაცვალებისას აუცილებლად მოხვდები. საიქიოს სეგრეგაცია, ერთგვარი პრივატიზება თუ გარკვეული სისტემით წარმოდგენა, არ არის ახალი  სხვადასხვა ტიპის ნარატივისთვის, იქნება ეს ზღაპარი, მითოლოგია თუ გადმოცემა. მნიშვნელოვანია, რომ საიქიოში მაინც შენიანებთან ერთად მოხვდე, იქაც ახლობელთა გარემოცვაში გააგრძელო „არსებობა“.

3. ცრემლი, გულის ცრემლი, მთავარი დარდი და მონატრება

დაკარგულ სამშობლოსთან ემოციური კავშირი სხვადასხვაგვარი კონცეპტით გამოიხატება, მათ შორისაა, მეტაფორა „გულის ცრემლი“, „გულის დარდი“, რომელიც ხშირად მეორდება ფერეიდნელთა მეტყველებაში.

4. დედა

დედა -სამშობლოს კონცეპტის აღმნიშვნელი ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი, ერთგვარად ტრივიალური მეტაფორაა, რომელიც უხვად გვხვდება  მსოფლიო ლიტერატურაში და სხვადასხვა ტიპის ტექსტებში, მხატვრობაში და ხელოვნების სხვა დარგებში.  ფერეიდნულ ნარატივშიც, ისევე, როგორც ზოგადად ემიგრაციის ენასა და მეტყველებაში, სამშობლო ხშირადაა წარმოდგენილი დედის სახით, ხოლო ემიგრაციის სუბიექტი – დაკარგული შვილია, რომელიც დედასთან დაბრუნებაზე ოცნებობს.

5. ჯადოსნური ადგილი, სადაც ცისარტყელის ქვეშ გაძვრომის შემდეგ მოხვდები, სიზმარი, სიზმარში ნანახი საოცარი ქვეყანა,

ცისარტყელის ქვეშ გაძვრომის ლეგენდა ყველაზე პოპულარულია ფერეიდნულ ნარატივში, მას მრავალი მთქმელისგან მოისმენთ, ამბავი იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება ცისატყელის ქვეშ გაძვრომის შემდეგ საქართველოში აღმოჩნდე, მრავალი ნაამბობის მნიშვნელოვანი ნაწილია. ეს ერთგვარი კულტურული კოდი, საერთოფერეიდნული მითია, რომელიც ფერეიდნელთა იდენტობას ასაზრდოებს. ასეთივეა სიზმარი, როგორც დაკარგულ სამშობლოში დაბრუნების საშუალება.

6. უკვდავების წყალი, მარადცოცხალი წყალი

წყალი, როგორც სამშობლოს სიმბოლო ფერეიდნულ ნარატივში მრავალგანაა, ეს ის წყალია, რომელსაც თვითგანახლების, თვითგანვითარების  ფუნქცია აქვს, თუ ნაკლულია, თავად იმატებს, ეს ერთგვარი ეროვნული ენერგიაა, რომელიც ამ სახე-მეტაფორაშია აკუმულირებული.

7. სისხლი, მარადიული კავშირი

სამშობლო სისხლია, ნათესავთა და მოკეთეთა სისხლისმიერი კავშირი, რომლის გაწყვეტა საუკუნეებსაც არ შეუძლიათ. სისხლი ფერეიდნელთათვის მნიშვნელოვანი იდენტიფიკატორია, ამიტომაც ეკრძალებოდნენ ისინი დიდი ხნის განავლობაში შერეულ ქორწინებებს.

8. ენა, სამშობლო, რომელიც თან დაგაქვს

სადაც შენი ენაა, სამშობლოც იქაა, ენა არის იდენტიფიკატორი, რომელიც ყოველთვის თან დაგაქვს – ეს კონცეფცია ფერეიდნული ნარატივის ერთ-ერთი მთავარი ლაიტმოტივია.

აღსანიშნავია, რომ ეს კონცეპტები სხვადასხვა პერიოდის ემიგრაციის შედეგად შექმნილი დიასპორებისათვის ახლობელი, ნაცნობი, უნივერსალური მეტაფორებია, თუ ზოგადად, ემიგრაციულ პროცესებს განვიხილავთ, ეს  კონცეპტები საერთოკულტურული აზროვნების ასახვად წარმოგვიდგება.

ერთ ლამაზ პლანეტაზე მოჩვენებები ცხოვრობდნენ (ჯანი როდარი, „მოჩვენებების პლანეტა“). საერთო გასაჭირი აერთიანებდათ, ადამიანებს მათი აღარ ეშინოდათ. დამავიწყდა მეთქვა, იმ პლანეტაზე ხალხიც იყო. დაიწყებდა ერთი მოჩვენება ღამ-ღამობით ჯაჭვებით თამაშს და ბიძია კალიონტე დაუძახებდა:

• დაზეთე ეგ ოხერი ჯაჭვი, დაგიძველდა, ვერ ხედავ?

არადა, წესით, კალიონტეს შიშისგან ცახცახი უნდა დაეწყო.

ან აგერ მეორე მოჩვენება დაიწყებდა თეთრი ზეწრის ფრიალს და იქითა კუთხეში მცხოვრები პატარა ბიჭი მთელ საქმეს აფუჭებდა:

• გარეცხე დეიდა ნამი, ეგ ზეწარი, გაშავდა უკვე.

ჰოდა, ერთ ღამესაც შეიკრიბნენ პლანეტის მოჩვენებები და თქვეს, რა ვქნათო?

დიდი ბჭობისა და კამათის შემდეგ გადაწყვიტეს სხვა პლანეტაზე გადაბარგებულიყვნენ. ერთმა მხცოვანმა მოჩვენებამ უთხრა, ბავშვობაში გამიგია, პლანეტა დედამიწა არსებობს და იქ ძალიან მშიშარა ხალხი ცხოვრობსო. ჰოდა, მაგას რა სჯობიაო, აყაყანდნენ მოჩვენებები, წავიდეთ და შევაშინოთო.

– არც მასე მარტივად არის საქმე, განაგრძო მოჩვენებამ. იმ პლანეტაზე ადამიანებთან ერთად კატებიც ცხოვრობენ…

– კატებიიი? აკანკალდნენ სხვები.

– დიახ, კატები, რომლებიც ინტუიციით ყველგან მოგვაგნებენ და აქეთ შეგვაშინებენ.

– და განაგრძო, დედამიწაზე ადამიანებს გოგირდი აქვთ.

– აუუუფფფ, – ერთხმად აღმოხდათ დანარჩენებს.

ფიქრის შემდეგ გადაწყვიტეს საკითხი კენჭისყრაზე დაეყენებინათ, რადგან, თურმე, გოგირდის ფხვნილით ძველთაგანვე მოჩვენებებს აშინებდნენ.

გოგირდი დედამიწაზე მართლაც არის. დედამიწის ქერქის მასის 0,05%-სა და ზღვის წყლის 0,08%-ს შეადგენს. გვხვდება როგორც თავისუფალი (თვითნაბადი), ისე ნაერთების სახით. სამრეწველო მნიშვნელობის ნაერთებია პირიტი (FeS₂), თუთიის კრიალა (ZnS), თაბაშირი, გლაუბერის მარილი  (CaSO₄•2H₂O) (Na₂SO₄•2H₂O).

გოგირდს შეიცავს აგრეთვე, ნავთობი, ბუნებრივი აირები, ქვანახშირი, მცენარეთა და ცხოველთა ორგანიზმები. ადამიანის ორგანიზმში მისი შემცველობა 0,16%-ია (მასით).

გოგირდის მარაგის შევსება ადამიანს ხახვით, პრასით, ნივრით შეუძლია. სამივე უძველესი დროის ბოსტნეულია და უამრავი სიკეთის მომტანი ჩვენი ორგანიზმისთვის.

თავად გოგირდზე ალქიმიკოსების დროიდან ლეგენდები დადიოდა. სწორედ მას თვლიდნენ ოქროს მიღების ერთ-ერთ უტყუარ საშუალებად და მასსა და ვერცხლისწყალს შორის მიმდინარე რეაქციაზე დიდ იმედებს ამყარებდნენ.  წინა წლების სტატიებში ამაზე უამრავჯერ დამიწერია და აქ თავს აღარ შეგაწყენთ.

თუმცა, ის კი ნამდვილად უნდა დავწერო, რომ ქართველი ქიმიკოსი მეფე ვახტანგ მეექვსე გოგირდს თავის წიგნში არაერთ ჩანაწერს უძღვნის.

მეფე წერს, რომ…

„გოგირდი, ერთი ქარვას გავს, ერთი ყვითელია, ერთი მოშაო და ტრედის ფერი. იტყვიან, წითელიც იყოს მადანი, მაგრამ ქიმიანიც გააკეთებს წითელს და ყვითელიც ბევრ რიგია: ზოგი ნაჭეია, ზოგი მრგვალი და გრძელია, ზოგი სხვა როგისა, მაგრამ ამ ყვითელს, ყველას ერთი ხასიათი აქვს და რაც ზეთი, რომ დაგვიწერია, ამ ყვითლის მეტი სხვა არ ვარგა, თუმცა თეთრიც კარგია“.

გოგირდის გასუფთავების არაერთი მცდელობაა აღწერილი. თუმცა, ზოგიერთი გადაუმოწმებელია.

„მოიტანე ქერის ფქვილი და ცომად მოზილე. მერმე საოქრომჭედლოს კოჭობსავით გააკეთე, შიგ ხაში გოგირდი ჩაყარე. მერმე იმავ ქერის ფქვილით კოჭობის პირი მოუგლისე, მერმე მოიტანე ან ქვის ქვაბი, ან თიხისა, საპნის წყლით აავსე. მერმე მოიტანე ის ქერის ფქვილის კოჭობა და მჩვარი შემოახვიე, რომ წყალში არ გაიშალოს. მერმე იმ ქვაბის პირზედ ჩხირი გასდევ. შიგ მასთულით ასე ჩაჰკიდე ეს კოჭობი, რომ იმ წყალში შუაზედ იდგეს. მერმე ცეცხლზედ შემოდგი. ადუღე ცხრა საათს. მერმე გარდმოსდგი. ის კოჭობი ამოიღე, გახსენ ფიალაში, ასე, რომ შიგ არა გაერიოს-რა. გოგირდის ზეთი იქნება, შეინახე“.

აქ გოგირდის გაწმენდის თავისებური მეთოდია მოცემული. გამდნარი გოგირდის მინარევები (ქვიშის ნაწილაკები და სხვა) მიეკვრება ქერის ცომიდან გაკეთებული კოჭობის შიგა კედლებს. თუმცა, ამისთვის საჭიროა გოგირდის გადნობა. გოგირდი 115.2 გრადუსზე დნება, ამიტომ გასადნობად არ იკმარებს საპნიანი წყლის დუღილის ტემპერატურა, რომელიც დიდად არ აღემატება 100 გრადუსს. ამრიგად წარმოდგენილი მეთოდი ვახტანგ VI-მ ალბათ  შეუმოწმებლად შეიტანა თავის კრებულში.

ან კიდევ:

„მოიტანე ის გოგირდი ქარვას, რომ ჰგავს მისხალი სამი. ოთხი-ხუთი კვერცხის გინდა ყვითელი გული, გინდა ცილა შიგ აურიე, კარგა ერთმანეთში დაზილე. მერმე მოიტანე ერთი მინა შემომიწე და შიგ ჩაყარე. იმ მინას შიგ ქალის თმა დაუცევ პირში ფომფლეთ და გარეთ იმ თმას წვერები ჩამოაშვებინე. მერმე ერთი ქურსის ჯამის ძირი გახვრიტე და მაღლა დადგი. იმ მინის ყელი თავდაღმა შიგ გაუყარე და იმ მინისა და იმ ჯამის შეწყობაში ტალახი მიწისა შემოაკარ, ქვეშ არა ჩაცვივდეს რა. ქვეიდან იმ მინის პირს ფიალა შეუდგი. ზეიდამ იმ ჯამში ნახშირის მიწა და ფეინი მშრალი დააყარე; ცეცხლი მიეც, რომ გათენებამდინ ცეცხლი არ დააკლდეს. იმ ფიალაში ზეთი ჩამოვა და შეინახე“.

აქ გოგირდის ზეთის ქვეშ ნაგულისხმევია გამდნარი გოგირდი. აღწერილია გოგირდის გასუფთავების ორიგინალური გზა. მართლაც, თუ კვერცხის გულში ან ცილაში გოგირდს ავურევთ, გაცხელებისას კვერცხის გული/ცილა შეიკვრება. გამდნარი გოგირდის გამოჟონვის დროს მექანიკური მინარევები შეკრული კვერცხის გულსა ან ცილაში დარჩება. 115.2 გრადუსზე გამდნარი გოგირდი მიიღება მოძრავი სითხის სახით, რომელიც ადვილად ჩამოედინება თმის ბეწვებზე.

