სამზარეულოს ქიმიაზე ადრეც დამიწერია. უფრო მეტიც, ამავე სახელწოდების მასტერკლასები მაქვს ჩატარებული, როგორც თურქ,  ასევე ქართველ მასწავლებლებთან. თუმცა, მაშინ ძირითადად ცხელ სასმელებზე ვამახვილებდი ყურადღებას. არადა, როგორც ქიმიაა უკიდეგანო, ასევე სამზარეულოში ვერ  გამოლევ პროდუქტს.

ალერგიის გამომწვევი საკვები პროდუქტებიდან კვერცხი, არაქისი, რძე, ზღვის პროდუქტები, თევზი, მარცვლოვნები, ციტრუსები ლიდერობენ.  ყველა ჩამოთვლილი პროდუქტი სასარგებლო და კარგია. უბრალოდ, ზოგიერთ ადამიანს მათზე ალერგია უვითარდება.

როგორც, მაგალითად…

ალერგია ძროხის რძის ცილებზე პლანეტის მოსახლეობის 1-2%-ს ახასიათებს. თუმცა, ზოგიერთის ორგანიზმი რძის მიმართ ტოლერანტობას იმუშავებს და ეჩვევა. ალერგიული რეაქცია ძირითადად მუცლის შებერილობით გამოწვეული დისკომფორტითა და დერმატიტით ვლინდება.

ზოგიერთი ვერ გადაამუშავებს რძის შაქარ ლაქტოზას. მათ ლაქტაზური უკმარისობა აქვთ.  ასეთი პლანეტის მოსახლეობის 25%-ია. საინტერესო ფაქტია, რომ აზიის  ქვეყნებში ლაქტაზ-ალერგიული ადამიანები ბევრნი არიან. მათ აკლიათ ფერმენტი, რომელიც ლაქტოზას დაშლის. ამიტომ ლაქტოზას შლიან ბაქტერიები. შედეგად კი მუცელი იბერება და საოცარი დისკომფორტი აწუხებთ.

მოდით, ოდნავ უფრო ვრცლად დავწერ ლაქტოზას მოუნელებლობაზე, რაც ლაქტოზას დამშლელი ფერმენტებიდან, რომელიმე ერთის ლაქტაზას ან მალტაზას დეფიციტის დროს ვლინდება.  ამ დროს ახალშობილი ბავშვის ორგანიზმში აღნიშნული დისაქარიდის საკვებთან ერთად მოხვედრისას პათოლოგიური ცვლილებები ვითარდება, რომლებიც კლინიკურად ვლინდება ფაღარათით, ორგანიზმის გაუწყლოებით, წონაში საგრძნობი კლებით. სიმპტომები სახეზეა დედის რძის მიღებისთანავე. ასეთი ბავშვების  ნაწლავებში არ ხდება რძის შაქრის ლაქტოზას დაშლა გლუკოზად და გალაქტოზად. დაუშლელი ლაქტოზა ნაწლავების ბაქტერიების მოქმედებით  დუღილს განიცდის. ცნობისთვის, ძროხის რძე შეიცავს 4-5,5% ლაქტოზას, თხის რძე 3-3,8%-ს, ქალის რძე კი 5,5-8,8%.

რძის პროდუქტებში, რომლებიც ფერმენტაციის გზით მიიღება (მაწონი, კეფირი, იოგურტი, ხაჭო), ეს შაქარი აღარ არის, რადგან ფერმენტაციაში მონაწილე მიკროორგანიზმები მას უბრალოდ  „ჭამენ“.

აი, ვისაც ცილებზე აქვს ალერგია, ის ვერცერთ ჩამოთვლილ ფერმენტაციურ პროდუქტს ვერ მიირთმევს, რადგან ცილა ყველა მათგანში რჩება.  ასეთმა ადამიანებმა ნუშის რძე უნდა მიირთვან https://mastsavlebeli.ge/?p=10220

იმ პატარა ბავშვებს, ვისთანაც შეინიშნება ასეთი მდგომარეობა, ან დედის რძეზე აქვთ ალერგია ან ლაქტოზასთან შეუთავსებლობა, სპეციალურ ნარევებს უნიშავენ, სადაც ცილებიც და ლაქტოზაც უკვე დაშლილია. ასეთი საკვების შეფუთვას აწერია, რომ ის ჰიპოალერგიულია.

ლაქტოზას ჰიდროლიზით მიიღება გლუკოზა და გალაქტოზა. გალაქტოზას მოლეკულის სტრუქტურული ფორმულა ისეთივეა, როგორც გლუკოზის, მხოლოდ სივრცეში ასიმეტრიულ ნახშირბადთან ჩამნაცვლებლების სხვანაირი განლაგება აქვს.

ლაქტოზა ნაკლებად ტკბილია, ვიდრე სხვა დისაქარიდები.

როგორ დავადგინოთ ქიმიის გაკვეთილზე, რომ რძე მართლაც  შეიცავს შაქარს?

რძე ავჭრათ, ხაჭო მოვაცილოთ და ხსნარს ნატრიუმის ტუტის შემდეგ შაბიამნის ხსნარი დავამატოთ. მოწითალო ფერის ნალექის წარმოქმნა ადასტურებს, რომ რძიანი წყალი შაქარს შეიცავს. პარალელური ცდა სუპერმარკეტში შეძენილ ულაქტოზო რძეზე შეგიძლიათ გააკეთოთ, სადაც წესით, მოწითალო ფერი არ უნდა წარმოიქმნას.

ყველი რძის პროდუქტებიდან, ერთ-ერთი უძველესია. ის ჯერ კიდევ ძველი აღქმის მე-17 ან მე-18 თავში არის ნახსენები. მეფე დავითს თავისი ჯარისთვის ყველი დაურიგებია. მოგვიანებით ყველს კათოკილე ბერები ამზადებდნენ. ისინი აყენებდნენ ღვინოს და ყველის უამრავ სახეობასაც იგონებდნენ.

საქართველოში კი სიმონ ყაუხჩიშვილი მცხეთაში წარმოებული გათხრების დროს აღმოჩენილ თიხის სადღვებელებს ძვ.წ.-ის V საუკუნეზე ადრინდელს მიაკუთვნებს და ვარაუდობს, რომ ასეთ ჭურჭელში კარაქსაც დღვებდნენ და ყველიც ამოჰყავდათ. მცირე გამონაკლისის გარდა, რძისა და მისი ნაწარმის, ხაჭოსა და ყველის სახელები ძველი ქართული სიტყვებია და ძველ ხელნაწერებში (ი.აბულაძე, ძვ. ქართული ენის ლექსიკონი, 1973წ. გვ.551) მოიხსენიება. მაგ. „წუელდა მათგან სძესა და გამოსწურვიდა ხაჭოსა“. ყველის შესახებ ნათქვამია ძველ ქართულ ტექსტში: „მოიღო ხელად პური და ყველი“(ი.აბულაძე, ძვ.ქართული ენის ლექსიკონი, 1973წ. გვ.551).

ყველში ძალიან ბევრი ცილაა. რა თქმა უნდა, არის კალციუმიც.

ყველი სასარგებლოა? უდავოდ…

თუმცა… კალორიულია, ბევრი მარილი აქვს, ცხიმიანია, 100გრ-ზე საშუალოდ  70% ცხიმი მოდის. ბაზარში ნაყიდ ყველში შეიძლება რაიმე ინფექციასაც კი წავაწყდეთ. მაგალითად, ე.წ. ბაზრის ყველის გამყიდველი თუ ყველს ჭუჭყიან ხელს მოკიდებს, ყველი შეიძლება გარედან ნაწლავური ინფექციებით ინფიცირებული აღმოჩნდეს… ან, თუ ყველი დამზადებულია ინფიცირებული ცხოველის რძისგან, მაშინ შესაძლოა ბრუცელოზი განვითარდეს. ამას ჯერ არავინ მოუკლავს, თუმცა ცხოვრებას სამაგალითოდ გაამწარებს, რადგან სახსრებს აზიანებს. ამიტომ ბაზარში ყველის ყიდვისას გამყიდველს შესაბამისი საბუთი უნდა ჰქონდეს ვეტერინარისგან.

თქვენ როდესმე ბაზარში ყველის გამყიდველისთვის ვეტერინარისგან აღებული ოფიციალური საბუთი მოგითხოვიათ?…

ჰოდა, მეც მანდ ვარ… არც მე. არადა, თუნდაც მეკითხა, გამყიდველის სახეც კი მაქვს წარმოდგენილი…

არსებობს ისეთი ყველი, რომელსაც ბაზარში ვერ შეიძენთ… ობიანი ყველი. ობიც ორნაირია, ერთი სახლის კედლებზე ცხოვრობს, მეორისგან ობიან ყველს ამზადებენ. თუმცა, კედლის ობი სასიკვდილოდ საშიშია, ყველის ობი კი დელიკატესი გახლავთ. კედლის ობის სოკოები ტოქსინებს გამოყოფენ, რაც სახიფათოა  ადამიანისთვის.  ყველში არსებული ობის პენიცილიუმი კი სპეციალურად გამოყვანილი, ე.წ. მოშინაურებული კულტურაა. კედლის ობი აფლოტოქსინს და მიკოტოქსინს გამოყოფს. ყველში მცხოვრები ობი ასევე ცოცხალი ორგანიზმია, თუმცა ადამიანისთვის სასარგებლო ნივთიერებებს გამოიმუშავებს. განსაკუთრებით, გულსისხლძართვთა დაავადებებს უხდება. თუმცა… ამავე დროს იმდენად მარილიანი და ცხიმიანია, რომ მათ ფონზე ობი დიდ ვერაფერ ხეირს ვერ მოგვცემს.

ზოგჯერ ობი პურზეც არის და მურაბის ზედაპირზეც. კედლის ობთან ტოქსიკურობით ახლოსაც ვერ მივა, თუმცა სარგებელი არანაირი არ აქვს… და თუ ასეთ ობიან პურს ხშირად მივირთმევთ, ისიც ორგანიზმის მოწამლვას გამოიწვევს. ზემოთ ალერგენებზე ვწერდი და თემას აქაც ვუბრუნდები. ობიანი ყველი შეიცავს ცილას, რომელიც ჰისტამინის წინამორბედია. შესაბამისად, ალერგიისადმი მიდრეკილებმა ობიანი ყველი არ უნდა მიირთვან. თუმცა, ეს დელიკატესია და ისედაც ძალიან ცოტას თუ მივიღებთ.

მდნარი ყველი?

გასული საუკუნის დასაწყისში გამოიგონეს. 1911 წელს შვეიცარიაში „ფონ დიუ“ ტიპის ყველს შემთხვევით საკვები მჟავა დაამატეს და მდნარი ყველი მიიღეს. ტექნოლოგია ასეთია – ჩვეულებრივ ყველს აცხელებენ 70 გრადუსამდე, თუმცა რძე, რომ არ შედედდეს უმატებენ, ლიმონმჟავას ან ღვინის მჟავას, პიროფოსფატებს, რათა რძის ცილა არ გამოილექოს. ეს პროდუქტი თავდაპირველად ჯარისთვის იყო განკუთვნილი. უნდა ვიცოდეთ, რომ მდნარ ყველეულს მცენარეულ ზეთებსაც ამატებენ. თუმცა, პალმის ზეთის დამატებას სტანდარტი კრძალავს.

იცოდით?

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 114 ერთეული ქოლესტერინია, მდნარი ყველის იმავე რაოდენობაში კი 80 ერთეული;

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 25 ერთეული ცილაა, მდნარი ყველის  იმავე რაოდენობაში კი 16 ერთეული;

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 819 გრ მარილია, მდნარი ყველის იმავე რაოდენობაში კი 1499გრ;

ჩვეულებრივი ყველის 100 გრამში 700 ერთეული კალციუმია, მდნარი ყველის  იმავე რაოდენობაში კი 466 ერთეული.

ბრიტანელმა მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ყველი მაცარელა წნევისკენ მიდრეკილი ადამიანებისთვის საუკეთესოა. რადგან ის ყველაზე ნაკლებად  შეიცავს მარილს.

კლუბური მუშაობის დროს ყველის გაკეთება:

ავიღოთ პასტერიზებული რძის 500მლ, 500 მლ კეფირი, სამი კვერცხი, მარილი გემოვნებით. ქვაბში ჩავასხათ პასტერიზებული რძე და მივიყვანოთ ადუღებამდე. თასში ჩავასხათ კეფირი, ჩავახალოთ სამივე კვერცხი და ერთგვაროვან კონსისტენციამდე ავთქვიფოთ. ამასობაში რძე ხომ ადუღდა. ჰოდა, ძალიან დაბალ ცეცხლზე, მუდმივად ვურევთ და რძეში ჩვენს ათქვეფილ მასას ვასხამთ. იქვე ვამატებთ მარილსაც.

რა მოხდება?

ა) ქვაბში უცებ ყველი წარმოიქმნება;

ბ) არაჟანი წარმოიქმნება;

გ) მასა ფენებად დაიყოფა.

დიახ, პასუხი სწორედ ბოლო ვარიანტია. ფენებად დაიყოფა და თეთრი ხაჭოსებრი მასა გამოილექება, რომელიც რძის ცილას წარმოადგენს. ვიღებთ საწურს, ვაფენთ დოლბანდის რამდენიმე ფენას და ქვაბში არსებულ მასას გადავწურავთ. დოლბანდზე აჭრილი მასა, ანუ ცილა  დარჩება. დოლბანდიდან შრატს კარგად ჩავწურავთ და დოლბანდს შევკრავთ. ახლა ყველი უნდა მომწიფდეს, რასაც 8-10 საათი დასჭირდება. შემდეგ მოსწავლეებს შეუძლიათ დააგემოვნონ და შეაფასონ.

ყველი თაგუნებს უყვართო, ბავშვობაში გამეგონა. ჰოდა, ერთხელ ჩემი მეგობრის, ე.წ. თეთრ თაგუნას რამდენიმენაირი ყველი შევთავაზეთ. ეს თაგუნა სპეციალურად მისთვის მოწყობილ სახლში ცხოვრობდა, ზოგჯერ დიდ სახლშიც დასეირნობდა და ოჯახის სრულფასოვანი წევრი გახლდათ. „ღიღილო“ ერქვა, თაგვისთვის იშვიათი ღიღილოსფერი თვალების გამო. ჰოდა, „ღიღილომ“ ყველს მარცვლეული ამჯობინა. რა ვიცი, შესაძლოა გემოვნება ჰქონდა განსხვავებული.

