არაქართულენოვანი მოსწავლეები, რომელებიც ფლობენ სახელმწიფო ენას და გაბმულ მეტყველებაში იშვიათად ან საერთოდ არ უშვებენ შეცდომას, მათ მაინც უჭირთ ბგერების სწორი აღქმა, წარმოთქმა და  წერითი დავალებების შესრულება. საქმე ისაა, რომ ქართულ ენაში არის სპეციფიკური ბგერები, რომლებიც უცხო ენაში არ გვხვდება და არაქართველი მოსწავლისთვის ერთი ჟღერადობით აღიქმება, ამასთანავე  მათი ყელის საარტიკულაციო აპარატისთვისაც რთულად წარმოსათქმელია.

მაგალითად სიტყვა  კარადა – აზერბაიჯანელმა მოსწავლემ შესაძლებელია გაიაზროს,  როგორც გ-არდა, პეპელა – ფ-ეფელად, ტრაქტორი –დ-რაქდორი – თ-რაქთორი. და ა.შ. შესაბამისად, ქართული, როგორც მეორე ენის პედაგოგი ვალდებულია მოსწავლეს შესთავაზოს წერითი უნარ-ჩვევების გასაუმჯობესებელი აქტივობები, რომელიც ნათლად იქნება გაწერილი გაკვეთილის გეგმაში.

გაბმული მეტყველების დროს, როდესაც მოსწავლე საუბრობს მისთვის არამშობლიურ ენაზე და უშვებს ბგერით შეცდომებს კონტექსტიდან გამომდინარე შინაარსი (მსმენელისთვის, ამ შემთხვევაში პედაგოგისთვის) მეტ-ნაკლებად გასაგებია, ხოლო, როდესაც საშინაო, საკლასო დავალებას კითხულობს პედაგოგი ხშირად მოსწავლის ნაწერი (სწორედ ბგერათა აღრევის შედეგად) რთულად გასაშიფრია.

ქ-უდი  -> კ-უდი     ტ-აფა  ->  დ-აფა

ჩ-ირი -> ჭ-ირი  გ-ირი -> კ-ირი დ-ირე -> ტ-ირე

აღნიშნული ბგერების აღრევის შედეგად აზრის არასწორი გაგება ხდება. მაგალითად: ა) ნახატზე მე ვხედავ კ-უდს. ბ) ნახატზე მე ვხედავ ქ-უდს.

ჩვენ გარშემო ცხოვრობენ ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლები, ისინი ამთავრებენ სომხურ, აზერბაიჯანულ ან რუსულ სკოლებს და საერთო ჯამში მაინც უჭირთ სახელმწიფო ენაზე გამართულად მართლწერა.

საქმე ისაა, რომ არაქართველისთვის, თუნდაც მას ქართული სკოლა ჰქონდეს დამთავრებული და ქართული ითვლებოდეს მისთვის, როგორც მშობლიური ენა (მაგ: კასპის რაიონის მკვიდრი მოსახლეობა, სადაც ქართულენოვანი სკოლებია) – უმეტეს შემთხვევაში,  ბგერათა აღრევის მხრივ ეჭვგარეშედ ექმნებათ პრობლემა. სწორედ ამიტომ მოსწავლეებს უჭირთ წერითი დავალებების შესრულება… (სახელმწიფო თუ სხვ. გამოცდებზე, ოლიმპიადებზე (წერით ნაწილში) მათი ქულათა მაჩვენებელი დაბალია).

პრობლემად შეგვიძლია მივიჩნიოთ უმეტესი არაქართველი აბიტურიენტის თავშეკავება  პირველი  კურსის მისაღებ გამოცდაზე. ისინი არ / ვერ რისკავენ და თავს იკავებენ და არჩევანს მოსამზადებელ კურსზე აკეთებენ. (მათ უმეტესობას დიდ თავსატეხად მიაჩნიათ ქართული ენის გამოცდაზე – ესესა თუ ტექსტის ანალიზის წერა, ასევე აბზაცის რედაქტირებაც).

დავსვათ პრობლემატური კითხვები:

1. რატომ უნდა წერდეს, მეტყველებდეს გამართული ქართულით აზერბაიჯანელი ან და სომეხი მოსწავლე, როცა მისთვის ქართული არამშობლიური ენაა?

• ვინაიდან შეძლოს ინტეგრაცია მისივე სამშობლოში, არეალში სადაც მულტიკულტურული გარემოა, ცხოვრობს ქართველი, სომეხი, რუსი თუ სხვ;
• იყოს პროდუქტიული, შეძლოს თვითდამკვიდრება და ჰქონდეს შემეცნების შესაძლებლობა;
• სახელმწიფო ენაზე შეძლოს საკუთარი სიტყვის აზრის დაფიქსირება;
• სახელმწიფო ენაზე შეძლოს ფაქტის ანალიზი, კრიტიკა, სინთეზი თუ შეფასება;
• იყოს აქტიური და ჩართული სოციალურ ქსელში, ბლოგსა თუ სხვ. მასმედიურ საშუალებაში;

2. რა შეიძლება გამოიწვიოს (მსგავსი მუსიკალური ჟღერადობის) ბგერათა აღრევამ და რა საფრთხე შეიძლება მოუტანოს მოსწავლეს (მასწავლებლის მხრიდან) ფაქტის უგულებელყოფამ ან / და არასწორმა მეთოდოგოლიამ?

• სახელმწიფო ენის შესწავლისადმი დემოტივაცია;
• ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის კომპლექსი;
• ფსიქლოგიური ტრამვა – ბულინგი;

შენიშვნა: (მოსწავლე შეიძლება გახდეს დაცინვის მხსვერპლიც, რაც შესაძლოა მტკინვეულად აისახოს მის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე).

როგორ გადავჭრათ პრობლემა?!

უნდა გამოვიყენოთ სხვადასხვა აქტუალური დავალებები. უმეტესი მათგანის შექმნა მოსწავლეებთან ერთად თავადაც შეგვიძლია.

მოსასმენი (აუდიო-რგოლებით) დავადგენთ:

• მათთვის არამშობლიური – რომელი ბგერების აღქმა-პერცეფციის პრობლემა აქვთ მოსწავლეებს ყველაზე მეტად;
• მსგავსი მუსიკის მქონე ბგერათა აღრევის პროცენტულობას;
• გავარკვევთ – რთული (ერთ ან ორხმოვნიანი) სიტყვების მოსმენის შემდეგ წარმოთქმის სიზუსტეს;
• 3 – 5 სიტყვიანი თავსატეხის 5 – 7 მოსმენის შემდგომ გამეორების სიზუსტეს;

ამ ყოველივეს შემდეგ უნდა მოსწავლეებს უნდა შევთავაზოთ აქტიური კითხვის აქტივობა/აქტივობები: – ნაცნობი ლექსიკისგან შემდგარი ტექსტის, ასევე ნაკლებად ნაცნობი და ბოლოს ყველა უცნობი სიტყვისგან შედგენილი ტექსტის შექმნა – კითხვა – წარმოთქმა – წერა.

ბოლოს, ფონეტიკური სავარჯიშოები/დავალებები, კერძოდ:

• სწორი სიტყვის ამოცნობას. (ტესტირება, რომელიც მოიცავს ხშირად გამოყენებად 50 სიტყვას);
• კარნახს;
• საშუალო სირთულის ტესტს – (ორთოგრაფიული შეცდომების გასწორებას);
• აუდიო-ტექსტის მოსმენას;
•  წინადადების, თავსატეხის გამეორებას;
•  ლაპარაკს.

• თავდაპირველად მოსწავლეებს უნდა შევთავაზოთ მათ შესაძლებლობებზე გათვლილი სავარჯიშოები, (აქტივობები), რომელთაც ადვილად გაართმევენ თავს… ამ ყოველივეთი შეიძენენ გაბედულობას, აიმაღლებენ მოტივაციას და განიმტკიცებენ თვითშეფასებას.
• უნდა დავსახოთ შესაბამისი სტრატეგიები, რითაც გადავჭრით ფონეტიკური ხასიათის პრობლემებს. მოსწავლეებს ინტენსიურად უნდა ვაკითხოთ დამატებითი საკითხავი ლიტერატურა, მოვასმენინოთ მათთვის საინტერესო ვიდეო-რგოლი (წინასწარ ჩვენ მიერ ჩაწერილი ან ინტერნეტიდან მოძიებული), გავამეორებინოთ სხვადასხვა ფონემა, ენის გასატეხი, კერძოდ მრავალთანხმოვნიანი სიტყვები: ფრცქვნა, ბჭე, ზღმარტლი, ბრდღვნა, ფრთოსანი და ა.შ
• მოსწავლეებს დავეხმაროთ, რათა შეძლონ აღქმა მსგავსი ჟერადობის ბგერების, მათი სწორი წარმოთქმა და მართლწერა, მივცეთ პოზიტიური უკუკავშირი, შევქმნათ ჰარმონიულ გარემო, რათა ვაგრძნობინოთ თუ როგორი დადებითი მოლოდინი გვაქვს მათ მიმართ, რაც დამეხმარება მათ დასახული მიზნის მიღწევაში.

მსგავსი პრობლემის გადაჭრისთვის პედაგოგებს შემიძლია მივცე შემდეგი რეკომენდაციები:

• გაზომონ პრობლემა, აირჩიონ ფოკუს ჯგუფი;
• დაგეგმონ მოსწავლეთა შესაძლებლობაზე მორგებული აქტივობები.
• მოიძიონ სათანადო ლიტერატურა;
• იმუშაონ მოსწავლეებთან შეთანხმებულად, რათა ინტერესითა და მოტივაციით იყოს ჩართული თითოეული მათგანი.

ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მის, როგორც ბავშვის სულის  მცოდნის, შეხედულებებს ბავშვებსა და სწავლა-აღზდაზე. გარდა იმისა, რომ ვაჟამ  საბავშვო ლიტერა­ტურა (იგი პირველი მინიატურის შემქმნელიცაა, ამავე დროს) უბადლო ნაწარმოებებით გაამდიდრა, იგი პედაგოგიკურ მოღვაწეობასაც ეწეოდა. 1879 წელს შევი­და გორის სამასწავლებლო სემინარიაში, სადაც ბევრი პროგრესული შეხე­დულება შეითვისა თავისთვის სასურველ გარემოცვაში. 1882 წელს კი უკვე დაასრულა კურსი. ვაჟა, როგორც მომავალი პედაგოგი, დიდი მონდომებით სწავლობდა პედაგოგიკასა და მის მონათესავე დისციპლინებს. ამის შემდეგ იგი გარკვეული ხნით სახალხო მასწავლებლის მოვალეობასაც ასრულებდა. 1886 წლის ოქტომბერში, პირადი განცხადების საფუძველზე, ვაჟა მასწავ­ლებ­ლად დაინიშნა დიდი თიანეთის სკოლაში. გარდა ამისა, საკუთარ შვი­ლებზე ზრუნვამაც ბევრჯერ ჩააფიქრა და საინტერესო აზრები გაუჩინა, გამოათქმევინა აღზრდის საკითხებზე, ზოგადად. მიუხედავად იმისა, რომ ბიუროკრატმა მოხელეებმა ვაჟა პედაგოგიკურ საქმიანობას ჩამოაცილეს, მწე­რალმა თავისი მხატვრული ქმნილებებითა თუ წერილებით შეძლო თავისი შეხედულებები სწავლა-აღზრდაზე ქართველი ახალგაზრდობის გონებრივი და ესთეტიკური აღზრდის წყაროდ ექცია. ეს მასალა  საშუა­ლებას გვაძლევს, გავითვალისწინოთ დიდაქტიკურ-აღმზრდელობითი საკითხები მწერლის სამწერლო თუ საზოგადოებრივ საქმიანობაში.

ვაჟა-ფშაველას აქვს ცნობილი მასწავლებლის, ლადო ბზვანელისადმი მიძღვნილი ლექსი, რომელიც მასწავლებლის ბედზეა და დღევანდე­ლო­ბასაც შეესატყვისება, როგორც ყველა დროზე გათვლილი კლასიკოსის ნაკალმევი:

„მასწავლებლისა ბედზედა

მრავალჯერ დამიკვნესია…

რა ვუყოთ, მასწავლებელი

დღეს არა ფასობს ჩვენშია.

თუმცა ხსნა ჩვენის ერისა

მხოლოდ და მხოლოდ თქვენშია”.

(მასწავლებელს ლ. ბზვანელს)

თავისი ქვეყნის სიყვარულითა და პატივისცემით შთაგონებული პო­ეტი სწავლა-აღზრდას დიდ ეროვნულ საქმედ თვლიდა, რასაც მასწავლე­ბლის ღვაწლს უკავშირებდა, ხოლო საქმით ამ ყველაფრის ცხოვრებაში გამტარებელი იყო.

