გლობალური პანდემიის საფრთხემ თითქოს ყველას აგვიხილა „მესამე თვალი“, გვაიძულა ახლებურად შევხედოთ მოვლენებს და იმგვარი შეფასებები გავაკეთოთ, როგორსაც ადრე ვერ ვახერხებდით. ამ ჩაკეტილობის ჟამს მეტი დროა თვითძიებისა და ფილოსოფიური ჩხრეკისთვის. როგორც კი საფრთხე ახლოვდება, ადამიანი ინსტინქტურად იწყებს ფიქრს თვითგადარჩენაზე. დისტანციური სწავლების პროცესში მე და ჩემმა მოსწავლეებმა დავიწყეთ ახალი ტექსტების ძიება. თუ ადრე არაპროგრამული ტექსტების საკითხავად ათასგვარი აქტივობებით დატვირთულ მოსწავლეებს დრო არ რჩებოდათ, ახლა დრო გამოუთავისუფლდათ და საკუთარი სურვილით დაიწყეს წასაკითხი ტექსტების მოძიება. ინტერესი გაიზარდა უცხოური მწერლობისადმი, რათა ახალი და ახალი ლიტერატურული პარალელებით გაიმდიდრონ ცოდნა.

მსოფლიო მწერლობიდან ჩემთვის ყველაზე საყვარელ ავტორებს შორის ყოველთვის რჩება ჯეკ ლონდონი. და აი, როცა მორიგ საინტერესო ტექსტს ვეძებდი, წამომიტივტივდა მისი არაჩვეულებრივი მოთხრობა „სიცოცხლის სიყვარული“. თანაც თემატურად და აქტუალობით თანამედროვე რეალობას რომ ეხმიანება, ეს იყო გადამწყვეტი.  უფროსკლასელები განსაკუთრებით დაინტერესდნენ ამ ნაწარმოებით. ეს არის ლონდონისეული ხელწერით აღბეჭდილი დაუვიწყარი თავგადასავალი ორი კაცისა, რომლებიც ოქროს ფუთებით დატვირთულნი, გზას მიიკვლევდნენ ოკეანისკენ, სადღაც კანადის მიმართულებით, ჰუძონის (თანამედროვე ტრანსკრიფციით – ჰუდსონის) ყურიდან სან-ფრანცისკოსკენ. აშკარაა, რომ მოთხრობაში აღწერილია ისტორიაში „ოქროს ციებ-ცხელების“ სახელით ცნობილი პერიოდი, ე.წ. California Gold Rush,  რომელიც 1848 წელს დაიწყო და 1855 წლამდე გრძელდებოდა. ცნობილია, რომ ჯეიმს ვილსონ მარშალმა 1848 წლის 24 იანვარს სატერის დასახლებაში, მდინარე ამერიკან-რივერის კალაპოტში ოქრო აღმოაჩინა, რის გამოც ამ ტერიტორიას ათი ათასობით ამერიკელი და ევროპელი მიაწყდა. ზოგი მათგანი არნახულად გამდიდრდა, ზოგმა კი სიღარიბეს მაინც ვერ დააღწია თავი, რადგან იმ ჯუნგლების რეალობასა და ქაოსში ოქროს მოპოვება, შენარჩუნება და მისი გონივრულად გამოყენება არ ყოფილა იოლი ამოცანა ამ ადამიანებისთვის. ფორტუნა ყველას არ სწყალობდა. ოქროს ციებ-ცხელების შედეგი იყო ისიც, რომ ქალაქი სან ფრანცსკო მომთაბარეთა პატარა დასახლებიდან დიდ ქალაქად იქცა და კალიფორნია აშშ-ს შტატად გამოცხადდა. ოქროს ციებ-ცხელების უარყოფითი მხარე კი ის გახლდათ, რომ ოქროსმაძიებლები  აბორიგენ ინდიელებს ავიწროებდნენ და მშობლიური მიწებიდან ასახლებდნენ. გარდა ამისა, ოქროს მოპოვება მნიშვნელოვან ეკოლოგიურ ცვლილებებს იწვევდა რეგიონში.

ჯეკ ლონდონი თავად გახლდათ ამ ამბების მონაწილე, ოღონდ მოგვიანებით, მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს. ის ისედაც ხელმოკლე ოჯახიდან იყო და ქუჩის მაწანწალის ცხოვრებაც კი გამოუცდია, ასევე უწევდა კონსერვის ქარხანაში მუშაობა, მეზღვაურობა ხამანწკების დამჭერ გემზე, ხოლო 1894 წელს დაწყებულმა საყოველთაო ეკონომიკურმა კრიზისმა 18 წლის ჯეკი უმუშევრად აქცია. მან ციხესაც ვერ დააღწია თავი და სოციალისტად იქცა. ოცნებობდა მწერლობაზე, მაგრამ თავი ნიჭიერ შემოქმედად არ მიაჩნდა, რის გამოც ერთი წლით ალასკაზე წავიდა ოქროსმაძიებლად. ჯეკმა იქიდან განძი ვერა, მაგრამ მდიდარი ცხოვრებისეული გამოცდილება კი ჩამოიტანა. “კლონდაიკში მე ვპოვე ჩემი თავი. იქ ყველა დუმს. ყველა ფიქრობს. იქ თქვენ გიმუშავდებათ სწორი თვალსაზრისი ცხოვრებაზე. იქ გაფორმდა ჩემი მსოფლმხედველობაც,” – ასე იხსენებდა მწერალი ალასკურ ოდისეას და სწორედ ეს გამოცდილება გახდა მისი მოთხრობა „სიცოცხლის სიყვარულის“ შთამაგონებელი. მოგეხსენებათ, სათავგადასავლო ჟანრის ნაწარმოებებში მოგზაურობის თემა ყველაზე დამაინტრიგებელი და მიმზიდველია.

მოთხრობის მთავარ გმირს სახელი არ ქვია, რაც გვაფიქრებინებს, რომ ის იმ ეპოქის ოქროსმაძიებლის ანუ საკუთარი თავის მაძიებლის განზოგადებული სახეა და თავად მწერლის ორეულიც არის. ცნობილია, რომ ჯეკ ლონდონი თავისი ტექსტების მთავარ გმირებში ხშირად აცოცხლებს საკუთარ „ალტერ ეგოს“. გავიხსენოთ თუნდაც მის Magnum Opus-ად მიჩნეული რომანი „მარტინ იდენი“, რომელშიც მთავარი გმირი საოცრად ენათესავება ავტორს და მისი ცხოვრების ფინალიც – თვითმკვლელის ბედისწერა – მწერლის ბიოგრაფიულ მომენტებს ემთხვევა. 40 წლის ჯეკ ლონდონმა სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა. თითქოს „მარტინ იდენით“ საკუთარი აღსასრული იწინასწარმეტყველა. მიუხედავად იმისა, რომ მას ჰყავდა ოჯახი, თავს მაინც მარტოსულად გრძნობდა და დეპრესიული ფსიქიკის პიროვნება იყო. ზოგადად ეს დამახასიათებელია მეოცე საუკუნის დასაწყისის მწერლებისთვის. ამის შესახებ ვწერდი ერთ-ერთ წერილში, სადაც ესპანური მწერლობის კლასიკოსის, ხუან რამონ ხიმენესის ცხოვრებასა და შემოქმედებას ვეხებოდი. მართალია, ერთი წმინდად პოეტი-ლირიკოსია, ხოლო მეორე – პროზის ოსტატი, მაგრამ ეს ორი დიდი მწერალი რთული ფსიქოემოციური განწყობებით ახლოს არის ერთმანეთთან.

ჩემს ერთ მოსწავლეს ყველაზე მეტად ის მოეწონა, რომ მოთხრობაში გასაოცარი სიცხადითა და ოსტატობით არის აღწერილი ის რთული გეოგრაფიული მოცემულობა, რომლის გადალახვაც მთავარ გმირს უწევს. დაუსრულებელი ტრამალები, ხრიოკი, ხან ჭაობი, უნაყოფო სივრცე, მტაცებელი ცხოველების თარეში, არა საკვები, არა სანადირო, არა ხეხილი, არა სიმწვანე, არა სუფთა წყალი, არა თავშესაფარი და ეს ყველაფერი გრძელდება უთვალავი დღის, უსასრულო მილების მანძილზე.

„ზურგზე თასმებით შემოეკრათ დიდი ფუთები, ფუთებს შუბლზე მოჭერილი ღვედებითაც იმაგრებდნენ“… ეს, რასაკვირველია, ოქროთი გატენილი ტომსიკები იყო. ჯეკ ლონდონი ხატავს 2 განსხვავებულ ადამიანს, რომელთაც კრიტიკულ სიტუაციაში მკვეთრად განსხვავებული სახეები აჩვენეს. ისინი ერთად დაადგნენ რთულ გზას, მაგრამ როცა მთავარმა გმირმა ფეხი იტკინა, ბილმა, „მეგობარმა“ ის სიტყვის უთქმელად მიატოვა. ჩვენმა გმირმა კი საოცრებები აკეთა თვითგადარჩენისთვის, მან მიხვედრილობის, სიმამაცის, ნათელი გონების, შეუდრეკლობის საოცარი მაგალითი აჩვენა მკითხველს. მოთხრობა საკმაოდ ვრცელია, 20 გვერდამდე და დაწვრილებით არის აღწერილი დასუსტებული და ბედისგან განწირული კაცის ბრძოლა სიცოცხლისთვის, დაუოკებელი ჟინი, წყურვილი სიცოცხლისა, რომლის ჩაკვლა ადამიანში წარმოუდგენელია. ის სწორად ანაწილებდა დროს, საკუთარ რესურსებს, ძალას, ფსიქოლოგიურ მდგრადობასაც აკონტროლებდა. იკვებებოდა ყველაფრით: ძირხვენებით, ფესვებით, ცოცხალი ჭიჭყინებით, მგლების გამოხრული ძვლებით, რომელთაც როგორღაც ფქვავდა, დაუძლურებული, ინახავდა ასანთის ღერებს, გათვლილი ჰქონდა ყველა ვარიანტი საკუთარი მომავლისა, დაანგარიშებული ჰქონდა ყოველგვარი სირთულე, გამოუვალ სიტუაციაში მოქმედების გეგმა. როცა მიხვდა, რომ ოქროს ტომსიკის თრევა უჭირდა, ძვირფასი ტვირთი გაყო და კლდეზე დატოვა, შემდეგ დარჩენილი ნახევარიც გაყო და ბოლოს მთლიანად მოისროლა ოქრო, რომელიც ახლა, ამ მოცემულობაში სასაცილოდ გამოიყურებოდა, სრულიად არანაირ ღირებულებას არ წამოადგენდა, მხოლოდ ტვირთი და ხელის შემშლელი იყო.

უაღრესად ექსპრესიულია ფინალური სცენები, სადაც უკვე სრულიად გამოფიტულ, მომაკვდავ კაცს ასევე მომაკვდავი, სნეული მგელი აეკიდება. მგელს კაცის დაგლეჯის ძალა არ აქვს, მაგრამ ელოდება, როდის დაეცემა და მოკვდება ის. თუ მგელი უფრო ადრე მოკვდებოდა, რასაკვირველია, კაცი შეჭამდა მას. ეს ორი მომაკვდავი არსება ცხოვრებისეული თვითგადარჩენის მარათონის ალეგორიული სახეა. კაცს არ ჰქონდა საიმისო, ძალა, რომ ეს აქსუტუნებული მგელი დაეხრჩო, მაგრამ ბოლოს ის მაინც მოახერხა, რომ ზედ გადააწვა მას და მოგუდა.