რატომ არის მნიშვნელოვანი საჯარო მეტყველების უნარის განვითარება სასკოლო ასაკში

 იმისთვის, რომ ახალგაზრდები სკოლაში, კარიერასა და, საზოგადოდ, ცხოვრებაში წარმატებისთვის მოვამზადოთ, მათ 21-ე საუკუნის უნარ-ჩვევები უნდა განვუვითაროთ. ეს ის უნარ-ჩვევებია, რომლებიც მათ მოამზადებს თანამედროვე სამყაროს გამოწვევებისთვის, მუდმივი ცვლილებებისა და მაღალი კონკურენციისთვის გლობალურ ეკონომიკურ სამყაროში. 21-ე საუკუნის დამქირავებლები მოითხოვენ კრიტიკულად და შემოქმედებითად მოაზროვნე თანამშრომლებს, ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ ციფრული კომპეტენცია, გლობალური ცნობიერება და ეფექტური კომუნიკაციის უნარი. ერთ-ერთი უნარი, რომელიც აუცილებელია 21-ე საუკუნის წარმატებული მოქალაქისთვის, არის საჯარო მეტყველება – ორატორობა და ეფექტური პრეზენტაცია.

საჯარო მეტყველება მეტად მნიშვნელოვანი უნარია, სასიცოცხლოდ აუცილებელი როგორც პოლიტიკოსისთვის, ისე ბიზნესლიდერისა და მასწავლებლისთვისაც. ეს უნარი ნებისმიერ მოქალაქეს სჭირდება, რადგან ცხოვრების ამა თუ იმ ეტაპზე ყველას უწევს, დაარწმუნოს სხვა ადამიანი თუ ადამიანთა ჯგუფი ამა თუ იმ საკითხში, გამოვიდეს სიტყვით ან წარმოთქვას სადღეგრძელო მეგობრის დაბადების დღესა თუ საქორწინო ცერემონიალზე. საჯარო მეტყველება არ ნიშნავს მხოლოდ დიდი აუდიტორიის წინაშე სიტყვით გამოსვლას; საჯარო მეტყველების უნარი აუცილებელია საკლასო პროექტების განხორციელებისას, გასაუბრებასა თუ ინტერვიუზე, კონფერენციაზე, ფორმალური თუ არაფორმალური დებატების დროს. ეს ცხოვრებისეული უნარია, რომელიც პიროვნულ განვითარებას უწყობს ხელს.

მაგრამ, სამწუხაროდ, ადამიანთა უმეტესობა საჯაროდ სიტყვის წარმოთქმას უფრთხის. გლოსოფობია, საჯარო მეტყველების შიში, ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ ფობიად ითვლება. რატომ ეშინიათ ადამიანებს აუდიტორიის წინაშე გამოსვლის? მიზეზი არაერთია: აკლიათ თავდაჯერება; ეშინიათ, არ დასცინონ; უხერხულობას უქმნით ყურადღების ცენტრში მოქცევა… მუხლების კანკალს, ხელისგულების ოფლიანობას, გულის ბაგაბუგს ერთვის შეგრძნება, რომ მომზადებული სიტყვა დაგავიწყდა, რომ უკანა რიგებში შენზე ჩურჩულებენ… ამის მიზეზი კი საჯარო მეტყველების პრაქტიკის ნაკლებობა, არასათანადო წვრთნა, მასწავლებლების მხრივ საკითხის უგულებელყოფა, არასწორი სტრატეგიები და მიდგომებია.

ზოგიერთ ადამიანს ბუნებრივად აქვს საჯარო მეტყველების მეტ-ნაკლები უნარი, უმეტესობას კი ამ უნარის შეძენა და განვითარება სჭირდება. მასწავლებლის მისიაც ის არის, ამაში დაეხმაროს მოსწავლეებს. მაგალითად, დიდი ბრიტანეთის სკოლებში დაწყებითი კლასებიდანვე დიდი ყურადღება ექცევა საჯარო მეტყველებისა და დებატების უნარების განვითარებას – იმის განვითარებას, რასაც აქ oracy-ს უწოდებენ.

Oracy მომდინარეობს სიტყვისგან orare, orator. ორატორი კი ის ადამიანია, რომელიც ეფექტურად იყენებს სიტყვებს და დამაჯერებლად ლაპარაკობს. ორატორის ხელოვნების ღერძს, არისტოტელეს თანახმად, სამი კომპონენტი ქმნის: ეთოსი, ლოგოსი და პათოსი. ლოგოსი გულისხმობს კრიტიკულ აზროვნებას, ლოგიკას, ანალიზს, დაგეგმვას, არგუმენტირებულობას, ეთოსი – მოსაუბრის ეთიკურ ნორმებს, აუდიტორიისადმი მის პატიოსან, გულწრფელ დამოკიდებულებას, პათოსი კი გამოხატავს ემოციურ კავშირს აუდიტორიასთან, ღიმილს, ჟესტების ენას, ხმის ტემბრს, მზერით კონტაქტს, იუმორს.

მინდა, გაგიზიაროთ საჯარო მეტყველებისა და დებატების კლუბის მუშაობის პრაქტიკა საჩხერის მეორე საჯარო სკოლაში. კლუბის მუშაობაში ჩართულნი არიან საბაზო საფეხურის მოსწავლეები. კლუბის წევრები თამაშით და სხვადასხვა კომუნიკაციური აქტივობით სწავლობენ საჯარო მეტყველებას, დებატების წარმართვას, ეფექტურ პრეზენტაციას და, იმავდროულად, იუმჯობესებენ ინგლისურ ენაზე მოსმენისა და ლაპარაკის უნარ-ჩვევებს. კლუბის მუშაობისას ვაკეთებთ ვიდეოჩანაწერებს და ჩვენს ფეისბუქგვერდზე ვათავსებთ. კლუბის წევრები მონაწილეობენ საჯარო მეტყველების ადგილობრივ და რესპუბლიკურ კონკურსებში, მართავენ მასტერკლასებს სხვა სკოლების მოსწავლეთათვის.

გაგაცნობთ კლუბში გამოყენებულ რამდენიმე აქტივობას, რომლებიც დაეხმარება თქვენს მოსწავლეებს, საზოგადოდ, ზეპირმეტყველების და, კერძოდ, საჯარო მეტყველების, დებატების წარმართვის უნარების განვითარებაში.

აქტივობა 1

უკაცრიელ კუნძულზე

დაურიგეთ მოსწავლეებს თაბახის ფურცლები და სთხოვეთ, დახატონ ნებისმიერი ნივთი სურვილისამებრ. დროის ამოწურვის შემდეგ აკრიფეთ ფურცლები და ხელახლა დაურიგეთ, ოღონდ ისე, რომ საკუთარი ნახატი არ მისცეთ. შესთავაზეთ, წარმოიდგინონ, რომ უკაცრიელ კუნძულზე არიან და აქვთ ერთადერთი (ფურცელზე დახატული) ნივთი, რომლის საშუალებითაც თავი უნდა გადაირჩინონ. სთხოვეთ, მოამზადონ მოკლე სიტყვა, რომლს საშუალებითაც დაარწმუნებენ აუდიტორიას ამ ნივთის სარგებლიანობაში.

აქტივობა ავითარებს როგორც საჯარო მეტყველების უნარს, ისე შემოქმედებითობას და კრიტიკულ აზროვნებას. სახალისოა და მოსწავლეები მასში დიდი ინტერესითა და ენთუზიაზმით ერთვებიან.

აქტივობა 2

დებატები საჰაერო ბურთზე

მოსწავლეებს სთხოვეთ, წებოვან ფურცლებზე დაწერონ ცნობილი (ცოცხალი ან გარდაცვლილი) ადამიანების სახელები და ფურცლები ჩაყარეთ კონტეინერში (ქუდში ან ყუთში). სთხოვეთ რამდენიმე მოსწავლეს, ამოიღონ კონტეინერიდან სახელები, წარმოიდგინონ, რომ ეს ადამიანები არიან და წარმოთქვან სიტყვა აუდიტორიისათვის. სიტყვის მოსამზადებლად მათ მიეცემათ გარკვეული დრო (მასწავლებელს შეუძლია, სიტყვის მომზადება მეორე დღისთვის დაავალოს). დროის ამოწურვის შემდეგ ქმნით სიმულაციურ სიტუაციას – მოსწავლეებს ეუბნებით, რომ ისინი მგზავრობენ ცხელი ჰაერით გაბერილი საჰაერო ბურთით, რომელიც უეცრად ვარდნას იწყებს. ბურთმა ფრენა რომ განაგრძოს, ერთ-ერთმა მგზავრმა უნდა დატოვოს ეს ტრანსპორტი. მოსწავლეებმა სათითაოდ უნდა წარმოთქვან საჯარო სიტყვა და დაარწმუნონ აუდიტორია და ჟიური, რომ სწორედ ისინი იმსახურებენ საჰაერო ბუშტით მგზავრობის გაგრძელებას; ისაუბრონ თავიანთ წვლილზე კაცობრიობის წინაშე. ჟიური აფასებს სიტყვას წინასწარ შეთანხმებული კრიტერიუმებით. შეიძლება ფარული კენჭისყრით ხმის მიცემაც.

შეგიძლიათ, ცნობილი ადამიანების ნაცვლად აიღოთ ცნობილი ადგილები ან რომელიმე სხვა თემა, მოსწავლეთა ინტერესების მიხედვით.

აქტივობა ხელს უწყობს არგუმენტირებულ მსჯელობას, კრიტიკულ აზროვნებას, შემოქმედებითობას, ავითარებს კომუნიკაციურ კომპეტენციას. ეს არის ავთენტური როლური თამაში და მოსწავლეების მოტივაცია მაღალია, რადგან ისინი ცდილობენ, აუდიტორიაზე კარგი შთაბეჭდილება მოახდინონ.

აქტივობა 3

კარლ პოპერის დებატები

სადებატო თემად ირჩევთ თეზისს. თეზისი ეხება წიგნის ან ფილმის პერსონაჟს, ან საზოგადოებაში არსებულ საკამათო საკითხს. დებატები მიმდინარეობს ორ ჯგუფს შორის. თითოეულ ჯგუფში სამ-სამი მოსწავლეა. ერთ ჯგუფს დადებითი პოზიცია აქვს, მეორეს – უარყოფითი. დადებითი პოზიციის ჯგუფმა უნდა დაიცვას თეზისში მოცემული აზრი, ხოლო უარყოფითი პოზიციისამ გააბათილოს მისი არგუმენტები. რა თქმა უნდა, ორივე ჯგუფის წარმომადგენლებს ეძლევათ განსაზღვრული დრო.

დებატები ზეპირმეტყველებასთან ერთად ავითარებს მაღალ სააზროვნო უნარებს – კრიტიკულ და ლოგიკურ აზროვნებას, არგუმენტირებულ მსჯელობას.

აქტივობა 4

სიტყვა ექსპრომტად

მოსწავლეებს სთხოვეთ, გაიხედონ საკლასო ოთახის ფანჯრიდან და დაასახელონ ერთი საგანი, რომელსაც დაინახავენ: ცა, მანქანა, ბავშვი, ძაღლი… სთხოვეთ, ისაუბრონ მის შესახებ 60 წამის განმავლობაში.

ეს სახალისო აქტივობა ავითარებს მოუმზადებლად  სიტყვის წარმოთქმის უნარს, შემოქმედებითობას და ამზადებს მოსწავლეებს რეალური ცხოვრებისთვის, რადგან რეალურ ცხოვრებაში ადამიანს ყოველ ნაბიჯზე უწევს მოუმზადებლად საუბარი. აქვე მინდა გაგიზიაროთ ცნობილი ამერიკელი მწერლის მარკ ტვენის ციტატა, რომელშიც ის აღნიშნავს რომ კარგი მოუმზადებელი სიტყვის მოსამზადებლად მას სამი კვირა სჭირდება: „It usually takes me more than three weeks to prepare a good impromptu speech“.

რჩევები მოსწავლეებს და მასწავლებლებს

იმისთვის, რომ საჯარო მეტყველებაში გაიწაფოთ და კარგ ორატორებად იქცეთ, იმისთვის, რომ საჯარო სიტყვის წარმოთქმისას თქვენმა აუდიტორიამ არ მოიწყინოს, დაგეგმეთ სიტყვა, წინასწარ განსაზღვრეთ აუდიტორია, ივარჯიშეთ სარკის წინ, მიაქციეთ ყურადღება ჩაცმულობას, არ ილაპარაკოთ მონოტონურად, მომზადებული სიტყვა აჩვენეთ მეგობარს ან ოჯახის წევრს, ხშირად უსმინეთ TED Talks და შემდეგ განიხილეთ მოსმენილი, მომზადებული სიტყვა ჩაწერეთ მობილურზე, მოუსმინეთ, შეიტანეთ კორექტივები.

და გახსოვდეთ ოქროს წესი: ივარჯიშეთ, ივარჯიშეთ, ივარჯიშეთ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• Vika Kuprashvili, Natia Pirtkhalava, Principles and Practices in Creative Speaking
• International Debate Forum Material, Bulgaria, 1998

გარდატეხის ასაკის არსი. გარდატეხის ასაკი – არა მხოლოდ რთული ასაკია, არამედ ის არის ჩვენი ცხოვრების უნიკალური ეტაპი. ასე იწყება დანიელ სიგელის წიგნი: „შეღწევის ზონის გარეთ: ანუ როგორ მოვიქცეთ, რომ არ დავკარგოთ ბავშვთან კონტაქტი გარდატეხის ასაკში“.