ვაჟა-ფშაველა ახალი სკოლის შექმნას ქართველი პედაგოგიკის კლასი­კო­სის, ი. გოგებაშვილის, შეხედულებებს უკავშირებდა. იგი ასევე მხარს უჭერდა სკოლისა და ცხოვრების კავშირის იდეას. ვაჟა განსაკუთრებით უსვამს ხაზს მთაში განათ­ლების საჭიროებას. ვაჟა წერს, რომ განათ­ლების მხრივ ხევსურეთზე ჩამორჩენილი არცერთი კუთხე არ არის: „მე ასე ვფიქრობ, პატარა ხევსურებს უყვართ სწავლა, სწავლას, ცოდნას იმათ თვალში ფასი სძევს, ცოდნის ქონა მადლი და სახელია, ხოლო უცოდინრობა კეთილის მოკლება, სირცხვილი, სატი­რელი და სავალალოა…დიდებს ეჯავრებათ სკოლა, ხოლო პატარებს უყ­ვართ. ეს საკვირველი არ არის, რადგან ამისთანა ბნელს ხალხში პატარები უფრო არ არიან ცრუმორწმუნენი, არ გასჯდომიათ ჯერ ძვალ-რბილში მშობელთა და მეზობლების ამაო რწმენანი. ჯერ იმათი ტვინი გაურყვნელია და აი სწორედ ეხლაა დრო მთესველისა” (ერთი კვირა ხევ­სურეთში) [4, 69]. ვაჟას აზრით, განათლება განაპირობებს ხალხის, ერის ბედს და ამბობს, რომ საანდაზოდ გახდება ის ხალხი, ვინც უარყოფს რიგიან აღზრდასა და განათ­ლებას. თავის წერილში ,,ცოტა რამ ჩვენის ცხოვრების ავ-კარგისა” იგი სთხოვს წერა-კითხვის გამავრცე­ლებელ საზოგადოებას, დააარსოს, ე.წ. მოძრავი სკოლები, რადგან თუნდაც ჩვენი ქვეყნის გეოგრაფიული მდებარეობა ამის აუცილებლობაზე მეტყველებს. საზოგადოებაც, რასაც სკოლებზე ხარჯავდა, იმ ფინანსებით, შეძლებს ბევრად მეტი წერა-კითხვის მცოდნე ჰყავდეს, თუმცა ამას არ დაგიდევს და ამიტოა შესაბრალისიო.

მარტო სიტყვით ან ცოდნით არ იცნობა კაცი და მისი ღირსება – პრაქტიკით. საქმით უნდა შემოწმდეს. ანუ ცოდნა არა ცოდნისთვის, არამედ საქმეში გამოყენებული. ასეთ საქმედ მას თუნდაც საბავშვო მწერლობა მიაჩნია. საინტერესოა ვაჟას აზრი ამ უკანასკნელსა და შიო მღვიმელზე – „ჩვენი შიო, ჩვენი შიო და არავინ ფიქრობს იმას, რომ ეს პატარა კაცი იმავე დროს ძალიან დიდი კაცია; მისი ღვაწლი დიდმნიშვნელოვანია. ვინც ბალღებს კეთილგონიერად ზრდის, იგია აღმზრდელი და გამაბედნიერე­ბე­ლი ერისა, ვინაიდგან სიყრმის დროს დათესილი კეთილი თესლი დიდო­ბაში უხვად გამოიღებს ნაყოფს. ამიტომ აძლევს ჭეშმარიტი პედაგოგიკა უდიდეს მნიშვნელობას დაწყებით სწავლას, სიყრმის დროს მიღებულ შთაბეჭდილებათა; ამ შთაბეჭდილებათა ანკარა წყარო კი ეს „ჩვენი შიო” გახლავს” (შიო მღვიმელი) [3, 278]. ნიშანდობლივია სწორედ ვაჟას აზრი იმაზე, რომ ურთულესია საყმაწვილო ნაწარმოების წერა, ეს მხოლოდ ღვთიური ნიჭით მირონცხებულსა და სულით მდიდარ ადამიანს შეუძლია.

იმდროინდელ ბევრ სატკივარზე წერს ვაჟა, რომლებიც ჩვენი დღევან­დელობის მოარული სენიცაა. აი, რა ემართებათ ადამიანებს ცალკე უწიგნუ­რობისგან, ცალკე „ვაი, ჭკუისაგან”- „შემოგვჩივით და შემოგვტირით ჟურ­ნალ-გაზეთების რედაქტორნი და გამომცემელნი – ხელის მომწერლები არა გვყავსო. თქვე დალოცვილებო, ვინც ქართული წერა-კითხვა არ იცის, იმას რა ეგაზეთება, და ვინც იცის და იმას კიდევ არ უნდა ქართული გაზეთი, მორჩა და გათავდა! ძალადობა ხომ არ არის? ასეა: წყალი ნაყე – წყალია. შეაყარე ცერცვი კედელს, იქ რა დააყენებს? ხეზე შასვი ალალიო, რაც არ არი, არ არიო!…” (თიანური ფელეტონი) [3, 204] – აქ ვაჟას ცრემლიანი იუმორია, რომელზეც ცოტა ქვემოთ ვისაუბრებთ… როგორ შე­იძ­ლება, არ გვენიშნოს, როცა ვაჟა იმ საბჭოურ მენტალიტეტზე წერს, მისი დრო­იდან მოყოლებული ფესვგადგმული რომაა ჩვენს საწყალ ცნობიე­რებაში. განათლებასა და ახალ­გაზრდობის სწორ აღზრდაზე ზრუნვას შეგნებულ საზოგადოებაში აზრი დაეკარგა –  მშობლები შვილს იმიტომ აძლევენ განათლებას, რომ „მოხელე” გამო­ვიდეს. მით უფრო ბედნიერია მშო­ბელი, რაც მეტ ფულს იშოვის მისი შვილი, სწავლას კომერციული თვალ­საზ­­რისით უყურებენ და ამ უკანას­კნელს მათი თვალთახედვით საფუძველი და ღირსება აღარ აქვს: ,,ჩინოვნიკობა”, თუნდაც არაფერი იცოდე, პრესტიჟულია. მთავარია, თავს არგო და ქვეყანა წყალსაც წაუღია. ან უსწავლელობით თვალახვეული ადამიანი როგორ მიხვდებაო ქვეყნის წყლულსა და სატკივარს? (ცოტა რამ ჩვენის ცხოვ­რების ავ-კარგისა) – ამ სატკივრის მსხვერპლნი არ ვართ დღესაც ჩვენც და ჩვენი ქვეყანაც?!…

სწორად შენიშნავენ, ვაჟამ ცხოველთა, მცენარეთა, ფრინველთა სამ­ყა­რო ბავშვთა სულიერ სფეროს დაუნათესავაო. რომ დავუკვირდეთ, რამ­დენი რამით ემსგავსებიან ვაჟას პერსონაჟები ბავშვებს: სიფაქიზით, უცოდ­ველო­ბითა და უბოროტობით, ბავშვურად ადვილად დასაჩაგრაობითა და შთა­ბეჭ­დი­ლებიანობით. ასევე, შთაბეჭდილების ადვილად მიღება და ძნელად და­­ვიწყება, ყველაფრის მტკივნეული განცდა – აი, რა არის მათთვის დამახა­სია­თებელი. აქვე უნდა ითქვას, რომ მწერლის ყველა პედაგოგიკურ შეგო­ნებას სჯობს მისივე პიროვნული მაგალითი – „მაგრამ მაინც მიყვარხარ, მგე­ლო…” – ეს მწერლის სიყვარული, სიბრალული, თანაგრძნობაა. ვაჟას ნა­წარ­მოებებში პერსონაჟის უარყოფითი მხარეები არ გამორიცხავს მის, ვთქვათ, თანაგრძნობას, ხოლო მათი ობიექტისადმი მტრული დამოკიდე­ბუ­ლე­ბა არ გამორცხავს მათ მოწონებასა და სიყვარულს. ვაჟა შეგნებულად არ სთხოვს პასუხს თავის პერსონაჟებს იმიტომ, რომ საგნებსა და მოვლენებს ერთი მხრიდან, მათი გამოყენება-სარგებლიანობის თვალსაზრისით არ უდგება, არა­მედ ყოველ მხრივ სინჯავს და საკუთარ ინტერესზე მაღლდება, ივიწყებს მას…

ვაჟას პედაგოგიკურ შეხედულებებს (თუნდაც მის კითხვას: – „ნუთუ მუდამ სწავლა ტანჯვა უნდა წარმოვიდგინოთ და არ შემუშავდება ისეთი წესები, რომ სიამოვნებად გადაიქცეს იგი?”) არა მარტო ისტორიული, თა­ნად­როული რეზონანსი და მნიშვნელობა აქვს. ერის მომავლის საძირკველი ბავშვის აღზრდაა, მისი მეცნიერული ცოდნით გამდიდრება. ეს კარგად ჰქონდა ვაჟას შეგნებული და მთელი მისი შემოქმედებაც ამას ემსახურება…

შარშანდელი წელი სამწუხაროდ დასრულდა: გარდაიცვალა კლასიკოსი, ცოცხალთა შორის უპირველესი მთარგმნელი და ერთ-ერთი უპირველესი პოეტი, დავით წერედიანი.

ქართულ მთარგმნელობით პოეტურ კულტურაში იყო შემთხვევები, როცა კონგენიალური თარგმანები ორიგინალურ პოეზიაზე ახდენდნენ გადამწყვეტ გავლენას, მეტიც – კალაპოტსაც კი უცვლიდნენ მას. ასეთად შეიძლება მივიჩნიოთ შექსპირის დრამების მაჩაბლისეული თარგმანები. მათმა ენამ და ინტონაციამ მეოცე საუკუნის ათიანი და ოციანი წლების ქართული მოდერნისტული პოეზია მნიშვნელოვნად განსაზღვრეს. ასეთია, ჩემი აზრით, დაუფასებლად მივიწყებული ორი დიდი მთარგმნელის, გივი გაჩეჩილაძის და გიორგი ნიშნიანიძის მიერ თარგმნილი ინგლისური ხალხური ბალადები, რომლებმაც საკმაო გავლენა მოახდინეს და ახდენენ ქართულ პოეზიაზე, მათ შორის, კონკრეტულად, ჩემს პირველწიგნამდელ და პირველ წიგნში თავმოყრილ ტექსტებზე. ასეთია ჯემალ აჯიაშვილის მიერ თარგმნილი ებრაული პოეზიის ნიმუშები, ასეთია რეზო თაბუკაშვილის მიერ თარგმნილი შექსპირის სონეტები, ასეთია თამაზ ჩხენკელის თარგმანები, განსაკუთრებით – „გიტანჯალი”, რომელმაც, ფაქტობრივად, სათავე დაუდო შემდგომდროინდელ ქართულ პოეზიას და მისი გავლენა, გაუცნობიერებლად, დღემდე გრძელდება. დაბოლოს: ასეთია დავით წერედიანის მთელი მთარგმნელობითი მემკვიდრეობა ვიიონით დაწყებული და, აგერ, ახლახან გამოცემული ლორკას „ბოშური რომანსეროთი” დამთავრებული, რომელიც აუცილებლად შეიჭრება ორიგინალური ქართული პოეზიის სივრცეში და რომლის გამოცემასაც, სამწუხაროდ, მთარგმნელი ვერ მოესწრო.

წერედიანის მიერ თარგმნილი ვიიონის ლექსების ირონიას, ინტონაციებს, სინტაქსურ კონსტრუქციებს, არათუ მისივე თაობის პოეტების შემოქმედებაში, არამედ თანამედროვე პოეტების ლექსებშიც დაინახავს კაცი.

და მაინც: დავით წერედიანი უფრო დიდი მთარგმნელი იყო თუ უფრო დიდი პოეტი?! არის ხალხი, ვინც მიიჩნევს, რომ უფრო დიდი მთარგმნელი იყო, მე კი (და არა მარტო მე) მგონია, რომ ის თანაბარი სიძლიერის მთარგმნელი და პოეტი იყო. ის დიდი იყო იმიტომ, რომ მის თარგმანებში მისი ორიგინალური ლექსების პოეტიკის ნასახიც არ ჩანს და პირიქით. წერედიანის მცირე მოცულობის ორიგინალური პოეზია აბსოლუტურად თვითკმარი, მკვეთრად შემოსაზღვრული სამყაროა ენობრივად, ტროპული აზროვნებით და არც ისე მრავალფეროვანი მეტრული ინვენტარით. მისი საყვარელი საზომი, რომელსაც ის საფუძვლიანად ამუშავებს და ლექსების უმეტესობაში მიმართავს, შემდეგია: 5 / 3 / 5 / 2 („– ცხრა განწირული ძახილი საბლად ჩავკიდე შავეთს”). ასევე მიმართავს, ასე ვთქვათ, განვრცობილ მცირე ბესიკურს, როცა ლოგაედებს შორის, ერთის ნაცვლად, ორი მეორე პეონი გვხვდება: 5 / 4 / 4 / 5 („ქაღალდის ნავი მაღალ წყალში შევაცურეთ, ძველი ტრირემი”), აქტიურად იყენებს ასევე ყბადაღებულ მცირე ბესიკურს და შავთელურ ათმარცვლიანს, იშვიათად სრულიად ორიგინალურ პოლიმეტრულ სალექსო კარკასს გვთავაზობს, იყენებს კონვენციასთან შეჯვარებულ ვერბლანსაც.

ყველა ამ საზომში: მანამდე ნაკლებად დამუშავებულ, გავრცელებულ, თუ მის მიერვე მოგონილში, წერედიანი საოცრებებს ახდენს. გაცვეთილი საზომები მის ხელში სრულიად ახალ სიცოცხლეს იძენენ, უნებლიეთ ბროდსკის სიტყვები გვახსენდება: „დიდი პოეტი ისაა, ვინც გაცვეთილ საზომში თავის ინტონაციას შეიტანსო”. (პერიფრაზია). წერედიანი ამას ყოველ ფრაზაში, ყოველ სინტაგმაში ახერხებს. უჩვეულოა მისი ტროპული აზროვნება, იგრძნობა სამეტყველო ინტონაციების სიუხვე („იქნებ კიდევაც ნაღვლობდეს, არ კი ეტყობა, რა ვი…”), უყვარს ანტინომიური თქმები („სადაც სპეკალში შორეული ცრემლი ისმის, ვარსკვლავი ისმის”; „ცის ნათელს მღერის ლაზარე…”; „…თუ გაზაფხულმა ბრძანა”.). ამ და სხვა ინგრედიენტებით ვიღებთ წარმოუდგენელ შედეგს, ეს არ არის ჰერმეტული პოეზია, მაგრამ ყველაფერი გასაგები როდია. მეტწილად იმასაც კი ვერ ხვდები, რაზეა ლექსი. ივანე ამირხანაშვილს რომ დავესესხოთ: „ყველაფერი გესმის, მაგრამ ახსნა გიჭირს, რადგან ეს აზრის მუსიკაა”.