რამდენიმე ექსპერიმენტი გოგირდის გაწითლებას ეხება:

„ერთი რიგი გოგირდის გაწითლება ასე არის: მოიტანე ზეთისხილის ზეთი, რა ერთიც გინდოდეს, მინაში ჩაასხი და შიგ სინგური წმინდად გალესილი ჩაასხი. მერმე დანაყილი გოგირდი ჩაყარე, კარგად ადუღე ბევრი. მერმე გადმოიღე, გააციე, ზეთი გარდმოასხი. შიგ წითელი ყურსი იქნება. თბილი წყლით ამთენი რეცხე, ზეთი აღარ ეცხოს. წითელი გოგირდი იქნება“.

ზეთის დუღილის ტემპერატურა აღემატება გოგირდის დნობის ტემპერატურას. ამიტომ, გოგირდი გადნება მდუღარე ზეთში. გამდნარი გოგირდი შეერევა სინგურს (წითელი ფერის ბუნებრივ მინერალს). გაცივების შემდეგ გოგირდი გამყარდება. სინგურის შემცველობის გამო მას წითელი შეფერილობა მიეცემა.

გაკვეთილის მსვლელობისას ვახტანგისეულ ცდებს, ბუნებრივია, ვერ გააკეთებთ, თუმცა, ალბათ მოსწავლეებმა ქართველი ქიმიკოსი მეფის ნააზრევი უნდა იცოდნენ. მით უმეტეს, რომ ისტორიას ასეთი სულ ორი მეფე ჰყავს (სხვა არ შემხვედრია მრავალრიცხოვან ჩანაწერებში) – ვახტანგ მეექვსე და ესპანელი ფილიპე მეორე. ეს მეფეები ლაბორატორიაში ექსპერიმენტებზე თავადაც მუშაობდნენ. სხვა მეფეები კი უბრალოდ ალქიმიკოსებსა და შემდეგ უკვე ქიმიკოსებს ამუშავებდნენ და შესაბამისი ანაზღაურებით უზრუნველყოფდნენ.

ჰოდა, იმას ვამბობდი: მოდით, გაკვეთილზე გოგირდი გავალღოთ. ავიღოთ სინჯარა, ჩავყაროთ გოგირდის ყვითელი ფხვნილი და სპირტქურის ალი მივუმარჯვოთ. ძალიან მალე გოგირდი ლღობას დაიწყებს და ყვითელი ფერი მოყავისფრო შეფერილობით შეიცვლება. ბოლომდე გავალღოთ და შედეგად შავი ფერის წელვად ბლანტ მასას მივიღებთ, რომელიც ჩავასხათ ცივი წყლით სავსე ჭიქაში. მიღებული მასა პლასტიკური გოგირდი იქნება. პლასტიკური გოგირდი იწელება და თავისი თვისებებით რეზინას წააგავს. გაცივებისას პლასტიკურობა იკარგება და გოგირდი ჩვეული, რომბული გოგირდის  მდგომარეობაში გადადის. ამაზე ფერის ცვლილებაც მიუთითებს, ყვითელი ფერი ნელ-ნელა კვლავ დაბრუნდება.

ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ მოჩვენებებმა რა გადაწყვიტეს?

შესაძლო ფინალი #1

გამოფრინდნენ პლანეტა დედამიწაზე და მას შემდეგ კარგადაც ხალისობენ, რადგან დედამიწელები მართლაც მხდალები აღმოჩნდნენ და მოჩვენებების დღემდე ეშინიათ.

შესაძლო ფინალი #2

გამოფრინდნენ პლანეტა დედამიწაზე, მაგრამ შუა გზაზე მოჩვენებათა სხვა გუნდი შეხვდათ, რომლებიც დედამიწიდან გამორბოდნენ.

რად გამორბიხართო, ეს ჩვენი გუნდი დაინტერესებულა. იქ აღარ დაიდგომებაო, იმ სხვებს უპასუხიათ. ჰაერში გოგირდის ოქსიდებია და წყლის ორთქლთან ერთად მჟავასაც წარმოქმნიანო. კიდევ, გოგირდის ოქსიდი (SO₂) ძლიერი მათეთრებელი მოქმედებით ხასიათდება. ამ აირით სავსე ჭურჭელში ჩაშვებული წითელი ვარდიც კი  ფერს კარგავსო. ჰოდა, ისედაც თეთრები ვიყავით და სულ გავიცრიცეთ. სანამ მთლიანად  უფერულები არ  გავმხდარვართ, გავრბივართო.

ჩვენი მოჩვენებები შეშინებულან, თუმცა უარესიც მოისმინეს: გოგირდწყალბადიც ბლომად არისო. გოგირდწყალბადის მომწამლავი მოქმედება ის გახლავთ, რომ მეტალებისადმი დიდი ქიმიური სწრაფვის გამო, შლის ჰემოგლობინს და მასში არსებული რკინა სულფიდში გადაჰყავსო, რომლის დამახასიათებელი ნიშანია მოშავო-მწვანე ფერის წარმოქმნა. გოგირდწყალბადით მოწამლულს ჟანგბადს ასუნთქებენ, ზოგ შემთხვევაში კი ხელოვნური სუნთქვაა საჭიროო.

არ ვიცი, მოჩვენებებს სისხლი აქვთ თუ არა; ან გინდაც ჰქონდეთ – არის თუ არა მასში ჰემოგლობინი და რკინა. ფაქტი კი ისაა, რომ მაინც შეშინებიათ და უკან მოუხედავად გაფრენილან.

სად გაფრინდნენ?

რა ვიცი, სადმე კოსმოსში…

დღეს ნებისმიერისგან გაიგებთ, რომ ახალ თაობებში თავისუფალი, ანალიტიკური და კრიტიკული აზროვნების განვითარება თანამედროვე სკოლის უპირველესი მისიაა. ჩვენც, ყველას, გვხიბლავს ამგვარად მოაზროვნე ადამიანები, მაგრამ რას აკეთებს ჩვენი განათლების სისტემა ამ მიმართულებით მოსწავლეთა განვითარებისთვის? განათლების კანონმდებლობასა და მისიებში ნათლად არის გაწერილი ჩვენი სასკოლო განათლების მიზნები, თუმცა ვინც სკოლას, როგორც ცოცხალ ორგანიზმს, იცნობს, დამეთანხმება, რომ ზემო ვერტიკალიდან ქვემოთკენ, ადმინისტრაციული ჩარევებით, მიზნებისა და კანონების იმპლემენტაცია რთულია. ვფიქრობ, ყოველმა კონკრეტულმა სკოლამ უნდა შეძლოს რეალურად ხორცშესხმა ამ მიზნებისა, განათლების კანონმდებლობაში ფორმულირებული ყოფაში უნდა გააცოცხლოს.

რა უწყობს ხელს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას ყველაზე მეტად? როგორც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, ვიტყვი, რომ ეს უპირველესად ჩვენი, მშობლიური ლიტერატურის მასწავლებლების საკეთებელია, რადგან არაფერი ისე არ უწყობს ხელს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას, როგორც მხატვრული ლიტერატურის ლაბირინთებში ნავიგაცია და ზოგადად ლიტერატურული აზროვნება. მხატვრული ტექსტების აღქმა მოითხოვს ფიქრს, განსჯას, ადამიანში აღიძვრება უამრავი კითხვა, იწყება ჩხრეკის, კვლევა-ძიების პროცესები, რასაც უსათუოდ მოსდევს არგუმენტირებული მსჯელობები, კამათი, დისკუსიები, აზრთა გაცვლა-გამოცვლა, აღმოჩენების და მიგნებების სიხარულიც აქვეა ჩასაფრებული და ასე ვითარდება პიროვნების სააზროვნო სისტემები.

კოლეგები ალბათ დამეთანხმებიან, რომ ყოველი კონკრეტული მხატვრული ტექსტის გაცნობისას მოსწავლეები სვამენ უამრავ საინტერესო კითხვას და უამრავი რაკურსით ხედავენ ავტორთა მიზნებს, მხატვრულ სახეთა მისიას, გრძნობენ ნაწარმოების „გემოსა“ და ღირებულებას. მასწავლებლის გამოწვევა ამ პროცესში ისაა, რომ მან ეფექტურად გაართვას თავი ამგვარ „დუღილის ტემპერატურას“ საგაკვეთილო პროცესში, კი არ ჩააცხროს ბავშვებში აღძრული კითხვები და ემოციები, არამედ, პირიქით, მაპროვოცირებელი იყოს, დასვას ინტერესის აღმძვრელი კითხვები, დამაინტრიგებლად წარმოაჩინოს კოლიზიები, რათა ხელი შეუწყოს ბავშვების გონებაში ახალ-ახალი თვალსაზრისების დაბადებას.

ამასწინათ თბილისის ერთ-ერთი საჯარო სკოლის უფროსკლასელმა მოსწავლემ, ჩემმა ნაცნობმა, რომელსაც მე არ ვასწავლი, მკითხა, არის თუ არა მიზანშეწონილი, რომ გაკვეთილზე მოსწავლემ ახალი ტექსტზე მუშაობის დროს დასვას კითხვები და ახლებურად წაიკითხოს ნაწარმოები. გამიკვირდა, რომ ამ კრიტიკულად მოაზროვნე ადამიანს უჭირდა დაშვება ტექსტის გარშემო კამათისა. ის გამოტყდა, რომ მასწავლებელი მათ „ზედმეტი“ კითხვების დასმას უშლის, კატეგორიულად მოითხოვს, რომ მის მიერ შეთავაზებული წაკითხვა მიიღონ ბავშვებმა და მას არ გადაუხვიონ, რადგან, როგორც თავად ამბობს, მას ტექსტების გააზრებები ნასწავლი აქვს კვალიფიციური პროფესორებისგან, თავად ამ საქმის კარგი სპეციალისტია, ბავშვებზე უკეთ იცის, რა როგორ გაიგონ და სავალდებულოა, რომ ყველამ მიიღოს მისეული ახსნა-განმარტებები, რომ ლიტმცოდნეობა მეცნიერებაა და თავისი კანონები აქვს ტექსტების წაკითხვებს და რომ დაუშვებელია უკიდეგანო ფანტაზიით მიდგომა.

– შენ მასწავლი? – გამგმირავი ირონიით უბრუნებს კითხვას მასწავლებელი მოსწავლეს, რომელმაც ტექსტში ისეთ რამ ამოიკითხა, რაც მასწავლებელს არც არასდროს გაუაზრებია, ხოლო კითხვების დასმას დროის უაზრო ფლანგვად მიიჩნევს.

როგორც ამ ბავშვმა მითხრა, მასწავლებელი ხშირად უმეორებს ბავშვებს, რომ ისინი ბევრნი არიან და ამდენ „უაზრო“ კითხვაზე პასუხისთვის მას არ სცალია, ხოლო საჭირო კითხვები სახელმძღვანელოში ტექსტებს თან ერთვის და ბავშვებისთვის სავალდებულოა, რომ იხელმძღვანელონ ამ კითხვარებით.

ამგვარ გარემოში კრიტიკული აზროვნების განვითარება, რასაკვირველია, გამორიცხულია და აკი დაასვა კიდევაც დაღი მასწავლებლის ასეთმა დამოკიდებულებამ მოსწავლეს, რომელიც მრავალმხრივად და თავისუფლად მოაზროვნე ადამიანია.

კრიტიკული აზროვნების განვითარება, ჩემი აზრით, იწყება ლიტერატურის გაკვეთილებზე ტექსტებზე მუშაობის პირველ ეტაპზე, რომელსაც ბლუმის ტაქსონომიის მიხედვით წაკითხვა-აღქმა-გააზრების საფეხურს ანუ გაგების პირველ დონეს ვეძახით.  აქ უნდა იმარჯვოს მასწავლებელმა და საბაზო საფეხურის პირველივე წლებიდან მაქსიმალურად შეეცადოს, შეაჩვიოს მოსწავლეები კითხვების დასმას, ტექსტის სხვადასხვა წახნაგებიდან დანახვა-გააზრებას, ხოლო წერითი დავალებები, საკლასოც, საშინაოც და შემაჯამებელი სამუშოების ტესტებიც აუცილებლად უნდა იყოს არა მხოლოდ ტექსტის გაგებასთან, არამედ მის ანალიზთან, სინთეზთან და შეფასებასთან დაკავშირებული. პირველი დონიდან ანალიზის დონეზე გადასვლა ბავშვების მოთხოვნილებად უნდა აქციოს სწორედ მასწავლებელმა. მახსოვს, როცა წლების წინ კერძო სკოლაში ბავშვებს ბლუმის ტაქსონიმია გავაცანი, ისინი ამ სქემას თვითშეფასებისთის აქტიურად იყენებდნენ და სულ მეკითხებოდნენ, ანალიზის ექვსი საფეხურიდან სანამდე ვახერხებ ასვლასო?