ეს ასაკი, განაგრძობს მეცნიერი, დაახლოებით თორმეტიდან ოცდაოთხ წლამდე გრძელდება. დიახ, არ შემშლია – მნიშვნელოვანი ცვლილებებისა და სერიოზული გამოცდების ეს პერიოდი ოცდაოთხ წლამდე შეიძლება გაგრძელდეს და ის სირთულეს წარმოადგენს არა მხოლოდ თავად ბავშვისთვის/მოზარდისათვის, არამედ მათ გარშემო სოციუმისათვისაც. გარდატეხის პერიოდის შესახებ წარმოდგენა მრავალ მითსა და ცრუ ინფორმაციას ეფუძნება. მინდა რამდენიმე მითზე შევაჩერო მკითხველის ყურადღება. აი ისინიც: „ამ ასაკში ჰორმონები იმდენად მძლავრობენ, რომ მოზარდები სრულებით უმართავები და არაადეკვატურები ხდებიან“. ეს სიცრუეა, რადგან მეცნიერები ამბობენ, რომ მართალია ამ ასაკში ჰორმონების გამომუშავება მართლაც ძლიერდება, მაგრამ თინეიჯერების ქცევას ისინი არ განაპირობებენ. ახლა ჩვენ ვიცით, რომ თინეიჯერულ აღქმას უპირველეს ყოვლისა განაპირობებს ის ცვლილებები, რომლებიც თავის ტვინის განვითარებაში მიმდინარეობს.

მეორე მითი: „გარდატეხის ასაკი – ეს მხოლოდ მომწიფების პერიოდია და ბავშვებისათვის საკმარისი „გაიზარდონ“, რათა ყველაფერი თავის ადგილას დადგეს“. როგორც უკვე აღვნიშნეთ,  ამ ასაკში ბევრი ახალი და ხშირ შემთხვევაში ღრმა განცდები იჩენს თავს. თინეიჯერები ამ პერიოდში ისეთი ქცევებით გამოირჩევიან, რომლებიც არათანმიმდევრული და უფრო მეტიც, დაუნდობელიც კი შეიძლება იყოს. მოზარდისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია, ცხოვრების ეს ეტაპი რაც შეიძლება სასარგებლოდ გაიაროს. ანუ საზღვრების მონიშვნა, სიახლეების ძიება, დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიღება – და მრავალი მსგავსი რამ ხდება იმის საფუძველი, რომ ამჟამინდელი თინეიჯერი მომავალში სრულფასოვანი, მიზანმიმართული, ჩამოყალიბებული პიროვნება იქნება.

მესამე მითი: „გარდატეხის ასაკში ბავშვების მთავარ მიზანს წარმოადგენს უფროსებისაგან დამოუკიდებლობის მოპოვების სურვილი“. ნამდვილად, ამ ასაკში მოზარდებისათვის დამოუკიდებლობის მოპოვება ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია მათთვის უფროსებთან ურთიერთობაც. ზრდასრულობაში გადასვლის ჯანსაღი პროცესი ნიშნავს ურთიერთდამოკიდებულებებს და არა ერთმანეთისაგან სრულ იზოლაციას. მშობლებისადმი ბავშვების დამოკიდებულება იცვლება და მეგობრები მათთვის უფრო მნიშვნელოვანი ხდებიან. საბოლოო ჯამში, ჩვენ ვმოძრაობთ უფროსების ჩვენდამი მზრუნველობიდან თანატოლებთან უფრო ინტენსიური ურთიერთობებისაკენ, შემდეგ ჩვენი ზრუნვის ვექტორი სხვა ადამიანებისაკენ გადაინაცვლებს, რაც ზრდასრულ ასაკში მათგან საპასუხო დახმარებაში გამოიხატება. სწორედ ამაში მდგომარეობს ურთიერთდამოკიდებულება. ამგვარად, ადამიანების მოთხოვნილება, ჰქონდეთ ერთმანეთთან ახლო ურთიერთობები, მთელი ცხოვრების მანძილზე ნარჩუნდება.

დადასტურებული ფაქტია, რომ ჩვენ შესახებ სხვა ადამიანების შეხედულებებმა შესაძლოა გავლენა იქონიონ ჩვენს ქცევებზე. ეს განსაკუთრებულად მგრძნობიარე საკითხია თინეიჯერებისათვის, რომლებიც განსხვავებულ ინტერპრეტაციებს ანიჭებენ უფროსების მოსაზრებებს მათ შესახებ. ცნობილია, რომ ის ბავშვები გაცილებით დაბალ ნიშნებს ღებულობენ, რომელთა მასწავლებლებიც პირდაპირ თუ ირიბად მიანიშნებენ მათ არასაკმარის ნიჭიერებაზე, ვიდრე ისინი, ვისაც მასწავლებლები მსგავს არაფერს ეუბნებიან. იმ თინეიჯერებს, რომელთაც მუდმივად უწევთ მათ შესახებ ნეგატიური შეფასების მოსმენა, მეტად უჭირთ საკუთარი პოტენციალის წარმოჩენა, ვიდრე მათ თანატოლებს, რომლებსაც უფროსები პოზიტიურად აფასებენ. გარდატეხის ასაკი – ეს არის დაძაბული ემოციური ცვლილებების პერიოდი და არა უთავბოლო, არათანმიმდევრული, გაუწონასწორებელი უმწიფარობის ასაკი. ეს ასაკი საკუთარი თავის, საზოგადოებაში საკუთარი ადგილის ძებნის პერიოდია. ეს არის მოზარდების მუდმივი სწრაფვა, გაიგონ, რა არის მათთვის უმჯობესი, რა უნარები და შესაძლებლობები აქვთ მათ როგორც მომავალ ზრდასრულ ადამიანებს.

გარდატეხის ასაკს აქვს თავისი გამოწვევები და თქვენ წარმოიდგინეთ სარგებელიც. ამ ასაკის ძირითადი მახასიათებელებს განაპირობებს თავის ტვინში მიმდინარე ცვლილებები. ამ პერიოდში იცვლება ისეთი მნიშვნელოვანი ფუნქციები როგორებიცაა: მეხსიერება, ლოგიკური აზროვნება, ყურადღების ფოკუსირებისა და გადაწყვეტილების მიღების უნარები. ასევე, ცვლილებას განიცდიან  ადამიანური ურთიერთობები. ამ ცვლილებების არსში ჩაწვდომა დაგვეხმარება, უფრო პოზიტიური და ნაყოფიერი გავხადოთ ეს პერიოდი ბავშვებისა და მოზარდებისათვის.

გარდატეხის ასაკი – საუკეთესო დროა თუნდაც სიმამაცისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებისთვის. მოზარდების ცხოვრება ძალიან სწრაფად იცვლება, რომელთაც კი არ უნდა გაურბოდნენ უფროსები, არამედ უნდა წააქეზონ კიდეც და სასიკეთოდ მიმართონ. მოზარდების თავის ტვინში მიმდინარე ცვლილებები ძალიან ნაყოფიერია. ის გამოცდილება, რომელიც ამ ასაკში ხდება, უშუალო გავლენას ახდენს მათ მომავალ ცხოვრებაზე. მოზარდებისათვის ბუნებრივი მდგომარეობაა არსებული საზღვრების გარღვევა. მათ ამაში შემოქმედებითი ენერგია ეხმარება, რომელიც თავის მხრივ ახალ შესაძლებლობებს უხსნის თინეიჯერებს. ამასთან ერთად აზროვნების ახალი სტილი, აღქმა და ქცევა შესაძლებელია უარყოფითი მიმართულებითაც წარიმართოს. მაინც საჭიროა გარდატეხის ასაკში აზროვნების პოზიტიურ კალაპოტში მოქცევა და ზრდასრულ ასაკშიც მისი სასიკეთოდ გამოყენება.

გარდატეხის ასაკის დასაწყისში თავის ტვინის ცვლილება გამოიხატება სიახლეების ძიებაში, სოციალური აქტიურობაში, გამძაფრებული მგრძნობელობასა და შემოქმედებითობისაკენ სწრაფვაში. მოზარდები მიისწრაფიან აღიარებისაკენ, სიახლეებისკენ, ახლო კონტაქტებს ამყარებენ თანატოლებთან, განიცდიან უფრო ძლიერ ემოციებს და უფრო მეტად ცდილობენ, გაერიდონ დამკვიდრებულ წესრიგს, რათა ახლებურად შეიმეცნონ გარე სამყარო. როგორც უკვე ვთქვით, ასეთ ცვლილებებს შესაძლებელია ნეგატიური მხარეც ჰქონდეს. მოდით, განვიხილოთ რა პლიუსები და მინუსები შეიძლება ჰქონდეს იმ ოთხ ნიშანს, რომელებიც ზემოთ ჩამოვთვალეთ.

1. სიახლეების ძიება ძლიერდება, თანატოლების მხრიდან აღიარების მოპოვების სურვილის გამძაფრების შედეგად. მოზარდები უფრო მოტივირებული ხდებიან სოციალურად, ცდილობენ მეტად სისხლსავსე ცხოვრებით იცხოვრონ. მინუსები: სიახლეების ძიებისას ახალი მძაფრი შეგრძნებების განცდის სურვილი აძლიერებს სარისკო ქმედებების განხორციელების ალბათობას. იზრდება ნერვული აღგზნება, ტრავმები, როგორც ფიზიკური ასევე, ფსიქიკური. პლიუსები: სიახლეებისკენ სწრაფვა წარმოშობს ახალ გატაცებებს, ახალ საინტერესო საქმიანობებს და ზოგადად ცვლის სამყაროსადმი მოზარდის დამოკიდებულებას, რომელიც მას განიხილავს, როგორც სახალისო თავგადასავალს;
2. სოციალური აქტიურობა – აძლიერებს თანატოლებს შორის კავშირებს და ხელს უწყობს ახალი მეგობრების შეძენას. მინუსები: მოზარდები ცდილობენ უფროსებისაგან იზოლირებული იყვნენ. ისინი გარშემორტყმული არიან მხოლოდ საკუთარი მეგობრებით, რაც სარისკო ქმედებებისკენ უბიძგებს თინეიჯერებს. უფროსების გამოცდილების სრული იგნორირება კი კიდევ უფრო მეტად ზრდის რთული ქცევების განხორციელების ალბათობას. პლიუსები: ახალი ურთიერთობების დამყარების სურვილი, მოზარდებს უბიძგებს ურთიერთმხარდაჭერაზე დაფუძნებული კავშირებისაკენ, რაც თავის მხრივ მომავალი ნდობით აღჭურვილი, თავისუფალი, ბედნიერი კეთილგანწყობით სავსე ცხოვრების საწინდარი შეიძლება გახდეს.
3. გამძაფრებული მგრძნობელობა – ცხოვრებას გაცილებით სისხლსავსეს ხდის, ურთიერთობებთან მიმართებაში. მინუსები: ინტენსიურმა ემოციებმა შესაძლოა გამოიწვიოს იმპულსურობა, გუნება-განწყობის მკვეთრი ცვლილებები, ზოგჯერ კი არაადეკვატური, ფეთქებადი რეაქციები. პლიუსები: ემოციურობა მოზარდს ავსებს ენერგიით და ჯანსაღი მიზანსწრაფულობით, ეს ყველაფერი მათ ცხოვრებას მატებს აზრების სიღრმესა და მომავლის იმედს.
4. შემოქმედებითობისაკენ სწრაფვა – გულისხმობს ცნობიერების საზღვრების გაფართოებას. ახალი, კონცეპტუალური და აბსტრაქტული აზროვნება, რომელიც მოზარდს უვითარდება, მას აძლევს საშუალებას, მოვლენების არსებულ წესრიგში ეჭვი შეიტანოს და აიძულებს თავად ეძებოს პრობლემის გადაჭრის ორიგინალური მიდგომები, გააკეთოს აღმოჩენები და ეცადოს დაამკვიდროს საკუთარი ახალი ხედვები. მინუსები: ცხოვრების საზრისის ძიება გარდამავალ ასაკში შესაძლებელია გახდეს პიროვნული განვითარების კრიზისის მაპროვოცირებელი. მოზარდი ხდება მოწყვლადი და მას ეკარგება სამომავლო მიზნები. პლიუსები: თუ თინეიჯერის გონება ინარჩუნებს შემოქმედებითი ძიების წარმოების უნარს, ეს ნიშნავს, რომ მას შეუძლია ყოველდღიური რუტინის მინიმუმამდე დაყვანა და პარალელურად ის შეძლებს ყოველდღიურ, ერთფეროვან, ყოფით მოვლენებში დაინახოს რაღაც ორიგინალური, განსხვავებული, უცნაური. ვფიქრობ, დამეთანხმებით სრულფასოვანი ცხოვრების წარმართვისათვის შესანიშნავი სტრატეგიაა!

დამატებით აღსანიშნავია, რომ გარდატეხის ასაკში სიახლის ძიების სურვილი შემოქმედებითი ძიების ბიძგს აძლევს მოზარდებს, ასევე აძლიერებს მათ გონებრივ უნარებს.

მკითხველი გაეცნო ამერიკელი ბავშვთა ფსიქიატრის დენიელ სიგელის მოსაზრებებს. ავტორი გახლავთ მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, ამავდროულად მასწავლებელი, საგანმანათლებლო ცენტრის: Mindsinght Institute-ის დირექტორი. ათზე მეტი პოპულარული წიგნის ავტორი, რომლებიც ეხება ბავშვთა აღზრდის საკითხებს და თავის ტვინის ფუნქციონირებას. ამ წიგნების უმრავლესობა გამოსვლისთანავე ბეტსელერად იქცა და დიდ ინტერესს იწვევს მკითხველებში.