როცა გადარჩენისთვის ბრძოლის უკანასკნელი ქანციც კი გამოელია კაცს და აპათიაში ჩავარდა, როცა უკვე აღარაფრის შეგრძნება აღარ შეეძლო, აღარც ტკიოდა, აღარც შიოდა და მისთვის სულერთ იყო, გადარჩებოდა თუ ვერა, ამ დროსაც კი მის ქვეცნობიერში სიცოცხლის სიყვარული არ კვდებოდა და აიძულებდა, რომ უკვე სიარულის უნარს მოკლებულს მატლივით ეხოხა, რომ ზღვისკენ, გემისკენ, გადარჩენისკენ ეზიდა ცოცხალ ლეშად ქცეული სხეული.

მან ბილის გვამი მგლებისგან დაგლეჯილი იპოვა გზაზე. იქვე ეგდო ოქროთი სავსე ტომსიკაც. კაცს გაეცინა იმის გაფიქრებაზე, რომ ბილმა ბოლომდე არ დათმო ოქრო და ამას შეეწირა კიდეც. ბილს რომ მისი ცხედარი ენახა, უსათუოდ დაიწყებდა მისი ძვლების გამოხრას, მაგრამ მას არ შეეძლო მეგობრის ძვლების ჭამა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ახლა გადარჩენის ერთადერთი შანსი იყო.

აქ იდეური ქვეტექსტი ისაა, რომ მიუხედავად თვითგადარჩენისთვის ბრძოლაში ადამიანის ცხოველური ბუნებისა, ადამიანში მაინც ბოლომდე ცოცხლობს მორალი. ყველაში, რასაკვირველია, არა, მაგრამ ზოგადად ადამიანი მორალური არსებაა და მას ეს განასხვავებს მტაცებელი ცხოველებისგან.

შიმშილი! სიკვდილის შიში! – ეს ორი შემზარავი დემონი ყველაფერს კლავს, მაგრამ არიან ადამიანები, რომელთა სულსა და გონებაშიც ეს დემონები მაინც ვერ ამოშანთავენ ღირებულებებს.

კაცი ვეშაპმჭერ „ბედფორდის“ სამეცნიერო ექსპედიციის წევრებმა გადაარჩინეს და რამდენიმე კვირაში ის უკვე ფეხზე მყარად იდგა, თუმცა შიმშილის შიშმა მისი ფსიქიკა საგრძნობლად შეცვალა. აი, რას გვამცნობს მოთხრობის ფინალი: „საუზმის შემდეგ კაცი გაძვრებ-გამოძვრებოდა, რომელიმე მეზღვაურს მიადგებოდა და მათხოვარივით გაუწვდიდა ხელს. ისიც ჩაიცინებდა და მეზღვაურული ბისკვიტის ნატეხს გაუწვდიდა. კაცი დასტაცებდა ხელს, ხარბად დააცქერდებოდა, როგორც ძუნწი ოქროს და ხალათის უბისაკენ გააქანებდა. იღიმებოდნენ და ასე იქცეოდნენ სხვა მეზღვაურებიც. მეცნიერები გონივრულად მოიქცნენ და კაცი ნებაზე მიუშვეს. მისი საწოლი ჩუმად შეამოწმეს. საწოლი ორცხობილით იყო სავსე, ორცხობილით იყო გამოტენილი ლეიბი, ორცხობილით იყო გაჩურჩული ყველა კუთხე და ხვრელი. თვითონ საღ გონებაზე იყო. მომავალი შიმშილობისთვის საჭმელს იმარაგებდა მხოლოდ – ეს იყო და ეს. ამისაგან განიკურნებაო, თქვეს მეცნიერებმა, და ასეც მოხდა, სანამ „ბედფორდის“ ღუზა სან-ფრანცისკოს ყურეში ჩაგრუხუნდებოდა“…

სიცოცხლის სიყვარულმა მაინც გაიმარჯვა.

ამასწინათ მეგობარს ვეუბნებოდი, რომ კორონავირუსის ინფექციის იმდენად არ მეშინია, რამდენადაც მოსალოდნელი ეკონომიკური კოლაფსისა, რომელსაც ყოველგვარი ადამიანური ღირებულების სრული ნიველირება შეუძლია. ჩემმა თაობამ გამოიარა XX საუკუნის 90-იანი წლები, შიმშილი, სიღატაკე, კრიმინალი, აპათია, სიკვდილი, საპატიმროები, ომი, უსამართლობა, ქაოსი… მაგრამ მგონია, რომ იმავეს გადატანა ახლა გამიჭირდება. მაშინ ახალგაზრდები ვიყავით და ისე ტრაგიკულად არ განგვიცდია ის რეალობა.

როცა მეთორმეტე კლასში ნიკო ლორთქიფანიძის „შელოცვა რადიოთი“ ვისწავლეთ და ეპოქალურ კრიზისებზე ვსაუბრობდით, უნებურად ბავშვებთან მოვყევი 90-იან წლებში, ჩემი სტუდენტობის პერიოდში, შევარდნაძის რეჟიმის დროს საქართველოში არსებული რეალობა. ბავშვები საოცრად დაინტერესდნენ. ჩვენი მშობლებიც ამ თაობის ადამიანები არიან და ამის შესახებ კი მოგვისმენია, მაგრამ ასე გვგონია, რომ ისინი აჭარბებენ, უტრირებენ და მართლა გვაინტერესებს, სინამდვილე შეულამაზებლად როგორი იყოო. მოვყევი რეალური ამბები ჩემი ცხოვრებიდან, ჩემი თვალით ნანახი, ზოგი ჩემს თავს გადახდენილი და ზოგი – სხვისას… და ვთქვი, რომ იმდროინდელი ფსიქოლოგიური ტრავმებისა და იარების მოშორება ძალიან გამიჭირდა. ერთმა გენიალურმა ადამიანმა, ჩემმა საოცარმა მოსწავლემ ემოციურად თქვა:

• აუუუუ, როგორ მინდა მსგავსი რამეები მეც გამოვცადო… რა იქნებოდა, იმ ეპოქაში დავბადებულიყავი!
• – რას ამბობ, სამაგისოდ ან მე როგორ გაგიმეტებ, ან შენ როგორ იმეტებ თავს? – ვკითხე გაოცებულმა…
• მასწავლებელო, მე ახლა ჩემს ოთახში ყველაფერი მაქვს, რაზეც კი მიოცნებია და საკმარისია, რამე მომინდეს, ჩემი მშობლები ყველაფერს მისრულებენ. რეალურად, ცხოვრება რა არის, მე არ ვიცი. დიდი სიამოვნებით გავივლიდი იმ გზას, რომელიც თქვენ გაიარეთ, გამოვცდიდი იმ ყველაფერს, რომ ცხოვრება შემეცნო, საკუთარი თავი მეპოვა. თქვენ იმიტომაც ხართ ძლიერი ადამიანი, რომ ეს ყველაფერი გამოვლილი გაქვთო…

გამაოცა ამ ბავშვის პოზიციამ, თუმცა დავეთანხმე… მე რომ თბილისიდან სამეგრელოში მიმავალს, დათოვლილ ხაშურთან 3 დღით გაჩერებულ მატარებელში შიმშილი არ გამომეცადა და თოვლის ჭამით არ გადამერჩინა თავი… ან სოფელში დედასთან ჩასულს მისთვის არ მომეყოლა, რომ რამდენიმე დღე სახლში საერთოდ არაფერი მქონდა საჭმელი, თვით ერთ მუჭა ბრინჯიც კი და დედას, ნაცვლად შეცოდებისა, არ ეთქვა:

• დიდი ამბავი, თუ რამდენიმე დღე მშიერი იყავი, ერთხელ შიმშილი ხომ უნდა გამოგეცადა? შენ ლენინგრადის ბლოკადის ამბები ხომ გაქვს წაკითხული და იმ რეალობაში რომ მოხვედრილიყავი, რას იტყოდიო?..

დახეული ფეხსაცმლით სიარული რომ არ გამომეცადა… როცა ბიჭთან ერთად  ერთად ქუჩაში სეირნობისას იმაზე ფიქრი მიბურღავდა ტვინს, რომ ბიჭს ჩემი კარგა გემრიელად დახეული ფეხსაცმელი არ შეენიშნა და ფეხს შებრუნებულად ვადგამდი… სავარაუდოდ, კი შენიშნავდა, ისე იყო დახეული და ბიჭები ხომ ყოველ დეტალს აკვირდებიან, როცა გოგო აინტერესებთ, მაგრამ არ შეიმჩნია იმანაც… ის რომ არ ყოფილიყო, ეს რომ არ ყოფილიყო… აღარ გავაგრძელებ… მე მე არ ვიქნებოდი, სიცოცხლის სიყვარული ასეთი დაულეველი დოზებით არ მექნებოდა…

და ახლა, როცა სამყაროს პანდემია არნახული მასშტაბებით უტევს, რომლის მსგავსს მე არ მოვსწრებივარ, სიცოცხლის სიყვარული უფრო და უფრო ღრმად და ძალუმად იღვიძებს და მაიძულებს, რომ ყველაფერი გავაკეთო ჩემი და სხვათა სიცოცხლეების გადასარჩენად… ჯეკ ლონდონის მოთხრობამაც ხომ ეს მასწავლა? ტექსტებში ჩვენი მეორე, მესამე და მეასე ცხოვრება აღიწერება… დიახ, ასეთი ჯადოქრობაა მწერლის კალამი!

როგორ ჩაიტანეს ევროპელებმა ავადმყოფობები ახალ სამყაროში

დღეს ახალი კორონავირუსის გლობალური მასშტაბით გავრცელების გამო იძულებულნი ვართ შევცვალოთ ჩვენი ცხოვრების წესი და შევეგუოთ იმ ახალ რეალობას, რომლის შესახებ დედამიწაზე მცხოვრებმა ადამიანებმა ბევრი არაფერი ვიცით.

ახალი ვირუსი, COVID-19, როგორც მას უწოდეს, დაუჯერებელი სისწრაფით ვრცელდება მთელ პლანეტაზე და ტრაგიკულ მოვლენებს იწვევს უამრავ ქვეყანაში. ადამიანები, ოჯახები, ქალაქები, სახელმწიფოები თუ საერთაშორისო ორგანიზაციები, ცდილობენ გაერკვნენ მიმდინარე პროცესებში და იძულებულნი არიან, უპასუხონ ბუნების ამ მოულოდნელ გამოწვევას – ყოველდღიურად ათასობით ადამიანი მიმართავს სამედიცინო დაწესებულებებს.

ჩინეთი, სამხრეთი კორეა, იტალია, ირანი, ესპანეთი, საფრანგეთი… ეს ის ქვეყნებია, სადაც კორონავირუსმა ასიათასობით ადამიანი უკვე დააავადა. სამწუხაროდ, არის მსხვერპლიც, რომელიც დღეს უკვე ათასობით აღირიცხება. ისტორიულად, დედამიწას ახსოვს მრავალი ვირუსული პანდემია, რომლებმაც წარსულში, ჩვენზე ტექნოლოგიურად ნაკლებად განვითარებულ და აღჭურვილ სამყაროში მილიონობით ადამიანი შეიწირა და ადამიანებს მაშინაც ერთად უწევდათ ამ უხილავ მტერთან გამკლავება.

ევროპა, რომელიც ჩინეთის შემდეგ, დღეს ყველაზე მეტად დაზიანდა კორონავირუსისგან, წარსულში მრავალჯერ ყოფილა სასიკვდილო ეპიდემიების სათარეშო ასპარეზი. ევროპელებმა მე-15 საუკუნეში „უხილავი სიკვდილი“ ყოველგვარი ბოროტი ზრახვების გარეშე ჩრდილოეთ ამერიკაში ჩაიტანეს. მსოფლიოში სახელგანთქმული მოგზაურის, ავანტიურისტისა და კოლონიზატორის, ქრისტეფორე კოლუმბის სამი ფრეგატისგან („სანტა მარია“, „პინტა“ და „ნინია“) შემდგარი ესკადრილიის ჩასვლა ისპანიოლაში (დღევანდელი კუნძული ჰაიტი, კარიბის ზღვაში) სამუდამოდ შეცვლის დედამიწის დასავლეთ ნახევასფეროს ისტორიას და დასაბამს დაუდებს ახალ ერას, რომელიც მილიონობით ადამიანის ექსპლუატაციას, ავადმყოფობასა და სიკვდილს გამოიწვევს.