მახსოვს, რამდენიმე წლის წინ, როცა მეხუთე კლასში მომიწია შესვლა, დავიწყე ამ მეთოდებით მუშაობა. თავიდან ბავშვებიც და მშობლებიც დაფრთხნენ, დაიბნენ, ეგონათ, რომ დაწყებით საფეხურზე არ იყვნენ მზად ანალიტიკური აზროვნებისთვის, იფიქრეს, რომ ნაადრევი იყო ტესტების ამგვარად მოდელირება, რომ უჭირდათ წერითი დავალებების დაძლევა, მაგრამ სკეფსისის ეტაპმა მალე გაიარა და სულ მალე, ალბათ ნახევარი სემესტრის პერიოდში, ბავშვებმა დაიწყეს კრიტიკული აზროვნება, მრავალმხრივი ხედვა ტექსტების პრობლემებისა, წერით დავალებად ითხოვდნენ არა ტექსტის გაგებასთან დაკავშირებულ სამუშაოებს, არამედ ანალიტიკური უნარების განმავითარებელ ღია ტესტებს, თხზულებების აგებას.

ახლა ეს ბავშვები უკვე მეცხრე კლასში გადავიდნენ და ისინი აღჭურვილნი არიან თავისუფალი, შემოქმედებითი, ანალიტიკური აზროვნების მრავალმხრივი უნარებით, აქვთ კრიტიკული დამოკიდებულება მოვლენებისადმი, მრავალფეროვანი ხედვა, ფართო დიაპაზონები. ნებისმიერ უცხო ტექსტშიც კი მასწავლებლის დახმარების გარეშე აკეთებენ აღმოჩენებს და კითხულობენ ტექსტის იდეასაც, ხსნიან სახეებსაც, არ გამოეპარებათ არცერთი ტროპული ხერხი. ხშირად, როცა ტექსტებზე ვმუშაობთ (და ისინი ითხოვენ უამრავ ტექსტს სასკოლო პროგრამის მიღმაც, ქართული და უცხოური მწერლობიდან), ხშირად მეჩვენება, რომ საქმე არა საბაზო საფეხურის ბავშვებთან, არამედ გამოცდილ ლიტმცოდნეებთან მაქვს.

მხატვრული ლიტერატურის უნიკალური მახასიათებელი ხომ ის არის, რომ ის ცხოვრების მასწავლებელია და მასში ამოკითხული ამბები და მორალი საკუთარ ცხოვრებაზე გადაგვაქვს მკითხველებს. ამიტომ თუკი ადამიანი ტექსტს ინტერესით და ჩაღრმავებებით უდგება, ეს პროცესი არნახულად აფართოებს მის მსოფლმხედველობას. ასეთი მკითხველის ინტელექტი და თვალსაწიერი მაღლდება, ბავშვები ყოველთვის უკავშირებენ ლიტერატურული მოვლენების და გმირების ამბებს სასკოლო ცხოვრებას, მათ პირად სივრცეებს, ადამიანურ პრობლემებს, სულიერ ტკივილს თუ სიხარულს, ტექსტები მათ აძლევს იმპულსებს, რომ გაიაზრონ საკუთარი თავი გარემომცველ სამყაროში. მწერლობა გვზრდის ჰუმანისტებად, გვააზრებინებს საკუთარ მისიას, გვაძლევს ხედვას, გვიხელს თვალს ისე, როგორც სხვა ვერაფერი. ლიტერატურა აძლიერებს ადამიანს, ათავისუფლებს მას სტერილურობის და უძლურების განცდისგან, ამდიდრებს მის ფანტაზიას და ასწავლის რთულ სიტუაციებში გამოსავლის მიგნებას. ამის უკვდავი მაგალითია გურამ დოჩანაშვილის მოთხრობის გმირი ვასიკო კეჟერაძე, რომელიც რუხ და მოსაწყენ საბჭოთა სინამდვილეში, მახინჯ პოლიტიკურ სისტემაში, ცხოვრებას მხოლოდ ლიტერატურით იფერადებს და მიაჩნია, რომ საზოგადოების განვითარებისთვის მხოლოდ ერთი რამაა საჭირო: ვაქციოთ ახალგაზრდები გემოვნებიან მკითხველებად! ვასიკოსეული კარცერ-ლუქსის ექსცენტრული იდეა სწორედ ის „ბომბია“, რომელმაც საბჭოთა დიქტატურა უნდა დაამარცხოს.

მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების განვითარებისთვის აუცილებელია, რომ ლიტერატურის გაკვეთილები არ იყოს მხოლოდ ტექსტის შინაარსის გაგება და კითხვებზე პასუხი, არამედ მასთან დაკავშირებული იყოს სხვა უამრავი აქტივობა: დისკუსიები და პრეზენტაციები, სასწავლო პროექტები და გასვლითი გაკვეთილები მუზეუმებსა და საგამოფენო სივრცეებში, საგანთაშორისი ინტეგრირება, ლიტერატურული კონკურსები და მკითხველთა კლუბები, სხვადასხვა დღესასწაულებისა და ღირსშესანიშნავი თარიღების დაკავშირება სასწავლო თემებთან და მათი აღნიშვნა სხვადასხვა ტიპის ღონისძიებებით.

საბედნიეროდ, საბჭოთა წარსულში დარჩა დრო, როდესაც კრიტიკულად მოაზროვნე ადამიანი საფრთხობელა იყო რეჟიმისთვის და პიროვნებისთვისაც საფრთხე იყო ამგვარი მსოფლხედვა, მაგრამ თავისუფალ საზოგადოებას განვითარებისთვის სჭირდება ასეთი ადამიანების სიმრავლე, სამყაროს ინტელექტუალური ადამიანები ავითარებენ, განათლება მათ შემოქმედებითი და ნოვატორული აზროვნების შესაძლებლობებს უფართოებს.

მახსოვს, ერთ წელიწადს სკოლაში, სადაც მე ვასწავლიდი, მერვე კლასში სხვა სკოლიდან მოსწავლე გადმოვიდა, როცა სასწავლო წელი რამდენიმე თვის დაწყებული იყო. მან ქართულ ენასა და ლიტერატურაში თავისი სამუშაო რვეული მაჩვენა და ჩემს გაოცებას საზღვარი არ ჰქონდა. ყველა დავალება იყო მხოლოდ სახელმძღვანელოში ტექსტებზე დართულ კითხვებზე პასუხები. მაღალი უნარების მოსწავლეს წარმოდგენა არ ჰქონდა, როგორ უნდა გაენალიზებინა ტექსტი, გაევლო ლიტერატურული პარალელები და გაეაზრებინა ტექსტის ღირებულება. თავიდან მისთვის ჩვენი გაკვეთლები ერთგვარი სტრესი იყო, მაგრამ მალე აუღო ალღო ანალიტიკურ აზროვნებას და ჩემს სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა, როცა სასწავლო წლის დასასრულს მითხრა: მასწავლებელო, შედარებაც მიჭირს, ვინ ვიყავი სასწავლო წლის დასაწყისში და ახლა ვინ ვარ, როგორ ვხედავდი ლიტერატურულ ტექსტებს და ახლა როგორ ვხედავო.

თუკი მასწავლებლები მხოლოდ ტექსტის შინაარსის გაგებასთან დაკავშირებულ და მეხსიერებაზე ორიენტირებულ კითხვებს, მხოლოდ დახურულ დავალებებს მისცემენ სამუშაოდ ჩვენს ბავშვებს, ეს იქნება თავისუფალი და შემოქმედებითი აზროვნების დასამარება. ეს პრობლემა მარტივი და უმნიშვნელო არაა, მასშტაბური და საყოველთაოა – ჩვენ ვერ მივიღებთ (ვერ ავაშენებთ) ჩვენს განვითარებად ქვეყანაში ცივილიზებულ საზოგადოებას. თავისუფლების, სამართლიანობის, თანასწორობის, სოციალური თანალმობის, ტოლერანტობის, შემოქმედებითი და ინოვაციური აზროვნების ღირებულებებსა და კომპეტენციებს გვასწავლის უპირველესად მსოფლიო ლიტერატურა.

წარსული უკვე უცვლელი მომცემულობაა, აწმყოთი ვაკეთილშობილებთ მომავალსაც (მიშელ უელბეკის ,,მორჩილება”)

 არის ცხოვრებაში ტკივილისა და უსიამოვნებების მუტაციები, მაგრამ რისთვისაა წიგნი, ჩემი განუყრელი მესაიდუმლე და ნუგეშისმცემელი? მიშელ უელბეკის ,,მორჩილებაში”, მიუხედავად იმისა, რომ მთლად აპოკალიფსური ვითარებაა, სულიერებისაგან ადამიანის დაცლის ტრაგედია და პოლიტიკად ნაქცევი ისლამი, წალეკვით რომ ემუქრება მთელ სამყაროს (მოქმედება მომავალში ხდება), მაინც ვიპოვე შვება. ნაწარმოების მთავარი გმირი, ფრანსუა, ჩემსავით მე-19 საუკუნეს რომ ეტრფიალება, სრულიად უმწეოა საკუთარი ტკივილებისგან გაუცხოებულ, სიყვარულისგან დაწრეტილ გარემოსთან: ,,კომპიუტერის ეკრანს თვალი მოვაცილე და რამდენიმე ნაბიჯი გადავდგი ფანჯრისკენ; ოსპის მარცვლის ფორმის განცალკევებული ღრუბელი, რომლის გვერდები ჩამავალ მზეს ნარინჯისფრად შეეღება, შარლენის სტადიონის თავზე ეკიდა, ისეთივე უმოძრაო, ინდიფერენტული, როგორიც პლანეტათაშორისი ფრენისთვის განკუთვნილი კოსმოსური ხომალდი. მხოლოდ ყრუ, შენელებულ ტკივილს ვგრძნობდი, მაგრამ საკმარისად მტანჯველს, რომ ნათლად აზროვნებისთვის ხელი შეეშალა; მხოლოდ იმას ვხვდებოდი, რომ კიდევ ერთხელ დავრჩი მარტო, სიცოცხლის მისუსტებული სურვილით, და მომავალში მოსალოდნელი უთვალავი უსიამოვნებით… ეს იყო ნელი დეგრადაცია ,,იმ ფუნქციების ერთობლიობის, რომლებიც სიკვდილს ეწინააღმდეგება”. ის ეძებს ხსნას და ამაოდ ესტუმრება გარეუბნის ერთ-ერთ მონასტერს, რომელშიც სუსტადაა ცივილიზაციის ნიშნები. გადაწყვეტს, რომ იქ მისი ადგილი არაა, თუმცა მასში იღვიძებს სიცოცხლის სასიამოვნო შეგრძნება: ,,ამქვეყნად ცხოვრების ყველაზე უმწიკვლო სიხარულია საწოლში ჩაწვე მარტო, ხელის გაწვდენაზე გქონდეს კარგი წიგნები და თამბაქოს პაკეტი”… გმირისადმი თანაგრძნობამ ტვინი აქტიურად ამიმუშავა. მაინტერესებს, წიგნშიც და ცხოვრებაშიც რამდენად გადარჩება ტექნოკრატიის, გაუცხოების ბრჭყალებში მოქცეული ადამიანი, თუ მორჩილებით, ჩათრევას ჩაყოლას ამჯობინებს. ან სადაა ხსნა, წიგნში თუ ადამიანებში, რომლებსაც ერთმანეთის აღარ ესმით, თუ რწმენაში, რომელიც ყველაზე ამაღლებული, ბუნებრივი მდგომარეობა უნდა იყოს სულისა და არა თავს მოხვეული ყრუ ფანატიზმი… ცხოვრება სრულად ვერა ან საერთოდ არ პასუხობს კითხვებს, მაგრამ კითხვის დასმა უკვე ცხოვრებაა…

რატომ დაიღალნენ ატმის ყვავილები?

ვნახე აკირა კუროსავას ,,სიზმრები”, კიდევ ერთი წინასწარმეტყველება კაცობრიობის სავარაუდო მომავლისა. თვალსაჩინოა განსხვავება ,,რეალურ” და სიზმრის, მხატვრული სინამდვილის, წარმოსახვით პერსონაჟებს შორის, რომელთა გრიმი და თეატრალურობა ძალიან ჩამოჰგავს ძველბერძნულ, ტრაგიკულ ნიღბებს.

ცხოვრების სიტკბოს შეგრძნება ისეთი მძაფრია, თითქოს გარდაცვლილი იხსენებს დედის გამომცხვარი ნამცხვრის გემოს ან როგორც ბავშვობის შთაბეჭდილება ატმის მშვენიერი ბაღის ყვავილობისა.

მაგრამ ადამიანმა შეიძლება დაარღვიოს ბუნების (ღმერთის) სისავსე, ვეღარ შეძლოს მისი გულის შეცნობა და დადგეს აპოკალიფსი – სამყარო დაცარიელებული კაცთა მოდგმისგან (განსაკუთრებულია ეპიზოდი, როცა რადიაციისგან განადგურებულ ქალაქში მარტო ნივთებიღაა, მათ მფლობელთა გარეშე დატოვებულ ამოუვსებ სიცარიელეში), რომლებიც დემონებად ქცეულან, რადგან ჭუჭყიანმა ჰაერმა და წყალმა მათი გულებიც შემუსრა. ძლიერი ჭამს სუსტს. ეს ჯოჯოხეთია, უარესი სიკვდილზე, რომელიც სანატრელი გამხდარა, რადგან ისინი, როგორც დემონები, უკვდავებით არიან დაწყევლილნი (აქვე, საინტერესოა, ბოლო ნოველაში ,,წყლის წისქვილების სოფელი” მიცვალებულის დაკრძალვა მხიარული ჰანგებითა და სახეებით. სიკვდილი აღქმულია, როგორც ცხოვრების ბრძნული კანონი, მისივე დამამშვენებელი და დამაგვირგვინებელი).