გარდაბნის მუნიციპალიტეტში, სოფელ კალინინოს საჯარო სკოლაში, ოცი წელია, რაც ქართულის მასწავლებელი ნინო ბუთურიშვილი ასწავლის. ნინო ცდილობს მოსწავლეები, სწავლების სხვადასხვა რესურსების გამოყენებით სახელმწიფო ენაზე გამართულად აალაპარაკოს. ნინოს წამყვანი მასწავლებლის სტატუსი აქვს და სერტიფიცირებული მასწავლებელია, რის გამოც ხშირად ეკითხებიან, რატომ მუშაობს მაინცდამაინც რეგიონის სკოლაში და რატომ არ ეძებს სამსახურს ქალაქის პრესტიჟულ სკოლებში. ნინო ფიქრობს, რომ მისთვის პრესტიჟული, სწორედ ურთულესი პრობლემის წარმატებული შედეგია და ამ შედეგის მიღწევას ცდილობს კალინინოს სკოლაში. როდესაც კალინინოს სკოლას ნინო მასწავლებლის მანქანა უახლოვდება, ეზოში მყოფმა მოსწავლეებმა უკვე იციან, რომ ნინო მასწავლებელს უნდა დაეხმარონ. ერთი, ორი, სამი, ოთხი და ზოგჯერ ხუთი ჩანთა ნინოს სასკოლო ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. მას სწავლებისთვის საჭირო რესურსები მანქანით დააქვს და ზოგჯერ, მანქანის საბარგული მთლიანად მის სასწავლო რესურსებს უჭირავს. ნინომ ოცი წლის განმავლობაში, არა მარტო მის მოსწავლეებს შეასწავლა ქართული ენა, თვითონაც ისწავლა აზერბაიჯანული და უკვე მეორე ენის დახმარებით, ცდილობს უფრო გაუმარტივოს ეთნიკურ აზერბაიჯანელებს ქართულის სწავლების გზები და დაეხმაროს მათ ინტეგრაციის პროცესში.

ოცი წელი მასწავლებლის პროფესიაში. რას ნიშნავს გამოცდილების ეს წლები თქვენთვის?

როდესაც უმაღლეს სასწავლებელში ჩავაბარე, არ ვფიქრობდი მასწავლებლობაზე. მოგეხსენებათ, 90-იან წლებში ყველაზე ნაკლებად სასურველი ეს პროფესია იყო. ხელფასი სამსახურში ერთი დღის მგზავრობის სამყოფი მქონდა. თუმცა, 19 წლის ასაკში მაინც მასწავლებლობით დავიწყე კარიერა. იმ სკოლაში ერთადერთი დაწყებითი კლასის მასწავლებელი ვიყავი. არ იყო ადვილი. მტკიცე და ჯიუტი ხასიათის „წყალობით“ ( რას ჰქვია არ გამომივა?!) ღირსეულად გავართვი თავი. თავს უფლებას მივცემ, ასე შევაფასო ჩემი გამოცდილება დღევანდელი გადასახედიდან.

როგორ გაიხსენებთ ოცი წლის წინანდელ ნინო მასწავლებელს, პირველ გაკვეთილს, მოსწავლეებს, საკლასო ოთახს. ახლა რას შეცვლიდით, რას ეტყოდით საკუთარ თავს?

პირველად აზერბაიჯანულ სკოლაში რომ დავიწყე მუშაობა (2000 წელს), საერთოდ არაფერი ვიცოდი მათი კულტურის, ტრადიციების შესახებ და მით უმეტეს არც აზერბაიჯანული ენა მესმოდა. ვასწავლიდი სამივე საფეხურზე: I, VII, XI და ა.შ. კლასებს. ლექსიკურ ერთეულებს ილუსტრაციების, ფოტოების, თვალსაჩინო მასალის გამოყენებით ვუხსნიდი. მოქმედებებს თავად ვასახიერებდი და ასე ვუხსნიდი (ადექი, წადი, გადაშალე, დაწერე, წაიკითხე), მაგრამ როდესაც ატირდა პირველკლასელი მოსწავლე, ნამდვილად არ ვიცოდი, რა უნდა მექნა. არც მას ესმოდა ჩემი, არც მე – მისი. გავიქეცი დერეფანში, დავუძახე დამლაგებელს და ვთხოვე კლასის ხელმძღვანელი მოეყვანა. მაშინ გადავწყვიტე, რომ შემესწავლა მათი ენა, რომ უკეთესად გამეგო და უკეთესად მესწავლებინა. ახლა, უამრავი თვალსაჩინო მასალა მაქვს ეფექტური და შედეგიანი გაკვეთილის დაგეგმვა-ჩატარებისთვის – ბუკები, სახელმძღვანელოები, სხვა რომ არაფერი ტელეფონში ვრთავ ინტერნეტს და აუდიო და ვიზუალურ რესურსებს ვიყენებ. ასევე, თავად ვქმნი სასწავლო მასალას, ადაპტირებას ვუკეთებ ტექსტებს, მოსასმენ მასალას მოვიძიებ და ამ მასალებზე დაყრდნობით ვგეგმავ გაკვეთილებს, რათა უფრო საინტერესო და სახალისო გავხადო ქართული ენის შესწავლა.

ოცი წელი ეთნიკურ უმცირესობებს ასწავლით სახელმწიფო ენას. ენობრივი კომპეტენციის ამაღლების გარდა, რით არის ეს პროცესი თქვენთვის ძვირფასი და მნიშვნელოვანი?

ენობრივი კომპეტენციის ამაღლების გარდა, აუცილებელია, შემსწავლელებს გავაცნოთ და გავათავისებინოთ იმ ქვეყნის კულტურა, ყოფა, რომელ ქვეყანასაც თავადაც წარმოადგენენ. ინტეგრაცია აუცილებელი პირობაა სრულფასოვანი მოქალაქეობისთვის. არაფორმალურ გარემოში სწავლებით, სხვადასხვა კლასგარეშე პროექტით, კულტურულ-შემოქმედებითი ღონისძიებებით ხელს ვუწყობთ ამ პროცესებს, მათ დაახლოებას და ინტეგრირებას სახელმწიფოში. ერთ შემთხვევას გავიხსენებ ამასთან დაკავშირებით. ჩემი მოსწავლე, მშობლებმა თურქეთის საკმაოდ ცნობილ და პრესტიჟულ უმაღლეს სასწავლებელში ჩარიცხეს და სურდათ იქ დაესრულებინა სწავლა. ლალაზარი პირველი კურსის დასრულების შემდეგ ჩამოვიდა საქართველოში, ჩააბარა მისაღები გამოცდები და ახლა აქ სწავლობს. ამბობს, რომ ეს მისი სამშობლოა, აქ აპირებს ცხოვრებას და არ უნდა არსად წასვლა. 5 წელი ამ გოგონას ქართული ენის მასწავლებელი ვიყავი. ვთვლი, რომ მის ასეთ დამოკიდებულებებში ჩემი დიდი წვლილიცაა. ასეთი უამრავი შემთხვევა შემიძლია დავასახელო. მოსწავლეებთან ურთიერთობა არ მთავრდება მათი სკოლის დამთავრებით, შემდეგაც ვეხმარები გზის გაკვლევაში.

პროფესიულ განვითარებაზეც ვისაუბროთ. როგორ მიჰყვებით  პროფესიულ გამოწვევებს?

შედეგი რომ მაღალი დონის იყოს და კონკურენტუნარიანი მოქალაქეები აღზარდო, ამისთვის „თავად არასოდეს უნდა შეწყვიტო სწავლა“. პროფესიულ განვითარებასა და ზრდაზე მუდმივად ვზრუნავდი. ერთი უმაღლესი სასწავლებლის დამთავრებისთანავე, მეორეზე ჩავირიცხე და დავამთავრე წარმატებით. როგორც კი დაინიშნა მასწავლებელთა სასერტიფიკაციო გამოცდები, მაშინვე დავიწყე მზადება და 3 სხვადასხვა საგანში ვარ სერტიფიცირებული, (1-4 დაწყებითი კლასები, ქართული ენა და ლიტერატურა  მე-5-მე-12 კლასები, ქართული, როგორც მეორე ენა 1-1 2 კლასები). ჩემს პროფესიულ ზრდა-განვითარებაში უდიდესი წვლილი შეიტანა მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის პროგრამამ „არაქართულენოვანი სკოლების პროფესიული მხარდაჭერა“. პროგრამაში პირველივე წლიდან (2009 წ.) ვმუშაობ კონსულტანტ-მასწავლებლად. იმისთვის, რომ მეზრუნა სხვა მასწავლებლებისა და კოლეგების პროფესიულ ზრდაზე, თავად გავდიოდი უამრავ ტრენინგს (დღესაც ვესწრებით და ვატარებთ ტრენინგებს). ვესწრებოდით და თავად ვატარებდი კონფერენციებს, რომელიც გამოცდილების გაზიარებას უწყობს ხელს. ვმონაწილეობ და ვესწრები სამუშაო შეხვედრებს, სემინარებსა და მასტერკლასებს კოლეგებთან ერთად.

ქართულის სწავლების პარალელურად რაზე საუბრობთ თქვენს მოსწავლეებთან, რა წარმოადგენს მათი ინტერესის საგანს?

მოსწავლეებთან უფროსი მეგობრის დისტანციაზე ვარ. მინდა, გავააზრებინო საკუთარი ქცევები და ამ ქცევის შედეგები. ჩემი აზერბაიჯანელ მოსწავლეები არ არიან განებივრებულნი ინფორმაციის ღიაობით, ხელმისაწვდომობით. მაგალითად, კრიტიკული აზროვნების განვითარების მიზნით  წამოვჭერი საკითხი,  „კომპიუტერი უფრო პოპულარულია თუ ტელევიზორი“  და ამ საკითხზე მსჯელობისას უნდა მოეყვანათ მოსაზრების შესაბამისი არგუმენტები და მაგალითები. კითხვაზე, რა დროს ატარებთ კომპიუტერთან დღეში, კლასში ყველამ თქვა, რომ არ აქვთ კომპიუტერი და არც ინტერნეტთან წვდომა. შესაბამისად ბევრად მეტი უნდა გავაკეთო მათთვის, ვიდრე ქართული ენის სწავლებაა. უნდა ისწავლონ, როგორ მოიპოვონ საჭირო ინფორმაცია, როგორ განვითარდნენ დამოუკიდებლად, როგორ იცვლება საზოგადოებრივი დამოკიდებულებები წლიდან წლამდე, როგორ ცხოვრობენ მათი თანატოლები. სოფელში არაა ბიბლიოთეკა და ასევე, სკოლაშიც მწირია მხატვრული ლიტერატურა. აქედან გამომდინარე, გააზრებული მაქვს ის, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია ჩემი როლი მათ ცხოვრებაში. მაგალითად, გაზაფხულზე რამდენიმე მოსწავლეს ალერგია აწუხებდა პერიოდულად. ერთ -ერთ გაკვეთილზე წამოიჭრა ეს პრობლემატური თემა მოსწავლეების მხრიდან. ტელეფონის ინტერნეტით მოვძებნე გადაცემა სამედიცინო თემაზე, სწორედ ალერგიაზე რომ საუბრობდნენ ექიმები, დაავადების სიმპტომებსა და მკურნალობაზე. მოვისმინეთ 2-ჯერ და გავიაზრეთ, შემდეგ ვიმსჯელეთ. ამ აქტივობით თან ქართულ ენაზე საკომუნიკაციო უნარებს დაეუფლნენ, შეისწავლეს ახალი ლექსიკა და თან პრობლემატურ თემაზე შეიტყეს სიახლეები.

რა როლი აქვს მასწავლებელს ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციის პროცესში?

დიდია მასწავლებლის როლი არაქართულენოვანი საზოგადოების, ახალგაზრდების ინტეგრაციაში ქართულ გარემოში. ბევრ რამეზე გვიწევს პასუხისმგებლობის აღებაც, მაგალითად, რჩევას გვთხოვენ პროფესიის არჩევისას, უმაღლესი სასწავლებლის შერჩევისას.  ამიტომ, მათი მასწავლებელი ინფორმირებული უნდა იყოს ყველა საკითხში, იცნობდეს მიმდინარე სიახლეებს არამხოლოდ საგანმანათლებლო სფეროში. ასე გადამზადებული მასწავლებლები ჰყავს დასაქმებული სწორედ ჩვენს პროგრამას „არაქართულენოვანი სკოლების პროფესიული მხარდაჭერა“, პროგრამის მასწავლებლების სავიზიტო ბარათია მუდმივად გრაგნილებით (ანუ დამატებითი სასწავლო რესურსებით) სიარული.

რა უნდა გაითვალისწინოს თანამედროვე მასწავლებელმა სწავლებისას და რა უნდა ასწავლოს მან ყველაზე მთავარი მოსწავლეებს?

დღევანდელმა (და  არამარტო დღევანდელმა) მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ ქმნის მომავალს, ხვალინდელ დღეს. ეს ნიშნავს იმას, რომ მოსწავლემ, რომელსაც ჩვენ დღეს ვაძლევთ ცოდნას, აღვჭურვავთ უნარებით, ხვალ, 10 წლის შემდეგ უნდა გამოიყენოს. მასწავლებლის ვალდებულებაა, იფიქროს და იზრუნოს იმაზე, რამდენად გამოადგება მომავალში ახალგაზრდას სრულფასოვან მოქალაქედ ჩამოყალიბებისთვის ჩვენ მიერ გადაცემული ცოდნა და უნარები. გასაგებია, რომ შეუძლებელია ინფორმაციის ნაკადის შეჩერება, ან კონტროლი. ჩვენ ვერ დავიცავთ მომავალ თაობას ამისგან. პირიქით, სწორედ ეს თაობაა ყველაზე კარგად ინფორმირებული. შესაძლოა რომელიმე საკითხზე მოსწავლეს მასწავლებელზე მეტი ცოდნა და ინფორმაცია აღმოაჩნდეს. თუმცა, ჩვენ შეგვიძლია ვასწავლოთ ის, თუ როგორ შეარჩიონ და შეაფასონ მათთვის ხელმისაწვდომი ინფორმაციიდან სასარგებლო. თავად გამოიტანონ დასკვნები, რა სჯობს და რა არის სწორი. აქედან გამომდინარე, მასწავლებლის უდიდესი როლი ის არის, რომ ჩამოუყალიბოს მოსწავლეს თავისუფალი, კრიტიკული აზროვნება და მაღალი პასუხისმგებლობის (და არა შიშის, რიდის) გრძნობა.

ყველა დროს ახალი გამოწვევები მოაქვს მასწავლებლისთვის. რა არ იცვლება და რჩება მუდმივად ამ პროფესიაში?