ქვემოთ გთავაზობთ ამერიკის წარსული თუ უახლესი კოლონიზაციის ტრაგიკული ისტორიის მოკლე ვერსიას, რომელშიც ერთ-ერთი მთავარ მოქმედ „პირებად“ ევროპიდან ამერიკაში შესული დაავადებები გვევლინებიან:

ამერიკის კონტინენტზე ევროპელების  ჩასვლამ ახალ სამყაროში (ასე უწოდებდნენ შუა საუკუნეებში ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკას) დასაბამი დაუდო ავადმყოფობებს, ომებსა და მონობას, რომლებიც ამერიკის ორივე კონტინენტის უამრავი ადგილობრივი ტომის განადგურებისა და გადაშენების მიზეზი გახდა.

1492 წლის 12 ოქტომბერს სან-სალვადორის კუნძულზე ტაინოს ტომის (კუნძულ ჰაიტის, ბაჰამების არქიპელაგისა და კუნძულ კუბის მკვიდრი მოსახლეობა, სხვა სახელი ლიტერატურაში: არავაკები, ლ.ა.) მცხოვრებნი ზღვის სნაპიროს მიადგნენ, რათა შეხვედროდნენ უცხოელ მეზღვაურებს, რომლებიც პირველად გამოჩდნენ მათ მიწაზე. დღეს გავრცელებული წარმოდგენით (სხვა, ნაკლებად მიღებული მოსაზრებების ფონზე), სწორედ კუნძული სან-სალვადორი (კ. გუანაჰანი, ბაჰამის კუნძულების არქიპელაგში) იყო პირველი მიწა, რომელზეც კოლუმბმა და მისმა მეზღვაურებმა პირველად დადგეს ფეხი 1492 წლის 12 ოქტომბერს, ესპანეთიდან ათკვირიანი მოგზაურობის შემდეგ.

იმ დღეს ტაინოებს წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ, რა მოჰყვებოდა ამ სტუმარ-მასპინძლობას. ტაინოებმა (რომლებიც იმ დროს, ახალი სამყაროს ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი და მეომარი ტომი გახლდათ, ლ.ა.), კეთილი ნების გამოსახატავად, ძირს დააწყვეს იარაღები და უცხო სტუმრებს – ქრისტეფორე კოლუმბსა და მის რამდენიმე მეზღვაურს – მეგობრობის გამომხატველი საჩუქრები შეაგებეს: ფერადი თუთიყუშები, ბამბისგან დამზადებული ძაფების გორგალი, ადგილობრივი ხილი და სხვა. „ტაინოები ისე დაგვიმეგობრდნენ, რომ ეს ნამდვილი საოცრებაა“, წერდა კოლუმბი, ამერიკაში თავისი პირველი მოგზაურობის შემდეგ.

პირველივე ექსპედიციის დროს, კოლუმბი და მისი მოგზაურები აღმოაჩენენ ბაჰამების მახლობლად მდებრე მსხვილ კუნძულებს ჰაიტის/ჰისპანიოლას (რომელიც კოლუმბს იაპონია ეგონა, ლ.ა.) და კუბას (რომელიც კოლუმბს ჩინეთად წარმოედგინა).

სწორედ კ. ჰაიტიზე ტოვებს კოლუმბი თვის 39 მეზღვაურს (ფრეგატ „სანტა მარიას“ დაზიანების გამო) და აარსებს მცირე კოლონიას, სახელად ‘ლა ნავიდად’. ერთი წლის შემდეგ, 1493 წლის ნოემბერში, ქრისტეფორე კოლუმბი, თვის ძმებთან, ბარტოლომეო და ჯოვანისთან ერთად, ბრუნდება ახლად აღმოჩენილ არქიპელაგზე, თუმცა, მათი პირველი დასახლება, ლა ნავიდადი დაცარიელებული და გადამწვარი ხვდება, ხოლო მისი მეზღვაურები – დახოცილი. ამიტომაც, კოლუმბი და მისი ძმები ახალ ეკიპაჟთან ერთად ახალ დასახლებას, ლა ისაბელას, უყრიან საფუძველს, მას უკვე სხვაგან აფუძნებენ (დღევანდელი დომინიკის რესპუბლიკის ჩრდილოეთი სანაპირო, კ. ჰაიტიზე) და იწყებენ „ჩინეთის ოქროს“ გამალებულ ძებნას.

როგორც მკვლევრები აღნიშნავენ, იმ დროს ისპანიოლას (დღევანდელი კ. ჰაიტი – მეორე სახელია ჰისპანიოლა – საკმაოდ მოზრდილი კუნძულია – ფართობი 76,000 კვ. კმ) მკვიდრი მოსახლეობის, ტაიონების რაოდენობა რამდენიმე მილიონ ადამიანს აღწევდა. 1548 წლისათვის ესპანელი ჟამთააღმწერნი აღნიშნავენ, რომ ტაინოების რაოდენობა 500 ადამიანამდეა შემცირებული – ესპანელების მიერ ახალ სამყაროში ჩატანილმა დაავადებებმა, ჩუტყვავილამ და გრიპმა (influenza, ინგლ.), ორმოცდაათიოდე წელიწადში მოსპო კუნძულ ჰაიტის/ჰისპანიოლას, კუბისა და პუერტო-რიკოს ტაინოების მრავალმილიონიანი პოპულაცია.

მსგავსი ხვედრი ერგოთ მექსიკის მკვირდ აცტეკებსაც – მათი უმრავლესობა, XV-XVI სს. ესპანელების მიერ კოლონიზაციის პერიოდში შემოტანილი ჩუტყვავილით დაიხოცება.

ეპიდემიები მალევე იქცა ევროპელებისა და ადგილობრივების კონტაქტის პირდაპირ შედეგად. 1520 წლის აპრილში, ესპანური გარნიზონი შევიდა დღევანდელ ქ. ვერაკრუზში (მექსიკის აღმოსავლეთი, კარიბის ზღვის სანაპირო), სადაც ესპანელებმა, სამუშაო ძალად შეიყვანეს აფრიკიდან წამოყვანილი შავკანიანი მონები, რომლებსაც თან მოჰყვა ჩუტყვავილას ინფექცია. ორი თვის შემდეგ ესპანური ჯარი აცტეკების დედაქალაქს, ტენოჩტიტლანს იპყრობს (ქ. მეხიკოს მიდამოები). უკვე იმავე წლის ოქტომბერში ინფექცია მუსრს ავლებს მთელი ადგილობრივი მოსახლეობის ნახევარზე მეტს (!), რაც მეცნიერების გამოთვლებით, 300,000-500,000 ადამიანს უდრის. ინფიცირების შედეგად გარდაიცვალა აცტეკების იმპერატორი, კუიტლაჰუაკი და მისი ამალის უმრავლესობა, რამაც საბოლოოდ გადაწყვიტა ესპანელების მიერ აცტეკების განვითრებული და ძლიერი იმპერიის საბოლოო მარცხი. როგორც მატიანე აღწერს, როდესაც ერნან კორტესის (ესპანელი კონკისტადორი, მექსიკის მომავალი მმართველი) სამხედრო შენაერთებმა ტენოჩტიტლანის ასაღებად საბოლოო შეტევა დაიწყეს, ქალაქის ქუჩები მოფენილი იყო დაავადებულთა გვამებით. სწორედ ამან მისცა ესპანელების შედარებით მოკრძალებული რაოდენობის ჯარს, აცტეკების ძლიერი და მრავალრიცხოვანი შენაერთების დამარცხების საშუალება.

მიკრობები, რომელთა მიმართაც ადგილობრივ ხალხებს იმუნიტეტი არ გააჩნდათ, იწვევდნენ დაავადებებს ყველგან, სადაც ევროპელი ახალმოსახლეები ფეხს დადგამდნენ. როგორც Khan Academy-ის ერთ-ერთ კვლევაშია აღნიშნული, ჩრდილოეთ ამერიკაში, 1616-1618 წლებში, ევროპელების ახალ კონტინენტზე დასახლებამ ადგილობრივი ინდიელების მთელი რაოდენობის 75%-ზე მეტი შეიწირა! მეჩვიდმეტე საუკუნის 30-იან წლებში, ამერიკის დიდი ტმების რაიონში მცხოვრები ჰურონებისა და იროკეზების ტომების (ჩრდ. ამერიკის ინდიელები, ადგილობრივი მოსახლეობა) ნახევარზე მეტი ჩუტყვავილამ შეიწირა. ამ ეპიდემიების დროს, ყველაზე ხშირად ბავშვები და მოხუცები კვდებოდნენ, რამაც თავის მხრივ ცოდნისა და ტრადიციის თაობებზე გადაცემის ისტორიული ჯაჭვი გაწყვიტა და ადგილობრივების ცხოვრების წესი შეცვალა.

ამერიკის ზოგიერთმა ადგილობრივმა ტომმა, ევროპელებისგან მიღებული დაავადებები ჩათვალა იარაღად, რომელსაც სულები იყენებდნენ მათ წინააღმდეგ. შესაბამისად, ბევრგან, ინდიელებმა წამოიწყეს, ე.წ. „გლოვის ომები“ (ინგლ.“mourning wars”) დღევანდელი აშშ-ის აღმოსავლეთ ტერიტორიებზე, რომელთა მიზანი იყო, დაეტყვევებინათ ახალმოსახლეები და ტრადიციული რიტუალით (წამება, მსხვეპლშეწირვა) „დაეწყნარებინათ“ მათ წინააღმდეგ ამხედრებული სულები.

როგორც ვხედავთ, დღეს ჩვენთვის ნაცნობმა და გარკვეულწილად ჩვეულებრივმა, თუმცა იმ დროს სიცოცხლისთვის საშიშმა, ინფექციურმა დაავადებებმა, ამერიკის კონტინენტზე სრულიად მოულოდნელი და ტრაგიკული შედეგები გამოიღო, რამაც უკიდურესად გაამწვავა ადგილობრივი ინდიელებისა და ევროპელი კოლონისტების ისედაც უსიამოვნო და დაძაბული ურთიერთობები. შედეგად, ისინი საყოველთაო ომებში და უკიდურეს სისასტიკეში გადაიზარდა.

თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს ის ფაქტებიც, რომ ზოგიერთ ადგილობრივ ტომს, „ევროპული“ ინფექციები ნაკლებად შეეხო. ჩუტყვავილას ვირუსი, რომელიც ტიფთან, ქოლერასთან, დიფტერიასა და შავ ჭირთან ერთად ადგილობრივების მთავარი „მკვლელები“ იყვნენ, ბევრად საშიში იყო მჭიდროდ დასახლებული ტენოჩტიტლანისთვის (მექსიკა), თუმცა ნაკლებად ვრცელდებოდა ჩრდილოეთ ამერიკის დიდ ვაკეებზე (პრერიებზე), სადაც მოსახლეობის სიმჭიდროვე იმ დროს ძალიან დაბალი გახლდათ.

ინდიელების ის ტომები, რომლებიც მონადირეობა-შემგროვებლობით ირჩენდნენ თავს, როგორც წესი, მომთაბარეობას ეწეოდნენ და თან მიჰყვებოდნენ დიდი ამერიკული ბიზონების ჯოგებს. მიგრაციული წესით მცხოვრებ ინდიელთა მცირერიცხოვან ტომებში ინფექციები ვრცელდებოდა, თუმცა ტომის რიცხოვნობიდან გამომდინარე, მათ მცირე მასშტაბი ჰქონდათ და მათი შეზღუდული კონტაქტების გამო ნაკლებად ვრცელდებოდა ამერიკული პრერიის უზარმაზარ ფართობებზე.