ცხოვრების აზრი მის სიმძაფრეშია, თუნდაც შემოქმედის ვნებებში, მწვერვალების დაპყრობაში ან სამშობლოს მომხვდურთანგან დასაცავად ომში წასვლასა და ბრძოლაში. ცხოვრების აზრი ტანჯვაშიცაა და ბედნიერებაშიც, სიკვდილშიც და დაბადებით ყველაფრის ახლიდან აღმოჩენა-შეცნობაშიც.

,,ღამე არაა საჭირო დიდი სინათლე, რადგან, მთავარია, ვარსკვლავები დავინახო” – ამბობს ნოველის ერთ-ერთი გმირი, 103 წლის მოხუცი.

დავამატებდი: არც სუპერ ტექნიკაა საჭირო, მაინცდამაინც, რადგან აუცხოებს ადამიანებს, რობოტებს ამსგავსებს.

მართლაც, საოცრად ,,ცარიელია ეს სავსე ქვეყანა უადამიანოდ”, ჩვენ ხომ იმისთვის ვართ, რომ ერთმანეთისკენ სავალი გზები ვეძებოთ… განა, არის რამე ადამიანის თვალებში არეკლილ ფიქრზე, სიყვარულზე ან თუნდაც მწუხარებაზე მშვენიერი?

კაცი და ყოფა (ფრანც კაფკა ,,მეტამორფოზა”)

ფრანც კაფკამ თავისი აბსურდის ფილოსოფიით დიდი გავლენა იქონია მე-20 საუკუნის მწერლებსა და ეგზისტენციალიზმზე. ,,ერთხელ დილით შფოთიანი ძილის შემდეგ გამოღვიძებულმა გრეგორ ზამზამ შენიშნა, რომ თავის საწოლში საშინელ მწერად გადაქცეულიყო” – მის ამ ცნობილ მოთხრობა-შედევრს როგორ არ ხსნიან: შოპენჰაუერის ფილოსოფიითა თუ ფროიდის ფსიქოანალიზით, ბიბლიითაც, თითქოს, გრეგორ ზამზა ქრისტეა, რადგან ხოჭო, ძველი რწმენით, დებს მხოლოდ ერთ კვერცხს და შობს რა საკუთარივე თავს, წმინდა ცხოველად არის მიჩნეული, ან სცენა, როცა მამა (მამა ღმერთი) ცდილობს ვაშლის (პირველცოდვის) სროლით მოკლას შვილი, ან გრეგორის სიკვდილით ოჯახი თავისუფლდება, როგორც კაცობრიობა ქრისტეს სიკვდილის შემდეგ და ა.შ. ისე, საინტერესოა: მოთხრობაში ხდება მთავარი გმირის ფიზიკური (სულიერად ის თითქმის არ იცვლება) და მისი ოჯახის წევრების სულიერი მეტამორფოზები.

ყოფა და ადამიანი. თუ მეორე დამორჩილდება პირველს, ეს უკანასკნელი მას გაანადგურებს. როდისაა საჭირო და ყოფას მორგებული ადამიანი? როცა ძლიერია ფიზიკურადაც და მატერიალურადაც (როცა გრეგორ ზამზა კომივოიაჟორია და მთელ ოჯახს ინახავს). ეს ძალა ქრება და კაცი ემსგავსება გრეგორს, არსებობის ხორცსაკეპში გასატარებელ ხოჭოს, რომელსაც ცხოვრება გემრიელად მიირთმევს და ინელებს. მოთხრობაში ბევრი რამაა ავტობიოგრაფიული: მკაცრი მამის თანამდევი ხატი, კაფკას, როგორც ჩინოვნიკის, სიძულვილი უფროსის, თანამშრომლებისა და კლიენტებისადმი, მაზოხისტური სურვილი თვითგანადგურებისა და ზიზღი საკუთარი თავისადმი, ცხოვრების ქაოსურობის, უმიზნობისა და არალოგიკურობის გამო. თითქოს მწერალი, რომელსაც ჰქონდა გამოცდილება ავადმყოფობის გამო ნაადრევი პენსიონერობისა, გვაფრთხილებს, რა შეიძლება მოჰყვეს სოციალურ პასიურობას, ადამიანის ტვირთად ქცევას თვით ყველაზე ახლობლებისთვისაც. ადამიანის, რომლის ადგილი არსად რჩება და მისი სიკვდილის შემდეგ სამყაროც, თითქოს, ქშენით თავისუფლდება მისგან, როგორც უსარგებლო ნარჩენისგან. – ,,ახლა რა ვქნა?” – გაიფიქრა გრეგორმა და სიბნელეში მიმოიხედა. მალე აღმოაჩინა, რომ საერთოდ ვეღარ ინძრეოდა. ეს არც გაჰკვირვებია, გასაოცარი ის უფროა, აქამდე როგორ ახერხებდა მოძრაობას ასეთი წვრილი ფეხებით. სხვა მხრივ შედარებით კარგად გრძნობდა თავს. თუმცა მთელი სხეული სტკიოდა, გრძნობდა, რომ ტკივილი თანდათან უყუჩდებოდა და მალე სულ გაუვლიდა. ზურგში ჩაჭედილ დამპალ ვაშლსა და მის გარშემო წამოჭრილ ანთების კერას, რომელიც მთლიანად მტვრით იყო დაფარული, თითქმის ვეღარ გრძნობდა. თავის ოჯახს ახლა სიყვარულით გულაყუჩებული იგონებდა. ისიც თვლიდა, რომ უნდა გამქრალიყო, და კიდევ უფრო გადაჭრით, ვიდრე მისი და. იგი წმინდა და ნეტარი ფიქრებით იყო გართული, სანამ რატუშის საათმა ღამის სამი არ ჩამოჰკრა. როდესაც ფანჯრის მიღმა ყველაფერი განათდა, ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო. შემდეგ, სურვილის საწინააღმდეგოდ, თავი ჩამოუვარდა და უკანასკნელი სუნთქვა აღმოხდა“.

ამ მოთხრობაში საშინელი მარტოსულობაა მწერლისა და სულიერ, პიროვნული განადგურება ფიზიკურამდე, როგორც პერსპექტივა ბევრისთვის, ვინც ჩვენ მსგავს სოციუმში ცხოვრობს.

ბოდიში დღევანდელი პესიმიზმისთვის. იმედია, ხვალ სხვაგვარად ვიფიქრებ და კაფკას ამ ნააზრევსაც რაღაც სხვა, იმედიან ცხოვრებისეულ გაგრძელებას მოვუძებნი. ერთი კია: არასდროს უნდა ვიქცეთ ყოფისთვის ადვილად მოსანელებელ მასალად. ჩვენით ხომ ძალიან დიდი აზრია გამოთქმული…

ხორხე ლუის ბორხესი “პიერ მენარი, “დონ კიხოტის” ავტორი“

                                            (ანოტაცია და მოკლე მიმოხილვა)

 „მძიმე და გამომფიტავი სიგიჟეა დიდი წიგნების წერა, ანუ ხუთას გვერდად გავრცობა იდეისა, რომელიც სავსებით შეიძლება გადმოიცეს ხუთიოდე წუთში“ – წერს ე. წ. მაგიური რეალიზმის ლათინურ-ამერიკული სკოლის ფუძემდებელი ხორხე ლუის ბორხესი.

გთავაზობთ მის ერთ-ერთი „ხუთწუთიან“,ცნობილ მოთხრობას -„პიერ მენარი, „დონ კიხოტის“ ავტორი“. მასში ვეცნობით რომანისტ პიერ მენარს, რომლის ხილული ნაშრომების ვრცელი ნუსხა დასაწყისშივეა მოცემული. მაგრამ, საინტერესო ისაა, რომ იგი წერს „დონ კიხოტს“. ეს არაა გათანამედროვებული მიგელ დე სერვანტესის „დონ კიხოტი“, არც მეორე, ანუ კოპირებული, არამედ საბოლოო და სრული ვარიანტი, რომელშიც სასურველი იქნებოდა ხორცშესხმა ალფონს დოდეს სახელგანთქმული ჩაგონებისა: გონებამახვილი ჯენტლმენი დონ კიხოტისა და მისი საჭურველთმტვირთველის ერთ ფიგურად გაერთიანება. პიერ მენარი სწერს ავტორს: „ჩემი მიზანი უბრალოდ გამაოგნებელია…თეოლოგიური და მეტაფიზიკური მტკიცებულების საბოლოო პირობა – გარემომცველი ქვეყნიერება, ღმერთი, იღბალი, სამყაროული ფორმები – არ არის უფრო საბოლოო, უფრო უჩვეულო, ვიდრე ჩემი გაცხადებული რომანი“. მოთხრობის ავტორის აზრით, პიერ მენარის შედარება სერვანტესის „დონ კიხოტთან“ აღმოჩენაა. მაგალითად, ის, რაც სერვანტესთან წერია: „ჭეშმარიტება, რომლის დედა ისტორიაა, დროის მეტოქე, საქმეთა საცავი, წარსულის მოწმე, აწმყოს ნიმუში და მრჩეველი, მომავლის დამცველი“ – შემარყეველი იდეაა მენარისათვის. მისი აზრით, ისტორიული ჭეშმარიტება ის კი არ არის, „რაც მოხდა“, არამედ რაც გჯერა, რომ მოხდა, ხოლო ბოლო მონაკვეთი – „აწმყოს ნიმუში და მრჩეველი“- „უსირცხვილოდ პრაგმატულია“.

მოთხრობაში ჩანს გმირის ერთგვარი ნიჰილისტური დამოკიდებულება ზოგადად სინამდვილის, კერძოდ კი ცნობილი ნაწარმოებისადმი. მენარის შენიშვნით, „დონ კიხოტი“ სასიამოვნო წიგნია, თუმცა „დღეს პატრიოტული სადღეგრძელოების, გრამატიკული მედიდურობის, ურცხვი მდიდრული გამოცემების შესაძლებლობა მოგვეცა. სახელი და დიდება ვერგაგების ფორმაა, შესაძლოა, ყველაზე უარესი ფორმაც“. ეს ნიჰილიზმი კი იმ ამაოებიდან მოდის, კაცობრიობის ნებისმიერ ქმედებას, გარჯას რომ მოელის. აქედან გამომდინარე, საინტერესოა ისიც, რომ ამ გამეორებული წიგნის წერას მოთხრობის გმირი რომანისტი ღამეებს უთენებს, მერე კი, გვიან საღამოობით, გარეუბნებში სეირნობისას წვავს თავის ხელნაწერებს „მხიარულ კოცონებზე“, რათა არავინ იხილოს. მთავარია, ფიქრი, მედიტაცია, წარმოსახვა, როგორც აზროვნების ნორმალური, ბუნებრივი სუნთქვა.

ბორხესის აზრით, ამ მოთხრობის არარეალობა ბედისწერაშია, რომელსაც მთავარი გმირი თავის თავზე იღებს.

ჩემი აზრით კი, მსგავსი სახის, აბსურდულობითა და ფანტასმაგორიულობით გამორჩეული ლიტერატურა, მიუხედავად იმისა, რომ ასახავს გარკვეულ ადამიანურ ფენომენსა თუ ღირებულებებს, ავტორისავე სიტყვები რომ მოვიშველიოთ, „ინტელექტუალური ვარჯიში“ უფროა, ვიდრე სინამდვილის ესთეტიკური აღქმა.

„გლახა სიტყვა მათრახიაო“, „ბევრი სიტყვა მახვილზე მეტად მჭრელიაო“ – კიდევ ბევრი ანდაზის თუ იდიომის მოძებნა შეიძლება იმის დასასაბუთებლად, რომ სიტყვას დიდი ძალა აქვს. მარტო სახარება რად ღირს? – „ყველა სიტყვას აქვს ძალა და ძალაუფლება“ (მათე 12:36,37).

დავუბრუნდეთ ჩვენს ფიზიკას. აქაც ასეა თურმე. ფიზიკაშიც დიდი ძალა აქვს თუნდაც ერთ სიტყვას. მაგალითად, წინადადებაში  ერთი სიტყვის ყოფნა-არყოფნა  განსაზღვრავს, რა ტიპის მოძრაობასთან გვაქვს საქმე.

განვიხილოთ სკეიტბორდის ისეთი მოძრაობა, რომლის დროსაც იგი ყოველ 10წმ-ში ტოლ  მანძილებს გადის (ნახ.1).

ნახ. 1

როგორც ვხედავთ, სკეიტბორდის მოძრაობის ტრაექტორია წრფეა, შესაბამისად, მოძრაობა წრფივია.