ის, რაც არასოდეს მოძველდება ამ პროფესიაში, არის საკუთარი საქმის სიყვარული. ერთია, როცა შრომობ და თავად აღწევ წარმატებას საკუთარ საქმეში. მეორეა, როცა შენი წარმატება სხვის წარმატებაზეა დამოკიდებული და პირიქით იმ სხვა ადამიანის წარმატება შენს წარმატებულ მუშაობაზეა დამოკიდებული, შექცევადობის პრინციპით. ერთხელ თუ იგემე სხვისი წარმატებით გამოწვეული ბედნიერება, მერე ყოველთვის გიხარია და მუდმივად გინდა ხედავდე ბედნიერ, წარმატებულ ადამიანებს და შენი წვლილი შეგქონდეს ამაში. ეს მთავარია მასწავლებლის პროფესიაში. სხვაგვარად შედეგზე ვერ იქნები ორიენტირებული.

• ჰო, ჩვენთან კარგია, ჩვენ მშვიდობიანი და მეგობრული ხალხი ვართ. – მეუბნება ბრაიანი და საბურავების გადაჭრა-გადმოჭრით შეკოწიწებულ ფლოსტებს მოაფრატუნებს.
• დავრჩებოდი, რომ შემეძლოს. – ვეუბნები.

სადღაც ასეცაა. სადღაც ვიტყუები. მათი სოფელი ხომ ასე შორსაა ჩემი სახლიდან, აფრიკაში, კენიის სამხრეთ საზღვართან, “მასაი მარას პარკის” შესასვლელში, იქ სადაც ლომები, ლეოპარდები, ანტილოპები და იმპალები მართლა ერთად ძოვენ ბალახს. მართალია, აღნიშნული პროცესი ხანდახან ანტილოპებისა და იმპალებისთვის ფატალურად მთავრდება, მაგრამ მასაები ამ ამბავში უკვე კარგა ხანია აღარ იღებენ მონაწილეობას. ამის ნაცვლად ხელნაკეთ ნივთებს ქმნიან და იქვე პატარა ბაზრობაც აქვთ მოწყობილი, ამბობენ რომ შემოსავალს მეტწილად ბავშვების სწავლა-განათლებას ახმარენ. რას არ ნახავთ აქ, კომბლებს, ჯამებს, ნიღბებს, სამაჯურებსა და ყელსაბამებს, შარფებსა და სხვა ათას წვრილმანს. ბრაიანი მეუბნება, რომ თითოეულს მასაები აკეთებენ და თითოეული ძალიან ძვირფასია მათთვის, რადგან შრომის გარკვეულ დღეებს უკავშირდება. და მერე ისევ ლომებს მისტირის..

• ეჰ, ლომების დახოცვის უფლება აღარ გვაქვს. – აგრძელებს ბრაიანი, – ადრე ზრდასრულობისთვის რომ მიგეღწია, ლომი უნდა მოგეკლა, მერე ქალსაც გამოგატანდნენ სხვა სოფლიდან და სახელიც გექნებოდა, ახლა კიდე ლომს ვინ მოგაკვლევინებს, რეინჯერები დადიან, ზრდასრულობისთვის უბრალოდ უხუცესის სიტყვაც საკმარისია.
• ქალი?
• ეე.. საერთოდ ჩვენთან პოლიგამიაა. ბევრი ცოლის ყოლის უფლება გვაქვს, მაგრამ ერთ ქალს ჩვეულებრივად გვატანდნენ ხოლმე ზრდასრულობისთანავე, ანუ ლომის მოკვლის მერე.. ახლა კიდე, ამ ამბისთვის ორადორი შანსი გვაქვს, ან 10 ძროხა უნდა გადავიხადოთ, ან ყველაზე მაღლა ახტომა უნდა შეგვეძლოს.

აი ეგეთი, რაღაცნაირი ხალხია მასაები. ყოველდღე დგებიან წრეში და ხტუნავენ, ვარჯიშობენ. ვინც ყველაზე მაღლა ხტება – არც ლომის მოკვლა უწევს და არც ძროხების შეგროვება. პირდაპირ ეკუთვნის ქალი. ქალსაც, მე შენ გეტყვი და, სასახლეში ეპატიჟება.. მასაების სახლები ისე გამოიყურება, არც ვიცი რა ვუწოდო, მიწურები რომ ვუწოდო “სიტყვა “მიწურის” ისტორიული მნიშვნელობის შენარჩუნებისა და დაცვის ორგანიზაცია” უთუოდ გააპროტესტებს ამ უსინდისო შეფასებას. ეს ძალიან ვიწრო “ნაგებობები” ძროხის ფუნისა და ტალახის შეზავებით მიღებული მასითაა ნაშენებ-შელესილი, სამაგიეროდ შიგნით თბილა და მიუხედავად ასეთი მცირე სივრცისა, ყველას ყოფნის. ბრაიანს ერთი ცოლი და სამი შვილი ჰყავს და მასაების სოფლის ექიმბაშია.

საერთოდ, მასაებს ძალიან საინტერესო ისტორია აქვთ. ადრე მომთაბარე ტომები იყვნენ, დადიოდნენ აღმოსავლეთ აფრიკის მიდამოებში და ხან სად უთენდებოდათ, ხან სად უღამდებოდეთ. ბოლო დროს დასახლება დაიწყეს, თუმცა ყოველთვის ისეთ ადგილებში სახლდებიან, რომ ბუნებასთან და ცხოველებთან სიახლოვე არ დაკარგონ. ბრწყინვალე მონადირეები არიან და მშვენიერ ნივთებს აკეთებენ ხელით, ცდილობენ ახალ სამყაროს ფეხი აუწყონ, თუმცა ძველიც (და რა თქმა უნდა, რიგ შემთხვევებში, არასწორიც) არ ავიწყდებათ. ჰოდა, სანამ მე მასაების კულტურულ-სოციალური მოწყობის გენდერულ პრობლემებზე და მათი ტრადიციების მიმართ ცხოველთა დაცვის ორგანიზაციების დამოკიდებულებაზე ვფიქრობ, ბრაიანი უკან მომყვება და სოფელს მათვალიერებინებს. თუმცა, კენიაში რა მინდა, ე?

ა, ჰო.

წელს 25 წელი გავიდა, რაც კაიროში მთელი მსოფლიოს აქტივისტები, პოლიტიკოსები, ხელოვანები, სპორტსმენები და სხვა საზოგადოებრივი ფიგურები შეიკრიბნენ, რათა შეემუშავებინათ ერთობლივი პროგრამა მსოფლიოში გენდერული ნიშნით წარმოქმნილი პრობლემების აღმოსაფხვრელად, ნაადრევი ქორწინებების, გენდერული ჩაგვრის, დისკრიმინაციის, ოჯახში ძალადობის და სხვა საკითხების მოსაგვარებლად. 25 წლის თავზე მსოფლიო კიდევ ერთხელ გაერთიანდა აღნიშნული პრობლემების წინააღმდეგ, ოღონდ ამჯერად ყველაფერი კენიაში, ნაირობიში მოხდა. სამიტზე, რომელსაც არაერთი ცნობილი მოღვაწე ესწრებოდა, 25 წელი შეაჯამეს და მომდევნო წლების გეგმა დასახეს, დადეს პირობა, რომ იბრძოლებენ ძალიან კონკრეტული გზებით ძალიან კონკრეტული მიზნების მისაღწევად და წლების შემდეგ, ეცდებიან მიაღწიონ ისეთ მსოფლიოს, რომელშიც მსგავსი სამიტის ჩატარება აღარ იქნება საჭირო.

ნაირობის სამიტს ქართული დელეგაციაც დაესწრო. გაეროს მოსახლეობის ფონდის ორგანიზებით შესაბამის თემებზე მომუშავე ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციები, მთავრობის წევრები, ჟურნალისტები, აქტივისტები და სხვადასხვა პირები შეიკრიბნენ. მეც, როგორც კამპანიის “კაცები ზრუნავენ” ერთ-ერთ აქტიურ წევრს, მერგო პატივი დელეგაციაში ვყოფილიყავი. ქართული დელეგაციის ნაირობული ლაშქრობა საკმაოდ წარმატებული გამოდგა, არაერთი ახალი კავშირი დამყარდა, არაერთხელ აღინიშნა გაეროს მოსახლეობის ფონდის ქართული ოფისის აქტიურობა და ა.შ. მოკლედ კარგი ამბები იყო, რომელთა მიზანსაც ცუდი ამბების აღმოფხვრა წარმოადგენდა. აი, სამიტის შემდეგ კი, მე და დელეგაციის რამდენიმე წევრი “მასაი მარას პარკს” ვეწვიეთ, ნამდვილ აფრიკულ საფარის ვეზიარეთ და ბოლოს გზამ მასაების სოფლამდეც მიგვიყვანა. იქ კი, ბრაიანი დგას და მეუბნება:

• აქ სკოლაც გაგვიკეთეს, ბავშვებისთვის, ინგლისური და წერა-კითხვა რომ ისწავლონ. ერთი კომპიუტერიც გვაქვს. იქიდან შემიძლია მოგწერო ხოლმე. WhatsApp გაქვს?
• ა? – უეცარ გაოცებას ვერ ვმალავ.
• დღეიდან ჩემი მეგობარი ხარ. მოგწერ ხოლმე.
• აა.. კი, მაქვს, WhatsApp.. მოიცა, ჩაგაწერინებ ნომერს ახლავე.

ნომრებს ვცვლით. მე ცოტა გაციებული ვარ, ვერ ვგრძნობ თავს მთლად კარგად და ბრაიანი მპირდება, რომ ბალახებს შეაგროვებს და წამალს მომიმზადებს. მე, როგორც თანამედროვე მედიცინის მიმდევარი, თავაზიანად ვუარობ ბალახებს და ბრაიანს მხოლოდ იმაზე ვთანხმდები, რომ კეთილი, ჩემთვის ილოცოს. მერე ჩემ შარფს ვჩუქნი და მასაების სოფლიდან ჩვენი ბანაკისკენ მივდივარ. საღამოს ბრაიანი მწერს და მოკითხვას მიძღვნის. მახარებს ახალი მეგობარი და მეც არ ვიშურებ სასიკეთო სიტყვებს. აი შემდეგ კი, ბრაიანი მთხოვს, რომ მეორე დილით, ვიდრე ნაირობის აეროპორტისკენ გავეშურებით, ერთხელაც ვნახო. უცნაურია. ვთანხმდები. თან შესანიშნავი იდეა მომდის თავში და ჩანთაში წიგნებს ვამზადებ..

დილით, სანამ “მასაი მარას პარკს” დავტოვებდით, ჯიპს მასაების სოფელთან ვაჩერებთ, ბრაიანი ეული ხის ჩრდილში ჩამომჯდარა და მელოდება. გადმოვდივარ მანქანიდან. ჰეი, ბრაიან! ჰეი, ალექს! აბა შენ იცი, კარგად, ის, ეს! და..

ბრაიანი ხელნაკეთ კაცუნა მასაის და სამაჯურს მჩუქნის.

• შენი ცოლისთვის და შენი პატარა გოგოსთვის. – მეუბნება.

რა მაგარია. ჩემი მეგობარი მასაია. გული მიჩუყდება. ჩანთაში, წინა საღამოს გამზადებულ წიგნებს ვპოულობ და ბრაიანს, მასაების სკოლისთვის სამ ეგზემპლარს ვუტოვებ.

• ეს ჩემი წიგნია, “იავნანა ლილისთვის”, ბრაიან. ლილი ჩემ გოგოს ჰქვია. საბავშვო წიგნია, თანაც ეს ინგლისურენოვანი თარგმანებია და მგონია, რომ თქვენ ბავშვებს მოეწონებათ. ერთი პირადად შენი იყოს, ორიც სკოლისთვის. შეგიძლიათ, ამითაც ასწავლოთ ბავშვებს ინგლისური.
• ვაა.. იავნანა.. მაგარია. ჩემ გოგოს გაუხარდება. და სხვებსაც! მადლობა, ძმაო! – მეუბნება ბრაიანი და კბილებს კრეჭს.

მე კიდე უარესად გაკრეჭილი ვარ. კენიაში, “მასაი მარას პარკში”, მასაების სოფლის სკოლაში პატარა მასაუკები ჩემ წიგნს კითხულობენ და ინგლისურს სწავლობენ.

ნებისმიერი ადამიანისთვის შვილის სკოლაში შეყვანა საკმაოდ სერიოზული და, ამასთან, სასიხარულო მოვლენაა. იწყება ახალი ეტაპი როგორც ბავშვის, ისე მისი მშობლების ცხოვრებაში. თუმცა სიხარულთან ერთად ეს მოვლენა ერთგვარ მღელვარებას და შიშსაც კი უკავშირდება. მშობლებს აფიქრებთ, რამდენად მოეწონება სკოლა მათ შვილს, როგორ მოახერხებს ის ახალ გარემოსთან შეგუებას, რამდენად სასიამოვნო იქნება მისთვის სწავლა. უნდა ითქვას, რომ უფროსების შიში მთლად უსაფუძვლო არ არის. არცთუ იშვიათია შემთხვევა, როცა პირველ დღეს სკოლაში სიხარულით წასული ბავშვი მეორე დღეს ტირის და იქ დაბრუნებაზე უარს ამბობს.

ბავშვის სკოლაში მიყვანა არ ნიშნავს, რომ ის უკვე მოსწავლეა. მას საკმაოდ გრძელი და რთული გზის გავლა მოუწევს იმისთვის, რომ მოსწავლედ ჩამოყალიბდეს. ამ გზაზე ბავშვს, უპირველეს ყოვლისა, მშობლების დახმარება სჭირდება.

რეკომენდაციები მშობლებისთვის

* მხარი დავუჭიროთ ბავშვის ბუნებრივ მისწრაფებას, გახდეს მოსწავლე. მისი სასკოლო საზრუნავისადმი გულწრფელი ინტერესი, მისი პირველი მიღწევებისა და შესაძლო სირთულეების მიმართ სერიოზული დამოკიდებულება დაარწმუნებს პირველკლასელს, რომ მისი ახალი   საქმიანობა, არა მხოლოდ მისთვის, მშობლებისთვისაც მნიშვნელოვანია.

* ბავშვთან ერთად განვიხილოთ ქცევის წესები, რომლებიც სკოლაში დახვდა, ავუხსნათ მათი დაცვის აუცილებლობა.