„აზრის მუსიკასთან” ერთად ამ ლექსებში იგრძნობა ექსპრესია, სიცოცხლე. აქ სიყალბის ნასახს ვერ ნახავ, ეს არ არის გაკეთებული ლექსები, სადაც თითქოს ყველაფერი თავის ადგილზეა, მაგრამ ლექსი მკვდარია და წაკითხვის შემდეგ არაფერი გრჩება. აქ არის წერედიანისეული „ნათელი ბუნდოვანების” მაგია.

დავით წერედიანი თითზე ჩამოსათვლელ იმ პოეტთა რიგს განეკუთვნებოდა, ვინც ქართულ ლექსს, ქართულ ვერსიფიკაციას ამობრუნებულს, მარტივ მამრავლებად დაშლილს იცნობდა. თანამედროვე ქართველი პოეტების ოთხმოცდაცხრამეტი პროცენტი იმასაც კი ვერ გეტყვის, თუ რამდენი ტერფია ქართულ ლექსში. მუხრან მაჭავარიანივით ჯადოსნურად ფლობდა ენას. ენის ნებისმიერი შრიდან შეეძლო საჭირო მადნის ამოზიდვა და საჭირო ადგილას ზუსტად გამოყენება. მისი, სულ რაღაც რამდენიმე ათეული ლექსი ბევრის ტომეულებს გადაწონის.

ბოლოსკენ კი, მინდა შევეხო მისი არა მთაწმინდის, არამედ მახათას პანთეონში დაკრძალვის საკითხს: არა მგონია, რომ მას ეს საკითხი დიდად აწუხებდა, ამიტომ, არანაირი მნიშვნელობა არა აქვს, სად არის დაკრძალული. სადაც გენიოსი განისვენებს, ეს იქნება მახათას მთა თუ ლოტკინის გორა, ყველა ადგილი წმინდაა.

შესაძლებლობა საშუალებაა, რომელიც სამყაროს ნაირგვარი პოზიციიდან გვაჩვენებს და მთელი ძალით შეგვაგრძნობინებს. მაგრამ ზოგჯერ გვავიწყდება, რომ ალტერნატივის გარეშე ეს ძალა უძლურებაა. უამისოდ არც სამყაროა ისეთი სრულყოფილი, სამყარო, რომელიც ჩვენი აღქმის ფარგლებს სცდებოდა ან ჩვენი შეგრძნებებით გამდიდრებული ცნობიერებასავით ფართოვდებოდა. როცა შესაძლებლობას ეს ძალა ერთმევა, ყველაფერი პირიქითაა – რაღაც იმაზე მეტად ვიწროვდება, ვიდრე შეიძლებოდა შევიწროებულიყო, რაღაც ამოყირავდება, რაღაც იმსხვრევა, იკლებს და ინავლება, თუმცა მთლიანად არ ქრება და ეს ამ ამბავში ყველაზე ღირებული რამაა.

ეს ცოდნა გამოცდილებით მივიღე – გასულ ზაფხულს შემთხვევით სამზე მეტი მეტრი სიმაღლიდან გადმოვფრინდი, სახით და ხელებით აცვენილ ასფალტს დავასკდი, დავსახიჩრდი და ორივე ხელიც გვარიანად დავიშავე.

იმ დღეებსა თუ კვირებში ბევრი დრო მქონდა იმაზე საფიქრალად, ერქვა თუ არა შესაძლებლობა იმას, რაც შემეზღუდა. საშუალებაც მომეცა, არა წარმოსახვით, არამედ უკვე სინამდვილეში განმეცადა, რასაც ფიზიკური შეზღუდვების შემთხვევაში გრძნობენ ადამიანები და საკუთარი გონების თვალით მეხილა ამ შეზღუდვების თანმხლები „სიურპრიზები“, რომლებიც უხვად იყო და ერთიათად ამძაფრებდა ფიზიკურ ტრავმებს, რომელთა ბოლო, არც კი ვიცოდი, რა იქნებოდა.

მაშინ მხოლოდ ის ვიცოდი, რომ ვიყავი ადამიანი ფიზიკური შეზღუდვებით და დაკარგული შესაძლებლობებით, ძალების აღსადგენად კი აუცილებლად მჭირდებოდა მხარდაჭერა.

ამ შემთხვევიდან არც ისე დიდი ხნის შემდეგ, ბედად, პოლონელი მეგობრების დაწყებული საინტერესო წვრთნების ციკლი გაგრძელდა. დასკვნით ტრენინგზე მათ გვაჩვენეს აქტივობა, რომელსაც სწორედ „მხარდაჭერა“ ერქვა.

ახლა სწორედ იმ შთაგონებით გთავაზობთ პატარა საგაკვეთილო ექსპერიმენტს.

ჩვენს აუდიტორიებში დავსვათ შემდეგი კითხვა: „რა არის მხარდაჭერა?“ პასუხები ჩამოვწეროთ და დავაჯგუფოთ, მერე სიმულაცია გავმართოთ:

• ჯგუფი წყვილებად დავყოთ,
• წყვილეულის პირველ წევრებს ხელები გავაშლევინოთ,
• სიმაღლის მიხედვით გადავანაცვლოთ, რადგან გაშლილი ხელი მეწყვილის მხრის სიმაღლეს უნდა შეეფერებოდეს.
• მეორე წევრებს 10 წუთის განმავლობაში მხრები შევაშველებინოთ,
• მერე როლები გავაცვლევინოთ.
• ეს ყველაფერი უხმოდ გავაკეთოთ.

სიმულაციის ბოლოს მონაწილეთა შეგრძნებები ჩამოვწეროთ და ახლა ისინი გადავაჯგუფოთ. შედეგები სიმულაციამდელ პასუხებს შევადაროთ და აქტივობა შევაჯამოთ.

აღნიშნულმა აქტივობამ შეიძლება მთლიანად დაიკავოს საგაკვეთილო ორმოცი წუთი, თუმცა დროის დანანება აქ არ შეიძლება, რადგან თქვენს სიცოცხლეში ერთ-ერთი დაუვიწყარი „გაკვეთილი“ იქნება.

შეზღუდვებისა და მხარდაჭერის თემატიკაზე ასევე მშვენიერ ნიმუშებს გვთავაზობს „განათლება ჩვენს თემში“ (EDUCATION IN OUR COMMUNITY) – უცხოური საგანმანათლებლო პროგრამა. ეს საინტერესო აქტივობები 8-11 წლის ბავშვებისთვისაა განკუთვნილი.

თემა: შესაძლებობის შეზღუდვები და განათლება

გაკვეთილის წინაპირობად სახელდება ადამიანის უფლებათა კონვენციის 26-ე მუხლი: „ყველა ადამიანს აქვს უფლება, მიიღოს სრულფასოვანი განათლება“.

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის დასკვნის[1] თანახმად, „მსოფლიოში ერთ მილიარდზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს ამა თუ იმ შეზღუდვით, რომელიც განიხილება როგორც ფიზიკური ან მენტალური მდგომარეობა, რომელიც უფრო ართულებს ადამიანების ამა თუ იმ აქტივობაში ჩართვას, გარე სამყაროსთან ინტერაქციას და ბავშვებს ბევრ ბარიერს უქმნის განათლების ხელმისაწვდომობის თვალსაზრისით[2].

მიზნები:

გაკვეთილის დასრულების შემდეგ ბავშვები შეძლებენ:

• განათლების ხელმისაწვდომობისთვის ხელის შემშლელი ფაქტორების ამოცნობას;
• მსჯელობას იმ გზებზე, რომლებითაც შეუძლიათ აამაღლონ განათლების ხელმისაწვდომობის თვალსაზრისით შეზღუდვების მქონე ბავშვების ცნობიერება.

აქტივობა:

• დაყავით მონაწილეები ორ ჯგუფად.
• I ჯგუფის წევრებს არ აქვთ ხელების გამოყენების უფლება მთელი აქტივობის განმავლობაში.
• II ჯგუფის წევრებს არ აქვთ ლაპარაკის უფლება მთელი აქტივობის განმავლობაში.

მერე კი დაავალეთ, დახატონ მასწავლებლის მიერ შერჩეული ნახატი.

• გაკვეთილის შემდგომი დისკუსია:
• რა სირთულეებს შეეჯახეთ ამ აქტივობისას?
• რამდენად შეიცვლებოდა თქვენი ცხოვრება, რომ არ შეგძლებოდათ ხელების გამოყენება ან მეტყველება?
• რა შეგიძლიათ გააკეთოთ შეზღუდვების მქონე ბავშვებისთვის განათლების ხელმისაწვდომობის შესახებ ცნობიერების ასამაღლებლად?

გაკვეთილისთვის სასარგებლო ბმულები:

1. Disability and Health Overview. Centers for Disease Control and Prevention, 4 Sept. 2019.
2. cdc.gov/ncbddd/disabilityandhealth/disability.html. World Health Organization. World report on disability 2011. World Health Organization, 2011.

ეს წერილი ყველასთვისაა, ვისაც სხვისთვის ერთხელ მაინც გაუწვდია დახმარების ხელი, ვისაც არასდროს მისცემია ამის საშუალება ან არც არასდროს გასჩენია ამის სურვილი, ვინც მარტო სურვილით ვერაფერს გამხდარა და ხელიც ჩაუქნევია.

მათთვისაცაა ეს წერილი, ვისაც ერთხელ მაინც მიუღია სხვისი მხარდაჭერა და უცდია, საპასუხოდ რაიმე მოემოქმედა, თუნდაც გაეღიმა, ვისაც ესეც ვერ გაუკეთებია, რადგან, უბრალოდ, არ სცოდნია, ამ სიტუაციაში როგორ მოქცეულიყო, მოკლედ, ყველასთვის – ვინც უკვე იცის, რას ნიშნავს სიტყვა „მხარდაჭერა“ ან მომავალში აქვს სასწავლი მისი მნიშვნელობა.

„მხარდაჭერა“ ჯადონური სიტყვა და, იმავდროულად, ქმედებაა. მას შესაძლებლობის გადარჩენა შეუძლია. შესაძლებლობისა, რომელიც მანამდე ვერ გახდება შეზღუდული, სანამ გარემომცველი საზოგადოება არ მოისურვებს ამას.

[1] World Report on Disability, xi.

[2] Disability & Health Overview

მსოფლიოს უდიდეს და უმთავრეს ქალაქთა შორის აუცილებლად მოიხსენებენ სტამბოლს. სტამბოლი მრავალი ნიშნით გამორჩეული ქალაქია. თავდაპირველად, ალბათ, მოსახლეობის რაოდენობის გრანდიოზულ მაჩვენებელზე უნდა გავამახვილოთ ყურადღება. ყოფილ კონსტანტინეპოლში დაახლოებით თვრამეტი მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. ბოსფორის სრუტის სანაპიროზე გაშენებული გრანდიოზული სივრცე საუკუნეების განმავლობაში ცივილიზაციათა და ისტორიულ გამოცდილებათა ერთმანეთთან შეხვედრის ადგილად ჩამოყალიბდა. სტამბოლში საერთო ნიადაგზე თანაარსებობენ ევროპული და აზიური ტრადიციები. უზარმაზარ მეტროპოლისში წააწყდებით ურთიერთგანსხვავებული და ერთმანეთთან რადიკალურად დაპირისპირებული ორი ძლევამოსილი იმპერიის – ბიზანტიისა და ოსმალეთის დიად ნაშთებს. დასახელებული იმპერიები აერთიანებდნენ ტერიტორიებს ირანიდან ესპანეთამდე, ყირიმიდან საჰარის უდაბნომდე, არაბეთის ნახევარკუნძულიდან ავსტრიამდე. შესაბამისად, სტამბოლის ქუჩებში ყველა რასისა და უამრავი ეთნოსის წარმომადგენელს შეიძლება გადაეყაროთ, რომელთა ოჯახებიც ყოფილ დედაქალაქში ასწლეულებია სახლობენ. ორ ზღვას შორის გაშენებული დასახლების სტუმრებს ნებისმიერ მოსახვევში შეუძლიათ განსაკუთრებული ღირსშესანიშნაობის აღმოჩენა, აია სოფიას ტაძრისა თუ „ლურჯი მეჩეთის“ მონახულება, სრუტეზე გემით გასეირნება და თანამედროვე სავაჭრო თუ გასართობი დაწესებულებების დალაშქვრა. ალბათ, მთელი თვეც არ არის საკმარისი თურქეთის უმდიდრესი ცენტრის უმნიშვნელოვანესი ადგილების დასათვალიერებლად. უკიდურესი მრავალფეროვნების აღმოჩენის შემდეგ ადამიანები იბნევიან, აღარ იციან, საიდან დაიწყონ სიახლეების ძიება და უამრავი დეტალი უყურადღებოდ მიგდებული რჩებათ. არადა, სულ მცირე მონდომებაა საჭირო, რომ თვალუწვდენელ სტამბოლში საქართველოსთან მჭიდროდ დაკავშირებულ სამ კუნძულს მიაკვლიოთ.

თურქული მეტროპოლისის ერთ-ერთ ყველაზე პრესტიჟულ უბანს შიშლის უწოდებენ. უბნის შუაგულში, ერთ ვიწრო ქუჩაზე, სტადიონსა და მრავალსართულიან პროფესიულ სასწავლებელს შორის პატარა თეთრი შენობა დგას. შენობის ირგვლივ ჯერ კიდევ შემორჩენილია მომცრო ბაღი და რამდენიმე ძელსკამი. ალაყაფის კარებსა და შენობის ფასადზე შეგიძლიათ ამოიკითხოთ, რომ თურქული ქალაქის ცენტრში ქართული კათოლიკური ეკლესია მდებარეობს.