ვთქვათ საწყის t₀  მომენტში სკეიტბორდი კოორდინატთა სათავეშია (0 წერტილი). მის მიერ განვლილი მანძილი დროის განმავლობაში იზრდება შემდეგი კანონზომიერებით: სკეიტბორდი ყოველ 10წმ-ში გადის 20მ-ს.

შეიძლება თუ არა წარმოდგენილი მოძრაობა ჩავთვალოთ წრფივ თანაბარ მოძრაობად?

იმისთვის, რომ მოძრაობა იყოს წრფივი თანაბარი, საჭიროა სხეული დროის ნებისმიერ ტოლ შუალედში ტოლ მანძილებს გადიოდეს. როგორც ვხედავთ, განმარტებაში გაჩნდა სიტყვა „ნებისმიერი“. სწორედ ამ სიტყვის მნიშვნელობაზე ვსაუბრობდით დასაწყისში. რას ნიშნავს ეს სიტყვა?

სიტყვა „ნებისმიერი“ ნიშნავს იმას, რომ მოძრაობის დრო რაც არ უნდა მცირე ინტერვალებად დავყოთ, შესაბამისი განვლილი მანძილები უნდა იყოს ერთნაირი. როგორც წარმოდგენილი ამოცანის პირობებით არის განსაზღვრული, სკეიტბორდი ყოველი 10წმ-ის განმავლობაში ერთნაირ მანძილს – 20მ-ს გადის. დავყოთ ეს დრო შედარებით უფრო მცირე ინტერვალებად. ისევ თანაბარი იქნება თუ არა სკეიტბორდის მიერ განვლილი მანძილები ყოველ 5 წმ-ში? ან ყოველ 1 წმ-ში? ამოცანის პირობები ამის შესახებ არაფერს ამბობს. შესაბამისად, ვერაფერს ვიტყვით იმაზე, არის თუ არა სკეიტბორდის მიერ შესრულებული მოძრაობა წრფივი თანაბარი.

ამრიგად, თუ მოძრაობის პირობების აღწერისას  დაზუსტებული არ არის, რომ სხეული დროის ნებისმიერ ტოლ შუალედში ტოლ მანძილს გადის, წრფივ თანაბარ მოძრაობაზე დაზუსტებით საუბარი არასწორი იქნება. 

წრფივი თანაბარი მოძრაობის სიჩქარე

ნახ. 2

განვიხილოთ მოტოციკლის წრფივი თანაბარი მოძრაობის მაგალითი (ნახ.2).  ვთქვათ, საწყის t₀  მომენტში მოტოციკლი კოორდინატთა სათავიდან (0 წერტილი) X₀  მანძილით იყო დაშორებული. ეს კი ნიშნავს, რომ მისი საწყისი კოორდინატი იყო X_0.     t₁ = 10 წთ   დროის გასვლის შემდეგ მოტოციკლი აღმოჩნდა X₁  წერტილში. ე. ი. მისი კოორდინატი გახდა X_1.  ხოლო Δ X = X₁ – X_0.  

აქ ΔX რეალურად მოტოციკლის მიერ განვლილ მანძილს და გადაადგილების მოდულს ემთხვევა. ამ შემთხვევაში განვლილი მანძილი და გადაადგილების მოდული ერთმანეთის ტოლია, რადგან სხეული არ იცვლის მიმართულებას, ამასთან მოძრაობს წრფივად. შემდეგი t₂ = 10 წთ-ის გავლის შემდეგ მოტოციკლის კოორდინატი გახდა X_2.  როგორც ნახაზიდან ჩანს, დროის ამ ინტერვალშიც განვლილი მანძილი (გადაადგილების მოდული) ემთხვევა წინა 10 წთ-ში განვლილი მანძილს (გადაადგილების მოდულს) ΔX = X₂ – X₁.

გავიხსენოთ, რომ

ლიტერატურა

1. გიორგი გედენიძე, ეთერ ლაზარაშვილი, ფიზიკა VII კლასი. 2001 წ;
2. ელენე სურგულაძე. მანანა კასრაძე. ფიზიკა VII კლასი. 2003 წ;
3. ილუსტრაციები აღებულია ვებგვერდებიდან:

https://www.slideserve.com/emilie/motion-with-constant-velocity-in-1d

https://www.fisicalab.com/en/section/urm-equations#contents

„ერთი მთლიანი საინტერესო ამბავი“

ყველა მასწავლებელს მიუღია „კომპლიმენტი“ (თქვენ წარმოიდგინეთ მარტო არ გვლანძღავენ, მადლობასაც გვიხდიან). ჩემთვის ყველაზე სასიამოვნო შემდეგი მესიჯი იყო სოციალურ ქსელში:

• „თქვენი (შენი) მეთოდების წყალობით გეოგრაფია ნინისთვის ტვირთი და სავალდებულო სასკოლო საგანი არაა… მისთვის ეს ერთი მთლიანი საინტერესო ამბავია, მადლობა“ – ეს ერთმა მშობელმა მომწერა. მადლობა, რომ გადავუხადე, მითხრა, რომ ეს მისი ნინის სიტყვებია.

არადა, თითქოს ახალი არაფერი გამიკეთებია. ვმუშაობთ, ვკამათობთ, ვადგენთ სქემებს, ერთმანეთს ვაფასებთ… მაინც რა არის „ერთი საინტერესო ამბავი“? ამას აუცილებლად გავარკვევ შემდეგ სასწავლო წელს.

ახლა კი ვფიქრობ, თუ რა უნდა გავაკეთო, რომ ეს „ერთი მთლიანი საინტერესო ამბავი“ არ დასრულდეს? რომ გითხრათ, ვიცი-მეთქი, არ ვიქნები მართალი. ერთი კი ცხადია, რომ ახალი თავსატეხი გამიჩინა პატარა გოგომ, რომლისთვისაც გეოგრაფიის გაკვეთილი ამბავია, რომლის დასრულებაც არ უნდა, არც მე მინდა… როგორ გავაგრძელო, რომ ეს ამბავი კარგად დასრულდეს?

ახლა კი რეფლექსიისთვის მინდა, შემოგთავაზოთ ყველაზე პოპულარული რამდენიმე აქტივობა, რომლებიც არ საჭიროებს მასწავლებლის ხანგრძლივ მომზადებას. ყველა ეს ტექნიკა შეიცავს თამაშის ელემენტს, ამიტომაც უყვართ მოსწავლეებს. იქნებ ეს აქტივობები გამოგვადგეს, რომ გეოგრაფიის გაკვეთილები (არამარტო) საინტერესო ამბად ვაქციოთ?

ანბანი – მასწავლებელი ასახელებს ერთ ასოს  და მოსწავლეებმა უნდა მოიფიქრონ  გაკვეთილის თემის  შესაბამისი სიტყვები. აუცილებელია გარკვეული დროის განმავლობაში ჯგუფებმა რაც შეიძლება მეტი სიტყვა დაწერონ დასახელებულ ასოზე. თითოეული გუნდი ასაბუთებს თავის სიას, აჩვენებს სიტყვების კავშირს თემასთან; გამარჯვებული არის ის გუნდი, რომელსაც ყველაზე მეტი სიტყვა აქვს დაწერილი.

პრესა, პროფესიონალიზმი, პროპაგანდა, პოპულიზმი,  კანონი, პროგრამა, პლატფორმა, პრინციპები, პრემიერ-მინისტრი,  პოლიტიკა, პოლიტიკური მეცნიერება, პრეზიდენტი, პარლამენტი, პარტია,  პლურალიზმი და ა.შ.

ამ მეთოდის განსხვავებული ვარიანტი იქნება, თუ მასწავლებელი შესთავაზებს ტერმინებს ანბანის ნებისმიერ ასოზე, მოსწავლეებმა უნდა ამოარჩიონ თემის შესაბამისი ტერმინები და განმარტონ.

რეფლექსიისა და საერთოდ გაკვეთილის ნებისმიერი ეტაპი, საგნობრივი ცოდნისა და უნარების გარდა, კომუნიკაციის, ურთიერთპატივისცემისა და სიყვარულის განვითარება-გამოხატვისთვის უნდა გამოვიყენოთ. „მადლობა“ სწორედ რომ სიყვარულის „სწავლისთვის“ გამოდგება.

მადლობა … – გაკვეთილის დასასრულ მასწავლებელი სთავაზობს თითოეულ მოსწავლეს, აირჩიოს მხოლოდ ერთი ბავშვი, რომელსაც სურს “მადლობა გადაუხადოს” მას თანამშრომლობისთვის და განმარტოს, ზუსტად რაში გამოვლინდა თანამშრომლობა. მასწავლებელი უნდა გამოირიცხოს. მასწავლებლის მადლიერება საბოლოოა. ამავე დროს, ის ირჩევს მათ, ვისაც ყველაზე ნაკლები კომპლიმენტი აქვს, ცდილობენ იპოვონ მონაწილეთათვის მადლის გადასახდელად დამადასტურებელი სიტყვები.

აირჩიე განაჩენი – რეფლექსიის ეს ტექნიკა ეკონომიურია დროის ორგანიზების თვალსაზრისით, ის მიაქვს 1-დან 3 წუთამდე. მასწავლებელი მოსწავლეებს სთავაზობს გადაწყვეტილებების ჩამონათვალს და სთხოვს აირჩიონ ერთი, რომელიც ახასიათებს საკლასო ოთახში მუშაობას. მაგალითად, განსახილველად გაკვეთილების შესახებ:

– სირთულეს ვერ გავუმკლავდი;

– არ მქონდა სირთულე;

– უბრალოდ მოვისმინე სხვათა წინადადებები;

– იდეები წამოვაყენე.

“ცხელი ათეული”

1. გაკვეთილის ღირებულება –
2. გაკვეთილის იდეა –
3. გაკვეთილის ორჭოფობა –
4. გაკვეთილის გმირი –
5. გაკვეთილის განწყობა –
6. გაკვეთილის აზრი –
7. გაკვეთილის ოცნება –
8. გაკვეთილის ინტონაცია –
9. გაკვეთილის მეხსიერების –
10. გაკვეთილის რეზიუმე –
11. გაკვეთილის გაკვეთილი –
12. გაკვეთილის აღმოჩენა –
13. გაკვეთილის ღირებულება –
14. გაკვეთილის სარგებელი –

თავი ქუდში – მოსწავლეები ერთმანეთს გადასცემენ ქუდს, როცა მუსიკა დამთავრდება, ვისაც შერჩება ხელში ქუდი, აკეთებს რეფლექსიას.

ცოდნის ზღვა – პლაკატი ზღვის სურათით მოთავსებულია დაფაზე და გაკვეთილის დასასრულ მასწავლებელი აცხადებს: “ჩაუშვით გემი ცოდნის ზღვაში”.

მოსწავლეები, რომლებიც დარწმუნებულია, რომ კარგად აითვისა თემა – გემს ზღვაში უშვებენ; ისინი რომლებიც არ არიან დარწმუნებული საკუთარ ცოდნაში, გემს აჩერებენ ყურეში.

კომპლიმენტი – შექება, საქმიანი კომპლიმენტი, სადაც მოსწავლეები აფასებენ ერთმანეთის წვლილს გაკვეთილზე და მადლობას უხდიან ერთმანეთსა და მასწავლებელს. გაკვეთილის დასასრულის ეს ვერსია საშუალებას იძლევა, რომ დააკმაყოფილოს თითოეული მათგანის პირადი პასუხიმგებლობა და მნიშვნელობა.

წარმატების კიბე – მასწავლებელი გაკვეთილის ეტაპებს დაწერს კიბის საფეხურებზე, გაკვეთილის მიზანს კი კიბის სათავეში. მოსწავლეები გაკვეთილის დასასრულ  აფასებენ საკუთარ მუშაობას თითოეულ ეტაპზე წარმატებისკენ მიმავალი ნაბიჯების სახით.

ხუთი თითი – მოსწავლეები ხატავენ საკუთარ ხელს ქაღალდის ფურცელზე. თითოეული თითი არის პოზიცია, რომელიც გამოხატავს საკუთარ აზრს. მონაწილეები შეკითხვებს თითოეული თითის კონტურის გარშემო წერენ, კონტურის შიდა ნაწილში კი – პასუხებს.

“აზრი” – ნეკა თითი. რა ცოდნა, გამოცდილება მივიღე მე დღეს?

“მიზანი ახლოს არის?” – უსახელო. რას გავაკეთე დღეს მიზნის მისაღწევად? რას მივაღწიე?

“სულიერი მდგომარეობა” – შუა თითი . როგორი იყო ჩემი განწყობა? რაზეა დამოკიდებული ეს?

„დახმარება“  – საჩვენებელი თითი. როგორ დავეხმარე და გავახარე დღეს ჩემი მეგობრები? როგორ შემიძლია ხელი შევუწყო?

“მხიარულება” – ცერა თითი. როგორი იყო დღეს ჩემი ფიზიკური მდგომარეობა?