* ბავშვი სკოლაში მიდის იმისთვის, რომ ისწავლოს. შესაძლოა, რაღაც მაშინვე არ გამოუვიდეს და წარმატებასაც პირველი მცდელობისთანავე ვერ მიაღწიოს, ეს ბუნებრივია. ბავშვს აქვს შეცდომის უფლება. ვიყოთ შემწყნარებელნი მის მიმართ. გავითვალისწინოთ მისი შესაძლებლობებიც, ნუ მოვთხოვთ იმაზე მეტს, ვიდრე შეუძლია.

* შევადგინოთ ბავშვთან ერთად დღის განრიგი და თვალყური ვადევნოთ მის დაცვას.

* მხარი დავუჭიროთ პირველკლასელის სურვილს, მიაღწიოს წარმატებას. ბავშვის მიერ შესრულებულ დავალებაში, მის სასწავლო საქმიანობაში, სურვილისა და მონდომების შემთხვევაში, აუცილებლად ვიპოვით ისეთ რამეს, რისთვისაც შეიძლება მისი შექება და ემოციური მხარდაჭერა. დადებითმა კომენტარებმა და ისეთმა ფრაზებმა, როგორიცაა: „ყოჩაღ!“ „რა კარგად გაართვი თავი ამ დავალებას!“ – და ა.შ., შესაძლოა მნიშვნელოვნად გაზარდოს ბავშვის ინტელექტუალური მიღწევები. სწავლის პირველ წელს ბავშვს ყველაზე მეტად სჭირდება მხარდაჭერა. თუ გვინდა, ის გაიზარდოს მშვიდ, თავდაჯერებულ ადამიანად, აუცილებლად შევაქოთ. მუდმივმა საყვედურებმა შესაძლოა ბავშვს საკუთარი თავის რწმენა დაუკარგოს. ნუ დაგვავიწყდება, რომ ის თავის თავს ისე ეპყრობა, როგორც ეპყრობიან მას უფროსები.

* თუ რამემ შეგვაწუხა ბავშვის ქცევაში, მის სასწავლო საქმიანობაში, მივმართოთ რჩევისა და კონსულტაციისთვის მასწავლებელს და საჭიროებისას – სკოლის ფსიქოლოგსაც. მათთან თანამშრომლობა ბევრი პრობლემის დაძლევაში დაგვეხმარება.

* სკოლაში შესვლის პირველივე დღიდან ბავშვის ცხოვრებაში მასწავლებლის სახით ჩნდება ადამიანი, რომელიც უფრო დიდ ავტორიტეტად იქცევა, ვიდრე მშობელი. პატივი ვცეთ პირველკლასელის აზრს თავის პედაგოგზე და მოვერიდოთ მის აუგად მოხსენიებას, საყვედურებს, მის მიმართ უკმაყოფილების გამოხატვას ბავშვის თანდასწრებით, მაშინაც კი, როცა ამის საფუძველი გვაქვს.

* სწავლა რთული და საპასუხისმგებლო საქმიანობაა. სკოლაში შესვლა არსებითად ცვლის ბავშვის ყოფას, მაგრამ ამ ფაქტმა არ უნდა მოაკლოს მის ცხოვრებას მრავალფეროვნება და სიხარული. პირველკლასელს აუცილებლად უნდა რჩებოდეს საკმარისი დრო თამაშისათვის.

* არ არის საჭირო, პირველ კლასში მისული ბავშვი იმავდროულად ჩავწეროთ მუსიკალურ სტუდიაშიც, სპორტულ სექციაშიც და რაიმე წრეზეც. კარგი იქნება, თუ ამას გავაკეთებთ სკოლაში შეყვანამდე ერთი წლით ადრე ან მეორე კლასიდან. სასკოლო ცხოვრების დაწყება 6 წლის ბავშვისთვის სერიოზული სტრესია. თუ პატარას არ ექნება შესაძლებლობა, ისეირნოს, დაისვენოს, აუჩქარებლად მოამზადოს გაკვეთილები, მას შესაძლოა ჯანმრთელობა შეერყეს, ჩამოუყალიბდეს ნევროზი.

* გვახსოვდეს, რომ ბავშვს ყურადღების კონცენტრირება შეუძლია არა უმეტეს 10-15 წუთის განმავლობაში, ამიტომ როცა მას გაკვეთილების მოსამზადებლად დავსვამთ, 10-15 წუთის შემდეგ მოვწყვიტოთ ამ საქმეს და მივცეთ შესვენების, ფიზიკური განმუხტვის საშუალება.

* კომპიუტერთან, ტელევიზორთან ჯდომა და ნებისმიერი საქმიანობა, რომელიც მხედველობას ძლიერ ტვირთავს, არ უნდა გაგრძელდეს დღეში 1 საათზე მეტხანს.

* მოთმინებით და გულწრფელად ვუპასუხოთ ბავშვის ნებისმიერ შეკითხვას.

* ვეცადოთ, ყოველდღე გამოვნახოთ დრო ბავშვთან მარტო დასარჩენად, მასთან სასაუბროდ. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როცა ოჯახში უმცროსი ბავშვებიც არიან.

* არასოდეს ვუთხრათ ბავშვს, რომ ის სხვებზე უარესია. ასეთი რამ გულშიც კი არ უნდა გავივლოთ. პირიქით, ნუსაროდეს მოგვერიდება, ხაზი გავუსვათ, რომ მისით ვამაყობთ.

* ვიყოთ გულწრფელი ბავშვის მიმართ ჩვენი გრძნობების გამოხატვისას, მისი შეფასებისას.

* ყოველთვის ვთქვათ სიმართლე, მაშინაც კი, თუ ეს ჩვენთვის მომგებიანი არ არის.

* შევაფასოთ ბავშვის ქცევა და არა თავად ბავშვი.

* ნუ ვეცდებით წარმატების მიღწევას ძალით. იძულება ყველაზე უარესი საშუალებაა პრობლემების დასაძლევად.

* ვაჩვენოთ, რომ ჩვენ გვიყვარს თავად ის, ისეთი, როგორიც არის და არა მისი მიღწევები.

* და საერთოდ, ხანდახან მაინც დავაყენოთ საკუთარი თავი ბავშვის ადგილას.

ასე რომ, მშობლის როლი ბავშვის მოსწავლედ ჩამოყალიბების პროცესში უაღრესად დიდია. დავეხმაროთ პატარას პირველი სირთულეების უმტკივნეულოდ გადალახვაში. სანაცვლოდ მომავალში მისი წარმატებებით მოგვრილი სიხარული არ მოგვაკლდება.

განათლების ნაცნობი ვერტიკალი „მასწავლებელი-მოსწავლე“ ჩვენ თვალწინ ტრანსფორმირდება. ბავშვი და მისი მშობელი ორგანულად შემოდიან ახალ სქემაში და  მომხმარებელთა რანგიდან პროცესის მონაწილეთა რიგებში ინაცვლებენ. როგორ უნდა გამოიყურებოდეს დღევანდელი სკოლა, რომ იქ ყველამ შეძლოს საკუთარი ადგილის პოვნა, სწავლებას კი საუკეთესო შედეგი ჰქონდეს?  

გასული საუკუნის 70-იან წლებში მეცნიერმა ფილიპ კუმბსმა შექმნა ნაშრომი „განათლების კრიზისი თანამედროვე მსოფლიოში“. მისი ხედვით, კაცობრიობამ იმდენი ცოდნა დააგროვა, რომ ათი წლის განმავლობაში მოსწავლე ვერასოდეს შეძლებდა მის დაუფლებას. მან თქვა, რომ მეცნიერება უსწრაფესად ვითარდება და სკოლაში მიღებული ცოდნა სკოლაშივე ძველდება. კუმბსმა დაასკვნა, რომ მოსწავლისთვის სტანდარტული ცოდნის მიცემა უაზრობაა. გაცილებით მნიშვნელოვანია, ისწავლოს მუშაობა წყაროებთან, გაიცნოს სამყარო დამოუკიდებლად ან სხვებთან ერთად.

კუმბსის მოსაზრებებს არ დაუკარგავს აქტუალურობა. საშუალო განათლების მომავალზე საუბრისას ჩვენ კვლავ ვახსენებთ „ახალ წიგნიერებას“ და „საყოველთაო კომპეტენციებს“ – ცოდნასა და უნარებს, რომლებიც მოსწავლეებს სჭირდებათ იმისათვის, რომ მომავალში წარმატებული ადამიანები გახდნენ. მასწავლებელი აღარ არის  მხოლოდ ცოდნის გამცემი. ის არის მოსწავლისთვის ცოდნის მეურვე. მასწავლებლის ამოცანაა არა ბავშვის გონების გაჯერება უსარგებლო ინფორმაციით, არამედ განვითარება სხვადასხვა მიმართულებით.

სკოლის ძველ მოთხოვნებს – მოსწავლემ მიიღოს მასწავლებლისგან ცოდნა დასრულებული სახით – ენაცვლება ახალი, სწრაფვა ინდივიდუალიზაციისკენ, პიროვნული განვითარებისკენ. ჩვენს საუკუნეში ფუნდამენტურ ღირებულებად მოსწავლის პიროვნება მიიჩნევა – თვითმყოფადი, განსხვავებული, მოაზროვნე. თუმცა, სინამდვილეში, სკოლა საკმაოდ ნელი ტემპით იცვლება და ზოგჯერ ცვლილებები შეუმჩნეველიც კი რჩება.

სასკოლო გარემოზე პირველი სერიოზული კვლევა XX საუკუნის დასაწყისით თარიღდება.  ერთ-ერთი პირველი, ვინც საგნობრივი გარემოს ორგანიზებას მიაქცია ყურადღება, მარია მონტესორი იყო. მას მიაჩნდა, რომ უფრო თავისუფალი და პიროვნებაზე ორიენტირებული გარემო ბავშვს მეტად მისცემდა საკუთარი პოტენციალის გაცნობიერების შესაძლებლობას. მის სისტემაში მთავარი ადგილი დაიკავა ბავშვის საქმიანობამ და არა ცოდნის მიღებამ.

თავის მხრივ, ცნობილმა პოლონელმა მწერალმა და პედაგოგმა იანუშ კორჩაკმა თავის მთავარ ნაშრომში „როგორ გვიყვარდეს ბავშვი“, გამოჰყო ოთხი ტიპის „საგანმანათლებლო გარემო”: იდეოლოგიური, მშვიდი, კარიერული და დოგმატური. მაგალითად, დოგმატური მან ასე განმარტა: „ტრადიცია, ავტორიტეტი, რიტუალი, ბრძანება, როგორც აბსოლუტური კანონი, აუცილებლობა, როგორც ცხოვრების იმპერატივი. დისციპლინა, წესრიგი და პატიოსნება. სერიოზულობა, სულიერი წონასწორობა და სიმკვეთრე, რომელიც წარმოიშობა სიმტკიცით, სიძლიერისა და სტაბილურობის განცდით, თვითდაჯერებული მდგომარეობით“. მწერლის აზრით, როდესაც ბავშვი დოგმატურ გარემოში სწავლობს, ის ხდება დამოკიდებული და პასიური.

მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო გარემოს საუკეთესო მაგალითად დღეს ფინეთი რჩება, რომელსაც საგანმანათლებლო სასწაულსაც უწოდებენ. ამ ჩრდილოეთ ქვეყნიდან მოსწავლეები წლიდან წლამდე იკავებენ წამყვან პოზიციებს PISA-ს რეიტინგებში. 2016 წლის ზაფხულში ყველა ადგილობრივი სკოლა გადავიდა სწავლების ინტერაქტიულ მეთოდებზე: მოსწავლეებს შეუძლიათ თვითონ აირჩიონ საინტერესო თემები და თავად გაუწიონ კურსს მოდელირება. შეუძლიათ შეისწავლონ საგნები ახალი ტექნოლოგიების დახმარებით ან ზოგადად, სკოლის გარეთ – მუზეუმებსა თუ უნივერსიტეტებში.

ილონა ტაიმელას, ჰელსინკის განათლების დეპარტამენტის საგანმანათლებლო სტრატეგიების დარგის კონსულტანტის თქმით, იდეალურ პიროვნებაზე ორიენტირებულ გარემოს შექმნაში მთავარია არა ის, თუ როგორ ხდება სკოლაში გაკვეთილების მოწყობა (თუმცა ეს ასევე მნიშვნელოვანია), არამედ ის, თუ როგორ ურთიერთობენ მოსწავლეები, მასწავლებლები, მშობლები ერთმანეთთან.

სასწავლო პროგრამა ემყარება თეორიულ ცოდნას – იმას, რაც ცნობილია ცოდნის ათვისების შესახებ – ტრენინგის დროს თანამშრომლობის შესახებ ინფორმაციას. თითოეულ სკოლასა და რეგიონს შეუძლია პროგრამის სათავისოდ მორგება. სკოლის მიზანი არის მომავალი და არა აწმყო.

„XXI საუკუნის ოთხი ძირითადი უნარი – კრიტიკული აზროვნება, თანამშრომლობა, კომუნიკაცია და შემოქმედებითობა, შედის ფინეთის სასკოლო სასწავლო გეგმაში. მაგრამ ჩვენ მხოლოდ მათით არ შემოვიფარგლებით. აი, რა დავამატეთ ამ ნაკრებში. თითოეულ მოსწავლეს უნდა შეეძლოს საკუთარ თავზე ზრუნვა. ჩვენ ვასწავლით დამოუკიდებლობას. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ვასწავლით საკუთარ თავზე ზრუნვას, ისინი შეძლებენ იზრუნონ სხვებზე. სწორი კვება და ვარჯიში – ამასაც ვასწავლით. ეს უნარი საბაზო ნაკრების ოთხ ძირითად უნართან ერთად. გარდა ამისა – უნარი, რომელიც ეხება კულტურას, იდენტურობას. კომუნიკაციის უნარი მოიცავს ენის ცოდნას, მაგრამ კულტურა უფრო ფართო კონცეფციაა, რომელიც გავლენას ახდენს თვითმყოფადობაზე. უფრო მეტიც, ჩვენ მხოლოდ ეროვნულ კულტურაზე არ ვსაუბრობთ. უამრავი ემიგრანტი გვყავს: ჰელსინკში მოსწავლეთა დაახლოებით 20%-ისთვის ფინური მშობლიური ენა არ არის“, – ამბობს ტაიმელა.