ოსმალეთის იმპერიას უმძიმესი ურთიერთობები ჰქონდა მართლმადიდებლურ სახელმწიფოებთან. ოტომანებმა სამყაროს დაპყრობისკენ მიმართული პირველი ნაბიჯები სწორედ ბიზანტიელებთან შეტაკებების, მათი დამარცხების ხარჯზე გადადგეს. არსებობის ბოლო საუკუნეებში კი სასულთნოს ყველაზე დიდ საფრთხეს რუსები უქმნიდნენ, რომლებიც ავადმყოფური მონდომებით ცდილობდნენ „თბილ ზღვებზე“ გასასვლელის მოპოვებას. სამაგიეროდ, სავაჭრო-ეკონომიკური მიზნებიდან გამომდინარე „დიადი პორტა“ აქტიურად თანამშრომლობდა დასავლურ სამყაროსთან და თურქეთის ტერიტორიაზე აქტიურად მფრაველობდა კათოლიკურ და პროტესტანტულ თემებს. ოსმალების მიერ სამხრეთ საქართველოს დაპყრობის შემდეგ, სამშობლოდან მოწყვეტილ მხარეებში მცხოვრებ ქართველებს ქრისტიანობის შესანარჩუნებლად ერთადერთი გზა ჰქონდათ, ისინი უნდა შეერთებოდნენ სულთნის მფარველობის ქვეშ მყოფ კონფესიებს. დასახელებულმა გარემოებებმა შეუწყვეს ხელი ქართული კათოლიკური ჯგუფების ჩამოყალიბებას. ქართველი კათოლიკეები დიდი ხნის განმავლობაში ემსახურებოდნენ ეროვნულ საქმეს. ისინი ხშირად მოგზაურობდნენ რომში განათლების მისაღებად თუ პოლიტიკური კავშირების ჩამოსაყალიბებლად. მათ ყოველთვის კონსტანტინეპოლის გავლით უწევდათ გადაადგილება. კონსტანტინეპოლი ქართველი კათოლიკეებისა და მთელი ქვეყნისათვის დასავლეთთან დამაკავშირებელ მთავარ რგოლად იქცა. 1861 წელს კათოლიკე მღვდელმა პეტრე ხარისჭირაშვილმა სტამბოლში ქართული ეკლესია, დედათა და მამათა მონასტრები დააფუძნა. ახალციხელი აბატი აღმოჩნდა პირველი კათოლიკე ღვთისმსახური, რომელმაც რომისგან ქართულ ენაზე ლიტურგიის აღსრულების უფლება მოიპოვა. პეტრე ხარისჭირაშვილის მიზანი არ ყოფილა მხოლოდ საეკლესიო საქმეების გაძღოლა. მან ეკლესიაში მალევე ააწყო სტამბა და დაიწყო ქართულენოვანი კვლევების, თარგმანების, „ვეფხისტყაოსნის“ სხვადასხვა რედაქციების გამოცემა. ეკლესიასთან არსებული სასწავლებელი მრავალი ქართველისათვის ტრამპლინად იქცა. ქვეყნიდან შორს მყოფ ახალგაზრდებს ხარისჭირაშვილის სკოლაში ლიტერატურის, ისტორიის, რელიგიისა და თეოლოგიის შესწავლის შესაძლებლობა ჰქონდათ. თავად აბატი პოლიგლოტი გახლდათ და სტუდენტებს ენების დაუფლებაშიც ეხმარებოდა. ეკლესიის ბაზაზე მალევე გაიხსნა თავშესაფარი, რომელიც არაერთი ხელმოკლე და გაჭირვებული ქართველისათვის სიცოცხლის შენარჩუნების წინაპირობად იქცა.

მოკლედ, 1861 წლიდან სტამბოლში ქართული კულტურის ცენტრი არსებობს, რომელიც დასავლეთისკენ მიმავალ გზაზე ნებისმიერი რელიგიის წარმომადგენელი ჩვენი თანამემამულისათვის უმნიშვნელოვანეს საყრდენს წარმოადგენდა. შიშლის ქართული კერა მასპინძლობდა პირველ მსოფლიო ომში გაუბედურებულ ჩვენებურებს, პარიზის კონფერენციაზე მიმავალ ივანე ჯავახიშვილსა და დემოკრატიული რესპუბლიკის დელეგაციას, 1924 წლის აჯანყების მონაწილეებსა და წინააღმდეგობის დამარცხების შედეგად მსხვერპლად ქცეულ ჯარისკაცებს. სტამბოლში ყოფნისას ორი თავისუფალი წუთი მაინც თუ გამოგიჩნდათ, ქართული სავანის მონახულებაზე უარის თქმა ნამდვილი დანაშაულია.

კონსტანტინეპოლის „ოქროს კარს“ მიღმა, მარმარილოს ზღვის სანაპიროზე შვიდკოშკიანი ციხე-სიმაგრე მდებარეობს. ციხე-სიმაგრეს ადგილობრივები იედიყულეს საპყრობილეს უწოდებენ. ოსმალეთის იმპერიის წინააღმდეგ მებრძოლ ყველა დიდ მოღვაწეს სწორედ ამ გალავნის დილეგებში ამწესებდნენ. შესაბამისად, ციხეს ჩვენი არაერთი ისტორიული გმირისთვის გაუღია თავისი რკინის კარი. იედიყულეს მსხვერპლთა შორის გახლდათ ქართლის გამორჩეული მეფე სიმონ I. ანტიიმპერიალისტმა მთელი ცხოვრება ომში გაატარა. დასუსტებულ ირანს ოსმალების დახმარებით აძევებდა ქართლიდან. დასუსტებულ ოსმალებს ირანის ჯარების გამოყენებით აიძულებდა საქართველოს ველებიდან გასვლას. მუდმივი ლავირების მიუხედავად, ის არასდროს ამბობდა უარს ტახტსა და ქართლის სახელმწიფოებრიობაზე. აქედან გამომდინარე, ურჩი მეფე ბრძოლას ყოველთვის მრავალწლიანი ტყვეობით ასრულებდა. ლუარსაბ მეფის შვილი თითქმის ათი წელი გამოკეტილი იყო ალამუთის ციხეში, კასპიის ზღვის სამხრეთით. სიცოცხლის ბოლოს იგი ოსმალებს ჩაუვარდათ ხელში, ხელმწიფემ უკანასკნელი ათი წელიც გისოსებს მიღმა გაატარა. საქართველოს გაერთიანებისთვის მებრძოლი მოღვაწე სწორედ იედეყულეში აღესრულა. შვიდკოშკიანი სიმაგრის მონახულება, ალბათ, მისი ღირსეული ცხოვრებისათვის პატივის მიგების საუკეთესო გამოხატულება იქნებოდა.

2013 წელს მთელი მსოფლიოს ყურადღება მიიქცია „გეზი პარკმა“ და ტაქსიმის მოედანმა. პარკსა და მოედანზე შეკრებილმა ათობით ათასმა ადამიანმა მთელ სამყაროს დაუმტკიცეს, რომ თურქეთში ნამდვილი დემოკრატია არსებობს. თურქეთის მოქალაქეებმა კიდევ ერთხელ გაუსვეს ხაზი, რომ ავტორიტერულ ტენდენციებსა და ერთპიროვნულ გადაწყვეტილებებს აუცილებლად შეეწინააღმდეგებიან. საპროტესტო მოძრაობა დიდი შეტაკებების შემდეგ დასრულდა, ქალაქის ნაწილმა კი სამუდამოდ დაიმკვიდრა ადგილი თურქეთის უახლეს ისტორიაში. სწორედ ტაქსიმის მოედნიდან ფეხით რამდენიმე წუთის სავალზე მდებარეობს კაფე „გალაკტიონი“. კაფე მხოლოდ ქართული კერძების დასაგემოვნებლად არ შექმნილა. „გალაკტიონში“ ხშირად იკრიბებიან ადგილობრივი და სტამბოლში სტუმრად მყოფი ქართველი ინტელიგენტები, მყუდრო მაგიდებთან ხშირად მიმდინარეობს საინტერესო დისკუსიები. კაფეს მფლობელი შესანიშნავ ქართულ წიგნებსაც აგროვებს დაინტერესებული პირებისთვის წარსადგენად. მოკლედ, შუა ქალაქში კიდევ ერთი ქართული პუნქტი არსებობს, რომელიც სრულიად თანამედროვე შინაარსისაა და წარსულის ქარტეხილებთან არ არის დაკავშირებული.

მაშასადამე, მთავარი მონდომებაა. თუ სურვილი გექნათ, დედამიწის ერთ-ერთ ყველაზე ლამაზ ქალაქში თქვენც შეძლებთ ჩვენი წილი საქართველოს აღმოჩენას.

ადამიანი უხსოვარი დროიდან ეძიებს ღმერთს და საკუთარ მისიას დედამიწაზე. ყოველი ეპოქის მხატვრული ლიტერატურის თემები და იდეებიც სწორედ ამას უკავშირდება. როგორ გაჩნდა სამყარო? რა კოსმიური ძალაა ღმერთი, რომელმაც დედამიწაზე ასეთი საოცარი წესრიგი დაამყარა? რისთვის გავჩნდი მე? რა არის ჩემი სულიერი მისია ამქვეყნად? რა არის სიკვდილი? სად წავა ჩემი სული სიკვდილის შემდეგ? – ეს ის კითხვებია, რომლებზე პასუხის გაცემასაც, საუკუნეებია, მკითხველთან ერთად ცდილობს მსოფლიო ლიტერატურა. ყოველი მხატვრული ნაწარმოების უმთავრესი თემაა ადამიანი, მის სულში წვდომა, პერსონაჟის საინტერესო ფსიქოპორტრეტის წარმოჩენა.

XX-XXI საუკუნეების ადამიანი ფსიქოლოგიურად დაძაბული, ნერვიული და დეპრესიულია. მატერიალურ ფასეულობათა ფეტიში მის ნაზ სულს თრგუნავს. გარემო გაჯერებულია ცივილიზაციის სიკეთეთა მიერ მოტანილი ნეგატიური ფლუიდებით, რის გამოც ადამიანის სული ცარიელდება, მარტოობას განიცდის, ეძებს ხსნას. სულ უფრო იშვიათია გაწონასწორებული, თავდაჯერებული პიროვნება, კიდევ უფრო იშვიათი – ჰეროიკული სულისკვეთების ანუ სხვათა ხსნასა და საზოგადოების გაკეთილშობილებაზე ორიენტირებული გმირი.

კიდევ ერთხელ მივუბრუნდეთ ჩვენი საოცარი ოთარ ჭილაძის ლექსის „ადამიანი გაზეთის სვეტში“ გმირს – ამერიკელ ჯარისკაც კრუს ხიმენესს, რომელიც თავისიანებმა დაცხრილეს იმის გამო, რომ არ ისურვა მონაწილეობა თავისუფლებისთვის მებრძოლი პანამელი პატრიოტების დასჯაში. უკვე მოკლული, სისხლის გუბეში „დასასჯელებსა და დამსჯელებს შორის ხიდივით გადამხობილი“ კრუსის პირით ცხადდება ყველაზე ამაღლებული და ჰუმანისტური იდეალები ადამიანის სულიერ მისიაზე. მას გაცნობიერებული აქვს, რომ „ხნულს ვერ მონახავს ყველა მარცვალი, რომ პურად იქცეს და დააპუროს მშიერი ხალხი“, ანუ ყველას როდი ძალუძს სხვისი ან თუნდაც საკუთარი თავის გადარჩენა. ამაზე ფიქრი კრუსისთვის უმთავრესია, რადგან „ცხოვრების ავან-ჩავანი ფიქრში ირკვევა“. კრუსი ამბობს, რომ ტვინის რენტგენი ჯერ არ გამოუგონიათ, რომ ადამიანის ფიქრები წაიკითხონ, მაგრამ მაინც დანამდვილებით იცის, რომ ადამიანი ვერასოდეს შეათავსებს ბოროტს და კეთილს.