აკრძალვა – ეს ტექნიკა გამოიყენება მაშინ, როდესაც მოსწავლეები ფიქრობენ და ამბობენ ფრაზებს: “მე არ შემიძლია …”, “მე არ ვიცი, როგორ …”, “მე არ გამომივა …”. მოსწავლეებს ეკრძალბათ იმის თქმა, რომ “მე არ  …”, მაგრამ შეთავაზებული უნდა იყოს იგივე იდეა სხვა სიტყვებით: რა არის საჭირო იმისათვის, რომ…; რა არის საჭირო, რომ …; რა უნარები მჭირდება ამ დავალების გაკეთებისთვის; რა დამატებითი ინფორმაცია მჭირდება … და ა.შ.

ამ მეთოდის დანერგვისას მოსწავლე პასიურ ქცევას პოზიტიურ რეფლექსიად გარდაქმნის.

ორმხრივი ურთიერთგაგების პიკი – პიკი გაგების უმაღლესი მწვერვალია. მოსწავლე ფერდობზე მიცოცავს მწვერვალისკენ. რამდენად ახლოს არის მოსწავლე მასთან (თემის გაგება), როგორ მუშაობდნენ, როგორ ჩაიარა სამუშაომ, გაიგეს თუ არა  –  ამას გადაწყვეტენ თავად მოსწავლეები, რომლებიც ფიგურებს მაღალ ფერდობზე ან მწვერვალზე ათავსებენ.

მხატვრული რეფლექსია – მოსწავლეებს სთავაზობენ ლანდშაფტის ამსახველ ორ ფერწერულ გამოსახულებას: ერთზე გამოსახულია მოწყენილი განწყობა, მეორეზე – მხიარული. მოსწავლეები ირჩევენ სურათს, რომელიც შეესაბამება მათ განწყობას.

მუსიკალური რეფლექსია – მოსწავლეები უსმენენ მუსიკას ორ ნაწილად (სასურველია კომპოზიტორის მითითება). ჯერ ჟღერს ბობოქარი, ემოციური, შემდეგ კი მშვიდი, წყნარი მუსიკა. მოსწავლეები ირჩევენ მელოდიას, რომელიც მათ განწყობას ემთხვევა.

იმედი მაქვს, ეს და კიდევ სხვა აქტივობები დაგვეხმარება ჩვენი საგანი “ტვირთად და სავალდებულო სასკოლო საგნად” კი არა, „ერთ მთლიან  საინტერესო ამბად“ ვაქციოთ.

გამოყენებული ინტერნეტ გვერდები: https://lib.1september.ru https://pedsovet.su/metodika

კრემლი ოსტატურად ცდილობს, ფრაზა: „რუსეთი ოკუპანტია“, – ჯერ ინტონაციურად შეგვარბილებინოს, მერე ჩურჩულით გვათქმევინოს და ბოლოს საერთოდ პირში ჩაგვაგუბებინოს სიმართლე.

„კარგი, რად გინდათ ახლა ამის ყვირილი – ხომ ხედავ, ფრენა აკრძალეს, ტურისტი აღარ ჩამოვა, ხალხი ბიზნესს დაკარგავს და მერე, რა იცი, რას იზამს, საერთოდ არ დაგვბომბოს!“

და რატომ უნდა დაგვბომბოს? რატომ უნდა დაგვიწყოს ომი? მხოლოდ იმიტომ, რომ რუსი დეპუტატი ვერ ავიტანეთ პარლამენტის თავმჯდომარის სავარძელში და ხანდახან ერთმანეთს და დანარჩენ სამყაროს ვახსენებთ ოკუპაციის ამბავს?

ვინმეს თავს დავესხით, მოვკალით ან მივიტაცეთ?

ჩვენ მაღალ კულტურულ ტრადიციას ვატარებთ – არც ერთ რუს ადამიანს ღერი თმა არ ჩამოვარდნია და არ ჩამოუვარდება. მათთვის ფასების აწევის თითო-ოროლა მცდელობაც ჩვენვე დავგმეთ.

მე იმ თაობას ვეკუთვნი, რომელსაც სოხუმი და ცხინვალი მხოლოდ ფოტოებზე უნახავს. მოგვეცით უფლება, ამ შეხსენების გადაძახილით მაინც შევინარჩუნოთ ემოციური რწმენა, რომ იქ დავბრუნდებით. ნუ გადაგვძალავთ ჩვენებური ოცდაათი ვერცხლით – ოცდაჩვიდმეტი მანეთით.
ის ხალხი კი, ვისაც ტაო-კლარჯეთი მონასტერი ჰგონია და იშხანი – თევზი, სხვა ქვეყნების ოკუპაციას რატომ არ ახსენებო, ამის ყიჟინით ნუ დაიღლის თავს. რუსეთი არა დამპყრობლური ომების, არამედ მათივე თანხმობით დადგენილი გაეროს საზღვრების ეპოქაში დაგვესხა თავს. და რაც აქ და ახლა ხდება, მოდი, ის ვაპროტესტოთ ჯერ. არ დავივიწყოთ!

ერთი მეგობარი მიყვებოდა, აფხაზეთიდან დევნილი – სადღაც იმ სახლის ახალ ფოტოს გადააწყდა, ბავშვობაში რომ ცხოვრობდა. დედას დაუძახა, დედამ შეხედა და წამოიძახა: უი, ქარი ჩანს და ფანჯარაა ღიააო! ეს წამოძახილი ნებისმიერ სხვაზე ათასჯერ ტრაგიკულია. ტრაგიკულია, როცა სახლზე, სადაც შენი ემოციების უდიდესი ნაწილი დატოვე, ინსტიქტურად ისევ ზრუნავ. სახლზე, სადაც ახლა სხვა ცხოვრობს და ის ფანჯარაც მან გამოაღო. ის ქარიც მისია ახლა.

დიდ და ჭკვიან ხალხს უთქვამს – ადამიანი საკუთრების არსებაცაა, ამითაც იმყარებს თავისუფლებას. და განა მხოლოდ საკუთრება, განა მხოლოდ მიწა – ამდენი გარდაცვლილი ადამიანი და მკვდარი ოცნება!
ამას მოუყევით ხალხს, ვინც „რუსეთი ოკუპანტია“-ს მერე „მაგრამ“-ს მოიმარჯვებს ხოლმე. იმ ქალის ნაცვლად მოუყევით. ფანჯარა ღიაა, ოღონდ სხვა ფანჯარა – მთავარია, ავდგეთ და გავიხედოთ!

ჩემი გერმანული დღიური

გლობალიზაციის საუკუნეში უცხო ენის შესწავლა და სწავლება ერთ-ერთი პრიორიტეტული გამოწვევაა. უცხო ენა ზრდის პროფესიული წარმატების შანსს და გარემოსთან ადაპტირებაში გვეხმარება. სხვა ენისა და და კულტურის გაცნობასთან ერთად ვხდებით უფრო ტოლერანტულები და ემპათიურები. ფსიქოლოგების აზრით, ახალი ენა ადამიანს მენტალურადაც ცვლის, პიროვნულ ხიბლს მატებს და ა.შ. ახალი ენა – ეს აზროვნების ახალი მოდელია, სწრაფვაა წესრიგის დამყარებისკენ, რაც ადამიანისგან დიდ ძალისხმევას და სისტემატური მუშაობის უნარს მოითხოვს.

ჩემი როგორც გერმანისტის პედაგოგიურგი გამოცდილება სკოლა- ლიცეუმ “პრომეთეში” დაიწყო. მეათეკლასელებისთვის გერმანული ახალ უცხო ენად უნდა მესწავლებინა. პირველივე გაკვეთილზე უმთავრეს მიზნად დავისახე, გამეზარდა ბავშვების შინაგანი მოტივაცია. გონებრივი იერიშის მეთოდით ყველა ის პერსპექტივა განვიხილეთ, რაც ამ ენის შესწავლას ახლავს თან. პარალელურად ბავშვებს მათ ჰობისა და ოცნებებზეც ვესაუბრე. მინდოდა, სასწავლო პროცესი არ ყოფილიყო რუტინული და უინტერესო, მოსწავლეების ინტერესების შესაბამისად დამეგეგმა აქტივობათა უმრავლესობა. წლის ბოლოსთვის მისაღწევი შედეგების ერთ-ერთი განმაპირობებელი ფაქტორი ბავშვებში მეტაკოგნიტიური უნარების განვითარებაც არის, ამიტომ საკითხი, როგორ ესწავლათ, აქტუალური იყო არა მარტო პირველ, არამედ ყოველ გაკვეთილზე.

სასწავლო წლის დასაწყისში უამრავი ინოვაციური პროექტის განხორციელება მინდოდა. პრაქტიკამ დამანახა, რომ კარგად დაგეგმილი გაკვეთილი ამის წინაპირობა იყო. მახსოვს, საინტერესო მეთოდების ძიებისას  „ლატერნა მაგიკას“ – ინგმარ ბერგმანის ავტობიოგრაფიულ ნაწარმოებს ვკითხულობდი. გენიალური რეჟისორი საკუთარ გამოცდილებაზე საუბრობდა. კარიერის დასაწყისში რეპეტიციებს წინასწარ მოუმზადებელი ესკიზების გარეშე გადიოდა. ერთ-ერთი თეატრის ხელმძღვანელს კი მისთვის საპირისპიროს გაკეთება ურჩევია. „მის სიმართლეში ძალიან მალე დავრწმუნდი. ახლა ყოველ ნაბიჯს დეტალურად აღვწერ და თავს ესკიზების დახატვას ვაიძულებ. რეპეტიციაზე ყველაფერი მზად მაქვს. ჩემი ინსტრუქციებიც უფრო მკაფიო, პრაქტიკული და წამახალისებელია, რადგან მხოლოდ მას შეუძლია თავს იმპროვიზაციის უფლება მისცეს, ვისაც ყველაფერი მზად აქვს“, – წერს ბერგმანი.

ანალოგიურ მეთოდს პედაგოგიურ საქმიანობაშიც მოაქვს შედეგი. ბერგმანის, ჩაპლინის და სხვა ცნობილი ადამიანების ბიოგრაფიები ჩემთვის ბავშვების სამოტივაციო საშუალებაც იყო. გაკვეთილზე ხშირად მქონდა „ვითომ შემთხვევით“ წაღებული წიგნი და თუ რომელიმე მოსწავლეს დავალება შეუსრულებელი აღმოაჩნდებოდა, საყვედურის მაგივრად წიგნიდან სამოტივაციო ეპიზოდს ვიხსენებდი, ვუყვებოდი, როგორ შეძლეს ცნობილმა ადამიანებმა, უამრავი ყოფითი პრობლემის პარალელურად ყოფილიყვნენ პროდუქტიულები და წარმატებულები.

სახელმძღვანელო ჩემთვის ერთგვარი ინსპირაცია იყო. ჩვეულებრივ ტექსტს გადავაქცევდი ან სარეკლამო ტექსტად, ან მონოლოგად, ან ექიმის, ჟურნალისტის, მშენებლის პოზიციებიდან ვყვებოდით. ზოგჯერ რაღაც საგნად, მაგალითად, წიგნად ვიქცეოდით, რომელიც ბიჭმა იყიდა და ა.შ. ასეთი ექსპერიმენტები უფრო სახალისო იყო და ბავშვებიც ინტერესით ერთვებოდნენ. ეს ყველაფერი ეფუძნებოდა ჩემს მიერ წიგნის მიხედვით შედგენილ გრამატიკულ და ლექსიკურ სავარჯიშოებს – მარტივიდან რთულისკენ. დაკვირვებამ დამანახა, რომ ამ მეთოდით მოსწავლეებს უადვილდებოდათ ახალი მასალის აღქმა, გაგება და სწრაფადაც იწყებდნენ კომუნიკაციას.

ბავშვების გააქტიურება გამოიწვია ფოტოპროექტმა „წელიწადის დროები“. ვინაიდან ვიზუალური ფიქსაცია თანამედროვე სამყაროს უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი გახდა, გადავწყვიტეთ, ბავშვებს გადაეღოთ ფოტოები, რომლებსაც გერმანულად დავასათაურებდით. შემდეგ გამოფენებს ვმართავდით. მოსწავლეები კითხულობდნენ გოეთეს, ჰაინეს, ჰიოლდერლინის და სხვა გერმანელი კლასიკოსების პოეზიის ნიმუშებს შესაბამის თემატიკაზე. აღნიშნული მეთოდი ავითარებს კრეატიულობას, დაკვირვების უნარს, ზრდის ინტერესს შესასწავლი საგნის მიმართ. რაც მთავარია, ხდება ტრანსფერი. მოსწავლეები კლასიკას საკუთარ შემოქმედებასთან, თავიანთი ცხოვრების მომენტებთან აკავშირებენ.

ჩემი ერთ-ერთი საინტერესო მეთოდია „ჩემი გერმანული დღიური“. ის ფილმ „თავისუფლების მწერლებმა“ შთამაგონა, თუმცა ყველაფერი პირდაპირ არ გადმომიღია.