ფინეთის სკოლებში მეწარმეობის უნარსაც ასწავლიან. ჰელსინკის განათლების დეპარტამენტის წარმომადგენლის განცხადებით, მოსწავლეებს არ უყვებიან, როგორ უნდა გახსნან საკუთარი ბიზნესი, არამედ „სიჯიუტეს და შრომისმოყვარეობას“ აჩვევენ.

„ფინურ ენაში არის ასეთი სიტყვა „sisu“. ეს ნიშნავს სირთულეების დაძლევის უნარს, საქმის არმიტოვებას შუა გზაში, კონცენტრირებას. ამ მხრივ სიჯიუტეც მნიშვნელოვანია, ასევე, ჩართულობა საზოგადოებრივ და სასკოლო ცხოვრებაში“, – განმარტავს ტაიმელა. ის და მისი კოლეგები თვლიან, რომ საგნები, რომლებსაც სკოლაში სწავლობენ, მთავარი როდია. მათი  აზრით, სხვადასხვა საგნის მასწავლებლებმა და მოსწავლეებმა ერთად უნდა იმუშაონ და გააანალიზონ პროგრამა სხვადასხვა კუთხით.

„მოსწავლეებს შეუძლიათ ერთად იმუშაონ, თუ ერთი და იგივე შეკითხვები აქვთ ან იმუშაონ ცალ-ცალკე. ცოდნის შეძენის ერთიანი მიდგომა არ არსებობს. მათი წყარო არა მხოლოდ პედაგოგები, არამედ მშობლები, სკოლის გარეთ მყოფი სპეციალისტები და სხვა მოსწავლეებიც კი არიან. მაგრამ მასწავლებელზე ბევრი რამ არის დამოკიდებული: პიროვნებაზე ორიენტირებული ტრენინგის დროს, მაგალითად, 5-6 კვირიანი სასწავლო ციკლის განმავლობაში, სწორედ ის განსაზღვრავს პროცესის მიზნებსა და ამოცანებს. მასწავლებელს შეუძლია თქვას: „ამ მოვლენების შესწავლისას ჩვენ ვსწავლობთ თანამშრომლობას. აი, როგორ უნდა იმუშაოთ“. ერთ-ერთი მიზანი შეიძლება იყოს, მაგალითად, კრიტიკული აზროვნების განვითარება. მასწავლებლის როლი არა მხოლოდ პროცესის ორგანიზებაა, არამედ ამოცანებისა და მიზნების ახსნა: ეს არის ის, რასაც ჩვენ მივაღწევთ, ეს არის ის, რაც უნდა ვისწავლოთ. მასწავლებელი აფასებს არა მხოლოდ ცოდნას, არამედ უნარებსა და პრობლემებს“, – აღნიშნავს ტაიმელა.

ფინელი ექსპერტები თვლიან, რომ საგანმანათლებლო გარემო უნდა იყოს „ყოვლისმომცველი, ერთიანი“ იმისათვის, რომ შეძლოს უპასუხოს სწავლის თანამედროვე გამოწვევებს.

„თუ ჰელსინკს ავიღებთ, მიგვაჩნია, რომ მთელი ქალაქი არის საგანმანათლებლო გარემო. მთელი მსოფლიო არის საგანმანათლებლო გარემო. ციფრული ტექნოლოგიის წყალობით, ჩვენ არ შემოვიფარგლებით მხოლოდ ერთი ქვეყნის, ქალაქის თუ სკოლის შენობით: ყველაფრიდან რაღაცას ვსწავლობთ. თავად სკოლაში აუცილებელია, არსებობდეს დარბაზისმაგვარი ხელსაყრელი ადგილები კოლექტიური საქმიანობისთვის. იგივე ეხება ტრადიციულ კლასებს: ისინი უნდა გახდეს მრავალფუნქციური“, – დასძენს ტაიმელა.

მისი თქმით, ფინეთის სკოლებში არ არსებობს კლასები ჩვეულებრივი გაგებით, რადგან ისინი ქმნიან დახურულ ატმოსფეროს. საკლასო ოთახები შეიძლება იყოს განსხვავებული – პატარა, რათა მოსწავლემ შეძლოს სიმშვიდეში მუშაობა, ერთობლივი მუსაობისთვის კი არსებობს დიდი, ღია ადგილები.

სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეებს შეუძლიათ ერთად იმუშაონ, მაგალითად, მესამე კლასები მეშვიდე კლასებთან ერთად ესწრებიან ზოგიერთ გაკვეთილს. ფინეთის ოფიციალური პირები დარწმუნებულნი არიან, რომ მეხუთე და მერვე კლასის მოსწავლეებს შეუძლიათ ერთდროულად ისწავლონ რაიმე საგანი, მაგალითად, ადამიანის სხეულის აგებულება.

„თუ მათ შეუძლიათ ერთად აკეთონ ეს, რატომ უნდა გაიყონ ასაკის გამო? ნებისმიერი ადგილი სასწავლო გარემოს ნაწილია. მან უნდა გააღვივოს ცნობისმოყვარეობა, იყოს კომფორტული და უსაფრთხო. ისეთი უნდა იყოს, რომ ბავშვებმა ისწავლონ, შექმნან“, – ასკვნის ტაიმელა. მისი თქმით, ამაზე გავლენას ახდენს ფერი, ტექსტურა, სკოლის ინტერიერი. მაგალითად, კარგია თუ სკოლის შენობაში ბევრი გამჭვირვალე ტიხარია, რათა მოსწავლეებმა დაინახონ, რას აკეთებენ სხვები, გამოიჩინონ ინტერესი მათ მიმართ ან დაეხმარონ სხვებს.

ქარტეხილებიანი მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში პოლიტიკოსი და საზოგადო მოღვაწე მიხაკო წერეთელი ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის პროფესორს, კარლ ბეცოლდს  სწერდა: „ღრმად პატივცემულო საიდუმლო მრჩეველო, რამდენიმე თვის წინ პატარა ბარათი გამოგიგზავნეთ აქედან. ბარათი სამწუხაროდ, წითელი მელნით იყო დაწერილი, სხვა მელნის უქონლობის გამო. იმედია, მომიტევებთ ამ პატარა უწესობას…“  წერილის შინაარსი იქნებ ნამდვილად აღემატებოდეს პატარა დეტალს, რომლითაც ამონარიდი დავასრულეთ, თუმცა, როგორც იტყვიან, ეშმაკი სწორედ დეტალებში იმალება და დროა, ერთი მათგანი სამზეოზე გამოვიყვანოთ.

წითელი ფერი სჯის! – ევროპელი და ამერიკელი მკვლევრები თანხმდებიან, რომ წითელი კალმის კვალი მოწაფისა და მასწავლებლის ურთიერთობაზე უარყოფითად მოქმედებს, გარდა ამისა, წითელი ფერის ხაზები და მინაწერები მოწაფეთა თვითშეფასებაზეც უარყოფითად მოქმედებს, უფრო მეტიც, თრგუნავს, რადგან შეცდომებთან ასოცირდება.

სწორედ ამიტომ მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში წითელი ფერის კალმის გამოყენებასთან დაკავშირებით სხვადასხვა რეგულაცია ვრცელდება. ბრიტანეთის ბევრ სკოლაში, შინაგანაწესის თანახმად, წითელი ფერით ნაშრომების გასწორება  კატეგორიულად იკრძალება. ფსიქოლოგთა ნაციონალური გუნდის რეკომენდაციით, მოსწავლეთა ნაწერებს აქ ასწორებენ უფრო პოზიტიური და მშვიდი ფერებით, როგორიცაა მწვანე ან იისფერი.

ოფიციალური მონაცემებით, 2016 წელს წითელი კალმის გამოყენება დაწყებით კლასებში კატეგორიულად აკრძალა უკრაინის განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერაც.

კვლევებმა აჩვენეს, რომ წითელ ფერს შესაძლოა ჰქონდეს ზეგავლენა ორგანიზმზეც, წითელი ფერის დანახვისას ხშირდება სუნთქვა და იზრდება სისხლის წნევა, თუმცა წითელი კალმის მომხრეები აცხადებენ, რომ ნაშრომში წითელ კალმის  კვალი ადვილი შესამჩნევია და ეს ამ ფერის დადებით მხარედ შეიძლება ჩაითვალოს, რადგან ლურჯი და შავი ფერის ხაზების ამოცნობა ზოგჯერ მოსწავლეებს შეიძლება გაუძნელდეთ კიდეც. წითლის მომხრეები ასევე იმასაც ამბობენ, რომ თუკი მასწავლებელი მოსწავლეებს მუდმივად მწვანე ან რომელიმე სხვა ალტერნატიული ფერის კალმით შენიშვნების ჩაწერას შეაჩვევს, მათ მწვანე ან ნებისმიერი ფერიც წითელივით გააღიზიანებთ.

ზოგი იმასაც ამტკიცებს, რომ საგანგაშო არაფერია, თუკი წითელი შეცდომებთან ასოცირდება,  რადგან წითელი მომავალში უკეთესი მუშაობის მოტივაციასაც ქმნის. თუმცა სულ სხვა რამ გამოვლინდა კვლევის შედეგად, რომელიც კოლორადოს უნივერსიტეტში ჩატარდა. კვლევას ხელმძღვანელობდნენ სოციოლოგიის მასწავლებელი რიჩარდ დიუკენსი და პროფესორი ჰიზერ ალბანეზი. მონაწილეებად შეირჩნენ 19-დან 21 წლამდე ასაკის 199 სტუდენტი. მათ ოთხ სხვადასხვა თემაზე შექმნილი ესეის შეფასება დაევალათ. ესეები უკვე შესწორებული და შეფასებული იყო მასწავლებლების მიერ. ზოგიერთს მცირე კომენტარიც ახლდა. მასწავლებლების შეფასებები და შენიშვნები წითელი და ლურჯი ფერის კალმებით იყო მიწერილი.

კვლევის მონაწილე სტუდენტებს მოეთხოვებოდათ, გასცნობოდნენ ნაშრომებს და ეთქვათ, დაუწერდნენ თუ არა იმავე ქულას, რაც მასწავლებელმა დაუწერა და ეთანხმებოდნენ თუ არა პედაგოგების კომენტარებს.

აღმოჩნდა, რომ სტუდენტებმა უმთავრესად იმ მასწავლებლების კომენტარები და ქულები შეაფასეს დადებითად, რომლებსაც ნაშრომები ლურჯი ფერის კალმით ჰქონდათ გასწორებული. არადა, ლურჯი და წითელი კალმებით დაწერილი შენიშვნები პრაქტიკულად იდენტური იყო.

Social Science Journal-ში გამოქვეყნებულ დასკვნაში მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ წითელი კალმით გაკეთებული ჩასწორებები სტუდენტებისთვის ყვირილთან ასოცირდება, ყვირილს კი კონსტრუქციულ შენიშვნასთან საერთო არაფერი აქვს. ფსიქოლოგიაში წითელი ფერი მძაფრ ემოციებს გამოხატავს, ამიტომ მოსწავლეთა აღქმაშიც ის ემოციურ დაძაბულობასთან იგივდება.

„როდესაც მოსწავლე ან სტუდენტი კარგად სწავლობს და მაღალ ქულებს იღებს, ისიც და მისი მასწავლებელიც თავს კომფორტულად გრძნობენ, მაგრამ თუ მოსწავლე ვერ წარმოაჩენს ცოდნის მაღალ დონეს, ამაში ბრალი ნაწილობრივ მასწავლებელს მიუძღვის”,  – აღნიშნულია დასკვნაში[1].

არსებობს წითელ ფერთან დაკავშირებული სხვადასხვა ფსიქოლოგიური თვალსაზრისი, რომელთა გათვალისწინება განათლების სპეციალისტებისთვის – სხვადასხვა ასაკის ბავშვებთან მომუშავე პირებისთვის მნიშვნელოვნად მოიაზრება:

• წითელი ფერის დანახვისას ადამიანს გული უჩქარდება. წითელი ინტენსიური, ვნების აღმძვრელი ფერია;
• წითელი ფერი იწვევს შიმშილს, სწორედ ამიტომ იყენებს მას უამრავი რესტორანი და კვების ობიექტი ლოგოს შეფერილობისას;
• პირველი ფერი, რომელსაც ადამიანი აღიქვამს, როდესაც მას დროებითი თავბრუსხვევა ან სიბრმავე გასდის – წითელია;
• წითელ ტონალობაში საგნები უფრო დიდი მოჩანს, ვიდრე ისინი სინამდვილეში არიან;
• წითელი ზოგადად ასოცირდება ვნებასთან, ძლიერებასთან, ენერგიასთან, ცეცხლთან, სიყვარულთან, რომანტიკასთან, აღტაცებასთან, სიჩქარესთან, სიცხესთან, ამპარტავნებასთან, ამბიციასთან, ლიდერობასთან, სიმამაცესთან, ძლიერებასთან, საშიშროებასთან, ბრწყინვალებასთან, სისხლთან, ომთან, ბრაზთან, აგრესიასთან, სისხლთან, მსხვერპლთან, კორუფციასთან, წამებასთან, სიმდიდრესთან (ჩინეთში), კონსერვატიზმთან (ამერიკაში), რევოლუციასთან, რადიკალიზმთან, კომუნიზმთან, ლიბერალიზმთან (კანადაში), ქორწინებასთან (ინდოეთში);
• წითელი ფერი მართავს იმპულსებს, ვნებებს, გრძნობებს. მასტიმულირებელი წითელი „ყველაზე ცხელია თბილ ფერთა შორის“;
• წითელი ფერი ხაზს უსვამს ძალაუფლებას, გავლენას. წითელი ჰალსტუხი ბიზნესმენებისა და პოლიტიკოსებისათვის, წითელი ხალიჩა ცნობადი და მნიშვნელოვანი პირებისათვის, წითელი ჩექმები და მოსასხამი იმპერატორთათვის;
• წითელი ნათება ხშირად საშიშროების ნიშანია. წითელ და ლურჯ ნათებას ერთად იყენებენ პოლიციისა და სასწრაფოს მანქანები;
• შეჩერების ნიშნებიც წითელია. როდესაც შუქნიშანზე წითელი ფერი ინთება, მანქანები ჩერდებიან[2].