მე და ჩემი მოწაფეები ხშირად ვიმეორებთ საზოგადოების თომას მანისეულ დიფერენციაციას: რომ ადამიანები იყოფიან ბიურგერებად და სულიერ პიროვნებებად, რომ ბიურგერი ისაა, ვინც მატერიალური სიკეთეებს სჯერდება, ხოლო სულიერი ადამიანი ან შემოქმედი ბუნებისაა, ან სხვისი ქმნილების აღქმა შეუძლია, ესთეტია, მშვენიერებას და ცოდნას ეძიებს და მისთვის არასდროს სრულდება სამყაროს შემეცნება. ასეთია კრუსი. ასეთი ადამიანები კი ყოველთვის აბსოლუტურ უმცირესობაში არიან. მათ საკუთარი გონიერება და სულიერება მოსვენებას უკარგავს და მებრძოლად აქცევს. ისინი მისიონერები არიან, სიკეთის გამარჯვებისთვის იბრძვიან. კრუსი შეშფოთებით კითხულობს: „ნუთუ ვერასდროს ვერ მოერევა და ვერ განდევნის ბოროტს კეთილი?“ „ვიღას სჭირდება ამდენი სისხლი?“ „რატომ ვერ ძღება ყველას სტომაქი კუთვნილი პურით, წყლით და ჰაერით?“

სიხარბე, გაუმაძღრობა, მტაცებლური ბუნება აშთობს ადამიანის სულში ღვთის ქმნილებას და აცოცხლებს ცხოველს. კრუსი გვაჩვენებს მაგალითს, როგორ უნდა გავითავისოთ სხვისი განსაცდელი. ის მრავალმნიშვნელოვნად კითხულობს: „შენ რატომ უნდა გეძინოს ცუდად, თუ მე რაღაცით ვარ ბედნიერი? ან რატომ უნდა გეძინოს მშვიდად, როცა მე ვწევარ სისხლის გუბეში?“ მისი არსება შეპყრობილია სამართლიანობის წყურვილით, რაც სიცოცხლის ფასად უჯდება, სიცოცხლისა, რომელიც ახლა ისე უნდა, როგორც არასდროს… ახლა კი მის სულს შეუძლია მშვიდად განისვენოს საუკუნო სასუფეველში. ძველ ქართულში ცხოვნება ერქვა სააქაო ცხოვრებასაც და საიქიოსაც, ანუ ჩვენს წინაპრებს გააზრებული ჰქონიათ, რომ ორი სოფელი განუყოფელი გზაა ადამიანისთვის. სიკვდილით გამოწვეულ ტკივილს სულისშემძვრელი შედარებით გვიმხელს კრუსი: „და მეც ტკივილით მოვწყდი ქვეყანას, როგორც სწყდებიან საკრავს გამები…“ ეს სიტყვები გვასწავლის, რომ ადამიანი მუსიკაა, უკვე ნამღერი, კოსმოსში გაშვებული იმის იმედით, რომ მას შემდეგ, რაც ის მოისმინეს დედამიწაზე, ზეცაში იჟღერებს. ერთი ფრანგი მოაზროვნე წერდა: „შენ დაიბადე – შენ წააგე!“ ალბათ მართლაც აჯობებდა, ღვთიურ იდეად დავრჩენილიყავით, მაგრამ რაკი მოვევლინეთ მიწას, არ ღირს სიცოცხლე მხოლოდ საკუთარი სტომაქისთვის. აქ უეჭველად გაგვახსენდება ჩვენი სევდიანი ტატო: „არც კაცი ვარგა, რომ ცოცხალი მკვდარსა ემსგავსოს, იყოს სოფელში და სოფლისათვის არა იზრუნოს…“

სიმართლე, როგორც სიყვარული, ალბათ თავად ღმერთია, რადგან სამართლიანობის წყურვილი ადამიანური საწყისის მამოძრავებელია. გავიხსენოთ, რას ამბობენ „ვეფხისტყაოსნის“ გმირები სამართალზე, სამართლის აღსრულებაზე, რაც „ხესა შეიქმს ხმელსა ნედლად“… კრუსსაც მიაჩნია, რომ „ბედნიერია ყოველი თვალი, თუკი სიმართლეს უყურებს იგი“. მისი სამართალი კი ასეთია: „არ შეიძლება, რომ მტრები იყვნენ უიარაღო დემონსტრანტები, არ შეიძლება, რომ უსასრულოდ მხოლოდ ძლიერი იყოს მართალი!“ და აქვე გვეუბნება, რომ სუსტი ვერ დაიცავს თავის სიმართლეს, თუკი მას სხვები არ მიეშველებიან. კრუსს იმის სურვილიც კი გაუჩნდა, დემონსტრანტებს შეერთებოდა და თავისი სისხლი მიეცა მათთვის, როგორც „ნიშანი პატიოსნების და ერთგულების“. ეს კი აპოთეოზია ადამიანის სულიერი სიმაღლისა!

მთესველის ბიბლიურ იგავში, რომელიც ლაიტმოტივად გასდევს ჭილაძის ლექსს, საუბარია იმაზე, რამდენ ნაყოფს გამოიღებს თბილ ხნულში ჩავარდნილი იფქლის მარცვალი: ასს, სამოცს თუ ოცდაათს. ეს რიცხვები ალეგორიაა ადამიანთა შესაძლებლობისა, მეტნაკლებობისა. კრუს ხიმენესი ემსგავსება მაცხოვარს, სიკვდილითა სიკვდილისა დამთრგუნველს. ის პოულობს საკუთარ თავს და თავისი ზნეობრივი მაგალითის ძალით სხვათა სულებსაც იხსნის. ამიტომაც უდავოა, რომ კრუსის იფქლის მარცვალი ას ნაყოფს გამოიღებს, ადამიანური სრულქმნილების სიმბოლოდ მოგვევლინება.

საკუთარი თავის მაძიებელ გმირებს შორის გამორჩეულია რიჩარდ ბახის მოთხრობის, ორიგინალური და თვითმყოფადი ტექსტის გმირი ჯონათან ლივინგსტონი. მისი სახელიც მიგვანიშნებს, რომ საქმე გვაქვს განსაკუთრებულ პერსონაჟთან. ეს სახელი ბიბლიური ალუზიაა და უკავშირდება იონათანს, ებრაელთა პირველი მეფის საულის ვაჟს, დავით ფსალმუნთმეტყველის ერთგულ მეგობარს და ასევე – ნინევიელ წინასწარმეტყველ იონას, რომლის სამდღიანი ყოფნა ვეშაპის მუცელში იესოს სამდღიანი დაფლვისა და აღდგომის ალეგორიული წინასწარმეტყველება იყო. გვარი ლივინგსტონიც მეტაფორულად გამოხატავს ყოფიერების არსს, რადგან ინგლისურად „living“ ცხოვრებას ნიშნავს.

ჯონათან ლივინგსტონი ბევრი რამით ენათესავება კრუს ხიმენესს: საკუთარი თავის ძიების დაუოკებელი წყურვილით, სიკეთის თესვის, ქმნადობის, მოყვასისთვის თავგანწირვის უნარით. გავიხსენოთ ეპიზოდი, როცა ჯონათანი ქამსას შეგნებულად აგდებს ნისკარტიდან, რათა მოხუც თოლიებსაც შეხვდეთ საკვები. თავად მშიერი რჩება, მაგრამ სხვაგვარად არ შეუძლია. ჯონათანსა და კრუსს შორის ის განსხვავებაა, რომ თოლია უფრო თვითგანვითარებაზე ორიენტირებული პერსონაჟია, ხოლო კრუსი – მორალური კოდექსის შემოქმედი. მამა შთააგონებს ჯონათანს, რომ ვარხვებსა და ალბატროსებთან ერთად ფრენა კარგს არაფერს მოუტანს, რომ მისი მთავარი საზრუნავი საკვების მოპოვებაა, იზრუნოს, მაგრამ ჯონათანს სხვა რამ ამოძრავებს: ვარხვები და ალბატროსები ზღვის ბატონ-პატრონები არიან, თოლიებზე ძლიერები და ლაღები, სიმაღლეებს იპყრობენ, მუცელგაბერილი თოლიებივით ტალღებზე ფრთების ტყლაშუნით ფრენა არ მოსწონთ.

ჯონათანის სულიერი ნათესავია გურამ პეტრიაშვილის ცნობილი ზღაპრის, „პატარა დინოზავრის“, მთავარი გმირიც, რომელსაც ასევე არ აკმაყოფილებს თავისიანების ერთადერთი ვნება – ბალახის ძოვა. ის პირველი აიხედავს ცაში, მზეს (უფლის მეტაფორულ ხატს) იხილავს და, სიყვარულით სავსე, მის შეცნობას სცდის. მზე-ღმერთიც შეიყვარებს მას, გამოარჩევს და კოცნის, ნაკოცნი დინოზავრს ლაქებად ემჩნევა. ამით იწყება გმირის გაუცხოება და კონფლიქტი თანამოძმეებთან. ბოლოს პატარა დინოზავრი კუდსაც მოიშორებს და სრულ მეტამორფოზას აღწევს, ტყის საყვარელ ქმილებად – ჟირაფად იქცევა, რომლის გრძელი კისერიც ცნობისმოყვარე, მაძიებელი ადამიანის ალეგორიაა. ჟირაფად გარდაქმნილი დინოზავრი არა მხოლოდ მზე-ღმერთს, არამედ თავის სულიერ მისიასაც იპოვის – როცა მზეს ღრუბლები ფარავს, ჩიტები მის მზისფერ ლაქებში იმედს ხედავენ. ამრიგად, დინოზავრი თავად იქცევა მზედ, უფლის ემანაციად. დინოზავრები კი გადაშენდებიან, რადგან სამყაროს ეზედმეტება სტომაქზე გადაგებული უსულო არსებები.

როცა ბალახი გახმა, დინოზავრები ვერ მიხვდნენ, რომ საჭირო იყო სხვა ადგილის ძებნა, გარდაქმნა, განახლება, რასაც მიხვდა საბას იგავის, „იხვი და მყვარის“ პერსონაჟი იხვი. როცა გუბე დაშრა, მან საცხოვრისი შეიცვალა, ხოლო ფსევდოპატრიოტი მყვარი სამკვიდროს ერთგულების ყალბ, აკვიატებულ იდეას ემსხვერპლა. „მაგისთანას სამკვიდროს სიყვარულს ჩემეულად სიარული სჯობნებიაო“, – დაასკვნა იხვმა.

ჯონათანის ცხოვრება სამ ეტაპად იყოფა. პირველი: მას არ აკმაყოფილებს მკვდარი თევზებისა და გემებიდან გადმოყრილი ნარჩენების მოსაპოვებლად წანწალი, მის სულში ქარიშხალი ბობოქრობს. თვითგამორკვევისა და თვითიდენტიფიკაციის პროცესში ჯონათანი უჯანყდება საკუთარ თავს, თოლიების ცხოვრების წესს, უძრაობასა და უაზრო ყოფას. მეორე პერიოდი მოიცავს ექსპერიმენტებს, თვითგანვითარების გრძელ და დამღლელ გზას, დაუცხრომელ ლტოლვას საკუთარი სისუსტეების დაძლევისკენ. მესამე კი საკუთარი ღვთაებრივი მისიის გაცნობიერების, თანამოძმეებთან მათ განსავითარებლად დაბრუნების ამაღლებული გზაა – ჯონათანის ცხოვრება კულმინაცია. ციური სიმაღლეებისკენ დამქანცველი სწრაფვის პროცესში ჯონათანმა გააცნობიერა, რომ „მხოლოდ ძვალი და ბუმბული კი არ იყო, არამედ – თავისუფლებისა და სინათლის სრულყოფილი, ყოვლად დაუსაზღვრავი იდეა“.

ამიტომაც არის ჯონათანი ღვთაებრივი სული, რომელიც, ბახის აზრით, თითოეულ ჩვენგანში ცოცხლობს (რაზეც ავტორი მოთხრობის ეპიგრაფშიც მიუთითებს). მას მხოლოდ გამოღვიძება და ზრდა უნდა. ვინც ვერ გრძნობს „ჯონათანის“ არსებობას საკუთარ სულში, მას არც ჯონათანისნაირი ადამიანებისა ესმის, რის გამოც თვითმაძიებელ პიროვნებას ბევრი საფრთხე და დაბრკოლება ემუქრება, თუმცა მას ეს არ აშინებს, არც ბოღმით ივსება მტრების მიმართ. ჯონათანი არ არის სულმოკლე არსება, რომ პატარა ადამიანებს თუნდაც გუნდიდან გარიყვა ვერ აპატიოს. ის მარტოობას თვითძიებისთვის, თვითჩაღრმავებისა და მედიტაციისთვის იყენებს და თემიდან მოკვეთის ტკივილი კი არ აბოროტებს, არამედ იმპულსს აძლევს, ძალას მატებს, მოტივაციას უმაღლებს. როცა ჯონათანმა ბოლომდე გამოსცადა ფრენის, თავისუფლების, სიმაღლეთა დაპყრობის სიტკბო, თავისი გამწირველი თანამოძმეები მოენატრა, მათი გაკეთილშობილება მოუნდა და იტვირთა მძიმე მისია, სხვებიც ეზიარებინა თავისი მიღწევებისთვის. ასეთ გმირს კი ყოველთვის გამოუჩნდება მიმდევარი. თოლიების გუნდში ჯონათანის შემდეგ ფლეტჩერ ლინდი გამოჩნდა, რომელიც თემიდან გარიყვამ გააბოროტა, მაგრამ ჯონათანმა მასაც ასწავლა: „გუნდს არ ეუხეშო… შენი გაგდებით დანარჩენები მხოლოდ თავის თავს ავნებენ. ოდესმე ამას მიხვდებიან და იმასაც დაინახავენ, რასაც ახლა შენ ხედავ. აპატიე და დაეხმარე, რომ გასაგები გაიგონ!“ აქ უსათუოდ გაგვახსენდება თემიდან უმოწყალოდ მოკვეთილი ალუდა და მისი მიმართვა თემის მაწყევარი ქალებისადმი: „ჯვარს არ აწყინოთ, თემს ნუ სწყევთ, ნუ გადიქცევით ცეტადა!“ ალუდა თუ გაწირეს, თემში დარჩა მინდია (ვაჟასეული ფლეტჩერ ლინდი), რომელმაც გააცნობიერა ალუდას იდეების სიდიადე და ამიერიდან ის აიღებს ჰუმანისტური იდეალებისთვის ბრძოლის ბაირაღს.

გამაკეთილშობილებელი გმირის იდეა საოცარი გამომსახველობით შემოგვთავაზა მინიატურული პროზის დიდოსტატმა გოდერძი ჩოხელმა მოთხრობა „ცასწავალაში“.ცასწავალას ფრენის, საზღვრის გადალახვის, ამაღლებისა და თავისუფლების იდეალებს უპირისპირდება მთელი ფრინველთა თემი მოსამართლე ყვავის მეთაურობით, მაგრამ ეული გმირის გვერდით გამოჩნდება მოლაღური, რომელიც მისთვის ფარულად იღწვის, თანაუგრძნობს მას, ცასწავალას სიკვდილის შემდეგ მისი იდეების გამგრძელებლად რჩება.