ბავშვების მოტივაციის ასამაღლებლად შევიძინე ნაირ-ნაირი, ლამაზი ბლოკნოტები და საკლასო ოთახში მივიტანე. მათ ერთ-ერთი უნდა აერჩიათ. თვითონ ეს პროცესიც საინტერესო იყო. არჩევა ბავშვებს უკვე აკისრებდა რაღაც პასუხისმგებლობას. ამის შემდეგ კი მთავარზე გადავედი – ბავშვებს გერმანულად უნდა ეწარმოებინათ დღიურები, სადაც ყოველდღე 3-4 წინადადებას ჩაწერდნენ – რას აკეთებდნენ, როგორ გრძნობდნენ თავს, რა უნდოდათ, რაზე ოცნებობდნენ და ა.შ. 3-4 წინადადება პირობითად ავირჩიე. გავითვალისწინე მათი გადატვირთული გრაფიკი, გარდატეხის ასაკის თავისებურებები და ა.შ. სურვილის შემთხვევაში შეეძლოთ, მეტიც დაეწერათ, ზოგჯერ – ნაკლებიც. მთავარია, ყოველდღე რამდენიმე წუთი დაეთმოთ გერმანულისთვის. უზუსტობების თავიდან ასაცილებლად მოსწავლეთა ინიციატივით სოციალურ ქსელში შევქმენი ჯგუფი, სადაც საჭიროების შემთხვევაში რეკომენდაციებს ვაძლევდი. ზოგჯერ თავადაც პოულობდნენ ახალ სიტყვებს. ერთი თვის შემდეგ 90-100 წინადადება გერმანულის შესწავლისთვის კარგ პერსპექტივად მესახებოდა. ბავშვებს ისიც ვუთხარი, რომ კრეატიულები ყოფილიყვნენ და შეძლებისდაგვარად თავი აერიდებინათ ერთფეროვნებისთვის.

გერმანულმა დღიურებმა კლასის დაინტერესება გამოიწვია. ენის სწავლის პროცესი მათთვის გადაიქცა თავგადასავლად, საკუთარი თავის გამოხატვის საშუალებად. აღნიშნული მეთოდი ბავშვებში ავითარებს შემოქმედებითობასა და კვლევა-ძიების უნარს, ხელს უწყობს სწავლის სისტემატიზაციას, თვითდისციპლინას, კონცენტრაციას, აძლიერებს მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის ურთიერთთანამშრომლობის უნარს. ბავშვებს ეძლევათ საკუთარი ცხოვრების რეფლექსიის საშუალება და, რაც ასევე მნიშვნელოვანია, ისინი იწყებენ ფიქრს უცხო ენაზე. ამ პროცესში ისწავლება ენა.

ერიხ ფრომი „სიყვარულის ხელოვნებაში“ აღნიშნავს, რომ თუ ადამიანს ნებისმიერი მიმართულებით დახელოვნება სურს, მან უნდა ისწავლოს ბევრი და ხშირად განსხვავებული, თითქოს ურთიერთდაუკავშირებელი რაღაცები, სანამ თავად ხელოვნების შესწავლას დაიწყებდეს. ვფიქრობ, გერმანულის გაკვეთილები ჩემი მოსწავლეების მომავალზე პირდაპირ თუ ირიბად პოზიტიურ გავლენას მოახდენს. მეთოდი სხვა პედაგოგებსაც გამოადგებათ, რადგან როდესაც შედეგს თვალნათლივ ხედავ, ეს ახალი გამოწვევებისთვის თვალის გასწორებას გიადვილებს და პრობლემის გადაჭრის ახალი გზების ძიებისკენ გიბიძგებს.

პრაქტიკოსი მასწავლებლებისთვის პიროვნული ზრდა მნიშვნელოვანი რამაა. ყოველი გაკვეთილის ჩატარება ნიშნავს, ასწავლო და ისწავლო, გაუზიარო და გაიზიარო და მაინც, მასწავლებლის ცხოვრება „ცდისა და შეცდომის“ ერთი დაუსრულებელი ამბავია.

ჩემს მოსწავლეებს ხშირად ვეკითხები, რა სწყინთ პედაგოგებისგან, რა უხარიათ, რა ახსოვთ და როგორი მასწავლებლები იქნებოდნენ თვითონ, ეს პროფესია რომ აერჩიათ. პასუხები გონივრული და დამაფიქრებელია. როგორც ჩანს, მასწავლებლებისა და მოსწავლეების ურთიერთობა საერთო ადამიანური სიკეთეცაა და შეცდომებიც, რომლებიც ნაგვაზაოს მათემატიკის მასწავლებელმაც და ლუცერნის ქიმიის პედაგოგმაც ერთნაირად შეიძლება დაუშვან.

გთავაზობთ, ერთგვარ ვარიაციას რიჩარდ ფელდერის „მასწავლებლის 10 ცნობილი შეცდომის შესახებ“.

1. „დავიწყოთ ბოდიშით!“ – მოსწავლეები ვერ იტანენ დაუმსახურებელ შენიშვნას. ეს ადამიანურია, მაგრამ განსაკუთრებით აწუხებთ შემთხვევები, როდესაც პედაგოგი საკუთარ შეცდომას არ აღიარებს. მოსწავლემ მითხრა, რომ არ ავიწყდებოდა ისტორიის მასწავლებლის შეცდომა, როდესაც მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისის თარიღად მასწავლებელმა 1942 წელი დაასახელა. შევუსწორე და 1939 წელი ვუთხარი, არ დამიჯერაო. მასალაც მივუტანე და ყვირილი დამიწყო, როგორ ბედავ შესწორებას, როგორც გასწავლი ისე ისწავლეო. არადა, რა მარტივია აღიარო, რომ შეგეშალა და პატიება ითხოვო?
2. მასწავლებლის ხელწერა – მახსოვს, უნივერსიტეტში რომ ჩავაბარე, ლექციიდან გამოსულს უფროსკურსელი ნაცნობი შემხვდა. იქეთური, აქეთური და მკითხა, მოგწონს სწავლაო? ვუპასუხე, რომ მომწონდა. თამილა თუ გასწავლისო? დავეთანხმე და უცებ, ლექტორის ხმით დაიწყო პირველი ლექციის იმიტირება. ზუსტად ერთი-ერთში, იგივე „ხუმრობა“, ემოცია და სიტყვები. 15 წელია ამ საგანს კითხულობს და ამოოხვრაც კი დაზეპირებული აქვსო, იცინოდა.
3. განვითარება – მასწავლებლების ნაწილს გვავიწყდება, რომ ცხოვრების დინებასთან ერთად თითქოს სტატიკური და უცვლელი ამბები იცვლება. ფერმას თეორია შეიძლება ვინმეს ამოხსნილი ჰქონდეს, როცა შენ ამოუხსნელი გეგონა, მხატვრული ლიტერატურის ათასჯერ გააზრებული ტექსტი შენშივე შეიცვალა, შენი მსოფლმხედველობა გადახალისებას საჭიროებს. ეს დინამიკასაც ჰმატებს გაკვეთილს და პროცესიც საინტერესო ხდება. აბა, როგორი მშვენიერი სავარჯიშოა ხან ვარსქენის მხარეს იდგე და ხანაც მისი უტეხი ცოლის?
4. არასწორი ინფორმაცია – ხშირად, ნებით თუ უნებურად, პედაგოგი უშვებს შეცდომას. არასწორად ისწავლა, დაავიწყდა, ცუდი ინტერპრეტაცია მოახდინა საკითხის ან არ იცის სიღრმისეულად რაზეც ლაპარაკობს. ასეთი „ცოდნის“ მიცემას სჯობს პასუხისგან თავი შევიკავოთ. მქონდა შემთხვევა, როდესაც ძალიან ცნობილ მხატვრულ ტექსტზე მითხრა სტუდენტმა, თქვენი აზრი გვითხარითო. ჩემი გამოუცდელობით და იმით, რომ წაუკითხაობის შემრცხვა, ისეთი ფაქტობრივი არეულობები დავაბრეხვე, გვარიანად შევრცხვი. მოგვიანებით გადავიკითხე ეს ტექსტი და მოვუბოდიშე.
5. საკუთარ თავზე ზედმეტის აღება – ადამიანური რესურსი ამოწურვადია. მასწავლებლები ყველაზე დაუნდობლად ვექცევით საკუთარ ჯანმრთელობას. ცხადია, ეს ყველაზე არ ითქმის, მაგრამ ცნობილი გამოთქმა Workaholic თუ ვინმეს მისადაგება ხოლმე, ეს რეპეტიტორებია. ემოციური და შრომითი გადაღლა კი შედეგზეც აისახება. სწავლა უპირველესად ბედნიერების პროცესია, გადაღლილი ადამიანი კი ბედნიერებას ხშირად შორდება. მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა დაისვენოს.
6. პირდაპირი პასუხები ყველა შეკითხვაზე – ბავშვებს მოსწონთ, როდესაც სააზროვნო სივრცეს ვუტოვებთ. მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა მიიყვანოს მოსწავლე/სტუდენტი გზის გასაყართან, მაგრამ საბოლოო პასუხების გადაჭრით და უპირობოდ მიწოდება სხვისი პიროვნების დათრგუნვას იწვევს. წარმოიდგინეთ ბავშვი, რომელიც მინდობილია პედაგოგს, ეს უკანასკნელი კი თავს ახვევს ღირებულებებს (ზოგჯერ გაუგებარსაც კი). დათრგუნული და უპიროვნებო ნასწავლი ბავშვის აღზრდა დიდი ბედენა საქმე არ მგონია.
7. გაუთავებელი ლაპარაკი საკუთარ თავზე – ცოტა რამ თუ აღიზიანებთ მოსწავლეებს ისე, როგორც თქვენი რძლის მულის ისტორიების მოსმენა. მოსწავლეები დიდად არც საკუთარ წარსულზე ამბების მოყოლით ტკბებიან. გაკვეთილიდან „გადახვევა“ და ცოცხალი დიალოგი სწავლის აუცილებელი კომპონენტია, მაგრამ ამას თუ პერმანენტული ხასიათი აქვს, თქვენი მოსწავლეები ძალიან დაითრგუნებიან.
8. განსხვავებული აზრი – რაც ძალიან აწუხებთ მოზარდებს, საკუთარი, თუნდაც სრულიად დაუსაბუთებელი აზრების გამოთქმის პრობლემაა. როგორც გავარკვიე, ბევრ პედაგოგს უბრალოდ არ შეუძლია განსხვავებული აზრის მოსმენა და ამის გამო ნიშანსაც აკლებს მოსწავლეს. ბავშვები კი დასკვნებამდე სწორედ ასეთი სწორი/არასწორი მსჯელობებით მიდიან. ცხოვრების გზა ხომ მრავალფეროვანია. განსხვავებული და მიუღებელი აზრის მოსმენა კი დემოკრატიული და განვითარებული საზოგადოების ნიშან-თვისებაა.
9. გამიჯნეთ ცოდნა ქცევისგან – რთული ბავშვები ნიჭიერებიც არიან ხოლმე. ბევრ მათგანს აწუხებს, რომ მასწავლებელი მათი ცოდნის შეფასებისას „ხმაურობდი და ნიშანს დაგაკლებ“ მეთოდოლოგიას იყენებს. ეს ქცევის კორექციისკენ კი არა სწავლის მოტივაციის დაქვეითებისკენ მიმართული ნაბიჯია.
10. ილაპარაკეთ გასაგებად – მოსაწყენი გაკვეთილების დიდი ნაწილი პედაგოგის დანაშაულია. მახსოვს, ქიმიას სახელმძღვანელოს ავტორი მასწავლიდა. კლასის უმეტესობა მის ახსნილს ვერ იგებდა. ერთხელ პირდაპირ ვთხოვე პედაგოგს, უფრო გასაგები და ცხადი მაგალითები მოეშველიებინა და კლასიდან გამაგდო. ბოლოს ისე მოხდა, გაგდებულები დარჩენილებზე მეტნი აღმოვჩნდით და მასწავლებელიც შეგვიცვალეს.
11. მოუწესრიგებელი მასწავლებელი – მოსწავლეები დიდ ყურადღებას აქცევენ მასწავლებლის ქცევას. რამდენად ხშირად აგვიანებს, იყენებს თუ არა ტელეფონს კლასში ყოფნისას. ხომ არ ჭამს მზესუმზირას ან გოგრის მარცვლებს მოსმენისას, ხომ არ იქექება ცხვირში და მეტიც, ხომ არ აგდებს სიგარეტის ნამწვს (ცხადია, სკოლის გარეთ) ძირს. ვერასოდეს წარმოვიდგენდი, თუ ბავშვები ყველაფერ ამას „ლუპით“ აკვირდებოდნენ.
12. ირიბი შეურაცხყოფა – მქონდა შემთხვევა, როდესაც მოსწავლემ ასეთი ამბავი მოგვიყვა კლასს – ემოციურ ნიადაგზე გოგონამ საჯაროდ იტირა. ამბავი განხილვის საგანი გახდა და პედაგოგმა შენიშვნა მიიღო, მაგრამ წყენა ვერ დაივიწყა. როდესაც სხვა მოსწავლეს დაფასთან იძახებდა, დაამატებდა ხოლმე, ოღონდ ბღავილი არ ატეხო, შენი ჭირიმე, ხომ იცი ამის გამო სკოლიდან გამაგდებენო. ამ გადაკრული, „ნართაული“ ნათქვამის სამიზნე ოდესღაც ატირებული გოგონა იყო. ბავშვი სტრესის ქვეშ აგრძელებდა სწავლას. თითქოს პირდაპირ მას შეურაცხყოფას არავინ აყენებდა, მაგრამ, როცა კლასი იცინოდა, ყველამ იცოდა, ვის გულისხმობდა პედაგოგი.
13. მოსწავლის სახელი და გვარი – „შენ, წითელკაბიანო“, „გამოახედე ერთი ეგ, შენ გვერდით რომ ზის, ბოლოს წინა მერხზე, მარჯვნივ!“. რაც ძალიან მაგრად მიჭირს სახელების დამახსოვრებაა, მაგრამ მასწავლებელმა მაინც აუცილებლად უნდა იცოდეს ყველა მოსწავლის სახელი და გვარი. ამისთვის საუკეთესო მეთოდი ბავშვებთან პირადად და დიდხანს საუბარია. ასეთი კონტაქტისა და გახსნილობის შემდეგ, სახელები უფრო ადვილად გვამახსოვრდება.
14. მუქარა – მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ყველა გაუგებრობა უნდა გადაიჭრას, თუნდაც ამას რამდენიმე გაკვეთილის ჩაშლაც დასჭირდეს. პედაგოგებს ხშირად ადამიანური სისუსტე და ემოციურობა წაგვძლევს ხოლმე და ბავშვს, მოსწავლეს ირიბად ვემუქრებით „გნახავთ წლის ბოლოს“, „ნიშანზე ჩემთან მოხვალ“ და სხვა. უნდა გვახსოვდეს, რომ ასეთი სტრესი მოსწავლისთვის ძალიან დამთრგუნველია. არასოდეს დაემუქროთ მათ, ვისაც ასწავლით.
15. მოსთხოვეთ მოსწავლეს ოდნავ მეტი, ვიდრე შეუძლია – გურამ დოჩანაშვილის რომანში „სამოსელი პირველი“ არის გენიალური და ერთი შეხედვით გაუგებარი ადგილი, როდესაც მენდეს მასიელი როხასს, ვისაც ტვიაც მოხვდა, ცხენმაც გადმოაგდო და მზემაც დააჭირა, რთული დავალების შესასრულებლად უშვებს. ადამიანმა უნდა ირწმუნოს, რომ მეტი შეუძლია. ეს „მეტი“ აუცილებელი წინაპირობაა განვითარებისთვის, რომელშიც, აუცილებლად ჩვენ, მასწავლებლები უნდა დავეხმაროთ ბავშვებს.
16. განუმარტეთ ბავშვებს ცუდი ნიშანი – ყველა ადამიანს ჰგონია, რომ მისი შრომა ისე არ ფასდება, როგორც იმსახურებს. მოსწავლეებს განსაკუთრებით ედარდებათ ხოლმე დაბალი ნიშანი. არ დაიზაროთ და დეტალურად განუმარტეთ ბავშვებს, რატომ უწერთ დაბალ ქულას.
17. იდარდეთ ბავშვების ნაცვლადაც – ხშირად მსმენია, რომ მასწავლებელი იტყვის „არ მაინტერესებს, როგორ გააკეთებ ამას, გააკეთებ!“ ბავშვისთვის გაუგებარია თანაგანცდის ასეთი უუნარობა ადამიანისგან, ვისაც ის აზრს ეკითხება. ხშირად ჰკითხეთ მოსწავლეებს, რამე პრობლემა ხომ არ აქვთ. შეიძლება ასეთ დროს თქვენ სიცოცხლე გადაარჩინოთ.
18. გაკვეთილზე მოუმზადებელი მისვლა – თითქოს რაღა მომზადება სჭირდება მასწავლებელს, ვინც ტარაკნის თვალის აგებულებაზე უნდა ელაპარაკოს მოსწავლეს და ეს ამბავი კი 1000-ჯერ მაინც მოუყოლია, მაგრამ ასე არაა. გაკვეთილზე შესვლა განწყობით იწყება. სწორი განწყობა კი გადამდებია და მოტივაციას აათმაგებს.
19. ხისტი წესრიგი – „დანელია, როდესაც მე ვლაპარაკობ, მაგ რვეულში კუბიკები კი არ უნდა ხატო, თავი უნდა ასწიო და თვალებში მიყურო, რომ მაგ უტვინო თავში რაღაც შევიდეს. მე მეორედ აღარ ავხსნი!“ ამ გადამეტებულად გამძაფრებულ მაგალითში 3 სიმართლე და 2 ტყუილია. ტყუილი გვარი და თვალებში ყურებაა და ეს ისტორიაც მოსწავლემ მოჰყვა. ყველა ჩვენგანს მოსმენისა და ფიქრის, დაღლილობის გამოხატულებისა და თავის გართობის ჩვენეული ხერხი გვაქვს. ხისტად მოწესრიგებული გარემო ასევე სტრესია ბავშვისთვის და შინაგანი რესურსის სწრაფ განლევას იწვევს. მასწავლებლის მთავარი დანიშნულება კი ბავშვის გადატვირთვა არაა. მახსოვს, ჩემი საყვარელი მათემატიკის მასწავლებელი მეუბნებოდა ხოლმე – ცოდნის მიღება იმ პრეპარატივითაა, ზომიერად რომ კურნავს და უზომოდ წამლავსო.
20. დისტანციის დარღვევა მოსწავლესთან – „ჯიგარი მასწავლებელი“ ზედმეტად გაშინაურებული მასწავლებელი არაა. რაც უნდა იყოს, მოსწავლესა და პედაგოგს შორის აუცილებელია ფარული დისტანცია. ამ ზღვრის დადგენა შინაგან სენსორებზეა დამოკიდებული. თუ ზედმეტად შორია ეს დისტანცია, გაუცხოებას იწვევს, ზედმეტი სიახლოვე კი – გაუბრალოებას!