1837-1838 წლის ჩუტყვავილას ეპიდემიის დროს, რომელიც ზემო მისურის მიდამოებში გავრცელდა (ცენტრალური აშშ), დიდი დანაკარგი განიცადეს „ბლექფუტის“ ტომებმა, თუმცა ამავე დროს, მათი მეზობელი არაპაჰოს ტომებმა (Gros Ventre, ფრანგ.) თითქმის ინფიცირების გარეშე გადაიტანეს ეს პერიოდი.

ახლა, როცა უკვე გავიზარდე, როცა ბევრი მოვლენა შევაფასე თუ გადავაფასე, როცა მასწავლებელიც გავხდი და თავად ვაკვირდები სხვების ზრდას, ხშირად ვფიქრობ პატარა ქალაქზე, სადაც გავატარე ბავშვობა, ადამიანებზე, რომლებმაც ჩამიქროლეს და ჩემს ფიქრებზე კვალი დატოვეს და სკოლაზე – ურთიერთობებისა და კავშირების ამ პირველწყაროზე ნებისმიერი ბავშვისთვის.

პირველი, რაც სკოლასთან მაკავშირებს, ის „კოდური“ სიტყვები თუ მოქნილი ფრაზებია, რომლებსაც მოსწავლეები და მასწავლებლები ერთმანეთთან საკომუნიკაციოდ ვიყენებდით და შესაბამისად, მათი მნიშვნელობაც მხოლოდ ჩვენ გვესმოდა. მაგალითად, ასე:

– ბავშვებო, ცეცხლს ნუ ეთამაშებით! (ნუ მაიძულებთ, მკაცრად მოგექცეთ, მთელი დასვენების განმავლობაში ისხედით ჩუმად და გაუნძრევლად!)

– აბა, დავალება! (თქვენი დრო მოვიდა, ძვირფასო უკანა მერხებზე მსხდომებო!)

– მარჯვნისაააააკენ! (ეს მარჯვენაა, ეს – მარცხენა, ეს – მარჯვენა, ეს – მარცხენა!)

ან სულაც:

– რას დაყუდებულხართ ცარიელი გაზის ბალონებივით? – ეს ფრაზა კი რთული გასაშიფრია, რადგან ჩემს ბავშვობაში ის გულისხმობდა დიდ სატვირთო მანქანას, რომელსაც ძვირადღირებული გაზის ბალონები დაჰქონდა, გაზის სადენის ჩართვა-გამორთვას ყოველ დილა-საღამოს, რათა ღამით გაზს არ გაეჟონა და ქურის სწრაფად ანთება-ჩაქრობას, რომ საჭმლის მოსამზადებლად, რაც შეიძლება ნაკლები გაზი დახარჯულიყო. და ვაი, თუ შუა თვეში აღმოაჩენდი, რომ ტაფაზე დაკრული მჭადი რატომღაც არ ცხვება. ეს ნიშნავდა ელექრტოენერგიის, ეგრეთ წოდებული „შუქის“ უსასრულო ლოდინს და ნავთის ქურების ყოვლისმომცველი სურნელის ატანას. ამიტომაც ზემოთხსენებული ფრაზა იშიფრებოდა ასე:

– რა უფუნქციოები ხართ, პირდაპირ მზარავს ამის ცქერა!

სკოლაში, სადაც მე ვსწავლობდი, წესრიგი და სიმკაცრე ბატონობდა! ნამდვილი სიმკაცრე! მაგალითად, აკრძალული იყო თებერვლის სიცივეში საგაკვეთილო დროს ეზოში პერანგმოღეღილი და სახეალაპლაპებული ბავშვებისთვის ბურთის თამაში და თავგანწირული ყვირილი, რაც ეზოს მხარეს მდებარე ყველა საკლასო ოთახში მიმდინარე გაკვეთილს ჩაშლით ემუქრებოდა. გარდა ამისა, აკრძალული იყო გაკვეთილის გაცდენა მოსწავლის მიერ გამოგონილი მუცლის ტკივილის ან ნაწლავების გადახლართვის მიზეზით, დავალების არქონა ყოველ მეორე კვირას ოჯახის უფროსი თაობის წევრების სიკვდილიანობის მიზეზით, ან სათადარიგო მიზეზებით:

– მას, სახლი ჩამოიქცა და კინაღამ შიგ მომიყოლა. სამწუხაროდ, ჩემი სკოლის ჩანთა ვერ გადავარჩინეთ!

– მას, გუშინდელი თავსხმა წვიმა ხომ გახსოვთ? ჰოდა, ზღვამ წაგვლეკა და დავალების რვეული წაიღო!

– მას, სწორედ ის ფურცელი, რომელზეც დავალება მეწერა, ძაღლმა შეჭამა და, მგონი, მერე გადმოაფურთხა.

აკრძალული იყო დაგვიანებაც სრულიად გასაგები მიზეზებით: ლიფტი შახტაში ჩავარდა, გზად ქუჩაში ხანძარი გაჩნდა, სახლთან ყაჩაღები დამხვდნენ და ყველაფერი წამართვეს, მათ შორის, დავალებით სავსე რვეულიც. თუ არ გჯერათ, „იაპონჩიკას“ (დაბალი ბიჭი წვრილი თვალებით) ან „თავგასას“ (მაღალი ბიჭი ზომაზე ოდნავ დიდი თავით) ჰკითხეთ, მას!

არ მესმის, რატომ, მაგრამ აკრძალული იყო ფანჯრიდან გადახტომაც. ამიტომ ერთხელ, როდესაც ჩემი ძმა და მისი მეგობრები ფანჯრიდან მაინც გადახტნენ, რათა ქუჩაში ძაღლების ჩხუბისთვის უფრო ახლოდან ეცქირათ, დასჯის მიზნით, „დამნაშავეებს“ მთელი დღე საკლასო ოთახები ალაგებინეს. მაგრამ ჩემი ძმა სახლში მაინც კმაყოფილი და ბედნიერი დაბრუნდა. იმის გამო არა, რომ შრომით დაღლილი ბავშვები დირექტორს თავის კაბინეტში შეუყვანია, ყავითა და შოკოლადებით გამასპინძლებია და მათ უსაფრთხოებაზე უსაუბრია, არამედ უფრო იმიტომ, რომ აღმოუჩენია, თურმე, დირექტორები ჩუმ-ჩუმად ყავას სვამენ და ტკბილეულს შეექცევიანო.

ალბათ, სკოლაში არაფერს ექნებოდა ფასი, რომ არ ყოფილიყო ხუთწუთიანი ნეტარი შესვენებები და გაწელილი კარტოფილის ღვეზელები, რომლის მოსაპოვებლადაც ზარის დარეკვისთანავე კარებს ვაწყდებოდით, დერეფანში თავქუდმოგლეჯილები მივრბოდით, კიბის მოპრიალებულ მოაჯირზე წივილ-კივილით ვსრიალებდით და გულამოვარდნილები ვდგებოდით ისეთივე გრძელ რიგში, როგორიც იყო თავად ღვეზელები. ეს თავგანწირული რბოლა, მასწავლებლებს რომ უტაქტობად, უხეშობად ან მოუთმენლობად ეჩვენებოდათ, ჩვენთვის შვება იყო, თავშესაფარი ორ გულისგამაწვრილებელ გაკვეთილს შორის, ამიტომაც, შენიშვნების მიუხედავად, გვიჭირდა მასზე უარის თქმა. მერე ვიდექით სკოლის ეზოში, ფეხებამდე დაგვთრევდა ჩვენი ღვეზელები, თითებზე ჩამოგვდიოდა ზეთი, მაგრამ სუფთა ჰაერსა და ლუკმებს ერდროულად ვყლაპავდით და ბედნიერები ვიყავით. მახსოვს, ნამდვილად ვიყავით ბედნიერები!

თუმცა ეს ყველაფერი არ იყო – მთავარი მოქმედება ეზოს ბოლოს, დაკეტილ ჭიშკართან იწყებოდა, სადაც ჭიშკრის ღრიჭოებიდან არალეგალურად ვყიდულობდით ძვირფას ტკბილეულს. დასვენების ზარის დარეკვისთანავე აქ მოდიოდნენ „გამყიდველი ბებოები“ მუყაოს დიდი ყუთებით და ოჰ, რას არ გვთავაზობდნენ – შოკოლადიან და ჯემიან ფუნთუშებს, ტკბილ ჩხირებს, ზეფირებს, ზოლიან ორცხობილებს… გაფაციცებით ვაჭრობდნენ, ტკბილეულს გვიქებდნენ, ხურდას გვიბრუნებდნენ და ზოგჯერ სურნელოვან ფუნთუშას უფულოდაც აძლევდნენ რომელიმე დიდლოყება ბიჭს, მეორე დღეს ვალის დაბრუნების იმედით. მათი სახეები არასოდეს დამავიწყდება – ტკბილეულის ქვეყნის მოციქულების!

ახლა, როცა უკვე დიდი ვარ, ბევრი მოვლენა შეფასებული თუ გადაფასებული მაქვს, მასწავლებელიც ვარ და სხვების ზრდასაც ვაკვირდები, ქუჩაში შემთხვევით მხვდება „ტკბილეულის ბებო“. მაშინვე ვცნობ და, მგონი, მცნობს კიდეც. ან, უბრალოდ იცის, რომ ყველა უფროსი ოდესღაც ბავშვი იყო, რომელიც მის ზეფირებს ჭამდა. ვუახლოვდები და ვაკვირდები – იგივე ქალაქია, იმგვარივე ყუთი უჭირავს, ისეთივე ტკბილეულით სავსე. სხვაობა მხოლოდ ისაა, რომ ცოტათი ხელები უცახცახებს და აღარც ფუნთუშები გამოიყურება ძველებურად მადისაღმძვრელად. მე ვჩერდები, ვუღიმი, ჩანთაში ხელებს ვაფათურებ და ვყიდულობ რამდენიმე შოკოლადს, ჩხირებს, ორცხობილას, თან ენას არ ვაჩერებ, ვაქებ და ვაქებ ჩემს შენაძენს. ძველებურად ფაციფუცობს, იღიმება, ყველაფერს სათუთად მილაგებს ცელოფანში, მაგრამ, მგონი, ყველაფერს ხვდება. ხვდება, რომ გავიზარდე და ხრაშუნა და ტკბილი ზეფირები ადვილად ვეღარ გამაბედნიერებს!

თანამედროვე თაობა მრავალფეროვან სამყაროში ცხოვრობს, ამიტომ მრავალფეროვანი უნარ-ჩვევები სჭირდება მასში წარმატებული ინტეგრაციისთვის. ბავშვებისთვის მოსაწყენია ინფორმაციის მიღება ლექციის სახით. როცა ისინი თავად აქტიურობენ მის შეკრების პროცესში, შედეგიც უკეთესია.

პროექტი, რომლის შესახებაც მინდა მოგიყვეთ, ჩემს მეოთხეკლასელებთან განვახორციელე, თუმცა მისი ფორმატი საშუალებას იძლევა, უფროსკლასელებსაც შევთავაზოთ. მას შემდეგ, რაც წინა ორი წლის განმავლობაში ჩვენს კლასში წარმატებით განხორციელდა პროექტი „ის, რაც ჩვენ გვაინტერესებს“, რომლის შეს ახებაც უკვე მოგიყევით ერთ-ერთ სტატიაში როგორ ვაქციოთ მოსწავლის ინტერესები სასწავლო პროექტადსაჭიროდ მივიჩნიე, მასში მცირედი ცვლილება შეგვეტანა, რათა მოსწავლეებისთვის მოსაწყენი არ ყოფილიყო ამ პროექტში მონაწილეობა. ბავშვებს შევთავაზე, რომ, ვინაიდან ორი წლის განმავლობაში თითოეული მათგანის ინტერესთა სფეროს გავეცანით, მასზე შეკრებილი ინფორმაცია მოვისმინეთ, ახლა სასკოლო საზოგადოების ინტერესთა სფერო გამოგვეკვლია და ამაზე შეგვეკრიბა ინფორმაცია. სახელი მოსწავლეებთან ერთად შევარჩიე – პროექტს დავარქვით „ის, რაც სასკოლო საზოგადოებას აინტერესებს“.