თავდაპირველად ერთეულები იზიარებენ მესია-გმირის იდეალებს, მერე და მერე კი თანამოაზრეთა რიცხვი იზრდება და მისია აღსრულდება: გმირი ცვლის რეალობას. ჯონათანი სულიერად ენათესავება ქართული მწერლობის გამაკეთილშობილებელ გმირებს: „ვეფხისტყაოსნის“ ზეკაცებს, ალუდას, ჯოყოლას, ზვიადაურს, მინდიას, გოგოთურს, ლელას, კვირიას, ოთარაანთ ქვრივსა და გიორგის. ყოველი გმირი, რომელიც კონკრეტულ მიკროკოსმოსში საზოგადოების გაკეთილშობილებისთვის იბრძვის, სამყაროს მხსნელია, რადგან მისი ზნეობრივი მაგალითი მილიონებზე ახდენს გავლენას.

უჩვეულოდ თბილი ზამთარი დაიჭირა წელს. არათუ ქალაქში – აქაც, მთაშიც სითბო დაგვხვდა. ამ მიწის შვილი ვარ, მაგრამ, აგერ, თითქმის ორმოცდაათი წელი შევასრულე და ამ დროს აქ არ ვყოფილვარ. ალბაც არც წელს ამოვიდოდი, რომ არა, როგორც იტყვიან, გარდაუვალი აუცილებლობა…

ორნი ვართ – მე და ირაკლი. ირაკლი ჩემზე ოდნავ უფროსია და საკუთარ სოფელში მეგზურობას მიწევს. კარიკარ უნდა ჩამოვიაროთ. სათქმელი ცოტა გვაქვს, მაგრამ ყველასთან. ისედაც პატარა სოფელში კვამლი მეჩხერად ამოდის სახლებიდან. ჯაფას მხოლოდ მუხლამდე თოვლი და აღმართ-დაღმართი გვაყენებს…

…ნუკრი ეზოში დაგვიხვდა. შეშას აპობდა. შორიდან მივესალმეთ. შეშის ასაღებად დაწვდილი, ჩვენს ხმაზე წელში გაიმართა და სანამ ნაბიჯს გადმოდგამდა, ჯერ ქუდი მოიხადა. მთაში ეს წესად გვაქვს. ჭირის მეპატრონეს ქუდით არ მიუხვალ.

– როგორ არის ბიძა ირაკლი? – ვეკითხები, სანამ მთავარ სათქმელზე გადავიდოდე.

ასეა, როცა საკუთარი აღარ გყავს, სხვის მშობლებზე იწყებ ფიქრსა და ზრუნვას.

– უკეთესად, შინ მოვიყვანე უკვე, – მოკლედ გვპასუხობს.

– ხომ დგას ყინჩად ფეხზე? ხომ მიდ-მოდის თავისით? – ახლა ირაკლი ეკითხება უკეთესის მოლოდინში.

– კი, შინაგზათა…

ასეთია ცხოვრება. ჯერ მიწაზე დახოხავ და გულმოდგინედ აკვირდები, როგორ დადიან მშობლები წელში გამართულნი, ორ ფეხზე. მერე თავადაც ბაძავ და ნელ-ნელა სწავლობ. იზრდები და შენთან ერთად იზრდება ჯაფაც, მისი სიმძიმეც. სხვა გზა არ გაქვს, მუხლი უნდა გაიმაგრო, რომ ამ ტვირთს გაუძლო. ამასაც ახერხებ. დადიხარ, ქვეყნიერებას თელავ. თანდათან ჟანგი, კაცნი ჭაღარას რომ ვეძახით, გეპარება, ნელ-ნელა ამოკლებ ნაბიჯსა და მანძილს და ბოლოს შინაგზის მგზავრი ხდები.

თავს ამით ვიმშვიდებთ: „რკინისანი ხომ არ ვართ, ცას გამოვეკეროთო“.

მაგრამ ვინ თქვა, რომ რკინა ან სხვა მასალები უბერებელია? მაშ, სად გაქრა დიდი ქალაქები, რომელთა შესახებაც მხოლოდ ლეგენდები შემორჩენილა? სად არის ფარაონთა სრა-სასახლეები? რატომ ვეღარ ვსეირნობთ სემირამიდას ბაღებში? რამ ჩამოაქცია სულ რამდენიმე წლის წინ გენუის თავზე ავტომაგისტრალი?

დიახ, მასალებიც იღლებიან, ბერდებიან და, ჩვენსავით, მიწა იყვნენ და მიწადვე იქცევიან.

მეტალების ზედაპირი გარემოსთან ქიშპში ჯერ ოქსიდური (ჟანგის) ფენით იფარება, მერე და მერე აქა-იქ ჰიდროქსიდებიც გამოერევა და ნაოჭები – მიკრობზარები უჩნდება. სანამ ბზარები პატარაა და ცოტა, მეტალებიც მტკიცედ დგანან ფეხზე, მაგრამ ბოლოს მაინც იღლებიან და მიწას ენარცხებიან.

ამიტომ დღეს ინჟინრებს შორისაც მოიძებნებიან მასალათა გერიატრიის სპეციალისტები და მასალებისთვისაც მისაღებია ისეთი ტერმინები, როგორიცაა „გადაღლა“, „ამტანობა“ „დაბერება“. აიღეთ ალუმინის მავთული და ერთსა და იმავე ადგილზე რამდენჯერმე მოღუნეთ და გაასწორეთ. ცოტა ხანში ორად გატეხილი მავთული შეგრჩებათ ხელში. რატომ? ერთ წერტილში ციკლური დაძაბულობით მეტალი გადაიღალა, მიკრობზარები მოუმრავლდა და ბოლოს დაემორჩილა გარეგან ზემოქმედებას…

…წინათ ფშავს მშობლიურ კუთხედ, მამულად და სხვა ამგვარი ეპითეტებით ვიხსენიებდი, ახლა უკვე პირდაპირი მნიშვნელობით ვამბობ: „ჩემი მამა-პაპის საძვალე“.

ბებიაჩემი და ახლა უკვე დედაც, წარსულს რომ იგონებენ, ათვლის წერტილად მნიშვნელოვან მოვლენას ასახელებენ. ვფიქრობდი, რომ მე მათზე მეტი ათვლის წერტილი მქონდა: წინა საუკუნეში – ვიტყოდი ამაყად, თბილისის, აფხაზეთის, სამაჩაბლოს, აგვისტოს (წლის ხსენებაც არ არის საჭირო) ომამდე და ომის შემდეგ… 4 ომის ცეცხლში გამოვლილი თაობა ვართ. ომების ჭრილობებს დღემდე ვიშუშებთ… აქ კი სიამაყის რა მოგახსენოთ.

აი, ახალი კორონავირუსის პანდემიამდე და პანდემიის შემდეგ – ეს უკვე ახალია.

ზუსტადაც, კორონავირუსამდე სხვა გეგმები და იდეები გვქონდა მე და ჩემს მოსწავლეებს. ბედნიერების ინდექსის მაჩვენებლის დადგენას, ცხოვრების ხარისხის განსაზღვრას ვცდილობდით, გამოკითხვა ჩავატარეთ, კლასში რაოდენობრივი და პროცენტული მაჩვენებლები განვიხილეთ, ღია კითხვებზე გაცემული პასუხებიც გაიხსენეს, ცოტაც ვიხუმრეთ, ვიხალისეთ და შემდგომ დავალებაზეც შევთანხმდით, მაგრამ … დაიწყო COVID-19-ის გავრცელება და მალე პანდემიადაც ჩამოყალიბდა.

გადავედით განსხვავებულ რეჟიმზე. ჩვენს ახლანდელ მდგომარეობას „პანდემიური არდადეგები” დავარქვით (უფრო სახალისოა). პირველი დავალებაც მოსწავლეების თვალით დანახული პანდემიური არდადეგებია. გთავაზობთ რამდენიმე მეათე კლასელის ანალიზსა და ჩანახატს. რას ფიქრობენ ჩვენი ბავშვები.

ანა, პატარა მხიარული ადამიანი, რომელიც საკუთარი ემოციების დაფარვას სიცილითა და იუმორით ახერხებს. ემოციების ზღვა კი მისთვის აგვისტოს ომიდან იწყება.

ანა ლაგურაშვილი: „მშვიდი ძილის შემდგომ ომის ველზე თუ გაგიღვიძიათ?

ეს არ არის ომი, სადაც ტყვიების წვიმა და ქუჩებში დაღვრილი უამრავი სისხლია. ეს ომია ხალხსა და იმ ჰაერს შორის, რომელშიც სიკვდილის მეგობარი ნაწილაკებია გაფანტული.

გავიღვიძე და სამყარო სრულიად შერყეული დამხვდა.

ვინ იფიქრებდა, მარტის მშვიდ საღამოს თოვლი რომ მოინდომებდა ცეკვას?

ვინ იფიქრებდა, რომ ის დღეები, რომლებიც ბედნიერებით აღსავსე უნდა ყოფილიყო, ტკივილის სუნით გაიჟღინთებოდა.

ვინ იფიქრებდა ქუჩებში მანქანების ხმას, ხალხის ოვაციები რომ ჩაანაცვლებდა?

ოვაციები – სიამაყის და სევდის. ტკივილის, რომელიც ჯერ კიდევ აქ არის და არავინ იცის, როდის მოინდომებს წასვლას. ზოგისთვის არც არასდროს წავა.

ახლა შიში ცხოვრობს იმ ქუჩებში, ერთ დროს სიცოცხლით რომ იყო სავსე.

ქუჩაში არავინ გადის, რადგან ეშინიათ, ეშინიათ იმ სიბნელის, რომელიც სახლში ცრემლებად გადაიქცევა და ეს ცრემლები რომ შეწყდეს, სად წავა მერე ის სიშავე?

ის სიშავე დარჩება შიშად… რომელიც არავის უფრთხილდება.

ნუცა მშვიდი და თავშეკავებული ადამიანი, რომელიც ყოველ ჯერზე გვაკვირვებს ანალიზის უნარით. ძნელია, არ დაეთანხმო მის უცნაურ დამოკიდებულებას მოვლენების მიმართ“.

ნუცა სეხნიაშვილი: „2020 წელი რომ დგებოდა, ჯერ კიდევ წარმოდგენა არ გვქონდა მე და ჩემს გარშემო მყოფებს, რა გველოდა წინ.  პოტენციური მესამე მსოფლიო ომი, ავსტრალიის ხანძარი და ბოლოს  COVID-19 ის სახელით ცნობილი კორონავირუსის მასშტაბური გავრცელება. უამრავმა გეგმამ და ღონისძიებამ ვირუსის გავრცელების არეალის ზრდასთან ერთად გაქრობა ან უვადოდ გადავადება დაიწყო. ყოველდღიურ საინფორმაციო გამოშვებაში გამოცხადებული ინფიცირებულთა რაოდენობა ყოველ ჯერზე მაკვირვებდა, რიცხვი დღითიდღე იზრდებოდა და თითქოს ზღვარი არ უჩანდა. და მაინც ამ ყველაფრის ფონზე, მაშინ, როდესაც ფეიკნიუსების ნაკადი წამოვიდა და სინამდვილის სიცრუისგან გარჩევა უკვე მიჭირდა, რეალობის აღქმა დავკარგე და ყველაფერი, რაც კი მესმოდა, გაზვიადებულად ჩავთვალე. ეს გაგრძელდა მანამდე, სანამ საქართველოშიც არ დაირღვა ყოველდღიური ცხოვრების წესი და ჩემი თვალით არ ვიხილე სიტუაცია.

და მაინც, როგორ დაიწყო ეს ყველაფერი?! ვიღაცის დაუდევრობამ, უმოქმედობამ თუ სავალალო შეცდომამ ერთი ადამიანის დაინფიცირება გამოიწვია, რასაც დომინოს პრინციპით სხვა უამრავი მოჰყვა. ჩინეთიდან ვირუსი ჯერ მის მეზობელ ქვეყნებში გავრცელდა, შემდეგ იქ, სადაც თითქოს თავი ვირუსისგან ყველას მიუწვდომელი ეგონა – ევროპაში. ამ ბრძოლაში ევროპა იმ ათოსანი მოსწავლის სახეა, რომელმაც ტესტამდე განვლილი მასალა არ გაიმეორა, რადგან ჩათვალა, რომ ყველაფერი იცოდა, მას ხომ თავი ხელშეუხებელი ეგონა, მაგრამ ტესტის ფურცლის პირისპირ მარტო რომ აღმოჩნდა, გაირკვა რომ არც ისე ბევრი ახსოვდა. განვითარებული ქვეყნები იმ მოსწავლეს ჰგვანან, რომელმაც ისედაც უკვე დაბალი ნიშნის გამოსასწორებლად წინა დღეს ყველაფერი გაიმეორა და შედეგმაც არ გაუცრუა იმედი. აშშ მორიგი ათოსანია, რომელიც პირველის მსგავსად მოიქცა თუმცა მაინც შეძლო ფანტაზიორობით რაღაცის დაწერა და სულაც არ აპირებს ამ სტრატეგიის ოდესმე შეცვლას (არ ვიცი, ეს შედარება რამდენად მისაღებია). შეიძლება ამ ხელშეუხებლობის გამეფებულმა შეგრძნებამ, ანდაც სულაც ტურისტულმა მიმზიდველობამ და იმან, რომ წელს უამრავი ღონისძიება ( ფეშენვიკი თუ ფილმის გადაღება) იყო ჩანიშნული, იტალია ევროპის წითელ წერტილად აქცია. იტალიის ცხელ ზონად ქცევიდან მალევე მსოფლიოში პანდემია გამოცხადდა, რასაც კიდევ ერთხელ მოჰყვა პანიკა (მაგ. ავსტრალიაში). ეს ყველაფერი კი 2020 წლის პირველ მეოთხედში მოხდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ყველაფერი ჯერ ახლა იწყება, ვინ იცის, რეალურად როდის მოხდება ვაქცინის გამოგონება. იმის ფონზე, რომ ხალხი მაღაზიებიდან საჭიროებისდა მიუხედავად ყველანაირ პროდუქტს „იტაცებს”, ავსტრალიაში კი ეს პროცესი ტუალეტის ქაღალდის დეფიციტამდეც კი მივიდა, ხდება ფასების ხელოვნური ცვლილება და ეკონომიკის მიწასთან გასწორება, ჩრდილოეთ კორეაში კი „რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს” ვირუსის გაქრობის ეფექტურ გზად დაინფიცირებულების დახვრეტა მიიჩნიეს.