სასწავლო წელი რომ მთავრდებოდა, ერთ-ერთი სკოლაში მქონდა შეხვედრა, აინტერესებდათ, როგორ შეიძლება ასწავლო უფროსკლასელებს სოციალური მედია ისე, რომ სკოლის დამთავრების შემდეგ ციფრულ სამყაროში კარგად წერის, დებატების, საკუთარი თავის რეპრეზენტაციის უნარებს ფლობდნენ, მედიაწიგნიერები იყვნენ და ზღვა ინფორმაციის გადამუშავებას ახერხებდნენ. სასიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი, რომ ვიღაც ფიქრობს ამაზე, რა ჭირდებათ თანამედროვე ბავშვებს, რა გამოწვევები არსებობს კიბერბულინგისა და ცრუ ინფორმაციების უზარმაზარ ნაკადში.

ადვილი საქმე არ არის, მათაც ვუთხარი და მოსწავლეების გაცნობისას დავრწმუნდი. მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე ბავშვები ძალიან დიდ დროს ატარებენ ინტერნეტში და პარალელურად რამდენიმე სოციალურ ქსელს მოიხმარენ, ეს უფრო გართობა და დროის კარგვაა, ვიდრე სარგებლის მიღება. ალბათ ის დროც მოვა, როცა სქროლვის – როგორც მავნე ჩვევის შესახებ დაიწყება მსჯელობა, მანამდე კი მთავარი გამოწვევა ისაა, როგორ ვაქციოთ ის დრო, რასაც ბავშვები ციფრულ სამყაროში ატარებენ, უსაფრთხოდ და სასარგებლოდ. საერთოდ, მგონია, რომ თანამედროვე განათლების სისტემების გაცნობიერებული თუ ჯერაც გაუცნობიერებელი პრობლემა ისაა, რომ თანამედროვე ბავშვებს უფრო მეტ ინფორმაციასთან და მეტ გაჯეტთან აქვთ შეხება თავიდანვე, ვიდრე იმ ზრდასრულებს, რომლების განათლების სისტემებზე მუშაობენ, სასწავლო პროგრამებს ადგენენ და გადაწყვეტილებას იღებენ და მათთვის, ვინც გვიან შეუერთდა ციფრულ სამყაროს, მასში ნავიგაციის სხვა პრინციპები მუშაობს, ვიდრე მათთვის, ვისთვისაც ეკრანი, როგორც გასართობი და საინფორმაციო საშუალება ისეთივე ბუნებრივია, როგორც ქოლგა წვიმიან ამინდში.

პირველ რიგში რამდენიმე არხს გაგაცნობთ, რომლებიც სწავლების თანამედროვე და საინტერესო მეთოდების შესახებ მოგაწვდით ხოლმე ინფორმაციას: We are Teachers,  Edutopia, Mindshift და TeachThought არხები Twitter-ზე სისტემატიურად დებენ ინფორმაციას განათლების თანამედროვე მეთოდების და გამოწვევების, ონლაინ სწავლების მეთოდების შესახებ.

ახლა კი მოკლედ ის ამოცანები, რის შესრულებაც შეიძლება სოციალური მედიის და ციფრული პლატფორმების გამოყენებით:

• მოზარდებისთვის მნიშვნელოვანი თემების იდენტიფიცირება
• დისკუსია მტკივნეულ საკითხებზე
• დავალებების და პროექტების შესრულებისთვის ალტერნატიული სივრცის შექმნა
• ახალი მედიის ინსტრუმენტების გაცნობა
• კრეატიული აზროვნების განვითარება

ხშირად ყველაფერი ისე არ არის, როგორც უფროსებს გვგონია, ბავშვები კი ფიქრობენ, რომ ლაპარაკს აზრი არ აქვს, მათი არავის ესმის. სოციალურ მედიაში თუკი მოსწავლეებს პროფაილებს ყურადღებით მიადევნებთ თვალს, ადვილად მიხვდებით, რაზე ფიქრობენ, რა ადარდებთ, რა ახარებთ და რა აინტერესებთ და შემდეგ უკვე თქვენს ოსტატობაზეა დამოკიდებული, როგორ შეადგენთ მათთან საკომუნიკაციოდ ინდივიდუალურ გეგმებს მათი საჭიროებების მიხედვით. თუ ამ გზას აირჩევთ, გახსოვდეთ, რომ მასწავლებელი კარგი დეტექტივივით უნდა იყოს, დაინახოს ყველაფერი შეუმჩნევლად.

იმ ბავშვებისთვის კი, რომლებსაც ხმამაღლა ლაპარაკი სურთ მათთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე, შეგიძლიათ შექმნათ ჯგუფი ფეისბუქზე, ბლოგი ან სკოლის საიტზე გამოყოთ სივრცე მათი ნაწერების გამოსაქვეყნებლად. ასე ბავშვები წერის ტექნიკასაც გამოიმუშავებენ და საკუთარი სათქმელის მკაფიო ფორმულირებაშიც ივარჯიშებენ, სხვა ბავშვების რეაქციები კი აუდიტორიასთან კონტაქტის საშუალებას მიცემთ და საჯარო გამოსვლებში პირველ ნაბიჯებად შეგვიძლია ჩავთვალოთ.

შეგიძლიათ ბავშვებს საკუთარი ნაწერების გამოსაქვეყნებლად Medium შესთავაზოთ, Otus-ში კი მასწავლებლები, ბავშვები და მშობლები გააერთიანოთ და იქ წარმართოთ მსჯელობა მნიშვნელოვან საკითხებზე.

თანამედროვე ბავშვებისთვის ქაღალდზე წერა მოსაწყენია. სჯობს მათ მივცეთ საშუალება იმ ტიპის დავალებები, რაც სამუშაო რვეულში არ არის შესასრულებელი და მეტ შემოქმედებითობას, წერას ან პრეზენტაციას გულისხმობს, ონლაინ პლატფორმებზე შეასრულონ და ამით დავალების შესრულების პროცესსაც უფრო საინტერესოს გავხდით და მოსწავლეებს თანამედროვე სთორითელინგის, ვიზუალიზაციის და სხვა პლატფორმებში გარკვევის საშუალებასაც მივცემთ.

აი მაგალითად, Brainly-ზე შეუძლიათ ბავშვებმა კითხვა დასვან ნებისმიერ მათთვის საინტერესო კითხვაზე მთელი მსოფლიოდან და შესაძლოა თქვენი საგნის შესაბამისად, კონკრეტულ თემაზე საინტერესო კითხვების და პასუხების საძიებოდ გამოიყენოთ.

მოსწავლეებისთვის შესაძლოა საინტერესო იყოს ისიც, თუკი ვეტყვით, რომ ჩვენთვის მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ რა არხებიდან რა ტიპის ინფორმაციას იღებენ და ვთხოვოთ ამ არხების კრიტიკულად გადააზრება: რამდენად დაცულები არიან დეზინფორმაციისგან? რას აკეთებენ კიბერბულინგის აღმოჩენისას? იღებენ თუ არა მონაწილეობას ფორუმებში განხილვებში? თუ იციან სასწავლო რესურსები, რომლის სასწავლო პროცესში ინტეგრაციასაც ისურვებდნენ?