პირველ ეტაპზე მოსწავლეებს ინდივიდუალურად უნდა ჩაეტარებინათ ერთგვარი კვლევა, შეერჩიათ ხუთი სასურველი რესპონდენტი, აუცილებლად სკოლის კედლებში, და ჩაენიშნათ თითოეული მათგანის პასუხი კითხვაზე: რა აინტერესებს. გამოკითხეს პარალელურკლასელები, თანასკოლელები, მანდატურები, დარაჯები, დამლაგებლები, ადმინისტრაცია, მოკლედ, ვისაც ვინ უნდოდა. ჩაინიშნეს მათი ინტერესის სფეროები.

მეორე ეტაპზე მოსწავლეები გაერთიანდნენ ჯგუფებად (თითოეულში – 4 მოსწავლე). განიხილეს შეგროვებული პასუხები, სულ – 20 ცალი (რადგან თითოეულს 5 ადამიანისგან ჰქონდა მიღებული პასუხი). მსგავსი პასუხები გააერთიანეს და ჩამოაყალიბეს ერთი თემა, იმ სფეროზე, რომელიც მიღებულ პასუხებში ყველაზე მეტჯერ ფიგურირებდა.

მესამე ეტაპზე თითოეულმა ჯგუფმა შეაგროვა ინფორმაცია შერჩეული თემის შესახებ. დაიწყეს მზადება საბოლოოდ წარდგენისთვის.

მეოთხე ეტაპზე გაიმართა პრეზენტაცია, რომელზეც მოწვეულნი იყვნენ არა მარტო თანაკლასელები, არამედ ის ადამიანებიც, რომლებიც გამოკითხეს.

პროექტი თავისი ფორმატით საინტერესო აღმოჩნდა მოსწავლეებისთვის. სასკოლო საზოგადოების პასუხებიდან გამომდინარე, შეირჩა საინტერესო თემებიც:

• „წარმატებული, მშვიდობიანი, ბედნიერი ცხოვრება, სადაც ბავშვები დაცულნი არიან“.
• „რა არის განათლება და გვადგება თუ არა პროფესიის არჩევისას?“ (ყურადღება მახვილდება შემდეგ პროფესიებზე: დანტისტობა, მომღერლობა, დიზაინერობა, მხატვრობა)
• სწავლის აქტიური სახეები (ცეკვა, კარატე…)
• „კოსმოსის უცნაური ამბები“
• „ზოგადი განათლება“
• მუსიკის როლი სპორტში (კალათბურთი, ფეხბურთი)
• „ცეკვის სიკეთეები“
• „ჟურნალისტების როლი მოდის, სპორტისა და ხელოვნების განვითარებაში“

აღსანიშნავია, რომ პრექტის ფარგლებში მოსწავლეებს უნდა მოეწვიათ ერთი ან ორი ისეთი სტუმარი, რომელიც კომპეტენტურად მიაჩნდათ იმ სფეროში, რომელსაც მათი პრეზენტაცია ეხებოდა. მაგალითად, გუნდმა, რომელსაც ჰქონდა თემა „წარმატებული, მშვიდობიანი, ბედნიერი ცხოვრება, სადაც ბავშვები დაცულები არიან“, სტუმრად მოიწვია მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს მფლობელი ლადო აფხაზავა და ეროვნული ბიბლიოთეკის ხელმძღვანელი გიორგი კეკელიძე. მოწვეული სტუმრებიც აქტიურად ჩართეს საკუთარ გამოსვლებში და, საბოლოო ჯამში, ძალიან საინტერესო და ინფორმაციულად დატვირთული გამოსვლა გამოუვიდათ, რასაც აუდიტორიის შეფასებებიც მოწმობდა. ერთ-ერთმა გუნდმა, რომლის თემაც იყო „ზოგადი განათლება“, სტუმრად სკოლის ხელმღვანელის, საგანმანათლებლო პორტალ „izrune.ge“-ს დამფუძნებლის, ზოგადი განათლების განვითარების დარგში აქტიურად მოღვაწე გოჩა ტყეშელაშვილის მოწვევა გადაწყვიტა.

ბავშვები წერენ წერილებს, უხსნიან სასურველ სტუმრებს, რატომ სურთ მათი მოწვევა და არწმუნებენ, რომ ესტუმრონ.

პროექტის ფარგლებში შვილებს აქტიურად ეხმარებიან მშობლებიც.

მიზანი, რომ მოსწავლეებმა განივითარონ კვლევის, შემოქმედებითი, ინდივიდუალური და ჯგუფური მუშაობის, გადაწყვეტილების მიღების, ინფორმაციის შეგროვების, დამუშავების, პრეზენტაციის, აუდიტორიის წინაშე საუბრის და სხვა უნარ-ჩვევები, პროექტის ფარგლებში მიიღწევა.

მორწმუნესთვის ეს სასჯელია რწმენის სიმცირის გამო.

ურწმუნოსთვის ეს სასჯელია ფიქრის ნაკლებობის გამო.

მოგზაურისთვის ეს სასჯელია გზების გამოტოვების გამო.
მდიდირისთვის ეს სასჯელია გადარაზული ფულის საცავის გამო.
მკითხველისთვის ეს სასჯელია წაუკითხავი წიგნების გამო.
შეყვარებულისთვის ეს სასჯელია დავიწყებული კოცნის გამო.
მტრისთვის ეს სასჯელია დავიწყებული პატიების გამო.
ადამიანისთვის ეს სასჯელია სიცოცხლის ვერ შემჩნევის გამო. სიხარულის ვერ შემჩნევის გამო. ტკივილის ვერ შემჩნევის გამო. ბედნიერების ვერ შემჩნევის გამო. მწუხარების ვერ შემჩნევის. სხვისი ვერ შემჩნევის გამო. საკუთარი თავის ვერ შემჩნევის.
მსოფლიო არასდროს ყოფილა ასე ჩაკეტილი და ასე ერთიანი. ეს ამ ვირუსის უმთავრესი პარადოქსია. დიდი და მნიშვნელოვანი პარადოქსი.
შეიცვლება რამე? ვერ გიპასუხებთ. ადამიანის განსაზღვრა წარმოუდგენელი რამეა. ან ეგებ შეიცვალა უკვე. ძალიანაც შეიცვალა. მე მინდა, რომ შეიცვალოს.

ცარიელ მანქანის სამრეცხაოში ვზივარ ერთადერთი მოწყენილი კლიენტი. ცოტა დრო მაქვს და თქვენს გასახალისებლად, წარმოვიდგინე, მსოფლიო კლასიკის შედევრების დასაწყისები კორონავირუსის კონტექსტში რომ დაწერილიყო. ცხადია, კამიუს ,,უცხოს” ან ტვენის ,,ტომ! პასუხი არ არის!” შავ იუმორად ქცევას მოვერიდე.
მაშ, ასე:

“გაივლის წლები და დახვრეტის მოლოდინში კედელთან მდგომი პოლკოვნიკი აურელიანო ბუენდია, იმ შორეულ საღამოს გაიხსენებს, აფთიაქში რომ შევიდა და პირბადე ხომ არ გაქვთო, იკითხა. პირველად მაშინ გადარჩა დახვრეტას”
(გაბრიელ მარკესი. “მარტოობის ასი წელიწადი”)

“კილიმანჯარო მარადთოვლიანი მთაა, 19710 ფუტის სიმაღლისა და აფრიკაში ამსიმაღლე მთა მეორე არ არისო, ამბობენ. მის დასავლეთ მწვერვალს «ნგაი ნგაის,» ანუ ღვთის სახლს უწოდებენ. ზედ მწვერვალთან გაყინული და გამოფიტული დისპენსერი გდია. კაცმა არ იცის, ვინ აიტანა იმ სიმაღლეზე” (ერნესტ ჰემინგუეი. “კილიმანჯაროს თოვლიანი მთა)

“გაზაფხულის ერთ მცხუნვარე დღეს, საღამო ხანს, თბილისის აეროპორტს ორი ნიღბიანი მოქალაქე ეწვია”
(მიხაილ ბულგაკოვი ” ოსტატი და მარგარიტა”)

“წარმოსადეგი, ჩასუქებული ბაკ მალიგანი კიბის ზედა ბაქანზე გამოვიდა ხელში საპნის ასაქაფებელი თასით, რომელშიც ამჯერად სადეზინფექციო სითხე ესხა”
(ჯეიმს ჯოისი ,,ულისე)

,,საყოველთაოდ აღიარებული ჭეშმარიტებაა, რომ დიდი ქონების პატრონ მარტოხელა მამაკაცს, თუ ის ბოლო დროს იტალიაში იყო, უსათუოდ კარანტინი სჭირდება”
(ჯეინ ოსტინი ,,სიამაყე და მცდარი აზრი”)

გამოიცა ჟურნალ “სკოლის მართვის “ 2020 წლის პირველი ნომერი.

რედაქტორი- გია მურღულია

კორექტორი– მაია წიკლაური

დიზაინერი–  ბესიკ დანელია

ნომრის ავტორები: მარიამ ჩიქობავა, ნინო გურგენიძე, თამარ ჯაყელი, ია აფთარიშვილი, ნიკოლოზ სილაგაძე, ალექსანდრე ასათიანი, თინათინ ცერცვაძე

სარედაქციო კოლეგია:
ბერიკა შუკაკიძე – განათლების დოქტორი; მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების
ეროვნული ცენტრის დირექტორი
ნატალია ინგოროყვა- სოციალურ მეცნიერებათა დოქტორი; მასწავლებელთა პროფესიული
განვითარების ეროვნული ცენტრის საინფორმაციო- საგანმანათლებლო
და მეთოდური რესურსების პროგრამის მენეჯერი
არჩილ სუმბაძე- ბაქსვუდის სკოლის დირექტორი
ავთანდილ აბდუშელიშვილი- სკოლა „შავნაბადას“ დირექტორი
გიორგი გახელაძე- ევროპული უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი

გიორგი ჭანტურია – კოალიციის „განათლება ყველასათვის“ დირექტორი

ამ ნომერში წაიკითხავთ:

სკოლის მართვა #1

სკოლის მართვა

ამ სტატიის სათაურზე ბევრს ვფიქრობდი. შთაგონების წყარო სოციალურ ქსელში გავრცელებული ანიმაცია გახდა. როგორი იყო ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრება COVID 19-ის გავრცელებამდე? უმეტეს შემთხვევაში მოსწავლეების ყოველი დღე ერთიმეორეს ჰგავდა. მიდიოდნენ სკოლაში, უტარდებოდათ გაკვეთილი, წერდნენ შემაჯამებელ ტესტებს, სკოლის მერე ბრუნდებოდნენ სახლში, ასრულებდნენ საშინაო დავალებებს და ემზადებოდნენ შემდეგი დღისთვის. მასწავლებლებიც ანალოგიურად მივდიოდით სკოლაში, ვატარებდით გაკვეთილებს, ვამოწმებდით ტესტებს, ვწერდით ქულებს და ა.შ. ყოველდღიური ცხოვრება მატარებლის ლიანდაგებზე მოძრავ შემადგენლობას ჰგავდა. ყოველდღე ერთი და იმავე მიმართულებით დავდიოდით, ისე, რომ  გადახვევის საშუალება არ გვქონდა.