დღესდღეობით განათლებაში აქცენტი იმაზეა, თუ როგორ უკუკავშირს ვაძლევთ მოსწავლეს ამა თუ იმ დავალების შესრულების შემდეგ. როგორი ხარისხის განმავითარებელ შეფასებას ვაძლევთ და არა იმაზე, თუ  როგორ ვაღიზანებთ, აღვაგზნებთ, უარყოფით ემოციებს ვუღვიძებთ. წარმოვიდგენოთ მოსწავლე, რომელიც პირველი კლასებიდანვე სასკოლო რვეულში მასწავლებლის მიერ წითელი სიმბოლოების ჩახატვასაა ჩვეული, ხოლო საბაზო საფეხურზე გადასვლის შემდეგ მასწავლებლის ნებისმიერი წითელი შენიშვნა თუ ხაზი მისთვისაც და მშობლისთვისაც დილემად იქცევა ხოლმე. მით უფრო, თუ შენიშვნა ბევრია. ასეც რომ არ იყოს, დადებით მხარესაც ხომ აღნიშვნა სჭირდება და წარმოვიდგინოთ ბავშვისა ან მისი მშობლის წამიერი რეაქცია, რომელიც რვეულის გადაშლისას შიძლება გაუჩნდეთ: აუცილებლად აუჩქარდებათ გული, წითელ ტონალობაში მიწერილი შენიშვნა უფრო დიდი მოეჩვენებათ, ვიდრე ის სინამდვილეში იქნება, ეს კი შეაშინებთ. შიშით შეიძლება გაუჩნდეთ დაცვითი ამბიცია, რომ ისინი ამას არ იმსახურებენ და გაბრაზდნენ, ბრაზს კი ყველა სხვადასხვა ფორმით გამოხატავს, მით უფრო ჩვენში, სადაც ბრაზის მართვის სტრატეგიებს ვერც კი ვასწავლით და ხშირ შემთხვევებში მასწავლებლისადმი აგრესიაც გარდაუვალია.

მე არ ვიყენებ წითელ კალამს და ჩემი მოწაფეებისთვის ეს კომფორტის ზონაა. ჩემს უცხოელ კოლეგებსაც უთქვამთ, რომ წითელი დესტრუქციული ფერია, განსაკუთრებით დისლექსიის და სხვა დარღვევების მქონე ბავშვებთან მუშაობისას. ისინი უპირატესობას მწვანეს ან შავს ანიჭებენ. თუმცა რა ფერის კალმითაც არ უნდა ვასწორებდეთ, მთავარია, ბავშვებს სწორი შეფასებითი უნარები განვუვითაროთ და ვასწავლოთ, რომ მარცხი ხშირად გარდაუვალია, მთავარია, ვიცოდეთ, როგორ მოვიქცეთ შემდგომში. შეცდომების ხაზგასმა სულაც არ არის ცუდი, მით უფრო, თუკი ამ შეცდომების გამოსწორება გვინდა. თუმცა ეს საკმაოდ შრომატევადი გზაა და ამ გზაზე ყველა ზედმეტი სირთულე, მათ შორის წითელი კალმით გამოწვეული სირთულეებიც, სჯობს თავიდან ავირიდოთ.

აზროვნებაში არაფერი ირეკლება რეალობის გარეშე. ჩვენს სემიოზისში ახალი კორექტივების დროა. დიდი ხანია, დამთავრდა წითელი რეალობა, რომლისგან გასვლა ასე გვჭირდება. დაე ჩვენმა მოწაფეებმა აუცილებლად მოგვიტევონ ამ ზონაში აქამდე დარჩენა და ის „პატარა უწესობა“, რომელსაც დიდი ნეგატივები მოჰყვება ხოლმე.

ბავშვობიდან წითელ კალამთან დაკავშირებული რამდენიმე უარყოფითი ემოცია დღემდე მეც მომყვება და მაოცებს მათი სიმძაფრე. ამიტომ მე არ ვასწორებ წითელი კალმით! თქვენ?

სასარგებლო რესურსები:

1. https://phys.org/news/2013-01-red-pen-instructors-negative-response.html
2. https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=127263489
3. https://german-georgian.archive.ge/ka/blog/22
4. https://gazeta.ua/ru/articles/edu-and-science/_krasnuyu-ruchku-zapretyat-muzyku-dekommuniziruyut-shkolnaya-reforma/715392

[1] აღნიშნული წერილზე მუშაობისას სოციალურ ქსელში გადავაწყდით ჩვენი კოლეგის, ირმა კახურაშვილის მოსაზრებას. გვიხარია, რომ ჩვენი აზრები ერთმანეთს ემთხვევა.

[2]https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98_%E1%83%93%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90

„ჯადოსნური ყუთი“

განათლების დაწყებით საფეხურზე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს კითხვის სწავლა-სწავლების პროცესს, რადგან სწორედ ეს ფუნდამენტური უნარი განაპირობებს ადამიანის აკადემიურ თუ პროფესიულ წარმატებას ნებისმიერ სფეროში. ეფექტური კითხვა წიგნიერების საფუძველია, რაც თავის მხრივ მოიცავს მრავალფეროვანი მხატვრული, ინფორმაციულ-შემეცნებითი, ყოფით-პრაგმატული ტექსტების წაკითხვის, შექმნის, განხილვის, გადამუშავებისა და სხვადასხვა კონტექსტში გამოყენების უნარებს. იგი პიროვნული განვითარების, თვითგამოხატვისა და თვითდამკვიდრების საშუალებაა.

კითხვის უნარის დაუფლება ხუთი ძირითადი კომპონენტის განვითარებას მოიცავს. ეს კომპონენტებია: ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები, ანბანის ცოდნა, ლექსიკური მარაგი, გაწაფული/გამართული კითხვა, გაგება-გააზრება.

კითხვის სწავლების პროცესში მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს თითოეული მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობები, კითხვის ტემპი, დეკოდირების, ანუ სიტყვების სწორად და სწრაფად გაშიფვრის უნარი.

როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს, რომ მან ფრუსტრაციის გარეშე დაძლიოს კითხვაში გაწაფვის რთული საფეხური?

• გავუვარჯიშოთ ბავშვებს ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები;
• ვასწავლოთ ასო-ბგერები;
• გამოვიყენოთ კითხვის სწავლების მრავალფეროვანი მეთოდები.

არსებობს სიტყვის დეკოდირების/ცნობის რამდენიმე ძირითადი სტრატეგია, რომელთაც აქტიურად იყენებენ საგაკვეთილო პროცესში დაწყებითი საფეხური პედაგოგები. ესენია:

• სიტყვის ასო-ასო ამოკითხვა, შემდეგ ხმამაღლა ან უხმოდ მათი გადაბმა და სიტყვაში გამთლიანება.
• ცნობადი სიტყვების აღქმა. ცნობადია ის სიტყვები, რომლებსაც პატარა მკითხველი ცნობს შეყოვნებისა და ასო-ასო ამოკითხვის (ასოების გაშიფვრის) გარეშე.
• კონტექსტური მინიშნებების გამოყენება, რომელიც გულისხმობს წინადადებების, ილუსტრაციებისა და სხვა ნაცნობი სიტყვების გამოყენება უცნობი სიტყვის ამოსაცნობად.
• სიტყვის ნაწილების ამოცნობა. ნაცნობ ასოთა ჯგუფის (მაგალითად მარცვლების) გამოყენება სიტყვის დეკოდირებისას.

აღნიშნული სტრატეგიების გამოყენების სხვადასხვაგვარ მეთოდებთან ერთად, ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკიდან გამომდინარე, ეფექტურია „ჯადოსნური ყუთის“ გამოყენება.

ჩემს მიერ შექმნილმა და გამოყენებულმა „ჯადოსნური ყუთის“ მეთოდმა, კოლეგების,  მოსწავლეთა და მშობელთა მოწონება დაიმსახურა. მინდა თქვენც გაგიზიაროთ მისი შექმნისა და გამოყენების გზები.

„ჯადოსნურ ყუთად“ შეიძლება იქცეს ნებისმიერი, საშუალო ზომის, მუყაოს, ან სხვა მასალისგან დამზადებული ყუთი, რომელსაც გარედან გავაფორმებთ ისე, რომ მოსწავლეთათვის განსაკუთრებით მიმზიდველი და სასიამოვნოდ აღსაქმელი იყოს. ჯადოსნურ ყუთში ვათავსებთ ფერად ბარათებზე,  შესწავლილი ასო-ბგერების გამოყენებით შედგენილ სიტყვებს, მარცვლებსა და თავად ასოებს ანბანის სწავლების პარარელურად. მაგალითად, თუ კლასში უკვე შევისწავლეთ ასო-ბგერები ა, ი და თ, ჩვენს ყუთში მოხვდება ამ ასოებთან ერთად მათი გამოყენებით შედგენილი მარცვლები და სიტყვები: თა, თი, ათ, ით, ათი, თითი, თითა, თათი. მოგვიანებით შეგვიძლია დავამატოთ  ორ ან სამ  სიტყვიანი წინადადებები. ბარათები, რომლებიც შეიცავენ სიტყვებს, შესაძლოა გავაფორმოთ შესაბამისი ილუსტრაციებით. მაგალითად სიტყვის ბარათზე თათი, დახატული იქნება დათვის, ან რომელიმე ცხოველის თათი.

„ჯადოსნური ყუთის“ გამოყენებით სხვადასხვა აქტივობის განხორციელებაა შესაძლებელი. გთავაზობთ კონკრეტულ რეკომენდაციებს, რომელსაც ჩემს გაკვეთილებზე ვიყენებ.

„ჯადოსნური ყუთი“ განვათავსოთ კლასის თვალსაჩინო ადგილზე, შეგვიძლია გამოსაძახებელი ჩხირების დახმარებით მოვიხმოთ მოსწავლე და ვთხოვოთ ამოიღოს ბარათი ყუთიდან ისე, რომ არ ჩაიხედოს მასში. ბარათზე მოცემულ ასოს, მარცვალს ან სიტყვას ხმამაღლა კითხულობს მოსწავლე, შემდეგ აჩვენებს კლასელებს. მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს ჩუმად წაიკითხონ ბარათზე მოცემული ტექსტი და ხელის ნიშნების გამოყენებით შეაფასონ თანაკლასელი, სწორად ამოიკითხა თუ არა მან მოცემული დავალება. თუ მოსწავლემ ამოიღო ასო-ბგერა, მასწავლებელი სთხოვს დაასახელოს აღნიშნულ ასოზე დაწყებული სიტყვა, თუ ბარათზე იყო მარცვალი, მოსწავლეს მოუწევს შეადგინოს სიტყვა ამ მარცვლის გამოყენებით, ხოლო ისეთი ბარათის ამოღებისას, რომელზეც სიტყვაა დაწერილი, მოსწავლე შლის მას მარცვლებად და შემდეგ ასო-ბგერებად. ასახელებს, რამდენი მარცვალი და რამდენი ასო-ბგერაა მის მიერ წაკითხულ სიტყვაში. შესაძლებელია შეადგინოს წინადადებაც აღნიშნული სიტყვის გამოყენებით.

„ჯადოსნური ყუთის“ დახმარებით მოსწავლეს გაწაფული კითხვისთვის საჭირო რამდენიმე უნარის განვითარებაში ვეხმარებით.

1. მოსწავლე ამოიცნობს ასოს, ან სიტყვას კითხულობს ასო-ასო. (სიტყვის ასო-ასო ამოცნობა)
2. სიტყვის ბარათზე არსებული ილუსტრაცია ეხმარება პატარა მკითხველს სიტყვის ამოცნობაში. (კონტექსტური მინიშნებების გამოყენება)
3. რაც უფრო ხშირად გამოვიყენებთ ჯადოსნურ ყუთს, უფრო მეტად ხდება მოსწავლის გონებაში ნაცნობი სიტყვის დამკვიდრება, რომელსაც მოგვიანებით სხვა ტექსტში მყისიერად, შეყოვნების გარეშე ამოიცნობს და ამოიკითავს. (ცნობადი სიტყვის აღქმა)
4. ჯადოსნურ ყუთში არსებული მარცვლების ამოღებისა ჩვენ შეგვიძლია ვთხოვოთ მოსწავლეებს შეადგინონ სიტყვები ამ მარცვლის გამოყენებით. (სიტყვის ნაწილების ამოცნობა, ფონოლოგიური უნარების განვითარება)

ამ სტრატეგიის გამოყენებით,  ხდება ერთი შეხედვით ყველასათვის ნაცნობი სავარჯიშოების გახალისება თამაშის ელემენტებით, იზრდება ინტერესი და ჩართულობა სასწავლო პროცესში.  მოსწავლეებს ვაჩვევთ კითხვის ოთხივე სტრატეგიის გამოყენებას, ვეხმარებით განივითაროს კითხვის უნარის დაუფლებისათვის საჭირო კომპონენტები: ფონოლოგიური უნარ-ჩვევები, ანბანის ცოდნა, ლექსიკური მარაგი, რაც გაწაფული კითხვის, და საბოლოოდ გაგება-გააზრების საწინდარია.

„ჯადოსნური ყუთის“ გამოყენება შეუძლია არა მარტო მასწავლებელს, არამედ დაწყებითი საფეხურის მოსწავლის მშობელსაც. რაც გაზრდის მშობლის ეფექტურ ჩართულობას სასწავლო პროცესში, და საშუალებას მისცემს მას, დაეხმაროს პატარა მკითხველს, კითხვის სწავლების პირველი ეტაპი იყოს მისთვის სახალისო, პოზიტიური, სასარგებლო და საინტერესო. შედეგად საანბანო პერიოდში ბავშვები ადვილად დაძლევენ კითხვის სწავლის პირველ ნაბიჯებთან დაკავშირებულ სირთულეებს. სასწავლო წლის ბოლოსთვის, ისინი მომზადებული იქნებიან დამოუკიდებელი კითხვის საფეხურზე გადასასვლელად და ექნებათ მყარი საფუძველი გამართული კითხვისა და წაკითხულის გააზრებისათვის.

გამოყენებული ლიტერატურა: სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული, კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე. საქართველსო დაწყებითი განათლების პროექტი. 2015 წელი