ისმის შეკითხვა, იყო, არის ან იქნება თუ არა მსოფლიო (ხალხი თუ სახელმწიფოები) მომავალი გლობალური კრიზისებისთვის მზად?! ჰაერი იმაზე სუფთაა, ვიდრე ვინმეს გვახსოვდა, ვენეციაში თევზები დაცურავენ, ქუჩებში გამაყრუებელი სიჩუმეა ჩამოწოლილი, ხალხს კი იმაზე მეტად ეშინია განკითხვის ჟამის, ვიდრე ოდესმე“.

ნინი, მხიარული ნინი, რომელიც ყველა სიტუაციას პოზიტიურად უდგება. მზად არის მოგისმინოს, მაგრამ მაინც თავის პოზიციას იცავს.

ნინი სხირტლაძე: „კორონა – დაავადება, რომელმაც მთელი დედამიწა არია. მან საქართველოშიც შემოაღწია. სიმართლე რომ ვთქვა, არ მეშინია კორონასი და ვფიქრობ, რომ მალე გაქრება ეს დაავადება. გამოიგონებენ ვაქცინას. ამით მედიცინა უფრო წინ წაიწევს. მჯერა, რომ ჩაიწერება ისტორიაში, რომ კორონა იყო პანდემია, რომელიც ყველაზე მოკლე დროში „გააქრეს“. განათლებას რაც შეეხება, ძალიან მაღელვებს. განათლება ყველაზე მნიშვნელოვანი რამაა ჩვენთვის… სკოლაში არსიარული მართლა ძნელია. რუტინიდან ამოვვარდი. „პანდემიური არდადეგები“ არ მომწონს. ვიდეოგაკვეთილებს რაც შეეხება, კარგია ნამდვილად, მაგრამ ეს ვერასდროს ჩაანაცვლებს სკოლას ჩემს გულსა და გონებაში. ჩემი ოცნებაა გაქრეს კორონა, იმისათვის, რომ მიზნები ავიხდინო. #წადიკორონა“.

თათა ერთი წელია გავიცანი. ხმაურითა და ხალისით შემოიჭრა ჩვენს ცხოვრებაში. რამდენიმე გაკვეთილზე არ იყო და ძალიან დამაკლდა.

თათა ვარადაშვილი: „თვალებგაფართოებული ვუყურებ რიცხვებს. რას ავიჩემე ამ სტატისტიკის ნახვა, ამიჭრელდა თვალები. ჯერ ჩინეთიდან დაიწყო, შემდეგ სამხრეთ კორეა აღმოჩნდა მის არეალში, ირანამდეც კი მიაღწია, ოღონდ არ ვიცი, როგორ და აი, ბოლოს საქართველოშიც ჩამობრძანდა. ამის გახსენებისთანავე კიდევ ერთხელ გადავავლე თვალი სტატისტიკას და ძლივს გავიაზრე, რომ უკვე 148 ქვეყანას დაეტყო კორონას კვალი და ჩემთვის ვფიქრობ, რომ ეს ვირუსი არ გაჩერდება, არამედ უფრო გააგრძელებს გავრცელებას და უფრო მეტ ქვეყანას დააზარალებს. თუმცა, არ მინდა, რომ მოვლენებს წინ გავუსწრო. ახლა  ყველა თვითიზოლაციაში ვართ, ვფიქრობ, მთელი დედამიწა. გარეთ ცხვირის გაყოფაც კი არ შემიძლია. ვზივარ ასე… მამაჩემს ყოველდღე მოაქვს საკვები სახლში, ნელ-ნელა ცარიელდება სუპერმარკეტებიო. ყოველი დღე ერთმანეთს ჰგავს, რაც საერთოდ არ მომწონს, პირიქით ერთფეროვნება მაღიზიანებს. სული მეხუთება სახლში ყოფნით. ჩემი მეგობრები მომენატრნენ… არა რა, ეს ხალხი ცალკე მაგიჟებს, აქვთ დიდი პანიკა, დარბიან აქეთ-იქით გიჟებივით, აქვეყნებენ პოსტებს, უარესად აგიჟებენ ერთმანეთს და უკვე დათესილ პანიკას უფრო და უფრო აღვივებენ. იმის ნაცვლად, რომ ერთმანეთს ხელი შეუწყონ, კარანტინიდან იპარებიან… მე ვფიქრობ, რომ ხალხმა რაციონალურად აზროვნების ის მცირე უნარიც დაკარგა და მთლიანად იმპულსურ მოქმედებებზე გადავიდა. მე საერთოდ ვფიქრობ, რომ სამყარო შეიშალა, ყოველდღე ვხედავ, როგორ მუშაობენ ექიმები მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან და ვფიქრობ, რომ სულ გაგიჟდნენ… ამდენს და ასე როგორ მუშაობენ… თანდათან ვრწმუნდები იმაში, რომ ადამიანის ენერგია და ძალები დღემდე შეუცნობელია…

ოხ, ეს კორონა… პანდემიაა, თუმცა ბევრი ადამიანური თვისება გამიღვიძა. პათეტიკურად ჟღერს, თუმცა ადამიანების დაფასება უფრო მეტად ვისწავლე და მგონი, არა მარტო მე… კორონამ ადამიანებს ერთმანეთის დაფასების და შეყვარების უნარი გვასწავლა თითქოს, თუმცა ამავდროულად უფრო დააშორა ერთმანეთს. ვიმედოვნებ, რომ მალე გამოიგონებენ

რამეს და ყველანი დავისვენებთ“.

თამარი ყოველთვის მზად არის მოგისმინოს. ამ დროს ხვდები, რომ უბრალოდ კი არ გისმენს, თითქოს ხედავ მის ტვინში ეს ფრაზები როგორ დარბიან, თამრო კი ცდილობს ყველას თავისი ადგილი მიუჩინოს.

თამარ გოლიაძე: „რა გამოიწვია კორონავირუსმა? ბევრი რამ. ამ ბევრი რამიდან კი მთავარი ისაა, რომ COVID-19-მა ადამიანთა ცხოვრება (იმედია) ცოტა ხნით შეაფერხა, ხოლო დედამიწას ამოსუნთქვის საშუალება მისცა. ამაში კი ვგულისხმობ იმას, რომ, მაგალითად, ქუჩაში ტრანსპორტის რაოდენობა და შესაბამისად, გამონაბოლქვის ინტენსივობა შემცირდა. მაგრამ მე მაინც ეგოისტურად პირველ რიგში ჩემი ცხოვრების ასე უცაბედად დაპაუზება (ონლაინგაკვეთილებისთვის შესაფერისად რომ ვთქვათ) მანაღვლებს. სულ რამდენიმე კვირის წინ ზაფხულისა და სხვადასხვა ღონისძიებების მოახლოება მიხაროდა. ახლა კი სახლში ვზივარ, ოთხ კედელში გამოკეტილი. თუმცა, წუწუნი ახლა ვერ გვიშველის. ამიტომ ისღა დაგვრჩენია, ჩვენი მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობები გავიხსენოთ (თუ ვინმეს არ ახსოვს) და შევეცადოთ, რაც შეიძლება მალე დავამარცხოთ კორონავირუსი. ეს ის იშვიათი შემთხვევაა, როდესაც სახლში ყოფნით სამყაროს გადარჩენა შეგვიძლია“.

ეს კი ანანოა. გახსოვთ მეოთხე კლასში გეოგრაფობა რომ გადაწყვიტა. ცოტა ხნის წინ, უკაცრავად – კორონავირუსამდე, მითხრა – გახსოვთ, რომ გითხარით გეოგრაფობა მინდაო, არ   გადამიფიქრებია. პატარა ანანო უკვე მე-10 კლასშია. ვნახოთ, კორონავირუსის შემდგომ პერიოდში როგორ შეიცვლება მისი გადაწყვეტილება.

ანანო გაფრინდაშვილი: „დილით ვიღვიძებ ჩვეულებისამებრ, თუმცა ეს სხვაგვარი დილაა. მისაღებში გავდივარ და ტელევიზორში ახალი ამბებია ჩართული:

• „ამჯერად ქვეყანაში დაფიქსირებულია 30 შემთხვევა. ინფიცირებულები იზოლირებულნი არიან და მათ ჯანმრთელობაზე ექიმები სრულფასოვნად ზრუნავენ. სტატისტიკის მიხედვით მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ კორონავირუსი, რომელიც უკვე მთელ მსოფლიოს მოედო, ტემპერატურის მატებასთან ერთად გაქრ…“.

ისევ ოთახში ვბრუნდები.

ჰაერი თანდათან უფრო მძიმდება. ქუჩები ცარიელდება, ხოლო ის მუდმივი ამვლელ-ჩამვლელები ისე მიდიან, ერთმანეთს აკვირდებიან და ყოველ ნაბიჯზე უფრო და უფრო შორდებიან ერთმანეთს.

გარეთ გასვლისას დაძაბული მიაბიჯებთ, რადგან არ იცით, ვის შეიძლება აღმოაჩნდეს ეს ვირუსი, რომელმაც თან გაგვაერთიანა და თან გაგვაუცხოვა. ამიტომ გირჩევნიათ სახლში დარჩეთ… იქ, სადაც დაცული ხართ. მე კი მინდა, გარეთ გავიდე, ჰაერი ხარბად ჩავისუნთქო და ქუჩებში ისე გავიარო, როგორც ადრე. მაგრამ მე სახლში ვრჩები და იცით რატომ?

სახლში ვრჩები ჩემთვის, შენთვის და ჩვენთვის. უსასრულო არაფერია… და თუ ჩვენ იმ ადამიანური იმედითა და თანაგრძნობით გავერთიანდებით, ყველაფერი გამოგვივა.

ყველაფერი უსასრულო არაა, თუმცა ვთვლი, რომ ჩვენ თავად უსასრულობაში ვართ მიმოფანტული და მე მსურს, ვირბინო, არა იმიტომ, რომ უსასრულობის ბოლოს მივაგნო, არამედ იმიტომ, რომ სირბილში ფრთები გამოვისხა და ავფრინდე.

დისტანციური სწავლება სწავლების ერთ-ერთი მეთოდია, რომელიც ისეთ შემთხვევაში გამოიყენება, როდესაც მასწავლებელი და მოსწავლე ერთ აუდიტორიაში არ იმყოფებიან. მსოფლიოში შექმნილი პანდემიური სიტუაციიდან გამომდინარე, ჩვენთვის მოსწავლეებთან კონტაქტის დამყარების საშუალებად სწორედ დისტანციური სწავლება იქცა.

ჩემთვისაც, როგორც ყველა მასწავლებლისთვის, სიახლეები საინტერესოა, თუმცა ბიოლოგიის სწავლებისას არ უნდა გამოგვრჩეს კვლევითი კომპონენტის აუცილებლობა, რომელსაც აუდიტორიაში ლაბორატორიული აღჭურვილობის მეშვეობით ძალიან კარგად ვახერხებთ.

როგორ მოვიქცეთ ახლა? რა თქმა უნდა, ამ ტიპის სწავლებისას კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს შევთავაზოთ სახალისო აქტივობები და სხვადასხვა  სასწავლო რესურსებით და მრავალფეროვანი მეთოდების საშუალებებით შევძლოთ  მათი შინაგანი მოტივაციის ამაღლება.

მინდა გაგიზიაროთ  რამდენიმე   აქტივობა, რომელმაც ჩემი მოსწავლეების ინტერესი და ჩართულობა გამოიწვია.

1. აქტივობა „ვსწავლობთ  ვიდეოანიმაციით“

შესასწავლი საკითხი – იმუნიტეტი

მოსწავლეებში ყველაზე აქტუალური ახლა სწორედ იმუნიტეტის თემაა, მათ ძალიან ბევრი კითხვა უჩნდებათ:

• რა არის იმუნიტეტი?
• რატომ გვემართება თვალით უხილავი დაავადებები?
• როგორ დავიცვათ თავი?
• იმუნიტეტის გაძლიერება მითია თუ რეალობა?