პანდემიის გავრცელებამ მსოფლიო ახალი გამოწვევის წინაშე დააყენა. სკოლებში სწავლის შეჩერების შედეგად ახალი გამოწვევის წინაშე აღმოჩნდა საქართველოს განათლების სისტემაც… ქვეყანაში მოვლენები ელვის სისწრაფით განვითარდა. საგაზაფხულო არდადეგები ერთი კვირით ადრე 3 მარტს დაიწყო, რომელიც შემდგომში 1 აპრილამდე გახანგრძლივდა. სტატიის წერის მომენტში კი ხელისუფლებამ საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, რაც თავისთავად სკოლებში სწავლის აღდგენა მინიმუმ 21 აპრილამდე გადადო…

ახალი კორონა ვირუსის გავრცელების ფონზე საგანმანათლებლო სფეროში დასაქმებულმა პირებმა ონლაინსწავლების დანერგვაზე ხმამაღლა დაიწყეს საუბარი. ქვეყანაში, სადაც დისტანციური სწავლების გამოცდილება რამდენიმე უმაღლეს სასწავლებელსა და ერთეულ (ძირითადად კერძო) სკოლებს ჰქონდათ, განათლების სამინისტრომ გადაწყვიტა ყველა საჯარო სკოლა გადაეყვანა ელექტრონულ სწავლებაზე.

აღსანიშნავია, რომ სამინისტროს დირექტივას წინ უსწრებდა საჯარო სკოლების ადმინისტრაციის, მასწავლებლებისა და მოსწავლეების (ასევე მშობლების) კერძო ინიციატივები. სოციალურ ქსელში შეიქმნა ჯგუფები, სადაც განათლების ექსპერტებმა, მკვლევრებმა და სხვა დაინტერესებულმა პირებმა დაიწყეს გამოცდილების გაზიარება.

მოულოდნელად სისტემაში დაიწყო ისეთი პროცესები, რომლებზეც თუნდაც ერთი თვის წინ ვერც ვიოცნებებდით. განათლების სისტემა ლიანდაგებიდან გადავიდა. ზემოთ ტყუილად არ ვახსენე ინიციატივები. სკოლებმა და მასწავლებლებმა აქტიურად დაიწყეს სოციალური ქსელებისა და ონლაინპლატფორმების ათვისება და მოსწავლეებისთვის შეთავაზება.

რამდენად დახვდნენ მზად ჩვენი მოსწავლეები დისტანციურ სწავლებაზე გადასვლას? რა სირთულეებს წავაწყდი უშუალოდ მე? კოლეგები? მოსწავლეები?

დისტანციური სწავლების ელემენტების დანერგვა იოლი არ აღმოჩნდა. ერთი კვირის განმავლობაში Whatsapp-სა და Messenger-ში შემოსულმა შეტყობინებებმა მთელი წლის მონაცემები გადაწონა.

გამოიკვეთა რიგი საერთო პრობლემები:

• ინტერნეტზე არათანაბარი ხელმისაწვდომობა;
• საინფორმაციო ტექნოლოგიებზე არათანაბარი ხელმისაწვდომობა;
• საინფორმაციო ტექნოლოგიებთან მუშაობის უნარების სიმწირე როგორც მოსწავლეებში, ასევე მასწავლებლებში.

საერთო სურათმა ნათლად დაგვანახა, რომ V-VI კლასებში ისტ-ის სწავლება არ არის საკმარისი და ეფექტური. XXI საუკუნე და თანმდევი გამოწვევები უფრო მეტს მოითხოვს. მოსწავლეთა დიდ ნაწილს გაუჭირდა ავტორიზაციის გავლა ელექტრონულ პლატფორმებზე, დავალებების შესრულება დოკუმენტში, მისი გამოგზავნა და  ა.შ.

გამოწვევა, რომელიც იქცა შესაძლებლობად

ნებისმიერი გამოწვევა შეიძლება ვაქციოთ შესაძლებლობად. შექმნილმა ვითარებამ გააერთიანა სასკოლო საზოგადოება, საფუძველი დაუდო ერთგვარ კონსოლიდიაციას. დისტანციურ სწავლებაში გამოცდილმა და პრაქტიკანტმა მასწავლებლებმა  დაიწყეს ურთიერთდახმარება, დაკვალიანება. თითქოს თვალსა და ხელს შუა გაქრა სტატუსი, თანამდებობა, წოდება… ამ პროცესში აქტიურად ჩაერთნენ მოსწავლეებიც.

არსებული რეალობა არ იყო სახუმარო. არსებობდა ხანგრძლივი ვადით სწავლის შეჩერების საფრთხე. Google Classroom-ში შევქმენი ვირტუალური კლასები და აღნიშნულის შესახებ  ფეისბუქის დახურულ ჯგუფში 4 მარტს, გავავრცელე ინფორმაცია. პირველსავე მცდელობაზე თორმეტამდე მოხალისე შემომიერთდა.

ამ ბმულზე შეგიძლიათ ნახოთ მოსწავლეების მიერ ნებაყოფლობით შესრულებული დავალებები. დისტანციური სწავლების მთავარი სიკეთე უსაზღვრო შესაძლებლობებია, რომლებსაც ინტერნეტზე წვდომა აძლევთ. ასეთი დავალებების შესრულება საკლასო ოთახში შეუძლებელია. ამ დროს ვითარდება ინფორმაციის მოძიების, დახარისხების უნარი. დიდი სიამოვნებით ვეცნობოდი დავალებებს. არ შეიძლება საკლასო ოთახში გამოკეტვით მათ მოვუსპოთ მთავარი – შემოქმედობითობა.

განათლების სამინისტროს პოზიცია დისტანციურ სწავლებასთან დაკავშირებით Microsoft Teams-ის პლატფორმის გამოყენების თაობაზე ეტაპობრივად გადავედით Teams-ში.

რჩევები ეფექტური დისტანციური სწავლებისთვის:

• ვიდეოჩართვების დროს მოსწავლეებს კარგად აუხსენით კონკრეტული პლატფორმის შესაძლებლობები/ფუნქციები;
• მიეცით მკაფიო ინსტრუქციები, როგორ შეასრულონ დავალება;
• ბევრი მოსწავლე იყენებს ტელეფონს. შესაბამისად უთხარით, რომელი აპლიკაციები სჭირდებათ დავალების შესასრულებლად (word, Power Point და ა.შ.);
• გამოიყენეთ სხვა პლატფორმები. მაგალითად, შეგიძლიათ გაუზიაროთ პადლეტის ელექტრონული დაფა და მისცეთ იქ მუშაობის საშუალება;
• არ არის აუცილებელი 45-წუთიანი ლექცია.
• 

იმედი მაქვს, მსოფლიო და საქართველო დაამარცხებს ამ ვირუსს. მალე დავუბრუნდებით ტრადიციულ სკოლებს. ჩემი დიდი სურვილია, რომ ნორმალურ რეჟიმში დაბრუნების შემდეგ უფრო გავაძლიეროთ საინფორმაციო ტექნოლოგიების სწავლება, შემდეგ სასწავლო წელს გავზარდოთ დისტანციური სწავლების ელემენტები. მით უმეტეს მინიმუმ მომავალი ერთი თვე ამ რეჟიმში მოგვიწევს მუშაობა. ამ დროს დაგროვდება გამოცდილება, რომელიც ქარს არ უნდა გავატანოთ.

სტატიას ჩემი მოსწავლის უკუკავშირით დავასრულებ.

• „მას, თქვენ მართალი იყავით, რომ გვეუბნებოდით მხოლოდ თამაშებით და სოციალური ქსელებით შორს ვერ წახვალთო… ამ ერთ კვირაში იმდენი ახალი რამ აღმოვაჩინე და შევისწავლე, ადრე საერთოდ რომ არ ვიცოდი!“.

რეკომენდებული ვებგვერდი:

https://www.padlet.com/

როგორც მთლიანად საზოგადოების, ასევე ნებისმიერი ადამიანის ცხოვრებაში, განვითარების ამა თუ იმ ეტაპზე, დგება პერიოდი, როდესაც, ობიექტური აუცილებლობიდან გამომდინარე, მან უნდა აკეთოს ჩვეული საქმე იმ ფორმით, რომელიც მისთვის უცხოა და ადრე არასოდეს გამოუყენებია. სწორედ ასეთ პირობებში იმყოფება ახლა ჩვენი საზოგადოება  და თითოეული ჩვენგანი.

იმისათვის, რომ მოსწავლეთა სასკოლო განათლებაში დიდ წყვეტას არ ჰქონდეს ადგილი და ბავშვებმა შეძლონ ცალკეულ საგნებში წინასწარ განსაზღვრული პროგრამის შეძლებისდაგვარად სრულყოფილად გავლა, გადაწყდა, დღეისათვის ჯერ კიდევ გაურკვეველი პერიოდით, დისტანციურ სწავლებაზე, უფრო ზუსტად კი დისტანციური სწავლების ისეთ ფორმაზე გადასვლა, რომელიც ონლაინსწავლების სახელით არის ცნობილი. თავისთავად ცხადია, რომ საქართველოს ყველა სკოლა, ამასთან, არა მხოლოდ რეგიონებში, არამედ დედაქალაქშიც კი, აღნიშნული სწავლებისთვის საჭირო რესურსების არასაკმარისობისა და საჭირო პირობების (არა მხოლოდ მასწავლებლებისთვის, არამედ მოსწავლეებისთვისაც) არქონის გამო ყველა სკოლა ვერ შეძლებს ონლაინრეჟიმში სწავლებაზე გადასვლას. ამასთან, ბევრ ისეთ სკოლაში, სადაც ყველანაირი პირობაა შექმნილი სწავლების ზემოაღნიშნული ფორმის გამოყენებისთვის,  გარკვეულ სირთულეებს მაინც ექნება ადგილი. და, თუ გვინდა, რომ ეს სირთულეები წარმატებით დავძლიოთ, უნდა შევეცადოთ სიტუაციის გაანალიზებას და შესაბამისი რეკომენდაციების შესრულებას.

    უპირველეს ყოვლისა, სასურველია წინასწარ გავაცნობიეროთ, რა ცვლილებებს იწვევს ონლაინრეჟიმში სწავლება და რა სირთულეები შეიძლება შეგვხვდეს სწავლა-სწავლების აღნიშნული ფორმით წარმართვის დროს:

• სრულიად იცვლება სასწავლო გარემო (სასწავლო განწყობის შემუშავებისთვის საჭირო ობიექტური ფაქტორი), როგორც მასწავლებლებისთვის, ასევე ბავშვებისთვისაც. რეალურ საკლასო გარემოში სწავლა-სწავლების პროცესში ჩართული არიან მოსწავლეები და მასწავლებელი. ისინი კარგად იცნობენ ერთმანეთის მოთხოვნებს, მოლოდინებს, საშუალება აქვთ ძალიან ბუნებრივ სიტუაციაში მთლიანობაში აღიქვან ერთმანეთის არა მხოლოდ მეტყველება, არამედ მიმიკა, ემოციები, გრძნობები და სიტუაციის შესაბამისად ცვალონ ისინი მოსალოდნელი გართულებების თავიდან ასაცილებლად. ვირტუალურ საკლასო ოთახში, მასწავლებლისა და მოსწავლეების გარდა, იმყოფებიან მშობლები, და-ძმები, ოჯახის სხვა წევრები, უამრავი კეთილისმყოფელი, რომლებიც ნებით თუ უნებლიეთ, აშკარად, თუ ფარულად შეიძლება ჩაერთვნენ „საგაკვეთილო პროცესში“ და სერიოზულ ხელისშემშლელ ფაქტორად მოგვევლინონ ონლაინსწავლებისას;
• დიდი ალბათობით, ონლაინსწავლების დროს პედაგოგისთვის ადვილი არ იქნება იმ მოსწავლეების ყურადღების მობილიზება და  „საგაკვეთილო პროცესში“ ჩართვის უზრუნველყოფა, რომლებიც რეალური საკლასო ოთახიდანაც სხვადასხვა, ხშირად  გამოგონილი მიზეზით (მაგ. „ცუდად ყოფნა“, „წყურვილის შეგრძნება და ა.შ.) ცდილობენ თავი დააღწიონ სასწავლო პროცესს. ისინი შეიძლება გამოეთიშონ ონლაინგაკვეთილს და მიზეზად დაასახელონ მაგ. ტექნიკის მწყობრიდან გამოსვლა, სინათლის გათიშვა. ადვილი შესაძლებელია, რომ ეს პრობლემები მათ თავად წინასწარ, „გაკვეთილის“ დაწყებამდე შექმნან და ეს ყველაფერი ისე გააკეთონ, რომ მოდავებაც კი ვერავინ მოახერხოს;
• მოსწავლეთა ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინება, რაც ასე მნიშვნელოვანია სასწავლო პროცესში, საკმაოდ რთული იქნება ვირტუალურ სასწავლო გარემოში, გაცილებით უფრო რთული, ვიდრე რეალურ საკლასო ოთახში. დაქვეითებული თვითშეფასების, საკუთარ ძალებში დაურწმუნებელი, მორცხვი, მორიდებული ბავშვი ძალიან ადვილად შეიძლება გადავიდეს პასიურ მდგომარეობაში, ან საერთოდ გამოეთიშოს სასწავლო პროცესს. და, პირიქით – ზედმეტად აქტიური ბავშვი ასეთ დროს, როგორც წესი, წამყვან პოზიციებს იკავებს, თრგუნავს თანაკლასელებს და მთლიანად შთანთქავს საგაკვეთილო დროს, რომელიც ონლაინსწავლებისას ისედაც შემცირებულია;
• ონლაინსწავლების დროს ყველა გაკვეთილის ონლაინრეჟიმში ჩატარების შემთხვევაში, მაშინაც კი, თუ თითოეული გაკვეთილის ხანგრძლივობა შემცირებულია, ბავშვს საკმაოდ დიდი დროის გატარება უწევს კომპიუტერთან. თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ, დიდი ალბათობით, ონლაინსწავლების პირობებშიც კი ის უარს არ იტყვის  თავის ჩვეულ გატაცებაზე – კომპიუტერულ თამაშებზე, მისი ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობა შეიძლება სერიოზული საფრთხის წინაშე აღმოჩნდეს;
• ონლაინსწავლებისას ბავშვი მოკლებულია რეალურ, ცოცხალ ურთიერთობებს თანატოლებთან, უფროსებთან. თუ ამ დროს ოჯახის წევრები სათანადო დროს არ დაუთმობენ მასთან ურთიერთობას, მისი სოციალური განვითარება სერიოზულად დაზარალდება.

     რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მოსალოდნელი საფრთხეები ონლაინსწავლებისას თავიდან ავიცილოთ:   

• უპირველეს ყოვლისა, გავითვალისწინოთ, რომ ნებისმიერი ცვლილება ადამიანისაგან გარკვეული საადაპტაციო პერიოდის გავლას მოითხოვს. ამდენად, ონლაინსწავლებაზე გადასვლის შემთხვევაში პირველივე დღეებში ნუ გვექნება დიდი წარმატებების მოლოდინი, ვიყოთ გულისხმიერი, მიმტევებელი, ნაკლებად კრიტიკული ასეთი ფორმით სწავლებაში ჩართული ადამიანების მიმართ; ორიენტირებული ვიყოთ დადებითზე, დავაფიქსიროთ თითოეული დადებითი შედეგი, ნუ დავიშურებთ პოზიტიურ კომენტარებს; თუმცა, ამასთან ერთად, საჭირო იქნება შექმნილი პრობლემების გამოსწორებაზეც ვიფიქროთ, გავაანალიზოთ თითოეული რთული შემთხვევა, ვეძებოთ გამომწვევი მიზეზები და დავსახოთ მისი გამოსწორების გზები;
• ნებისმიერ მშობელს უნდა ახსოვდეს, რომ ონლაინსწავლებისას სერიოზულად იზრდება მშობლის როლი სწავლა-სწავლების პროცესში. თითქმის მთლიანად მშობელზეა დამოკიდებული, რამდენად უსაფრთხო სასწავლო გარემო ექნება ბავშვს შექმნილი, უსაფრთხო არა მხოლოდ ფიზიკურად, არამედ სოციალურადაც. თუ მის ონლაინგაკვეთილს უამრავი „გულშემატკივარი“ ესწრება, რომლებიც შემდეგ გააკრიტიკებენ მის ჩართულობას, მონაწილეობას საგაკვეთილო პროცესში, მის პასუხებს, მან შეიძლება მთლად უსაფრთხოდ ვერ იგრძნოს თავი და გაკვეთილის პროცესში პასიურ მდგომარეობაში ყოფნა არჩიოს. ონლაინსწავლებაზე გადასვლასთან დაკავშირებით ბევრი მშობელი ინტერესდება და სვამს შეკითხვას, რა იქნება უკეთესი მისი მხრიდან – დაესწროს ონლაინგაკვეთილებს, აწარმოოს დაკვირვება სასწავლო პროცესზე და ამ პროცესში საკუთარი შვილის ჩართულობაზე, თუ დატოვოს ბავშვი ოთახში მარტო და მთლიანად მასწავლებელს მიანდოს. ამ კითხვაზე ცალსახად დადებითი ან უარყოფითი პასუხი არ იქნება გამართლებული. უპირველეს ყოვლისა უნდა გავითვალისწინოთ ბავშვის ასაკი. ვფიქრობ, უმცროსკლასელის მარტო დატოვება ონლაინგაკვეთილზე ისევე არ იქნება გამართლებული, როგორც უფროსკლასელის გვერდით ჯდომა მსგავს სიტუაციაში. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, ნებისმიერი მშობლის მიერ, უპირველეს ყოვლისა, ბავშვის სურვილები და საჭიროებები უნდა იყოს გათვალისწინებული. თუ მოზარდი დაჟინებით მოითხოვს მშობლისგან, რომ მარტო დატოვოს  ოთახში, ცდილობს დამოუკიდებლად ჩაერთოს „საგაკვეთილო პროცესში“, არ შეიძლება ანგარიში არ გაეწიოს მის სურვილს. მაგრამ, თუ საკუთარ თავში დაურწმუნებელ ბავშვს მშობლის გვერდით ყოფნა ძალებს ჰმატებს და სასწავლო მოტივაციას უძლიერებს, გაუმართლებელი იქნება მის დახმარებაზე ოჯახის წევრებმა უარი თქვან. თუმცა, ისიც მნიშვნელოვანია, რომ ასეთი ბავშვი, დროთა განმავლობაში,  დამოუკიდებლად მოქმედებასაც მივაჩვიოთ და საკუთარი ძალების რწმენა გავუძლიეროთ;
• კარგი იქნება, თუ ონლაინ სწავლების პირობებში მშობლები ყურადღებას მიაქცევენ იმას, თუ რამდენ საათს ატარებს ბავშვი კომპიუტერთან. დღის განმავლობაში 5-6 ონლაინგაკვეთილზე დასწრება და მასში მონაწილეობა სრულიად საკმარისია იმისათვის, რომ დღის დარჩენილ მონაკვეთში ბავშვმა შეწყვიტოს კომპიუტერთან ურთიერთობა. მაგრამ, თუ ის „არასაგაკვეთილო“ პერიოდში კომპიუტერული თამაშებით დაკავდება, შეიძლება სერიოზული ზიანი მიაყენოს საკუთარ ჯანმრთელობას. ამდენად, საჭირო და აუცილებელიც კია, რომ მოზარდმა კომპიუტერული თამაშები  სხვა, უფრო სასარგებლო საქმიანობით ჩაანაცვლოს. ამის გაკეთება შედარებით ადვილი იქნება იმათთვის ვინც ჯერ კიდევ არ არიან „მოწამლული“ კომპიუტერული თამაშებით. თუმცა, ისიც გასათვალისწინებელია, რომ მშობლების დაკავებულობის გამო, მათთან ურთიერთობის შესაძლებლობას მოკლებული  მოზარდისთვის მშობლის მიერ შეთავაზებული, მასთან ერთად გასაკეთებელი საქმე შეიძლება ძალიან მიმზიდველი და საინტერესოც აღმოჩნდეს. ამასთან, ასეთი ერთობლივი საქმიანობა სახლში გამოკეტილ ბავშვს ერთგვარად სოციალური ურთიერთობის დეფიციტსაც შეუვსებს და მისი შემდგომი სოციალური განვითარების ხელშემწყობიც გახდება.

გავითვალისწინოთ, რომ სწორად წარმართვის პირობებში, დისტანციური სწავლება ბევრი დადებითის მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს. ის დაეხმარება ბავშვს, გამოიმუშაოს გარემოს შეცვლილ სიტუაციაში მოქმედების, ასევე თვითდისციპლინის, პასუხისმგებლობის და საკუთარი ქცევის მართვის უნარი. ამასთან საყურადღებო და მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ონლაინსწავლება არ არის დისტანციური სწავლების ერთადერთი ფორმა. ცალკეულმა სკოლებმა საკუთარი შესაძლებლობებიდან და რესურსებიდან გამომდინარე შეიძლება გამოიყენონ დისტანციური სწავლების სხვა ფორმები, რათა უზრუნველყონ საკუთარი მოსწავლეების განათლება იმ დროს, როცა სწავლება რეალურ სასკოლო სიტუაციაში შეუძლებელი ხდება.

თუ გადაწყვეტთ მოსწავლეებს ემპათიაზე ესაუბროთ, გთავაზობთ სამ ნაამბობს, რომელიც რამდენიმე ხანდაზმულ ადამიანთან სახლში სტუმრობის დროს ჩავიწერე. ხშირად ბავშვებისათვის ძნელი წარმოსადგენია, ჩაწვდნენ თავიანთი ბებიების თუ ბაბუების განცდებს, წარმოიდგინონ მათი ცხოვრება და გაიაზრონ მათი ცხოვრებისეული ისტორიები, მათი ცხოვრებისეული გამოცდილება, რომელიც ბევრი სიხარულისა თუ სევდის შემცველია. ჩემი რესპონდენტები მიყვებოდნენ ამბებს თავიანთ ახალგაზრდობაზე, უმეტესწილად ბავშვობაზე და იმ დიდებულ წუთებზე, როდესაც ბედნიერი იყვნენ საყვარელ ადამიანებთან ერთად.

ჰოსპისი “ფერისცვალება”, რომლის მთავარ საქმიანობას ონკოლოგიურ პაციენტებზე ზრუნვა წარმოადგენს, უკვე თითქმის ორი ათეული წელია, რაც ხანდაზმულ ადამიანებზე ზრუნვასაც ითავსებს. “შინზრუნვა” ასე ჰქვია ჰოსპისის ერთ-ერთ მიმართულებასაც. ჰოსპისში დასაქმებული მოწყალების დები ყოველდღიურად სტუმრობენ 50-მდე პაციენტს სახლში, ეხმარებიან მათ ტკივილების მართვაში, ზრუნავენ მათ კვებაზე, ჰიგიენაზე და რაც მთავარია, სულიერ მხარდაჭერას უწევენ. სწორედ, ჰოსპისის ხელმძღვანელობის თხოვნით ჩავიწერე მათი ამბები და შევხვდი ამ ადამიანებს.

სამი ამბავი, მარტოსულობის ამბებია იმ ადამიანებზე, რომელთა ცხოვრება ოთხ კედელს შორის ვითარდება. ასე გავიცანი 84 წლის ლანა, 76 წლის ნელი და ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი რესპონდენტი, 94 წლის ბატონი იური.