ამ კითხვებზე პასუხების გაცემა მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან მუდმივად ესმით ამ თემასთან დაკავშირებული საუბრები ტელევიზიით და განსაკუთრებული ემოციური დამოკიდებულებით გამოირჩევიან. სწორედ ამ დაძაბულობის მოხსნისა და ინფორმაციის სახალისოდ მიღების მიზნით, შევთავაზე მათ,  ენახათ ქვემოთ მოცემული ბმული

რადგან ვიდეოანიმაციაში ნაჩვენებია სისხლის უჯრედები, მათი მოვალეობები იმუნური პასუხის განხორციელებისას და ერთმანეთთან ურთიერთობის ფორმები,  მოსწავლეებს ვთხოვე,  ვიდეოს  შემდეგ  მცირე დისკუსია გაგვემართა. ასევე შეიძლება  კოგნიტურ სქემაზე  მუშაობაც:

2. აქტივობა „ ვსწავლობთ ვიდეოთამაშით“

საკმაოდ სახალისო აღმოჩნდა ვიდეოთამაში, სადაც მოსწავლეებმა სხვადასხვა ინფექციების შესახებ ინფორმაცია უნდა განალაგონ ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით. რა თქმა უნდა, თითოეულ მათგანზე ინფორმაცია თამაშის გახსნისას არ ჰქონდათ, მაგრამ ამ სახალისო აქტივობის შემდეგ დაავადებების შესახებ დამოუკიდებლად რეფერატების მომზადება გადაწყვიტეს.

https://www.brainpop.com/games/timezoneximmunesystem/?fbclid=IwAR2v3MNhEMAkhNjHI5NdiQ3XVxVvbmo2xsWOEl9ijtmVtTeIP5Yzg0XBLbI

შენიშვნა: ამ აქტივობებმა მოსწავლეების უმრავლესობა დააინტერესა და მომავალი გაკვეთილისთვის ერთობლივი ვიდეოჩანაწერის შექმნის იდეა გაუჩნდათ, სადაც თანატოლებს მოუყვებიან იმუნიტეტის შესახებ არსებულ მითებსა და რეალობაზე.

ასევე, მინდა შემოგთავაზოთ სახლის პირობებში მარტივად განხორციელებადი ცდების დაგეგმვა, რომელთა გამოყენებით მოსწავლეების შინ სწავლის პროცესი გაცილებით სახალისო გახდება.

3. აქტივობა „საშინაო ექსპერიმენტი“

თემა – ოს­მო­სის პრო­ცე­სის შეს­წავ­ლა მო­ხარ­შუ­ლი და უმი კარ­ტო­ფი­ლის მა­გალით­ზე.

ცდის­თ­ვის სა­ჭი­რო მა­სა­ლე­ბი: 1 მო­ხარ­შუ­ლი და 1 უმი კარ­ტო­ფი­ლი, 2. საოჯახო დანა, 3.  ორი ღრმა თეფში.

ცდის მსვლე­ლო­ბა:

1. აიღეთ ორი კარ­ტო­ფი­ლი: ერ­თი მო­ხარ­შუ­ლი და ერ­თი უმი. გა­თა­ლეთ ორი­ვე და გა­ჭე­რით შუ­ა­ზე.
   აიღეთ ორი ერთნაირი ზომის ღრმა თეფში და ნა­ხევ­რამ­დე წყა­ლით შეავსეთ.
   3. აიღეთ მოხარშული და უმი კარტოფილის გაჭრილი ნახევრები,გაუკეთეთ ღრმული, მომ­რ­გ­ვა­ლე­ბუ­ლი ნა­წი­ლე­ბი ჩა­თა­ლეთ თხლად , რა­თა შე­საძ­ლე­ბე­ლი გახ­დეს თეფშზე კარ­ტო­ფი­ლის ნაჭ­რე­ბის უძ­რა­ვად მო­თავ­სე­ბა.
   4. მომ­ზა­დე­ბუ­ლი კარ­ტო­ფი­ლე­ბი მო­ა­თავ­სეთ  ღრმა თეფშებში.
   5. კარ­ტო­ფი­ლის ღრმუ­ლე­ბი ამო­ავ­სეთ მა­რი­ლით და და­იწყეთ დაკ­ვირ­ვე­ბა.
   6. 2სთ–ის შემ­დეგ    სა­ბო­ლოოდ დააკ­ვირ­დით პროცესს  და გა­მო­ი­ტა­ნეთ დას­კ­ვ­ნა.

ამ ექსპერიმენტის ვიდეოინსტრუქციას იხილავთ ბმულზე

ცდის გა­მა­ა­ნა­ლი­ზე­ბე­ლი კითხ­ვე­ბი:

1. ახ­სე­ნით მომ­ხ­და­რი ცვლი­ლე­ბე­ბი?

მოსწავლის სავარაუდო პასუხი –  უ­მი კარ­ტო­ფი­ლის ღრმუ­ლი ამო­ივ­სო წყლით, რად­გან, კონ­ცენ­ტ­რა­ცი­ე­ბის სხვა­ო­ბის შე­დე­გად, წყა­ლი ოს­მო­სის გზით შე­ვი­და და მოხ­ვ­და ღრმულ­ში. მო­ხარ­შუ­ლი კარ­ტო­ფი­ლის ნა­ჭერ­ში ცვლი­ლე­ბა არ მომ­ხ­და­რა, რად­გან აქ არ არის ცოცხა­ლი უჯ­რე­დე­ბი და შე­სა­ბა­მი­სად, ოს­მო­სი არ გან­ხორ­ცი­ელ­და

2. დაკ­ვირ­ვე­ბის შე­დე­გე­ბის მი­ხედ­ვით გმოიტანეთ დას­კ­ვ­ნა

მოსწავლის სავარაუდო პასუხი –  წყა­ლი შე­ვი­და კარ­ტო­ფი­ლის ცოცხალ უჯ­რე­დებ­ში კონ­ცენ­ტ­რა­ცი­უ­ლი გრა­დი­ენ­ტის მი­მარ­თუ­ლე­ბით – ოს­მო­სის გზით. მო­ხარ­შულ კარ­ტო­ფილ­ში ცვლი­ლე­ბა არ მომ­ხ­და­რა, რად­გან არა­ცოცხა­ლი უჯ­რე­დე­ბის პლაზ­მურ მემ­ბ­რა­ნა­ში ოს­მო­სი ვერ გან­ხორ­ცი­ელ­დე­ბა.

შე­ნიშ­ვ­ნა:  შემდეგ ონლაინგაკვეთილზე  მოსწავლეებს შეუძლიათ  მოამზადონ პრეზენტაცია ჩატარებულ ცდე­ბზე და იმ­ს­ჯე­ლონ მი­ღე­ბულ შე­დე­გებ­ზე.

4. აქტივობა „დაკვირვება ხორბლის აღმოცენებაზე“

წუთნახევრიან ვიდეოში ნაჩვენებია ხორბლის მარცვლის აღმონაცენის ზრდა-განვითარება, ჩანს ხორბლის მარცვლის გაღვივება. გაღვივებული თესლიდან ფესვის განვითარება, შემდეგ ღეროს განვითარება და მიწისზედა სივრცეში ამოსვლის შემდეგ ხორბლის ფოთლების ფორმირება და გამწვანება

მასწავლებელი ფილმის დასრულების შემდეგ მოსწავლეებს მიმართავს სამი შეკითხვით და მოსწავლეებს  სთხოვს, პასუხები შეიტანონ წინასწარ  დახაზულ სქემაში

დისტანციური სწავლება ყველა მასწავლებლისა და მათი მსმენელისათვის გამოწვევა და სიახლეა და  ეს სიახლე საინტერესო რომ გავხადოთ   ჩვენი მოსწავლეებისთვის,  განსხვავებული მიდგომების მოფიქრება გვიწევს.

ის დროა, წაკითხული წიგნები რომ თავიდან უნდა წაიკითხო და დიდი ხნის წინ ნანახი ფილმები გაიხსენო. თუნდაც ჟაკ ტატის „ბიძაჩემი“, საყვარელი მესიე იულო და სახლი, სადაც ნივთების ხმაური ყველა ხმას ფარავს. ვიფიქრე, ამას ბავშვებიც სიხარულით ნახავენ-მეთქი და გამახსენდა, როგორ მიყვარდა სწორედაც არასაბავშვო ფილმების ყურება და რა სიჯიუტით, დაუოკებელი ცნობისმოყვარეობით ვნახე მიქელანჯელო ანტონიონის „წითელი უდაბნო“, ლუკინო ვისკონტის „როკო და მისი ძმები“, ფრანსუა ტრიუფოს „მეზობელი ქალი“…

მერე 90-იანების ცივი ოთახები დამიდგა თვალწინ, ოცი წუთით, ნახევარი საათით მოსული შუქი და ნაწილ-ნაწილ ნანახი ფილმები: ერთის დასაწყისი არ ვიცოდი, მეორის – დასასრული და გულში იმედს ვინახავდი, რომ სხვა დროს კიდევ გადავაწყდებოდი, გამორჩენილ ეპიზოდებს ვნახავდი. თავბოლომოწყვეტილ ამბებსაც მოჰქონდა სიხარული, თავბრუსხვევა, უცხო მიწაზე ფეხის დადგმის განცდა. უკვე სტუდენტი ვიყავი და ჩაკეტილი კარისთვის გასაღების მორგებას ვცდილობდი. ათასი ჩაკეტილი კარისთვის – ათასი გასაღების.

ერთი პატარა გოგოც გამახსენდა, მეგობრის სახლში რომ ვხვდებოდი ხოლმე. უფროსები ეუბნებოდნენ: „ახლა თვალებზე ხელები აიფარე“, „ახლა მეორე ოთახში გადი და იქ იყავი, სანამ არ დაგიძახებთ“. ასე ცდილობდნენ მის დაცვას ეროტიკული თუ პორნოგრაფიული სცენებისგან, სანამ ერთ საღამოს არ გამოაცხადა: ხმაზე მივხვდი, რომ დამთავრდა და ამიტომ გამოვედი ოთახიდანო. თვალებზე აფარებული, შეუმჩნევლად დაშორებული თითებიდან დასანახის დანახვაშიც კარგად უნდა დახელოვნებულიყო.

ამ ფიქრებმა კი ბოლოს ალიეტ ლეჟანდრთან მიმიყვანა, ლუის ბუნუელის გამქრალ გოგონასთან. „თავისუფლების აჩრდილის“ ერთ-ერთი სიურრეალისტური ისტორიის მთავარი გმირია – რვა წლის, 25 კილო, მეტრი და 27 სანტიმეტრი, ცისფერი პალტო, თეთრი წინდები და შავი ფეხსაცმელი აცვია. ამ სამყაროს ნაწილია და ცდილობს, ყველა დაარწმუნოს, რომ არსებობს, არსებობს, არსებობს. მის მშობლებს კი სკოლიდან ურეკავენ და ატყობინებენ, რომ ბავშვი გაქრა, გაუჩინარდა, იყო და აღარ არის. მასწავლებელმა სია რომ ამოიკითხა, ოცდაორი მოსწავლე იჯდა კლასში, ხუთ წუთში კი ალიეტი აღარსად ჩანდაო.

ბავშვებით სავსე კლასი. სკოლის დირექტორი სიას ხელახლა კითხულობს, უკვე მესიე და მადამ ლეჟანდრების თანდასწრებით. თვალებს ვერ ვუჯერებთ: გოგონა თავის ადგილას ზის, უფროსების ყურადღების მიქცევასაც ცდილობს, ამბობს, აქ ვარ, სულაც არ დავკარგულვარო, მაგრამ მას არც არავინ უსმენს და ვერც ვერავინ ამჩნევს. მეტისმეტად აფორიაქებულები არიან, დაკარგულის მოძებნის გზებს არჩევენ, შეშფოთებული, ზრუნვით მოქანცული ადამიანების სახეები აქვთ.

პოლიციაშიც ასეთივე გასაოგნებელი სცენაა. ალიეტი მშობლების გვერდით დგას, როცა ისინი მისი დაკარგვის შესახებ განაცხადებენ. უფროსების საუბარში ჩართვას მოინდომებს და პრეფექტი შეაჩერებს: ნებას რომ დაგრთავთ, მაშინ ილაპარაკეო. ცოტა ხანში გოგონას კითხვებს დაუსვამს, მონაცემებს ჩაინიშნავს, მისი პოვნის პირობას დადებს. და თოთხმეტი თვის შემდეგ იპოვის კიდეც. მანამდე კი გამქრალი ბავშვი ისევ მშობლებთან ცხოვრობს, ალბათ სკოლაშიც დადის და სიის ამოკითხვისას უწინდებურად პაუხობს: „ვარ“.

საგულისხმო ისაა, რომ ბუნუელის გოგონა სწორედ გაკვეთილზე ხდება სხვისი თვალისთვის შეუმჩნეველი. სასკოლო გარემო იდეალური ადგილია იმისათვის, რომ დაიკარგო, შენს ადგილას კი სიცარიელე გაჩნდეს. თუმცა უფროსები ყველგან ერთნაირები არიან – ვერ ხედავენ იმას, რაც დასანახია და მთელი ყურადღება არაარსებითზე გადააქვთ. რა თქმა უნდა, ბავშვის ბედი ადარდებთ, მაგრამ არც იმდენად, წლიდან წლამდე ჩამოყალიბებულ ჩვევებზე უარი თქვან, ყოველდღიური ყოფა ოდნავ მაინც შეცვალონ.

ბუნუელის ეს ფილმი თავიდან ვნახე და აღმოვაჩინე, რომ „თავისუფლების აჩრდილის“ აქ აღწერილი მონაკვეთი – ალიეტ ლეჟანდრის უჩვეულო გაქრობა – გულისცემას ისევ მიჩქარებდა. მთელი ეს აბსურდი სასაცილოდაც მეჩვენებოდა და თან რაღაც ისეთს მახსენებდა, რაც დიდი ხნის წინ დამევიწყებინა. საწუწუნო არაფერი გაქვს-მეთქი, ვუთხარი საკუთარ თავს. შენ გამჩნევდნენ, გეფერებოდნენ, გეთამაშებოდნენ, ლექსებს და ზღაპრებს გიკითხავდნენ-მეთქი. არაფერი გამოვიდა. ისიც ხომ მართალი იყო, რომ როგორც კი დიდების სამყაროში ბრუნდებოდნენ და სერიოზულ თემებზე იწყებდნენ საუბარს, მაშინვე ვქრებოდი, აღარ ვარსებობდი.

სკოლაშიც ასე იყო. ხან ვიყავი და ხან – არა.