ლანა ლეჟავას ისტორია, 84 წლის

ჩემი ცხოვრება თავიდან კარგი იყო, მაგრამ მე მაინც ძალიან ტრაგიკული პიროვნება ვარ. პროფესიით მუსიკის პედაგოგი ვარ, ფორტეპიანოს განხრით. თეატრალურ ინსტიტუტში ვსწავლობდი ფორტეპიანოს. ძალიან ადრე გავთხოვდი, 18 წლის. 19 წლისას უკვე ბავშვი მყავდა. ჩემი შვილი არაჩვეულებრივი პიროვნება გაიზარდა, მაგრამ მერე და მერე, გამიცუდდა ცხოვრება… ბავშვი მომიკვდა, ბიჭი, 27 წლის. მერე დედა გამიხდა ცუდად, ვერ გადაიტანა ჩემი შვილის სიკვდილი და სრულიად მარტო დავრჩი, სრულიად მარტო… 1990 წელს ავტოკატასტროფაში მხედველობა დავკარგე და ახლა ასე ვარ, დამოკიდებული სხვებზე. მაგრამ, რაც არის, ეს არის!

ჩემი მარტოობა ასეთია: ყოველდღე სიბნელეში ვარ, მარტო, რადიო მაქვს, იმას ვუსმენ და ხანდახან, ვინმე მოვა, ან მეზობელი შემომაკითხავს. ეს უშინაარსო ცხოვრებაა, ძალიან განსხვავდება ძველი ცხოვრებისგან. მაშინ, როცა შვილი მყავდა, დედა მყავდა, ბებია მყავდა, პატრონი მყავდა და არაფერი მაკლდა , როგორც მე, ისე ჩემს შვილს. ახლა ღმერთისა და კეთილი ადამიანების ანაბარა ვარ. მეგობრებიც აღარ მყავს, ზოგი გარდაიცვალა, ზოგიც უცხოეთში წავიდა და აღარც დაბრუნებულა უკან. ახლა ვცდილობ წარსულის კარგი ამბებით ვიცხოვრო. ვიხსენებ: დედას, შვილს, ამხანაგებს და იმას, როგორ კარგად ვიყავი. ვიხსენებ ბავშვის გაჩენის სიხარულს, იმ დღეს, როდესაც თეატრალურში ჩავაბარე, ამაზე ვოცნებობდი… ვიხსენებ როგორ ვსეირნობდი თბილისის ქუჩებში მეგობრებთან ერთად. ძალიან ლაღი და მეგობრული გოგო ვიყავი და თბილისიც არაჩვეულებრივი იყო მაშინ. გოგირდის აბანოები მიყვარდა ძალიან და ლაღიძის წყლები, მაშინ თბილი და მეგობრული ურთიერთობები ჰქონდა ხალხს… ძალიან კარგი იყო ის თბილისი, მე ძველი შთაბეჭდილებებით ვცოცხლობ, მაგრამ ახლა აღარაფერი ვიცი რა ხდება, წარმოდგენა არ მაქვს, როგორია ახლა თბილისი.

უბედნიერესი ბავშვობა მქონდა. კეთილშობილ ადამიანებთან გავატარე ჩემი ცხოვრების ადრეული წლები და მეც კეთილი ბავშვი ვიყავი. ერთი რაღაც მახსენდება: ჩვენ იმერლები ვართ, ბებიას არდაგეგებზე ჩავყავდი იმერეთში. ბებია ნინუას გვარის ქალი, განსაკუთრებული ბებია და კარგი დიასახლისი იყო. სამტრედიაში სახლი გვქონდა არაჩვეულებრივი, წითელი აგურის სახლი, ორსართულიანი, დიდი ყანებით და ხეხილით. სახლის წინ უზარმაზარი მსხლის ხე იდგა. მრგვალი და თაფლისფერი მსხალი იყო, თაფლზე უფრო ტკბილი… ეს რტოები გადმოსული იყო სახურავზე და ნახევარი გადაზნექილი იყო ქუჩის მხარეს. ვინც გაივლიდა გზის პირას, ყველა ჭამდა. შემდეგ, ქვეყანა რომ გასაბჭოვდა, სახლის პირველი სართული წაგვართვეს კომუნისტებმა. ოთხი ოთახი ზემოთ იყო, ოთხი ქვემოთ, დიდი “ზალა” ოთახებით. ქვედა სართულზე დიდი ოთახის კარზე დააწერეს “პიონერთა კლუბი”, ე.ი გაგვაკულაკეს…

ერთ ზაფხულს, ამ სახლის ვერანდაზე ვიყავი, როდესაც ჭიშკარს შავებში ჩაცმული ქალი მოადგა, გათანგული სახე ჰქონდა, წყალი ითხოვა; ჩამოვირბინე ვერანდიდან და სკამი მივუტანე, ჩვენი მსხლის ქვეშ დავუდგი. შემდეგ ჭიდან ცივი წყალი ამოვიღე და მივურბენინე. რომ დალია, ასეთი სიტყვებით დამლოცა: წყლის ძალა მოგცეს ღმერთმაო. ეს სიტყვები ყურში ჩამესმის დღემდე, რასაც მე გავუძელი, მართლა წყლის ძალა მქონია. იმ ქალის სიტყვები მართლა ამიხდა…

ამ ყველაფერს ვიხსენებ, მაგრამ მაინც შემოდის მძიმე ფიქრებიც, თავისდაუნებურად… ვცდილობ, ვებრძოლო ამ ფიქრებს, გადავიყარო გულიდან, მაგრამ მაინც ძალიან მოწყენილი ვარ, ძალიან მარტო ვარ.

იური სიხარულიძე, 94 წლის, ჰოსპისის ისტორიები

“დავიბადე 1926 წლის 24 მაისს, ზემო გურიაში, სოფელ გოგოლესუბანში. ადრე ერქვა ქვემო ფაცხა. ბავშვობა არ იყო ცუდი. მამაჩემი მომღერალი კაცი იყო და საოჯახო ანსამბლი შექმნა. მე მაშინ 4 წლის ვიყავი. ბაბუაჩემი იყო ბანი, ბებიაჩემი იყო მეორე ხმა. საერთოდ, საოჯახო ანსამბლები ბევრი არ არის, ჩვენი ანსამბლი კი ხალხური იყო, უფრო სოფლური. მაშინ, სოფელში, ხშირად იმართებოდა დღესასწაულები – ზოგი საეკლესიო იყო, ზოგიც ხალხური. დაიწყო ამ ანსამბლმა მუშაობა და გამოვდიოდით დღესასწაულებზე.

ჩვენთან სოფლის ცენტრს ერქვა ნაფსორი, რაც ნიშნავს (ზანური სიტყვაა) “ნადინებს”, ადრე ღელე ჩადიოდა იმ ადგილას და დაშრა ეს ღელე და მერე ამის მნიშვნელობა შეიძინა. ანუ “ნადინები” ადგილი იყო და ეს ნადინები იყო სოფლის ცენტრი, თავშეყრის ადგილი. აქ იმართებოდა დღესასწაულები.

ბებიაჩემი იყო მწერალ ჭოლა ლომთათიძის და, ფატი ლომთათიძე. ხელოვნების მოყვარე ქალი გახლდათ, სილამაზით ვინ შეედრებოდა, იმფერი იყო…  დაირას უკრავდა და მოდაირე სოფელში, მის გარდა, არავინ იყო. თუ ბებიაჩემი არ იქნებოდა ნაფსორში, რა თქმა უნდა, დღესასწაულიც ვერ ჩატარდებოდა. მე კრიმანჭულს “ვამბობდი”, ბაღნობიდან მქონდა წკრიალა კრიმანჭული. იშვიათია კრიმანჭული, არც იმერეთში “ხარობს”, არც სამეგრელოში და არცერთ კუთხეში, გარდა გურიისა. ბებიაჩემი დაირას უკრავდა და ბაბუაჩემი იყო მესოლინარე (სოლინარი – ჩასაბერი ინსტრუმენტი) და კარგი ფილტვები თუ არ გაქვს, კარგი მესოლინარე ვერ იქნები. ხელოვნებით სავსე ოჯახი მქონდა, აქით ბებია იყო ჩემი პირველი მასწავლებელი, მთელი ძველი აღმოსავლეთი იცოდა, მაგრამ ბებიას პროფესია არ ჰქონდა. ბებია სურებიდან იყო, ეს იცით რა ქვეყანაა?! ეს დიდი ხეობაა ზემო გურიაში. სულ, სხვა სამყაროა სურებში, ძალიან თავისებური მხარეა, მიუწვდომელი. ბარი ადვილად ივიწყებს ყველაფერს, სურებში კი ახსოვთ ყველაფერი…

ბებია იყო ყველაფერი ჩვენს ოჯახში, ბაბუა მეორე ადგილზე იყო, როცა ბაბუას გული მოინადირა ბებიამ, რა იცოდა ასეთი თუ იყო…. ბებია დედამთავრულ წესს მისდევდა, ოჯახის სადავეები ეჭირა ხელში, პირველყოფილი ქალი იყო.

ბებიას პირუტყვი ჰყავდა ბევრი, საძოვარზე რომ მიჰყავდა, მეც თან მივყავდი. დილით გავდენიდით საქონელს. მახსოვს აშვერილი იყო ყანები, ძველ ჩვენს ნასახლარზე ვზივართ მე და ბებია. ბებია მაქეზებს, რომ ძროხა არ გამოვუშვა ყანებისკენ და მეუბნება: “ბებია, რამდენჯერაც მაგ ძროხას გააბრუნებ და მოხვალ, მე მოგიყვები ახლოაღმოსავლურ ზღაპარსო”. გავდენიდი ძროხას, რომ ყანებს არ მიპარვოდა და მივიდოდი ბებიასთან და მიყვებოდა ზღაპრებს. მეუბნებოდა შუმერულ ზღაპრებს, აქადურს, სპარსულს… მერე ეს ზღაპრები ჩემს შუმეროლოგ მეგობარს მოვუყევი და გოუკვირდა, რომ სოფლად ქალი იყო და ამფერი რამეები იცოდა.

ახლა რა მაქვს მოსაყოლი, ძველი ამბების გარდა?! მარტოხელობა ძააან ძნელია. მთელი დღე, დილა-საღამომდე ამ კედლებში, პატიმრობასავითაა. მე მეცნიერება რომ არ მეხმარებოდეს გადევირეოდი, ვერ გოვუძლებდი, ვერავინ ვერ გოუძლებდა…

ნელი გოგიევა, 70 წლის

თითქმის 30 წელია ვწევარ. ეს ჩემი დაკარგული წლებია და მგონია, მთელი ცხოვრება ასეთი მქონდა.

თბილისში დავიბადე და გავიზარდე, დავდიოდი ქართულ ბაღში. პირველად საბავშვო ბაღიდან წაგვიყვანეს ოპერაში, სადაც “გედების ტბა” ვნახეთ. ბალეტზე დავიწყე ოცნება, ბავშვობაში ყველა გოგო ოცნებობს ბალეტზე… მერე “აბესალომ და ეთერი” ვნახე, ოპერაში ხშირად დავდიოდი. საშუალო სკოლაში სწავლის დროს მუსიკაზე დავიწყე სიარული, ვუკრავდი და ვმღეროდი. მიყვარდა მუსიკა, მაგრამ ცხოვრების უკან დაბრუნება რომ შემეძლოს, 7 წლის ასაკში დავბრუნდებოდი და მერე ბევრ რამეს შეცვლიდი ნელ-ნელა: მაგალითად, ჩავაბარებდი სამხატვრო აკადემიაში.

მომწონს შემოქმედებითი პროცესი, ახლა ჩემი საქმიანობა ქსოვაა. ჩემს შვილიშვილებს და შვილებს ვუქსოვ წინდებს და საზღვარგარეთ ვუგზავნი, ბისერებით დეკორატიულ ნივთებს ვქმნი… ახლა ასეთია ჩემი ცხოვრება.